Y Cyfarfod Llawn
Plenary
29/03/2022Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Dirprwy Lywydd (David Rees) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Deputy Presiding Officer (David Rees) in the Chair.
Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau, hoffwn nodi ychydig o bwyntiau. Cynhelir y cyfarfod hwn ar ffurf hybrid, gyda rhai Aelodau yn y Siambr, ac eraill yn ymuno trwy gyswllt fideo. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan yn nhrafodion y Senedd, ble bynnag y bônt, yn cael eu trin yn gyfartal. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y Cyfarfod Llawn heddiw, a nodir y rhain ar yr agenda. Hoffwn atgoffa'r Aelodau fod y Rheolau Sefydlog sy'n ymwneud â threfn yn y Cyfarfod Llawn yn berthnasol i'r cyfarfod hwn, ac yr un mor berthnasol i Aelodau yn y Siambr â'r rhai sy'n ymuno drwy gyswllt fideo.
Welcome to this Plenary session. Before we begin, I want to set out a few points. This meeting will be held in hybrid format, with some Members in the Senedd Chamber, and others joining by video-conference. All Members participating in proceedings of the Senedd, wherever they may be, will be treated equally. A Plenary meeting held using video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting, and these are noted on your agenda. I would remind Members that Standing Orders relating to order in Plenary apply to this meeting, and apply equally to Members in the Chamber as to those joining virtually.
Yr eitem gyntaf y prynhawn yma yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a galwaf ar y Trefnydd, Lesley Griffiths.
The first item this afternoon is the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd, Lesley Griffiths.
Thank you, Deputy Presiding Officer. There are several changes to this week's business. Firstly, the Minister for Social Justice will make a statement shortly to update Members on the Homes for Ukraine scheme. Secondly, I have withdrawn the statements on the update on COVID-19 and on building safety.
The Deputy Minister for Climate Change will deliver the statement on coal tip safety. And, finally, I have added debates on the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No. 7) Regulations 2022 and (No. 8) regulations 2022, for which a suspension of Standing Orders will be required.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Mae sawl newid i fusnes yr wythnos hon. Yn gyntaf, bydd y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn gwneud datganiad yn fuan i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am y cynllun Cartrefi i Wcráin. Yn ail, rwyf i wedi tynnu'n ôl y datganiadau ar yr wybodaeth ddiweddaraf ar COVID-19 ac ar ddiogelwch adeiladau.
Bydd y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yn cyflwyno'r datganiad ar ddiogelwch tomenni glo. Ac, yn olaf, rwyf i wedi ychwanegu dadleuon ar Reoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 7) 2022 a rheoliadau (Rhif 8) 2022, y bydd angen atal y Rheolau Sefydlog ar eu cyfer.
Trefnydd, recently Brecon Beacons National Park Authority held a vote of no confidence in a number of Welsh Government-appointed members. Locally there is much discontent with how the national park is being run and the role of Welsh Government-appointed members. So, could I please have a statement from the Minister for Climate Change about what the Welsh Government is doing to support the Brecon Beacons national park, and how it appoints Welsh Government members to these bodies? Diolch, Dirprwy Llywydd.
Trefnydd, yn ddiweddar, cynhaliodd Awdurdod Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog, bleidlais o ddiffyg hyder mewn nifer o aelodau a oedd wedi'u hapwyntio gan Lywodraeth Cymru. Yn lleol, mae llawer o anfodlonrwydd ynghylch sut mae'r parc cenedlaethol yn cael ei gynnal a rhan aelodau sydd wedi'u hapwyntio gan Lywodraeth Cymru. Felly, a gaf i ddatganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd am yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi parc cenedlaethol Bannau Brycheiniog, a sut y mae'n penodi aelodau Llywodraeth Cymru i'r cyrff hyn? Diolch, Dirprwy Lywydd.
I'm aware the Minister for Climate Change is keeping a very close eye on what is going on in the Brecon Beacons national park, but I don't think it's appropriate to have a statement at the current time.
Rwy'n ymwybodol bod y Gweinidog Newid Hinsawdd yn cadw llygad barcud ar yr hyn sy'n digwydd ym mharc cenedlaethol Bannau Brycheiniog, ond nid wyf i'n credu ei bod yn briodol cael datganiad ar hyn o bryd.
Trefnydd, some weeks ago I asked for a statement about how residents in the south-east have to travel long distances for hospital appointments. I highlighted the issue of diagnostic breast procedures being only carried out in Ysbyty Ystrad Fawr. I've been contacted by another constituent, who had to attend a gynaecology appointment at Nevill Hall Hospital. Now, she lives in Caerphilly, and the car journey took her more than an hour, with a round trip of 56 miles. She's able to drive, but she was anxious that she might not find the hospital in time because it was outside her area, but she was told it was the only gynaecology clinic for the entire Aneurin Bevan trust. As I'm sure you appreciate, Trefnydd, 50 per cent of the people living in the area are women; they'll require a gynaecology appointment at some point. So, I'd like to ask for a statement again please that will explain why my constituent had to travel that distance when Ysbyty Ystrad Fawr was only around 4 miles down the road from where she lives. Could we please look again at how our hospital services are configured, so that patients who are already under stress don't have to either spend long periods in the car to get to their appointments, or hours more on buses if they can't drive?
Rhai wythnosau'n ôl gofynnais i am ddatganiad ynghylch sut y mae'n rhaid i drigolion y de-ddwyrain deithio'n bell ar gyfer apwyntiadau ysbyty. Gwnes i dynnu sylw at y mater bod triniaeth ddiagnostig y fron ond yn cael ei chynnal yn Ysbyty Ystrad Fawr. Mae etholwr arall wedi cysylltu â mi, a bu'n rhaid iddi fynychu apwyntiad gynaecoleg yn Ysbyty Nevill Hall. Nawr, mae hi'n byw yng Nghaerffili, a chymerodd y daith fwy nag awr, taith gron o 56 milltir. Mae hi'n gallu gyrru, ond roedd hi'n bryderus efallai na fyddai hi'n dod o hyd i'r ysbyty mewn pryd, oherwydd ei bod y tu allan i'w hardal, ond cafodd hi wybod mai dyma'r unig glinig gynaecoleg ar gyfer holl ymddiriedolaeth Aneurin Bevan. Fel yr wyf i'n siŵr eich bod chi'n gwerthfawrogi, Trefnydd, mae 50 y cant o'r bobl sy'n byw yn yr ardal yn fenywod; bydd angen apwyntiad gynaecoleg arnyn nhw rywbryd. Felly, hoffwn i ofyn am ddatganiad eto os gwelwch chi'n dda a fydd yn esbonio pam y bu'n rhaid i fy etholwr deithio'r pellter hwnnw pan nad yw Ysbyty Ystrad Fawr ond tua 4 milltir i lawr y ffordd o'i chartref. A gawn ni edrych eto ar sut y caiff ein gwasanaethau ysbyty ni eu darparu, fel nad oes rhaid i gleifion sydd eisoes dan straen naill ai dreulio cyfnodau hir yn y car i gyrraedd eu hapwyntiadau, neu ragor o oriau ar fysiau os na allan nhw yrru?
Thank you. Well, obviously, I'm not aware of the specific case that you refer to, but I think the point you make around the configuration of services across a health board is very important and is something for which each health board is obviously responsible, to make sure that the services are available for the population that they serve. Clearly, with some more specialised services, we don't expect to have each service in each hospital. You refer to gynaecology services in this particular case, and I don't know if it is more general or more special, but configuration of services is something that a health board is responsible for for its local population.
Diolch. Wel, yn amlwg, nid wyf i'n ymwybodol o'r achos penodol yr ydych chi'n cyfeirio ato, ond rwy'n credu bod y pwynt yr ydych chi'n ei wneud ynghylch darpariaeth gwasanaethau ledled bwrdd iechyd yn bwysig iawn ac yn rhywbeth y mae pob bwrdd iechyd yn amlwg yn gyfrifol amdano, er mwyn sicrhau bod y gwasanaethau ar gael i'r boblogaeth y maen nhw'n yn ei gwasanaethu. Yn amlwg, gyda rhai gwasanaethau mwy arbenigol, nid ydym ni'n disgwyl cael pob gwasanaeth ym mhob ysbyty. Rydych chi'n cyfeirio at wasanaethau gynaecoleg yn yr achos penodol hwn, ac ni wn a yw'n fwy cyffredinol neu'n fwy arbennig, ond mae darpariaeth gwasanaethau yn rhywbeth y mae bwrdd iechyd yn gyfrifol amdano ar gyfer ei boblogaeth leol.
Good afternoon, Minister. I wonder if I could ask for two statements please, with the first statement from the Minister for Education and Welsh Language about financial support for small and rural schools. Unions this week have raised the concerns that I raised during the budget process about the removal of the SRSG—the small and rural schools grant—and that the additional funding provided to local authorities through the SRSG isn't reaching schools.
And, secondly, I wonder if you could make a statement on the situation with regard to the National Farmers Union losing their court case with regard to the water resources regulations, and what financial support is now being made available to support the agricultural sector to adapt to these regulations? Thank you. Diolch.
Prynhawn da, Gweinidog. Tybed a gaf i ofyn am ddau ddatganiad os gwelwch yn dda, y datganiad cyntaf gan y Gweinidog Addysg a'r Gymraeg am gymorth ariannol i ysgolion bach a gwledig. Mae undebau'r wythnos hon wedi codi'r pryderon y gwnes i eu codi yn ystod proses y gyllideb ynghylch dileu grant yr ysgolion bach a gwledig—ac nad yw'r arian ychwanegol sy'n cael ei darparu i awdurdodau lleol drwy'r grant ysgolion bach a gwledig yn cyrraedd ysgolion.
Ac, yn ail, tybed a allech chi wneud datganiad ynghylch y sefyllfa o ran Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr yn colli eu hachos llys ynghylch y rheoliadau adnoddau dŵr, a pha gymorth ariannol sy'n cael ei ddarparu nawr i gefnogi'r sector amaethyddol i addasu i'r rheoliadau hyn? Diolch.
Thank you. In relation to the small and rural schools grant, the Member will be aware that £2.5 million has been put forward over the previous Senedd term to encourage innovation and increase school-to-school working. It was a very specific grant, and I know that local authorities were made aware from the outset that the grant was time limited, and they submitted their plans for expenditure and sustainability on that basis. The grant was due to end at the end of March last year—2021—but, to support transition, the Welsh Government extended the grant by a further year. And I know the Minister has been in discussions with local authorities, and I don't think there's been any pushback from local authorities regarding the ending of the grant, because schools and the local authorities were made aware of it.
In relation to your second question, obviously, that falls within my portfolio, and I certainly welcomed the judgment that was given by the court last Thursday. I will continue to work with the farming unions to reduce the impact of agriculture and other pollutants. We had another very significant agricultural pollution, which was substantiated straight away, last week. So, I think it's really important if we're all going to work together to tackle the pollution that we're seeing in our waters. But it's equally important, of course, that we do support the farming industry, going forward, and I will continue with those discussions. Under the co-operation agreement the Welsh Government has with Plaid Cymru, this is an area where we have committed to work not just with ourselves but, again, with the industry to target those activities that are known to cause pollution. We need to protect our environment for future generations, and what this ruling does is enable us to really carry on with that important work.
Diolch. O ran y grant ysgolion bach a gwledig, bydd yr Aelod yn ymwybodol bod £2.5 miliwn wedi'i gyflwyno dros dymor blaenorol y Senedd i annog arloesi a chynyddu gweithio ysgol i ysgol. Roedd yn grant penodol iawn, ac rwy'n gwybod bod awdurdodau lleol wedi cael gwybod o'r cychwyn cyntaf fod y grant yn gyfyngedig o ran amser, a gwnaethon nhw gyflwyno eu cynlluniau ar gyfer gwariant a chynaliadwyedd ar y sail honno. Roedd y grant i fod i ddod i ben ddiwedd mis Mawrth y llynedd—2021—ond, i gefnogi'r broses bontio, estynnodd Llywodraeth Cymru y grant am flwyddyn arall. Ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog wedi bod mewn trafodaethau gydag awdurdodau lleol, ac nid wyf yn credu bod awdurdodau lleol wedi gwthio'n ôl ynghylch dod â'r grant i ben, oherwydd cafodd ysgolion a'r awdurdodau lleol wybod amdano.
O ran eich ail gwestiwn, yn amlwg, mae hynny'n dod o fewn fy mhortffolio i, ac roeddwn i'n sicr yn croesawu'r dyfarniad a gafodd ei roi gan y llys ddydd Iau diwethaf. Byddaf i'n parhau i weithio gydag undebau'r ffermwyr i leihau effaith amaethyddiaeth a llygryddion eraill. Cawsom ni achos llygredd amaethyddol sylweddol iawn arall, a gafodd ei gadarnhau’n syth, yr wythnos diwethaf. Felly, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn os ydym ni i gyd yn mynd i weithio gyda'n gilydd i fynd i'r afael â'r llygredd yr ydym ni'n ei weld yn ein dyfroedd. Ond mae'r un mor bwysig, wrth gwrs, ein bod ni'n cefnogi'r diwydiant ffermio, wrth symud ymlaen, a byddaf i'n parhau â'r trafodaethau hynny. O dan y cytundeb cydweithredu sydd gan Lywodraeth Cymru gyda Phlaid Cymru, mae hwn yn faes lle'r ydym ni wedi ymrwymo i weithio nid yn unig gyda ni ein hunain ond, unwaith eto, gyda'r diwydiant i dargedu'r gweithgareddau hynny y mae'n hysbys eu bod yn achosi llygredd. Mae angen i ni ddiogelu ein hamgylchedd ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol, a'r hyn y mae'r dyfarniad hwn yn ei wneud yw ein galluogi ni i barhau â'r gwaith pwysig hwnnw.
Just two items to raise. First of all, Trefnydd, Saturday's National League football match at the Racecourse was a phenomenal event—you and I were both present at it, along with almost 9,000 spectators. And it once again demonstrated how the world's oldest international football stadium can host dramatic and sensational events. Would the Government commit to pressing for the return of international matches to the Racecourse as soon as possible?
And also, Trefnydd, just across from the Racecourse—indeed, part of the Racecourse is included—is the Wrexham gateway project, to which the Welsh Government has already committed a huge amount of money. Although we've been promised levelling-up funding from the UK Government, this isn't yet to materialise. Would you be able to make a statement on whether you believe the UK Government is in a position to fund this vitally important regeneration project, or is it just warm words that we're hearing?
Dim ond dwy eitem i'w codi. Yn gyntaf oll, Trefnydd, roedd gêm bêl-droed y Gynghrair Genedlaethol ar y Cae Ras ddydd Sadwrn yn ddigwyddiad anhygoel—roeddech chi a fi yn bresennol yno, ynghyd â bron i 9,000 o wylwyr. Ac unwaith eto dangosodd sut y gall stadiwm pêl-droed rhyngwladol hynaf y byd gynnal digwyddiadau dramatig a syfrdanol. A fyddai'r Llywodraeth yn ymrwymo i ddwyn perswâd am ddychwelyd gemau rhyngwladol i'r Cae Ras cyn gynted â phosibl?
Ac hefyd, Trefnydd, gyferbyn â'r Cae Ras—yn wir, mae darn o'r Cae Ras yn rhan ohono—y mae prosiect porth Wrecsam, y mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi ymrwymo swm enfawr o arian iddo. Er ein bod ni wedi cael addewid o gyllid codi'r gwastad gan Lywodraeth y DU, nid yw hyn wedi dod i'r amlwg eto. A fyddech chi'n gallu gwneud datganiad ynghylch a ydych chi'n credu bod Llywodraeth y DU mewn sefyllfa i ariannu'r prosiect adfywio hollbwysig hwn, neu a yw'n fater o eiriau teg yr ydym ni'n eu clywed?
Thank you. The match on Saturday was certainly absolutely extraordinary. I was chatting to Llyr Huws Gruffydd about it over lunch. I'm still smiling. In my 50 years of attending the Racecourse, I've never seen anything quite like it. I think you make a really important point. As a child, that's where I went to watch international matches, and, of course, with the success that the Wales football team have had over the past few years in particular, I think the players have made Cardiff City Stadium their fortress, if you like. I think, last week—. Again, we were talking at lunchtime, saying we can't imagine football crowds singing like that 20 years ago, and singing in Welsh. And I think that says a lot about the way people have really taken this Welsh national football team to their hearts. But I know the new chief executive at the Football Association of Wales is very keen to see games played at the Racecourse. I think it's very important for us in north Wales that those games are played, even if they're only friendly games, in the coming years. So, I'm sure the Deputy Minister for Arts and Sport, and Chief Whip will certainly continue to press that with the Football Association of Wales.
You refer to the levelling-up funding bid that has been submitted in relation to the Wrexham gateway. Unfortunately, we know, despite the UK Government's promise we wouldn't have a penny less if we left the European Union, that's not the case. The funding that is available to the UK Government is much less than had we remained in the European Union. I think it's really vital that the UK Government work with the Welsh Government, and other devolved Governments, around the levelling-up fund. It's got to be a genuine partnership if it's going to work; we don't want a fragmented funding landscape. So, I think it's really important that we do see that funding. I know the second bid is in, and I think it's by June that that funding bid has to be in by.
Diolch. Roedd y gêm ddydd Sadwrn yn sicr yn gwbl anhygoel. Roeddwn i'n sgwrsio â Llyr Huws Gruffydd amdano dros ginio. Rwy'n dal i wenu. Yn fy 50 mlynedd o fynd i'r Cae Ras, nid wyf i erioed wedi gweld dim byd tebyg iddo. Rwy'n credu eich bod chi'n gwneud pwynt pwysig iawn. Fel plentyn, dyna lle'r oeddwn i'n mynd i wylio gemau rhyngwladol, ac, wrth gwrs, gyda'r llwyddiant y mae tîm pêl-droed Cymru wedi'i gael yn ystod y blynyddoedd diwethaf yn arbennig, rwy'n credu bod y chwaraewyr wedi gwneud Stadiwm Dinas Caerdydd yn gaer iddyn nhw, os mynnwch chi. Rwy'n credu, yr wythnos diwethaf—. Unwaith eto, roeddem ni'n sgwrsio amser cinio, yn dweud na allwn ni ddychmygu torfeydd pêl-droed yn canu fel yna 20 mlynedd yn ôl, a chanu yn Gymraeg. Ac rwy'n credu bod hynny'n dweud tipyn am y ffordd y mae pobl wedi cymryd tîm pêl-droed cenedlaethol Cymru i'w calonnau. Ond rwy'n gwybod bod prif weithredwr newydd Cymdeithas Bêl-droed Cymru yn awyddus iawn i weld gemau'n cael eu chwarae ar y Cae Ras. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn i ni yn y gogledd fod y gemau hynny'n cael eu chwarae, hyd yn oed os mai dim ond gemau cyfeillgar ydyn nhw, yn y blynyddoedd sydd i ddod. Felly, rwy'n siŵr y bydd y Dirprwy Weinidog Celfyddydau a Chwaraeon, a'r Prif Chwip yn sicr yn parhau i wthio hynny gyda Chymdeithas Bêl-droed Cymru.
Rydych chi'n cyfeirio at y cais am gyllid codi'r gwastad sydd wedi'i gyflwyno o ran porth Wrecsam. Yn anffodus, fe wyddom ni, er gwaethaf addewid Llywodraeth y DU na fyddai gennym ni geiniog yn llai pe baem ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd, nid yw hynny'n wir. Mae'r cyllid sydd ar gael i Lywodraeth y DU yn llawer llai na'r hyn a gawsom ni yn yr Undeb Ewropeaidd. Rwy'n credu ei bod yn wirioneddol hanfodol bod Llywodraeth y DU yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru, a Llywodraethau datganoledig eraill, ynghylch y gronfa codi'r gwastad. Mae'n rhaid iddi fod yn bartneriaeth wirioneddol os yw'n mynd i weithio; nid ydym ni eisiau bod â sefyllfa ariannu dameidiog. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod ni'n gweld y cyllid hwnnw. Rwy'n gwybod bod yr ail gais wedi'i cyflwyno, ac rwy'n credu mai erbyn mis Mehefin y mae'n rhaid cyflwyno’r cais hwnnw am gyllid.
Good afternoon, business Minister. I'd like to call for a statement from the Minister for Health and Social Services regarding the recently released interim report by the Cass review. The interim report highlighted several concerning issues that need to be dealt with and discussed by elected officials and professionals. Some of the findings raised in the report highlighted the lack of consensus and open discussion about the nature of gender dysphoria and, therefore, the appropriate clinical response. It is now clear to me that, in light of the interim Cass report, there should be a review of services in Wales for gender questioning children and adolescents. This has been overlooked by the Welsh Government, and it needs to be rectified urgently. Therefore, I'd ask for a statement, please, Minister.
Prynhawn da, Trefnydd. Hoffwn i alw am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ynghylch yr adroddiad interim a gafodd ei gyhoeddi'n ddiweddar gan adolygiad Cass. Gwnaeth yr adroddiad interim amlygu nifer o faterion sy'n achosi pryder y mae angen i swyddogion etholedig a gweithwyr proffesiynol ymdrin â nhw a'u trafod. Gwnaeth rhai o'r canfyddiadau a gafodd eu codi yn yr adroddiad dynnu sylw at y diffyg consensws a thrafodaeth agored am natur dysfforia rhywedd ac, felly, yr ymateb clinigol priodol. Mae'n amlwg i mi nawr, yng ngoleuni adroddiad interim Cass, y dylai adolygiad o wasanaethau yng Nghymru ar gyfer plant a phobl ifanc sy'n cwestiynu eu rhywedd gael ei gynnal. Mae Llywodraeth Cymru wedi anwybyddu hyn, ac mae angen gwneud yn iawn am hyn ar frys. Felly, rwy'n gofyn am ddatganiad, os gwelwch yn dda, Gweinidog.
Thank you. I know the Minister for Health and Social Services and both the Deputy Ministers are obviously aware of the report or working through the report, and I'm sure, at the most opportune time, will come forward with further information.
Diolch. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol a'r ddau Ddirprwy Weinidog yn amlwg yn ymwybodol o'r adroddiad neu'n gweithio drwy'r adroddiad, ac rwy'n siŵr, ar yr adeg fwyaf amserol, y byddan nhw'n cyflwyno rhagor o wybodaeth.
Trefnydd, I would like to ask for a statement, please. It relates to postal services delivered by the Royal Mail and how the Welsh Government can exert pressure for services to be improved. It is an issue that I have previously corresponded with the Deputy Minister for Social Partnership on, as I know that she regularly meets with the Royal Mail, and she has, and I'm grateful for this, made representations previously on behalf of constituents. However, services in many parts of the Rhondda in particular are sporadic, with deliveries in recent months being once a fortnight in areas such as Glynfach, according to a local resident, which also means that important documents are being missed or not received at all. This also related to vaccination appointments. I would be grateful for a statement to see how we can influence the Royal Mail on this, please. Thank you.
Trefnydd, hoffwn i ofyn am ddatganiad, os gwelwch chi'n dda. Mae'n ymwneud â gwasanaethau post sy'n cael eu darparu gan y Post Brenhinol a sut y gall Llywodraeth Cymru bwyso arno i wella gwasanaethau. Mae'n fater yr wyf i wedi gohebu'n flaenorol â'r Dirprwy Weinidog dros Bartneriaeth Gymdeithasol ynghylch, gan fy mod i'n gwybod ei bod hi'n cyfarfod yn rheolaidd â'r Post Brenhinol, ac mae hi, ac rwy'n ddiolchgar am hyn, wedi cyflwyno sylwadau o'r blaen ar ran etholwyr. Fodd bynnag, mae gwasanaethau mewn sawl rhan o'r Rhondda yn arbennig, yn ysbeidiol, a'r post, yn ystod y misoedd diwethaf, yn cael ei ddosbarthu unwaith bob pythefnos mewn ardaloedd fel Glyn-fach, yn ôl preswylydd lleol, sydd hefyd yn golygu bod dogfennau pwysig yn cael eu methu neu nad ydyn nhw'n cael eu derbyn o gwbl. Roedd hyn hefyd yn ymwneud ag apwyntiadau brechu. Byddwn i'n ddiolchgar am ddatganiad i weld sut y gallwn ni ddylanwadu ar y Post Brenhinol ar hyn, os gwelwch yn dda. Diolch yn fawr iawn.
Thank you. I think you said that you'd already made representations direct to the Deputy Minister. As you are aware, Royal Mail is obviously a reserved issue, but we do all obviously rely on postal services in a way that you've just described, and, I think, during the pandemic, we've relied on them even more. I'm sure, if you have made representations to the Deputy Minister, she will respond to you.
Diolch. Rwy'n credu i chi ddweud eich bod chi eisoes wedi cyflwyno sylwadau'n uniongyrchol i'r Dirprwy Weinidog. Fel y gwyddoch chi, mae'n amlwg bod y Post Brenhinol yn fater a gedwir yn ôl, ond mae'n amlwg ein bod ni i gyd yn dibynnu ar wasanaethau post mewn ffordd yr ydych chi newydd ei disgrifio, ac, yn fy marn i, yn ystod y pandemig, rydym ni wedi dibynnu arnyn nhw hyd yn oed yn fwy. Rwy'n siŵr, os ydych chi'n cyflwyno sylwadau i'r Dirprwy Weinidog, y bydd hi'n ymateb i chi.
Rwy'n falch iawn o groesawu yn ôl Altaf Hussain.
I'm very pleased to welcome back Altaf Hussain.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer and Minister. I am grateful, and it is nice to be back here, one among you. Minister, you will be aware of a recent internal audit report at Bridgend council that exposed the payment of £316,192 to a company for home insulation work, where the director was a Labour council cabinet member, and where the moneys were paid to a company that the auditors could not establish had actually existed. I believe that South Wales Police should be investigating it. I have called for them to do so. Will the Government make a statement in the Chamber, setting out how Welsh procurement policies will be tightened to reduce the chance of this occurring again? Thank you very much.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd a Gweinidog. Rwy'n ddiolchgar, ac mae'n braf bod nôl yma, yn eich plith. Gweinidog, byddwch chi'n ymwybodol o adroddiad archwilio mewnol diweddar yng nghyngor Pen-y-bont ar Ogwr a ddatgelodd daliad o £316,192 i gwmni ar gyfer gwaith inswleiddio cartrefi, lle'r oedd y cyfarwyddwr yn aelod o gabinet y cyngor Llafur, a lle cafodd yr arian ei dalu i gwmni na allai'r archwilwyr sefydlu ei fod wedi bodoli mewn gwirionedd. Rwy'n credu y dylai Heddlu De Cymru fod yn ymchwilio iddo. Rwyf i wedi galw arnyn nhw i wneud hynny. A wnaiff y Llywodraeth ddatganiad yn y Siambr, yn nodi sut y caiff polisïau caffael Cymru eu tynhau i leihau'r posibilrwydd y bydd hyn yn digwydd eto? Diolch yn fawr.
Thank you, and it is very nice to see you back in the Chamber. I think you've done the right thing by writing directly to the local authority. Procurement is an important matter, which the Minister for Finance and Local Government is doing a big piece of work on within our programme for government, and I'm sure this is something that could be looked at.
Diolch, ac mae'n braf iawn eich gweld chi nôl yn y Siambr. Rwy'n credu eich bod chi wedi gwneud y peth iawn drwy ysgrifennu'n uniongyrchol at yr awdurdod lleol. Mae caffael yn fater pwysig, mae'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn cyflawni darn mawr o waith arno yn ein rhaglen lywodraethu, ac rwy'n siŵr bod hyn yn rhywbeth y byddai modd ei ystyried.
Trefnydd, a gaf i ddatganiad ar gysylltedd digidol mewn ardaloedd gwledig, sy'n effeithio'n fawr, wrth gwrs, ar drigolion yn y rhanbarth dwi'n ei gynrychioli, sef Canolbarth a Gorllewin Cymru? Fel rydym ni i gyd yn gwybod, mae'r arian ychwanegol, y top-up, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ei roi i'r system talebau gan Lywodraeth San Steffan yn dod i ben ddydd Iau yr wythnos yma, ac mae hynny, wrth gwrs, yn peri ansicrwydd mawr iawn, achos dwi wedi cael nifer o bobl yn cysylltu â fi dros yr wythnosau a'r misoedd diwethaf yn cwyno bod y ddarpariaeth mewn rhai ardaloedd gwledig yn dal i fod yn anfoddhaol. Mae cynghorau cymuned, er enghraifft, wedi cysylltu i nodi nad oes modd iddyn nhw gynnal cyfarfodydd rhithiol neu hybrid oherwydd diffyg cysylltedd band llydan digonol, ac unigolion, wrth gwrs, a busnesau hefyd wedi cysylltu yn cwyno yn yr un modd. Nawr, dwi'n gwybod bod y top-up yma yn dod i ben ac rydych chi'n adolygu'r system talebau. Felly, a oes modd i ni gael datganiad ynglŷn â beth ydy bwriadau'r Llywodraeth i gefnogi'r math o gymunedau sy'n dal yn dioddef, ar gyfer sicrwydd i'r dyfodol? Diolch yn fawr.
Trefnydd, may I ask for a statement on digital connectivity in rural areas, which has a major impact on citizens in the region that I represent, namely Mid and West Wales? As we all know, the additional top-up that the Welsh Government has been providing to the voucher system from the Westminster Government is coming to an end on Thursday of this week, and that, of course, leads to a great deal of uncertainty, because I have had several people contacting me over the past weeks and months complaining that the provision in some rural areas is still unsatisfactory. Community councils, for example, have contacted me to say that they can't hold virtual meetings or hybrid meetings because of the lack of adequate broadband connectivity, and individuals and businesses also have contacted to complain about the same issue. Now, I know that this top-up is coming to an end and that you are reviewing the voucher system. So, can we have a statement with regard to what the intentions of the Welsh Government are to support the communities that are still suffering, to provide certainty for the future? Thank you.
Thank you. I think you do raise a very important point, and, again, during the pandemic it's been highlighted, the difficulties in some of our rural areas in particular—and not just rural, but urban areas too. But, I think, with rural areas, I've certainly been lobbied by small businesses, for instance, who haven't been able to improve their website takings in the way that they would have wanted to. So, I think it is an important issue. You'll be aware, again, as a Government, that we've had to plug the gaps that the UK Government left behind in relation to providing more broadband, and as you say there is a review currently being undertaken by the Deputy Minister for Climate Change.
Diolch. Rwy'n credu eich bod chi'n codi pwynt pwysig iawn, ac, unwaith eto, yn ystod y pandemig cafodd sylw ei dynnu ato, yr anawsterau yn rhai o'n hardaloedd gwledig yn arbennig—ac nid ardaloedd gwledig yn unig, ond ardaloedd trefol hefyd. Ond, rwy'n credu, gydag ardaloedd gwledig, yn sicr rwyf i wedi cael fy lobïo gan fusnesau bach, er enghraifft, nad ydyn nhw wedi gallu gwella eu gwerthiant ar y wefan yn y ffordd y bydden nhw wedi dymuno ei wneud. Felly, rwy'n credu ei fod yn fater pwysig. Byddwch chi'n ymwybodol, unwaith eto, fel Llywodraeth, ein bod ni wedi gorfod llenwi'r bylchau a gafodd eu gadael gan Lywodraeth y DU o ran darparu mwy o fand eang, ac fel y dywedwch chi, mae adolygiad yn cael ei gynnal ar hyn o bryd gan y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd.
I would like to ask for two statements. I've received a lot of complaints regarding hospital food, not just in Morriston Hospital, which is very near to me, but in hospitals across south Wales. I would like a Government statement on hospital food, to cover quality, quantity, how ward managers are implementing the policy that allows relatives and friends to help those who need help to eat—I've been told, although it's a policy of the health boards, it's a policy of the Welsh Government, by the time it gets down to ward managers, that policy disappears—and also on the quantity of waste food, which I understand from people who've been visiting patients in hospital is substantial.
I would also like to ask for a Government statement on public transport in the Swansea bay city region. We've had recent statements on the north Wales and Cardiff metro, can we have one on the creation of the Swansea bay city region metro? I realise it's much more complicated, as does the Deputy Presiding Officer, because travel in our area is not linear. There's quite a lot of Valleys down and from Swansea up into the Valleys communities, and also from Carmarthenshire into Swansea, Neath Port Talbot, and also the other way around. It's not unidirectional, which is what the Cardiff bay metro is predominantly. It's multidirectional and that does make it much more complicated, but it doesn't make it less of a problem for me and my colleagues, such as you, Deputy Presiding Officer, and the Member representing Neath.
Hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad. Rwyf i wedi cael llawer o gwynion am fwyd ysbyty, nid yn unig yn Ysbyty Treforys, sy'n agos iawn ataf i, ond mewn ysbytai ledled de Cymru. Hoffwn i gael datganiad gan y Llywodraeth ar fwyd mewn ysbytai, i gynnwys ansawdd, maint, sut y mae rheolwyr wardiau'n gweithredu'r polisi sy'n caniatáu i berthnasau a ffrindiau helpu'r rhai y mae angen help arnyn nhw i fwyta—cefais i wybod, er ei fod yn bolisi gan y byrddau iechyd, ac yn bolisi gan Lywodraeth Cymru, erbyn iddo fynd i lawr i reolwyr wardiau, mae'r polisi hwnnw'n diflannu—a hefyd faint o fwyd gwastraff sydd, ac rwy'n deall gan bobl sydd wedi bod yn ymweld â chleifion yn yr ysbyty bod hwnnw'n sylweddol.
Hoffwn i hefyd ofyn am ddatganiad gan y Llywodraeth ar drafnidiaeth gyhoeddus yn ninas-ranbarth bae Abertawe. Rydym ni wedi cael datganiadau diweddar am fetro'r gogledd a Chaerdydd, a gawn ni un ar greu metro dinas-ranbarth bae Abertawe? Rwy'n sylweddoli ei fod yn llawer mwy cymhleth, ac mae'r Dirprwy Lywydd yn sylweddoli hynny hefyd, oherwydd nid yw teithio yn ein hardal ni'n llinellol. Mae cryn dipyn o Gymoedd i fyny ac i lawr o Abertawe i fyny i gymunedau'r Cymoedd, a hefyd o sir Gaerfyrddin i Abertawe, Castell-nedd Port Talbot, a hefyd y ffordd arall. Nid yw'n unffordd, sef yr hyn y mae metro bae Caerdydd yn bennaf. Mae'n amlgyfeiriad ac mae hynny'n ei wneud yn llawer mwy cymhleth, ond nid yw'n ei wneud yn llai o broblem i mi a fy nghyd-Aelodau, fel chithau, Dirprwy Lywydd, a'r Aelod sy'n cynrychioli Castell-nedd.
That won't get you any more time, Mike. [Laughter.]
Ni fydd hynny'n ennill mwy o amser i chi, Mike. [Chwerthin.]
Thank you, Mike. I think you raise a very important point about hospital food. When I was health Minister, I always used to say that food is just as important as medicine. It's really important that patients have proper quality of food, and it is an issue that I know the Minister for health is looking at. We're also looking at procurement. I go back to an earlier answer around procurement. That's part of the process that the Minister for Finance and Local Government is looking at too. You may be aware that NHS Improvement England is currently undertaking a comprehensive NHS catering review, and I know NHS Wales representatives attend those review meetings. Once that review has been completed, it's going to be assessed, and then here in Wales we will consider what best practice and guidance can be rolled out and adopted right across NHS Wales.
In relation to the Swansea bay city region, or the Swansea bay and west Wales metro, I think, is the correct title, we are in the very early stages of development of the three metro projects—north Wales, south Wales, and the Swansea bay one. It is an important part of achieving our modal-shift targets. If we are going to meet our net-zero targets, it's very important that we do this, and we are working very closely with Transport for Wales to accelerate it.
Diolch, Mike. Rwy'n credu eich bod chi'n codi pwynt pwysig iawn am fwyd mewn ysbytai. Pan oeddwn i'n Weinidog iechyd, roeddwn i bob amser yn arfer dweud bod bwyd yr un mor bwysig â meddygaeth. Mae'n bwysig iawn bod gan gleifion fwyd o ansawdd priodol, ac mae'n fater y gwn i fod y Gweinidog iechyd yn ei ystyried. Rydym ni hefyd yn ystyried caffael. Af i nôl at ateb cynharach ynghylch caffael. Mae hynny'n rhan o'r broses y mae'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn edrych arni hefyd. Efallai eich bod chi'n ymwybodol bod NHS Improvement England yn cynnal adolygiad cynhwysfawr o arlwyo'r GIG ar hyn o bryd, a gwn i fod cynrychiolwyr GIG Cymru yn mynychu'r cyfarfodydd adolygu hynny. Pan fydd yr adolygiad hwnnw wedi'i gwblhau, bydd yn cael ei asesu, ac yna, yma yng Nghymru, byddwn ni'n ystyried pa arferion gorau a chanllawiau y bydd modd eu cyflwyno a'u mabwysiadu ledled GIG Cymru.
O ran Dinas-ranbarth bae Abertawe, neu Metro bae Abertawe a gorllewin Cymru, rwy'n credu, yw'r teitl cywir, rydym ni yng nghamau cynnar iawn datblygu'r tri phrosiect metro—gogledd Cymru, de Cymru, a bae Abertawe. Mae'n rhan bwysig o gyflawni ein targedau newid dulliau teithio. Os ydym ni eisiau cyrraedd ein targedau sero-net, mae'n bwysig iawn ein bod ni'n gwneud hyn, ac rydym ni'n gweithio'n agos iawn gyda Trafnidiaeth Cymru i'w gyflymu.
Trefnydd, I notice many of my colleagues asking for statements during business statement, but I never see those statements, actually, frankly, coming from this. But I'm going to formally request a statement from the Deputy Minister for transport Lee Waters, and I would also like to put on record my utmost disappointment that our Deputy Llywydd didn't see fit to allow this to be an urgent question.
Now, my question is in relation—[Interruption.] You weren't there, I was.
It's in relation to the severe and chaotic delays that were encountered by hundreds of passengers yesterday due to a rail operational incident at Abergavenny. Three trains, several carriages, and hundreds of passengers left stranded on these trains in warm weather conditions with no ventilation. The first train, we were allowed on the platform for a couple of hours. I left my office with a member of staff at 1 o'clock. I arrived in my flat here, in Cardiff, at 10 o'clock last night. It was the most horrendous situation I've ever witnessed: people crying, people anxious to get to their final destination.
In desperation, my colleague Llyr Gruffydd and I took to Twitter, copying in the Deputy Minister, and hour by hour went past with nothing. Frankly, I would have been really ashamed to have been the Deputy Minister, or not to have gone on to Twitter and said, 'Look, I will launch an investigation as to what's gone wrong.' But we were kept with no food, no nourishment, no sustenance or anything.
Trefnydd, rwy'n sylwi bod llawer o fy nghyd-Aelodau'n gofyn am ddatganiadau yn ystod y datganiad busnes, ond ni welaf i byth y datganiadau hynny, a dweud y gwir, yn dod o hyn. Ond rwy'n mynd i ofyn yn ffurfiol am ddatganiad gan y Dirprwy Weinidog trafnidiaeth, Lee Waters, a hoffwn i hefyd gofnodi fy siom fwyaf nad oedd ein Dirprwy Lywydd yn gweld yn dda i ganiatáu i hwn fod yn gwestiwn brys.
Nawr, mae fy nghwestiwn yn ymwneud—[Torri ar draws.] Nid oeddech chi yno, roeddwn i yno.
Mae'n ymwneud â'r oedi difrifol ac anhrefnus yr oedd cannoedd o deithwyr yn ei wynebu ddoe oherwydd digwyddiad gweithredol ar y rheilffyrdd yn y Fenni. Cafodd tri thrên, sawl cerbyd, a channoedd o deithwyr eu gadael yn sownd ar y trenau hyn mewn tywydd cynnes heb unrhyw awyru. Y trên cyntaf, cawsom ni ganiatâd i fynd ar y platfform am ychydig oriau. Gadewais i fy swyddfa gydag aelod o staff am 1 o'r gloch. Cyrhaeddais i fy fflat yma, yng Nghaerdydd, am 10 o'r gloch neithiwr. Dyma'r sefyllfa fwyaf erchyll i mi ei gweld erioed: pobl yn crio, pobl yn awyddus i gyrraedd pen eu taith.
Mewn anobaith, aeth fy nghyd-Aelod Llyr Gruffydd a minnau i Twitter, gan gopïo'r Dirprwy Weinidog, ac aeth awr fesul awr heibio heb ddim. A dweud y gwir, byddai gennyf i gywilydd mawr petai fi oedd y Dirprwy Weinidog, neu i beidio â mynd at Twitter a dweud, 'Edrychwch, fe wnaf lansio ymchwiliad ynglŷn â'r hyn sydd wedi mynd o'i le.' Ond cawsom ni ein gadael heb fwyd, heb faeth, heb ymborth na dim.
You do need to close now.
Mae angen i chi orffen nawr.
I am. As you can see, I'm pretty upset about it, because I know someone who missed a funeral, somebody who's lost their job, and frankly, everybody, everybody had a really sad story. Being an hour or two delayed, these things happen. We're talking five or six hours, stuck on a train, unable to do anything. Now I think that it was such a serious issue yesterday that the Deputy Minister should have come forward this morning to actually make a statement. So, it's not your fault, Trefnydd, and I'm not getting annoyed with you, but I do want a statement from Lee Waters and I will pursue, and I shall ask and ask again. The people of Wales, passengers even from England—
Rwyf yn. Fel y gwelwch chi, rwy'n eithaf gofidus am y peth, oherwydd rwy'n adnabod rhywun a gollodd angladd, rhywun sydd wedi colli ei swydd, ac a dweud y gwir, roedd gan bawb, pawb stori drist iawn. Mae cael eich oedi am awr neu ddwy, mae'r pethau hyn yn digwydd. Rydym ni'n sôn am bump neu chwe awr, yn sownd ar drên, yn methu gwneud dim. Nawr, rwy'n credu ei bod yn fater mor ddifrifol ddoe y dylai'r Dirprwy Weinidog fod wedi dod ymlaen y bore yma i wneud datganiad mewn gwirionedd. Felly, nid eich bai chi, Trefnydd, ac nid wyf i'n ddig gyda chi, ond rwyf i eisiau cael datganiad gan Lee Waters a byddaf i'n mynd ar ei drywydd, a byddaf i'n gofyn a gofyn eto. Mae pobl Cymru, teithwyr hyd yn oed o Loegr—
The Member has made her point. She has gone well beyond her time.
Mae'r Aelod wedi gwneud ei phwynt. Mae hi wedi mynd ymhell y tu hwnt i'w hamser.
Okay. They deserve a reason for what happened yesterday and I jolly well hope he launches a thorough investigation, because absolutely: do I have any confidence now in Transport for Wales and this Welsh Government's ability to get me here from my constituency? No, I do not.
Iawn. Maen nhw'n haeddu rheswm dros yr hyn a ddigwyddodd ddoe ac rwyf i'n gobeithio'n fawr y bydd yn lansio ymchwiliad trylwyr, oherwydd yn bendant: a oes gennyf i unrhyw hyder yn awr yn Trafnidiaeth Cymru a gallu'r Llywodraeth hon yng Nghymru i fy nghael i yma o fy etholaeth? Nac oes.
I absolutely agree with you that it was a very difficult journey yesterday for you and for many other people, and I have spoken to other Members who were on that train. I have also spoken with the Deputy Minister for Climate Change, who is very aware of the situation and is meeting with the chair and chief executive of Transport for Wales this afternoon around this issue. He is answering questions tomorrow, the Deputy Minister, in this Chamber, and I'm sure he will be able to give you an update then, because I think that will be much quicker and you will be able to get some answers. I think, from a Transport for Wales point of view, initial investigations have shown it was due to an unexpected operational matter, and they are working around it.
I'm not saying it's acceptable at all; I absolutely appreciate—. I've done that journey many, many, many times myself. I was on a train yesterday morning, so it could have been me. So, I'm absolutely not taking anything away, but we have to work through the process and we have to find out what went wrong. It's very regrettable; it was clearly very, very poor passenger experience.
Rwy'n cytuno'n llwyr â chi ei bod yn daith anodd iawn ddoe i chi ac i lawer o bobl eraill, ac rwyf wedi siarad ag Aelodau eraill a oedd ar y trên hwnnw. Rwyf i hefyd wedi siarad â'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd, sy'n ymwybodol iawn o'r sefyllfa ac sy'n cyfarfod â chadeirydd a phrif weithredwr Trafnidiaeth Cymru y prynhawn yma ynghylch y mater hwn. Mae'n ateb cwestiynau yfory, y Dirprwy Weinidog, yn y Siambr hon, ac rwy'n siŵr y bydd yn gallu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi bryd hynny, oherwydd rwy'n credu y bydd hynny'n gyflymach o lawer a byddwch chi'n gallu cael rhai atebion. Rwy'n credu, o safbwynt Trafnidiaeth Cymru, fod ymchwiliadau cychwynnol wedi dangos mai mater gweithredol annisgwyl oedd yn gyfrifol amdano, ac maen nhw'n gweithio o'i gwmpas.
Nid wyf i'n dweud ei fod yn dderbyniol o gwbl; rwy'n llwyr werthfawrogi—. Rwyf i wedi gwneud y daith honno lawer, lawer gwaith fy hun. Roeddwn i ar drên fore ddoe, felly gallai wedi bod yn fi fy hun. Felly, nid wyf i'n cymryd dim i ffwrdd o gwbl, ond mae'n rhaid i ni weithio drwy'r broses ac mae'n rhaid i ni ddarganfod beth aeth o'i le. Mae'n destun gofid mawr; yr oedd yn amlwg yn brofiad gwael iawn i deithwyr.
Mae'n rhaid imi ddweud, neithiwr oedd y profiad gwaethaf, mwyaf erchyll dwi erioed wedi ei gael o ddefnyddio trên yng Nghymru. Roedd y siwrnai, oedd i fod yn dair awr, yn siwrnai o saith awr. Buodd fy nhrên i yn llonydd am bedair awr: un trên; dwi'n gwybod am bedwar trên oedd yn yr un sefyllfa. Dim gwybodaeth, achos doedd yr uchelseinydd yn fy ngherbyd i ddim yn gweithio. Dyna gyflwr y stoc sydd gennym ni erbyn hyn. Dim cludiant amgen. Er ein bod ni wedi aros pedair awr, dim trefniadau i symud y teithwyr. Mi oedd yna bobl yn sâl ar un o'r trenau. Mi oedd yna bobl yn crio ar fy nhrên i. Mi wnaeth yna rywun fethu angladd. Mi oedd rhywun yn poeni am ddyfodol eu gwaith oherwydd eu bod nhw'n hwyr i'w shifft. Roeddwn i'n gwrando ar swyddogion Trafnidiaeth Cymru yn y pwyllgor bythefnos yn ôl yn dweud wrthym ni, 'Ydy, mae'n heriol, ond mae pethau'n gwella.' Chi'n gwybod beth? Dwi ddim yn credu y gallaf i gredu gair maen nhw'n ei ddweud wrthyn ni ragor. Dwi'n sicr ddim yn teimlo bod gyda fi ffydd ynddyn nhw ar hyn o bryd.
Roeddwn i'n clywed bod yna broblemau eto bore yma: trenau o'r gogledd i'r de yn hwyr, yn cael eu canslo. Mi ges i nifer o bobl yn cysylltu â fi fore dydd Gwener, miloedd o bobl yn trio teithio'n ôl i ogledd Cymru ar ôl y gêm nos Iau: dau gerbyd. Dau gerbyd. Doedd Trafnidiaeth Cymru ddim yn sylweddoli bod y gêm yn digwydd?
Felly a gawn ni ddatganiad? A datganiad—nid cyfle i ofyn cwpwl o gwestiynau atodol fory—gan y Dirprwy Weinidog, oherwydd dwi eisiau iddo fe wneud tri pheth: yn y lle cyntaf, mae'n rhaid iddo fe ymddiheuro i bobl gogledd Cymru am gyflwr y gwasanaeth enbydus dŷn ni'n gorfod ei ddioddef o un dydd i'r llall; yn ail, dwi eisiau iddo fe esbonio i ni fel Senedd beth mae e'n mynd i wneud i ddatrys y broblem yma yn y tymor byr; ac yn drydydd, mae angen iddo fe esbonio pam ein bod ni'n mynd i orfod aros tan ddiwedd y flwyddyn cyn y gwelwn ni stoc newydd ar y gwasanaeth rhwng y de a'r gogledd. Oherwydd os ydy'r gwasanaeth yn para fel ag y mae e am yr wyth mis tan hynny, wel, fydd yna ddiawl o neb ar ôl yn defnyddio'r trenau yn mynd o'r gogledd i'r de.
I have to say that last night was the most appalling experience I've ever had in using a train in Wales. The journey, which was supposed to be three hours, was a seven-hour journey. My train was stationary for four hours. That was one train; I know of four other trains in the same situation. No information, because the loudspeaker in my carriage didn't work. And that's the state of our rolling stock at the moment. No alternative transport. Although we'd waited four hours, no arrangements in place to move passengers. There were people who were ill on one of the trains; there were people in tears on my train. Someone did miss a funeral; someone was concerned about the future of their employment because they were late for their shift. I listened to Transport for Wales officers in the committee a fortnight ago, saying, 'Yes, it's challenging, but things are improving.' Do you know what? I don't think I can believe a word they tell us any more. I certainly don't feel that I have any confidence in them at the moment.
I heard that there were other problems again this morning: trains from north to south running late, being cancelled. I had a number of people contacting me on Friday morning, thousands of people trying to travel back to north Wales after the game on Thursday night and there were two carriages. Just two carriages. Didn't Transport for Wales realise that the game was happening?
So, can we have a statement? And a statement—not an opportunity to ask a few supplementaries tomorrow—a statement from the Deputy Minister, because I want him to do three things: first of all, he has to apologise to the people of north Wales for the state of the appalling service that we have to suffer from one day to the next; secondly, I want him to explain to us as a Senedd what he's going to do to resolve this problem in the short term; and third, he needs to explain why we're going to have to wait until the end of the year before we see new stock on the north-south service. Because if the service continues as it is for the next eight months until then, well, there'll be nobody left using the trains from north to south.
I think the point that—. You made a different point to Janet Finch-Saunders about no information being made available, and I think if people understand what's happening, that always helps the situation, so I think that is something very specifically that the Deputy Minister should take up at his meeting this afternoon, and I will ensure he's heard what you say. You did refer to the new rolling stock that is due to come in at the end of this year—it's for £800 million-worth—but, as you say, it's really important that we get that brought forward as quickly as possible.
Rwy'n credu mai dyna'r pwynt—. Gwnaethoch chi bwynt gwahanol i Janet Finch-Saunders am ddiffyg gwybodaeth yn cael ei darparu, ac rwy'n credu os yw pobl yn deall beth sy'n digwydd, mae hynny bob amser yn helpu'r sefyllfa, felly rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth penodol iawn y dylai'r Dirprwy Weinidog ei dderbyn yn ei gyfarfod y prynhawn yma, a byddaf i'n sicrhau ei fod wedi clywed yr hyn yr ydych yn ei ddweud. Gwnaethoch chi gyfeirio at y cerbydau newydd sydd i fod i ddod ddiwedd y flwyddyn hon—gwerth £800 miliwn—ond, fel y dywedwch chi, mae'n bwysig iawn i ni gyflwyno hynny cyn gynted â phosibl.
Ac yn olaf, Mabon ap Gwynfor.
And finally, Mabon ap Gwynfor.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. A gawn ni ddatganiad gennych chi fel Gweinidog amaeth, os gwelwch yn dda, neu, yn wir, y Gweinidog economi, am sut ydych chi am hyrwyddo gwlân? Mae gwlân wedi gweld amseroedd anodd iawn yn ddiweddar. Deng mlynedd yn ôl, roedd o'n gwerthu am £1.25 y cilogram, ond dwy flynedd yn ôl, disgynnodd y pris i 15c. Mae'n dda gweld y pris bellach yn cynyddu eto.
Mae yna nifer o gamau, wrth gwrs, i'w cymryd cyn i'r gwehyddion gael gafael ar y gwlân, o'r cneifio i'r gwahanu—mae yna dros 10 gradd wahanol o wlân ar bob fferm, er enghraifft—ac yna y glanhau. Mae gwlân yn ddeunydd andros o hyblyg, nid yn unig ei fod yn ddefnydd ardderchog er mwyn gwneud dillad, ond hefyd carpedi ac insiwleiddio. Ond mae llawer iawn mwy na hynny. Mae Prifysgol Bangor wedi gwneud gwaith rhagorol yn edrych ar botensial arall gwlân, o'i ddefnyddio fel deunydd pecynnu, i ddefnyddio nodweddion cemegol y gwlân. Mae gwlân yn amsugno fformaldehyd yn yr amgylchedd, gan wella ansawdd aer, heb sôn am y linoliwm a'r ceratin sydd yn y gwlân a'r ffibrau. Felly, mae'r potensial yn sylweddol a hoffwn glywed pa gamau mae'r Llywodraeth am eu cymryd er mwyn manteisio ar y defnydd hyblyg a gwych yma sydd gennym ni yng Nghymru.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. Can we have a statement from you as Minister for agriculture, or, indeed, the economy Minister, about how you're going to promote wool? Wool has seen very difficult times recently. Ten years ago, it sold for £1.25 per kilogram, but two years ago, that price fell to 15p. It's good to see the price increasing again.
There are a number of steps to take before the weavers can get hold of the wool, from the shearing to the separation—there are more than 10 different grades of wool on every farm, for example—and then it has to be cleaned. Wool is a very flexible material, not only is it an excellent material to make clothes, but also carpets and insulation. But there is much more to it than that. Bangor University has done excellent work looking at the other potential of wool, to be used as packaging and using its chemical properties. It absorbs formaldehyde in the environment and improves air quality, not to mention the linoleum and the keratin in the wool and the fibres. So, there is significant potential and I'd like to hear what steps the Government is going to take to benefit from this flexible use of wool that we have in Wales.
Thank you. As you said, farmers have seen a big reduction in the price they have been getting for their wool over the past two years. I've been working most closely with the Minister for Climate Change, actually, on this, rather than the Minister for Economy. Because one of the suggestions that came through was that we could look at how we could use wool more in housing stock here in Wales. I actually met with British Wool—representatives from there. They actually told me that insulation was not really the best thing for the wool; carpets certainly were. And perhaps I shouldn't say this today, but another thing that they really thought we could do here in Wales was use it in our trains, in the seating for our trains. So, that is an area I'm also looking at with the Minister. [Interruption.] I did hesitate to say that. But I think it's a really important point, because we have seen a significant drop in the price of our wool. So, we are continuing to look at options, continuing to work with British Wool.
There was a piece of work done across the UK, with all countries in the UK, about further use, but those were the two areas: carpets and transport—seats mainly, in our trains. We're always very open to suggestions, and I know the Deputy Minister and the Minister for Climate Change are very keen to see if it can be used in housing in different ways. But, interestingly, as I say, insulation was not the way they thought it should be used.
Diolch. Fel y gwnaethoch chi ei ddweud, mae ffermwyr wedi gweld gostyngiad mawr i'r pris y maen nhw wedi bod yn ei gael am eu gwlân dros y ddwy flynedd ddiwethaf. Rwyf i wedi bod yn gweithio yn agos iawn gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd ar hyn, a dweud y gwir, yn hytrach na Gweinidog yr Economi. Oherwydd un o'r awgrymiadau a ddaeth i'r amlwg oedd y gallem ni edrych ar sut y gallem ni wneud mwy o ddefnydd o wlân yn y stoc dai yma yng Nghymru. Cefais gyfarfod â Gwlân Prydain a dweud y gwir—cynrychiolwyr o'r fan honno. Fe wnaethon nhw ddweud wrthyf nad inswleiddio oedd y peth gorau ar gyfer y gwlân mewn gwirionedd; ond roedd carpedi yn sicr. Ac efallai na ddylwn i ddweud hyn heddiw, ond peth arall yr oedden nhw wir yn meddwl y gallem ni ei wneud yma yng Nghymru oedd ei ddefnyddio yn ein trenau, yn y seddi ar gyfer ein trenau. Felly, mae hwnnw yn faes yr wyf i'n edrych arno gyda'r Gweinidog hefyd. [Torri ar draws.] Fe wnes i betruso cyn dweud hynny. Ond rwy'n credu ei fod yn bwynt pwysig iawn, gan ein bod yn gweld gostyngiad sylweddol i bris ein gwlân. Felly, rydym ni'n parhau i edrych ar opsiynau, yn parhau i weithio gyda Gwlân Prydain.
Gwnaed darn o waith ledled y DU, gyda holl wledydd y DU, ynghylch defnydd pellach, ond dyna oedd y ddau faes: carpedi a thrafnidiaeth—seddi yn bennaf, yn ein trenau. Rydym ni bob amser yn agored iawn i awgrymiadau, a gwn fod y Dirprwy Weinidog a'r Gweinidog Newid Hinsawdd yn awyddus iawn i weld a ellir ei ddefnyddio ym maes tai mewn gwahanol ffyrdd. Ond, yn ddiddorol, fel y dywedais, nid inswleiddio oedd y ffordd yr oedden nhw'n meddwl y dylid ei ddefnyddio.
Diolch i'r Trefnydd. Cyn inni symud ymlaen,
Thank you, Trefnydd. Before we move on,
I call upon Altaf Hussain to make a clarification.
Galwaf ar Altaf Hussain i roi eglurhad.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I just want to make my declaration of interest, since I'm a councillor in BCBC as well. That's Bridgend County Borough Council. Thank you.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Hoffwn i wneud fy natganiad o fuddiant, gan fy mod i'n gynghorydd yng Nghyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr hefyd. Diolch.
Diolch yn fawr.
Thank you.
Eitem 2 y prynhawn yma yw cwestiynau i'r Prif Weinidog. Cwestiwn 1 gan Sam Rowlands.
We move now to item 2, questions to the First Minister, and the first question is from Sam Rowlands.
1. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i ddileu gwrthsemitiaeth yng Nghymru? OQ57901
1. What action is the Welsh Government taking to eradicate antisemitism in Wales? OQ57901
Prynhawn da, Dirprwy Lywydd, a diolch i'r Aelod am y cwestiwn.
Good afternoon, Deputy Presiding Officer, and I thank the Member for the question.
For over a decade, the Welsh Government has funded the Holocaust Educational Trust to provide its Lessons from Auschwitz programme in Wales. That, and other actions to address antisemitism, will be reflected in our anti-racist Wales action plan, to be published later this year.
Ers dros ddegawd, mae Llywodraeth Cymru wedi ariannu Ymddiriedolaeth Addysg yr Holocost i ddarparu ei rhaglen Gwersi o Auschwitz yng Nghymru. Bydd hynny, a chamau eraill i fynd i'r afael â gwrth-semitiaeth, yn cael eu hadlewyrchu yn ein cynllun gweithredu gwrth-hiliaeth ar gyfer Cymru, a fydd yn cael ei gyhoeddi yn ddiweddarach eleni.
Thank you, First Minister, for your response. I'm sure all Members from across the Chamber here today agree that antisemitism is abhorrent to us all, and all efforts must be made to ensure that this and all forms of racism are stamped out in Wales. And as the First Minister will know, back in May 2017, Welsh Government adopted the International Holocaust Remembrance Alliance's definition of antisemitism. Nevertheless, I do find it deeply concerning that the majority of universities in Wales still haven't adopted this definition for themselves. Whilst you may not have direct control over universities in Wales, the Government does provide significant funding, and, as First Minister, you have a significant role in setting the tone and expectation of how people, public bodies and publicly funded organisations present themselves here in Wales. So, in light of this, First Minister, will you join me in urging and setting the expectation that all of our universities in Wales should adopt the IHRA definition of antisemitism?
Diolch, Prif Weinidog, am eich ymateb. Rwy'n siŵr bod pob Aelod o bob rhan o'r Siambr yma heddiw yn cytuno bod gwrth-semitiaeth yn wrthun i bob un ohonom ni, a bod yn rhaid gwneud pob ymdrech i sicrhau bod hwn a phob math o hiliaeth yn cael eu dileu yng Nghymru. Ac fel y bydd y Prif Weinidog yn gwybod, yn ôl ym mis Mai 2017, mabwysiadodd Llywodraeth Cymru ddiffiniad Cynghrair Ryngwladol Cofio'r Holocost o wrth-semitiaeth. Serch hynny, mae yn destun pryder mawr i mi nad yw'r rhan fwyaf o brifysgolion yng Nghymru wedi mabwysiadu'r diffiniad hwn eu hunain o hyd. Er efallai nad oes gennych chi reolaeth uniongyrchol dros brifysgolion yng Nghymru, mae'r Llywodraeth yn darparu cyllid sylweddol, ac, fel Prif Weinidog, mae gennych chi swyddogaeth arwyddocaol o ran pennu naws a disgwyliadau'r ffordd y mae pobl, cyrff cyhoeddus a sefydliadau a ariennir yn gyhoeddus yn cyflwyno eu hunain yma yng Nghymru. Felly, yng ngoleuni hyn, Prif Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i annog a phennu'r disgwyliad y dylai pob un o'n prifysgolion yng Nghymru fabwysiadu diffiniad Cynghrair Ryngwladol Cofio'r Holocost o wrth-semitiaeth?
Well, Llywydd, it is my expectation that no public body in Wales tolerates antisemitism, Islamophobia or any other form of discrimination against groups in our society. As the Member said, the Welsh Government has adopted the IHRA definition of antisemitism. The Minister for education has been discussing this matter over recent months. He met with Lord Mann, who is carrying out the review of antisemitism policies for the UK Government currently, and the Welsh Government has provided evidence to that review. The Minister for Education met Lord Mann back in November and this issue was discussed there. He met with the Union of Jewish Students here in Wales at the end of February and once again this matter was raised. He has a meeting with senior university staff on Monday, I think, of next week, and this item is on the agenda. So, the Member can be assured that the Welsh Government is drawing this matter to the attention of universities across Wales when we have the opportunity to do so, and setting that discussion in the context of the general expectation we set about public bodies doing everything they can to combat discrimination. However, as the Member said, universities are autonomous bodies. They are not controlled, nor should they be controlled, by the Welsh Government. We will discuss this matter and bring it to their attention, but as George Freeman, the Conservative Minister for higher education in the UK Government said just this weekend, free and open academic discourse underpinned by the values of freedom is fundamental, and that freedom applies to universities to make their own decisions within the matters that fall within their own ambit.
Wel, Llywydd, rwy'n disgwyl na fydd yr un corff cyhoeddus yng Nghymru yn goddef gwrth-semitiaeth, Islamoffobia nac unrhyw fath arall o wahaniaethu yn erbyn grwpiau yn ein cymdeithas. Fel y dywedodd yr Aelod, mae Llywodraeth Cymru wedi mabwysiadu diffiniad Cynghrair Ryngwladol Cofio'r Holocost o wrth-semitiaeth. Mae'r Gweinidog addysg wedi bod yn trafod y mater hwn dros y misoedd diwethaf. Cafodd gyfarfod â'r Arglwydd Mann, sy'n cynnal yr adolygiad o bolisïau gwrth-semitiaeth ar ran Llywodraeth y DU ar hyn o bryd, ac mae Llywodraeth Cymru wedi darparu tystiolaeth i'r adolygiad hwnnw. Cafodd y Gweinidog Addysg gyfarfod â'r Arglwydd Mann yn ôl ym mis Tachwedd a thrafodwyd y mater hwn yno. Cafodd gyfarfod ag Undeb y Myfyrwyr Iddewig yma yng Nghymru ddiwedd mis Chwefror ac eto codwyd y mater hwn. Mae'n cael cyfarfod ag uwch staff y brifysgol ddydd Llun, rwy'n credu, yr wythnos nesaf, ac mae'r eitem hon ar yr agenda. Felly, gall yr Aelod fod yn sicr bod Llywodraeth Cymru yn tynnu sylw prifysgolion ledled Cymru at y mater hwn pan fydd gennym ni gyfle i wneud hynny, a gosod y drafodaeth honno yng nghyd-destun y disgwyliad cyffredinol yr ydym ni'n ei bennu o ran cyrff cyhoeddus yn gwneud popeth o fewn eu gallu i fynd i'r afael â gwahaniaethu. Fodd bynnag, fel y dywedodd yr Aelod, mae prifysgolion yn gyrff annibynnol. Nid ydyn nhw'n cael eu rheoli, ac ni ddylen nhw gael eu rheoli, gan Lywodraeth Cymru. Byddwn yn trafod y mater hwn ac yn tynnu eu sylw ato, ond fel y dywedodd George Freeman, y Gweinidog Ceidwadol dros addysg uwch yn Llywodraeth y DU y penwythnos hwn, mae trafodaethau academaidd rhydd ac agored wedi eu seilio ar werthoedd rhyddid yn hanfodol, ac mae'r rhyddid hwnnw yn berthnasol i brifysgolion i wneud eu penderfyniadau eu hunain o ran y materion sy'n dod o fewn eu cwmpas eu hunain.
2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am oblygiadau Datganiad y Gwanwyn 2022 gan y Canghellor i Gymru? OQ57906
2. Will the First Minister make a statement on the implications for Wales of the Chancellor's Spring Statement 2022? OQ57906
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Mae degawd o fesurau cyni yn golygu nad yw’r cartrefi tlotaf yng Nghymru yn gallu ymdopi â’r argyfwng costau byw. Yn natganiad y gwanwyn, roedd gan y Canghellor gyfle i roi cymorth hanfodol i’r rhai hynny sydd ei angen fwyaf. Gadael y bobl hynny i lawr wnaeth e, ac roedd hynny’n anfaddeuol.
I thank the Member for the question. A decade of austerity has left the poorest households in Wales ill-equipped to deal with the cost-of-living crisis. In the spring statement the Chancellor had an opportunity to provide essential help to those who need it the most. He let them down and that was unforgivable.
Mi fethwyd cyfle, do, achos fe wnaeth Llywodraeth y Deyrnas Unedig ddim byd, er enghraifft, yn natganiad y gwanwyn i fynd i'r afael â thlodi tanwydd. Rŷn ni'n gwybod, wrth gwrs, bod Cymru'n cael ei tharo'n galetach yn hynny o beth gan fod gennym ni stoc dai llai effeithlon o ran ynni. Mae gennym ni hefyd mwy o gartrefi oddi ar y grid, ac, wrth gwrs, rŷn ni yng Nghymru yn talu cyfraddau uwch o daliadau sefydlog am ein trydan—y standing charges yma. Er bod gogledd Cymru yn gyfoethog mewn ynni, er ein bod ni'n cynhyrchu mwy o ynni nag yr ŷn ni'n ei ddefnyddio, er ein bod ni'n un o allforwyr ynni mwyaf yn y byd, mae standing charges yn y gogledd am drydan yn mynd i gynyddu 102 y cant, tra bod Llundain dim ond yn cynyddu 38 y cant. Ydych chi, felly, yn cytuno â fi, Brif Weinidog, bod datganiad y gwanwyn yn dangos yn glir i ni, mewn gwirionedd, bod yna ddim difidénd i Gymru o fod yn rhan o'r Deyrnas Unedig, yn enwedig pan fo'n dod i'r rhai sy'n gorfod dewis rhwng gwresogi eu cartrefi neu fwyta?
An opportunity was missed, indeed, because the UK Government did nothing, for example, in the spring statement to tackle fuel poverty. We know, of course, that Wales is hit harder in that regard as we do have less efficient housing stock in terms of energy. We have more homes that are off the grid and, also, we in Wales are paying higher rates of standing charges for our electricity. Although north Wales is energy rich, although we produce more energy than we use, although we are one of the biggest exporters of energy in the world, the standing charges in north Wales for electricity will increase by 102 per cent, while in London they will increase by only 38 per cent. Do you, therefore, agree with me, First Minister, that the spring statement demonstrates clearly that there is no dividend for Wales to being part of the UK, particularly when it comes to those who have to choose between heating their homes or eating?
Dwi'n cytuno gyda'r Aelod. Roedd cyfle da gyda'r Canghellor ddydd Mawrth diwethaf i ddangos beth mae'r Deyrnas Unedig yn gallu ei wneud i helpu pobl mewn tlodi, ac i wneud hwnna mewn ffordd sy'n deg ar draws y Deyrnas Unedig i gyd. Mae'n siomedig nad oedd y Canghellor yn fodlon cymryd y cyfle i ddangos y pwerau sydd yn ei ddwylo e i helpu pobl—pobl yn y gogledd, fel y mae'r Aelod yn ei ddweud, a phobl sy'n dioddef o broblemau yn y maes ynni ac yn y maes bwyd. Roedd cyfle iddo fe wneud y gwaith sydd gyda fe i'w wneud, ond, fel y dywedais i yn yr ateb gwreiddiol, dyw e ddim wedi gwneud pethau'n deg i bobl yma yng Nghymru, neu dros y Deyrnas Unedig.
I agree with the Member that the Chancellor had an opportunity back on Tuesday of last week to show what the United Kingdom can do to help people who are in poverty, and to do that in a way that is fair across the whole of the United Kingdom. It is disappointing that the Chancellor wasn't willing to take that opportunity to demonstrate the powers in his hands to help people—people in north Wales, as the Member says, and people who are suffering from the issues with regard to energy and food. There was an opportunity for the Chancellor to do what he could do, but, as I said in my original response, he hasn't done things in a fair way for people in Wales, or across the United Kingdom.
The Chancellor, First Minister, had hardly sat back down on the green benches before the criticism tore apart his spring budget statement, and it didn't only come from some backbench Tory MPs; it came from the Institute for Fiscal Studies, from the Resolution Foundation, it came from Martin Lewis, the money saving expert, who looked at the impact of the rising tax burden and the additional burden on the poorest people in our country. The forecasts now say that a fifth of the population of the UK will be in absolute poverty—absolute poverty, 12.5 million people. Their household incomes are on track for the biggest fall of any Parliament on record and the tax burden will be at the highest level for 70 years, while the poorest will get poorer still. A typical family will be around £1,100 worse off this year. And after previous cuts to universal credit, we're glad to see a 3 per cent rise—
Prif Weinidog, prin fod y Canghellor wedi eistedd yn ôl i lawr ar y meinciau gwyrdd cyn i'r feirniadaeth chwalu ei ddatganiad ar gyllideb y gwanwyn, ac nid dim ond gan rai ASau Torïaidd ar y meinciau cefn y daeth; daeth gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllid, gan y Resolution Foundation, gan Martin Lewis, yr arbenigwr arbed arian, a edrychodd ar effaith y baich treth cynyddol a'r baich ychwanegol ar y bobl dlotaf yn ein gwlad. Mae'r rhagolygon bellach yn dweud y bydd un rhan o bump o boblogaeth y DU mewn tlodi llwyr—tlodi llwyr, 12.5 miliwn o bobl. Mae'n edrych fel y bydd incwm eu haelwydydd yn gostwng ar y raddfa fwyaf mewn unrhyw Senedd ar gofnod a bydd y baich treth ar y lefel uchaf ers 70 mlynedd, tra bydd y tlotaf yn mynd yn dlotach byth. Bydd teulu nodweddiadol tua £1,100 yn waeth eu byd eleni. Ac ar ôl toriadau blaenorol i gredyd cynhwysol, rydym yn falch o weld cynnydd o 3 y cant—
You need to ask the question.
Mae angen i chi ofyn y cwestiwn.
Recognising that there is an 8 per cent rise in terms of inflation at this moment, it totally wipes it out. Deputy Llywydd, I've said before in this Chamber that sometimes it feels like swimming against the tide of the UK Government. First Minister, how can we help people swim against the tide, keep their heads afloat? Because some people are now drowning, and they're our constituents.
Gan gydnabod bod cynnydd o 8 y cant o ran chwyddiant ar hyn o bryd, mae'n ei ddileu yn llwyr. Dirprwy Lywydd, rwyf i wedi dweud o'r blaen yn y Siambr hon ei bod hi weithiau yn teimlo fel nofio yn erbyn llanw Llywodraeth y DU. Prif Weinidog, sut gallwn ni helpu pobl i nofio yn erbyn y llanw, i gadw eu pennau uwchben y dŵr? Gan fod rhai pobl yn boddi yn awr, a'n hetholwyr ni yw'r rhain.
I could not agree more with Huw Irranca-Davies in his analysis of the impact of the spring statement. The Chancellor says that he has protected the worse off; it's nonsensical when you look at the figures of the money that he has provided—£1 in every £3 will go to the bottom half of the income distribution, and £2 in every £3 will go to the best off. That is no way to help the people who Huw Irranca-Davies mentioned, who are struggling with the basics of food and fuel.
The Welsh Government has consistently taken action to exceed the consequentials with which we have been provided. The Wales Governance Centre only last week said that the actions that the Welsh Government have taken are significantly more generous in the help we've been able to assemble than any other Government across the United Kingdom. We will make sure, for example, that the £150 available to help people with their council tax goes to everybody liable for the council tax, whether or not they actually pay a bill or not, and that money will therefore reach those who need it the most.
Only last week the Minister for education provided an extra £100 for families to meet the cost of the school day. That money will stay in the pockets of those families and will be available to help them with the other costs that they are now facing. And that is not to mention the help that we have provided with fuel bills—£200 to families during this winter, more to come later this year. Of course we wish we could do more, but the fundamental obligation lies with the UK Government. It's the Chancellor who has those great levers, the tax and benefits system, which drives help for people who live on basic benefits or in low-paid work. That was the failure of the spring statement, and it's a failure that I think demonstrated a Chancellor prepared ruthlessly to squander an opportunity to help.
Ni allwn gytuno'n fwy â Huw Irranca-Davies yn ei ddadansoddiad o effaith datganiad y gwanwyn. Mae'r Canghellor yn dweud ei fod wedi amddiffyn y gwaethaf eu byd; mae'n ddisynwyr pan edrychwch chi ar ffigurau'r arian y mae wedi ei ddarparu—bydd £1 ym mhob £3 yn mynd i hanner isaf y dosbarthiad incwm, a bydd £2 ym mhob £3 yn mynd i'r rhai sydd â'r mwyaf. Nid yw hynny yn ffordd o helpu'r bobl y soniodd Huw Irranca-Davies amdanyn nhw, sy'n cael trafferth gyda hanfodion bwyd a thanwydd.
Mae Llywodraeth Cymru wedi cymryd camau cyson i ragori ar y symiau canlyniadol a ddarparwyd i ni. Yr wythnos diwethaf dywedodd Canolfan Llywodraethiant Cymru fod y camau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cymryd yn llawer iawn mwy hael yn y cymorth yr ydym ni wedi gallu ei gasglu nag unrhyw Lywodraeth arall ar draws y Deyrnas Unedig. Byddwn yn gwneud yn siŵr, er enghraifft, fod y £150 sydd ar gael i helpu pobl gyda'u treth gyngor yn mynd i bawb a ddylai dalu'r dreth gyngor, pa un a ydyn nhw'n talu bil ai peidio, ac felly bydd yr arian hwnnw yn cyrraedd y rhai sydd ei angen fwyaf.
Yr wythnos diwethaf darparodd y Gweinidog addysg £100 yn ychwanegol i deuluoedd dalu cost y diwrnod ysgol. Bydd yr arian hwnnw yn aros ym mhocedi'r teuluoedd hynny a bydd ar gael i'w helpu gyda'r costau eraill y maen nhw'n eu hwynebu yn awr. Ac mae hynny heb sôn am y cymorth yr ydym ni wedi ei roi gyda biliau tanwydd—£200 i deuluoedd yn ystod y gaeaf hwn, a mwy i ddod yn ddiweddarach eleni. Wrth gwrs, byddem ni'n hoffi pe gallem ni wneud mwy, ond Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am y rhwymedigaeth sylfaenol. Y Canghellor sydd â'r ysgogiadau mawr hynny, y system dreth a budd-daliadau, sy'n gyrru cymorth i bobl sy'n byw ar fudd-daliadau sylfaenol neu mewn gwaith â chyflog isel. Dyna oedd methiant datganiad y gwanwyn, ac mae'n fethiant a ddangosodd Ganghellor a oedd yn barod i wastraffu yn ddidrugaredd gyfle i helpu, yn fy marn i.
I wasn't expecting Members in this Chamber to be welcoming the spring statement, but there were a lot of very, very positive things, though I haven't got the opportunity to raise them here. [Interruption.] The combination of unprecedented crises—the COVID-19 pandemic, and the Russian invasion of Ukraine—has resulted in significant inflationary pressures that have been felt across society—[Interruption.]
Nid oeddwn i'n disgwyl i'r Aelodau yn y Siambr hon groesawu datganiad y gwanwyn, ond roedd llawer o bethau cadarnhaol dros ben, er nad oes gen i gyfle i'w codi nhw yma. [Torri ar draws.] Mae'r cyfuniad o argyfyngau digynsail—pandemig COVID-19, ac ymosodiad Rwsia ar Wcráin—wedi arwain at bwysau chwyddiant sylweddol sydd wedi eu teimlo ar draws cymdeithas—[Torri ar draws.]
I would like to hear the question from the Member.
Hoffwn glywed y cwestiwn gan yr Aelod.
Whilst there is more to do to support people over the coming months, I welcome the steps made by the Chancellor that will help to ease the burden on families across the UK. Indeed, Martin Lewis recognised the benefits of raising the threshold in national insurance. Deputy Llywydd, the doubling of the household support fund in England, outlined last week, will result in consequentials of around £25 million for Wales, and this should be used to provide the additional help that the First Minister wants to give to people in Wales who are facing difficulties. Local authorities across Wales are at the forefront of tackling the cost-of-living crisis—
Er bod mwy i'w wneud i gynorthwyo pobl dros y misoedd nesaf, rwy'n croesawu'r camau y mae'r Canghellor wedi eu cymryd a fydd yn helpu i leddfu'r baich ar deuluoedd ledled y DU. Yn wir, fe wnaeth Martin Lewis gydnabod manteision codi'r trothwy yswiriant gwladol. Dirprwy Lywydd, bydd dyblu'r gronfa cymorth i aelwydydd yn Lloegr, a amlinellwyd yr wythnos diwethaf, yn arwain at symiau canlyniadol o tua £25 miliwn i Gymru, a dylid defnyddio hwn i ddarparu'r cymorth ychwanegol y mae'r Prif Weinidog yn dymuno ei roi i bobl yng Nghymru sy'n wynebu anawsterau. Mae awdurdodau lleol ledled Cymru ar flaen y gad o ran mynd i'r afael â'r argyfwng costau byw—
You do need to ask your question now, please.
Mae angen i chi ofyn eich cwestiwn nawr, os gwelwch yn dda.
—and are best placed to use their local knowledge to help those in need. Indeed, they already deliver a range of discretionary services. First Minister, what discussions has the Welsh Government had about how to allocate this funding, this additional £25 million, to councils in the light of current pressures? Will you consider loosening the eligibility criteria of some of the support schemes in Wales so that more people can access help? Diolch yn fawr.
—a nhw sydd yn y sefyllfa orau i ddefnyddio eu gwybodaeth leol i helpu'r rhai mewn angen. Yn wir, maen nhw eisoes yn darparu amrywiaeth o wasanaethau dewisol. Prif Weinidog, pa drafodaethau mae Llywodraeth Cymru wedi eu cael ynghylch sut i ddyrannu'r cyllid hwn, y £25 miliwn ychwanegol hwn, i gynghorau yng ngoleuni'r pwysau presennol? A wnewch chi ystyried llacio meini prawf cymhwyso rhai o'r cynlluniau cymorth yng Nghymru fel y gall mwy o bobl gael gafael ar gymorth? Diolch yn fawr.
The Welsh Government has already provided that £25 million, because we spent double the amount that we were given in the last household help fund that the Chancellor announced. We've announced £340 million-worth of help for households to meet the crisis in the cost of living, and we put £10 million more into the revenue support grant in the final settlement that was debated in front of the Senedd only a few weeks ago. But £25 million, Dirprwy Lywydd, is a paltry sum in the face of the difficulties that families in Wales now see in front of them. That is not going to solve the problems of pensioners left with a 3 per cent increase in their benefits while inflation is at 8 per cent. It's not going to help those hundreds of thousands of households in Wales who lost £20 every week from their universal credit. The Welsh Government will, of course, look to use the resources we have to help those families, and that does include, as the Member said, working with our local authorities and looking at the criteria that surround the systems that we have put in place to help those families. But any suggestion that £25 million is the answer to the problems that face families across Wales just demonstrates how far the Conservative Party in Wales is out of touch with the reality of the lives that so many people have to live.
Mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi darparu'r £25 miliwn hwnnw, gan ein bod ni wedi gwario dwywaith y swm a roddwyd i ni yn y gronfa cymorth i aelwydydd ddiwethaf a gyhoeddodd y Canghellor. Rydym ni wedi cyhoeddi gwerth £340 miliwn o gymorth i aelwydydd i ymateb i'r argyfwng costau byw, ac fe wnaethom ni roi £10 miliwn arall yn y grant cynnal refeniw yn y setliad terfynol a drafodwyd o flaen y Senedd ychydig wythnosau yn ôl. Ond mae £25 miliwn, Dirprwy Lywydd, yn swm pitw yn wyneb yr anawsterau y mae teuluoedd yng Nghymru yn eu gweld o'u blaenau bellach. Nid yw hynny yn mynd i ddatrys problemau pensiynwyr sy'n cael eu gadael â chynnydd o 3 y cant i'w budd-daliadau tra bod chwyddiant yn 8 y cant. Nid yw'n mynd i helpu'r cannoedd o filoedd o aelwydydd hynny yng Nghymru a gollodd £20 bob wythnos o'u credyd cynhwysol. Bydd Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, yn ceisio defnyddio'r adnoddau sydd gennym ni i helpu'r teuluoedd hynny, ac mae hynny yn cynnwys, fel y dywedodd yr Aelod, gweithio gyda'n hawdurdodau lleol ac edrych ar y meini prawf sy'n gysylltiedig â'r systemau yr ydym ni wedi eu rhoi ar waith i helpu'r teuluoedd hynny. Ond mae unrhyw awgrym mai £25 miliwn yw'r ateb i'r problemau sy'n wynebu teuluoedd ledled Cymru yn dangos i ba raddau y mae'r Blaid Geidwadol yng Nghymru wedi colli cysylltiad â realiti'r bywydau y mae'n rhaid i gynifer o bobl eu byw.
Galwaf nawr ar arweinwyr y pleidiau. Yn gyntaf, arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.
I now call on party leaders. First, the leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. What I recall as being a paltry rise was the 75p a week that Labour voted through and Members of Parliament voted for back in the early 2000s when Gordon Brown was the Chancellor of the Exchequer.
But I'd like to ask the First Minister about something that he is responsible for and his Government is responsible for, and that is ambulance response times here in Wales, which we had last week. On the red alert calls, you had a literally one in two chance of having that call responded to. On amber calls, you've got a less than one in five chance of that being responded to in the 30-minute target time. Sixty-five per cent of red calls should hit that eight-minute response time. As I said, you've got a 50:50 chance now in Wales, regrettably, of having that happening. First Minister, some time ago, the health Minister, Eluned Morgan, said you were investing in the ambulance service and that this investment was paying real dividends. On those figures, clearly, these dividends aren't coming through. When are we going to see the improvements that the people of Wales deserve?
Diolch yn fawr, Llywydd. Yr hyn yr wyf i'n ei gofio fel cynnydd pitw oedd y 75c yr wythnos y pleidleisiodd Llafur drwyddo ac y pleidleisiodd Aelodau Seneddol o'i blaid yn ôl ar ddechrau'r 2000au pan oedd Gordon Brown yn Ganghellor y Trysorlys.
Ond hoffwn i ofyn i'r Prif Weinidog am rywbeth y mae ef yn gyfrifol amdano ac y mae ei Lywodraeth yn gyfrifol amdano, sef amseroedd ymateb ambiwlansys yma yng Nghymru, a gawsom ni yr wythnos diwethaf. O ran y galwadau rhybudd coch, roedd gennych chi, yn llythrennol, un mewn dau o siawns o gael ymateb i'r alwad honno. O ran galwadau oren, mae gennych chi llai nag un mewn pump o siawns y bydd ymateb iddyn nhw yn yr amser targed o 30 munud. Dylai chwe deg pump y cant o alwadau coch daro'r amser ymateb wyth munud hwnnw. Fel y dywedais, mae gennych chi siawns o 50:50 bellach y bydd hynny'n digwydd yng Nghymru, yn anffodus. Prif Weinidog, beth amser yn ôl, dywedodd y Gweinidog iechyd, Eluned Morgan, eich bod chi'n buddsoddi yn y gwasanaeth ambiwlans a bod y buddsoddiad hwn yn talu ar ei ganfed. O ran y ffigurau hynny, yn amlwg, nid yw'r manteision hynny yn dod i'r amlwg. Pryd ydym ni'n mynd i weld y gwelliannau y mae pobl Cymru yn eu haeddu?
For 48 weeks in a row, until the pandemic hit us in March 2020, the ambulance service in Wales met its targets. I don't recall ever once being asked by the leader of the opposition about it then. The truth of the matter is, as he will know, that the pandemic has caused major challenges for the ambulance service, because every time an ambulance goes out and may transport somebody who has COVID—and with current rates of COVID in Wales, that means a very significant number of people who the ambulance service has to deal with—then the ambulance has to be deep cleaned again before it can go back on the road.
The figures for the last month show the ambulance service holding its own in Wales, despite the fact that the number of calls to the service has been running at all-time record highs over this winter. The Minister was right when she pointed to the investment that is going into the ambulance service, particularly in the recruitment of new staff. New staff are joining the ambulance service all the time, and there are more staff being recruited to help provide the service that people in Wales deserve to have. There's still a way to go in achieving that, there's no doubt at all about that, but the investment on the one hand, the staff on the other, and, hopefully, an ability to move beyond the pandemic, add up to a prospectus where the ambulance service will be able to return to the years of success that it enjoyed before the pandemic hit.
Am 48 wythnos yn olynol, tan i'r pandemig ein taro ni ym mis Mawrth 2020, fe gyrhaeddodd y gwasanaeth ambiwlans yng Nghymru ei dargedau. Nid wyf i'n cofio cael fy holi unwaith gan arweinydd yr wrthblaid amdano bryd hynny. Y gwir amdani yw, fel y bydd yn gwybod, bod y pandemig wedi achosi heriau mawr i'r gwasanaeth ambiwlans, oherwydd bob tro y bydd ambiwlans yn mynd allan a gall gludo rhywun sydd â COVID—a gyda'r cyfraddau COVID presennol yng Nghymru, mae hynny yn golygu nifer sylweddol iawn o bobl y mae'n rhaid i'r gwasanaeth ambiwlans ymdrin â nhw—yna mae'n rhaid glanhau'r ambiwlans yn ddwys eto cyn y gall fynd yn ôl ar y ffordd.
Mae'r ffigurau ar gyfer y mis diwethaf yn dangos bod y gwasanaeth ambiwlans yn dal ei dir yng Nghymru, er gwaethaf y ffaith bod nifer y galwadau i'r gwasanaeth wedi bod ar ei uchaf erioed dros y gaeaf hwn. Roedd y Gweinidog yn iawn pan gyfeiriodd at y buddsoddiad sy'n mynd i'r gwasanaeth ambiwlans, yn enwedig o ran recriwtio staff newydd. Mae staff newydd yn ymuno â'r gwasanaeth ambiwlans drwy'r amser, ac mae mwy o staff yn cael eu recriwtio i helpu i ddarparu'r gwasanaeth y mae pobl yng Nghymru yn haeddu ei gael. Mae cryn dipyn i'w wneud o hyd i gyflawni hynny, nid oes amheuaeth o gwbl am hynny, ond mae'r buddsoddiad ar y naill law, y staff ar y llaw arall, a, gobeithio, gallu i symud y tu hwnt i'r pandemig, yn llunio prosbectws lle bydd y gwasanaeth ambiwlans yn gallu dychwelyd i'r blynyddoedd o lwyddiant a fwynhawyd ganddo cyn i'r pandemig daro.
First Minister, it's been 18 months since the targets have been hit by the ambulance service. Time and time again, I've raised it with you, Members across the political divide have raised issues—heart-wrenching issues—of their experiences across the whole of Wales, where regrettably ambulances haven't been able to respond to life-threatening situations. We know the ambulance service has been supported by the military on several occasions—across the United Kingdom that support has been offered, I might add, not just here in Wales. That support is coming to an end come 31 March. What measures has the Welsh Government, along with the ambulance service, put in place to make sure that we don't end up with a cliff edge on 31 March and, ultimately, these figures deteriorating even worse than they are now?
Prif Weinidog, mae 18 mis wedi mynd heibio ers i'r gwasanaeth ambiwlans gyrraedd y targedau. Dro ar ôl tro, rwyf i wedi ei godi gyda chi, mae Aelodau ar draws y rhaniad gwleidyddol wedi codi materion—materion torcalonnus—o'u profiadau ym mhob rhan o Gymru, lle nad yw ambiwlansys, yn anffodus, wedi gallu ymateb i sefyllfaoedd sy'n bygwth bywyd. Rydym ni'n gwybod bod y gwasanaeth ambiwlans wedi cael cefnogaeth gan y fyddin ar sawl achlysur—ledled y Deyrnas Unedig mae'r cymorth hwnnw wedi ei gynnig, dylwn ychwanegu, nid yma yng Nghymru yn unig. Mae'r cymorth hwnnw yn dod i ben ar 31 Mawrth. Pa fesurau mae Llywodraeth Cymru, ynghyd â'r gwasanaeth ambiwlans, wedi eu rhoi ar waith i wneud yn siŵr na fyddwn ar y dibyn ar 31 Mawrth ac, yn y pen draw, na fydd ffigurau hyn yn dirywio hyd yn oed yn waeth nag y maen nhw ar hyn o bryd?
Well, Dirprwy Lywydd, can I first just put on record our thanks to the military for the help that we have had here in Wales during the pandemic, and particularly, as the leader of the opposition has said, for the help that we have received from them in supporting our ambulance services, both in driving ambulances and in helping with the cleaning of ambulances so that they can be turned around as quickly as we can do that and put them back on the road again? It is inevitable that that help must come to an end, and there are many other calls, as we know, at the moment on the services of the military.
What the Welsh Government has been doing, as I've said, Dirprwy Lywydd, is to invest in new, permanent, full-time members of staff, trained to the level where they are able to carry out all the duties that you would expect the ambulance service to be able to undertake. And at the same time, more broadly, the Welsh Government has been supporting the ambulance service in a two-week reset of the service in the first half of this month. Now, the results of that reset are still being analysed. I am pleased to say that over the last two weeks we've seen a 10 per cent reduction in the daily average ambulance hours lost compared to the two weeks before the reset was established. And I think that gives us some optimism that we are creating the platform that will allow the ambulance service to deal with the diminution in the number of people available to it as military help is withdrawn.
Wel, Dirprwy Lywydd, a gaf i gofnodi yn gyntaf ein diolch i'r fyddin am y cymorth yr ydym ni wedi ei gael yma yng Nghymru yn ystod y pandemig, ac yn enwedig, fel y dywedodd arweinydd yr wrthblaid, am y cymorth yr ydym ni wedi ei gael ganddyn nhw i gefnogi ein gwasanaethau ambiwlans, o ran gyrru ambiwlansys ac o ran helpu i lanhau ambiwlansys fel y gellir eu hailddefnyddio cyn gynted ag y gallwn ni wneud hynny a'u rhoi nhw yn ôl ar y ffordd eto? Mae'n anochel bod yn rhaid i'r cymorth hwnnw ddod i ben, a cheir llawer o ofynion eraill, fel yr ydym ni'n gwybod, ar wasanaethau'r lluoedd arfog ar hyn o bryd.
Yr hyn y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ei wneud, fel yr wyf i wedi ei ddweud, Dirprwy Lywydd, yw buddsoddi mewn aelodau staff newydd, parhaol, llawnamser, sydd wedi eu hyfforddi i'r lefel lle gallan nhw gyflawni'r holl ddyletswyddau y byddech chi'n disgwyl i'r gwasanaeth ambiwlans allu eu cyflawni. Ac ar yr un pryd, yn fwy cyffredinol, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn cefnogi'r gwasanaeth ambiwlans mewn cyfnod o bythefnos i ailosod y gwasanaeth yn ystod hanner cyntaf y mis hwn. Nawr, mae canlyniadau'r ailosod hwnnw yn dal i gael eu dadansoddi. Rwy'n falch o ddweud ein bod ni, dros y pythefnos diwethaf, wedi gweld gostyngiad o 10 y cant i'r oriau ambiwlans cyfartalog dyddiol a gollwyd o'i gymharu â'r pythefnos cyn sefydlu'r ailosod. Ac rwy'n credu bod hynny yn rhoi rhywfaint o optimistiaeth i ni ein bod ni'n creu'r llwyfan a fydd yn caniatáu i'r gwasanaeth ambiwlans ymdrin â'r gostyngiad i nifer y bobl sydd ar gael iddo wrth i gymorth milwrol gael ei dynnu yn ôl.
Thank you for that answer, First Minister. As we heard last week in media reports, ambulance workers are telling us that, really, it is a soul-destroying job that they're facing at the moment, and many, sadly, are having to revert to anti-depressants to get them through the day. From covert recordings, we heard that, actually, from a management level, where genuine concerns are being raised, people are being put on pathways to disciplinary measures against them. That cannot be right, First Minister, and I hope you'll agree with me that that cannot be tolerated in a public organisation anywhere in Wales. These staff are under huge amounts of pressure. I'm grateful for you indicating the additional staff that are coming forward from recent recruitment drives, but what assurances can you give the Senedd, what assurances can you give ambulance workers and what assurances can you give the people of Wales that in the coming weeks and months we will see genuine improvement in the response times of the ambulance service across Wales and that these figures will start to improve, and that through the course of the summer the target times that your own Government has set the service will be met?
Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Fel y clywsom yr wythnos diwethaf mewn adroddiadau yn y cyfryngau, mae gweithwyr ambiwlans yn dweud wrthym ei fod, mewn gwirionedd, yn waith anobeithiol y maen nhw'n ei wynebu ar hyn o bryd, ac mae llawer, yn anffodus, yn gorfod troi at gyffuriau gwrth-iselder i'w cael drwy'r dydd. O recordiadau cudd, clywsom, mewn gwirionedd, o lefel reoli, pan fo pryderon gwirioneddol yn cael eu codi, fod pobl yn cael eu rhoi ar lwybrau camau disgyblu yn eu herbyn. Ni all hynny fod yn iawn, Prif Weinidog, ac rwy'n gobeithio y gwnewch chi gytuno â mi na ellir goddef hynny mewn sefydliad cyhoeddus yn unman yng Nghymru. Mae'r staff hyn o dan bwysau enfawr. Rwy'n ddiolchgar i chi am nodi'r staff ychwanegol sy'n dod ymlaen o ymgyrchoedd recriwtio diweddar, ond pa sicrwydd allwch chi ei roi i'r Senedd, pa sicrwydd allwch chi ei roi i weithwyr ambiwlans a pha sicrwydd allwch chi ei roi i bobl Cymru y byddwn ni'n gweld gwelliant gwirioneddol i amseroedd ymateb y gwasanaeth ambiwlans ledled Cymru yn ystod yr wythnosau a'r misoedd nesaf ac y bydd y ffigurau hyn yn dechrau gwella, a thrwy'r haf, y bydd yr amseroedd targed y mae eich Llywodraeth eich hun wedi eu pennu i'r gwasanaeth yn cael eu bodloni?
Well, the assurance that I can give to Members of the Senedd and people more broadly is this: the ambulance trust is doing everything it can, with its partners in the health service more generally, to provide the service that its staff want to provide, and the investment of the Welsh Government is there to support them in that endeavour.
The thing that I cannot say, and neither can the leader of the opposition, is the extent to which the current rise in the number of people falling ill with coronavirus will impact on that service over the weeks and months to come. The leader of the opposition will know that we have some of the highest numbers of people falling ill with the virus of any time in the whole of the pandemic. Only a matter of weeks ago, we managed to reduce the number of people in our hospital beds suffering from coronavirus down to around 700. It went above 1,400 yesterday, and that number has continued to rise. That has an impact upon the whole system's ability to deal with the demands on it, including the ambulance service. Because when you have that number of people in the hospital system suffering from COVID-19, then it has an impact on our ability to discharge people, and therefore to flow patients through the system from the front door when the ambulance arrives to the point where people are able to be discharged. Also, as I said, it has a direct impact on the speed with which the ambulance service itself is able to respond to the calls that it receives, and it drives up the number of calls that are made. So, while I think the service is doing everything it can, and the investment from the Welsh Government is there to support it in all of that, it continues to operate within a very challenging context, and a context that has been deteriorating, from a pandemic perspective, over recent weeks. All of that has to be taken into account in any assurances that anybody can make about the extent to which the performance of the ambulance will reflect that context in the weeks and months to come.
Wel, y sicrwydd y gallaf i ei roi i Aelodau'r Senedd a phobl yn fwy cyffredinol yw hyn: mae'r ymddiriedolaeth ambiwlans yn gwneud popeth o fewn ei gallu, gyda'i phartneriaid yn y gwasanaeth iechyd yn fwy cyffredinol, i ddarparu'r gwasanaeth y mae ei staff yn awyddus i'w ddarparu, ac mae buddsoddiad Llywodraeth Cymru yno i'w cynorthwyo yn yr ymdrech honno.
Y peth na allaf ei ddweud, ac na all arweinydd yr wrthblaid ei ddweud chwaith, yw i ba raddau y bydd y cynnydd presennol i nifer y bobl sy'n mynd yn sâl gyda'r coronafeirws yn effeithio ar y gwasanaeth hwnnw dros yr wythnosau a'r misoedd nesaf. Bydd arweinydd yr wrthblaid yn gwybod bod gennym ni rai o'r niferoedd uchaf o bobl yn mynd yn sâl gyda'r feirws ar unrhyw adeg yn y pandemig cyfan. Dim ond ychydig wythnosau yn ôl, fe wnaethom ni lwyddo i leihau nifer y bobl yn ein gwelyau ysbyty a oedd yn dioddef o'r coronafeirws i lawr i tua 700. Aeth uwchben 1,400 ddoe, ac mae'r nifer hwnnw wedi parhau i godi. Mae hynny yn effeithio ar allu'r system gyfan i ymdrin â'r gofynion arni, gan gynnwys y gwasanaeth ambiwlans. Oherwydd pan fydd gennych chi'r nifer hwnnw o bobl yn y system ysbytai yn dioddef o COVID-19, yna mae'n cael effaith ar ein gallu i ryddhau pobl, ac felly i lifo cleifion drwy'r system o'r drws ffrynt pan fydd yr ambiwlans yn cyrraedd i'r pwynt lle gall pobl gael eu rhyddhau. Hefyd, fel y dywedais, mae'n cael effaith uniongyrchol ar ba mor gyflym y gall y gwasanaeth ambiwlans ei hun ymateb i'r galwadau y mae'n eu cael, ac mae'n cynyddu nifer y galwadau sy'n cael eu gwneud. Felly, er fy mod i'n credu bod y gwasanaeth yn gwneud popeth o fewn ei allu, a bod y buddsoddiad gan Lywodraeth Cymru yno i'w gynorthwyo yn hynny i gyd, mae'n parhau i weithredu o fewn cyd-destun heriol iawn, a chyd-destun sydd wedi bod yn dirywio, o safbwynt pandemig, dros yr wythnosau diwethaf. Mae'n rhaid ystyried hynny i gyd mewn unrhyw sicrwydd y gall unrhyw un ei roi ynghylch i ba raddau y bydd perfformiad yr ambiwlans yn adlewyrchu'r cyd-destun hwnnw yn yr wythnosau a'r misoedd nesaf.
Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
The leader of Plaid Cymru, Adam Price.
Thank you, Deputy Presiding Officer. In 2016, Scotland gained control over 11 welfare benefits and the ability to create new ones. The Wales Governance Centre published a report in 2019 that stated that giving Wales the same powers over benefits as Scotland could boost the budget of Wales by £200 million a year. Now, last week's spring statement, as you said, was unforgivable—it'll lead to a million plus increase in absolute poverty for the first time ever outside a recession. Now, coming from a Chancellor whose own family fortune is tainted by Russian blood money, and who's had to file his own partygate questionnaire, his moral tone-deafness should come as no surprise, perhaps. But doesn't this also mean that simply replacing Johnson, say with Sunak, will do nothing for struggling families in Wales? If powers over Welsh welfare—those 'great levers' that you referred to, First Minister—remain in Westminster's hands, is not this the time now, finally, to make the united case for a Welsh devolution of welfare more radical and far-reaching even than the Scottish model?
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Yn 2016, cafodd yr Alban reolaeth dros 11 o fudd-daliadau lles a'r gallu i greu rhai newydd. Cyhoeddodd Canolfan Llywodraethiant Cymru adroddiad yn 2019 a oedd yn nodi y gallai rhoi'r un pwerau dros fudd-daliadau i Gymru ag sydd gan yr Alban roi hwb o £200 miliwn y flwyddyn i gyllideb Cymru. Nawr, roedd datganiad y gwanwyn yr wythnos diwethaf, fel y gwnaethoch chi ei ddweud, yn anfaddeuol—bydd yn arwain at filiwn a mwy o gynnydd o ran tlodi llwyr am y tro cyntaf erioed y tu allan i ddirwasgiad. Nawr, yn dod gan Ganghellor y mae ei ffortiwn deuluol ei hun wedi ei phardduo gan arian gwaed Rwsia, ac sydd wedi gorfod llenwi ei holiadur ei hun am y sgandal partïon, ni ddylai ei dôn-fyddardod foesol fod yn syndod, efallai. Ond onid yw hyn hefyd yn golygu na fydd disodli Johnson, dyweder gyda Sunak, yn gwneud dim i deuluoedd sy'n ei chael hi'n anodd yng Nghymru? Os bydd pwerau dros les Cymru—yr 'ysgogiadau mawr' hynny y gwnaethoch chi gyfeirio atyn nhw, Prif Weinidog—yn aros yn nwylo San Steffan, onid dyma'r amser yn awr, o'r diwedd, i gyflwyno'r ddadl unedig dros ddatganoli lles i Gymru mewn ffordd fwy radical a phellgyrhaeddol na model yr Alban hyd yn oed?
Dirprwy Lywydd, I have no ambition to replace Johnson with Sunak. My ambition is to replace Johnson with Starmer, and that would make a very big difference to the way in which the United Kingdom operates and the way in which people who rely on—[Inaudible.]—not just—[Inaudible.]—fundamentally on—[Inaudible.]
Dirprwy Lywydd, nid oes gen i unrhyw uchelgais i ddisodli Johnson gyda Sunak. Fy uchelgais i yw disodli Johnson gyda Starmer, a byddai hynny yn gwneud gwahaniaeth mawr iawn i'r ffordd y mae'r Deyrnas Unedig yn gweithredu a'r ffordd y mae pobl sy'n dibynnu ar—[Anghlywadwy.]—nid yn unig—[Anghlywadwy.]—yn y bôn—[Anghlywadwy.]
First Minister, can I ask you to halt for a second, because you're breaking up a little bit? We want to just check the IT system. Can we have a two-minute break, simply to make sure the IT is working properly? So, I call for a two-minute break.
Prif Weinidog, a gaf i ofyn i chi oedi am eiliad, oherwydd eich bod chi'n torri i fyny rhywfaint? Rydym ni eisiau gwirio'r system TG. A gawn ni seibiant o ddau funud, dim ond i wneud yn siŵr bod y TG yn gweithio yn iawn? Felly, galwaf am egwyl o ddau funud.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 14:22.
Ailymgynullodd y Senedd am 14:28, gyda'r Dirprwy Lywydd yn y Gadair.
Plenary was suspended at 14:22.
The Senedd reconvened at 14:28, with the Deputy Presiding Officer in the Chair.
First Minister.
Prif Weinidog.
Dirprwy Lywydd, diolch yn fawr. So, I had just started to reply to the leader of Plaid Cymru's first question by saying that I am not interested in replacing Boris Johnson with Sunak, I'm interested in replacing Boris Johnson with Keir Starmer, and that's what would make a difference to people here in Wales, but not just people here in Wales. This is where I differ from the leader of Plaid Cymru, because I am interested in a child who lives in poverty, whether that child is in England or in Wales, and my recipe for the United Kingdom is a place where everybody, in all parts of the United Kingdom, is able to benefit from the great insurance policy that being a member of the United Kingdom provides. There is a way of doing that, and that is to replace this Government, and that's what I will be aiming to do.
Dirprwy Lywydd, diolch yn fawr. Felly, roeddwn i newydd ddechrau ymateb i gwestiwn cyntaf arweinydd Plaid Cymru drwy ddweud nad oes gen i ddiddordeb mewn disodli Boris Johnson gyda Sunak, mae gen i ddiddordeb mewn disodli Boris Johnson gyda Keir Starmer, a dyna fyddai'n gwneud gwahaniaeth i bobl yma yng Nghymru, ond nid dim ond pobl yma yng Nghymru. Dyma le mae gen i farn wahanol i arweinydd Plaid Cymru, oherwydd bod gen i ddiddordeb mewn plentyn sy'n byw mewn tlodi, pa un a yw'r plentyn hwnnw yng Nghymru neu yn Lloegr, a fy rysáit i ar gyfer y Deyrnas Unedig yw lle y gall pawb, ym mhob rhan o'r Deyrnas Unedig, elwa ar y polisi yswiriant mawr y mae bod yn aelod o'r Deyrnas Unedig yn ei gynnig. Mae ffordd o wneud hynny, sef disodli'r Llywodraeth hon, a dyna y byddaf i'n ceisio ei wneud.
I'm reliably informed by the Deputy Presiding Officer that the problem just now was at the London end, and isn't that the point? It's simply not good enough to say, 'Oh, it'll be all right when there's a Labour Government', when, since the Reform Act, Wales has never, ever elected a majority of Tory MPs, and yet we've had Tory Governments for more than two thirds of the time. The Bevan Foundation has recently strongly made the case for the devolution of power over housing benefit and the housing element of housing credit as a matter of urgency. Why? Because this would allow the Welsh Government to move from a model that essentially subsidises rent to a model that subsidises social housing supply, which is ultimately the only answer to the question. When even an organisation that is named after Aneurin Bevan, who was certainly no friend of Welsh nationalism, is making the case for the devolution of welfare, doesn't it show, First Minister, that we're on the right side of the question, and, unfortunately, you're still on the wrong side?
Mae'r Dirprwy Lywydd wedi fy hysbysu yn ddibynadwy mai ar ben Llundain yr oedd y broblem yn awr, ac onid dyna'r pwynt? Nid yw'n ddigon da dweud, 'O, bydd popeth yn iawn pan fydd Llywodraeth Lafur', pan nad yw Cymru erioed, ers y Ddeddf Ddiwygio, erioed wedi ethol mwyafrif o ASau Torïaidd, ac eto bu gennym ni Lywodraethau Torïaidd am fwy na dwy ran o dair o'r amser. Mae Sefydliad Bevan wedi dadlau'n gryf yn ddiweddar dros ddatganoli grym dros fudd-dal tai a'r elfen dai o gredyd tai fel mater o frys. Pam? Oherwydd y byddai hyn yn caniatáu i Lywodraeth Cymru symud o fodel sydd yn ei hanfod yn rhoi cymhorthdal rhent i fodel sy'n rhoi cymhorthdal i'r cyflenwad tai cymdeithasol, sef yr unig ateb i'r cwestiwn yn y pen draw. Pan fydd hyd yn oed sefydliad sydd wedi ei enwi ar ôl Aneurin Bevan, yn sicr nad oedd yn gyfaill i genedlaetholdeb Cymreig, yn dadlau'r achos dros ddatganoli lles, onid yw'n dangos, Prif Weinidog, ein bod ni ar ochr iawn y cwestiwn, ac, yn anffodus, eich bod chi yn dal ar yr ochr anghywir?
Well, of course, I don't agree with that for a moment. I am interested and want serious work to be done on the devolution of the administration of the welfare system. I think there is a growing case for that, and we would administer housing benefit, for example, differently if it were devolved to Wales. That is different to the break-up of the tax and benefit system on which people in Wales have relied over a great deal of the time that the Member points to.
It was a Welshman—not Aneurin Bevan, but James Griffiths—who put on the statute book the underpinnings of the welfare state, which has stood people in Wales well over much of the period since James Griffiths passed the national insurance and allied Acts back in 1947. Griffiths was a great Welshman, and a great socialist. I think the recipe that he put forward continues to be the one that benefits people in Wales.
Wel, wrth gwrs, nid wyf i'n cytuno â hynny am eiliad. Mae gen i ddiddordeb ac rwy'n awyddus i waith difrifol gael ei wneud ar ddatganoli gweinyddiaeth y system les. Rwy'n credu bod achos cynyddol dros hynny, a byddem ni'n gweinyddu budd-dal tai, er enghraifft, yn wahanol pe bai'n cael ei ddatganoli i Gymru. Mae hynny yn wahanol i chwalu'r system dreth a budd-daliadau y mae pobl yng Nghymru wedi dibynnu arni dros lawer iawn o'r amser y mae'r Aelod yn cyfeirio ato.
Cymro—nid Aneurin Bevan, ond James Griffiths—a roddodd ar y llyfr statud sylfeini'r wladwriaeth les, sydd wedi gwneud llawer o ddaioni i bobl yng Nghymru yn ystod llawer o'r cyfnod ers i James Griffiths basio'r Deddfau yswiriant gwladol a chysylltiedig yn ôl ym 1947. Roedd Griffiths yn Gymro gwych, ac yn sosialydd mawr. Rwy'n credu mai'r rysáit a gynigiwyd ganddo ef yw'r un sydd o fudd i bobl yng Nghymru o hyd.
And Jim Griffiths, from my mother's home village of Betws, was also an ardent supporter of Welsh home rule right throughout his political life.
The Welsh Government can also directly address the cost-of-living crisis itself, of course, for lower paid workers within the public sector. Teaching assistants are currently only paid for 39 to 43 weeks of the year. They're not paid for the summer six weeks, but are bound to the school and can't sign on to get another job during this period, while teachers, of course, are paid for a full working year of 52 weeks. The summer months are amongst the most expensive, not to mention the detrimental effect that this absence of pay can have on pensions later in life. Given that much of the COVID recovery efforts have been placed on the shoulders of TAs, and the essential work that they provide for pupils who are vulnerable or those with additional learning needs, isn't it time that this valuable workforce is finally valued in full?
Ac roedd Jim Griffiths, o bentref genedigol fy mam, Betws, hefyd yn gefnogwr brwd o reolaeth gartref i Gymru drwy gydol ei fywyd gwleidyddol.
Gall Llywodraeth Cymru hefyd fynd i'r afael yn uniongyrchol â'r argyfwng costau byw ei hun, wrth gwrs, ar gyfer gweithwyr ar gyflogau is yn y sector cyhoeddus. Ar hyn o bryd dim ond am 39 i 43 wythnos o'r flwyddyn y mae cynorthwywyr addysgu yn cael eu talu. Nid ydyn nhw'n cael eu talu yn ystod chwe wythnos yr haf, ond maen nhw'n rhwym i'r ysgol ac ni allan nhw gael swydd arall yn ystod y cyfnod hwn, tra bod athrawon, wrth gwrs, yn cael eu talu am flwyddyn waith lawn o 52 wythnos. Mae misoedd yr haf ymysg y rhai drutaf, heb sôn am yr effaith niweidiol y gall y diffyg cyflog hwn ei chael ar bensiynau yn ddiweddarach mewn bywyd. O ystyried bod llawer o'r ymdrechion i adfer yn sgil COVID wedi eu rhoi ar ysgwyddau cynorthwywyr addysgu, a'r gwaith hanfodol y maen nhw'n ei ddarparu ar gyfer disgyblion sy'n agored i niwed neu'r rhai ag anghenion dysgu ychwanegol, onid yw'n bryd i'r gweithlu gwerthfawr hwn gael ei werthfawrogi yn llawn o'r diwedd?
Well, Llywydd, I certainly agree with the leader of Plaid Cymru about the work of teaching assistants. And many of them, of course, do get paid during the school holidays here in Wales because they are the bedrock of the school holiday enrichment programme that we have had in Wales from the start of the last Senedd term—the only national system anywhere in the United Kingdom in which children are able to attend school and to receive a proper meal and get other enrichment activities. And teaching assistants are at the heart of all of that, and they're paid here in Wales for the work that they do.
There is nothing to prevent local authorities, if they choose to do so, to have different terms and conditions for teaching assistants, and that would, of course, include those local authorities where Plaid Cymru is in charge, and could, no doubt, make the choices that the Member has advocated this afternoon.
Wel, Llywydd, rwy'n sicr yn cytuno ag arweinydd Plaid Cymru ynghylch gwaith cynorthwywyr addysgu. Ac mae llawer ohonyn nhw, wrth gwrs, yn cael eu talu yn ystod gwyliau'r ysgol yma yng Nghymru gan mai nhw yw sylfaen y rhaglen gyfoethogi gwyliau ysgol a fu gennym ni yng Nghymru o ddechrau tymor diwethaf y Senedd—yr unig system genedlaethol yn unman yn y Deyrnas Unedig lle gall plant fynychu'r ysgol a chael pryd bwyd iawn a chael gweithgareddau cyfoethogi eraill. Ac mae cynorthwywyr addysgu wrth wraidd hynny i gyd, ac maen nhw'n cael eu talu yma yng Nghymru am y gwaith y maen nhw'n ei wneud.
Nid oes dim i atal awdurdodau lleol, os byddan nhw'n dewis gwneud hynny, rhag cael gwahanol delerau ac amodau ar gyfer cynorthwywyr addysgu, a byddai hynny, wrth gwrs, yn cynnwys yr awdurdodau lleol hynny lle mae Plaid Cymru wrth y llyw, ac a allai, mae'n siŵr, wneud y dewisiadau y mae'r Aelod wedi eu hyrwyddo y prynhawn yma.
3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am effaith COVID ar wasanaethau mamolaeth yng Ngorllewin De Cymru? OQ57865
3. Will the First Minister make a statement on the effect of COVID on maternity services in South Wales West? OQ57865
Wel, diolch yn fawr, Llywydd, i'r Aelod am y cwestiwn.
Thank you very much to the Member for that question.
Maternity services across Wales were classed as essential services throughout the pandemic, including those in South Wales West. Despite significant challenges due to COVID, nearly all our services have continued to operate fully, providing pregnant mothers, babies and their families with access to safe and suitable maternity care.
Roedd gwasanaethau mamolaeth ledled Cymru yn cael eu hystyried yn wasanaethau hanfodol drwy gydol y pandemig, gan gynnwys y rhai yng ngorllewin y de. Er gwaethaf heriau sylweddol oherwydd COVID, mae bron pob un o'n gwasanaethau wedi parhau i weithredu'n llawn, gan roi gofal mamolaeth diogel ac addas i famau beichiog, babanod a'u teuluoedd.
Diolch, Brif Weinidog. A constituent of mine from the Swansea valley, named Laura, recently got in contact with me about her awful experience of having to undergo pregnancy scans on her own without her husband due to COVID rules. Since COVID restrictions and measures came into place two years ago, she's unfortunately had three consecutive miscarriages. Two of these were classed as 'missed miscarriages' and required a number of scans at Neath Port Talbot Hospital to ascertain the viability of the pregnancies—the first in September 2020, the second in August 2021. She said:
'During both of these extremely painful and difficult times, I, like many other prospective mothers in Wales, was not allowed to have my husband at the scans, and had to be told on both occasions that the foetus was not viable and that I would lose the pregnancy on my own with nobody there to provide comfort or support. Instead I was led to a small waiting room, told I could leave when I was ready. I then had to go out and tell my husband the news myself, when he was waiting anxiously outside in the car park.'
Last week, she had to face the same ordeal. Thankfully, it was good news. While I understand, of course, that hospitals have had to introduce and maintain strict rules to safeguard against COVID infection, there is a fundamental issue of inconsistency of approach here. Laura tells me that, by last year, pregnant women were allowed to have a partner present during some scans. However, this was not the case for the type of scans she needed—scans that are only allowed in the NHS when there are potential problems or risks. Prif Weinidog, as Wales enters a new phase in the pandemic, will the Government ensure better treatment for all the other women across Wales who have suffered and will be affected by this potentially traumatic situation, by looking at the guidance issued to health boards and ensuring a consistent and appropriate approach to maternity services?
Diolch, Prif Weinidog. Yn ddiweddar, cysylltodd un o fy etholwyr o gwm Tawe, o'r enw Laura, â mi ynglŷn â'i phrofiad ofnadwy o orfod cael sganiau beichiogrwydd ar ei phen ei hun heb ei gŵr oherwydd rheolau COVID. Ers i gyfyngiadau a mesurau COVID ddod i rym ddwy flynedd yn ôl, mae hi wedi cael tri chamesgoriad yn olynol yn anffodus. Dywedwyd bod dau o'r rhain yn 'gamesgoriadau a fethwyd' ac roedd angen nifer o sganiau yn Ysbyty Castell-nedd Port Talbot i ganfod hyfywedd y beichiogrwydd—y cyntaf ym mis Medi 2020, yr ail ym mis Awst 2021. Meddai:
'Yn ystod y ddau gyfnod hynod boenus ac anodd hyn, nid oeddwn i, fel llawer o ddarpar famau eraill yng Nghymru, yn cael bod â fy ngŵr gyda mi yn y sganiau, a bu'n rhaid i mi gael clywed ar y ddau achlysur nad oedd y ffetws yn hyfyw ac y byddwn i'n colli'r beichiogrwydd ar fy mhen fy hun heb neb yno i roi cysur na chefnogaeth. Yn hytrach, cefais fy arwain i ystafell aros fach, gan ddweud y gallwn i adael pan oeddwn i'n barod. Yna bu'n rhaid i mi fynd allan a rhannu'r newyddion â fy ngŵr fy hun, wrth iddo aros yn bryderus allan yn y maes parcio.'
Yr wythnos diwethaf, bu'n rhaid iddi wynebu'r un profiad ofnadwy. Diolch byth, roedd yn newyddion da. Er fy mod i'n deall, wrth gwrs, y bu'n rhaid i ysbytai gyflwyno a chynnal rheolau llym i ddiogelu rhag haint COVID, ceir mater sylfaenol o anghysondeb o ran dull yma. Mae Laura yn dweud wrthyf fod menywod beichiog, erbyn y llynedd, yn cael bod â phartner yn bresennol yn ystod rhai sganiau. Fodd bynnag, nid oedd hyn yn wir ar gyfer y math o sganiau yr oedd eu hangen arni hi—sganiau sy'n cael eu caniatáu yn y GIG dim ond pan fydd problemau neu risgiau posibl. Prif Weinidog, wrth i Gymru ddechrau ar gyfnod newydd yn y pandemig, a wnaiff y Llywodraeth sicrhau gwell triniaeth i'r holl fenywod eraill ledled Cymru sydd wedi dioddef ac y bydd y sefyllfa hon yn effeithio arnyn nhw a allai fod yn drawmatig, drwy edrych ar y canllawiau a gyflwynwyd i fyrddau iechyd a sicrhau dull cyson a phriodol o ymdrin â gwasanaethau mamolaeth?
Llywydd, I thank the Member for that question. I feel enormous sympathy for the individual whose circumstances she related. During the whole of the pandemic, some of the most difficult circumstances that have had to have been faced by the NHS have been over maternity care and the involvement of both partners in what should, in normal circumstances, be one of the most exciting times in their lives. But, as I've explained many times on the floor of the Senedd, the decision about whether people can be involved has had to be a clinical decision, made by the person who has the best opportunity to make sure that the health of the mother and the health of the unborn baby can be protected to the maximum possible extent. And that depends upon the health of the mother, for example, her vulnerabilities, underlying health conditions and so on, as well as the prevailing circumstances in whatever premises that care is being carried out. And it hasn't been right during the pandemic so far to have tried to issue a set of rules from Cathays Park that would override the necessary clinical judgment that can only be applied by the person who has responsibility for the overall care of the mother and the unborn child.
As we emerge, as we hope, from the worst effects of the pandemic, the Welsh Government will be providing advice to the NHS as a whole. It will, for example, seek to standardise the length of visits that families are able to make while somebody is in hospital, to make sure that the approach to lateral flow testing is consistent across Wales, and that the circumstances in which both parents can be involved, and of course want to be involved, in that whole experience is also consistent from one part of the NHS to another. We're able to do that because the impact of vaccination, new treatments we have, the way in which the NHS has learnt to deal with the impact of COVID-19, enables us now to move into that phase of providing maternity care. But, at the depths of the pandemic, the view taken by those who advise us in the Welsh Government was that that sort of national approach had to give way to the need to allow clinicians to exercise the judgment that only they can exercise, in order to safeguard the health of mothers and unborn children.
Llywydd, diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna. Rwy'n teimlo cydymdeimlad enfawr tuag at yr unigolyn y rhannodd ei hamgylchiadau. Yn ystod y pandemig cyfan, mae rhai o'r amgylchiadau mwyaf anodd y bu'n rhaid i'r GIG eu hwynebu wedi ymwneud â gofal mamolaeth a chyfranogiad y ddau bartner yn yr hyn a ddylai, o dan amgylchiadau arferol, fod yn un o'r adegau mwyaf cyffrous yn eu bywydau. Ond, fel yr wyf i wedi ei esbonio droeon ar lawr y Senedd, bu'n rhaid i'r penderfyniad ynghylch a all pobl gymryd rhan fod yn benderfyniad clinigol, wedi ei wneud gan y sawl sydd â'r cyfle gorau i wneud yn siŵr y gellir diogelu iechyd y fam ac iechyd y baban heb ei eni i'r graddau mwyaf posibl. Ac mae hynny yn dibynnu ar iechyd y fam, er enghraifft, ei gwendidau, cyflyrau iechyd sylfaenol ac yn y blaen, yn ogystal â'r amgylchiadau sy'n bodoli ym mha safle bynnag y mae'r gofal hwnnw yn cael ei ddarparu. Ac nid yw wedi bod yn iawn yn ystod y pandemig hyd yma i fod wedi ceisio cyhoeddi cyfres o reolau o Barc Cathays a fyddai'n diystyru'r dyfarniad clinigol angenrheidiol mai dim ond y sawl sy'n gyfrifol am ofal cyffredinol y fam a'r plentyn heb ei eni allai ei wneud.
Wrth i ni adael, fel yr ydym yn gobeithio, effeithiau gwaethaf y pandemig, bydd Llywodraeth Cymru yn rhoi cyngor i'r GIG yn ei gyfanrwydd. Bydd, er enghraifft, yn ceisio safoni hyd yr ymweliadau y gall teuluoedd eu gwneud tra bo rhywun yn yr ysbyty, i wneud yn siŵr bod y dull o gynnal profion llif unffordd yn gyson ledled Cymru, a bod yr amgylchiadau lle gall y ddau riant gymryd rhan, ac wrth gwrs eisiau cymryd rhan, yn yr holl brofiad hwnnw hefyd yn gyson o un rhan o'r GIG i'r llall. Gallwn wneud hynny oherwydd bod effaith brechu, triniaethau newydd sydd gennym ni, y ffordd y mae'r GIG wedi dysgu i ymdrin ag effaith COVID-19, yn ein galluogi yn awr i symud i'r cyfnod hwnnw o ddarparu gofal mamolaeth. Ond, yn nyfnderoedd y pandemig, y farn a gymerwyd gan y rhai sy'n ein cynghori yn Llywodraeth Cymru oedd bod yn rhaid i'r math hwnnw o ddull cenedlaethol ildio i'r angen i ganiatáu i glinigwyr wneud y dyfarniad mai dim nhw sy'n gallu ei wneud, er mwyn diogelu iechyd mamau a phlant heb eu geni.
Thank you, Sioned Williams, for raising this important issue. Good afternoon, First Minister. During the height of the pandemic, we saw huge restrictions placed on new mums and their families, who were not allowed to visit them in hospital. The charity and campaign group Birthrights has monitored the impact across the UK to articulate the challenges that many have faced. Apparently, they wrote to the health Minister asking for change, saying Wales has
'some of the most restrictive visiting arrangements in maternity services in the UK.'
Does the First Minister believe that the impact on families at such an important time should be considered in the context of human rights, and whether those rights were respected? Thank you.
Diolch, Sioned Williams, am godi'r mater pwysig hwn. Prynhawn da, Prif Weinidog. Yn ystod anterth y pandemig, gwelsom gyfyngiadau enfawr yn cael eu gosod ar famau newydd a'u teuluoedd, nad oedden nhw'n cael ymweld â nhw yn yr ysbyty. Mae'r elusen a'r grŵp ymgyrchu Birthrights wedi monitro'r effaith ar draws y DU i fynegi'r heriau y mae llawer wedi eu hwynebu. Mae'n debyg eu bod nhw wedi ysgrifennu at y Gweinidog iechyd yn gofyn am newid, gan ddweud bod gan Gymru
'rai o'r trefniadau ymweld mwyaf cyfyngol mewn gwasanaethau mamolaeth yn y DU.'
A yw'r Prif Weinidog yn credu y dylid ystyried yr effaith ar deuluoedd ar adeg mor bwysig yng nghyd-destun hawliau dynol, ac a gafodd yr hawliau hynny eu parchu? Diolch.
Well, there's no greater right, Llywydd, it seems to me, than to make sure that the system is not putting you at risk and causing you harm, and what some people describe as restrictions I think are more fairly described as protections, because that's what we were offering here in Wales. That is not, for a minute, to deny the heartache that that has caused people. But the motivation for the way in which services are provided has only ever been to make sure that those families to which Altaf Hussain referred, that they were not unnecessarily put at risk. We have been in the throes of a global pandemic that has killed people here in Wales every single week, and the actions that our clinicians have taken and our health boards have taken have only ever been designed to make sure that people going through something that will be part of their lives forever, as they will hope, don't find that adversely affected because the protections that could have been provided to them were not provided to them. And difficult as that has been, I don't think for a minute that we ought to do anything other than recognise that the reasons that those actions were taken were to protect those families, to protect those women, to protect the babies that they were hoping to give birth to, and, as we move beyond the pandemic, we will be able to return to different ways and better ways, of course, of doing things. But that's the reason those actions were taken and nothing else.
Wel, nid oes mwy o hawl, Llywydd, mae'n ymddangos i mi, na sicrhau nad yw'r system yn eich rhoi mewn perygl ac yn achosi niwed i chi, ac o ran yr hyn y mae rhai pobl yn ei ddisgrifio fel cyfyngiadau, yn fy marn i, mae'n decach eu disgrifio fel amddiffyniadau, oherwydd dyna yr oeddem ni'n ei gynnig yma yng Nghymru. Nid yw hynny, am funud, yn gwadu'r torcalon y mae hynny wedi'i achosi i bobl. Ond yr unig gymhelliad erioed ar gyfer y ffordd y darperir gwasanaethau fu gwneud yn siŵr nad oedd y teuluoedd hynny y cyfeiriodd Altaf Hussain atyn nhw, yn cael eu rhoi mewn perygl yn ddiangen. Rydym wedi bod yng nghanol pandemig byd-eang sydd wedi lladd pobl yma yng Nghymru bob un wythnos, ac unig fwriad y camau y mae ein clinigwyr wedi'u cymryd ac y mae ein byrddau iechyd wedi'u cymryd erioed fu sicrhau nad yw pobl sy'n mynd drwy rywbeth a fydd yn rhan o'u bywydau am byth, fel y byddan nhw'n gobeithio, yn gweld effaith andwyol ar hynny oherwydd na ddarparwyd yr amddiffyniadau y gellid bod wedi'u darparu iddyn nhw. Ac er mor anodd y bu hynny, nid wyf i'n credu am funud y dylem ni wneud unrhyw beth heblaw cydnabod mai'r rhesymau pam y cymerwyd y camau hynny oedd amddiffyn y teuluoedd hynny, amddiffyn y menywod hynny, amddiffyn y babanod yr oedden nhw'n gobeithio rhoi genedigaeth iddyn nhw, ac, wrth i ni symud y tu hwnt i'r pandemig, byddwn yn gallu dychwelyd at wahanol ffyrdd a ffyrdd gwell, wrth gwrs, o wneud pethau. Ond dyna'r rheswm pam y cymerwyd y camau hynny a dim byd arall.
4. Pa drafodaethau y mae'r Prif Weinidog wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU am drigolion Cymru sydd wedi cael eu diswyddo'n anghyfreithlon gan P&O? OQ57905
4. What discussions has the First Minister had with the UK Government about Welsh residents who have been unlawfully sacked by P&O? OQ57905
Well, I thank Jack Sargeant for that important question, Dirprwy Lywydd. The decision by P&O Ferries to fire its loyal workforce without consultation and with immediate effect is unacceptable and illegal. We have made it clear to the UK Government that they must not stand by and allow an accelerated race to the bottom on workers’ rights in this industry or any other.
Wel, diolch i Jack Sargeant am y cwestiwn pwysig yna, Dirprwy Lywydd. Mae penderfyniad P&O Ferries i ddiswyddo ei weithlu ffyddlon heb ymgynghori a hynny ar unwaith yn annerbyniol ac yn anghyfreithlon. Rydym ni wedi ei gwneud yn glir i Lywodraeth y DU na ddylen nhw sefyll o'r neilltu a chaniatáu ras garlam i'r gwaelod ar hawliau gweithwyr yn y diwydiant hwn nac unrhyw un arall.
Diolch yn fawr iawn, Prif Weinidog. Members will know that the UK minimum wage is £8.91. The new average wage at P&O is £5.50, and this was brought in after they unlawfully sacked their loyal workforce without consultation. As the First Minister rightly says, this is a disgraceful, illegal act by P&O bosses, and it is one that is unacceptable to me. First Minister, the silence from the Conservative benches in the Senedd Chamber today is deafening, isn't it? But it is not surprising—[Interruption.] But it is not surprising. After all, it was their colleagues—[Interruption.] It was their colleagues in Westminster, in Westminster, that blocked the fire and rehire Bill that sought to ban these practices.
Diolch yn fawr iawn, Prif Weinidog. Bydd yr Aelodau'n gwybod mai isafswm cyflog y DU yw £8.91. Y cyflog cyfartalog newydd yn P&O yw £5.50, a chafodd hyn ei gyflwyno ar ôl iddyn nhw ddiswyddo eu gweithlu ffyddlon yn anghyfreithlon heb ymgynghori. Fel y dywed y Prif Weinidog yn gywir, mae hon yn weithred warthus, anghyfreithlon gan benaethiaid P&O, ac mae'n un sy'n annerbyniol i mi. Prif Weinidog, mae'r distawrwydd o feinciau'r Ceidwadwyr yn Siambr y Senedd heddiw yn fyddarol, onid yw? Ond nid yw'n syndod—[Torri ar draws.] Ond nid yw'n syndod. Wedi'r cyfan, eu cydweithwyr nhw—[Torri ar draws.] Eu cydweithwyr nhw yn San Steffan, yn San Steffan, a rwystrodd y Bil diswyddo ac ailgyflogi a oedd yn ceisio gwahardd yr arferion hyn.
Can I ask Members, please, to allow the question to be asked, so I can hear it?
A gaf i ofyn i'r Aelodau ganiatáu i'r cwestiwn gael ei ofyn os gwelwch yn dda, er mwyn i mi allu ei glywed?
Deputy Presiding Officer, it is not surprising, because it was a Bill brought forward by a Labour Member of Parliament. But the heckles that this turned into from the benches over there simply reinforce the message, don't they? They reinforce the message that the UK Conservative Party do not care about ordinary working people in Wales and across the UK. First Minister, will you join me in sending a very simple, but powerful message to the UK Conservative Government that we need legislation now to end fire and rehire practices, and we also need to repeal all anti-trade union laws that strip power from ordinary working people?
Dirprwy Lywydd, nid yw'n syndod, oherwydd Bil a gyflwynwyd gan Aelod Seneddol y Blaid Lafur ydoedd. Ond mae'r heclo y trodd hyn i mewn iddo o'r meinciau draw yn y fan yna yn atgyfnerthu'r neges, onid yw? Maen nhw'n atgyfnerthu'r neges nad yw Plaid Geidwadol y DU yn poeni am bobl gyffredin sy'n gweithio yng Nghymru a ledled y DU. Prif Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i anfon neges syml iawn, ond pwerus i Lywodraeth Geidwadol y DU fod angen deddfwriaeth arnom ni yn awr i roi terfyn ar arferion diswyddo ac ailgyflogi, a bod angen i ni hefyd ddirymu'r holl gyfreithiau gwrth-undebau llafur sy'n tynnu pŵer oddi ar bobl gyffredin sy'n gweithio?
Well, Dirprwy Lywydd, Jack Sargeant has made those points very powerfully indeed. The UK Government, this UK Government, promised in a Queen's Speech in 2019 that it would bring an employment Bill in front of the House of Commons. Where has that Bill been? Nowhere to be seen, of course. And had it been brought forward, maybe there would have been a chance to have addressed what UK Government Ministers are describing as an exploitation of a loophole in the law. Two thousand and nineteen, Llywydd. Here we are in 2022, and no sign of that promised Bill, and that tells you, as Jack Sargeant says, everything you need to know about the attitude of this current Conservative Government to workers' rights. I was privileged to meet Barry Gardiner, the Member of Parliament who brought forward the private Member's Bill to outlaw fire and rehire. The Prime Minister described the practice of fire and rehire as unacceptable, yet he allowed Conservative backbenchers in the House of Commons to talk out that private Member's Bill when it could have done so much good and certainly would have made a difference in the case of P&O. Now, the Prime Minister has claimed that P&O will be prosecuted under section 194 of the Trade Union and Labour Relations (Consolidation) Act 1992, but there's no sign of that happening either. The lack of action is deafening, as Jack Sargeant says. What we hear from Conservative Ministers are the lamest of excuses in the face of a deliberate flouting of the law by P&O. It was breathtaking that Peter Hebblethwaite was willing to turn up at a House of Commons select committee and acknowledge the fact that there was 'absolutely no doubt'—that's what he said—
'that we were required to consult with the unions.'
Well, there was no doubt because that's what the law of the land required them to do. He then went on to say, ‘We chose not to do that—we chose deliberately to break the law of the land.’ Where is the action that this Government needs to take in Westminster to address that sort of deliberate flouting of the law and to protect the workers who were on the receiving end of it?
Wel, Dirprwy Lywydd, mae Jack Sargeant wedi gwneud y pwyntiau hynny'n rymus iawn. Addawodd Llywodraeth y DU, Llywodraeth hon y DU, mewn araith gan y frenhines yn 2019 y byddai'n dod â Bil cyflogaeth gerbron Tŷ'r Cyffredin. Ble mae'r Bil hwnnw wedi bod? Nid yw unman i'w weld, wrth gwrs. A phe bai wedi'i gyflwyno, efallai y byddai cyfle wedi bod i fynd i'r afael â'r hyn y mae Gweinidogion Llywodraeth y DU yn ei ddisgrifio fel ymelwa ar fwlch yn y gyfraith. Dwy fil ac un deg naw, Llywydd. Dyma ni yn 2022, ac nid oes unrhyw arwydd o'r Bil hwnnw a addawyd, ac mae hynny'n dweud wrthych chi, fel y dywed Jack Sargeant, bopeth y mae angen i chi ei wybod am agwedd y Llywodraeth Geidwadol bresennol hon at hawliau gweithwyr. Cefais y fraint o gwrdd â Barry Gardiner, yr Aelod Seneddol a gyflwynodd y Bil Aelod preifat i wahardd diswyddo ac ailgyflogi. Disgrifiodd y Prif Weinidog yr arfer o ddiswyddo ac ailgyflogi fel un annerbyniol, ac eto caniataodd i feincwyr cefn y Ceidwadwyr yn Nhŷ'r Cyffredin atal y Bil Aelod preifat hwnnw pan allai fod wedi gwneud cymaint o les ac yn sicr byddai wedi gwneud gwahaniaeth yn achos P&O. Nawr, mae'r Prif Weinidog wedi honni y bydd P&O yn cael ei erlyn o dan adran 194 o Ddeddf yr Undebau Llafur a Chysylltiadau Llafur (Cydgrynhoi) 1992, ond nid oes unrhyw arwydd o hynny'n digwydd ychwaith. Mae'r diffyg gweithredu yn fyddarol, fel y dywed Jack Sargeant. Yr hyn a glywn ni gan Weinidogion Ceidwadol yw'r esgusodion mwyaf llipa yn wyneb diystyru y gyfraith yn fwriadol gan P&O. Roedd yn syfrdanol bod Peter Hebblethwaite yn barod i fynd i bwyllgor dethol yn Nhŷ'r Cyffredin a chydnabod y ffaith nad oedd 'dim amheuaeth o gwbl'—dyna a ddywedodd—
'ei bod yn ofynnol i ni ymgynghori â'r undebau.'
Wel, nid oedd dim amheuaeth oherwydd dyna yr oedd y gyfraith yn ei gwneud yn ofynnol iddyn nhw ei wneud. Aeth ymlaen wedyn i ddweud, 'Fe wnaethom ni ddewis peidio â gwneud hynny—fe wnaethom ni ddewis torri'r gyfraith yn fwriadol.' Ble mae'r camau y mae angen i'r Llywodraeth hon eu cymryd yn San Steffan i fynd i'r afael â'r math hwnnw o ddiystyru'r gyfraith yn fwriadol ac amddiffyn y gweithwyr y digwyddodd hyn iddyn nhw?
Mae'n drueni mawr bod rhai Aelodau yn y Siambr hon yn chwarae gwleidyddiaeth gyda'r mater yma. Ac er mwyn i'r Aelod dros Alun a Glannau Dyfrdwy glywed, ac Aelodau eraill, mae ymddygiad P&O Ferries yn sgandal ac yn hollol annerbyniol, ac rydyn ni fel grŵp fan hyn wedi gwneud hynny yn hollol glir. Nawr, o ystyried y sefyllfa ddifrifol yma, ac o ystyried ei bod hi'n ymddangos bod prif weithredwr y cwmni hwn wedi cyfaddef iddo fe dorri'r gyfraith, ai eich barn chi felly fyddai y dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig fynd â'r mater hwn nawr i'r llysoedd i'w erlyn ef a'r cwmni?
It's a shame that some Members in this Chamber are playing politics with this issue. And so that the Member for Alyn and Deeside hears, and other Members too, the behaviour of P&O Ferries is a scandal and is entirely unacceptable, and we as a group here have made that entirely clear. Now, bearing in mind the serious situation, and considering that it appears that the chief executive of this company has admitted that he broke the law, is it your view that the United Kingdom Government should take this matter to the courts to prosecute him and the company?
Wel, wrth gwrs. Wrth gwrs, mae diddordeb yn y pwnc yma yng Nghymru, ac mae cyfrifoldeb ar Weinidogion yn San Steffan i fynd i'r llysoedd ac i fynd ar ôl y cwmni sydd wedi torri'r gyfraith. Ond, yn fwy na hynny, Dirprwy Lywydd, rydyn ni'n gwybod bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn dal i ddelio â'r cwmni sy'n rhedeg P&O yn y rhaglen free ports sydd gyda nhw. Dydy hi ddim yn dderbyniol i ni i fynd ar ôl P&O pan maen nhw'n dal i weithio gyda'r cwmni sydd y tu ôl i P&O. Mae lot mwy—mae lot mwy—i Lywodraeth y Deyrnas Unedig ei wneud, ac nid yw hynny'n chwarae gwleidyddiaeth o gwbl; mae jest yn bod yn glir am ble mae'r cyfrifoldeb yn aros.
Well, of course. There is huge interest in this issue in Wales, and there is a responsibility on Ministers in Westminster to take this to the courts and to pursue the company that has broken the law. But, in addition to that, Dirprwy Lywydd, we know that the UK Government is still dealing with the P&O parent company in the free ports programme that they have. It's not acceptable for us that they pursue P&O when they are still working with P&O's parent company. There is a lot more that the UK Government should do—a lot more—and that isn't playing politics in any sense; it's just being clear as to where responsibility lies.
5. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i ddatblygu twristiaeth feicio yng ngorllewin Cymru? OQ57871
5. What steps is the Welsh Government taking to develop cycle tourism in west Wales? OQ57871
Diolch i Cefin Campbell am y cwestiwn. Mae gorllewin Cymru mewn sefyllfa dda yn barod i ddod yn un o’r lleoliadau beicio allweddol yng Nghymru i ymwelwyr o Gymru a thu hwnt. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i gefnogi camau gweithredu’r awdurdodau lleol ac eraill i ddatblygu twristiaeth feicio.
I thank Cefin Campbell for that question. West Wales is already well placed to be one of the key cycling destinations in Wales for visitors from Wales and further afield. The Welsh Government continues to support the actions of local authorities and others in the development of cycle tourism.
Diolch yn fawr iawn. Fel ŷch chi'n gwybod, mae Cyngor Sir Gaerfyrddin wedi bod yn hybu twristiaeth feicio dros y blynyddoedd diwethaf ac wedi gweld datblygiad y gylchffordd gaeedig genedlaethol ym Mhen-bre—y closed road circuit ym Mhen-bre—ailddatblygu'r felodrom yn nhre Caerfyrddin, hefyd mae yna lwybr beicio ar hyd dyffryn Tywi ar fin cael ei orffen, ac mae sir Gaerfyrddin wedi cynnal sawl cymal o'r Tour of Britain dros y blynyddoedd diwethaf. Ac rydyn ni'n gwybod hefyd fod sir Benfro, ardal o harddwch naturiol, wedi cynnal nifer o ddigwyddiadau mawr, fel yr Iron Man yn Ninbych-y-pysgod yn flynyddol, yn sicr cyn y pandemig. Rydyn ni'n gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi gwahodd y Tour de France i Gymru o'r blaen, ac rydyn ni’n gwybod am fuddiannau economaidd hynny. Roedd y Grand Depárt o swydd Efrog nôl yn 2014 wedi dod â rhyw £130 miliwn i mewn i'r ardal. Felly, fy nghwestiwn i yw hyn: a fyddech chi'n cytuno bod gorllewin Cymru yn cynnig lleoliad perffaith ar gyfer cynnal cymal o'r Tour de France? A nawr bod COVID wedi pasio, pa waith mae Llywodraeth Cymru'n bwriadu ei wneud i wahodd y Tour de France, un o'r cymalau, i orllewin Cymru rywbryd yn y dyfodol? Diolch yn fawr iawn.
Thank you very much. As you know, Carmarthenshire County Council has been promoting cycle tourism over the past few years and has seen the development of the national closed road circuit in Pembrey, redeveloping the velodrome in Carmarthen, and there's also a cycle path along the Tywi valley about to be completed, and Carmarthenshire has held several stages of the Tour of Britain over the past few years. And we know that Pembrokeshire, an area of natural beauty, has held a number of major events, such as the Iron Man in Tenby on an annual basis, certainly before the pandemic. We know that the Welsh Government has invited the Tour de France to Wales previously, and we know about the economic benefits of that. The Grand Depárt from Yorkshire in 2014 brought in around £130 million into that area. So, my question is this: would you agree that west Wales offers the perfect location for holding a stage of the Tour de France? And now that COVID has passed, what work is the Welsh Government intending to do to invite the Tour de France, one of the stages of the tour, to west Wales at some point in future? Thank you.
Wel, diolch yn fawr i Cefin Campbell am y cwestiwn. Dwi'n cytuno â fe, wrth gwrs, am y posibiliadau sydd yna yn y gorllewin am feicio. Dwi'n cofio bod ym Mhen-bre gydag arweinydd cyngor y sir, pan oedden ni'n gweithio gyda'n gilydd i agor tour y Deyrnas Unedig nôl yn 2018, pan oedd Geraint Thomas yn arwain y tour. Ac, wrth gwrs, dwi'n cofio, wrth dyfu lan yng Nghaerfyrddin, defnyddio'r felodrom yn y parc yng Nghaerfyrddin bron bob dydd. Wel, rydyn ni, Dirprwy Lywydd, yn dal i gydweithio gyda'r Alban a Lloegr i ddatblygu bid i dynnu'r Tour de France i'r Deyrnas Unedig yn 2026. Mae trafodaethau yn mynd ymlaen ac, wrth gwrs, fel Llywodraeth yma yng Nghymru, rydyn ni'n gwneud popeth y gallwn ni ei wneud i dynnu sylw at y posibiliadau sydd gennym ni yma yng Nghymru. Wrth gwrs, mae lot o fanylion i'w trafod gyda'r bobl sy'n gyfrifol am y Tour de France, ac rydyn ni jest yn dechrau gwneud hynny. Ond, os ydy'r posibiliadau yna, i ddenu'r tour i Gymru, wel wrth gwrs dwi'n gwybod, i bobl sydd â diddordeb yn y maes beicio, bydd hynny'n rhywbeth mawr iawn iddyn nhw.
Well, I thank Cefin Campbell for that question. I agree with him, of course, on the possibilities that exist in west Wales. I remember being in Pembrey with the leader of the county council when we worked together to open the Tour of Britain, back in 2018, when Geraint Thomas was leading the tour. And I remember, growing up in Carmarthen, using the velodrome in the park there almost every day. But, Dirprwy Lywydd, we continue to collaborate with England and Scotland to develop a bid to bring the Tour de France to the UK in 2026. Discussions are ongoing, and, of course, as a Government here in Wales, we are doing everything within our power to highlight the possibilities that exist here in Wales. Of course, there are many details still to be discussed with those responsible for the Tour de France, and we are just starting to do that. But, if there are possibilities to bring the tour to Wales, then I know that those interested in cycling would be very excited about that.
6. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch rhoi amddiffyniadau ar waith yn erbyn codiadau mewn prisiau i bobl ledled Cymru wledig sy'n dibynnu ar olew gwresogi ac LPG? OQ57879
6. What discussions has the Welsh Government had with the UK Government regarding putting in place protections against price rises for people across rural Wales who are reliant on heating oil and LPG? OQ57879
Well, Llywydd, good afternoon to Jane Dodds. The Welsh Government continues to press the UK Government to support households who, through no fault of their own, are facing an energy and cost-of-living crisis. The cost of heating oil was last discussed with UK Government officials last week, on 23 March.
Wel, Llywydd, prynhawn da i Jane Dodds. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i gefnogi aelwydydd sydd, heb fod unrhyw fai arnyn nhw, yn wynebu argyfwng ynni a chostau byw. Trafodwyd cost olew gwresogi ddiwethaf gyda swyddogion Llywodraeth y DU yr wythnos diwethaf, ar 23 Mawrth.
Diolch, Prif Weinidog am eich ymateb.
Thank you, First Minister, for your response.
This is an issue that I know many have had raised with them across the Siambr. Many have seen a doubling in the price of heating oil in less than six months. Earlier this month, the UK Conservative Minister of State for Energy, Clean Growth and Climate Change, Greg Hands, said that the UK Government believes that the open market for the supply of heating oil in the UK provides the best long-term guarantee of competitive prices. He went on to say that a price cap is not necessary. First Minister, would you agree with me that, aside from being negligent, this response shows just how out of touch the Conservatives are with the crisis people are facing? Diolch yn fawr iawn.
Mae hwn yn fater y gwn fod llawer wedi'i godi gyda nhw ar draws y Siambr. Mae llawer wedi gweld pris olew gwresogi yn dyblu mewn llai na chwe mis. Yn gynharach y mis hwn, dywedodd Gweinidog Gwladol Ceidwadol y DU dros Ynni, Twf Glân a Newid Hinsawdd, Greg Hands, fod Llywodraeth y DU yn credu mai'r farchnad agored ar gyfer cyflenwi olew gwresogi yn y DU yw'r warant hirdymor orau o brisiau cystadleuol. Aeth ymlaen i ddweud nad oes angen cap ar brisiau. Prif Weinidog, a fyddech chi'n cytuno â mi fod yr ymateb hwn, ar wahân i fod yn esgeulus, yn dangos cyn lleied y mae'r Ceidwadwyr yn ei ddeall am yr argyfwng y mae pobl yn ei wynebu? Diolch yn fawr iawn.
Well, Dirprwy Lywydd, they are certainly out of touch with those people, particularly in rural areas. We know that 28 per cent of households in rural areas in parts of Wales are reliant on heating oil to heat their homes and to have access to hot water. The idea that the market is serving them well flies in the face of everything we are hearing about the way the market is currently operating. We are hearing far too many instances of people telling us that they cannot get a single response out of any company prepared to provide fuel to them, and that there are companies refusing to declare a price for that heating oil until the heating oil is actually delivered to the house itself. That is certainly not a market operating as a market ought to. Of course, I would take a different view in general as to the efficacy of markets as a way of providing lifeline services of any sort, but the Competition and Markets Authority is responsible for ensuring that commercial markets operate effectively and that customers are treated fairly.
Our fuel poverty advisory panel met on Friday of last week, and we have asked members of the panel and their stakeholder contacts to provide us with any evidence of unfair trading practices, so that we can continue to take that up then with the UK Government but also, if necessary, to press the Competition and Markets Authority to exercise the responsibilities it has to make sure that markets operate as they should. And a naive belief that, left to itself, an open market will serve people well in the current circumstances does indeed, as Jane Dodds has said, Dirprwy Lywydd, just illustrate once again how out of touch Conservative Ministers, who never have to face these dilemmas in their own lives, are with the way that people in rural Wales and elsewhere have to make the choices that they are now faced with.
Wel, Dirprwy Lywydd, yn sicr nid ydyn nhw'n deall dim o sefyllfa y bobl hynny, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig. Rydym yn gwybod bod 28 y cant o aelwydydd mewn ardaloedd gwledig mewn rhannau o Gymru yn dibynnu ar olew gwresogi i wresogi eu cartrefi a chael dŵr poeth. Mae'r syniad bod y farchnad yn eu gwasanaethu nhw'n dda yn mynd yn groes i bopeth yr ydym ni'n ei glywed am y ffordd y mae'r farchnad yn gweithredu ar hyn o bryd. Rydym yn clywed llawer gormod o achosion o bobl yn dweud wrthym na allan nhw gael un ymateb gan unrhyw gwmni sy'n barod i ddarparu tanwydd iddyn nhw, a bod cwmnïau'n gwrthod datgan pris am yr olew gwresogi hwnnw nes bod yr olew gwresogi'n cael ei ddosbarthu i'r tŷ ei hun. Yn sicr, nid yw honno'n farchnad sy'n gweithredu fel y dylai wneud. Wrth gwrs, byddwn i'n arddel safbwynt gwahanol yn gyffredinol ynghylch effeithiolrwydd marchnadoedd fel ffordd o ddarparu gwasanaethau cwbl hanfodol o unrhyw fath, ond yr Awdurdod Cystadleuaeth a Marchnadoedd sy'n gyfrifol am sicrhau bod marchnadoedd masnachol yn gweithredu'n effeithiol a bod cwsmeriaid yn cael eu trin yn deg.
Gwnaeth ein panel cynghori ar dlodi tanwydd gyfarfod ddydd Gwener yr wythnos diwethaf, ac rydym wedi gofyn i aelodau'r panel a'u cysylltiadau â rhanddeiliaid roi unrhyw dystiolaeth i ni o arferion masnachu annheg, er mwyn i ni allu parhau i godi hynny wedyn gyda Llywodraeth y DU ond hefyd, os oes angen, i bwyso ar yr Awdurdod Cystadleuaeth a Marchnadoedd i arfer y cyfrifoldebau sydd ganddo i sicrhau bod marchnadoedd yn gweithredu fel y dylen nhw. Ac mae cred naïf y bydd marchnad agored, heb unrhyw ymyrraeth, yn gwasanaethu pobl yn dda o dan yr amgylchiadau presennol yn wir, fel y dywedodd Jane Dodds, Dirprwy Lywydd, yn dangos unwaith eto sut y mae Gweinidogion Ceidwadol, nad ydyn nhw byth yn gorfod wynebu'r cyfyng-gyngor hwn yn eu bywydau eu hunain, wedi'u datgysylltu'n llwyr o'r ffordd y mae'n rhaid i bobl yng Nghymru wledig ac mewn mannau eraill wneud y dewisiadau y maen nhw'n eu hwynebu yn awr.
7. Sut y bydd Llywodraeth Cymru yn lliniaru unrhyw effeithiau negyddol y gallai datganiad gwanwyn Llywodraeth y DU eu cael ar aelwydydd yn Nwyrain De Cymru? OQ57904
7. How will the Welsh Government mitigate against any negative impacts the UK Government spring statement might have on households in South Wales East? OQ57904
I thank Delyth Jewell for that, Dirprwy Lywydd. In Wales, we have already provided a support package worth more than double the consequential funding we have received, as we seek to play our part in helping people who need that help the most. We will continue to press the UK Government to join us in doing so.
Diolch i Delyth Jewell am hynny, Dirprwy Lywydd. Yng Nghymru, rydym eisoes wedi darparu pecyn cymorth sy'n werth mwy na dwywaith y cyllid canlyniadol a gawsom ni, wrth i ni geisio chwarae ein rhan i helpu pobl y mae arnyn nhw angen y cymorth hwnnw fwyaf. Byddwn yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i ymuno â ni i wneud hynny.
Diolch, Prif Weinidog. The Wales Governance Centre has found that the average Welsh household will still be £315 a year worse off, households with the lowest income will be affected disproportionately since they'll benefit less from the fuel duty cut and the increase to the national insurance threshold, and people on benefits will see a real-terms reduction of 4.3 per cent due to the UK Government's refusal to uprate benefits. Since incomes in Wales are lower than the UK average, benefit take-up is higher and we pay more for electricity, people in Wales will be disproportionately affected by the cost-of-living crisis. First Minister, while the actions you've referred to are welcome, I fear they won't be enough. What justification has the Treasury provided to Welsh Ministers for failing to do more to help people on low incomes in Wales, and don't they realise that their failure to take action reinforces the belief amongst the Welsh public that Westminster will never work for Wales?
Diolch, Prif Weinidog. Mae Canolfan Llywodraethiant Cymru wedi canfod y bydd aelwyd gyfartalog yng Nghymru yn dal i fod £315 y flwyddyn yn waeth ei byd, bydd effaith anghymesur ar aelwydydd â'r incwm isaf gan y byddan nhw'n elwa'n llai ar y toriad yn y dreth tanwydd a'r cynnydd i'r trothwy yswiriant gwladol, a bydd pobl ar fudd-daliadau yn gweld gostyngiad mewn termau real o 4.3 y cant oherwydd bod Llywodraeth y DU wedi gwrthod cynyddu budd-daliadau. Gan fod incwm yng Nghymru yn is na chyfartaledd y DU, mae'r nifer sy'n hawlio budd-daliadau yn uwch ac rydym ni'n talu mwy am drydan, bydd yr argyfwng costau byw yn effeithio'n anghymesur ar bobl yng Nghymru. Prif Weinidog, er bod y camau yr ydych chi wedi cyfeirio atyn nhw i'w croesawu, mae arnaf i ofn na fyddan nhw'n ddigon. Pa gyfiawnhad y mae'r Trysorlys wedi'i roi i Weinidogion Cymru dros fethu â gwneud mwy i helpu pobl ar incwm isel yng Nghymru, ac onid ydyn nhw'n sylweddoli bod eu methiant nhw i weithredu yn atgyfnerthu'r gred ymhlith y cyhoedd yng Nghymru na fydd San Steffan byth yn gweithio i Gymru?
What I think the response tells you, Llywydd, is that it's the Conservative party that will never work for Wales, because here is a Conservative Chancellor who went about the spring statement on the basis of trying to burnish his own credentials as a tax-cutting Chancellor in order to improve his chances in the leadership election that he expects to fight any time soon. So, the Chancellor's eyes were not focused on helping the 5.5 million people who are economically inactive in this country, or the 11 million pensioners who find themselves significantly worse off as a result of breaking his own promise to up pensions in line with the triple lock. Twenty seven million people out of 31 million people will still be paying more tax after the Chancellor's election gimmick of a 1p cut in income tax in 2024, and that just tells you where the Chancellor and the Conservative party's interests lie.
Here's what the Institute for Fiscal Studies said. I'm sure the Member will have seen it for herself. The IFS commenting on the Chancellor's promise of a 1p cut in income tax in 2024 said that the combination of increase in national insurance rates and a reduction in income tax will make the system both less equitable and less efficient—more unfair and more wasteful at the same time. It's an astonishing thing to have brought about as a Chancellor, but that's what we are left with, and people across the United Kingdom are left with, as a result of the deliberate decisions that the Chancellor made. It's not a mistake; he knew what he was doing. He decided who he would sacrifice and who he would protect, and those were Conservative party priorities.
Yr hyn yr wyf i'n credu y mae'r ymateb yn ei ddweud wrthych chi, Llywydd, yw na fydd y blaid Geidwadol byth yn gweithio i Gymru, oherwydd dyma Ganghellor Ceidwadol a aeth ati yn natganiad y gwanwyn ar sail ceisio brolio ei gymwysterau ei hun fel Canghellor a oedd yn torri trethi er mwyn gwella ei gyfleoedd yn yr etholiad arweinyddol y mae'n disgwyl ei frwydro yn y dyfodol agos. Felly, nid oedd llygaid y Canghellor yn canolbwyntio ar helpu'r 5.5 miliwn o bobl sy'n economaidd anweithgar yn y wlad hon, na'r 11 miliwn o bensiynwyr sy'n sylweddol waeth eu byd o ganlyniad i dorri ei addewid ei hun i godi pensiynau yn unol â'r clo triphlyg. Bydd dau ddeg saith miliwn o bobl allan o 31 miliwn o bobl yn dal i dalu mwy o dreth ar ôl gimig etholiadol y Canghellor o weithredu toriad o 1 geiniog mewn treth incwm yn 2024, ac mae hynny'n dweud wrthych chi ble mae buddiannau y Canghellor a'r blaid Geidwadol.
Dyma a ddywedodd y Sefydliad Astudiaethau Cyllid. Rwy'n siŵr y bydd yr Aelod wedi'i weld drosti ei hun. Dywedodd y Sefydliad Astudiaethau Cyllid wrth sôn am addewid y Canghellor i weithredu toriad o 1c mewn treth incwm yn 2024 y bydd y cyfuniad o gynnydd mewn cyfraddau yswiriant gwladol a gostyngiad mewn treth incwm yn gwneud y system yn llai teg ac yn llai effeithlon—yn fwy annheg ac yn fwy gwastraffus ar yr un pryd. Mae'n beth syfrdanol i fod wedi'i gyflwyno fel Canghellor, ond dyna sydd gennym ni, a phobl ledled y Deyrnas Unedig, o ganlyniad i'r penderfyniadau bwriadol a wnaeth y Canghellor. Nid yw'n gamgymeriad; roedd yn gwybod beth yr oedd yn ei wneud. Penderfynodd pwy y byddai'n eu haberthu a phwy y byddai'n eu hamddiffyn, a dyna oedd blaenoriaethau'r blaid Geidwadol.
Ac yn olaf, cwestiwn 8—Russell George.
And finally, question 8—Russell George.
8. Pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i Cyfoeth Naturiol Cymru i liniaru llifogydd ar dir yng nghanolbarth Cymru? OQ57902
8. What support is the Welsh Government providing to Natural Resources Wales to alleviate the flooding of land in mid Wales? OQ57902
Llywydd, on 15 March, the Deputy Minister for Climate Change announced our largest ever flood programme, totalling £71 million in the next financial year alone. That investment includes specific provision for schemes in mid Wales.
Llywydd, ar 15 Mawrth, cyhoeddodd y Dirprwy Weinidog dros Newid Hinsawdd ein rhaglen llifogydd fwyaf erioed, sef cyfanswm o £71 miliwn yn y flwyddyn ariannol nesaf yn unig. Mae'r buddsoddiad hwnnw'n cynnwys darpariaeth benodol ar gyfer cynlluniau yn y canolbarth.
Thank you, First Minister, for your answer. Back in February—20 February, specifically—there were significant flooding events in my own constituency, particularly in Llandinam, Llandrinio and Pool Quay. When land is affected and flooded, this causes great distress; even greater distress when people's homes are flooded, as is what happened on that day.
My concern, First Minister, is that commitments were made to local county councillors, myself and residents two years ago, by Natural Resources Wales, and that work hasn't been undertaken. Of course, residents fear that they will now carry out refurbishment works to their properties—properties that I visited myself recently—only then to be flooded in another two years or at a future event. So, can I ask, First Minister, that in the funding that you've talked about today, which I very much welcome, priority is given to projects that have already been put in place and previously discussed, and that's where the priority lies for that particular funding?
Also, First Minister, when flooding occurrences took place in other parts of Wales two years ago, there was compensation for households at the rate of £1,000 per household. That same compensation is not available this time, when these flooding events took place significantly in mid Wales. So, can I ask you why that is the case, and can that policy position change? Thank you, Deputy Presiding Officer.
Diolch, Prif Weinidog, am eich ateb. Yn ôl ym mis Chwefror—20 o fis Chwefror, i fod yn benodol—bu llifogydd mawr yn fy etholaeth i, yn arbennig yn Llandinam, Llandrinio a Chei'r Pwll. Pan fydd llifogydd yn effeithio ar dir ac yn ei foddi fel hyn, mae hynny'n achosi gofid enfawr; a mwy byth o ofid pan fydd llifogydd yn effeithio ar gartrefi pobl, fel y digwyddodd bryd hynny.
Fy mhryder i, Prif Weinidog, yw bod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi gwneud ymrwymiadau i gynghorwyr sir lleol, fi fy hun a thrigolion ddwy flynedd yn ôl, ond nid yw'r gwaith hwnnw wedi ei wneud. Wrth gwrs, mae ofn ar drigolion y byddan nhw'n gwneud gwaith i adfer eu heiddo yn awr—eiddo y gwnes i ymweld â nhw fy hunan yn ddiweddar—dim ond i weld llifogydd eto ymhen dwy flynedd neu rywbryd yn y dyfodol. Felly, a gaf i ofyn, Prif Weinidog, yn y cyllid y gwnaethoch chi sôn amdano heddiw, ac rwy'n croesawu hwnnw'n fawr iawn, roi blaenoriaeth i brosiectau sydd eisoes ar waith ac a drafodwyd yn flaenorol, ac mai dyna le y mae'r flaenoriaeth ar gyfer y cyllid penodol hwnnw?
Hefyd, Prif Weinidog, pan gafwyd llifogydd mewn rhannau eraill o Gymru ddwy flynedd yn ôl, roedd yna daliad iawndal i aelwydydd ar gyfradd o £1,000 i bob aelwyd. Nid yw'r un iawndal ar gael y tro hwn, pan gafwyd y llifogydd sylweddol hyn yn y canolbarth. Felly, a gaf i ofyn i chi pam mae hynny'n wir, ac a all y safbwynt polisi hwnnw newid? Diolch i chi, Dirprwy Lywydd.
Dirprwy Lywydd, I thank Russell George for those questions. I needed to travel through the Member's constituency in just a few days after the flooding of 20 February and was able to see for myself the scale of it and the impact that it had had on communities in his constituency, so I absolutely understand why he raises these points on the floor of the Senedd this afternoon.
As I said, Dirprwy Lywydd, the Welsh Government has provided funding directly to both Powys County Council, to help with the development of schemes, and NRW to help with the practical implementation of those schemes, and there are, as the Member says, plans for construction works at Llandinam, for example, but in other parts of the Member's constituency as well. I'm very happy to take up with the Minister responsible the need to make sure that those works are carried out in as timely a fashion as possible.
The Member is right, of course, that when we had residential flooding on a significant scale, a couple of years ago, we responded to that scale by providing £1,000 to households who were affected. The scale of flooding—. I know if it's you, it's 100 per cent, but the numbers involved in the flooding event of 20 February were not of the same order. Those who are affected are able to apply for help from the discretionary assistance fund, and the Member will know that we have significantly increased the resources available to that fund in the current financial year, and again in the year that starts in April. Where people are able to qualify for that fund, then the impact of flooding is one of the things that they are able to go to the fund and seek help for.
Dirprwy Lywydd, diolch i Russell George am y cwestiynau yna. Roedd angen i mi deithio trwy etholaeth yr Aelod ychydig ddyddiau ar ôl y llifogydd ar 20 Chwefror ac roeddwn i'n gallu gweld gyda fy llygaid fy hun faint y difrod a'i effaith ar gymunedau yn ei etholaeth ef, felly rwy'n deall yn iawn pam mae'n codi'r pwyntiau hyn ar lawr y Senedd brynhawn yma.
Fel dywedais i, Dirprwy Lywydd, mae Llywodraeth Cymru wedi darparu cyllid yn uniongyrchol i Gyngor Sir Powys, i helpu i ddatblygu cynlluniau, ac i Cyfoeth Naturiol Cymru i helpu i weithredu'r cynlluniau hynny'n ymarferol, ac fel y dywed yr Aelod, mae yna gynlluniau ar gyfer gwaith adeiladu yn Llandinam, er enghraifft, ond mewn rhannau eraill o etholaeth yr Aelod hefyd. Rwy'n hapus iawn i godi'r angen i sicrhau bod y gwaith hwnnw'n cael ei wneud mewn dull mor amserol â phosibl gyda'r Gweinidog sydd â'r cyfrifoldeb.
Mae'r Aelod yn iawn, wrth gwrs, pan fu llifogydd mewn tai ar raddfa sylweddol, ychydig flynyddoedd yn ôl, fe wnaethom ni ymateb i hynny drwy ddarparu £1,000 i'r aelwydydd yr effeithiwyd arnyn nhw. Maint y llifogydd—. Rwy'n gwybod os chi sydd yn ei chanol hi, ni all hi fod ddim gwaeth, ond nid oedd y niferoedd dan sylw a oedd yn gysylltiedig â'r llifogydd ar 20 Chwefror ar yr un raddfa. Gall y rhai y mae llifogydd wedi effeithio arnyn nhw wneud cais am gymorth o'r gronfa cymorth dewisol, a bydd yr Aelod yn gwybod ein bod ni wedi cynyddu'r adnoddau sydd ar gael i'r gronfa honno yn sylweddol yn y flwyddyn ariannol gyfredol, ac eto yn y flwyddyn sy'n dechrau ym mis Ebrill. Pan fydd pobl yn gymwys i ddefnyddio'r gronfa honno, mae effaith llifogydd yn un o'r pethau y gallan nhw ddefnyddio'r gronfa am gymorth ar ei chyfer.
Diolch, Prif Weinidog.
I thank the First Minister.
Mae eitem 3 ac eitem 4 ar yr agenda heddiw wedi eu tynnu yn ôl.
Items 3 and 4 on today's agenda have been withdrawn.
Felly, fe symudwn ni ymlaen i eitem 5, datganiad gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ar y wybodaeth ddiweddaraf am y cynllun Cartrefi i Wcráin. Galwaf ar y Gweinidog, Jane Hutt.
So, we will move on to item 5, a statement by the Minister for Social Justice with a Homes for Ukraine scheme update. I call on the Minister for Social Justice, Jane Hutt.
Dirprwy Lywydd, thank you for the opportunity to update the Senedd today about the progress of the Homes for Ukraine scheme in Wales and the help we're putting in place to support people fleeing the war in Ukraine.
The UN's refugee agency now estimates that 3.8 million people have fled Ukraine. The vast majority have sought safety in Poland and in neighbouring countries. This crisis is unfolding on our doorstep. There has been a huge willingness among people here in Wales—and across the UK—to help those in Ukraine. We have seen this in the numbers of people who have attended vigils, who have donated clothes, goods and—even in this difficult time—money. We've also seen an overwhelming response from people in Wales as they have signed up in their thousands to the UK Government's Homes for Ukraine scheme to act as a potential sponsor for someone fleeing the war and to open their homes to them. Wales is showing our nation of sanctuary in action.
Dirprwy Lywydd, the Welsh Government has supported the UK Government's Homes for Ukraine scheme since its inception and we've signed up as supersponsors. This will make it easier for people from Ukraine who do not have any family ties in the UK, or an individual sponsor, to seek sanctuary in Wales. People fleeing Ukraine who want to come to Wales can choose to be sponsored for a visa by the Welsh Government. This option went live on Friday afternoon and we're making arrangements for the first people to arrive. We've said we will sponsor 1,000 people in the first phase. This is based on the experience of the successful Syrian and Afghan resettlement schemes. However, we're ready to take more if the need is there. Once a visa is granted, people will be contacted directly by Welsh Government's contact centre to confirm arrangements for their arrival.
Dirprwy Lywydd, diolch i chi am y cyfle i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd heddiw am y cynnydd a fu o ran y cynllun Cartrefi i Wcráin yng Nghymru a'r cymorth yr ydym ni'n ei roi ar waith i gefnogi pobl sy'n ffoi rhag y rhyfel yn Wcráin.
Mae asiantaeth ffoaduriaid y Cenhedloedd Unedig yn amcangyfrif bod 3.8 miliwn o bobl wedi ffoi o Wcráin erbyn hyn. Mae'r mwyafrif llethol wedi chwilio am ddiogelwch yng Ngwlad Pwyl ac mewn gwledydd cyfagos. Mae'r argyfwng hwn yn datblygu ar garreg ein drws ni. Mae pobl yma yng Nghymru—a ledled y DU—wedi arddangos parodrwydd mawr i helpu pobl Wcráin. Rydym ni wedi gweld hynny yn niferoedd y bobl sydd wedi mynychu gwylnosau, sydd wedi rhoi dillad, nwyddau ac arian—hyd yn oed yn y cyfnod anodd hwn. Rydym ni wedi gweld ymateb ysgubol gan bobl yng Nghymru hefyd wrth iddyn nhw gofrestru yn eu miloedd â chynllun Cartrefi i Wcráin Llywodraeth y DU a bod yn noddwyr o bosibl i rai sy'n ffoi rhag y rhyfel ac agor drysau eu cartrefi iddyn nhw. Mae Cymru yn dangos ein dyhead ni i fod yn genedl noddfa yn ymarferol.
Dirprwy Lywydd, mae Llywodraeth Cymru wedi cefnogi cynllun Cartrefi i Wcráin Llywodraeth y DU ers iddo gael ei sefydlu ac rydym ni wedi cofrestru yn uwch-noddwyr. Fe fydd hynny'n ei gwneud hi'n haws i bobl o Wcráin nad oes ganddyn nhw unrhyw gysylltiadau teuluol yn y DU, na noddwyr unigol, gael noddfa yng Nghymru. Gall pobl sy'n ffoi o Wcráin sy'n dymuno dod i Gymru ddewis cael eu noddi am fisa gan Lywodraeth Cymru. Aeth yr opsiwn hwn yn weithredol brynhawn Gwener diwethaf ac rydym yn gwneud trefniadau i'r bobl gyntaf gyrraedd yma. Rydym ni wedi dweud y byddwn yn noddi 1,000 o bobl ar y cam cyntaf. Mae hynny ar sail profiad cynlluniau llwyddiannus i ailsefydlu pobl o Syria ac Afghanistan. Serch hynny, rydym ni'n barod i dderbyn mwy os oes angen. Pan roddir caniatâd am fisa, fe fydd canolfan gyswllt Llywodraeth Cymru yn cysylltu â phobl yn uniongyrchol i gadarnhau'r trefniadau ar gyfer eu dyfodiad.
Daeth Joyce Watson i’r Gadair.
Joyce Watson took the Chair.
They will make their way to the UK, and this is the same for people who are sponsored by individuals under the Homes for Ukraine scheme. Arrival hubs have been set up at ports of entry across Wales, including at Holyhead, Pembroke Dock and Fishguard, and at Cardiff Airport to help people arriving from Ukraine. There are also arrival hubs at Cardiff central train and coach station and Wrexham railway station. From these arrival hubs, people will be eligible for free onward travel to Wales and to one of the welcome centres, which are being set up around the country to provide immediate accommodation and support for new arrivals from Ukraine. In the welcome centres, everyone will receive help and support to help them settle into life in Wales.
Translation services will be available for people who don't speak English and there will be opportunities to start learning English and Welsh. Health services will be available; children will start school and there will be advice to help people find their way in a new country; help with money and welfare benefits and advice about finding work. Accommodation will be available on site at the welcome centres, but the Welsh Government will work to find all individuals and families longer term homes across Wales.
We've been working incredibly hard with partners over the last fortnight, since the UK Government announced the first details of this scheme, to put in place the support people arriving from Ukraine will need. We published guidance for local authorities last week. This is available on our website. I am very grateful for the close working relationships we have with local government and for their commitment and support. I also want to thank the third sector and other public services, including the NHS.
Yesterday, we launched a dedicated helpline for people arriving in Wales from Ukraine and for people who are acting as sponsors, to provide advice and guidance. For callers in the UK, the number is freephone 0808 175 1508. For callers outside the UK, the number is +44 20 4542 5671. I will make sure that all Members are aware of these numbers.
Acting Presiding Officer, there are many ways we can all help people in Ukraine. The Disasters Emergency Committee has set up a Ukraine humanitarian appeal, which is helping to provide food, water, shelter, healthcare and protection to people fleeing the conflict. The Welsh Government has donated £4 million to the DEC appeal and has also sent a shipment of medical supplies to Poland, from where they will be sent to Ukraine. Further medical supplies are ready to be shipped.
I have today confirmed that we will be donating £1 million to the new Nation of Sanctuary Croeso fund, which has been established and is being run by the Community Foundation Wales. This fund is open to the public and to organisations, and works with people seeking sanctuary in Wales. We are proud to donate to the fund and to the Community Foundation Wales initiative to support people from Ukraine arriving in Wales and to support other refugees and asylum seekers in Wales. We are asking businesses or organisations for help providing large-scale accommodation, transport to take people to their new homes, supplies—such as food, clothes and sanitary products—translators and interpreters. Businesses can register their support on our website, and I'll make sure Members have these details.
Acting Presiding Officer, the invasion of Ukraine by Putin was a dark day for world peace, but the overwhelming desire shown by people across Wales to help shows that there is hope even in the most desperate of times. Diolch.
Byddan nhw'n dod am y DU, a bydd hyn yr un fath i bawb sy'n cael eu noddi gan unigolion o dan gynllun Cartrefi i Wcráin. Mae canolfannau wedi eu sefydlu ar gyfer newydd-ddyfodiaid mewn porthladdoedd ledled Cymru, gan gynnwys yng Nghaergybi, Doc Penfro ac Abergwaun, ac ym Maes Awyr Caerdydd i helpu pobl sy'n cyrraedd o Wcráin. Mae canolfannau newydd-ddyfodiaid yng ngorsafoedd trenau a bysiau Caerdydd canolog a gorsaf drenau Wrecsam. O'r canolfannau hyn, bydd pobl yn gymwys i deithio ymlaen i Gymru am ddim, ac i un o'r canolfannau croeso, sy'n cael eu sefydlu ledled y wlad i gynnig llety a chymorth ar unwaith ar gyfer newydd-ddyfodiaid o Wcráin. Yn y canolfannau croeso, bydd pawb yn cael cymorth a chefnogaeth i'w helpu i ymgartrefu yng Nghymru.
Bydd gwasanaethau cyfieithu ar gael i bobl nad ydyn nhw'n siarad Saesneg a bydd cyfleoedd i ddechrau dysgu Cymraeg a Saesneg. Bydd gwasanaethau iechyd ar gael; bydd plant yn dechrau yn yr ysgol a bydd cyngor ar gael i helpu pobl i ffeindio'u ffordd mewn gwlad newydd; cymorth ariannol a gyda budd-daliadau ac ar sut i ddod o hyd i waith. Bydd llety ar gael ar y safle yn y canolfannau croeso, ond bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio i ddod o hyd i gartref tymor hwy i bob unigolyn a theulu ledled Cymru.
Rydym ni wedi bod yn gweithio'n galed tu hwnt gyda phartneriaid dros y pythefnos diwethaf, ers i Lywodraeth y DU gyhoeddi manylion cyntaf y cynllun hwn, i roi'r gefnogaeth ar waith y bydd ei hangen ar bobl sy'n cyrraedd o Wcráin. Fe wnaethom ni gyhoeddi canllawiau ar gyfer awdurdodau lleol yr wythnos diwethaf. Mae'r rhain ar gael ar ein gwefan. Rwy'n ddiolchgar iawn am y berthynas waith agos sydd gennym ni â llywodraeth leol ac am eu hymrwymiad a'u cefnogaeth. Hoffwn i ddiolch hefyd i'r trydydd sector a'r gwasanaethau cyhoeddus eraill, gan gynnwys y GIG.
Ddoe, fe wnaethom ni lansio llinell gymorth bwrpasol ar gyfer pobl sy'n cyrraedd Cymru o Wcráin ac ar gyfer pobl sy'n eu noddi nhw, i roi cyngor ac arweiniad. Ar gyfer rhai sy'n ffonio yn y DU, y rhif rhadffon yw 0808 175 1508. I rai sy'n ffonio o'r tu allan i'r DU, y rhif yw +44 20 4542 5671. Byddaf i'n gwneud yn siŵr y bydd pob Aelod yn ymwybodol o'r rhifau ffôn hyn.
Llywydd dros dro, mae yna sawl ffordd i bob un ohonom ni helpu pobl Wcráin. Mae'r Pwyllgor Argyfwng Trychinebau wedi sefydlu apêl ddyngarol yn Wcráin, sy'n helpu i ddarparu bwyd, dŵr, lloches, gofal iechyd a diogelwch i bobl sy'n dianc rhag yr ymladd. Mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi £4 miliwn i apêl y Pwyllgor Argyfwng Trychinebau ac wedi anfon cyflenwadau meddygol i Wlad Pwyl, lle byddan nhw'n cael eu hanfon ymlaen i Wcráin. Mae rhagor o gyflenwadau meddygol yn barod i'w cludo.
Rwyf i wedi cadarnhau heddiw y byddwn yn rhoi £1 miliwn i gronfa newydd Croeso Cenedl Noddfa, sydd wedi ei sefydlu ac sy'n cael ei rhedeg gan Sefydliad Cymunedol Cymru. Mae'r gronfa hon yn agored i'r cyhoedd a sefydliadau, ac mae hi'n gweithio gyda phobl sy'n ceisio noddfa yng Nghymru. Rydym yn falch o allu cyfrannu at y gronfa ac at fenter Sefydliad Cymunedol Cymru i gefnogi pobl o Wcráin sy'n cyrraedd Cymru a chefnogi ffoaduriaid a cheiswyr lloches eraill yng Nghymru. Rydym yn gofyn i fusnesau neu sefydliadau am gymorth i ddarparu llety ar raddfa eang, a chludiant i fynd â phobl i'w cartrefi newydd a chyflenwadau—fel bwyd, dillad a chynhyrchion mislif—cyfieithwyr a chyfieithwyr ar y pryd. Gall busnesau gofrestru eu cefnogaeth ar ein gwefan, a byddaf i'n gwneud yn siŵr bod y manylion hyn ar gael i'r Aelodau.
Llywydd dros dro, roedd yr ymosodiad ar Wcráin gan Putin yn ddiwrnod tywyll o ran heddwch yn y byd, ond mae'r awydd aruthrol i helpu y mae pobl ledled Cymru wedi ei ddangos yn dystiolaeth o obaith yn yr amseroedd mwyaf dyrys, hyd yn oed. Diolch.
I thank the Minister for keeping me updated privately—another call yesterday. When I asked you last week why the Welsh Government still didn't appear as a supersponsor option on the UK Homes for Ukraine website, unlike the Scottish Government, you stated that the Welsh Government would become a supersponsor last Friday and, therefore, I'm pleased to see that it is now an option on the website, as you indicate.
The update on Welsh Government's support for Ukraine, issued last Saturday, included many factors you've referred to in your statement today. But, that stated, people fleeing Ukraine who want to come to the UK can choose to be sponsored for a visa by the Welsh Government. Once the visa's granted, people will be contacted directly by the Welsh Government's contact centre to confirm arrangements for their arrival. They will need to make their own way to the UK, but, once here, they'll be eligible for free onward travel to Wales and to one of the welcome centres that have been set up around the country to provide immediate accommodation and support for new arrivals from Ukraine.
However, when I questioned you last week, I also referred to a refugee who had arrived in Flintshire under the Ukraine family scheme, who had been told that she couldn't access benefits or register with a GP until she had a full visa. So, under the separate supersponsor scheme, will the Welsh Government therefore contact people once the visa is granted, even if they haven't yet received a full visa? What support, if any, will they receive if they struggle to make their own way to the UK, and if not from Governments themselves, then what engagement is the Welsh Government having with NGOs or other bodies to this end?
You've confidentially identified the location of the initial Welsh Government welcome centre somewhere in north Wales, with further centres somewhere in other regions. Will this remain permanently confidential or when will this be made known publicly?
In the Welsh Government update last Saturday, which I referred to, you also identified a range of services that will be available in the welcome centres, as you again did today, including provision to learn English and Welsh, and access to health services and lessons for children. What assurance can you therefore provide that these have all been agreed with local agencies, particularly local authorities and health boards, and will be in place when people arrive? You state that the Welsh Government will work to find longer term homes for individuals and families accommodated in the welcome centres. Will you therefore provide us with an update on how you're engaging with the many support hubs, church and faith communities and individual households who are approaching us all with offers of longer term accommodation?
In your statement, you call for businesses or organisations to help by providing large-scale accommodation. At the St David's parliamentary breakfast 2022 on 1 March, which I think you spoke at, if I recall correctly, I was sat next to someone whose company was working with the Ministry of Defence to provide larger scale accommodation—quality, but temporary accommodation. So, what engagement, if any, are you having with the MOD regarding the provision of such large-scale accommodation, potentially in Wales?
And finally, what hours will the dedicated helpline be operating? And how are you ensuring that its staff have full and appropriate training, and that Ukrainian language speakers will be available? Diolch.
Rwy'n diolch i'r Gweinidog am roi'r wybodaeth ddiweddaraf i mi yn breifat—galwad arall ddoe. Pan ofynnais i chi yr wythnos diwethaf pam nad oedd Llywodraeth Cymru yn ymddangos yn opsiwn uwch-noddwr ar wefan Cartrefi i Wcráin Llywodraeth y DU, yn wahanol i Lywodraeth yr Alban, fe wnaethoch chi ddweud y byddai Llywodraeth Cymru yn mynd yn uwch-noddwr ddydd Gwener diwethaf ac, felly, rwy'n falch o weld bod yr opsiwn hwnnw ar gael ar y wefan erbyn hyn, fel rydych chi'n ei ddweud.
Roedd yr wybodaeth ddiweddaraf am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i Wcráin, a gyhoeddwyd ddydd Sadwrn diwethaf, yn cynnwys llawer o ffactorau yr ydych chi wedi cyfeirio atyn nhw yn eich datganiad chi heddiw. Ond, wedi dweud hynny, fe all pobl sy'n ffoi o Wcráin sy'n dymuno dod i'r DU ddewis cael eu noddi am fisa gan Lywodraeth Cymru. Pan roddir y fisa, bydd canolfan gyswllt Llywodraeth Cymru yn cysylltu yn uniongyrchol â phobl i gadarnhau'r trefniadau ar gyfer eu dyfodiad. Bydd angen iddyn nhw drefnu eu ffordd eu hunain i'r DU, ond, pan fyddan nhw yma, byddan nhw'n gymwys i deithio ymlaen am ddim i Gymru ac i un o'r canolfannau croeso a sefydlwyd ledled y wlad i ddarparu llety a chymorth ar unwaith ar gyfer newydd-ddyfodiaid o Wcráin.
Fodd bynnag, pan oeddwn i'n eich holi yr wythnos diwethaf, cyfeiriais i hefyd at ffoadur a oedd wedi cyrraedd sir y Fflint o dan y cynllun teuluoedd o Wcráin, a oedd wedi cael gwybod na allai hi gael budd-daliadau na chofrestru gyda meddyg teulu hyd nes iddi hi gael fisa llawn. Felly, o dan y cynllun uwch-noddwr ar wahân, a fydd Llywodraeth Cymru yn cysylltu â phobl felly ar ôl i'r fisa gael ei ganiatáu, hyd yn oed os nad ydyn nhw wedi cael fisa llawn eto? Pa gymorth, os o gwbl, sydd ar gael iddyn nhw os ydyn nhw'n ei chael hi'n anodd drefnu eu ffordd eu hunain i'r DU, ac os na ddaw hwnnw oddi wrth y Llywodraethau eu hunain, pa ymgysylltiad sydd gan Lywodraeth Cymru â chyrff anllywodraethol neu gyrff eraill i'r diben hwn?
Rydych chi wedi nodi lleoliad canolfan groeso gychwynnol Llywodraeth Cymru rywle yn y gogledd yn gyfrinachol, a chanolfannau eraill rywle mewn rhanbarthau eraill. A fydd y rhain yn parhau i fod yn gyfrinachol neu a fydd eu lleoliadau yn dod yn hysbys i'r cyhoedd?
Yn y diweddariad gan Lywodraeth Cymru ddydd Sadwrn diwethaf, y cyfeiriais ato, fe wnaethoch chi nodi ystod o wasanaethau a fydd ar gael yn y canolfannau croeso hefyd, a gwnaethoch chi eu nodi eto heddiw, gan gynnwys darpariaeth i ddysgu Cymraeg a Saesneg, a gallu cael gwasanaethau iechyd a gwersi i blant. Pa sicrwydd y gallwch chi ei roi felly fod asiantaethau lleol, yn enwedig awdurdodau lleol a byrddau iechyd, wedi cytuno ar y rhain i gyd, ac y byddan nhw ar waith pan fydd pobl yn cyrraedd? Rydych chi'n dweud y bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio i ddod o hyd i gartrefi tymor hwy i unigolion a theuluoedd sy'n cael eu lletya yn y canolfannau croeso. A wnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni felly am sut yr ydych chi'n ymgysylltu â'r llu o ganolfannau cymorth, cymunedau eglwysig a ffydd ac aelwydydd unigol sy'n cysylltu â ni i gyd gyda chynigion o lety tymor hwy?
Yn eich datganiad, rydych chi'n galw ar fusnesau neu sefydliadau i helpu drwy ddarparu llety ar raddfa eang. Ym mrecwast seneddol Gŵyl Dewi 2022 ar 1 Mawrth, y gwnaethoch chi siarad ynddo, os ydw i'n cofio yn iawn, roeddwn i'n eistedd wrth ymyl rhywun yr oedd ei gwmni yn gweithio gyda'r Weinyddiaeth Amddiffyn i ddarparu llety ar raddfa fwy eang—llety o safon, ond dros dro. Felly, pa ymgysylltiad, os o gwbl, ydych chi'n ei gael â'r Weinyddiaeth Amddiffyn o ran darparu llety ar raddfa mor eang, ac yng Nghymru o bosibl?
Ac yn olaf, beth fydd oriau gweithredol y llinell gymorth bwrpasol? A sut ydych chi am sicrhau y bydd y staff yn cael hyfforddiant llawn a chymwys, ac y bydd rhai sy'n siarad Wcreineg ar gael? Diolch.
Thank you very much, Mark Isherwood, for a number of questions, some of which will be answered by accessing the guidance that is provided now on the website. But just to confirm that, as we went into our supersponsor status last Friday, it is under the UK Government's Homes for Ukraine scheme and, as I said in my statement initially, it involves a commitment to up to 1,000 people. The important point is it actually skips the need to identify an individual sponsor and, instead, you're sponsored by the Welsh Government. So, we really want to get that message out that this is a route into Wales for those refugees. And also, making sure that once they do select Welsh Government from the UK Government visa application scheme, then they will be issued, and we expect, of course, that to fall into place. We'll be working very closely, I will also say, in terms of—. We work very closely with the UK Government in terms of how that's happening and, indeed, we're looking forward to being able to ensure that we do have the information and figures in terms of those successful visa applications. But it is all moving into place.
Our welcome centres: I was very grateful to those Members who have got a welcome centre that's going to be opening in their constituency or region. It is very important that we look to the privacy and support of those welcome centres at this stage. We need to give the refugees who are coming from the trauma and the crisis and the humanitarian disaster that they've come from that kind of peace and calm in those communities where the welcome centres will be. I think it makes absolute sense. The communities will get to know them and they will be, I'm sure, supporting those at those welcome centres. But also, they have to be of excellent quality and specification; some works have been done to some of the centres that have been identified. But we are very much following the success of the evacuation from Afghanistan in the way that the Urdd is playing its part, and that is a standard that all welcome centres have to meet.
I've mentioned the access to services that will be provided. If you look at the local government guidance that went out on Friday, it fully covers all the points about access to services—education, health—and it also covers a whole range of issues like safeguarding, issues relating to mental health and well-being and the trauma that refugees have gone through. It covers absolutely everything, but actually, we're now also this week producing sponsor guidance. That will be guidance for all those who are sponsoring across Wales and hopefully will be able to receive those refugees, as they get their visas, to come and stay with them.
Just in terms of support hubs and linking to the third sector, churches and voluntary groups, it is important that we're working very closely with the Wales Council for Voluntary Action, the Welsh Refugee Council, Cytûn and Voice of Ukraine. The Counsel General, Mick Antoniw, and myself met with many of those contacts throughout the whole of Wales last week. We're meeting again this week and we'll be meeting regularly, including the contact you gave us, Mark, from north Wales. They're also beginning to offer their support in terms of access to translation, interpretation, educational resources, and also mental health resources. It was very good to have the children's commissioner there, Sally Holland, who has links directly with the Ukrainian children's commissioner and children's commissioners across Europe, and we're bringing local government into that as well. The Minister for Finance and Local Government is meeting leaders, chief executives, the local and regional resilience groups, and they're working so hard to ensure that they are ready to help provide the kind of support that those fleeing to Wales will be able to access. I think this is the team Wales approach—everyone working together, local government, third sector, and obviously, very close working not just with the UK Government, but also with the Scottish Government, because they are also supersponsors. We're learning from each other, working on a four-nation basis.
There's a dedicated helpline that's been opened now, which I gave the numbers for—and I gave them so that they'd be on the record, but you can never give these numbers enough—for callers inside the UK and outside the UK. This is a strong team from local government in Wales. These are teams that have been running throughout the pandemic, particularly in relation to test, trace and protect and all the other roles and skills that they've developed. They are clearly fully engaged and trained and they also have access to Ukrainian and Russian speakers as well. They're ready, open and running. I will give more details about the hours that they're operating, but I think they opened up on Monday and are well in place. I think it's also very important just to recognise the ways in which they are working and supporting those many sponsors who are contacting us to say, 'When am I going to be able to welcome the family, the person, the people we've already agreed to sponsor?' They're answering all of the questions, which we then are feeding back to the UK Government, because we also need answers on all of those points.
Diolch yn fawr iawn, Mark Isherwood, am nifer o gwestiynau, a chewch chi atebion i rai ohonyn nhw wrth edrych ar y canllawiau sydd ar gael ar y wefan erbyn hyn. Ond i gadarnhau, gan ein bod ni wedi cyflwyno ein statws uwch-noddwr ddydd Gwener diwethaf, ei fod o dan gynllun Cartrefi i Wcráin Llywodraeth y DU ac, fel dywedais yn fy natganiad i ddechrau, mae'n golygu ymrwymiad i hyd at 1,000 o bobl. Y pwynt pwysig yw bod hynny, mewn gwirionedd, yn hepgor yr angen i fod â noddwr unigol ac, yn lle hynny, fe gewch eich noddi gan Lywodraeth Cymru. Felly, rydym ni'n awyddus iawn i gyfleu'r neges honno mai llwybr i mewn i Gymru ar gyfer y ffoaduriaid hynny yw hyn. A hefyd, sicrhau, pan fyddan nhw wedi dewis Llywodraeth Cymru trwy'r cynllun ymgeisio am fisa gan Lywodraeth y DU, y byddan nhw'n cael un, ac rydym ni'n disgwyl, wrth gwrs, y bydd hynny i gyd yn digwydd. Byddwn yn gweithio yn agos iawn, rwyf i am ei ddweud hefyd, o ran—. Rydym yn gweithio yn agos iawn gyda Llywodraeth y DU o ran sut y mae hynny'n digwydd ac, yn wir, rydym yn edrych ymlaen at allu sicrhau bod yr wybodaeth a'r ffigurau gennym ni o ran y ceisiadau llwyddiannus hynny am fisâu. Ond mae'r darnau i gyd yn cwympo i'w lle.
Ein canolfannau croeso: roeddwn i'n ddiolchgar iawn i'r Aelodau hynny sydd â chanolfan groeso a fydd yn agor yn eu hetholaethau neu eu rhanbarthau nhw. Mae hi'n bwysig iawn ein bod ni'n ystyried y preifatrwydd a'r gefnogaeth sydd ar gael yn y canolfannau croeso hynny ar hyn o bryd. Mae angen i ni gynnig tawelwch a llonyddwch yn y cymunedau hynny lle mae'r canolfannau croeso hyn i'r ffoaduriaid sy'n dianc rhag y trawma a'r argyfwng a'r trychineb dyngarol y maen nhw'n dod ohono. Rwyf i o'r farn bod hynny'n gwbl synhwyrol. Fe fydd y cymunedau yn dod i'w hadnabod ac fe fyddan nhw, rwy'n siŵr, yn cefnogi'r bobl hynny sydd yn y canolfannau croeso. Ond hefyd, mae'n rhaid iddyn nhw fod o ansawdd a chyflwr rhagorol; mae rhywfaint o waith wedi ei wneud i rai o'r canolfannau sydd wedi eu nodi. Ond rydym yn dilyn llwyddiant y cynllun ffoi o Afghanistan i raddau helaeth iawn o ran y ffordd y mae Urdd Gobaith Cymru yn chwarae ei ran, a honno yw'r safon y mae'n rhaid i bob canolfan groeso ei chyrraedd.
Rwyf i wedi sôn am y mynediad at wasanaethau a fydd ar gael. Os edrychwch chi ar y canllawiau i lywodraeth leol a gyhoeddwyd ddydd Gwener, mae'r rhain yn ymdrin yn llwyr â'r holl bwyntiau ynglŷn â'r gwasanaethau a fydd ar gael—addysg, iechyd—ac mae hefyd yn ymdrin ag ystod eang o faterion fel diogelu, materion sy'n ymwneud ag iechyd meddwl a lles a'r trawma y mae ffoaduriaid wedi ei ddioddef. Mae'n cwmpasu pob un peth, ond mewn gwirionedd, rydym ni hefyd bellach yn llunio canllawiau i noddwyr yr wythnos hon. Bydd y rhain yn cynnig arweiniad i bawb sy'n noddi ledled Cymru a gobeithio y byddan nhw'n gallu derbyn y ffoaduriaid hynny, wrth iddyn nhw gael eu fisa, i roi llety iddyn nhw.
O ran canolfannau cymorth a chysylltu â'r trydydd sector, eglwysi a grwpiau gwirfoddol, mae'n bwysig ein bod ni'n gweithio yn agos iawn gyda Chyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, Cyngor Ffoaduriaid Cymru, Cytûn a Llais Wcráin. Fe wnaeth y Cwnsler Cyffredinol, Mick Antoniw, a minnau gyfarfod â llawer o'r cysylltiadau hynny ledled Cymru gyfan yr wythnos diwethaf. Byddwn yn cyfarfod eto yr wythnos hon a byddwn yn cyfarfod yn rheolaidd, gan gynnwys â'r cyswllt y gwnaethoch chi, Mark, ei roi i ni o'r gogledd. Maen nhw hefyd yn dechrau cynnig eu cefnogaeth o ran darparu adnoddau cyfieithu, cyfieithu ar y pryd, adnoddau addysgol, ac adnoddau iechyd meddwl hefyd. Roedd hi'n dda iawn bod y comisiynydd plant yno, Sally Holland, sydd â chysylltiadau uniongyrchol â chomisiynydd plant Wcráin a chomisiynwyr plant ledled Ewrop, ac rydym yn dwyn llywodraeth leol i mewn i hynny hefyd. Mae'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn cwrdd ag arweinwyr, prif weithredwyr, grwpiau cydnerthedd lleol a rhanbarthol, ac maen nhw'n gweithio mor galed i sicrhau eu bod nhw'n barod i helpu i ddarparu'r math o gymorth y bydd y rhai sy'n ffoi i Gymru yn gallu ei gael. Rwy'n credu mai dull tîm Cymru yw hwn—pawb yn gweithio gyda'i gilydd, llywodraeth leol, y trydydd sector, ac yn amlwg, yn gweithio yn agos iawn nid yn unig â Llywodraeth y DU, ond gyda Llywodraeth yr Alban hefyd, oherwydd eu bod nhw hefyd yn uwch-noddwyr. Rydym ni'n dysgu oddi wrth ein gilydd, yn gweithio ar sail pedair gwlad.
Mae llinell gymorth bwrpasol wedi ei sefydlu erbyn hyn, ac rwyf i wedi rhoi'r rhifau ar ei chyfer—a rhoddais i'r rhifau er mwyn iddyn nhw fod ar y cofnod, ond ni allwch chi byth â rhoi gormod o gyhoeddusrwydd i'r rhifau hyn—ar gyfer pobl sy'n ffonio o'r tu mewn i'r DU a'r tu allan i'r DU. Mae hwn yn dîm cryf o blith llywodraeth leol yng Nghymru. Timau yw'r rhain sydd wedi bod yn weithredol drwy gydol y pandemig, yn enwedig o ran profi, olrhain a diogelu a'r holl swyddogaethau a sgiliau eraill maen nhw wedi eu datblygu. Maen nhw'n amlwg wedi eu cynnwys a'u hyfforddi'n llawn ac mae siaradwyr Wcreineg a Rwseg ar gael iddyn nhw hefyd. Maen nhw'n barod, ar agor ac yn weithredol. Fe fyddaf yn rhoi mwy o fanylion ynglŷn â'u horiau gweithredu, ond rwy'n credu iddyn nhw agor ddydd Llun a'u bod nhw ar waith yn effeithiol. Rwy'n credu hefyd ei bod hi'n bwysig iawn i ni gydnabod eu ffyrdd o weithio a chefnogi'r noddwyr niferus hynny sy'n cysylltu â ni gan ddweud, 'Pryd ydw i'n mynd i gael croesawu'r teulu, yr unigolyn, neu'r bobl yr ydym ni wedi cytuno i'w noddi eisoes?' Maen nhw'n ateb yr holl gwestiynau, ac rydym ni'n eu hadrodd yn ôl i Lywodraeth y DU wedyn, oherwydd bod angen yr atebion arnom ninnau hefyd ynglŷn â phob un o'r pwyntiau hynny.
Given the utterly inadequate and unsuitable approach of the UK Government to the Ukrainian refugee crisis, and the warning issued in a statement by the heads of the Refugee Council, the British Red Cross, Save the Children and Oxfam that the visa system was causing great distress to already traumatised Ukrainians, the Welsh Government's aim to make it as easy as possible for us to welcome people here is extremely welcome. It is apparent, however, that the Welsh Government must call for all visas to be waived for these desperate people, as for all refugees fleeing war, as is our obligation under the UN refugee convention of 1951.
As you stated, we know that the response of the Welsh people to the call to help those fleeing Ukraine has been really incredible, and their generosity is reflected in an opinion poll released on Sunday, which showed a majority of people in the UK support a no-visa policy and would like to allow an unlimited number of Ukrainians, who are fleeing the illegal and horrific Russian invasion of their nation, to come to the UK. So, although we are willing and waiting to help them, to welcome them and do all we can to help them find a home, those who want to come to the UK are having to face unnecessary and cruel delays in their quest for safety, anxiety caused by complex bureaucracy, protracted paperwork preventing protection. Minister, on behalf of the people of Wales, we must implore the Home Office to do more to help people find the support and sanctuary they need.
Minister, have you received any update from the UK Government about the number of visas granted for those who want to come to the UK without family connections here? Is it, as refugees are suggesting, that the numbers of people coming through the scheme are, so far, tiny, and does this have any impact on what we can do with the supersponsor scheme? What discussion has the Welsh Government had with the UK Government regarding the people who may be forced to seek support from their current host countries, and will this jeopardise their applications for refugee status when they arrive in Wales?
You've reiterated today that which you said in your written statement last week, that Transport for Wales have confirmed that Ukrainian refugees will be able to access free travel while they are settling in Wales by showing a Ukrainian passport to conductors and station staff for a period of six months, and that the scheme is an extension of an ongoing Welsh Government programme that provides free public transport for asylum seekers in Wales. The transport project that provides this free transport that was piloted by the Welsh Refugee Council, through Welsh Government, ends at the end of this month. Meanwhile, refugees from Ukraine have been granted free travel across Wales by showing their passport to the service providers. There are reports of asylum seekers turning up to Cardiff Central station only to be told that they're the wrong type of asylum seeker—that is to say not Ukrainian. Will the Minister confirm that free transport will be extended to all refugees and asylum seekers for the next six months?
Although the reason to keep the Welsh welcome centre locations is of course entirely understandable, it is important for the relative third sector organisations to know where the centres will be based, so they can provide relevant service provision and specialist support, as you outlined. Can the Minister therefore please outline how third sector organisations will be supported to play the full and vital role they need to play in the integration and resettlement process for those coming to Wales under the sponsorship scheme, beyond, of course, the welcome £1 million donation you have announced to the Nation of Sanctuary Croeso fund?
And finally, for those coming to Wales under the Homes for Ukraine scheme, sponsors are expected to accommodate refugees for at least six months. For those who will be coming directly to Welsh homes, what will happen if conflicts arise between the host and the guest? Will the local authority be providing emergency accommodation in hotels? What will happen if the host refuses to accommodate after six months? Will the family be accommodated in the same area? Will they be relocated to a different area? If so, how will this affect their integration into the community? What plan does the Welsh Government have in place for this? Diolch.
O ystyried ymagwedd gwbl annigonol ac anghymwys Llywodraeth y DU tuag at argyfwng ffoaduriaid o Wcráin, a'r rhybudd a gyhoeddwyd mewn datganiad gan benaethiaid y Cyngor Ffoaduriaid, y Groes Goch Brydeinig, Achub y Plant ac Oxfam yn mynegi bod y system fisa yn achosi gofid mawr i bobl o Wcráin sydd wedi dioddef trawma eisoes, mae yna groeso mawr i nod Llywodraeth Cymru i'w gwneud hi mor hawdd â phosibl i ni groesawu pobl yma. Mae hi'n amlwg, er hynny, y dylai Llywodraeth Cymru alw am hepgor unrhyw angen am fisa o ran y bobl druenus hyn, ac unrhyw ffoadur rhag rhyfel, yn ôl y rhwymedigaeth sydd arnom ni o dan gonfensiwn ffoaduriaid 1951 y Cenhedloedd Unedig.
Fel y gwnaethoch chi ei ddweud, rydym yn gwybod bod ymateb pobl Cymru i'r alwad i helpu'r rhai sy'n ffoi o Wcráin wedi bod yn rhyfeddol iawn, ac adlewyrchir eu haelioni mewn arolwg barn a gyhoeddwyd ddydd Sul, a oedd yn dangos bod mwyafrif y bobl yn y DU yn cefnogi polisi o hepgor fisâu ac yn dymuno caniatáu i nifer digyfyngiad o bobl Wcráin, sy'n ffoi rhag ymosodiad anghyfreithlon ac erchyll Rwsia ar eu cenedl, ddod i'r DU. Felly, er ein bod ni'n barod ac yn aros i'w helpu nhw, i'w croesawu nhw a gwneud popeth yn ein gallu i'w helpu i ddod o hyd i gartref, mae'r rhai sy'n dymuno dod i'r DU yn gorfod wynebu oedi diangen a chreulon yn eu hymgais am ddiogelwch, yn ogystal â phryder a achosir gan fiwrocratiaeth gymhleth, gwaith papur di-ben-draw sy'n rhwystro diogelwch. Gweinidog, ar ran pobl Cymru, mae'n rhaid i ni erfyn ar y Swyddfa Gartref i wneud mwy i helpu pobl i ddod o hyd i'r gefnogaeth a'r noddfa sydd eu hangen arnyn nhw.
Gweinidog, a ydych chi wedi cael unrhyw ddiweddariad gan Lywodraeth y DU am nifer y fisâu sydd wedi eu rhoi i'r rhai sy'n awyddus i ddod i'r DU ond heb gysylltiadau teuluol yma? Ai nifer bach iawn o bobl sy'n dod drwy'r cynllun hyd yn hyn, fel y mae'r ffoaduriaid yn ei awgrymu, ac a yw hyn yn cael unrhyw effaith ar yr hyn y gallwn ni ei wneud gyda'r cynllun uwch-noddwr? Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch y bobl a allai gael eu gorfodi i geisio cymorth gan eu gwledydd lletyol presennol, ac a fydd hynny'n peryglu eu ceisiadau am statws ffoadur pan fyddan nhw'n cyrraedd Cymru?
Rydych chi wedi ailadrodd heddiw yr hyn y gwnaethoch ei ddweud yn eich datganiad ysgrifenedig yr wythnos diwethaf, fod Trafnidiaeth Cymru wedi cadarnhau y bydd ffoaduriaid o Wcráin yn cael teithio am ddim tra byddan nhw'n ymgartrefu yng Nghymru drwy ddangos pasbort Wcreinaidd i docynwyr a staff gorsafoedd am gyfnod o chwe mis, a bod y cynllun yn estyniad o raglen barhaus gan Lywodraeth Cymru sy'n darparu cludiant cyhoeddus am ddim i geiswyr lloches yng Nghymru. Mae'r prosiect trafnidiaeth sy'n darparu'r cludiant am ddim hwn a gafodd ei dreialu gan Gyngor Ffoaduriaid Cymru, dan arweiniad Lywodraeth Cymru, yn dod i ben ar ddiwedd y mis hwn. Yn y cyfamser, mae ffoaduriaid o Wcráin wedi cael caniatâd i deithio am ddim ledled Cymru drwy ddangos eu pasbort i ddarparwyr y gwasanaethau. Ceir adroddiadau gan geiswyr lloches eu bod nhw'n cyrraedd gorsaf Caerdydd Canolog dim ond i gael gwybod eu bod nhw y math anghywir o geisiwr lloches—hynny yw, nid o Wcráin. A wnaiff y Gweinidog gadarnhau y bydd cludiant am ddim yn cael ei ymestyn i bob ffoadur a cheisiwr lloches am y chwe mis nesaf?
Er bod y rheswm dros gadw lleoliadau canolfannau croeso Cymru, wrth gwrs, yn gwbl ddealladwy, mae hi'n bwysig bod y sefydliadau cymharol y trydydd sector yn gwybod ble y bydd y canolfannau wedi eu lleoli, er mwyn iddyn nhw allu darparu'r gwasanaethau perthnasol a'r cymorth arbenigol, fel y gwnaethoch chi ei amlinellu. A wnaiff y Gweinidog amlinellu felly sut y caiff sefydliadau'r trydydd sector eu cefnogi i fod â'r rhan lawn a hanfodol sydd ei hangen yn y broses integreiddio ac ailsefydlu ar gyfer y rhai sy'n dod i Gymru yn ôl y cynllun noddi, y tu hwnt, wrth gwrs, i'r rhodd o £1 miliwn y gwnaethoch ei chyhoeddi i gronfa Cenedl Noddfa Croeso?
Ac yn olaf, i'r rhai sy'n dod i Gymru o dan y cynllun Cartrefi i Wcráin, disgwylir i'r noddwyr letya ffoaduriaid am o leiaf chwe mis. I'r rhai a fydd yn dod yn syth i gartrefi yng Nghymru, beth fydd yn digwydd pe byddai gwrthdaro rhwng y gwesteiwr a'r gwestai? A fydd yr awdurdod lleol yn cynnig llety brys mewn gwesty? Beth fydd yn digwydd pe byddai'r lletywr yn gwrthod llety ar ôl y chwe mis? A fydd y teulu yn cael eu lletya yn yr un ardal? A fyddan nhw'n cael eu hadleoli i ardal arall? Os felly, sut y bydd hyn yn effeithio ar eu hintegreiddio i'r gymuned? Pa gynllun sydd ar waith gan Lywodraeth Cymru yn hyn o beth? Diolch.
Diolch yn fawr, Sioned Williams. As I said in response to Mark Isherwood, I'm sure that across this Chamber we all have people who are contacting us who are very concerned that they're awaiting the outcome of visa applications. They want to welcome Ukrainian people into their homes. Of course, they are often in contact with those who are waiting in different parts of Europe, waiting to come, waiting to have that visa application. There have been concerns raised about the complexity of the application forms as well, and these have been raised, I know, in the Houses of Parliament. I'm aware that Yvette Cooper, the shadow Home Secretary, has asked particularly that the UK Government urgently publish more information to show the progress of the visa schemes. We need to know what's happening. I think, as she said, the British people have shown huge generosity in wanting to support Ukrainians fleeing Putin's invasion, as we say to all those who have come forward here in Wales.
Diolch yn fawr, Sioned Williams. Fel y dywedais i mewn ymateb i Mark Isherwood, rwy'n siŵr bod gan bob un ohonom ni, ar draws y Siambr hon, bobl sy'n cysylltu â ni sy'n pryderu'n fawr am eu bod nhw'n aros am ganlyniadau eu ceisiadau am fisa. Maen nhw'n awyddus i roi croeso i bobl o Wcráin i'w cartrefi. Wrth gwrs, yn aml iawn, maen nhw mewn cysylltiad â'r rhai sy'n aros mewn gwahanol rannau o Ewrop, yn aros iddyn nhw allu dod, ac yn aros am benderfyniad ar y cais hwnnw am fisa. Fe godwyd pryderon ynghylch cymhlethdod y ffurflenni cais hefyd, ac fe godwyd y rhain, rwy'n gwybod, yn Nhŷ Senedd y DU. Rwy'n ymwybodol bod Yvette Cooper, Ysgrifennydd Cartref yr wrthblaid, wedi gofyn yn benodol i Lywodraeth y DU gyhoeddi rhagor o wybodaeth ar frys i ddangos y cynnydd yn y cynlluniau fisa. Mae angen i ni gael gwybod beth sy'n digwydd. Rwyf i o'r farn, fel y dywedodd hi, fod pobl Prydain wedi dangos haelioni aruthrol o ran yr awydd i gefnogi pobl o Wcráin sy'n sy'n ffoi rhag ymosodiad Putin, fel yr ydym yn ei ddweud wrth bawb sydd wedi cyflwyno eu hunain yma yng Nghymru.
I did speak to the Minister for Refugees this morning, Lord Richard Harrington, and I again expressed my concern about the lack of progress on visas, because we want that all of the preparations, and, indeed, our supersponsor route as well—. The welcome centres are ready. Also, in the House of Lords yesterday—. I'll just quote Baroness Ilora Finlay. She said:
'Do the Government recognise that the visa process is causing great distress to already-traumatised Ukrainians who have experienced cumulative losses, pervasive existential terror and mass bereavements and are now increasingly at risk?'
So, these questions are being asked. It's important today that you are raising these questions, and I'm sure it's from across the Chamber. The refugee Minister, Lord Harrington, today promised that he is trying to simplify the system and says he was also working to secure this. This is a four-nations call, as well, with our colleagues from Scotland. It is important that we do move forward on this and get the clarity of what's happening with the visas and get the information about how many have been accepted at this stage.
It is also important that we have everything in place as people arrive. You have mentioned an important point about the free rail and bus travel for Ukrainian refugees. We already had—in fact, it was a pilot scheme operating, as you know—free travel for refugees when they're settling in Wales running for the first six months of their arrival. I certainly want to take back the point you raised from experience. Indeed, we're working very closely with the Welsh Refugee Council, who've been managing that scheme, on the experience of refugees in Wales in terms of access to that all-important support.
All the support that we are giving to Ukrainian refugees we are giving and have given to our Afghan refugees who came in August, but not just August, and have continued to come over the past few weeks and months, and to our Syrian refugees as well. I was just checking today about the numbers. We've got 3,000 asylum seekers in Wales at any given time, and roughly 600 are granted their refugee status through the system each year. Many of them, of course, at the moment are from Afghanistan. We're supporting them in temporary accommodation, but also, local authorities then have their responsibilities in terms of rehousing. So, that is an important point in terms of the support that we're giving.
But also, in terms of the third sector, I have issued a statement today about this new Nation of Sanctuary Croeso fund. Yes, we've just given a donation to it, it will build the fund. It will get support, I know; there will be many people in Wales who have given so generously to the Disasters Emergency Committee, but I know that they will also give, and we hope that the big charities and businesses will give to that fund as well so that they can work with those who are supporting people who arrive from Ukraine. It goes back to the point about how we're working with those groups and links with Voice of Ukraine, churches and groups as well.
It is important that we now move forward to ensure that every aspect of support is provided to those who come. If you look at the local authority guidance, there is information there about checks in terms of sponsors and those who are seeking to be supported, who are coming to Wales, but safeguarding issues as well, close working relationships. There are not just welcome packs available, but guidance to sponsors as well, because we recognise there may be issues that will mean that perhaps it's only temporary accommodation that can be provided, even by a host. But then we will move into local authority responsibilities to actually support more medium and longer-term accommodation for the Ukrainian refugees.
Fe wnes i siarad fore heddiw â'r Gweinidog Ffoaduriaid, yr Arglwydd Richard Harrington, a mynegais unwaith eto fy mhryder ynglŷn â'r diffyg cynnydd a fu o ran fisâu, oherwydd rydym ni'n awyddus i gael yr holl baratoadau, ac, yn wir, ein llwybr uwch-noddwr ni hefyd—. Mae'r canolfannau croeso yn barod. Hefyd, yn Nhŷ'r Arglwyddi ddoe—. Rwyf i am ddyfynnu'r Farwnes Ilora Finlay. Dywedodd:
'A yw'r Llywodraeth yn cydnabod bod y broses fisa yn achosi gofid mawr i bobl o Wcráin sydd eisoes yn dioddef trawma o brofedigaethau cronnus, arswyd treiddiol am eu bywyd a galar torfol ac sydd mewn perygl cynyddol erbyn hyn?'
Felly, mae'r cwestiynnau hyn yn cael eu gofyn. Mae hi'n bwysig eich bod chi'n codi'r cwestiynau hyn heddiw, ac rwy'n siŵr eu bod nhw'n dod o bob rhan o'r Siambr. Heddiw, fe addawodd y Gweinidog Ffoaduriaid, yr Arglwydd Harrington, ei fod yn ceisio symleiddio'r system a dywedodd ei fod hefyd yn gweithio i sicrhau hynny. Galwad i'r pedair gwlad yw hon, hefyd, gyda'n cydweithwyr yn yr Alban. Mae hi'n bwysig ein bod ni'n symud ymlaen yn hyn o beth ac yn cael eglurder o ran yr hyn sy'n digwydd gyda'r fisâu a chael yr wybodaeth am y niferoedd sydd wedi eu derbyn ar hyn o bryd.
Mae hi'n bwysig hefyd fod popeth yn ei le gennym ni wrth i bobl gyrraedd. Rydych chi wedi codi pwynt pwysig ynglŷn â chludiant am ddim ar reilffyrdd a bysiau i ffoaduriaid o Wcráin. Roeddem ni eisoes—mewn gwirionedd, cynllun treialu oedd ar waith, fel gwyddoch chi—yn cynnig cludiant am ddim i ffoaduriaid wrth iddyn nhw ymgartrefu yng Nghymru yn ystod y chwe mis cyntaf ar ôl iddyn nhw gyrraedd. Yn sicr rwy'n dymuno olrhain y pwynt y gwnaethoch ei godi o brofiad personol. Yn wir, rydym ni'n gweithio yn agos iawn gyda Chyngor Ffoaduriaid Cymru, sydd wedi bod yn rheoli'r cynllun hwnnw, ar sail profiad ffoaduriaid yng Nghymru o ran gallu manteisio ar y cymorth hanfodol hwnnw.
Mae'r holl gefnogaeth yr ydym ni'n ei rhoi i ffoaduriaid o Wcráin yn gefnogaeth yr ydym ni yn ei rhoi ac yr ydym ni wedi ei rhoi i ffoaduriaid o Afghanistan sydd yma oddi ar fis Awst, ond nid yn unig oddi ar fis Awst, ac sydd wedi parhau i gyrraedd dros yr wythnosau a'r misoedd diwethaf, ac i'n ffoaduriaid sydd wedi dod o Syria hefyd. Roeddwn i'n edrych ar y niferoedd heddiw. Mae gennym ni 3,000 o geiswyr lloches yng Nghymru ar unrhyw adeg benodol, ac mae tua 600 yn cael eu statws ffoadur drwy'r system bob blwyddyn. Mae llawer ohonyn nhw, wrth gwrs, yn dod o Afghanistan ar hyn o bryd. Rydym ni'n eu cefnogi gyda llety dros dro, ond hefyd, mae gan awdurdodau lleol eu cyfrifoldebau nhw wedyn o ran ailgartrefu'r bobl hyn. Felly, mae hwnnw'n bwynt pwysig o ran y gefnogaeth yr ydym ni'n ei rhoi.
Ond hefyd, o ran y trydydd sector, rwyf i wedi cyhoeddi datganiad heddiw am y gronfa newydd hon sef Cronfa Croeso Cenedl Noddfa. Ydym, rydym ni newydd roi rhodd i honno, a bydd yn adeiladu'r gronfa. Fe fydd hi'n cael cefnogaeth, rwy'n gwybod; bydd yna lawer o bobl yng Nghymru sydd wedi rhoi yn hael iawn i'r Pwyllgor Argyfwng Trychinebau, ond rwy'n gwybod y byddan nhw'n awyddus i roi eto hefyd, ac rydym yn gobeithio y bydd yr elusennau a'r busnesau mawr yn cyfrannu at y gronfa honno hefyd er mwyn gallu gweithio gyda'r rhai sy'n cefnogi dyfodiaid o Wcráin. Mae'n mynd yn ôl at y pwynt ynglŷn â'n dull ni o weithio gyda'r grwpiau hynny a'r cysylltiadau â Llais Wcráin, yn ogystal ag eglwysi a grwpiau eraill.
Mae hi'n bwysig ein bod ni'n symud ymlaen yn awr i sicrhau bod pob agwedd ar gymorth yn cael ei darparu i'r rhai sy'n dod yma. Os edrychwch chi ar y canllawiau i awdurdodau lleol, fe welir gwybodaeth yn y fan honno am wiriadau ar gyfer noddwyr a'r rhai sy'n chwilio am gefnogaeth, sy'n dod i Gymru, ond ynglŷn â materion o ran diogelu hefyd, a pherthynas waith glòs. Nid pecynnau croeso sydd ar gael yn unig, ond canllawiau i noddwyr hefyd, oherwydd ein bod ni'n cydnabod y gallai materion godi a fyddai'n golygu mai dim ond llety dros dro y gellir ei ddarparu, hyd yn oed gan letywr. Ond fe fyddwn ni'n symud ymlaen at gyfrifoldebau'r awdurdodau lleol wedyn i gynnig llety i ffoaduriaid o Wcráin yn y tymhorau canolig a hwy.
I now call on the other speakers. If you could take one minute because many people want to speak and we're in danger of running out of time, and it's such an important issue. Huw Irranca-Davies.
Galwaf ar y siaradwyr eraill yn awr. Os gallech chi gymryd munud yr un gan fod llawer o bobl yn awyddus i siarad ac rydym ni mewn perygl y bydd amser yn drech na ni, ac mae hwn yn fater mor bwysig. Huw Irranca-Davies.
Thank you, acting Presiding Officer, and I do only have one short question. But I just want to reflect—. Jane Dodds will know the Ystradgynlais miners' welfare hall very well. We have a proud tradition in this country of supporting asylum seekers, refugees, over many generations—visiting Syrian families there, celebrating their culture, but celebrating the gift that they brought to us, the privilege that we had in receiving them and their families into local schools and communities. And once again, here we are doing it. I very much welcome the measures, the practical measures, within this, and it's that that I want to ask, about one particular one. So many of my constituents have offered their homes, rooms in their homes, sharing with their families, to people fleeing Putin's war in Ukraine. On that basis, where will they have the contact from if they do not know somebody, if they do not have somebody who is currently going through the visa process? Will this come from the welcome centres? Will it come from the local authorities? Who do they wait for, to actually say, 'Yes, we can now actually now make use of you and receive somebody into your home'?
Diolch, Llywydd dros dro, a dim ond un cwestiwn byr sydd gen i. Ond fe hoffwn i ystyried—. Bydd Jane Dodds yn gyfarwydd iawn â neuadd les y glowyr yn Ystradgynlais. Mae gennym ni draddodiad balch yn y wlad hon o gefnogi ceiswyr lloches, ffoaduriaid, dros genedlaethau lawer—ymweld â theuluoedd o Syria yn y fan honno, dathlu eu diwylliant, ond dathlu'r rhodd a gawsom ni ganddyn nhw hefyd, y fraint a gawsom ni o'u derbyn nhw a'u teuluoedd i ysgolion a chymunedau lleol. Ac unwaith eto, dyma ni'n gwneud yr un peth eto. Rwy'n croesawu'r mesurau yn fawr, y mesurau ymarferol, yn hyn o beth, ac am hyn yr hoffwn i ofyn cwestiwn, ynglŷn ag un yn benodol. Mae cymaint o fy etholwyr i wedi cynnig eu cartrefi, ystafelloedd yn eu cartrefi, gan rannu â'u teuluoedd, i bobl sy'n ffoi rhag rhyfel Putin yn Wcráin. Ar y sail honno, o ble y byddan nhw'n cael y cyswllt os nad ydyn nhw'n adnabod rhywun, os nad oes ganddyn nhw rywun sy'n mynd drwy'r cam fisa ar hyn o bryd? A fydd hyn yn dod o'r canolfannau croeso? A fydd yn dod o'r awdurdodau lleol? Am bwy y maen nhw'n disgwyl i ddweud, mewn gwirionedd, 'Iawn, fe allwn ni eich defnyddio yn awr ac fe allwch chi dderbyn rhywun i'ch cartref'?
Well, thank you for that important question, and it's a question that's been asked by our colleagues across the Chamber today. It is the UK Government's Homes for Ukraine scheme. We await—. We don't have the information until they tell us who's actually coming through that route. Obviously, they can sign up to the supersponsor route, and then we get the information of who's coming through that route as well. But I've given the national helpline that opened on Monday, yesterday. The national helpline will be there to enable, to give some advice and guidance to those who want to sponsor. Many of your constituents have already signed on, I'm sure, and have even made links with families and refugees fleeing Ukraine or who are already waiting in Europe to get that go-ahead. We must have that go-ahead from the UK Government. We must speed up the visa process. This is absolutely vital, because the warm welcome in Wales—you've mentioned the Ystradgynlais miners' welfare hall—all over Wales, we've got that readiness, we're waiting, and we need that support. So, a strong message today to the UK Government: we must speed up the process in terms of approving these visas.
Wel, diolch i chi am y cwestiwn pwysig hwn, ac mae hwn yn gwestiwn y mae ein cyd-Aelodau ar draws y Siambr wedi ei ofyn heddiw. Cynllun Llywodraeth y DU yw Cartrefi i Wcráin. Rydym ni'n aros—. Nid yw'r wybodaeth gennym ni nes iddyn nhw ddweud wrthym ni pwy sy'n dod drwy'r llwybr hwnnw mewn gwirionedd. Yn amlwg, gallan nhw ymuno â'r llwybr uwch-noddwr, ac yna fe gawn ni'r wybodaeth am bwy sy'n dod drwy'r llwybr hwnnw hefyd. Ond rwyf i wedi rhoi manylion y llinell gymorth genedlaethol a agorodd ddydd Llun, ddoe. Bydd y llinell gymorth genedlaethol ar gael i alluogi, i roi rhywfaint o gyngor ac arweiniad i'r rhai sy'n awyddus i fod yn noddwr. Mae llawer o'ch etholwyr chi wedi cytuno i wneud hynny eisoes, rwy'n siŵr, ac wedi gwneud cysylltiadau â theuluoedd a ffoaduriaid sy'n ffoi o Wcráin hyd yn oed neu sydd eisoes yn aros yn Ewrop i gael y sêl bendith honno. Mae'n rhaid i ni gael y sêl bendith honno gan Lywodraeth y DU. Mae'n rhaid i ni gyflymu'r broses fisa. Mae hynny'n gwbl hanfodol, oherwydd bod y croeso cynnes yng Nghymru—rydych chi wedi sôn am neuadd les y glowyr yn Ystradgynlais—ledled Cymru, mae gennym ni'r parodrwydd, rydym ni'n aros, ac mae angen y gefnogaeth honno arnom ni. Felly, neges gref i Lywodraeth y DU heddiw: mae'n rhaid i ni gyflymu'r broses o ran cymeradwyo'r fisâu hyn.
Good afternoon, Minister. May I also thank you, as has Mark, for the work that you and your team have done, and for staying in touch with me? My specific issue is around Ukrainians who are poor—those who perhaps don't have access to a car, don't have access to fuel, don't have access to resources, don't have a way of actually even getting across the border, or even getting to a place where they can apply for a visa and can come to Wales. In previous evacuation schemes, the UK Government has actually ensured that there's a plane or transport, or has made sure that financial arrangements are in place for everyone—doesn't matter what their background is—to come to a country of their choice.
I agree and support my colleague Sioned Williams's view: 'no' to visas, 'yes' to immediate protection and sanctuary. That's what we want. That's what we want the UK Government to do. Right now, this is an emergency, this is urgent. Let's get those planes there, let's get the people over here, let's get them safe, and let's give them what I know the people of Wales want to give them. Diolch yn fawr iawn.
Prynhawn da, Gweinidog. A gaf i ddiolch i chi hefyd, fel y gwnaeth Mark, am y gwaith yr ydych chi a'ch tîm wedi ei wneud, ac am gadw mewn cysylltiad â mi? Mae fy mater penodol i yn ymwneud â phobl dlawd o Wcráin—y rhai nad oes ganddyn nhw gar efallai, nad oes ganddyn nhw danwydd, nad oes ganddyn nhw'r adnoddau, nad oes ganddyn nhw ffordd o groesi'r ffin hyd yn oed, neu gyrraedd man lle gallan nhw wneud cais am fisa hyd yn oed a gallu dod i Gymru. Mewn cynlluniau gwacáu blaenorol, mae Llywodraeth y DU mewn gwirionedd wedi sicrhau bod awyren neu gludiant, neu wedi sicrhau bod trefniadau ariannol ar waith i bawb—ni waeth o ba gefndir maen nhw—i ddod i wlad o'u dewis nhw.
Rwy'n cytuno â barn fy nghyd-Aelod Sioned Williams ac yn ei chefnogi: dweud na i fisâu ac ie i amddiffyniad a noddfa ar unwaith. Dyna'r hyn yr ydym ni'n ei ddymuno. Dyna'r hyn yr ydym ni'n dymuno i Lywodraeth y DU ei wneud. Ar hyn o bryd, argyfwng yw hwn, mae hwn yn fater o frys. Gadewch i ni anfon yr awyrennau hynny yno, gadewch i ni gael y bobl yma, gadewch i ni sicrhau eu bod yn ddiogel, a gadewch i ni roi iddyn nhw'r hyn yr wyf i'n gwybod y mae pobl Cymru yn awyddus i'w roi iddyn nhw. Diolch yn fawr iawn.
Diolch yn fawr, Jane Dodds. These are very important contributions, and we will be relaying—. In fact, I said to the Minister for Refugees that I would be sending him my statement and I will be following up on our points and concerns and questions raised. Just to say, we're reaching out particularly to the United Nations High Commissioner for Refugees, because we really do want to use this route as a supersponsor to break down as many barriers as possible. I think, Sioned, you made that point. We can best support people fleeing Ukraine, particularly the most vulnerable, who may not have access to the funds, or people sponsoring them from here, which is happening to quite a lot of refugees we know—. We want to reach those who may not have the means to reach our shores. And, of course, I will be raising that again in terms of costs of transport, not just here, but to get here as well. This is a question for the UK Government, clearly. So, we are a nation of sanctuary, we are a supersponsor, and we are eager to support individuals and, in particular, the most vulnerable to reach safety in Wales.
Diolch yn fawr, Jane Dodds. Mae'r rhain yn gyfraniadau pwysig iawn, ac fe fyddwn ni'n trosglwyddo—. Yn wir, dywedais wrth y Gweinidog Ffoaduriaid y byddwn i'n anfon fy natganiad ato a byddaf i'n mynd ar drywydd ein pwyntiau a'n pryderon a'r cwestiynau sydd wedi eu codi. Dim ond i ddweud, rydym ni'n estyn allan yn arbennig at Uchel Gomisiynydd Ffoaduriaid y Cenhedloedd Unedig, oherwydd ein bod ni'n awyddus iawn i ddefnyddio'r llwybr uwch-noddwr hwn i oresgyn cynifer o rwystrau â phosibl. Rwy'n credu, Sioned, mai chi wnaeth y pwynt hwnnw. Y ffordd orau y gallwn ni gefnogi pobl sy'n ffoi o Wcráin, yn enwedig y rhai mwyaf agored i niwed, nad oes ganddyn nhw arian o bosibl, neu bobl sy'n eu noddi nhw yma, sy'n digwydd i gryn dipyn o ffoaduriaid fel gwyddom ni—. Rydym ni'n awyddus i estyn allan at rai nad oes ganddyn nhw'r modd o gyrraedd ein glannau. Ac, wrth gwrs, fe fyddaf i'n codi hynny unwaith eto o ran costau trafnidiaeth, nid yn y fan hon yn unig, ond i gyrraedd yma hefyd. Cwestiwn i Lywodraeth y DU yw hwn, yn amlwg. Felly, rydym ni'n genedl noddfa, rydym ni'n uwch-noddwr, ac rydym ni'n awyddus i gefnogi unigolion ac, yn benodol, y rhai mwyaf agored i niwed i gael lloches yng Nghymru.
Daeth y Dirprwy Lywydd i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer took the Chair.
I'm conscious of time, Minister, so I will shorten what I was going to say. Minister, thank you for all that you're doing, and I really welcome the statement today. I was contacted by a constituent who's been contacted in turn, through the Ukrainian refugees scheme, by a Ukrainian medical student who's desperate to continue her studies in the UK. Obviously, Ukraine would like their students to stay and be educated there, but this isn't the case for some. The trouble is, in this country, for medical students in particular, there is no accreditation of prior learning in UK undergraduate medical education, meaning any students coming to the UK would need to start their studies again in year 1 of the course. Obviously, that's a big problem, and we obviously all want to see these young people continue with their studies. Minister, I just wondered if you could share any discussions that you've had with your ministerial colleagues, from across the UK, about how refugees can access education, and, in particular, higher and further education. And what consideration have you given to providing specific support for those studying for particular degrees, such as medicine and health qualifications?
Rwy'n ymwybodol o'r amser, Gweinidog, felly rwyf i am grynhoi yr hyn yr oeddwn i am ei ddweud. Gweinidog, diolch i chi am bopeth yr ydych chi'n ei wneud, ac rwy'n croesawu datganiad heddiw yn fawr iawn. Cysylltodd etholwr â mi sydd wedi bod mewn cysylltiad ei hun yn ei dro, drwy gynllun ffoaduriaid Wcráin, â myfyriwr meddygol o Wcráin sy'n awyddus iawn i barhau â'i hastudiaethau yn y DU. Yn amlwg, byddai Wcráin yn dymuno i'w myfyrwyr aros yno a chael eu haddysgu yno, ond nid yw hyn yn wir am rai ohonyn nhw. Y broblem yw, yn y wlad hon, ar gyfer myfyrwyr meddygol yn arbennig, nid oes achrediad dysgu blaenorol mewn addysg feddygol israddedig yn y DU, sy'n golygu y byddai angen i unrhyw fyfyrwyr sy'n dod i'r DU ddechrau eu hastudiaethau unwaith eto o flwyddyn 1 y cwrs. Yn amlwg, mae honno'n broblem fawr, ac mae hi'n amlwg ein bod ni i gyd yn awyddus i weld y bobl ifanc hyn yn parhau â'u hastudiaethau. Gweinidog, roeddwn i'n meddwl tybed a fyddech chi'n gallu rhannu unrhyw drafodaethau yr ydych chi wedi eu cael gyda'ch cyd-Weinidogion, o bob rhan o'r DU, ynglŷn â sut y gall ffoaduriaid gael mynediad i addysg, ac, yn benodol, i addysg uwch ac addysg bellach. A pha ystyriaeth yr ydych chi wedi ei rhoi i roi cymorth arbennig i'r rhai sy'n astudio am raddau arbennig, fel meddygaeth a chymwysterau iechyd?
Thank you very much, Peter Fox. All Ministers are engaging with their particular sectors. So, I know the Minister for Education and the Welsh Language, and, indeed, working with myself and his officials, is working with all the universities in Wales, one way or another, and making links. Some of them already had links with universities in Ukraine. But there is a particular link to medical students that I'm aware of. So, I'm sure that, if you also would want to pass information over to me, then we can look particularly at ways in which they are already beginning to overcome perhaps some of those barriers. Because Ukrainian medical students coming to Wales—that's another welcome that we want to reach out for.
Diolch yn fawr iawn, Peter Fox. Mae pob Gweinidog yn ymgysylltu â'u sectorau arbennig nhw. Felly, rwy'n gwybod bod y Gweinidog Addysg a'r Gymraeg, ac, yn wir, gan weithio gyda fi a'i swyddogion, yn gweithio gyda'r holl brifysgolion yng Nghymru, ryw ffordd neu'r llall, ac yn llunio cysylltiadau. Roedd gan rai ohonyn nhw gysylltiadau â phrifysgolion yn Wcráin eisoes. Ond ceir cysylltiadau penodol â myfyrwyr meddygol yr wyf i'n ymwybodol ohono. Felly, rwy'n siŵr, pe byddech chi'n rhoi'r wybodaeth i mi hefyd, y gallwn ni edrych yn benodol ar ffyrdd y maen nhw'n dechrau goresgyn rhai o'r rhwystrau hynny eisoes, efallai. Gan fod myfyrwyr meddygol o Wcráin yn dod i Gymru—dyna groeso arall yr ydym ni'n barod iawn i'w estyn.
Another appeal to speed up the visa process. There is a community on Anglesey that is ready to welcome a mother and daughter; the school uniform is ready to go. It is now nine days since the family on Anglesey began going through the visa application process—doing it themselves, rather than leaving it to the mother and daughter, because it's in English only and they don't have good English, because they're trying to do it on a phone, where they have a computer here, where they have good internet in Wales, where they're unable to do that in Ukraine. The family on Anglesey is appalled at the process that they have experienced and, nine days on, they don't even know if their application has been received—there is no acknowledgement. Can the Welsh Government please press on the UK Government to make sure that there is an acknowledgement system, and that there is perhaps a means to log in to check on the process? We need to be able to welcome these families as quickly as possible.
Apêl arall i gyflymu'r broses fisa. Mae yna gymuned ar Ynys Môn sy'n barod i groesawu mam a merch; mae'r wisg ysgol yn barod i'w gwisgo. Aeth naw diwrnod heibio erbyn hyn ers i'r teulu ar Ynys Môn ddechrau'r broses o wneud cais am fisa—gwneud hynny eu hunain, yn hytrach na'i gadael i'r fam a'r ferch, oherwydd yn Saesneg yn unig y mae ar gael ac nid ydyn nhw'n rhugl yn Saesneg, oherwydd ei bod nhw'n ceisio gwneud hynny dros y ffôn, ond yma mae yna gyfrifiadur ar gael, mae rhyngrwyd cyflym ar gael yng Nghymru, ond nid yw hynny ar gael yn Wcráin. Mae'r teulu ar Ynys Môn yn credu bod y broses y maen nhw wedi bod yn destun iddi yn warthus, a naw diwrnod yn ddiweddarach, nid ydyn nhw'n gwybod a yw eu cais wedi dod i law hyd yn oed—nid oes unrhyw gydnabyddiaeth o hynny wedi dod. A wnaiff Llywodraeth Cymru bwyso ar Lywodraeth y DU i sicrhau bod system o gydnabyddiaeth yn bodoli, a bod modd mewngofnodi i wirio'r broses efallai? Mae angen i ni allu croesawu'r teuluoedd hyn cyn gynted ag y bo modd gwneud hynny.
Thank you very much. And I welcome your question, your comments, your contribution, Rhun ap Iorwerth. From that family in Anglesey, from that community, which I know has welcomed so many in Anglesey, it's important that I pass this back, this strong support for the UK Government to speed up the visa process. Let's look at it: over 10,000 people in Wales expressed an interest to become a sponsor under the Homes for Ukraine scheme. And so many of them now are doing this on behalf of people, and raising funds, and actually going out and meeting people and driving them back—there are so many examples of incredible support. And Welsh people want it to work, and they want those visas sorted, and we want to make sure that we can support those who are waiting—many of whom are very vulnerable. And I thank your constituents for taking that particularly important role. Thank you.
Diolch yn fawr iawn i chi. Ac rwy'n croesawu eich cwestiwn, a'ch sylwadau, a'ch cyfraniad, Rhun ap Iorwerth. O ran y teulu hwnnw ar Ynys Môn, o ran y gymuned honno, y gwn ei bod wedi croesawu cynifer ar Ynys Môn, mae'n bwysig fy mod i'n trosglwyddo hyn yn ôl i chi, y gefnogaeth gref hon i Lywodraeth y DU gyflymu'r broses fisa. Gadewch i ni ystyried hynny: mae dros 10,000 o bobl yng Nghymru wedi mynegi diddordeb i fod yn noddwr gyda chynllun Cartrefi i Wcráin. Ac mae cynifer ohonyn nhw'n gwneud hyn ar ran pobl erbyn hyn, ac yn codi arian, ac yn mynd allan i gwrdd â phobl a'u gyrru nhw adref—fe geir llaweroedd o enghreifftiau o gefnogaeth anhygoel. Ac mae pobl Cymru yn awyddus i hon fod yn llwyddiannus, ac yn dymuno i'r fisâu hyn gael eu cwblhau, ac rydym ni'n awyddus i sicrhau y gallwn ni gefnogi'r rhai hynny sy'n aros—y mae llawer ohonyn nhw'n agored iawn i niwed. Ac rwy'n diolch i'ch etholwyr chi am ymgymryd â'r gwaith hwn sy'n arbennig o bwysig. Diolch i chi.
Ac yn olaf, Gareth Davies.
And finally, Gareth Davies.
Diolch yn fawr iawn, Deputy Llywydd, and thank you for your statement this afternoon, Minister. I was contacted by a constituent this morning who was enquiring about sponsorship, as he wants to sponsor a mother and her son from Ukraine. And the issue he's had is that he hasn't had any access to any information regarding that, from either Welsh Government or Denbighshire County Council. So, my question really is about improving the communications between local authorities, and with the Welsh Government as well, so that we're all singing from the same hymn sheet. I'm sure my constituent's not the only one out there who would like to pursue something along those lines, so we've got to be in a situation where we're actually maximising the potential of this so we can help as many Ukrainians as possible.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd, a diolch am eich datganiad y prynhawn yma, Gweinidog. Cysylltodd etholwr â mi fore heddiw a oedd yn holi ynglŷn â noddi, ac mae'n awyddus i noddi mam a'i mab o Wcráin. A'r broblem y mae ef wedi'i chael oedd nad yw wedi cael unrhyw wybodaeth am hynny, gan Lywodraeth Cymru na Chyngor Sir Ddinbych. Felly, mae fy nghwestiwn i mewn gwirionedd yn ymwneud â gwella'r cyfathrebu sydd rhwng awdurdodau lleol, a gyda Llywodraeth Cymru hefyd, fel ein bod ni i gyd yn dilyn yr un cyfarwyddyd. Rwy'n siŵr nad fy etholwr i yw'r unig un a fyddai'n hoffi gwneud rhywbeth o'r fath, felly mae'n rhaid i ni fod mewn sefyllfa lle rydym ni'n manteisio i'r eithaf mewn gwirionedd ar bosibiliadau hyn er mwyn helpu cynifer o bobl Wcráin â phosibl.
Thank you very much, Gareth Davies. It is a UK Government Homes for Ukraine scheme. We are going to be a supersponsor within that scheme. You can access that at homesforukraine.campaign.gov.uk. You will see we have a Sanctuary Welsh Government website. I've given you the numbers. It's really important that we push this information out as much as possible. Share the oral statement with everyone, because it actually has the key information that they need. But the most important thing is to recognise that it is a UK Government scheme, and I'm sure your Members of Parliament as well will assist in this. They have got to now ensure, through what we can do, the Welsh Government, with our website, with our contact number—they can call that contact number I've given you today as well—to get the information through. Because, yes, we all want this to work, to support those fleeing the horrors of Putin's absolute disaster invasion. It's just so dreadful. We want to help those Ukrainian refugees. Diolch.
Diolch yn fawr iawn, Gareth Davies. Mae'n gynllun Cartrefi ar gyfer Wcráin gan Lywodraeth y DU. Byddwn yn uwch-noddwr yn y cynllun hwnnw. Gallwch gael mynediad iddo yn homesforukraine.campaign.gov.uk. Fe welwch chi fod gennym ni wefan Noddfa Llywodraeth Cymru. Rwyf wedi rhoi'r rhifau i chi. Mae'n bwysig iawn ein bod yn gwthio'r wybodaeth hon gymaint â phosibl. Rhannwch y datganiad llafar â phawb, gan ei fod yn cynnwys yr wybodaeth allweddol sydd ei hangen arnyn nhw mewn gwirionedd. Ond y peth pwysicaf yw cydnabod mai cynllun gan Lywodraeth y DU ydyw, ac rwy'n siŵr y bydd eich Aelodau Seneddol yn cynorthwyo yn hyn o beth hefyd. Mae'n rhaid iddyn nhw bellach sicrhau, drwy'r hyn y gallwn ni ei wneud, Llywodraeth Cymru, gyda'n gwefan ni, gyda'n rhif cyswllt ni—gallan nhw ffonio'r rhif cyswllt hwnnw yr wyf i wedi ei roi i chi heddiw hefyd—i drosglwyddo'r wybodaeth. Oherwydd, ydym, rydym ni i gyd yn awyddus i hyn weithio, i gefnogi'r rhai sy'n ffoi rhag erchyllterau ymosodiad trychinebus llwyr Putin. Mae mor ofnadwy. Rydym yn awyddus i helpu'r ffoaduriaid hynny o Wcráin. Diolch.
Diolch i'r Gweinidog.
I thank the Minister.
Eitem 6 heddiw yw'r datganiad gan y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol ar ddiwygio ardrethi annomestig. Galwaf ar y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol, Rebecca Evans.
Item 6 today is the statement by the Minister for Finance and Local Government on non-domestic rates reform. I call on the Minister for Finance and Local Government, Rebecca Evans.
Diolch. In February 2021 I published 'Reforming Local Government Finance in Wales: Summary of Findings'. Alongside reforms to council tax, this comprehensive report explored how the non‑domestic rates system could be improved, considered changes to the current tax and looked at the potential for a more fundamental shift towards a land value tax.
Non-domestic rates have been an important part of the local government finance system for more than 30 years. Ensuring vital revenue is collected to fund local services that we all use and securing a fair and sustainable contribution from businesses has always been a challenging balance to achieve. This is a constantly evolving situation and the Welsh Government recognises the need to review and adapt local taxation policy to meet existing and emerging challenges.
On 7 December I announced our plans for significant council tax reform. Today I'm announcing a programme of non-domestic rates reform that will be delivered over the next four years. Our programme for government sets out the Welsh Government's ambition for a fairer, greener and stronger Wales. These principles form the basis of any potential changes to the non‑domestic rates system.
A crucial aspect of local taxation in Wales is the role played by local government. Their experience and dedication is integral to the effective collection and administration of local taxes. The incredible commitment of local authorities before and throughout the COVID pandemic has been central to delivering rates relief, business grants and council tax support. We will continue to work in close partnership with local government to reform the rates system, drawing on their extensive expertise and local knowledge.
We will also continue to explore opportunities for reform with the Valuation Office Agency and the Valuation Tribunal for Wales. Devolution requires these valuation bodies to operate in new and innovative ways, delivering functions designed for Wales's needs. The Valuation Office Agency operates across Wales and England, and it is vitally important that valuation functions evolve in line with the local tax policy aims of the Welsh Government. Work is under way with both the VOA and the VTW to explore and deliver new ways of working for Wales.
One significant area for change is the revaluation cycle. We have listened to calls from stakeholders for more frequent revaluations, ensuring the tax base reflects the economic conditions and environment in which businesses are operating. We continue to explore how frequently revaluations should and could practically be delivered for Wales, taking advantage of opportunities presented by Wales's unique tax base.
Non-domestic properties across Wales are currently being reassessed for the revaluation that takes effect from 1 April 2023, and will reflect the impact of the pandemic on our tax base. We aim to bring forward legislation to move towards a three-yearly revaluation cycle, in line with other parts of the UK, and are exploring options for shorter revaluation cycles. This includes exploring the potential for reducing the gap between the valuation date and a new rating list coming into effect.
A key requirement for more frequent revaluations will be the need to review and potentially further reform the appeals process in Wales. We'll be taking initial steps to improve the current appeals process for April 2023, with further reform to support more frequent revaluation cycles in the future.
We have made great strides in data sharing and analytical capability in recent years. This has provided detailed insights into how the rates system operates, and has been critical in making informed policy decisions in a rapidly changing economic landscape. We are further developing our data infrastructure as part of our reform agenda. This will help us and our partners to deliver wide-ranging improvements in targeting support and providing digital services for ratepayers.
We will undertake a review of our rates relief schemes. Rates relief has played a crucial role in supporting businesses throughout the pandemic and the overall level of relief provided to ratepayers has grown significantly in recent years. But now is the time to step back and review all of our current schemes to ensure they're fit for purpose and delivering support in the most effective way. Our review will consider the range of reliefs, the level of support, how reliefs are targeted and how long they last.
During the fifth Senedd term, we made advances in addressing fraud and avoidance within the local taxation system. We revised empty property relief to reduce the scope for repeated cycles of rate relief. We also changed the rules on zero-rating for empty properties to allow local authorities to grant zero-rating only in cases where a charity genuinely needs to own or lease an empty building.
The Local Government and Elections (Wales) Act 2021 provides councils with strengthened powers of investigation, including the ability to undertake property inspections and to request information from ratepayers and others. The Act also paves the way for a new duty on ratepayers to notify councils of changes in circumstances, something required of taxpayers under other tax regimes. I intend to bring forward regulations for April 2023. Our ambition to tackle fraud and avoidance remains strong and we will pursue further changes this Senedd term.
While our current programme focuses on changes in the short and medium terms, some options for reform remain priorities for the longer term. We continue to explore the potential for a land value tax as a replacement for non-domestic rates, building on Bangor University's detailed technical assessment last term. Over the next four years, we will move forward with the findings from this report, drawing on a wide range of expertise to develop a clear understanding of what such a significant change would look like for Wales and how it could work in practice. This analysis will include a potential road map for implementation.
We are clear that reform should deliver local taxes that are demonstrably better for Wales, not just different from the current system. We have made significant progress in recent years and further developments will require close working with all our partners and extensive engagement with ratepayers.
This significant package of rates reform will also require a combination of primary and secondary legislative change. I will work closely with the Senedd and stakeholders throughout the exploration and delivery of this ambitious package of rates reform and will, of course, keep Members informed of developments.
Diolch. Ym mis Chwefror 2021 cyhoeddais 'Diwygio Cyllid Llywodraeth Leol yng Nghymru: Crynodeb o'r Canfyddiadau'. Ochr yn ochr â diwygiadau i'r dreth gyngor, archwiliodd yr adroddiad cynhwysfawr hwn sut y gellid gwella'r system ardrethi annomestig, ystyriodd newidiadau i'r dreth bresennol ac edrychodd ar y posibilrwydd o newid mwy sylfaenol tuag at dreth gwerth tir.
Mae ardrethi annomestig wedi bod yn rhan bwysig o system gyllid llywodraeth leol ers dros 30 mlynedd. Mae sicrhau bod refeniw hanfodol yn cael ei gasglu i ariannu'r gwasanaethau lleol yr ydym ni i gyd yn eu defnyddio a sicrhau cyfraniad teg a chynaliadwy gan fusnesau wedi bod yn gydbwysedd heriol i'w gyflawni erioed. Mae hon yn sefyllfa sy'n esblygu'n gyson ac mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod yr angen i adolygu ac addasu polisi trethiant lleol i ymateb i heriau sy'n bodoli eisoes ac sy'n dod i'r amlwg.
Ar 7 Rhagfyr cyhoeddais ein cynlluniau ar gyfer diwygio'r dreth gyngor yn sylweddol. Heddiw, rwy'n cyhoeddi rhaglen o ddiwygio ardrethi annomestig a fydd yn cael ei chyflawni dros y pedair blynedd nesaf. Mae ein rhaglen lywodraethu yn nodi uchelgais Llywodraeth Cymru ar gyfer Cymru decach, wyrddach a chryfach. Mae'r egwyddorion hyn yn sail i unrhyw newidiadau posibl i'r system ardrethi annomestig.
Agwedd hollbwysig ar drethiant lleol yng Nghymru yw'r rhan y mae llywodraeth leol yn ei chwarae. Mae eu profiad a'u hymroddiad yn rhan annatod o gasglu a gweinyddu trethi lleol yn effeithiol. Mae ymrwymiad anhygoel awdurdodau lleol cyn a thrwy gydol pandemig COVID wedi bod yn ganolog i ddarparu rhyddhad ardrethi, grantiau busnes a chymorth treth gyngor. Byddwn yn parhau i weithio mewn partneriaeth agos â llywodraeth leol i ddiwygio'r system ardrethi, gan ddefnyddio eu harbenigedd helaeth a'u gwybodaeth leol.
Byddwn hefyd yn parhau i archwilio cyfleoedd i ddiwygio gydag Asiantaeth y Swyddfa Brisio a Thribiwnlys Prisio Cymru. Mae datganoli yn ei gwneud yn ofynnol i'r cyrff prisio hyn weithredu mewn ffyrdd newydd ac arloesol, gan gyflawni swyddogaethau sydd wedi'u cynllunio ar gyfer anghenion Cymru. Mae Asiantaeth y Swyddfa Brisio yn gweithredu ledled Cymru a Lloegr, ac mae'n hanfodol bwysig bod swyddogaethau prisio yn esblygu yn unol â nodau polisi treth lleol Llywodraeth Cymru. Mae gwaith ar y gweill gyda'r asiantaeth a'r tribiwnlys i archwilio a chyflwyno ffyrdd newydd o weithio i Gymru.
Un maes newid pwysig yw'r cylch ailbrisio. Rydym wedi gwrando ar alwadau gan randdeiliaid am ailbrisiadau amlach, gan sicrhau bod y sylfaen drethi yn adlewyrchu'r amodau economaidd a'r amgylchedd y mae busnesau'n gweithredu ynddyn nhw. Rydym yn parhau i archwilio pa mor aml y dylid ac y gellid darparu ailbrisiadau'n ymarferol ar gyfer Cymru, gan fanteisio ar gyfleoedd a gyflwynir gan sylfaen drethi unigryw Cymru.
Mae eiddo annomestig ledled Cymru yn cael ei ailasesu ar hyn o bryd ar gyfer y broses ailbrisio sy'n dod i rym ar 1 Ebrill 2023, a bydd yn adlewyrchu effaith y pandemig ar ein sylfaen drethi. Ein nod yw cyflwyno deddfwriaeth i symud tuag at gylch ailbrisio tair blynedd, yn unol â rhannau eraill o'r DU, ac rydym yn archwilio opsiynau ar gyfer cylchoedd ailbrisio byrrach. Mae hyn yn cynnwys archwilio'r posibilrwydd o leihau'r bwlch rhwng y dyddiad prisio a'r dyddiad y mae'r rhestr ardrethu newydd yn dod i rym.
Un o'r gofynion allweddol ar gyfer ailbrisiadau amlach fydd yr angen i adolygu'r broses apelio yng Nghymru a'i diwygio ymhellach o bosibl. Byddwn yn cymryd camau cychwynnol i wella'r broses apelio bresennol ar gyfer mis Ebrill 2023, a bydd diwygiadau pellach i gefnogi cylchoedd ailbrisio amlach yn y dyfodol.
Rydym wedi cymryd camau breision o ran rhannu data a gallu dadansoddol yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Mae hyn wedi rhoi dealltwriaeth fanwl o sut y mae'r system ardrethi'n gweithredu, ac mae wedi bod yn hollbwysig wrth feddu ar yr wybodaeth briodol i wneud penderfyniadau polisi mewn tirwedd economaidd sy'n newid yn gyflym. Rydym yn datblygu ein seilwaith data ymhellach fel rhan o'n hagenda ddiwygio. Bydd hyn yn ein helpu ni a'n partneriaid i gyflawni gwelliannau eang o ran targedu cymorth a darparu gwasanaethau digidol i drethdalwyr.
Byddwn yn cynnal adolygiad o'n cynlluniau rhyddhad ardrethi. Mae rhyddhad ardrethi wedi chwarae rhan hanfodol yn y gwaith o gefnogi busnesau drwy gydol y pandemig ac mae lefel gyffredinol y rhyddhad a roddir i drethdalwyr wedi cynyddu'n sylweddol yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Ond nawr yw'r amser i gamu yn ôl ac adolygu ein holl gynlluniau presennol i sicrhau eu bod yn addas i'r diben ac yn darparu cymorth yn y ffordd fwyaf effeithiol. Bydd ein hadolygiad yn ystyried yr ystod o gynlluniau rhyddhad, lefel y cymorth, sut y caiff rhyddhad ardrethi ei dargedu a pha mor hir y mae'n para.
Yn ystod pumed tymor y Senedd, gwnaethom ddatblygiadau o ran mynd i'r afael â thwyll ac osgoi yn y system drethu leol. Gwnaethom ddiwygio rhyddhad ar eiddo gwag i leihau'r posibilrwydd o gylchoedd rhyddhad ardrethi dro ar ôl tro. Gwnaethom hefyd newid y rheolau dim sgôr ar gyfer eiddo gwag er mwyn caniatáu i awdurdodau lleol roi dim sgôr dim ond mewn achosion pan fo angen gwirioneddol i elusen fod yn berchen ar adeilad gwag neu ei brydlesu.
Mae Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 yn rhoi pwerau ymchwilio cryfach i gynghorau, gan gynnwys y gallu i gynnal archwiliadau eiddo a gofyn am wybodaeth gan drethdalwyr ac eraill. Mae'r Ddeddf hefyd yn paratoi'r ffordd ar gyfer dyletswydd newydd ar drethdalwyr i roi gwybod i gynghorau am newidiadau mewn amgylchiadau, rhywbeth sy'n ofynnol gan drethdalwyr o dan gyfundrefnau treth eraill. Rwy'n bwriadu cyflwyno rheoliadau ar gyfer mis Ebrill 2023. Mae ein huchelgais i fynd i'r afael â thwyll ac osgoi yn parhau i fod yn gryf a byddwn yn mynd ar drywydd newidiadau pellach yn ystod tymor y Senedd.
Er bod ein rhaglen bresennol yn canolbwyntio ar newidiadau yn y tymor byr a chanolig, mae rhai opsiynau ar gyfer diwygio yn parhau i fod yn flaenoriaethau ar gyfer y tymor hwy. Rydym yn parhau i archwilio'r posibilrwydd o dreth gwerth tir yn lle ardrethi annomestig, gan adeiladu ar asesiad technegol manwl Prifysgol Bangor y tymor diwethaf. Dros y pedair blynedd nesaf, byddwn yn symud ymlaen gyda chanfyddiadau'r adroddiad hwn, gan ddefnyddio ystod eang o arbenigedd i ddatblygu dealltwriaeth glir o sut y byddai newid mor sylweddol yn edrych i Gymru a sut y gallai weithio yn ymarferol. Bydd y dadansoddiad hwn yn cynnwys map ffyrdd posibl i'w weithredu.
Rydym yn glir y dylai diwygio ddarparu trethi lleol sy'n amlwg yn well i Gymru, nid rhai sy'n wahanol i'r system bresennol yn unig. Rydym wedi gwneud cynnydd sylweddol yn ystod y blynyddoedd diwethaf a bydd datblygiadau pellach yn gofyn am gydweithio agos â'n holl bartneriaid ac ymgysylltu'n helaeth â chyflogwyr ardrethi.
Bydd y pecyn sylweddol hwn o ddiwygio ardrethi hefyd yn gofyn am gyfuniad o newid deddfwriaethol sylfaenol ac eilaidd. Byddaf yn gweithio'n agos gyda'r Senedd a rhanddeiliaid drwy gydol y gwaith o archwilio a chyflawni'r pecyn uchelgeisiol hwn o ddiwygio ardrethi a byddaf, wrth gwrs, yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am ddatblygiadau.
Thank you, Minister, for bringing forward today's statement on the non-domestic rates reform. As we know, business rates continue to be a huge concern for many businesses up and down Wales, with the Federation of Small Businesses conducting a survey ahead of the 2021 Senedd elections finding that business rates were the main issue facing businesses, with 99 per cent of those responding believing that action to alleviate these would have a positive impact on their business and the economy.
For too long, our local businesses and high streets have been left to slowly decline under the pressure of the highest business rates in Britain. On this side of the benches, we would much prefer to see business rates abolished for small businesses and reform this outdated tax on growth.
Now more than ever is the time for Welsh Government to make a difference and support our businesses. So, when seeing this item on the agenda today, I was looking forward to seeing the Minister bring forward some true reform, and it's clearly needed in this area, but I am disappointed, Minister, I must say, at the lack of detail within today's statement. I appreciate that it may be more of an overview today, but I would like just to speak briefly on how we can see more detail behind the comments that are in here today. And I have challenged in the past the use of the word 'reform' when referring to council tax. And again the word here is used, reform, but we're not seeing a huge amount of reform taking place—it's more perhaps tweaking around the edges.
And through your statement, Minister, phrases that are used in here, such as 'we will continue to work', 'we will continue to explore', 'we've listened to calls', 'we aim to bring forward', 'we will be taking initial steps', 'we are further developing', 'we will undertake a review'—none of those seem to be committing to a direction or an area of this reform that is needed. And I'm sure many of those affected by non-domestic rates reform, and the 99 per cent of those businesses who see business rates as the biggest issue facing them, they would like to know what it is you are actually doing and what you will do, and how people and businesses will benefit from this reform. I just don't get an idea today, from what you've shared, as to what you see the key issues are and what you see the solutions are to resolving them as a Government.
In your statement, Minister, you also suggest that this piece of work could take four years. I'd really be interested to understand why you think it's going to take so long for this reform to take place.
On the positive side, though, I was really glad to see your comments on the role that's played by local government, stating their experience and dedication being integral to the effective collection and administration of local taxes, including the role that they carried out during the pandemic, and, as true champions of local government, we do welcome further powers being given to councils and look forward to further regulations being brought forward in April 2023. I'd be interested to know if you foresee any further powers being given to local government when it comes to non-domestic rates reform as well.
Finally, Minister, I was intrigued to see that you'll continue to explore the potential for land value tax as a replacement for non-domestic rates. However, it's a shame we haven't been given any further information on this today. And Minister, as you'll be aware, business rates in Wales are still higher than elsewhere in the UK. Of course, I'm sure you'll relate the Welsh Government's small business rate relief scheme, which has helped many small businesses, but it doesn't change the fact that non-domestic rates in Wales are still higher, with the multiplier in Wales being 53.5p, and in England the standard multiplier being 51.2p. So, in light of this, Minister, I would like to know if you could outline how your proposed reforms will ensure that those businesses in Wales aren't put at a disadvantage to businesses elsewhere. Diolch yn fawr iawn. Thank you.
Diolch, Gweinidog, am gyflwyno'r datganiad heddiw ar ddiwygio ardrethi annomestig. Fel y gwyddom, mae ardrethi busnes yn parhau i fod yn bryder enfawr i lawer o fusnesau ar hyd a lled Cymru, a chynhaliodd y Ffederasiwn Busnesau Bach arolwg cyn etholiadau'r Senedd yn 2021 a ganfu mai ardrethi busnes oedd y brif broblem sy'n wynebu busnesau, wrth i 99 y cant o'r rhai a ymatebodd gredu y byddai camau i liniaru'r rhain yn cael effaith gadarnhaol ar eu busnes a'r economi.
Am ormod o amser, mae ein busnesau lleol a'n strydoedd mawr wedi eu gadael i ddirywio'n araf o dan bwysau'r ardrethi busnes uchaf ym Mhrydain. Ar yr ochr hon i'r meinciau, byddai'n llawer gwell gennym weld ardrethi busnes yn cael eu diddymu ar gyfer busnesau bach a diwygio'r dreth hen ffasiwn hon ar dwf.
Yn fwy nag erioed, nawr yw'r amser i Lywodraeth Cymru wneud gwahaniaeth a chefnogi ein busnesau. Felly, pan welais yr eitem hon ar yr agenda heddiw, roeddwn i'n edrych ymlaen at weld y Gweinidog yn cyflwyno rhywfaint o ddiwygio gwirioneddol, ac mae'n amlwg bod ei angen yn y maes hwn, ond rwyf i wedi fy siomi, Gweinidog, mae'n rhaid i mi ddweud, gyda'r diffyg manylion yn y datganiad heddiw. Rwy'n sylweddoli efallai ei fod yn fwy o drosolwg heddiw, ond hoffwn i siarad yn fyr am sut y gallwn ni weld mwy o fanylion y tu ôl i'r sylwadau sydd yma heddiw. Ac rwyf i wedi herio yn y gorffennol y defnydd o'r gair 'diwygio' wrth gyfeirio at y dreth gyngor. Ac eto, dyma'r gair yn cael ei ddefnyddio, diwygio, ond nid ydym yn gweld llawer iawn o ddiwygio'n digwydd—efallai ei fod yn fwy o addasu o amgylch yr ymylon.
A thrwyddi draw yn eich datganiad, Gweinidog, mae ymadroddion yn cael eu defnyddio yma, fel 'byddwn yn parhau i weithio', 'byddwn yn parhau i archwilio', 'rydym wedi gwrando ar alwadau', 'ein nod yw cyflwyno', 'byddwn yn cymryd camau cychwynnol', 'rydym yn datblygu ymhellach', 'byddwn yn cynnal adolygiad'—nid yw'n ymddangos bod yr un ohonyn nhw yn ymrwymo i gyfeiriad neu faes o'r diwygiad hwn sydd ei angen. Ac rwy'n siŵr bod llawer o'r rhai hynny y mae diwygio ardrethi annomestig yn effeithio arnyn nhw, a'r 99 y cant o'r busnesau hynny sy'n ystyried mai ardrethi busnes yw'r broblem fwyaf sy'n eu hwynebu, yn dymuno gwybod beth rydych chi'n ei wneud mewn gwirionedd a beth fyddwch chi'n ei wneud, a sut y bydd pobl a busnesau yn cael budd o'r diwygiad hwn. Ond nid wyf i'n cael syniad heddiw, o'r hyn yr ydych wedi ei rannu, ynglŷn â'r hyn yr ydych chi'n ei ystyried yw'r materion allweddol a'r hyn yr ydych chi'n ei ystyried yw'r atebion i'w datrys fel Llywodraeth.
Yn eich datganiad, Gweinidog, rydych chi hefyd yn awgrymu y gallai'r darn hwn o waith gymryd pedair blynedd. Byddai gen i ddiddordeb mawr mewn deall pam rydych chi'n meddwl y bydd yn cymryd cymaint o amser i'r diwygiad hwn ddigwydd.
Serch hynny, ar yr ochr gadarnhaol, roeddwn i'n falch iawn o weld eich sylwadau ynglŷn â'r rhan y mae llywodraeth leol yn ei chwarae, gan ddweud bod eu profiad a'u hymroddiad yn rhan annatod o gasglu a gweinyddu trethi lleol yn effeithiol, gan gynnwys y gwaith y gwnaethon nhw yn ystod y pandemig, ac, fel gwir hyrwyddwyr llywodraeth leol, rydym ni yn croesawu rhoi rhagor o bwerau i gynghorau ac yn edrych ymlaen at gyflwyno rheoliadau pellach ym mis Ebrill 2023. Byddai'n dda gen i wybod a ydych chi'n rhagweld y bydd unrhyw bwerau ychwanegol yn cael eu rhoi i lywodraeth leol o ran diwygio ardrethi annomestig hefyd.
Yn olaf, Gweinidog, roedd yn ddiddorol i mi weld y byddwch yn parhau i archwilio'r posibilrwydd o dreth ar werth tir yn lle ardrethi annomestig. Fodd bynnag, mae'n drueni nad ydym wedi cael rhagor o wybodaeth am hyn heddiw. A Gweinidog, fel y gwyddoch chi, mae ardrethi busnes yng Nghymru yn dal i fod yn uwch nag mewn rhannau eraill o'r DU. Wrth gwrs, rwy'n siŵr y byddwch chi'n cyfeirio at gynllun rhyddhad ardrethi busnesau bach Llywodraeth Cymru, sydd wedi helpu llawer o fusnesau bach, ond nid yw'n newid y ffaith bod ardrethi annomestig yng Nghymru yn dal i fod yn uwch, gyda lluosydd yng Nghymru o 53.5c, ac yn Lloegr y lluosydd safonol yw 51.2c. Felly, yng ngoleuni hyn, Gweinidog, hoffwn i wybod a allech chi amlinellu sut y bydd eich diwygiadau arfaethedig yn sicrhau nad yw'r busnesau hynny yng Nghymru o dan anfantais o'u cymharu â busnesau mewn mannau eraill. Diolch yn fawr iawn. Diolch.
I thank Sam Rowlands for those comments, and just to reiterate what I said in my statement, that this statement today is very much the sister statement of the statement I made on the reform of council tax back in December. And of course, this is a significant undertaking and there are many elements to it, which is why it is a longer term piece of work than just simply introducing regulations to make very short-term changes.
In regard to the comments made about the level of tax paid here in Wales, I'm open to having all kinds of discussions, but I do think that if there is a call to just do away with business rates completely then I think that it does come with an encumbrance to provide detail as to how you would raise £1.1 billion to fund local government and police services. I don't think that it is a reasonable thing to ask for them to be scrapped without being able to come forward with ideas as to how other funding could be raised. And it's important to recognise as well that every single penny of non-domestic rates is reinvested in local authorities. It just goes back to local authorities to help fund those local services.
And we do recognise the pressure that it does put on businesses, which is why we've provided over £620 million of rate relief to ratepayers in Wales this year, of course fully funded by Welsh Government, which is different to the situation across the border in England. And also we need to remember that three quarters of ratepayers across Wales are receiving rate relief this year. That's more than 70,000 businesses paying no rates at all. And I think also we need to recognise that the tax base here in Wales is different to that in England. The average rateable value in Wales is around £19,000—in England, it's around £32,000—and so it is right that our rates system and the reliefs attached to them do reflect the unique circumstances that we do have here in Wales.
There were some questions in relation to the land value tax work, and a request for further information. Well, I did publish a very, very detailed report provided by Bangor University in March of 2020. I appreciate the Member wasn't in the Senedd at that point, but I'm happy to recirculate it to colleagues. The objective really of us exploring a land value tax as a replacement for either one or both of the local taxes is primarily to raise stable revenue for local services in the fairest way possible whilst obviously looking for other advantageous outcomes where possible. Bangor University did conclude that a local LVT could raise sufficient revenues to replace the current local taxes, and the distribution of liability could be more progressive, and significantly so, than the existing local tax regime. But it also highlights areas of future work that we would need to do to assess more fully whether it would be evidently better than our existing arrangements, and that's the kind of work that we need to be taking forward as we move forward with this important agenda.
The question was raised in regard to the multiplier, but of course in 2021-22 we opted to freeze the multiplier, and that's to prevent increases in bills for ratepayers and to provide continued support to businesses during what we still recognise to be very challenging times. I can confirm that for 2022-23 we're maintaining this approach, recognising the prolonged impact of the coronavirus pandemic on businesses and on other organisations.
I'm grateful to the FSB for the work that they've been doing in this area. We find our discussions with them extremely productive. They are excellent stakeholders in terms of representing the views of small businesses and they do recognise, I think, themselves that there's a challenging balance to be struck in terms of raising revenue fairly and funding local services. They do recognise as well that it will take some significant work to move away from any system that's evolved and become embedded over 30 years. This is a major undertaking, and that's why I've outlined in the statement today some of the important elements of that work—revaluation and our approach to that will be vital. The appeals system will be vital. But I've also reflected on some of the significant progress that we've already made, particularly, I think, in the areas of tax avoidance and fraud, where we can say that we've absolutely made important steps in recent times.
So, this is an ongoing piece of work. It is a huge piece of work, but I'm really keen to attack it in a very collaborative way, and I look forward to future discussions with all colleagues.
Diolch i Sam Rowlands am y sylwadau hynny, ac i ailadrodd yr hyn a ddywedais yn fy natganiad, mai'r datganiad hwn heddiw yw chwaer ddatganiad y datganiad y gwnes i ar ddiwygio'r dreth gyngor yn ôl ym mis Rhagfyr. Ac wrth gwrs, mae hwn yn ymgymeriad sylweddol ac mae llawer o elfennau iddo, a dyna pam y mae'n ddarn o waith tymor hirach na dim ond cyflwyno rheoliadau i wneud newidiadau tymor byr iawn.
O ran y sylwadau a wnaed am lefel y dreth a delir yma yng Nghymru, rwy'n agored i gael pob math o drafodaeth, ond rwyf i yn credu os oes galwad i ddileu ardrethi busnes yn llwyr, yna rwy'n credu bod yn rhaid iddi ddod gyda'r baich o roi manylion am sut y byddech chi'n codi £1.1 biliwn i ariannu llywodraeth leol a gwasanaethau'r heddlu. Nid wyf i'n credu ei bod yn beth rhesymol gofyn iddyn nhw gael eu dileu heb allu cyflwyno syniadau ynghylch sut y gellid codi arian arall. Ac mae'n bwysig cydnabod hefyd fod pob un geiniog o ardrethi annomestig yn cael ei hailfuddsoddi mewn awdurdodau lleol. Mae'n mynd yn ôl i awdurdodau lleol i helpu i ariannu'r gwasanaethau lleol hynny.
Ac rydym ni yn cydnabod y pwysau y mae'n ei roi ar fusnesau, a dyna pam yr ydym wedi darparu dros £620 miliwn o ryddhad ardrethi i drethdalwyr yng Nghymru eleni, wedi ei ariannu'n llawn gan Lywodraeth Cymru wrth gwrs, sy'n wahanol i'r sefyllfa dros y ffin yn Lloegr. Ac mae angen i ni gofio hefyd fod tri chwarter y trethdalwyr ledled Cymru yn cael rhyddhad ardrethi eleni. Mae hynny'n fwy na 70,000 o fusnesau nad ydyn nhw'n talu unrhyw ardrethi o gwbl. Ac rwy'n credu hefyd fod angen i ni gydnabod bod y sylfaen drethi yma yng Nghymru yn wahanol i'r sylfaen yn Lloegr. Y gwerth ardrethol cyfartalog yng Nghymru yw tua £19,000—yn Lloegr, mae tua £32,000—felly mae'n iawn bod ein system ardrethi a'r rhyddhad sydd ynghlwm wrthyn nhw yn adlewyrchu'r amgylchiadau unigryw sydd gennym ni yma yng Nghymru.
Roedd cwestiynau ynglŷn â'r gwaith ar drethi gwerth tir, a chais am ragor o wybodaeth. Wel, fe wnes i gyhoeddi adroddiad manwl iawn iawn a ddarparwyd gan Brifysgol Bangor ym mis Mawrth 2020. Rwy'n gwerthfawrogi nad oedd yr Aelod yn y Senedd bryd hynny, ond rwy'n hapus i'w ailddosbarthu i gyd-Aelodau. Ein hamcan mewn gwirionedd wrth archwilio treth gwerth tir yn lle un neu'r ddau o'r trethi lleol yn bennaf yw codi refeniw sefydlog ar gyfer gwasanaethau lleol yn y ffordd decaf bosibl wrth chwilio, yn amlwg, am ganlyniadau manteisiol eraill lle bo hynny'n bosibl. Fe wnaeth Prifysgol Bangor ddod i'r casgliad y gallai trethi gwerth tir lleol godi digon o refeniw i ddisodli'r trethi lleol presennol, ac y gallai dosbarthu atebolrwydd fod yn fwy blaengar, a hynny i raddau sylweddol, na'r drefn trethi lleol bresennol. Ond mae hefyd yn tynnu sylw at feysydd gwaith y byddai angen i ni eu gwneud yn y dyfodol i asesu'n llawnach a fyddai'n amlwg yn well na'n trefniadau presennol, a dyna'r math o waith y mae angen i ni fod yn ei wneud wrth i ni symud ymlaen ar yr agenda bwysig hon.
Codwyd y cwestiwn ynglŷn â'r lluosydd, ond wrth gwrs yn 2021-22 fe wnaethom ni ddewis rhewi'r lluosydd, a hynny er mwyn atal cynnydd mewn biliau i drethdalwyr a darparu cymorth parhaus i fusnesau yn ystod yr hyn yr ydym yn dal i'w gydnabod yn gyfnod heriol iawn. Gallaf gadarnhau ein bod yn cynnal y dull hwn ar gyfer 2022-23, gan gydnabod effaith estynedig pandemig y coronafeirws ar fusnesau ac ar sefydliadau eraill.
Rwy'n ddiolchgar i'r Ffederasiwn Busnesau Bach am y gwaith y maen nhw wedi bod yn ei wneud yn y maes hwn. Rydym o'r farn bod ein trafodaethau gyda nhw yn hynod gynhyrchiol. Maen nhw'n rhanddeiliaid rhagorol o ran cynrychioli barn busnesau bach ac maen nhw'n cydnabod eu hunain, rwy'n credu, fod cydbwysedd heriol i'w sicrhau o ran codi refeniw'n deg ac ariannu gwasanaethau lleol. Maen nhw hefyd yn cydnabod y bydd angen gwneud gwaith sylweddol i symud i ffwrdd o unrhyw system sydd wedi esblygu ac sydd wedi ei hymgorffori dros 30 mlynedd. Mae hwn yn dasg enfawr, a dyna pam yr wyf i wedi amlinellu yn y datganiad heddiw rai o elfennau pwysig y gwaith hwnnw—bydd ailbrisio a'n dull o wneud hynny yn hollbwysig. Bydd y system apelio yn hollbwysig. Ond rwyf i hefyd wedi myfyrio ar rywfaint o'r cynnydd sylweddol yr ydym ni wedi ei wneud eisoes, yn enwedig, yn fy marn i, ym meysydd osgoi trethi a thwyll, lle gallwn ddweud yn sicr ein bod ni wedi cymryd camau pwysig yn ddiweddar.
Felly, mae hwn yn ddarn parhaus o waith. Mae'n ddarn enfawr o waith, ond rwy'n awyddus iawn i fynd ati mewn ffordd gydweithredol iawn, ac edrychaf ymlaen at drafodaethau gyda'r holl gyd-Aelodau yn y dyfodol.
Diolch, Gweinidog, am y datganiad. Dwi ddim eisiau cael fy nhynnu mewn i ryw ddadl ynglŷn â pha ochr i'r ffin sy'n talu'n fwyaf neu'n talu'n lleiaf; y cwestiwn dwi eisiau ei ateb yn y Siambr yma yw: pa ochr o'r ffin sydd â'r gyfundrefn decaf, a'r gyfundrefn sydd yn cael ei gweithredu'n fwyaf effeithiol? A doed a ddelo wedyn beth yw'r gost, cyhyd â bod pobl yn teimlo eu bod nhw'n cael eu trin yn deg o fewn y gyfundrefn fydd neu sydd ohoni.
Nawr, rwy'n cytuno, rŷn ni wedi clywed bod ardrethi busnes yn fater gwbl allweddol i fusnesau, onid yw e? Mae'n un o'r costau mwyaf maen nhw'n ei wynebu, ac mae'n ffactor allweddol yn hyfywedd y busnesau yma. Felly, mae cael system sydd mor deg â phosibl yn allweddol. Fel dywedodd y Gweinidog, rŷn ni eisiau creu sefyllfa lle mae'n decach, mae'n wyrddach, ac mae Cymru'n gryfach yn sgil y gyfundrefn yma. Felly, mae yna rôl bwysig o ran adfywio'r stryd fawr yn y drafodaeth sydd o'n blaenau ni, yn ogystal, wrth gwrs, â helpu mynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd a gyrru lawr allyriadau carbon. Yr un rhwystredigaeth sydd gen i, wrth gwrs, yw, fel sydd wedi cael ei fynegi, rŷn ni wedi bod yn trafod y mater yma ers blynyddoedd mawr. Dwi'n cofio Mark Drakeford, pan oedd e'n Weinidog cyllid, yn trafod yr angen i ddiwygio, a dwi yn gobeithio, a dwi yn cymryd y datganiad yma am beth yw e, fod hwn yn ddatganiad o fwriad i symud nawr go iawn i weithredu ac i ddiwygio ac i gyflwyno'r newidiadau mae nifer ohonom ni eisiau eu gweld.
Yr un nodyn, efallai, o siom yn hyn oll yw, tra bod yna eglurder nawr y bydd diwygiadau i'r dreth annomestig wedi'u cwblhau a'u gweithredu o fewn pedair blynedd—dyna dwi'n deall o'r datganiad—mae sôn am barhau i archwilio treth gwerth tir. Yn ddelfrydol, mi fyddwn i wedi hoffi gweld newid mwy radical yn digwydd yn y pedair blynedd nesaf—cyflwyno, neu yn sicr mynd llawer bellach tuag at gyflwyno, treth gwerth tir. Felly, dwi eisiau clywed gan y Gweinidog beth yw'r amserlen o safbwynt hynny, te. Rŷch chi'n sôn am archwilio'r dreth yna, gwneud mwy o ymchwil, edrych i mewn i'r peth, ond a fydd yna gynnig ar y bwrdd erbyn diwedd y pedair blynedd, er efallai na fydd e wedi cael ei gyflwyno, ar gyfer y diwygiadau ehangach y mae nifer ohonom ni eisiau eu gweld?
Mae rôl llywodraeth leol, fel rydych chi'n cydnabod yn eich datganiad, yn allweddol; y capasiti yw'r cwestiwn, wrth gwrs. Ydych chi'n hyderus bod ganddyn nhw'r capasiti fel ag y mae i chwarae rhan lawn yng nghyd-ddatblygu a chyd-gynhyrchu'r cynigion newydd yma, ond hefyd pan fo'n dod i weithredu neu weinyddu unrhyw ofynion penodol? Rŷn ni'n cwyno bod nifer o gyrff sy'n cael eu hariannu gan Lywodraeth Cymru yn cael llawer mwy o ddyletswyddau a chyfrifoldebau newydd ond ddim wastad yn cael eu hariannu i gyflawni hynny'n llawn. Byddwn i'n hoffi sicrwydd, os oes yna unrhyw ofynion ychwanegol i'r perwyl yna, y bydd yr adnoddau ar gael yn hynny o beth.
Asiantaeth y Swyddfa Brisio a'r tribiwnlys, rydych chi'n sôn amdanyn nhw yn gweithredu mewn modd mwy addas i Gymru—grêt—a byddwn i'n dweud bod Awdurdod Cyllid Cymru yn enghraifft berffaith i ni o'r math o ddiwylliant rydyn ni eisiau ei annog. Yn wahanol i HMRC, sy'n delio â phroblemau ar ôl i rywun dramgwyddo, mae holl ddiwylliant a holl ffocws Awdurdod Cyllid Cymru ar, wrth gwrs, sicrhau bod hynny ddim yn digwydd yn y lle cyntaf.
Dwi'n cytuno bod angen ailbrisio, neu system revaluation, mwy cyson, mwy deinamig, mwy abl i ymateb i ac adlewyrchu newid mewn amgylchiadau. Gwnaethoch chi sôn am ddiwygio'r broses apêl erbyn Ebrill 2023, ac mae hynny wrth gwrs yn hanfodol, oherwydd byddai rhywun yn rhagweld llawer iawn o waith fyddai angen ei wneud erbyn bod yr ailbrisio yna wedi digwydd. Ond a allwch chi hefyd roi sicrwydd y bydd yna ddigon o gapasiti i ddelio unwaith eto â'r ceisiadau apêl yma mewn modd amserol ac mewn modd tryloyw?
Thank you, Minister, for the statement. I don't want to be drawn into some debate as to which side of the border pays more or pays less; the question I want answered in this Chamber is: what side of the border has the fairest system and the system that is operated most effectively? Then the cost is unimportant, as long as people feel they're being fairly treated within the regime that exists.
We've heard that business rates are a key issue for businesses. It's one of the biggest costs that they face, and it's a key factor in the viability of these businesses. So, having a system that's as fair as possible is crucial. As the Minister said, we want to create a situation where it's fairer, greener and Wales is stronger as a result of the system that we put in place. So, there is an important role in regenerating the high street in terms of this debate, as well as, of course, tackling climate change and reducing carbon emissions. The one frustration I have, of course, is, as has already been expressed, that we've been discussing this issue for many years. I remember Mark Drakeford, when he was finance Minister, discussing the need to reform, and I very much hope, and I do take this statement at face value, that this is a statement of intent to move properly towards reform and to introduce the changes that many of us want to see.
The one note of disappointment in all of this is that, whilst there is clarity now that there will be reforms to non-domestic rates completed within four years—that's what I understand from the statement—there is talk of continuing to look at land value tax. Now, ideally I would have liked to see a more radical change happening over the next four years, and the introduction, or certainly going further towards the introduction, of a land value tax. So, I want to hear from the Minister what the timetable is in that regard. You talk of looking into that tax, doing more research and so on and so forth, but will there be a proposal on the table by the end of the four years, although it may not have been introduced, in terms of the broader reforms that many of us want to see?
The role of local government, as you recognised in your statement, is crucial; the capacity is the issue, of course. Are you confident that they have the capacity to play a full role in the co-production of these new proposals, but also when it comes to implementing or administrating any new requirements? We complain that many bodies funded by the Welsh Government are given lots of new duties and responsibilities but aren't always funded to deliver those in full. So, I would like an assurance that, if there are any additional requirements on local authorities, that the resource will be available.
The tribunal and the Valuation Office Agency, you mention them operating in a way that is more appropriate to Wales—that's great—and I would say that the Welsh Revenue Authority is a perfect example of the kind of culture we want to encourage. Unlike HMRC, which deals with problems once the problem arises, the whole culture and focus of the Welsh Revenue Authority ensures that the problems don't arise in the first instance.
Now, I agree that we need more frequent revaluation, a more dynamic system that's better able to respond to and reflect changes in circumstances. You mentioned reforming the appeal process by 2023, and that's crucial of course, because one would anticipate that there would be a great deal of work that needed to be done by the time that revaluation has happened. But can you also give us an assurance that there will be sufficient capacity to deal with these appeals in a timely and transparent manner?
I'm grateful for the questions and the comments there, and I'll start off with land value tax, because that, I know, is an area of joint interest between our parties. I just want to confirm that the work will be going on in parallel with the changes that we will be introducing over the period ahead. I'm really pleased that, within the scope of the research, Bangor University was able to construct a preliminary statistical model to estimate a set of land values, and such detail hadn't even been attempted before in the literature for Wales, and it has enabled Bangor now to determine potential tax rates at which LVT would need to be levied to raise revenues broadly equal to the current systems of local taxation. However, a key lesson that was learned from the modelling work was that it is just significantly more challenging to estimate land values for non-domestic uses than it is for domestic.
An important finding for future consideration is the investment necessary to meet the detailed information requirements on which such a tax could be based. So, we'd have to have a comprehensive cadastre of land—that is a huge undertaking in and of itself—and obviously robust mechanisms for valuation. But, overall, the report obviously makes a really important contribution to our understanding of possible future reforms, but it does recognise that much more work will be needed regarding the practical and policy implications of the idea, for example, whether various options could be designed in a way to support wider policy objectives, such as decarbonisation and tackling poverty, and crucially how the link between local tax payers and local services can be maintained. So, I think that the previous work that we have done on this does set the direction in which we need to travel for further research, further discussion and analysis in the period ahead. But, as I say, it will be done in parallel with the work that I've described today, and I also said in the statement that the aim would be to provide a potential road map to get us to that point as part of that important work.
The revaluation was raised. The next revaluation in Wales, and England, Scotland and Northern Ireland, will take place in 2023, but it will be based on rateable values at 1 April 2021. So, this work is currently going on at the moment, and one of the things we could explore in future would be to reduce that legislative gap between the point at which the rateable values are set and the point at which they come into practice. So, that could be something that we will look at. Rateable value changes as a result of the April 2023 revaluation, which is ongoing at the moment, are obviously not known, but we do expect to publish a new draft rating list by the end of this year to give people some kind of certainty for the way ahead in that regard.
And, yes, I obviously want to share those comments about the vital role that local government will play in this piece of work, and just to provide assurances that I absolutely see them as partners in co-producing this important work, and, obviously, those discussions will be very much including the question as to what resourcing local authorities believe that they need, and whether they need to change the kind of model that they have at the moment. So, lots of engagement with local authorities on this, and they have incredible expertise that we're very keen to utilise in this area.
Then, the importance of a really robust appeals system is something that has also been raised. This is something that I hope to make some good progress on and to launch a consultation on during the course of this year. So, this will be something that colleagues can get their teeth into as an early item of this reform. We would look at, for example, the tiers of the appeal system; whether or not there should be appeals fees and whether those should be changed; where they should be set, and so on; whether there should be penalties for providing false information, and if so, where we would set those penalties; looking at timescales and understanding what the implications are when timescales are different across the border in England; and clarifying information that would need to be provided to the Valuation Tribunal for Wales, for example. So, there are lots of things that are quite detailed, and sometimes technical things that we'll need to be consulting on in the course of this year, but I think that we can make some early progress on the appeals side, as we will do on the revaluation side as well.
And, yes, I share the recognition that the Welsh Revenue Authority has a really excellent way of working, in the sense that it seeks to enable taxpayers to pay the right amount of tax the first time, rather than concentrating on trying to pursue taxpayers after the event. And I think that that kind of ethos is excellent. Just to go full circle, really, to where Llyr Gruffydd started in terms of the importance of the fairness in tax, that's our No. 1 tax principle that tax should be collected fairly in Wales, and that will be very much front and centre of the reforms as we take this forward.
Rwy'n ddiolchgar am y cwestiynau a'r sylwadau yn y fan yna, ac fe wnaf ddechrau gyda threth gwerth tir, gwn fod hwnnw, rwy'n gwybod, yn faes o ddiddordeb cyffredin rhwng ein pleidiau. Hoffwn i gadarnhau y bydd y gwaith yn mynd rhagddo ochr yn ochr â'r newidiadau y byddwn yn eu cyflwyno dros y cyfnod sydd i ddod. Rwy'n falch iawn bod Prifysgol Bangor, o fewn cwmpas yr ymchwil, wedi gallu llunio model ystadegol rhagarweiniol i amcangyfrif cyfres o werthoedd tir, ac na fu ymgais hyd yn oed i roi'r fath manylion yn llenyddiaeth Cymru o'r blaen, ac mae wedi galluogi Bangor yn awr i bennu cyfraddau treth posibl y byddai angen codi treth gwerth tir arnyn nhw i godi refeniw sy'n cyfateb yn fras i'r systemau trethiant lleol presennol. Fodd bynnag, un wers allweddol a ddysgwyd o'r gwaith modelu oedd ei bod yn llawer mwy heriol amcangyfrif gwerthoedd tir at ddibenion annomestig nag ydyw at ddibenion domestig.
Un canfyddiad pwysig i'w ystyried yn y dyfodol yw'r buddsoddiad sydd ei angen i fodloni'r gofynion gwybodaeth manwl y gellid seilio treth o'r fath arnyn nhw. Felly, byddai'n rhaid i ni gael cofnod cynhwysfawr o dir—mae hynny'n ymgymeriad enfawr ynddo'i hun—ac yn amlwg ddulliau cadarn ar gyfer prisio. Ond, yn gyffredinol, mae'r adroddiad yn amlwg yn gwneud cyfraniad pwysig iawn i'n dealltwriaeth o ddiwygiadau posibl yn y dyfodol, ond mae yn cydnabod y bydd angen llawer mwy o waith o ran goblygiadau ymarferol a pholisi'r syniad, er enghraifft, a ellid cynllunio gwahanol opsiynau mewn ffordd i gefnogi amcanion polisi ehangach, fel datgarboneiddio a mynd i'r afael â thlodi, ac yn hollbwysig sut y gellir cynnal y cysylltiad rhwng talwyr trethi lleol a gwasanaethau lleol. Felly, rwy'n credu bod y gwaith blaenorol yr ydym wedi ei wneud ar hyn yn pennu i ba gyfeiriad y mae angen i ni deithio ar gyfer ymchwil bellach, trafodaeth bellach a dadansoddiad pellach yn y cyfnod o'n blaenau. Ond, fel y dywedais i, bydd yn cael ei wneud ochr yn ochr â'r gwaith yr wyf i wedi ei ddisgrifio heddiw, a dywedais i hefyd yn y datganiad mai'r nod fyddai darparu map ffyrdd posibl er mwyn i ni gyrraedd y pwynt hwnnw fel rhan o'r gwaith pwysig hwnnw.
Codwyd yr ailbrisio. Bydd yr ailbrisiad nesaf yng Nghymru, a Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon, yn cael ei gynnal yn 2023, ond bydd yn seiliedig ar werthoedd ardrethol ar 1 Ebrill 2021. Felly, mae'r gwaith hwn yn mynd rhagddo ar hyn o bryd, ac un o'r pethau y gallem ei archwilio yn y dyfodol fyddai lleihau'r bwlch deddfwriaethol hwnnw rhwng y pwynt lle y pennir y gwerthoedd ardrethol a'r pwynt lle maen nhw'n dod i rym. Felly, gallai hynny fod yn rhywbeth y byddwn ni'n edrych arno. Mae'n amlwg nad yw newidiadau i werth ardrethol o ganlyniad i ailbrisio mis Ebrill 2023, sy'n mynd rhagddynt ar hyn o bryd, yn hysbys, ond rydym ni yn disgwyl cyhoeddi rhestr ardrethu ddrafft newydd erbyn diwedd eleni i roi rhyw fath o sicrwydd i bobl am y ffordd ymlaen yn hynny o beth.
Ac, ydw, mae'n amlwg fy mod i'n dymuno rhannu'r sylwadau hynny am y rhan hanfodol y bydd llywodraeth leol yn ei chwarae yn y darn hwn o waith, a rhoi sicrwydd fy mod i yn eu hystyried yn bartneriaid wrth gyd-lunio'r gwaith pwysig hwn, ac, yn amlwg, bydd y trafodaethau hynny yn cynnwys y cwestiwn ynghylch pa adnoddau y mae awdurdodau lleol yn credu sydd eu hangen arnyn nhw, ac a oes angen iddyn nhw newid y math o fodel sydd ganddyn nhw ar hyn o bryd. Felly, mae llawer o ymgysylltu ag awdurdodau lleol ar hyn, ac mae ganddyn nhw arbenigedd anhygoel yr ydym yn awyddus iawn i'w ddefnyddio yn y maes hwn.
Yna, mae pwysigrwydd system apelio wirioneddol gadarn yn rhywbeth sydd hefyd wedi ei godi. Mae hyn yn rhywbeth yr wyf i'n gobeithio gwneud cynnydd da arno a lansio ymgynghoriad arno yn ystod y flwyddyn hon. Felly, bydd hyn yn rhywbeth y gall cyd-Aelodau fynd i'r afael â hi fel eitem gynnar o'r diwygiad hwn. Byddwn yn edrych, er enghraifft, ar haenau'r system apelio; pa un a ddylid cael ffioedd apelio ai peidio ac a ddylid eu newid; ble y dylid eu gosod, ac yn y blaen; a ddylid cael cosbau am ddarparu gwybodaeth ffug, ac os felly, lle y byddem yn gosod y cosbau hynny; edrych ar amserlenni a deall beth yw'r goblygiadau pan fydd amserlenni'n wahanol dros y ffin yn Lloegr; ac egluro gwybodaeth y byddai angen ei darparu i Dribiwnlys Prisio Cymru, er enghraifft. Felly, mae llawer o bethau sy'n eithaf manwl, ac weithiau pethau technegol y bydd angen i ni fod yn ymgynghori arnyn nhw yn ystod y flwyddyn hon, ond rwy'n credu y gallwn ni wneud rhywfaint o gynnydd cynnar o ran apeliadau, fel y byddwn yn ei wneud o ran ailbrisio hefyd.
Ac, ydw, rwy'n cydnabod bod gan Awdurdod Cyllid Cymru ffordd wirioneddol ragorol o weithio, yn yr ystyr ei fod yn ceisio galluogi trethdalwyr i dalu'r swm cywir o dreth y tro cyntaf, yn hytrach na chanolbwyntio ar geisio mynd ar drywydd trethdalwyr ar ôl y digwyddiad. Ac rwy'n credu bod y math hwnnw o ethos yn rhagorol. I fynd yn ôl i'r dechrau, mewn gwirionedd, i'r man lle dechreuodd Llyr Gruffydd o ran pwysigrwydd tegwch mewn treth, dyna ein hegwyddor treth Rhif 1 y dylid casglu treth yn deg yng Nghymru, a bydd hynny'n sicr ar flaen ein meddyliau ac yn ganolbwynt i'r diwygiadau wrth i ni fwrw ymlaen â hyn.
I very much welcome the statement, and I'm really pleased to see acceptance of national non-domestic rates as an important part of local government income. Of course, pre NNDR, rates were paid by businesses to the local council. Why does the Minister not want to return business rates to local authorities?
I am pleased that the Welsh Government supports more regular revaluations. This should stop the big rises and falls in rateable values that we have seen previously. Business rates have one great advantage over other business taxes in that they are difficult to avoid. You can't hide the building, you can't take the building abroad, and you can't do all the clever things that they do to avoid corporation tax.
While I welcome consideration of a land value tax, does the Minister accept that such a tax could lead to some areas of high land value with no shops? I'm thinking of areas within your own constituency that have very high values down on the Gower peninsula, and the land value is so high that it may well have been that shops could not afford it.
And finally, does the Minister accept that the top priority has got to be that whatever is done brings exactly the same amount of money as we have now, because local government needs it?
Rwy'n croesawu'r datganiad yn fawr, ac rwy'n falch iawn o weld derbyn ardrethi annomestig cenedlaethol yn rhan bwysig o incwm llywodraeth leol. Wrth gwrs, cyn ardrethi annomestig cenedlaethol, cafodd ardrethi eu talu gan fusnesau i'r cyngor lleol. Pam nad yw'r Gweinidog yn dymuno dychwelyd ardrethi busnes i awdurdodau lleol?
Rwy'n falch bod Llywodraeth Cymru yn cefnogi ailbrisiadau mwy rheolaidd. Dylai hyn atal y codiadau mawr a'r gostyngiadau mewn gwerthoedd ardrethol yr ydym wedi'u gweld o'r blaen. Mae gan ardrethi busnes un fantais fawr dros drethi busnes eraill gan eu bod yn anodd eu hosgoi. Ni allwch guddio'r adeilad, ni allwch fynd â'r adeilad dramor, ac ni allwch wneud yr holl bethau clyfar maen nhw'n eu gwneud i osgoi treth gorfforaeth.
Er fy mod i'n croesawu ystyried treth ar werth tir, a yw'r Gweinidog yn derbyn y gallai treth o'r fath arwain at rai ardaloedd o werth tir uchel heb siopau? Rwy'n meddwl am ardaloedd yn eich etholaeth eich hun sydd â gwerthoedd uchel iawn i lawr ar benrhyn Gŵyr, ac mae gwerth y tir mor uchel ei fod yn ddigon posibl na allai siopau ei fforddio.
Ac yn olaf, a yw'r Gweinidog yn derbyn bod yn rhaid i'r prif bwyslais fod ar sicrhau bod beth bynnag sy'n cael ei wneud yn dod ag union yr un swm o arian ag sydd gennym yn awr, oherwydd bod ei angen ar lywodraeth leol?
Thank you very much for raising these issues, and that is the big challenge, isn't it, in terms of balancing the needs of business alongside the needs of local government, who provide the services upon which we all rely. So, that is the challenge that I set to those who would like us to just do away with rate relief completely, just to demonstrate how it would be paid for. And I think that it is a good challenge.
I welcome what Mike Hedges had to say about revaluations and moving to them more frequently. So, that's one of the things that we'll be exploring, both how frequently we have those revaluations, but then also the time between the revaluation and it coming into force and into practice.
And the questions relating to land value tax, again, will be part of our piece of work as we move forward in terms of understanding the implications for different communities of the potential changes that might take place, were we to move to a land value tax. But I think that the research done by Bangor University does tease out some of these challenges that we'll be taking more work forward on in the near future.
And I think the point about local authorities retaining non-domestic rates is really important. It is important to recognise that all of the revenue from non-domestic rates in Wales is distributed to local authorities to fund those local services, and, obviously, COVID-19 has had a substantial impact on the rates tax base and on collection rates. We do need to understand those effects before we could consider how we move even further in relation to changes to how we deal with non-domestic rates, because obviously we don't want local authorities to become less financially resilient as a result of any of the changes that we might look to introduce. We have, though, set out plans for looking at the way the local government finance system operates as a whole, and it is all about the sustainable funding for local services.
It's worth learning some lessons from what's happening across the border in respect of the localisation of non-domestic rates. In England, that forms part of the wider changes that they're undertaking to local government funding there, and they have included substantial reductions, though, in the RSG as a result. So, over the border, local authorities retain 50 per cent of rates, with plans to increase that to 75 per cent from 1 April 2022, but the arrangements there are complex, and the benefits in terms of mobilising local economic growth, we believe, are questionable.
We have invited local authorities in Wales, working together as regions, to come forward with proposals for how a share-gain approach to non-domestic rates might work, where they can demonstrate that their actions have delivered growth. So, we've already agreed to a specific proposal for partial rates retention with the Swansea bay city region, in support of its city deal.
I do understand the calls from some in local government for rates retention, and it might benefit authorities who can build their local economies at a faster pace than all of their neighbours. Those same authorities, of course, often call for stability in funding, and there is some evidence that rates retention is having an adverse impact on funding in less vibrant areas, increasing inequality between the regions in England. So, I think that this is an area where local authorities are better together in recognition of the risks that exist, and continuing our strong public service traditions of co-operation and equalisation of the benefit for all of Wales.
And just to finish on this point—I can feel the Deputy Presiding Officer's eyes on me—currently only four of the 22 authorities in Wales would consistently benefit from retention if we operated a system similar to that in England, and even for these four, rates retention would depend on them being able to increase growth consistently, year on year. So, we are looking to learn from what's happening elsewhere, but we don't think that that model is the right one for us in Wales. Diolch.
Diolch yn fawr am godi'r materion hyn, a dyna yw'r her fawr, onid yw, o ran cydbwyso anghenion busnes ochr yn ochr ag anghenion llywodraeth leol, sy'n darparu'r gwasanaethau yr ydym ni i gyd yn dibynnu arnyn nhw. Felly, dyna'r her a osodais i'r rhai hynny a fyddai'n dymuno i ni gael gwared â rhyddhad ardrethi'n llwyr, sef dangos sut y byddai'n cael ei dalu. Ac rwy'n credu ei bod yn her dda.
Rwy'n croesawu'r hyn yr oedd gan Mike Hedges i'w ddweud am ailbrisio a symud atyn nhw'n amlach. Felly, dyna un o'r pethau y byddwn yn ei archwilio, pa mor aml y byddwn yn cael yr ailbrisiadau hynny, ond yna hefyd yr amser rhwng yr ailbrisio a phryd y daw i rym ac y rhoddir ar waith.
A bydd y cwestiynau sy'n ymwneud â threth ar werth tir, unwaith eto, yn rhan o'n darn o waith wrth i ni symud ymlaen o ran deall y goblygiadau i wahanol gymunedau o'r newidiadau posibl a allai ddigwydd, pe baem yn symud at dreth gwerth tir. Ond rwy'n credu bod yr ymchwil a wnaed gan Brifysgol Bangor yn nodi rhai o'r heriau hyn a byddwn yn bwrw ymlaen â mwy o waith arnyn nhw yn y dyfodol agos.
Ac rwy'n credu bod y pwynt am awdurdodau lleol yn cadw ardrethi annomestig yn bwysig iawn. Mae'n bwysig cydnabod bod yr holl refeniw o ardrethi annomestig yng Nghymru yn cael ei ddosbarthu i awdurdodau lleol i ariannu'r gwasanaethau lleol hynny, ac, yn amlwg, mae COVID-19 wedi cael effaith sylweddol ar y sylfaen dreth yr ardrethi ac ar gyfraddau casglu. Mae angen i ni ddeall yr effeithiau hynny cyn y gallem ni ystyried sut y byddwn yn symud ymhellach byth mewn cysylltiad â newidiadau i'r ffordd yr ydym yn ymdrin ag ardrethi annomestig, oherwydd yn amlwg nid ydym yn dymuno i awdurdodau lleol fod yn llai cadarn yn ariannol o ganlyniad i unrhyw un o'r newidiadau y gallem ni ystyried eu cyflwyno. Fodd bynnag, rydym ni wedi nodi cynlluniau ar gyfer edrych ar y ffordd y mae system gyllid llywodraeth leol yn gweithredu yn ei chyfanrwydd, ac mae'n ymwneud â'r cyllid cynaliadwy ar gyfer gwasanaethau lleol.
Mae'n werth dysgu gwersi o'r hyn sy'n digwydd dros y ffin o ran lleoleiddio ardrethi annomestig. Yn Lloegr, mae hynny'n rhan o'r newidiadau ehangach y maen nhw'n eu gwneud i gyllid llywodraeth leol yno, ac maen nhw wedi cynnwys gostyngiadau sylweddol, serch hynny, i'r Grant Cynnal Refeniw o ganlyniad. Felly, dros y ffin, mae awdurdodau lleol yn cadw 50 y cant o'r cyfraddau, gyda chynlluniau i gynyddu hynny i 75 y cant o 1 Ebrill 2022, ond mae'r trefniadau yno'n gymhleth, ac mae'r manteision o ran ysgogi twf economaidd lleol, yn ein barn ni, yn amheus.
Rydym wedi gwahodd awdurdodau lleol yng Nghymru, gan weithio gyda'i gilydd fel rhanbarthau, i gyflwyno cynigion ar gyfer sut y gallai dull elw cyfranddaliadau o ymdrin ag ardrethi annomestig weithio, lle gallan nhw ddangos bod eu gweithredoedd wedi sicrhau twf. Felly, rydym eisoes wedi cytuno ar gynnig penodol ar gyfer cadw ardrethi yn rhannol gyda dinas-ranbarth bae Abertawe, i gefnogi ei fargen ddinesig.
Rwyf i yn deall y galwadau gan rai mewn llywodraeth leol am gadw ardrethi, a gallai fod o fudd i awdurdodau a all adeiladu eu heconomïau lleol yn gyflymach na'u holl gymdogion. Mae'r un awdurdodau hynny, wrth gwrs, yn aml yn galw am sefydlogrwydd o ran cyllid, ac mae rhywfaint o dystiolaeth bod cadw ardrethi yn cael effaith andwyol ar gyllid mewn ardaloedd llai bywiog, gan gynyddu anghydraddoldeb rhwng y rhanbarthau yn Lloegr. Felly, rwy'n credu bod hwn yn faes lle mae awdurdodau lleol yn well gyda'i gilydd i gydnabod y risgiau sy'n bodoli, a pharhau â'n traddodiadau gwasanaeth cyhoeddus cryf o gydweithredu a chydraddoli'r budd i Gymru gyfan.
Ac i orffen ar y pwynt hwn—gallaf deimlo llygaid y Dirprwy Lywydd arnaf—ar hyn o bryd dim ond pedwar o'r 22 awdurdod yng Nghymru a fyddai'n elwa'n gyson ar eu cadw pe baem yn gweithredu system debyg i'r un yn Lloegr, a hyd yn oed ar gyfer y pedwar hyn, byddai cadw ardrethi yn dibynnu ar allu cynyddu twf yn gyson, flwyddyn ar ôl blwyddyn. Felly, rydym yn awyddus i ddysgu o'r hyn sy'n digwydd mewn mannau eraill, ond nid ydym yn credu mai'r model hwnnw yw'r un iawn i ni yng Nghymru. Diolch.
Diolch i'r Gweinidog.
I thank the Minister.
Eitem 7 heddiw yw'r datganiad gan y Dirpwy Weinidog Newid Hinsawdd, a galwaf ar y Dirprwy Weinidog Lee Waters i wneud ei ddatganiad.
Item 7 today is a statement by the Deputy Minister for Climate Change, and I call on the Deputy Minister Lee Waters to make his statement.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Thank you for the opportunity to update Members on the measures we are taking to improve the safety of coal tips.
We have made significant progress in the last two years since the First Minister established a coal tip safety taskforce, and last week marked a significant step forward in putting measures on a long-term footing, with the publication of the Law Commission's report, 'Regulating Coal Tip Safety in Wales'. This is a landmark report. In 2020, Lesley Griffiths, the then Minister for Environment, Energy and Rural Affairs, invited the Law Commission to undertake an independent assessment of coal tip legislation and to provide recommendations for a future legislative framework. The Law Commission consulted on its findings and proposals last summer, and last week it published its final report, which has been laid in the Senedd. It's a significant milestone and I'm grateful to the Law Commission for prioritising this project and for completing it quickly. It is an excellent report, which Members would find well worth reading.
It clearly sets out that the law as it stands is not fit for purpose. The Mines and Quarries (Tips) Act 1969 was designed for a different era. It was aimed at managing the waste of operational mines, not dealing with the legacy of those mines, and it certainly was not designed to deal with the challenges of climate change. Crucially, the Act does not contain any mandatory duties on owners to ensure the safety of disused tips on their land. It provides only limited powers for intervention and includes no powers at all for oversight, monitoring and enforcement.
Among the 36 recommendations made by the Law Commission is the establishment of a new supervisory authority to oversee a new management regime for coal tip safety, and the vast majority of respondents to the consultation supported a new management regime overseen by a supervisory authority.
The Law Commission's analysis and its recommendations provide valuable evidence, which, combined with our analysis, are informing our proposals for a new statutory framework for disused tip management. We are committed to introducing legislation in this Senedd term, and in early May we will publish a White Paper setting out our plans. We'll then consult on our proposals to provide a consistent approach to tip management, monitoring and oversight.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch am y cyfle i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am y mesurau yr ydym yn eu rhoi ar waith i wella diogelwch tomenni glo.
Rydym wedi gwneud cynnydd sylweddol yn ystod y ddwy flynedd diwethaf ers i'r Prif Weinidog sefydlu tasglu diogelwch tomenni glo, a chafwyd cam sylweddol ymlaen yr wythnos diwethaf o ran rhoi mesurau ar sail hirdymor, gyda chyhoeddi adroddiad Comisiwn y Gyfraith, 'Rheoleiddio Diogelwch Tomennydd Glo yng Nghymru'. Mae hwn yn adroddiad nodedig. Yn 2020, gwahoddodd Lesley Griffiths, Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig ar y pryd, Gomisiwn y Gyfraith i gynnal asesiad annibynnol o'r ddeddfwriaeth tomenni glo ac i ddarparu argymhellion ar gyfer fframwaith deddfwriaethol yn y dyfodol. Ymgynghorodd Comisiwn y Gyfraith ar ei ganfyddiadau a'i gynigion yr haf diwethaf, a'r wythnos diwethaf cyhoeddodd ei adroddiad terfynol, sydd wedi ei osod yn y Senedd. Mae'n garreg filltir bwysig ac rwy'n ddiolchgar i Gomisiwn y Gyfraith am flaenoriaethu'r prosiect hwn ac am ei gwblhau'n gyflym. Mae'n adroddiad rhagorol, y byddai'n werth i'r Aelodau ei ddarllen.
Mae'n nodi'n glir nad yw'r gyfraith fel y mae yn addas i'r diben. Cynlluniwyd Deddf Mwyngloddiau a Chwareli (Awgrymiadau) 1969 ar gyfer cyfnod gwahanol. Ei nod oedd rheoli gwastraff pyllau glo gweithredol, nid mynd i'r afael ag etifeddiaeth y pyllau glo hynny, ac yn sicr nid oedd wedi ei gynllunio i fynd i'r afael â heriau newid yn yr hinsawdd. Yn hollbwysig, nid yw'r Ddeddf yn cynnwys unrhyw ddyletswyddau gorfodol ar berchnogion i sicrhau diogelwch tomenni segur ar eu tir. Pwerau cyfyngedig yn unig y mae'n eu darparu ar gyfer ymyrryd ac nid yw'n cynnwys unrhyw bwerau o gwbl ar gyfer goruchwylio, monitro a gorfodi.
Ymysg y 36 o argymhellion a wnaed gan Gomisiwn y Gyfraith mae sefydlu awdurdod goruchwylio newydd i oruchwylio trefn reoli newydd ar gyfer diogelwch tomenni glo, ac roedd y mwyafrif helaeth o'r ymatebwyr i'r ymgynghoriad yn cefnogi cyfundrefn reoli newydd a oruchwylir gan awdurdod goruchwylio.
Mae dadansoddiad Comisiwn y Gyfraith a'i argymhellion yn darparu tystiolaeth werthfawr, sydd, ynghyd â'n dadansoddiad ni, yn llywio ein cynigion ar gyfer fframwaith statudol newydd ar gyfer rheoli tomenni segur. Rydym wedi ymrwymo i gyflwyno deddfwriaeth yn nhymor y Senedd, a byddwn yn cyhoeddi Papur Gwyn yn nodi ein cynlluniau ddechrau mis Mai. Byddwn wedyn yn ymgynghori ar ein cynigion i ddarparu dull cyson o reoli, monitro a goruchwylio tomenni.
Our priority, Dirprwy Lywydd, is to ensure that people living and working near coal tips feel safe and secure now and in the future by reducing the risks of further landslides. I am able to inform the Senedd that we have made significant progress in the last two years. Our first task was to establish the scale of the problem. The job of identifying and assessing the status of all disused coal tips has proven to be an enormously complex one. We now know there are over 2,500 disused coal tips across Wales, with 327 in the higher rated category.
The motion before the Senedd tomorrow refers to high-risk tips, but I want to be clear to Members that being placed in a higher rated category is not the same as being high risk, and the language we use is important. We have been focusing on the tips that need the greatest level of monitoring and have been working with our partners to carry out regular inspections. We’re working with partners such as the UK space industry to trial technology to improve the way tips are monitored in the future. There is much we can do to measure ground movement and water regimes and some of the technologies being tested are world firsts. We're also working closely with the research sector to have the best evidence possible on climate impacts. This is vital to understand the long-term stability of tips and to inform innovative approaches to tip reclamation. The Tylorstown tip, which caused the greatest concern, is currently estimated to cost approximately £20 million to complete all phases of remediation. Almost all of this investment will come from the Welsh Government.
I want to be clear with Members that it is the Welsh Government, not the UK Government, that is continuing to fund the Coal Authority to carry out inspections. We have so far spent £1.6 million on this task. The Coal Authority estimates it will take £30 million to bring them all up to standard, and a further £5 million a year to maintain them. Full reclamation is currently put at between £500 million and £600 million. The Welsh Government has committed £44.4 million over the next three years so that this vital work continues. But this is a legacy of Britain’s industrial past. It was Britain that reaped the benefits of our natural resources, and these tips were all in place before power was devolved to Wales in 1999. And yet the UK Government is willing only to contribute £9 million to the cost of cleaning them up. The Under-Secretary of State for Wales, David T.C. Davies, told the House of Commons Welsh Affairs Committee that
'if the Welsh Labour Government think that those coal tips are unsafe, they must act now to put them right. They have the money to do it.'
It's not us who say it's unsafe, it's the Coal Authority, which is non-devolved, and we do not have the funding to do it. We describe the United Kingdom as a sharing union. I hope the UK Government will think again about sharing its role in clearing up their legacy of our collective industrial past.
The Welsh Government and local authorities are working diligently together to provide a consistent approach to the current inspection regime. A third round of winter inspections on the higher rated tips concluded in February, and the inspections programme is a significant one. The outcomes to date have meant that maintenance works needed to help ensure the stability of sites have been identified. As a high percentage of these tips are within private ownership, there are a number of issues to resolve in relation to the handling of information, including ensuring that robust quality assurance has been completed and data protection issues have been fully addressed. This has proven to be time consuming.
While our understanding of the overall picture has vastly improved in the last two years, more tips are still being identified. This work is very much a live project, and we can expect further adjustments to the overall number of tips as the work progresses. We remain committed to publishing the locations of the higher rated tips as soon as possible and as soon as it is responsible to do so, but we must be confident in our assessments before we do so. For higher rated tips, information has already been shared with local authorities and local resilience forums to assist in the development of emergency preparedness plans where required. But public access to the data on the locations of higher rated tips is a sensitive matter, and it's vital that the information, when published, is accurate and as complete as possible. Once this work is complete, we will inform Members of a date for publication.
Dirprwy Lywydd, our priority is to ensure that people living and working near coal tips feel safe and secure now and in the future. Our proposals for a new regime aim to achieve just that by reducing the risk of further landslides. Diolch.
Ein blaenoriaeth, Dirprwy Lywydd, yw sicrhau bod pobl sy'n byw ac yn gweithio ger tomenni glo yn teimlo'n ddiogel yn awr ac yn y dyfodol drwy leihau'r perygl o dirlithriadau pellach. Gallaf hysbysu'r Senedd ein bod ni wedi gwneud cynnydd sylweddol yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf. Ein tasg gyntaf oedd pennu maint y broblem. Mae'r gwaith o nodi ac asesu statws yr holl domenni glo segur wedi bod yn un hynod gymhleth. Rydym yn gwybod bellach fod dros 2,500 o domenni glo segur ledled Cymru, a bod 327 yn y categori uwch. Mae'r cynnig sydd gerbron y Senedd yfory yn cyfeirio at domenni risg uchel, ond hoffwn i fod yn glir i'r Aelodau nad yw bod mewn categori â sgôr uwch gyfystyr â bod yn risg uchel, ac mae'r iaith yr ydym yn ei defnyddio yn bwysig.
Rydym wedi bod yn canolbwyntio ar y tomenni y mae angen y lefel uchaf o fonitro arnyn nhw ac rydym wedi bod yn gweithio gyda'n partneriaid i gynnal arolygiadau rheolaidd. Rydym yn gweithio gyda phartneriaid fel diwydiant gofod y DU i dreialu technoleg i wella'r ffordd y caiff tomenni eu monitro yn y dyfodol. Mae llawer y gallwn ei wneud i fesur symudiadau tir a chyfundrefnau dŵr ac mae rhai o'r technolegau sy'n cael eu profi yn arloesol yn y byd. Rydym hefyd yn gweithio'n agos gyda'r sector ymchwil i gael y dystiolaeth orau bosibl ar effeithiau'r hinsawdd. Mae hyn yn hanfodol er mwyn deall sefydlogrwydd hirdymor tomenni a llywio dulliau arloesol o adfer tomenni. Ar hyn o bryd, amcangyfrifir y bydd cost cwblhau pob cam o waith adfer tomen Tylorstown, a achosodd y pryder mwyaf, tua £20 miliwn. Daw bron y cyfan o'r buddsoddiad hwn gan Lywodraeth Cymru.
Hoffwn i fod yn glir gyda'r Aelodau mai Llywodraeth Cymru, nid Llywodraeth y DU, sy'n parhau i ariannu'r Awdurdod Glo i gynnal arolygiadau. Hyd yma, rydym wedi gwario £1.6 miliwn ar y dasg hon. Mae'r Awdurdod Glo yn amcangyfrif y bydd angen £30 miliwn i'w codi i gyd i'r safon, a £5 miliwn arall y flwyddyn i'w cynnal. Ar hyn o bryd, amcangyfrifir mai cost y gwaith adfer llawn fydd rhwng £500 miliwn a £600 miliwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo £44.4 miliwn dros y tair blynedd nesaf fel bod y gwaith hanfodol hwn yn parhau. Ond etifeddiaeth o orffennol diwydiannol Prydain yw hyn. Prydain a elwodd ar fanteision ein hadnoddau naturiol, ac roedd yr holl domenni hyn ar waith cyn i bŵer gael ei ddatganoli i Gymru ym 1999. Ac eto, dim ond £9 miliwn y mae Llywodraeth y DU yn fodlon ei gyfrannu at y gost o'u glanhau. Dywedodd Is-Ysgrifennydd Gwladol Cymru, David T.C. Davies, wrth Bwyllgor Materion Cymreig Tŷ'r Cyffredin
'os yw Llywodraeth Lafur Cymru yn credu bod y tomenni glo hynny'n anniogel, mae'n rhaid iddyn nhw weithredu yn awr i'w diogelu. Mae ganddi'r arian i wneud hynny.'
Nid ni sy'n dweud ei fod yn anniogel, ond yr Awdurdod Glo, nad yw wedi ei ddatganoli, ac nid oes gennym yr arian i'w wneud. Rydym yn disgrifio'r Deyrnas Unedig fel undeb sy'n rhannu. Rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth y DU yn ailfeddwl am chwarae ei rhan wrth glirio eu hetifeddiaeth nhw o'n gorffennol diwydiannol cyfunol.
Mae Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol yn gweithio'n ddiwyd gyda'i gilydd i ddarparu dull cyson o ymdrin â'r drefn arolygu bresennol. Daeth trydedd rownd o arolygiadau gaeaf o'r tomenni sy'n uwch ar y rhestr i ben ym mis Chwefror, ac mae'r rhaglen arolygu yn un sylweddol. Mae'r canlyniadau hyd yma wedi golygu bod angen gwaith cynnal a chadw i helpu i sicrhau sefydlogrwydd safleoedd. Gan fod canran uchel o'r tomenni hyn mewn perchnogaeth breifat, mae nifer o faterion i'w datrys mewn cysylltiad â thrin gwybodaeth, gan gynnwys sicrhau bod sicrwydd ansawdd cadarn wedi ei gwblhau a bod materion diogelu data wedi cael sylw llawn. Mae hyn wedi cymryd llawer o amser.
Er bod ein dealltwriaeth o'r darlun cyffredinol wedi gwella'n aruthrol yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf, mae mwy o domenni'n cael eu nodi o hyd. Mae'r gwaith hwn yn sicr yn brosiect byw, a gallwn ddisgwyl addasiadau pellach i'r nifer cyffredinol o domenni wrth i'r gwaith fynd rhagddo. Rydym yn parhau i fod wedi ymrwymo i gyhoeddi lleoliadau'r tomenni sy'n uwch ar y rhestr cyn gynted â phosibl a chyn gynted ag y bo'n gyfrifol i wneud hynny, ond mae'n rhaid i ni fod yn hyderus yn ein hasesiadau cyn i ni wneud hynny. Ar gyfer tomenni sy'n uwch ar y rhestr, mae gwybodaeth eisoes wedi ei rhannu ag awdurdodau lleol a fforymau cadernid lleol i helpu i ddatblygu cynlluniau parodrwydd mewn argyfwng lle bo angen. Ond mae mynediad y cyhoedd i'r data ar leoliadau tomenni sy'n uwch ar y rhestr yn fater sensitif, ac mae'n hanfodol bod yr wybodaeth, pan gaiff ei chyhoeddi, yn gywir ac mor gyflawn â phosibl. Pan fydd y gwaith hwn wedi ei gwblhau, byddwn yn rhoi gwybod i'r Aelodau am y dyddiad cyhoeddi.
Dirprwy Lywydd, ein blaenoriaeth yw sicrhau bod pobl sy'n byw ac yn gweithio ger tomenni glo yn teimlo'n ddiogel yn awr ac yn y dyfodol. Nod ein cynigion ar gyfer cyfundrefn newydd yw cyflawni hynny drwy leihau'r risg o dirlithriadau pellach. Diolch.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Janet Finch-Saunders.
Conservative spokesperson, Janet Finch-Saunders.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I would like to thank the Deputy Minister for bringing forward this statement today. It's fair to say that we recognise that, in terms of the Mines and Quarries (Tips) Act 1969, times were so different then, with operational mines. With climate change now, it's clear that we've all got to work together as regards any tips that are deemed unsafe. I for one am very pleased to see that you are bringing forward legislation; we look forward to that. How we can work with you in a positive manner is important. I also welcome the clarity that was offered in the report by the Law Commission, 'Regulating Coal Tip Safety in Wales', on 23 March this year, that coal tip safety does fall under devolved competence, and that funding coal tip safety is a devolved responsibility.
Notwithstanding the points you've raised today, as a shared Government with the UK Government, it is hoped that greater working, perhaps, can go forward where we can actually identify—and I know there are the ones in the high-risk category—or how you categorise which of the tips, really, need the immediate action. I suppose one of my questions, really, was whether you—I have asked this before—actually have a breakdown of which are the most dangerous tips. I know we don't want to cause alarm or panic with the public, but I think, before we can determine where money is spent, there has to be this work carried out. I know, as you say, some of the figures you've spent up to now doing this.
I welcome the fact you've made an additional allocation of £4.5 million over three years, and total capital funding of £44 million to support essential coal tip maintenance. However, with over 2,500 disused coal tips, the additional money does only equate to an average of £19,500 per tip, which is way off. In addition to an explanation as to how the extra funding is going to be allocated, I would be grateful if you could clarify what options you are considering for finding the £0.5 billion that's been mentioned is required over the next 10 years in order to meet the cost of the reclamation and remediation programme, and how you are perhaps working with the UK Government in a positive manner.
Like my colleagues on the Climate Change, Environment and Infrastructure Committee, I welcome the Welsh Government's commitment to introduce a Bill to improve the regulatory framework for coal tip safety. The Law Commission report has highlighted that the existing regulatory regime for tips associated with operational mines should be not be altered, and that any new legislation should not apply to a tip to which the Quarries Regulations 1999 or the Mines Regulations 2014 apply. So, some comments on that, Deputy Minister, would be good, as to whether you will act on that recommendation.
In terms of what needs to be covered by new legislation, there are problems that do need addressing, such as the loss of specialist skills over recent decades, severe strain on our local authority resources—because they believe they're having to pick up some of the tab on this—uneven distribution of tips across Wales that now places a disproportionate burden on some local authorities, and one that sets statutory powers that only come into play once a tip has become unstable. To help authorities act proactively rather than reactively in ensuring tip safety, there's a recommendation that a single supervisory body, with responsibility for the safety of tips and greater powers, be formed. This does seem to me a common-sense proposal. So, do you support that? Over 90 per cent of respondents agreed with the proposal, but they were fairly evenly split over whether the supervisory authority should be a new or indeed an existing body. I agree that perhaps a new body would put new impetus into this, as opposed to a newly created division of NRW, because we all know, as Members, the pressures that NRW are under—they face staff shortages and they face severe underfunding. So, that's a particular question I have in mind.
I'm aware that you've been working to identify 2,456 tips, of which 327 are classed as higher risk. The Law Commission wants to see us build on that work by creating a central tip register—that echoes my point earlier—so that we know exactly what we're dealing with. Over 90 per cent of respondents agreed with having this tip register, so will you please just advise us, as Members here today, whether you're going to actually provide that important data, that important information, so that we can all work across political parties, and work across Governments, hopefully, so that the fears of people living or working near these tips can be diminished sooner rather than later? Diolch.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Hoffwn i ddiolch i'r Dirprwy Weinidog am gyflwyno'r datganiad hwn heddiw. Mae'n deg dweud ein bod yn cydnabod, o ran Deddf Mwyngloddiau a Chwareli (Awgrymiadau) 1969, fod y cyfnod mor wahanol bryd hynny, gyda phyllau glo gweithredol. Gyda newid yn yr hinsawdd yn awr, mae'n amlwg bod yn rhaid i bob un ohonom weithio gyda'n gilydd o ran unrhyw domenni sy'n cael eu hystyried yn anniogel. Rwyf i fy hun yn falch iawn o weld eich bod yn cyflwyno deddfwriaeth; rydym yn edrych ymlaen at hynny. Mae sut y gallwn ni weithio gyda chi mewn modd cadarnhaol yn bwysig. Rwyf i hefyd yn croesawu'r eglurder a roddwyd yn yr adroddiad gan Gomisiwn y Gyfraith, 'Rheoleiddio Diogelwch Tomennydd Glo yng Nghymru', ar 23 Mawrth eleni, fod diogelwch tomenni glo yn dod o dan gymhwysedd datganoledig, a bod ariannu diogelwch tomenni glo yn gyfrifoldeb datganoledig.
Er gwaethaf y pwyntiau yr ydych wedi eu codi heddiw, fel Llywodraeth a rennir â Llywodraeth y DU, y gobaith yw y gall mwy o weithio, efallai, symud ymlaen lle gallwn ni nodi mewn gwirionedd—ac rwy'n gwybod bod yna'r rhai yn y categori risg uchel—neu sut yr ydych yn categoreiddio pa domenni, mewn gwirionedd, y mae angen gweithredu arnyn nhw ar unwaith. Mae'n debyg mai un o fy nghwestiynau, mewn gwirionedd, oedd a oes gennych chi—rwyf i wedi gofyn hyn o'r blaen—ddadansoddiad o'r tomenni mwyaf peryglus mewn gwirionedd. Rwy'n gwybod nad ydym yn dymuno achosi braw na phanig ymhlith y cyhoedd, ond rwy'n credu, cyn y gallwn ni benderfynu ble mae arian yn cael ei wario, fod yn rhaid gwneud y gwaith hwn. Rwy'n gwybod, fel y dywedwch chi, rai o'r ffigurau yr ydych chi wedi eu gwario hyd yn hyn yn gwneud hyn.
Rwy'n croesawu'r ffaith eich bod wedi gwneud dyraniad ychwanegol o £4.5 miliwn dros dair blynedd, a chyfanswm cyllid cyfalaf o £44 miliwn i gefnogi gwaith cynnal a chadw hanfodol ar domenni glo. Fodd bynnag, mae dros 2,500 o domenni glo segur, felly nid yw'r arian ychwanegol ond yn cyfateb i £19,500 i bob tomen ar gyfartaledd, sydd ymhell o'r nod. Yn ogystal ag esboniad ynghylch sut y bydd yr arian ychwanegol yn cael ei ddyrannu, byddwn i'n ddiolchgar pe gallech egluro pa opsiynau yr ydych yn eu hystyried ar gyfer dod o hyd i'r £0.5 biliwn y soniwyd amdano dros y 10 mlynedd nesaf er mwyn talu cost y rhaglen adfer a gwella, a sut yr ydych efallai'n gweithio gyda Llywodraeth y DU mewn modd cadarnhaol.
Fel fy nghyd-Aelodau ar y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Seilwaith, rwy'n croesawu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i gyflwyno Bil i wella'r fframwaith rheoleiddio ar gyfer diogelwch tomenni glo. Mae adroddiad Comisiwn y Gyfraith wedi tynnu sylw at y ffaith na ddylid newid y drefn reoleiddio bresennol ar gyfer tomenni sy'n gysylltiedig â phyllau glo gweithredol, ac na ddylai unrhyw ddeddfwriaeth newydd fod yn berthnasol i domen y mae Rheoliadau Chwareli 1999 neu Reoliadau Mwyngloddiau 2014 yn berthnasol iddi. Felly, byddai'n dda cael rhai sylwadau ar hynny, Dirprwy Weinidog, o ran a fyddwch yn gweithredu ar yr argymhelliad hwnnw.
O ran yr hyn y mae angen ei gwmpasu gan ddeddfwriaeth newydd, mae problemau y mae angen mynd i'r afael â nhw, fel colli sgiliau arbenigol dros y degawdau diwethaf, straen difrifol ar adnoddau ein hawdurdodau lleol—oherwydd eu bod yn credu bod yn rhaid iddyn nhw ysgwyddo rhywfaint o gost hyn—dosbarthiad anghyfartal o domenni ledled Cymru sydd bellach yn rhoi baich anghymesur ar rai awdurdodau lleol, ac un sy'n gosod pwerau statudol sydd ond yn dod i rym pan fydd tomen wedi mynd yn ansefydlog. Er mwyn helpu awdurdodau i weithredu'n rhagweithiol yn hytrach nag yn adweithiol i sicrhau diogelwch tomenni, mae argymhelliad y dylid ffurfio un corff goruchwylio, sy'n gyfrifol am ddiogelwch tomenni ac sydd â mwy o bwerau. Mae hyn yn ymddangos i mi yn gynnig synnwyr cyffredin. Felly, a ydych chi'n cefnogi hynny? Roedd dros 90 y cant o'r ymatebwyr yn cytuno â'r cynnig, ond roedden nhw wedi eu rhannu'n weddol gyfartal ynghylch a ddylai'r awdurdod goruchwylio fod yn gorff newydd neu yn wir gorff sy'n bodoli eisoes. Rwy'n cytuno y byddai corff newydd efallai'n rhoi hwb newydd i hyn, yn hytrach nag is-adran newydd i Cyfoeth Naturiol Cymru, oherwydd ein bod ni'r Aelodau i gyd yn gwybod y pwysau sydd ar Cyfoeth Naturiol Cymru—maen nhw'n wynebu prinder staff ac maen nhw'n wynebu diffyg cyllid difrifol. Felly, mae hwnnw'n gwestiwn penodol sydd gen i.
Rwy'n ymwybodol eich bod chi wedi bod yn gweithio i nodi 2,456 o domenni, ac mae 327 ohonyn nhw yn cael eu hystyried yn rhai risg uwch. Mae Comisiwn y Gyfraith yn dymuno ein gweld yn ychwanegu at y gwaith hwnnw drwy greu cofrestr ganolog o domenni—mae hynny'n adleisio fy mhwynt yn gynharach—fel ein bod yn gwybod yn union beth yw'r sefyllfa yr ydym yn ymdrin â hi. Roedd dros 90 y cant o'r ymatebwyr yn cytuno â chael y gofrestr tomenni hon, felly a wnewch chi ddweud wrthym ni'r Aelodau yma heddiw, a fyddwch chi'n darparu'r data pwysig hynny, yr wybodaeth bwysig honno, mewn gwirionedd fel y gallwn ni i gyd weithio ar draws pleidiau gwleidyddol, a gweithio ar draws Llywodraethau, gobeithio, fel y gellir lleddfu ofnau pobl sy'n byw neu'n gweithio'n agos at y tomenni hyn yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach? Diolch.
Thank you for those comments and the constructive tone. I think that there is much that we can agree on and work together on. We will, of course, be responding in full to all the recommendations in the commission's report, as well as publishing our own White Paper after the local government elections. I'm not going to respond in detail to the proposals today, because we want to do that in a more considered way.
One of the interesting points that Janet Finch-Saunders made was around the skills shortage and the capacity of local authorities, and that is a well-made point. On skills, of course, there's an opportunity here. If we're going to be spending this much public money on putting this right, we need to make sure that we leverage the benefits for Wales from it. There are economic opportunities from this if we do this right, certainly for upskilling people and providing economic opportunities from the work that is generated to put this right, as well as the landscape opportunities for our communities. I think we need to be as creative as we can be to see how we can use this necessary process to unleash the potential of these areas some more.
I do think, though, that we need to confront this issue of cost and responsibility. Janet Finch-Saunders said again that this is a fully devolved responsibility and the UK Government has no responsibility. I just don't think that that's right. If we are looking at a £600 million cost of reclamation, I don't see how anybody can defend a £9 million contribution from the UK Government as fair and reasonable on the grounds that this is devolved, given that, as I said, this predates devolution. I hope they will think again about their response to this. I would say this with some humility on our part. If you look at the historical record and the way that the Labour Government responded to the Aberfan disaster, it was a stain on our record, and I think it's something that we put right, certainly, when Labour came to power in 1997 and we restored that money. But the callous way that the Government at that time responded to the demands of that community was shameful, and I do hope that the UK Government reflect on that and don't make the same mistake again and make sure that they play their role in working alongside us in putting this right.
On the issue of publishing the information, I can assure the Member that the highest risk tips are already undergoing enhanced monitoring and inspections and the local authorities involved in working closely with us. The Tylorstown tip we've mentioned has had £20 million identified to spend on it and significant progress has been made. It has lessened its risk as a result. So, that is a positive example. When we take proactive action, we can reduce the risk, working with the local authority—in this case, Rhondda Cynon Taf—who've been superb.
On the detail of publishing all the information, we do have to be very careful, because we wouldn't want to alarm people by publishing information in a cack-handed way. To give an example, a lot of these tips are non-coal tips, they're spoil tips, and it could well be that a small amount is on someone's garden, and if we just publish crudely a list that includes that, it's going to cause a great deal of alarm and distress. So, we need to get this right. And also, because many of these are privately owned, under the data protection legislation and GDPR, we have to issue privacy notices and we have to make sure that that information is handled properly, and that is a large undertaking. So, it is taking longer than all of us would've liked, but I hope I can assure the Senedd this afternoon we are doing this for good reasons, in a considered way, and we will be publishing it as soon as we can get that information accurate.
Diolch am y sylwadau yna a'r cywair adeiladol. Rwy'n credu bod llawer y gallwn ni gytuno arno a gweithio gyda'n gilydd arno. Byddwn, wrth gwrs, yn ymateb yn llawn i'r holl argymhellion yn adroddiad y comisiwn, yn ogystal â chyhoeddi ein Papur Gwyn ein hunain ar ôl yr etholiadau llywodraeth leol. Nid wyf am ymateb yn fanwl i'r cynigion heddiw, oherwydd ein bod yn dymuno gwneud hynny mewn ffordd fwy ystyriol.
Un o'r pwyntiau diddorol a wnaeth Janet Finch-Saunders oedd prinder sgiliau a gallu awdurdodau lleol, ac mae hwnnw'n bwynt da. O ran sgiliau, wrth gwrs, mae cyfle yma. Os ydym am wario cymaint o arian cyhoeddus ar unioni hyn, mae angen i ni sicrhau ein bod yn sicrhau'r manteision i Gymru ohono. Mae cyfleoedd economaidd yn sgil hyn os byddwn yn ei wneud yn iawn, yn sicr o ran uwchsgilio pobl a darparu cyfleoedd economaidd o'r gwaith a gynhyrchir i unioni hyn, yn ogystal â'r cyfleoedd tirwedd i'n cymunedau. Rwy'n credu bod angen i ni fod mor greadigol ag y gallwn ni fod i weld sut y gallwn ni ddefnyddio'r broses angenrheidiol hon i ryddhau potensial yr ardaloedd hyn fwy.
Rwyf i yn credu, serch hynny, fod angen i ni fynd i'r afael â'r mater hwn o gost a chyfrifoldeb. Dywedodd Janet Finch-Saunders eto fod hwn yn gyfrifoldeb sydd wedi'i ddatganoli'n llawn ac nad oes gan Lywodraeth y DU unrhyw gyfrifoldeb. Ond nid wyf i'n credu bod hynny'n iawn. Os ydym yn edrych ar gost adennill gwerth £600 miliwn, nid wyf i'n gweld sut y gall unrhyw un amddiffyn cyfraniad o £9 miliwn gan Lywodraeth y DU fel un teg a rhesymol ar y sail bod hyn wedi ei ddatganoli, o gofio bod hyn, fel y dywedais i, yn rhagflaenu datganoli. Rwy'n gobeithio y bydd yn ailystyried ei hymateb i hyn. Rwy'n dweud hyn gyda rhywfaint o ostyngeiddrwydd ar ein rhan ni. Os edrychwch chi ar y cofnod hanesyddol a'r ffordd yr ymatebodd y Llywodraeth Lafur i drychineb Aberfan, yr oedd yn staen ar ein record, ac rwy'n credu ei fod yn rhywbeth y gwnaethom ni ei unioni, yn sicr, pan ddaeth Llafur i rym ym 1997 ac adfer yr arian hwnnw. Ond roedd y ffordd ddidostur yr ymatebodd y Llywodraeth bryd hynny i ofynion y gymuned honno yn gywilyddus, ac rwyf i yn gobeithio y bydd Llywodraeth y DU yn myfyrio ar hynny ac na fydd yn gwneud yr un camgymeriad eto ac y bydd yn sicrhau ei bod yn chwarae ei rhan wrth weithio ochr yn ochr â ni i unioni hyn.
O ran cyhoeddi'r wybodaeth, gallaf sicrhau'r Aelod bod y tomenni lle ceir y risg uchaf eisoes yn destun monitro ac arolygon uwch a bod yr awdurdodau lleol dan sylw yn gweithio'n agos gyda ni. Mae tomen Tylorstown yr ydym ni wedi sôn amdani wedi cael £20 miliwn wedi ei neilltuo i'w wario arno ac mae cynnydd sylweddol wedi ei wneud. Mae wedi lleihau ei risg o ganlyniad i hynny. Felly, mae hynny'n enghraifft gadarnhaol. Pan fyddwn yn cymryd camau rhagweithiol, gallwn leihau'r risg, gan weithio gyda'r awdurdod lleol—yn yr achos hwn, Rhondda Cynon Taf—sydd wedi bod yn wych.
O ran manylion cyhoeddi'r holl wybodaeth, mae'n rhaid i ni fod yn ofalus iawn, oherwydd ni fyddem yn dymuno dychryn pobl drwy gyhoeddi gwybodaeth heb fod mewn ffordd drwyadl. I roi enghraifft, mae llawer o'r tomenni hyn yn domenni di-lo, maen nhw'n domenni gwaddodion, ac mae'n ddigon posibl bod rhywfaint ar ardd rhywun, a phe byddem yn cyhoeddi rhestr amrwd sy'n cynnwys hynny, mae'n mynd i achosi llawer iawn o ddychryn a gofid. Felly, mae angen i ni wneud hyn yn iawn. A hefyd, oherwydd bod llawer o'r rhain yn eiddo preifat, o dan y ddeddfwriaeth diogelu data a GDPR, mae'n rhaid i ni gyhoeddi hysbysiadau preifatrwydd ac mae'n rhaid i ni sicrhau bod yr wybodaeth honno'n cael ei thrin yn iawn, ac mae hynny'n dasg fawr. Felly, mae yn cymryd mwy o amser nag y byddem ni i gyd wedi ei ddymuno, ond rwy'n gobeithio y gallaf sicrhau'r Senedd y prynhawn yma ein bod yn gwneud hyn am resymau da, mewn ffordd ystyriol, ac y byddwn yn ei chyhoeddi cyn gynted ag y gallwn gael yr wybodaeth honno'n gywir.
Llefarydd Plaid Cymru, Delyth Jewell.
Plaid Cymru spokesperson, Delyth Jewell.
Diolch, Ddirprwy Lywydd, a diolch am eich datganiad, Weinidog. Byddwch chi'n gwerthfawrogi bod diogelwch tomenni glo yn fater sydd o ddiddordeb mawr i fi, oherwydd yr ardal rwy'n ei chynrychioli, a hefyd i Blaid Cymru. Rwy'n croesawu adroddiad Comisiwn y Gyfraith, wrth gwrs. Mae'n amserol, o ystyried y bydd Plaid Cymru yn cynnal dadl yfory yn y Senedd ar y mater hwn. Mae adroddiad Comisiwn y Gyfraith yn canolbwyntio ar bwysigrwydd cynnal arbenigedd wrth fynd ati i ddiogelu a hefyd cael gwared ar domenni, fel dŷch chi wedi bod yn ei drafod yn barod. Ac mae nifer o dystion i'r ymchwiliad wedi dadlau y dylid sefydlu awdurdod goruchwylio. Dŷch chi wedi dweud yn barod ychydig am hyn, so roeddwn i jest eisiau rhoi ar y record ein bod ni'n gefnogol iawn o'r syniad yma—y dylai fod awdurdod â'r pwerau i oruchwylio diogelwch pob tomen sydd yn segur.
Rwy'n deall hefyd fod awdurdodau lleol wedi siarad, wrth siarad â'r comisiwn, am yr heriau maen nhw'n eu hwynebu wrth weithredu'r gyfraith bresennol, yn enwedig o ystyried cyfyngiadau ariannol. Mae diffyg ffrydiau ariannu, hynny ydy, wedi arwain at golli arbenigedd hanfodol a thechnegol yn yr awdurdodau lleol. Felly, byddwn i'n gofyn, Weinidog, pa gamau y bydd y Llywodraeth yn eu cymryd i harneisio'r arbenigedd presennol mewn rheoleiddio tomenni, yn ogystal â chynyddu lefel yr arbenigedd mewn awdurdodau lleol? Ac ar y ffrydiau ariannu yn benodol, sut y bydd ariannu hyn, o ystyried y cyfyngiadau sydd yna ar hyn o bryd? Dŷn ni'n cytuno, wrth gwrs, taw San Steffan ddylai fod yn talu'r bil hwn. Mae tomenni glo a thomenni eraill yn etifeddiaeth a ddaeth o orffennol diwydiannol y Deyrnas Unedig—maen nhw'n rhagflaenu datganoli. Ac mae sefyllfa gyllidol Cymru, ar lefel macro o leiaf, eto yn ganlyniad i benderfyniadau Llywodraeth y Deyrnas Unedig. A allwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni, Weinidog, am unrhyw drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cael gyda Llywodraeth San Steffan i benderfynu pwy fydd yn talu i gael gwared ar y tomenni, adennill y tir ac adfywio yr ardaloedd hyn? Beth ydy'r camau nesaf yn y trafodaethau hynny, os gwelwch yn dda?
Ac yn olaf, mae adroddiad y comisiwn yn ystyried gwerth bioamrywiaeth y tomenni. Roedd Buglife, dwi'n meddwl, a hefyd Clare Dinham wedi tynnu sylw at yr angen i gynnwys bioamrywiaeth fel ystyriaeth wrth reoli'r tomenni. Maen nhw'n dweud ei bod hi'n hanfodol bod arbenigwyr ecolegol o fewn awdurdodau lleol, a hefyd elusennau cadwraeth yn rhan o'r broses o lunio cynlluniau i reoli'r tomenni yma a'r ardaloedd hefyd. Gall tasglu rhanddeiliaid ecolegol fod yn ffordd ddefnyddiol o sicrhau bod pwysigrwydd bioamrywiaeth yn rhywbeth sydd yn cael ei ystyried yn wirioneddol. Beth ydy eich safbwynt chi ar hyn, os gwelwch yn dda? Oes yna gynlluniau i sefydlu tasglu o'r fath ar y gweill?
Thank you, Dirprwy Lywydd, and thank you for your statement, Minister. You'll appreciate that coal tips' safety is an issue that is of great interest to me because of the area that I represent, as it is to my party too. I welcome the Law Commission's report, of course. It is timely, bearing in mind that Plaid Cymru will be holding a debate on this issue in the Senedd tomorrow. The Law Commission's report focuses on the importance of maintaining expertise in making coal tips safe and also removing them, as you've been discussing already. And a number of witnesses to the inquiry have recommended that an oversight authority should be established. You've said already a little bit about this, so I'd like to put on the record that we are very supportive of this idea, that there should be an authority with the powers to supervise the safety of every remaining tip.
I also understand that local authorities have spoken, when speaking to the commission, about the challenges that they face in implementing the current legislation, particularly considering financial constraints. A lack of funding streams has led to a loss of vital technical expertise in local authorities. So, I would ask, Minister, what steps the Government will be taking to harness the current expertise in managing tips, as well as to increase the level of expertise in local authorities? And on the topic of funding, how will this be funded, bearing in mind the financial constraints that we are currently seeing. And we agree, of course, that it is Westminster that should be paying this bill. Coal tips and other tips are a legacy of the United Kingdom's industrial past—they predate devolution. And Wales's fiscal situation, at least at a macro level, is again the result of decisions made by the UK Government. So, could you give us an update, please, Minister, on any discussions that the Welsh Government has had with the UK Government to decide who will be paying for removing these coal tips, restoring the land and for reviving these areas? What are the next steps in those discussions, please?
And finally, the commission's report considers the tips' value in terms of biodiversity. Buglife, I believe, and Clare Dinham drew attention to the need to include biodiversity as a consideration in managing these tips. They say that it is vital that local authority ecologists and conservation charities are part of the process of drawing up plans to manage these tips and the surrounding areas. So, an ecological stakeholder taskforce could be a useful way of ensuring that the importance of biodiversity is given due attention. What is your stance on this, please, and are there any plans to establish such a taskforce?
Wel, diolch yn fawr iawn am hynna.
Well, thank you very much for that.
So, I think there are a number of very helpful and constructive points there. On the first on the availability of technical expertise, then Delyth Jewell is quite right, that is a challenge, and that's one of the reasons why we are supportive in principle of the idea of an independent body, because we do need to have the heft and capacity to do the task ahead of us, and working out a way to design that alongside local authorities, just as we are in so many other things, to get that balance right between local-control knowledge, accountability, as well as the capacity and capability, is something we'll be reflecting on as we consult on our White Paper and as we come up with a set of proposals in the legislation. So, that is very much, I think, on point. I'm not able to give a definitive answer to that now, because that is something, she's right, we need to work through. But she's correctly identified, I think, the challenge there, as she has on the funding. She asks how we are going to fund it. We don't know how we're going to fund the full bill because it is enormous. We've identified, over the next three years, how we're going to spend £44.4 million of capital funding, and we've already spent, as I set out in the statement, several million in dealing with stabilising the situation in the worst cases. But this is going to be a long-term programme of reclamation, and we do need to work with the UK Government. She asked what the state of the conversations were. Well, I think it's fair to say they've been pretty dismissive to date of their role, and we heard it again this afternoon that the party line is that this is a devolved responsibility and nothing to do with them. But I hope we can get beyond that, because I don't think that is a sustainable or defensible line of argument. So, we'll continue to have those conversations.
Her point on biodiversity, I thought, was very well made, because, obviously, we know that climate change is going to make the stability of these tips more difficult. We are going to have wilder, wetter winters, we are going to have more rainfall—all of this will adversely affect the integrity of the tips. So, the climate emergency impact is very clear, but the nature emergency reference as well is very well made. And I think her suggestion of an ecological stakeholder taskforce is a very interesting one, and if she is content, I will reflect on that and discuss it further with my colleague Julie James as we think about our next steps on this. Diolch.
Felly, rwy'n credu bod nifer o bwyntiau defnyddiol ac adeiladol iawn yn y fan yno. O ran y cyntaf ynghylch yr arbenigedd technegol sydd ar gael, mae Delyth Jewell yn llygad ei lle, mae hynny yn her, a dyna un o'r rhesymau pam yr ydym yn cefnogi mewn egwyddor y syniad o gorff annibynnol, gan fod angen y pwysau a'r capasiti arnom i wneud y dasg sydd o'n blaenau, a gweithio allan ffordd o gynllunio hynny ochr yn ochr ag awdurdodau lleol, yn union fel yr ydym yn ei wneud gyda chynifer o bethau eraill, i gael y cydbwysedd hwnnw yn iawn rhwng gwybodaeth reoli leol, atebolrwydd, yn ogystal â'r capasiti a'r gallu, yn rhywbeth y byddwn yn myfyrio arno wrth i ni ymgynghori ar ein Papur Gwyn ac wrth i ni lunio cyfres o gynigion yn y ddeddfwriaeth. Felly, mae hynny, yn fy marn i, yn bwynt dilys iawn. Ni allaf roi ateb pendant i hynny yn awr, gan fod hynny'n rhywbeth, mae'n iawn, y mae angen i ni weithio drwyddo. Ond mae hi wedi nodi'n gywir, rwy'n credu, yr her yn y fan yno, fel y mae wedi gwneud ynghylch y cyllid. Mae'n gofyn sut yr ydym yn mynd i'w ariannu. Nid ydym yn gwybod sut y byddwn yn ariannu'r bil llawn gan ei fod yn enfawr. Rydym ni wedi nodi, dros y tair blynedd nesaf, sut y byddwn yn gwario £44.4 miliwn o gyllid cyfalaf, ac rydym ni eisoes wedi gwario, fel y nodais i yn y datganiad, sawl miliwn wrth ymdrin â sefydlogi'r sefyllfa yn yr achosion gwaethaf. Ond bydd hon yn rhaglen adfer hirdymor, ac mae angen i ni weithio gyda Llywodraeth y DU. Gofynnodd beth oedd cyflwr y sgyrsiau. Wel, rwy'n credu ei bod yn deg dweud eu bod nhw wedi bod yn eithaf di-hidio hyd yma o'u rhan nhw, a chlywsom hi eto y prynhawn yma mai safbwynt y blaid yw bod hwn yn gyfrifoldeb datganoledig ac nad oes a wnelo dim â nhw. Ond rwy'n gobeithio y gallwn ni fynd y tu hwnt i hynny, gan nad wyf i'n credu bod hynny'n ddadl gynaliadwy nac amddiffynadwy. Felly, byddwn yn parhau i gael y sgyrsiau hynny.
Roedd ei phwynt ynghylch bioamrywiaeth wedi ei gwneud yn dda iawn yn fy marn i, oherwydd, yn amlwg, rydym yn gwybod bod newid hinsawdd yn mynd i wneud sefydlogrwydd y tomenni hyn yn anoddach. Rydym ni yn mynd i gael gaeafau mwy gwyllt a gwlypach, rydym ni yn mynd i gael mwy o law—bydd hyn i gyd yn cael effaith andwyol ar gyfanrwydd y tomenni. Felly, mae effaith yr argyfwng hinsawdd yn glir iawn, ond mae'r cyfeiriad at yr argyfwng natur hefyd yn dda iawn. Ac rwy'n credu bod ei hawgrym o dasglu rhanddeiliaid ecolegol yn un diddorol iawn, ac os yw'n fodlon, byddaf yn myfyrio ar hynny ac yn ei drafod ymhellach gyda fy nghyd-Aelod Julie James wrth i ni feddwl am ein camau nesaf ar hyn. Diolch.
Thank you, Deputy Minister, for your statement today. The first point I want to make is a simple one: the 2,500 disused coal tips across Wales are a legacy of our industrial past and the systematic extraction of the mineral wealth from communities such as mine in Cynon Valley and your own over a sustained period of coal mined, wealth leached, lives sacrificed. It is staggering, but not surprising, that the UK Government refuses to meet with its obligations for this. So, do you agree with me that addressing this historic hangover could be the perfect starting point for their levelling-up agenda, with its supposed, and I quote, 'moral, social and economic' commitment unless the policy is, of course, simply empty words and spin?
I have two further specific questions for you. Firstly, I look forward to the Welsh Government's White Paper setting out how it will take its proposals forward. I'd be really keen that any consultation or engagement really captures the views and experiences of people living near coal tips. So, Deputy Minister, what consideration have you given as to how this might be achieved?
And my final question: in your statement, you referred to the motion tomorrow, and I note the amendment in the name of the Trefnydd, which talks about involving local people in the process and using reclamation as the starting point for jobs and economic growth. So, Deputy Minister, could you provide any further details on the Welsh Government's thinking around achieving these goals, which I know would be so welcome to people living in my constituency and many other former coalfield communities?
Diolch, Dirprwy Weinidog, am eich datganiad heddiw. Mae'r pwynt cyntaf yr hoffwn ei wneud yn un syml: mae'r 2,500 o domenni glo segur ledled Cymru yn etifeddiaeth o'n gorffennol diwydiannol ac echdynnu'r cyfoeth mwynau yn systematig o gymunedau fel fy un i yng Nghwm Cynon a'ch un chi dros gyfnod parhaus o gloddio glo, cyfoeth wedi ei wastraffu, bywydau wedi eu haberthu. Mae'n syfrdanol, ond nid yn syndod, fod Llywodraeth y DU yn gwrthod cyflawni ei rhwymedigaethau ar gyfer hyn. Felly, a ydych chi'n cytuno â mi y gallai mynd i'r afael â'r gwaddol hanesyddol hwn fod yn fan cychwyn perffaith ar gyfer eu hagenda codi'r gwastad, gyda'i ymrwymiad , ac rwy'n dyfynnu, 'moesol, cymdeithasol ac economaidd' honedig, oni bai fod y polisi, wrth gwrs, yn ddim ond geiriau gwag a chelwydd?
Mae gen i ddau gwestiwn penodol arall i chi. Yn gyntaf, edrychaf ymlaen at Bapur Gwyn Llywodraeth Cymru yn nodi sut y bydd yn bwrw ymlaen â'i chynigion. Byddwn i'n awyddus iawn i unrhyw waith ymgynghori neu ymgysylltu gasglu barn a phrofiadau pobl sy'n byw ger tomenni glo yn wirioneddol. Felly, Dirprwy Weinidog, pa ystyriaeth ydych wedi ei rhoi ynghylch sut y gellid cyflawni hyn?
A fy nghwestiwn olaf: yn eich datganiad, fe wnaethoch chi gyfeirio at y cynnig yfory, ac rwy'n nodi gwelliant yn enw'r Trefnydd, sy'n sôn am gynnwys pobl leol yn y broses a defnyddio adfer fel man cychwyn ar gyfer swyddi a thwf economaidd. Felly, Dirprwy Weinidog, a wnewch chi roi rhagor o fanylion am syniadau Llywodraeth Cymru ynghylch cyflawni'r nodau hyn, y gwn y byddai cymaint o groeso ar eu cyfer gan bobl sy'n byw yn fy etholaeth i a llawer o hen gymunedau meysydd glo eraill?
Well, I'd like to echo Vikki's comments about the responsibilities of the UK Government, and this is not a party point. This has been a long-running legacy over generations where the UK as a whole benefited from the wealth of the communities across Wales, and we're now dealing with the legacy of that, literally the spoil waste of it.
Vikki talked about the levelling-up agenda, and, of course, we want to level down, don't we? We not only want to get rid of these tips, we want to raze them and restore them. She is right that the rhetoric we're hearing from the UK Government about giving to communities who feel left behind—this would be a perfect case in point, and I think we do need to be creative.
She asks about ideas for jobs and growth and using the reclamation as a starting point, and I know the excellent work she's been doing as the chair of the cross-party group on industrial communities. I think there's a role for their ideas in feeding into this, because I think there is an opportunity when we have to spend so much money on this task. We need to make sure we maximise public benefit from it, and I think this is a conversation we need to have. I'm not going to stand here today and pluck ideas out of the air. I think this needs to be a considered conversation, but I am clear that we do need to do that in a way that benefits the communities who have suffered and have lived under the shadows of these coal tips for generations.
I think her point before that about consultation with the communities is absolutely well made as well. There does need to be a sense of doing this with communities, not to communities, and I'd welcome working along with her in her area in particular to start having those conversations.
Wel, hoffwn ategu sylwadau Vikki am gyfrifoldebau Llywodraeth y DU, ac nid pwynt pleidiol yw hwn. Mae hon wedi bod yn etifeddiaeth hir dros genedlaethau lle mae'r DU gyfan wedi elwa ar gyfoeth y cymunedau ledled Cymru, ac rydym yn awr yn ymdrin â gwaddol hynny, yn llythrennol y gwaddodion hynny.
Siaradodd Vikki am yr agenda codi'r gwastad, ac, wrth gwrs, rydym ni'n dymuno gostwng y gwastad, onid ydym? Yn fwy na dim ond cael gwared ar y tomenni hyn, rydym ni eisiau eu dymchwel a'u hadfer. Mae'n iawn bod y rhethreg yr ydym yn ei chlywed gan Lywodraeth y DU ynghylch rhoi i gymunedau sy'n teimlo eu bod wedi eu gadael ar eu hôl—byddai hon yn enghraifft berffaith, ac rwy'n credu bod angen i ni fod yn greadigol.
Mae'n gofyn am syniadau ar gyfer swyddi a thwf a defnyddio'r gwaith adfer fel man cychwyn, ac rwy'n gwybod am y gwaith rhagorol y mae wedi bod yn ei wneud fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar gymunedau diwydiannol. Rwy'n credu bod lle i'w syniadau nhw fwydo i mewn i hyn, gan fy mod i'n credu bod cyfle pan fo'n rhaid i ni wario cymaint o arian ar y dasg hon. Mae angen i ni wneud yn siŵr ein bod yn sicrhau'r budd mwyaf posibl i'r cyhoedd ohono, ac rwy'n credu bod hon yn sgwrs y mae angen i ni ei chael. Nid wyf i am sefyll yma heddiw a thynnu syniadau o'r awyr. Rwy'n credu bod angen i hyn fod yn sgwrs ystyriol, ond rwyf yn glir bod angen i ni wneud hynny mewn ffordd sydd o fudd i'r cymunedau sydd wedi dioddef ac sydd wedi byw dan gysgodion y tomenni glo hyn ers cenedlaethau.
Rwy'n credu bod ei phwynt cyn hynny am ymgynghori â'r cymunedau yn un hollol dda hefyd. Mae angen ymdeimlad o wneud hyn gyda chymunedau, nid i gymunedau, a byddwn i'n croesawu cydweithio â hi yn ei hardal yn arbennig hi i ddechrau cael y sgyrsiau hynny.
Ac yn olaf, Buffy Williams.
Finally, Buffy Williams.
Diolch, Ddirprwy Lywydd, and I'd like to thank the Minister for today's statement. The dramatic scenes we saw at Tylorstown and Wattstown back in 2020 have had a dramatic effect on some members of our communities in Rhondda. The Minister is right, our priority has to be that people living and working near coal tips feel safe, not just now but in the future. We need to know that everything that can be done to put right our coal tips is being done. The work carried out in Tylorstown to date has been exceptional. The same can be said about the landslide in Wattstown, and I'm glad to hear that further funding is being made available for the coal board to continue their inspections. I know that this will go a long way in providing peace of mind for members in those communities. In Rhondda, this has only been possible through partnership working between the Welsh Government, the Coal Authority and Rhondda Cynon Taf County Borough Council. As the Minister has pointed out, the only party not pulling their weight is the Tory Westminster Government, who are clearly happy to sit on the profits made through the hard work of our forefathers to now decide that these coal tips aren't their responsibility. Mind you, shirking responsibility won't come as a surprise given the abysmal support made available by the same Government to support families through the cost-of-living crisis. I'd like to thank the Minister again for today's statement, and I'm sure he agrees with me, hoping that the Tories in Westminster eventually start to pull their weight on this issue.
Diolch, Dirprwy Lywydd, a hoffwn i ddiolch i'r Gweinidog am y datganiad heddiw. Mae'r golygfeydd trawiadol a welsom yn Nhylorstown a Wattstown yn ôl yn 2020 wedi cael effaith drawiadol ar rai o aelodau ein cymunedau yn y Rhondda. Mae'r Gweinidog yn iawn, mae'n rhaid i'n blaenoriaeth fod ar sicrhau bod y bobl sy'n byw ac yn gweithio ger tomenni glo yn teimlo'n ddiogel, nid yn unig yn awr ond yn y dyfodol. Mae angen i ni wybod bod popeth y gellir ei wneud i unioni ein tomenni glo yn cael ei wneud. Mae'r gwaith sydd wedi ei wneud yn Nhylorstown hyd yma wedi bod yn eithriadol. Gellir dweud yr un peth am y tirlithriad yn Wattstown, ac rwy'n falch o glywed bod rhagor o gyllid ar gael i'r bwrdd glo barhau â'u harolygiadau. Rwy'n gwybod y bydd hyn yn gwneud llawer i ddarparu tawelwch meddwl i aelodau yn y cymunedau hynny. Yn y Rhondda, dim ond drwy weithio mewn partneriaeth rhwng Llywodraeth Cymru, yr Awdurdod Glo a Chyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf y bu hyn yn bosibl. Fel y dywedodd y Gweinidog, yr unig blaid nad yw'n cyd-dynnu yw Llywodraeth Dorïaidd San Steffan, sy'n amlwg yn fodlon eistedd ar yr elw a wnaed drwy waith caled ein cyndadau i benderfynu'n awr nad eu cyfrifoldeb nhw yw'r tomenni glo hyn. Cofiwch chi, ni fydd anwybyddu cyfrifoldeb yn syndod o ystyried y gefnogaeth druenus sydd ar gael gan yr un Llywodraeth i gefnogi teuluoedd drwy'r argyfwng costau byw. Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog eto am y datganiad heddiw, ac rwy'n siŵr ei fod yn cytuno â mi, gan obeithio y bydd y Torïaid yn San Steffan yn dechrau cyd-dynnu ar y mater hwn yn y pen draw.
Thank you to Buffy Williams, and I recognise that the leadership role she's played in her own community in responding both to the floods and to the worry about the moving tip has been extraordinarily helpful. I hope her constituents are now reassured that the Tylorstown tip is having weekly inspections. So, this is being kept under very close eye, and the signs are very encouraging that the risk has lessened. As she said, significant work has gone in—some £20 million of investment—and tremendous partnership working, particularly with RCT council, where Councillor Andrew Morgan, again, really has once again stepped up to the plate and showed leadership and exceptional galvanising skills in bringing together the different agencies to focus on the task at hand. Also, the Coal Authority, as she mentioned, and the very helpful work the Law Commission has done in doing this report, and it's done it speedily and come up with a very practical set of recommendations—.
So, I think the story we have to tell two years on is a good one, and this is something the First Minister in particular feels very strongly and personally associated with. He has shown a great deal of personal leadership in this as well, and he is very clear that it is the obligation of this Senedd and this Government to make sure that the legacy of our industrial past is dealt with properly and that the opportunities are seized. But I think all of us in this party, and the message from all sides today has been that the UK Government must play its role, and I do hope that Members of the Senedd here from the Conservative Party will reflect that message back to their own colleagues. This needn't be a party political issue; this is something we should all unite behind and then see if we can collaborate on not seeing this as a negative legacy but as an opportunity to make these communities flourish again.
Diolch i Buffy Williams, ac rwy'n cydnabod bod y rôl arwain y mae hi wedi'i chwarae yn ei chymuned ei hun wrth ymateb i'r llifogydd ac i'r pryder am y domen sy'n symud wedi bod yn hynod o ddefnyddiol. Gobeithio bod ei hetholwyr nawr yn dawel eu meddwl bod tomen Tylorstown yn cael archwiliadau wythnosol. Felly, mae llygad barcud yn cael ei gadw ar hyn, ac mae'r arwyddion yn galonogol iawn bod y risg wedi lleihau. Fel y dywedodd hi, mae gwaith sylweddol wedi'i wneud—rhyw £20 miliwn o fuddsoddiad—a gwaith partneriaeth gwych, yn enwedig gyda chyngor Rhondda Cynon Taf, lle mae'r Cynghorydd Andrew Morgan, wedi camu i'r adwy unwaith eto ac wedi dangos arweiniad a sgiliau ysgogi eithriadol wrth ddod â'r gwahanol asiantaethau at ei gilydd i ganolbwyntio ar y dasg dan sylw. Hefyd, yr Awdurdod Glo, fel y soniodd hi amdano, a'r gwaith defnyddiol iawn y mae Comisiwn y Gyfraith wedi'i wneud wrth greu'r adroddiad hwn, ac mae wedi'i wneud yn gyflym ac wedi cynnig cyfres ymarferol iawn o argymhellion—.
Felly, rwy'n credu bod y stori y mae gennym ni i'w hadrodd ddwy flynedd yn ddiweddarach yn un dda, ac mae hyn yn rhywbeth y mae'r Prif Weinidog yn arbennig yn teimlo'n gryf iawn amdano ac yn bersonol gysylltiedig ag ef. Mae ef wedi dangos llawer iawn o arweiniad personol yn hyn hefyd, ac mae'n glir iawn mai rhwymedigaeth y Senedd hon a'r Llywodraeth hon yw sicrhau bod etifeddiaeth ein gorffennol diwydiannol yn caei ei thrin yn briodol ac y manteisir ar y cyfleoedd. Ond rwy'n credu bod pob un ohonom ni yn y blaid hon, a'r neges o bob ochr heddiw yw bod yn rhaid i Lywodraeth y DU chwarae ei rhan, ac rwy'n gobeithio y bydd Aelodau'r Senedd yma o'r Blaid Geidwadol yn adlewyrchu'r neges honno'n ôl i'w cyd-Aelodau eu hunain. Nid oes angen i hyn fod yn fater gwleidyddiaeth plaid; mae hyn yn rhywbeth y dylem ni i gyd uno arno ac yna gweld a allwn ni gydweithio ar beidio â gweld hyn fel etifeddiaeth negyddol ond fel cyfle i wneud i'r cymunedau hyn ffynnu eto.
Diolch i'r Dirprwy Weinidog.
I thank the Deputy Minister.
Eitem 8 nesaf—datganiad gan y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol: gwaith teg, y wybodaeth ddiweddaraf am gynnydd blynyddol. Galwaf ar y Dirprwy Weinidog, Hannah Blythyn.
Item 8 is next, and it's a statement by the Deputy Minister for Social Partnership: fair work—annual progress update. I call on the Deputy Minister, Hannah Blythyn.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. A better deal for workers is central to a fairer, more equal and more prosperous Wales. Not only is this the right thing to do by workers, but it also benefits our workplaces, our economy and our country as a whole. We're working in partnership across Government and with our social partners to use every lever we have to promote and enable fair work, address labour exploitation and tackle modern slavery.
The Welsh Government established a Fair Work Commission to make recommendations on how we can promote fair work, and its report continues to frame our approach. I'm pleased that we've actioned all six of the commission's priority recommendations, including making annual updates such as this, and we're making good progress on many other recommendations. However, it's important we interpret the work of the Fair Work Commission in ways that enable us to respond in real time. This is because the world of work continues to change and the pace and scale of change, such as the movement towards hybrid working, has accelerated over the past two years. Whilst the coronavirus pandemic has demonstrated that different ways of working are possible, it's also brought sector and Wales-wide challenges into sharper focus and starkly revealed how inequalities risk being entrenched. As we transition out of the pandemic, it's never been timelier to take stock and take action to enable a future of fairer work.
Of course, fair work spans devolved and reserved matters, affecting what we can do on fair work and how we can do it. We have five broad levers at our disposal, and we're making use of all of them. Firstly, we directly influence working conditions in the devolved public sector. Secondly, we use our procurement levers and the power of the public purse to encourage fair work. Thirdly, we use our convening power, bringing together social partners and others to foster fair work and champion good practice. Fourthly, we support individuals and organisations to upskill and access fair work. And finally, we seek to influence reserved employment rights, duties and protections that will have an impact on workers and workplaces in Wales.
On a sector level, we have worked in social partnership through the social care fair work forum. The forum has played the key role in taking forward our programme for government commitment to pay the real living wage in social care. This uplift will begin to hit pay packets in the coming month, and the forum continues to work together to address and seek solutions to the wider challenges we know the sector and those working in it face. We've built on this experience, establishing a retail forum, which is working to embed fair work in our vision for retail. Working in social partnership, we aim to mainstream fair work in other sectors where there are acute and urgent challenges, such as the sectors involved in the visitor economy.
On particular aspects of fair work, we have made progress with the real living wage. We are clear that the real living wage is a component, not a conclusive part, of fair work. Last year saw a record increase in the number of living-wage accredited employers, an impressive 44 per cent increase on the previous year. The proportion of all employee jobs in Wales paid at least the real living wage has continued to rise, at just over 82 per cent in 2021, compared to just under 78 per cent in 2020, closing the gap with the position across the UK as whole, but we need to sustain that progress. We have partnered with Cynnal Cymru as the Living Wage Foundation's accreditation partner in Wales, funding them to support their capacity to engage employers and accelerate real living wage adoption and accreditation.
We're embedding fair work into our approaches across Government. Fair work is a core theme in our recently published plan for employability and skills, and we're working to improve the reach and impact of mechanisms such as the economic contract and the code of practice on ethical employment in supply chains. We are on track to introduce a social partnership and public procurement Bill, and I'm pleased to say Members will have the opportunity to scrutinise this Bill later this year. In addition, we are working with the Wales TUC on a pilot project to engage young people on the role of trade unions, and I expect to be in a position to announce further detail on this in the coming weeks.
We recognise that there are many campaigns and challenges ahead, from a shorter working week to tackling pay gaps and ensuring workers experience a just transition on net zero, automation and digitalisation. We are committed to working in social partnership to explore what action we can take in these areas. But the UK Government needs to take its responsibilities for employment rights and duties seriously. How many more examples like P&O Ferries do we need to see before the UK Government understands inadequate protections, coupled with weak enforcement and an unwillingness to act is a recipe for a race to the bottom on workers' rights? This Government is doing what we can do, and will always do what we can with the levers we have, but we also need the UK Government to act, and act now.
The rolling back of workers' rights and some of the most restrictive trade union legislation in Europe has gone on for far too long, and we are witnessing the destabilising and devastating consequences of this for our people, communities and economy. We need strong unions to balance the interests of employers and workers. Deputy Llywydd, I make no apologies for continuing to make it clear that joining and being part of a trade union is the best way for any worker to protect their rights at work, improve their pay, terms and conditions and ensure that they are heard and represented.
The Welsh Government will continue to build on the progress we have made, and we'll work with our social partners to advance the fair work agenda in Wales. Diolch.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae gwell cytundeb i weithwyr yn ganolog i Gymru decach, fwy cyfartal a mwy ffyniannus. Nid yn unig mai dyma'r peth cywir i'w wneud dros weithwyr, ond mae hefyd o fudd i'n gweithleoedd, ein heconomi a'n gwlad gyfan. Rydym ni'n gweithio mewn partneriaeth ar draws y Llywodraeth a gyda'n partneriaid cymdeithasol i ddefnyddio pob cyfrwng sydd gennym ni i hyrwyddo a galluogi gwaith teg, ymdrin â chamfanteisio ar lafur a mynd i'r afael â chaethwasiaeth fodern.
Sefydlodd Llywodraeth Cymru Gomisiwn Gwaith Teg i wneud argymhellion ar sut y gallwn ni hyrwyddo gwaith teg, ac mae ei adroddiad yn parhau i lunio ein dull gweithredu. Rwy'n falch ein bod ni wedi gweithredu pob un o'r chwe argymhelliad blaenoriaeth y comisiwn, gan gynnwys rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf yn flynyddol fel hyn, ac rydym ni'n gwneud cynnydd da ar lawer o argymhellion eraill. Fodd bynnag, mae'n bwysig ein bod ni'n dehongli gwaith y Comisiwn Gwaith Teg mewn ffyrdd sy'n ein galluogi ni i ymateb mewn amser real. Y rheswm am hyn yw bod byd gwaith yn parhau i newid ac mae cyflymder a graddfa'r newid, fel symud tuag at weithio hybrid, wedi cyflymu yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf. Er bod pandemig y coronafeirws wedi dangos bod gwahanol ffyrdd o weithio yn bosibl, mae hefyd wedi canolbwyntio'n fwy clir ar heriau sector a Chymru gyfan ac wedi dinoethi perygl o sut y gall anghydraddoldebau gael eu gwreiddio. Wrth i ni symud o'r pandemig, nid yw erioed wedi bod yn fwy amserol i bwyso a mesur a chymryd camau i alluogi dyfodol o waith tecach.
Wrth gwrs, mae gwaith teg yn cynnwys materion datganoledig a materion a gedwir yn ôl, gan effeithio ar yr hyn y gallwn ni ei wneud ar waith teg a sut y gallwn ni wneud hynny. Mae gennym ni bum dull eang sydd ar gael i ni, ac rydym ni'n defnyddio pob un ohonyn nhw. Yn gyntaf, rydym ni'n dylanwadu'n uniongyrchol ar amodau gwaith yn y sector cyhoeddus datganoledig. Yn ail, rydym ni'n defnyddio ein dulliau caffael a phŵer y pwrs cyhoeddus i annog gwaith teg. Yn drydydd, rydym ni'n defnyddio ein pŵer cynnull, gan ddod â phartneriaid cymdeithasol ac eraill at ei gilydd i feithrin gwaith teg a hyrwyddo arfer da. Yn bedwerydd, rydym ni'n cefnogi unigolion a sefydliadau i uwchsgilio a chael cyfle i fanteisio ar waith teg. Ac yn olaf, rydym ni'n ceisio dylanwadu ar hawliau, dyletswyddau a diogeliadau cyflogaeth a gedwir yn ôl a fydd yn effeithio ar weithwyr a gweithleoedd yng Nghymru.
Ar lefel sector, rydym ni wedi gweithio mewn partneriaeth gymdeithasol drwy fforwm gwaith teg gofal cymdeithasol. Mae'r fforwm wedi chwarae'r rhan allweddol wrth fwrw ymlaen â'n rhaglen ar gyfer ymrwymiad y llywodraeth i dalu'r cyflog byw gwirioneddol yng ngofal cymdeithasol. Bydd y cynnydd hwn yn dechrau cyrraedd pecynnau cyflog yn ystod y mis nesaf, ac mae'r fforwm yn parhau i weithio gyda'i gilydd i ymdrin â'r heriau ehangach yr ydym ni'n ymwybodol bod y sector a'r rhai sy'n gweithio ynddo yn eu hwynebu a cheisio datrysiadau iddyn nhw. Rydym ni wedi manteisio ar y profiad hwn, gan sefydlu fforwm manwerthu, sy'n gweithio i ymgorffori gwaith teg yn ein gweledigaeth ar gyfer manwerthu. Gan weithio mewn partneriaeth gymdeithasol, ein nod yw prif ffrydio gwaith teg mewn sectorau eraill lle mae heriau difrifol a brys, fel y sectorau sy'n ymwneud â'r economi ymwelwyr.
O ran agweddau penodol ar waith teg, rydym ni wedi gwneud cynnydd gyda'r cyflog byw gwirioneddol. Rydym ni'n glir bod y cyflog byw gwirioneddol yn elfen, nid yn rhan derfynol, o waith teg. Y llynedd, bu'r cynnydd mwyaf erioed yn nifer y cyflogwyr achrededig cyflog byw, cynnydd trawiadol o 44 y cant ar waith y flwyddyn flaenorol. Mae cyfran yr holl swyddi gweithwyr yng Nghymru sy'n cael eu talu o leiaf y cyflog byw gwirioneddol wedi parhau i godi, sef ychydig dros 82 y cant yn 2021, o'i gymharu ag ychydig o dan 78 y cant yn 2020, gan gau'r bwlch â'r sefyllfa ledled y DU gyfan, ond mae angen i ni gynnal y cynnydd hwnnw. Rydym ni wedi partneru gyda Cynnal Cymru fel partner achredu'r Sefydliad Cyflog Byw yng Nghymru, gan eu hariannu i gefnogi eu gallu i ymgysylltu â chyflogwyr a chyflymu mabwysiadu ac achredu cyflog byw gwirioneddol.
Rydym ni'n ymgorffori gwaith teg yn ein dulliau gweithredu ar draws y Llywodraeth. Mae gwaith teg yn thema graidd yn ein cynllun a gafodd ei gyhoeddi'n ddiweddar ar gyfer cyflogadwyedd a sgiliau, ac rydym yn gweithio i wella cyrhaeddiad ac effaith dulliau fel y contract economaidd a'r cod ymarfer ar gyflogaeth foesegol mewn cadwyni cyflenwi. Rydym ni ar y trywydd iawn i gyflwyno Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus, ac rwy'n falch o ddweud y caiff Aelodau gyfle i graffu ar y Bil hwn yn ddiweddarach eleni. Yn ogystal â hyn, rydym ni'n gweithio gyda TUC Cymru ar brosiect treialu i ymgysylltu â phobl ifanc am rôl undebau llafur, ac rwy'n disgwyl bod mewn sefyllfa i gyhoeddi rhagor o fanylion am hyn yn ystod yr wythnosau nesaf.
Rydym ni'n cydnabod bod llawer o ymgyrchoedd a heriau o'n blaenau, o wythnos waith fyrrach i fynd i ymdrin â bylchau cyflog a sicrhau bod profiad gweithwyr yn deg wrth bontio ym maes sero net, awtomeiddio a digideiddio. Rydym ni wedi ymrwymo i weithio mewn partneriaeth gymdeithasol i archwilio pa gamau y gallwn ni eu cymryd yn y meysydd hyn. Ond mae angen i Lywodraeth y DU gymryd ei chyfrifoldebau am hawliau a dyletswyddau cyflogaeth o ddifrif. Faint yn rhagor o enghreifftiau fel P&O Ferries y mae angen i ni eu gweld cyn i Lywodraeth y DU ddeall bod diogeliadau annigonol, ynghyd â gorfodaeth wan ac amharodrwydd i weithredu yn gyfuniad a fydd yn arwain at ras i'r gwaelod ar hawliau gweithwyr? Mae'r Llywodraeth hon yn gwneud yr hyn y gallwn ni ei wneud, a byddwn ni bob amser yn gwneud yr hyn y gallwn ni gyda'r dulliau sydd gennym ni, ond rydym angen i Lywodraeth y DU weithredu hefyd, a gweithredu nawr.
Mae dirwyn hawliau gweithwyr yn ôl a pheth o'r ddeddfwriaeth undebau llafur fwyaf cyfyngol yn Ewrop wedi mynd ymlaen yn rhy hir o lawer, ac rydym ni'n dyst i ganlyniadau ansefydlogol a dinistriol hyn i'n pobl, ein cymunedau a'n heconomi. Mae angen undebau cryf arnom ni i gydbwyso buddiannau cyflogwyr a gweithwyr. Dirprwy Lywydd, nid wyf i'n ymddiheuro am barhau i'w gwneud yn glir mai ymuno a bod yn rhan o undeb llafur yw'r ffordd orau i unrhyw weithiwr ddiogelu ei hawliau yn y gwaith, gwella eu cyflog, eu telerau ac amodau a sicrhau eu bod yn cael eu clywed a'u cynrychioli.
Bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i ddatblygu'r cynnydd yr ydym ni wedi'i wneud, a byddwn ni'n gweithio gyda'n partneriaid cymdeithasol i hyrwyddo agenda gwaith teg yng Nghymru. Diolch.
Thank you, Deputy Minister, for your statement. I think everyone here and across all Governments in the UK would agree that those who receive fair working conditions and fair pay are happier, healthier and probably more productive in their roles, and that we should all be striving to hold Governments to account in order to ensure that everyone has fair working conditions. Whilst those here I'm sure would love to see a perfect system already fully operational, we do have to be mindful that these things take time, and along the way problems will arise that will need to be resolved before any further progress can be made.
I'm glad to hear in your statement today that you're committing to pay the real living wage in the social care sector. I have met with social care groups in my region who are particularly concerned that rates of pay are a major inhibitor to providing consistent care in the adult social care sector, as it is linked to higher staff turnover, where many move to what are ultimately higher paid and less demanding jobs, such as the retail sector. With over 72,000 jobs in the adult social care sector alone, and the fact that most care workers are paid minimum, or close to minimum, wage, this sector represents about a third of the workforce in Wales who earn below the living wage, and I'm sure that implementing the real living wage will go some way along to helping the sector.
I would also like to point out that the social care fair work forum vision statement professes that not only should there be improvements to social care workers' pay, but also there should be improvement in their terms and conditions, and this has not been addressed in your statement. With this in mind, and given the enormous pressure that the sector is under in terms of burn-out and job retention, I would like to ask the Deputy Minister what consideration and assessment has this Government made of other in-work benefits that can contribute to a healthy working environment for social care workers. I think more can be done to provide long-term in-work benefits to those employed in the sector and that improvements would incentivise a greater number of staff to develop careers and help long-term job retention. In particular, I think social care workers could be rewarded with higher pension contributions, larger holiday entitlements or fuel allowances, or even council tax rebates, which could be used as a lever to help better support the lowest paid social care workers, or even encourage workers to stay or move to rural areas.
As the Deputy Minister will be well aware, Wales has the highest median age of all UK nations, and on top of this we have a net influx of retired people from England who wish to live in the Welsh countryside or our coastal villages and towns. With such an ageing population, we need to be diligent in making sure that we have a viable and well-supported social care sector, and I think a better selection of in-work benefits would go a long way in helping people stay in this sector long term.
In terms of fair pay, I want to raise the issue of Cardiff capital region advertising that average wages here are far lower than in other cities in the UK, and Wales's cheap labour is the reason why businesses should look to invest here. The Cardiff capital region have defended this position by saying they are highlighting, in their words, that 'salaries are currently competitive', and it wants to
'leverage further investment to raise wages across the city-region.'
I think that we can all agree that this is an absurd rationality, because if you want to attract business investment, one advertises the high-quality skill set of the workforce, or—and I know that this is a real push for the Welsh Government, given their track record—tries to highlight the quality of infrastructure we have here in Wales. The Deputy Minister may be surprised here, but I agree with the TUC general secretary, Shavanah Taj, in her condemnation of Welsh Government advertising Wales's lowest average wage as
'a depressing and divisive approach which risks locking in a low wage economy for the many communities the CCR leadership represents.'
And I would like to add that what this type of marketing is actually doing is sending a subliminal message to investors that workers in Wales are paid less because they are worth less. It also sends a clear message to those skilled workers who may be looking to come to Cardiff capital region that the Welsh Government values cheap labour. I fully acknowledge, Deputy Minister, that you were probably unaware of this marketing brochure, and that it's not representative of the wider Welsh marketing strategy. However, it does go some way in showing the thinking that underpins the Welsh Government's overall approach, and we need to recognise that information like this will stay in the public domain. Whilst you might argue that, in the grand scheme of things, this is somewhat minor, I would argue that we will never fully realise the damage this type of action causes long term. I therefore ask the Deputy Minister how you intend to enforce better marketing strategies that will actually reflect the quality and diverse skill set of workers in Wales, given the fact that you have accepted a recommendation to ensure fair work is the responsibility of all Welsh Ministers and officials. How will this Government now ensure that the principles of fair work that are being proclaimed by this Government are actually included in future investor marketing material?
Finally, I want to bring up the point of reporting your annual progress. You have mentioned the real living wage, and of course your shameless sales pitch for your trade union supervisors, and the Deputy Minister's disappointing politicisation of P&O workers in this statement, where there has been widespread condemnation from the UK Government over this action and they are doing everything they can to help those workers. You have decided to talk about these issues at the expense of some of the most vulnerable in society, who I'm sure would have welcomed even a glancing mention. I wonder why you—
Diolch, Dirprwy Weinidog, am eich datganiad. Rwy'n credu y byddai pawb yma ac ar draws pob Llywodraeth yn y DU yn cytuno bod y rheini sy'n cael amodau gwaith teg a chyflog teg yn hapusach, yn iachach ac yn fwy cynhyrchiol yn eu swyddi, mae'n debyg, ac y dylem ni i gyd fod yn ymdrechu i ddwyn Llywodraethau i gyfrif er mwyn sicrhau bod gan bawb amodau gwaith teg. Er rwy'n siŵr y byddai'r rhai yma wrth eu bodd yn gweld system berffaith eisoes yn gwbl weithredol, mae'n rhaid i ni gofio bod y pethau hyn yn cymryd amser, ac ar hyd y ffordd bydd problemau'n codi y bydd angen eu datrys cyn y bydd modd gwneud unrhyw gynnydd arall.
Rwy'n falch o glywed yn eich datganiad heddiw eich bod chi'n ymrwymo i dalu'r cyflog byw gwirioneddol yn y sector gofal cymdeithasol. Rwyf i wedi cyfarfod â grwpiau gofal cymdeithasol yn fy rhanbarth i sy'n arbennig o bryderus bod cyfraddau cyflog yn rhwystr mawr i ddarparu gofal cyson yn y sector gofal cymdeithasol i oedolion, gan ei fod yn gysylltiedig â throsiant staff uwch, lle mae llawer yn symud i swyddi sy'n talu'n uwch ac sy'n llai heriol yn y pen draw, fel y sector manwerthu. Gyda dros 72,000 o swyddi yn y sector gofal cymdeithasol i oedolion yn unig, a'r ffaith bod y rhan fwyaf o weithwyr gofal yn cael isafswm cyflog, neu'n agos at isafswm cyflog, mae'r sector hwn yn cynrychioli tua thraean o'r gweithlu yng Nghymru sy'n ennill llai na'r cyflog byw, ac rwy'n siŵr y bydd gweithredu'r cyflog byw gwirioneddol yn mynd ychydig o'r ffordd ymlaen i helpu'r sector.
Hoffwn i dynnu sylw hefyd at y ffaith bod datganiad gweledigaeth y fforwm gwaith teg gofal cymdeithasol yn honni nid yn unig y dylai cyflogau gweithwyr gofal cymdeithasol gael eu gwella, ond hefyd y dylai eu telerau ac amodau gael eu gwella hefyd, ac nid yw'ch datganiad yn ymdrin â hyn. Gyda hyn mewn golwg, ac o ystyried y pwysau aruthrol sydd ar y sector o ran straen eithriadol a chadw swyddi, hoffwn i ofyn i'r Dirprwy Weinidog pa ystyriaeth ac asesiad y mae'r Llywodraeth hon wedi'u gwneud o fudd-daliadau mewn gwaith eraill a all gyfrannu at amgylchedd gwaith iach i weithwyr gofal cymdeithasol. Rwy'n credu y byddai modd gwneud mwy i ddarparu manteision hirdymor mewn gwaith i'r rhai sy'n cael eu cyflogi yn y sector ac y byddai gwelliannau'n cymell mwy o staff i ddatblygu gyrfaoedd a helpu i gadw swyddi yn y tymor hir. Yn benodol, rwy'n credu y byddai modd gwobrwyo gweithwyr gofal cymdeithasol gyda chyfraniadau pensiwn uwch, mwy o hawliau gwyliau neu lwfansau tanwydd, neu hyd yn oed ad-daliadau'r dreth gyngor, y byddai modd eu defnyddio fel dull i helpu i gefnogi'r gweithwyr gofal cymdeithasol ar y cyflogau isaf yn well, neu hyd yn oed annog gweithwyr i aros mewn ardaloedd gwledig neu symud iddyn nhw.
Bydd y Dirprwy Weinidog yn gwbl ymwybodol bod gan Gymru'r oedran canolrif uchaf o holl wledydd y DU, ac ar ben hyn mae gennym ni fewnlifiad net o bobl sydd wedi ymddeol o Loegr sy'n dymuno byw yng nghefn gwlad Cymru neu yn ein pentrefi a'n trefi arfordirol. Gyda phoblogaeth sy'n heneiddio gymaint, mae angen i ni fod yn ddiwyd wrth sicrhau bod gennym ni sector gofal cymdeithasol hyfyw sydd wedi'i gefnogi'n dda, ac rwy'n credu y byddai dewis gwell o fudd-daliadau mewn gwaith yn gwneud llawer i helpu pobl i aros yn y sector hwn yn y tymor hir.
O ran cyflogau teg, rwyf eisiau codi mater hysbysebu Prifddinas-ranbarth Caerdydd bod cyflogau cyfartalog yma yn llawer is nag mewn dinasoedd eraill yn y DU, a llafur rhad Cymru yw'r rheswm pam y dylai busnesau geisio buddsoddi yma. Mae Prifddinas-ranbarth Caerdydd wedi amddiffyn y sefyllfa hon drwy ddweud eu bod yn tynnu sylw, yn eu geiriau nhw, at y ffaith bod 'cyflogau'n gystadleuol ar hyn o bryd', ac maen nhw eisiau
'ysgogi rhagor o fuddsoddi i godi cyflogau ar draws y ddinas-ranbarth.'
Rwy'n credu y gallwn ni i gyd gytuno bod hyn yn rhesymeg hurt, oherwydd os ydych chi eisiau denu buddsoddi mewn busnes, mae rhywun yn hysbysebu set sgiliau o ansawdd da y gweithlu, neu—a gwn i fod hyn yn hwb gwirioneddol i Lywodraeth Cymru, o ystyried eu hanes—yn ceisio tynnu sylw at ansawdd da y seilwaith sydd gennym yma yng Nghymru. Efallai fod y Dirprwy Weinidog yn synnu yma, ond rwy'n cytuno ag ysgrifennydd cyffredinol y TUC, Shavanah Taj, wth iddi gondemnio Llywodraeth Cymru am hysbysebu mai Cymru sydd â'r cyflog cyfartalog isaf
'dull digalon sy'n peri rhwyg ac sy'n peryglu sefydlu economi cyflog isel i'r cymunedau niferus y mae arweinyddwyr Prifddinas-Ranbarth Caerdydd yn eu cynrychioli.'
A hoffwn i ychwanegu mai'r hyn y mae'r math hwn o farchnata yn ei wneud mewn gwirionedd yw anfon neges isymwybodol i fuddsoddwyr bod gweithwyr yng Nghymru yn cael llai o dâl oherwydd eu bod yn werth llai. Mae hefyd yn anfon neges glir i'r gweithwyr medrus hynny a allai fod eisiau dod i Brifddinas-ranbarth Caerdydd fod Llywodraeth Cymru yn gwerthfawrogi llafur rhad. Rwy'n cydnabod yn llwyr, Dirprwy Weinidog, ei bod yn debyg nad oeddech chi'n ymwybodol o'r llyfryn marchnata hwn, ac nad yw'n cynrychioli strategaeth farchnata ehangach Cymru. Fodd bynnag, mae'n gwneud rhywfaint i ddangos y meddylfryd sy'n sail i ddull gweithredu cyffredinol Llywodraeth Cymru, ac mae angen i ni gydnabod y bydd gwybodaeth fel hon yn aros yn gyhoeddus. Er y gallech chi ddadlau, ymhlith popeth arall, fod hyn yn fân beth, byddwn i'n dadlau na fyddwn ni byth yn llwyr sylweddoli'r niwed y mae'r math hwn o weithredu yn ei achosi yn y tymor hir. Rwy'n gofyn felly i'r Dirprwy Weinidog sut yr ydych chi'n bwriadu gorfodi gwell strategaethau marchnata a fydd mewn gwirionedd yn adlewyrchu ansawdd a set sgiliau amrywiol gweithwyr yng Nghymru, o gofio eich bod chi wedi derbyn argymhelliad i sicrhau mai cyfrifoldeb holl Weinidogion a swyddogion Cymru yw gwaith teg. Sut y bydd y Llywodraeth hon nawr yn sicrhau bod egwyddorion gwaith teg sy'n cael eu hawlio gan y Llywodraeth hon yn cael eu cynnwys mewn gwirionedd mewn deunydd marchnata buddsoddwyr yn y dyfodol?
Yn olaf, hoffwn i godi'r pwynt o adrodd ar eich cynnydd blynyddol. Rydych chi wedi sôn am y cyflog byw gwirioneddol, ac wrth gwrs eich broliant gwerthu di-gywilydd i'ch goruchwylwyr undebau llafur, a gwleidyddoli siomedig y Dirprwy Weinidog o weithwyr P&O yn y datganiad hwn, y mae condemnio eang wedi bod gan Lywodraeth y DU ynghylch y cam gweithredu hwn ac maen nhw'n gwneud popeth o fewn eu gallu i helpu'r gweithwyr hynny. Rydych chi wedi penderfynu siarad am y materion hyn ar draul rhai o'r bobl fwyaf agored i niwed mewn cymdeithas, a fyddai, rwy'n siŵr, wedi croesawu hyd yn oed sôn wrth fynd heibio am hynny. Tybed pam—
You need to conclude now, please.
Mae angen i chi orffen nawr, os gwelwch yn dda.
Okay, only a couple of final sentences. I wonder why you haven't mentioned any progress for fair work for disabled people, why you haven't mentioned any progress to remove and reduce barriers that disabled people are presented with, and I wonder why you haven't mentioned any initiatives to help close the disability employment gap. With this in mind, can the Deputy Minister tell this Chamber what proposals this Government has to help disabled people access a fair working environment? Because as a disproportionately affected group, they should be a priority for this Government. Thank you.
Iawn, dim ond ychydig o frawddegau olaf. Tybed pam nad ydych wedi sôn am unrhyw gynnydd ar gyfer gwaith teg i bobl anabl, pam nad ydych chi wedi sôn am unrhyw gynnydd i ddileu a lleihau'r rhwystrau y mae pobl anabl yn eu hwynebu, a tybed pam nad ydych chi wedi sôn am unrhyw fentrau i helpu i gau'r bwlch cyflogaeth i bobl anabl. Gyda hyn mewn golwg, a all y Dirprwy Weinidog ddweud wrth y Siambr hon pa gynigion sydd gan y Llywodraeth hon i helpu pobl anabl i gael mynediad i amgylchedd gwaith teg? Oherwydd fel grŵp sy'n cael ei effeithio'n anghymesur, dylen nhw fod yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth hon. Diolch.
This Welsh Government's position is clear: we're very much committed to Wales being a nation of fair work and do not believe you should promote low wages as a reason for investing. And I do welcome the start of the Member's contribution, with his constructive suggestions around the work we're doing in the social care sector and the real living wage, but I note that, towards the end, he managed to, from a previous contribution, downgrade my trade union colleagues from being my trade union bosses to now being my trade union supervisors. But I'm sure Shavanah Taj would be delighted that Joel James agrees with her on one thing.
But, in all seriousness, I think the point you raised at the start, Joel, around things taking time and there are problems along the way—. And I think that's one of the values of our social partnership working, not just with trade unions, but with employers from the public, private and voluntary sectors, bringing in people with that lived experience and expertise in different areas we're seeking to address and to move forward and develop a whole package around fair pay, which, you're absolutely right, is not just about your take-home pay; it's about the broader well-being and conditions around your work as well. Social partnership does enable us to do that, and it enabled us to do it during the pandemic, when we were able to come together as the health and safety forum, addressing the things around workplace risk assessments, and then they were implemented, and then we had a forum to come back to and say, 'Well, actually these things need tweaking for them to be much more effective in practice and to serve the purpose that they were intended to do.'
On the points around the real living wage in social care, in my statement I did indicate that the real living wage was a starting point to immediately address some of those concerns that you highlighted around recruitment and retention as well, and the work programme of the social care fair work forum is now to look at those broader issues that you highlighted around what else could—. Because fair work, like I said, isn't just about your pay as a component part of that; it's about your broader work conditions. And you're absolutely right that we need to get to a position where this sector that we will probably all turn to at some point in our lifetime, and cares very much for our nearest and dearest—to make sure that it has the recognition, status and support that it deserves.
Mae safbwynt Llywodraeth Cymru yn glir: rydym ni wedi ymrwymo'n fawr i sicrhau bod Cymru'n genedl o waith teg ac nid ydym ni'n credu y dylech chi hyrwyddo cyflogau isel fel rheswm dros fuddsoddi. Ac rwy'n croesawu dechrau cyfraniad yr Aelod, gyda'i awgrymiadau adeiladol ynghylch y gwaith yr ydym ni'n ei wneud yn y sector gofal cymdeithasol a'r cyflog byw gwirioneddol, ond rwy'n nodi ei fod, tua'r diwedd, wedi llwyddo, o gyfraniad blaenorol, i israddio fy nghydweithwyr yn yr undebau llafur o fod yn fy mhenaethiaid undebau llafur i fod yn fy ngoruchwylwyr undebau llafur nawr. Ond rwy'n siŵr y byddai Shavanah Taj wrth ei bodd bod Joel James yn cytuno â hi ar un peth.
Ond, o ddifrif, rwy'n credu bod y pwynt y gwnaethoch chi ei godi ar y dechrau, Joel, ynghylch pethau'n cymryd amser a bod problemau ar hyd y ffordd—. Ac rwy'n credu mai dyna un o werthoedd ein gwaith partneriaeth gymdeithasol, nid gydag undebau llafur yn unig, ond gyda chyflogwyr o'r sectorau cyhoeddus, preifat a gwirfoddol, gan ddod â phobl sydd â'r profiad a'r arbenigedd bywyd mewn gwahanol feysydd yr ydym ni'n ceisio mynd i'r afael â nhw i mewn a symud ymlaen a datblygu pecyn cyfan o amgylch cyflog teg, nad yw, rydych chi'n hollol gywir, yn ymwneud â dim ond y cyflog a gewch; mae'n ymwneud â'r lles a'r amodau ehangach ynghylch eich gwaith hefyd. Mae partneriaeth gymdeithasol yn ein galluogi ni i wneud hynny, ac fe'n galluogodd ni i wneud hynny yn ystod y pandemig, pan oeddem ni'n gallu dod at ein gilydd fel y fforwm iechyd a diogelwch, ymdrin â'r pethau sy'n ymwneud ag asesiadau risg yn y gweithle, ac yna cawson nhw eu gweithredu, ac yna roedd gennym ni fforwm i ddod yn ôl ato a dweud, 'Wel, mewn gwirionedd mae angen addasu'r pethau hyn er mwyn iddyn nhw fod yn llawer mwy effeithiol yn ymarferol a chyflawni'r diben yr oedd wedi'i fwriadu ar eu cyfer.'
O ran y pwyntiau ynghylch y cyflog byw gwirioneddol mewn gofal cymdeithasol, yn fy natganiad, nodais fod y cyflog byw gwirioneddol yn fan cychwyn i fynd i'r afael ar unwaith â rhai o'r pryderon hynny y gwnaethoch chi dynnu sylw atyn nhw ynghylch recriwtio a chadw staff hefyd, a rhaglen waith y fforwm gwaith teg gofal cymdeithasol nawr yw ystyried y materion ehangach hynny y gwnaethoch chi dynnu sylw atyn nhw ynghylch beth arall a allai—. Oherwydd nid yw gwaith teg, fel y dywedais i, yn ymwneud â'ch cyflog yn unig fel rhan o hynny; mae'n ymwneud â'ch amodau gwaith ehangach. Ac rydych chi'n hollol gywir bod angen i ni gyrraedd sefyllfa lle'r ydym yn gwneud yn siŵr bod gan y sector hwn, y mae'n debygol y byddwn ni i gyd yn troi ato rywbryd yn ystod ein hoes, ac sy'n gofalu'n fawr iawn am ein hanwyliaid—y gydnabyddiaeth, y statws a'r gefnogaeth y mae'n eu haeddu.
Diolch yn fawr ichi am eich datganiad, Dirprwy Weinidog.
Thank you for your statement, Deputy Minister.
It was good to hear your condemnation of the treatment of P&O Ferries staff, who have been treated appallingly. In the absence of much-needed stronger rights for workers, I'm hoping that the resulting public relations disaster will force a rethink for the company bosses. I was also pleased to hear repeated mention of fair work in your statement. As we come out of the pandemic, we must ensure that no-one is left behind. This is a core belief of Plaid Cymru.
What we have seen in previous recessions and economic downturns is that people at either end of the working-age spectrum have borne the brunt of the crisis. With my responsibility for older people, I'm keen for Wales to learn from the mistakes of the past. For example, during the financial crash of 2008, unemployment amongst older workers almost doubled in the UK. We know that, when older people are made redundant, they find it harder to find work. Without adequate support, we run the risk of an entire generation of older people, in their 50s and 60s, not finding another job before reaching state pension age. What compounds matters is that many older people face ageism and age discrimination in the workplace. I would therefore like to hear from the Deputy Minister today about how they intend to remedy these concerns.
I also wish to raise a matter mentioned by my party colleague, Luke Fletcher, during Plenary last week. Many of my constituents commute to Cardiff from their towns and villages, so I was dismayed to see the Cardiff capital region marketing the area as a haven for employers that pay lower wages. This contradicts the work of the Fair Work Commission to promote the policy that fair work equals fair reward. We should be seeking to remedy wage disparity and not boast about it in prospectuses to companies, thus perpetuating the inequalities that exist within Wales. This is particularly galling during a cost-of-living crisis that has plunged many families into stark poverty. Will you therefore condemn the advertising from the Cardiff capital region? I note your answer to a previous question, but how do you intend to address the perception that it's okay for businesses to come to Wales and pay workers a lower wage? Diolch yn fawr.
Roedd yn dda clywed eich condemniad o driniaeth staff P&O Ferries, sydd wedi cael eu trin yn warthus. Yn absenoldeb hawliau cryfach y mae mawr eu hangen i weithwyr, rwy'n gobeithio y bydd y drychineb cysylltiadau cyhoeddus a ddeilliodd o hynny yn gorfodi penaethiaid y cwmni i ailfeddwl. Roeddwn i hefyd yn falch o glywed sôn dro ar ôl tro am waith teg yn eich datganiad. Wrth i ni ddod allan o'r pandemig, rhaid i ni sicrhau nad oes neb yn cael ei adael ar ôl. Mae hon yn un o gredoau craidd Plaid Cymru.
Yr hyn yr ydym ni wedi'i weld mewn dirwasgiadau blaenorol a dirywiad economaidd yw mai pobl ar ddau ben y sbectrwm oedran gweithio sydd wedi dioddef fwyaf o'r argyfwng. Gyda fy nghyfrifoldeb dros bobl hŷn, rwy'n awyddus i Gymru ddysgu o gamgymeriadau'r gorffennol. Er enghraifft, yn ystod cwymp ariannol 2008, bu bron i ddiweithdra ymhlith gweithwyr hŷn ddyblu yn y DU. Rydym ni'n gwybod, pan gaiff pobl hŷn eu diswyddo, eu bod yn ei chael hi'n anoddach dod o hyd i waith. Heb gymorth digonol, rydym ni'n wynebu'r risg o genhedlaeth gyfan o bobl hŷn, yn eu 50au a'u 60au, na fydd yn dod o hyd i swydd arall cyn cyrraedd oedran pensiwn y wladwriaeth. Yr hyn sy'n gwaethygu pethau yw bod llawer o bobl hŷn yn wynebu rhagfarn a gwahaniaethu ar sail oedran yn y gweithle. Felly, hoffwn i glywed gan y Dirprwy Weinidog heddiw ynghylch sut y maen nhw'n bwriadu unioni'r pryderon hyn.
Hoffwn i hefyd godi mater a gafodd ei grybwyll gan fy nghyd-Aelod yn fy mhlaid, Luke Fletcher, yn ystod y Cyfarfod Llawn yr wythnos diwethaf. Mae llawer o fy etholwyr yn cymudo i Gaerdydd o'u trefi a'u pentrefi, felly roeddwn i'n siomedig o weld Prifddinas-ranbarth Caerdydd yn marchnata'r ardal fel hafan i gyflogwyr sy'n talu cyflogau is. Mae hyn yn gwrth-ddweud gwaith y Comisiwn Gwaith Teg i hyrwyddo'r polisi bod gwaith teg yn cyfateb i wobr deg. Dylem ni fod yn ceisio unioni gwahaniaethau cyflog a pheidio â brolio amdano mewn prosbectysau i gwmnïau, gan barhau â'r anghydraddoldebau sy'n bodoli yng Nghymru. Mae hyn yn arbennig o anodd yn ystod argyfwng costau byw sydd wedi tynnu llawer o deuluoedd i dlodi llwm. A wnewch chi felly gondemnio'r hysbysebu gan Brifddinas-ranbarth Caerdydd? Rwy'n nodi eich ateb i gwestiwn blaenorol, ond sut ydych chi'n bwriadu ymdrin â'r canfyddiad ei bod yn iawn i fusnesau ddod i Gymru a thalu cyflog is i weithwyr? Diolch yn fawr.
Diolch yn fawr, Peredur, for your question. If I touch on the last point first, and reiterate what I said to Joel James, our position as a Welsh Government is clear: we do not believe we should promote low wages as a reason for investing in Wales. I was disappointed by the approach that Cardiff capital region took in emphasising lower rates of graduate pay relative to some parts of the UK. I understand that the region has now clarified its position and its aspiration to raise wages and the quality of work across the region, but I very much reaffirm that the Welsh Government is committed to working with our partners to make sure that fair work is embedded and promoted across everything we do, as recommended by the Fair Work Commission's report.
If I turn to some of the points you made very eloquently, and your very valuable points around the challenges for people at each end of the working age spectrum, shall we say, in terms of actually where we are in, perhaps, the more pressurised economic circumstances. As part of our recent employability and skills strategy, myself and other Ministers across Government—particularly my colleague the Minister for Social Justice—have worked very closely with colleagues such as the Minister for Economy and colleagues across economy, social partnership and fair work to make sure that not only is fair work embedded as part of this, and is considered as part of it, but, actually, that those considerations you raised are mainstreamed across everything we do, and that it takes into consideration, too, those kinds of challenges around intersectionalities, not just for older people, but women, people from minority ethnic backgrounds, too. So, it's very much something that's at the heart of what we do, and I'm more than happy to pick that up with the Member outside of the statement today, just to take up some of the questions you raised.
One of the things we've been looking at, too, is in terms of how we can use those levers, particularly within the public sector, where we do have more leverage because of where our devolved responsibility lies. It's something that I worked on in a previous role in a previous life as well, as we say, and that's, actually, the value that older people can bring to the workplace in terms of passing on their skills. So, looking at opportunities for things like phased retirement and reducing their hours at a phased rate, and actually being able to then work with younger people to help upskill and then transfer their skills as part of those training and apprenticeship opportunities. So, there are plans there and there's work done, and as I always say, there's much more to do, but like I said, I'm more than happy to engage with the Member about how we can work collaboratively on this.
Diolch yn fawr, Peredur, am eich cwestiwn. Os caf i gyfeirio at y pwynt olaf yn gyntaf, ac ailadrodd yr hyn y dywedais i wrth Joel James, mae ein safbwynt ni fel Llywodraeth Cymru yn glir: nid ydym ni'n credu y dylem ni hyrwyddo cyflogau isel fel rheswm dros fuddsoddi yng Nghymru. Cefais i fy siomi gan y dull a gymerodd Prifddinas-ranbarth Caerdydd o ran pwysleisio cyfraddau cyflog graddedigion is o'i gymharu â rhai rhannau o'r DU. Rwy'n deall bod y rhanbarth nawr wedi egluro ei safbwynt a'i ddyhead i godi cyflogau ac ansawdd gwaith ar draws y rhanbarth, ond rwy'n ailddatgan yn frwd bod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i weithio gyda'n partneriaid i sicrhau bod gwaith teg yn cael ei wreiddio a'i hyrwyddo trwy popeth a wnawn, fel sydd wedi'i argymell gan adroddiad y Comisiwn Gwaith Teg.
Os trof i at rai o'r pwyntiau a wnaethoch chi yn huawdl iawn, a'ch pwyntiau gwerthfawr iawn ynghylch yr heriau i bobl ar bob pen o'r sbectrwm oedran gweithio, ddywedwn ni, o ran y sefyllfa yr ydym ni ynddi, efallai, yr amgylchiadau economaidd dan fwy o bwysau. Fel rhan o'n strategaeth cyflogadwyedd a sgiliau ddiweddar, rwyf i a Gweinidogion eraill ar draws y Llywodraeth—yn enwedig fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol—wedi gweithio'n agos iawn gyda chydweithwyr fel Gweinidog yr Economi a chydweithwyr ledled yr economi, partneriaeth gymdeithasol a gwaith teg i sicrhau bod gwaith teg nid yn unig wedi'i ymgorffori yn rhan o hyn, ac yn cael ei ystyried yn rhan ohono, ond, mewn gwirionedd, bod yr ystyriaethau hynny yr oeddech chi wedi'u codi yn cael eu prif ffrydio trwy bopeth a wnawn ni, a'i fod yn ystyried hefyd y mathau hynny o heriau sy'n ymwneud â chroestoriadeddau, nid yn unig i bobl hŷn, ond i fenywod, pobl o gefndiroedd lleiafrifoedd ethnig hefyd. Felly, mae'n rhywbeth sydd wrth wraidd yr hyn a wnawn ni, ac rwy'n fwy na pharod i drafod hynny gyda'r Aelod y tu allan i'r datganiad heddiw, dim ond i ymdrin â rhai o'r cwestiynau yr ydych chi wedi'u codi.
Un o'r pethau yr ydym ni wedi bod yn ei ystyried hefyd yw sut y gallwn ni ddefnyddio'r ysgogiadau hynny, yn enwedig yn y sector cyhoeddus, lle mae gennym ni fwy o ddylanwad oherwydd ein cyfrifoldeb datganoledig. Mae'n rhywbeth yr wyf i wedi gweithio arno mewn swydd flaenorol mewn bywyd blaenorol hefyd, fel y dywedwn ni, a dyna, mewn gwirionedd, yw'r gwerth y gall pobl hŷn gyfrannu at y gweithle o ran trosglwyddo eu sgiliau. Felly, ystyried cyfleoedd ar gyfer pethau fel ymddeoliad graddol a lleihau eu horiau fesul cam, a gallu gweithio gyda phobl iau i helpu i uwchsgilio ac yna trosglwyddo eu sgiliau fel rhan o'r cyfleoedd hyfforddi a phrentisiaethau hynny. Felly, mae cynlluniau yno ac mae gwaith wedi'i wneud, ac fel yr wyf i bob amser yn ei ddweud, mae llawer mwy i'w wneud, ond fel y dywedais i, rwy'n fwy na pharod i ymgysylltu â'r Aelod ynghylch sut y gallwn ni gydweithio ar hyn.
I welcome the statement by the Minister on devolved public services, and can I join with others in welcoming the living wage in social care? But, will the Minister commit to no exploitative contracts and everyone to be paid at least the real living wage in all devolved Welsh public services? Will the Welsh Government use its procurement powers to exclude from Welsh Government-funded contracts companies paying less than the real living wage, or using exploitative contracts? Finally, will the Minister join me in condemning fire and rehire, and will companies that use that be banned from Welsh Government-funded contracts? And listening to what people have said about low pay, if low pay was important for investment and growth, explain to me Palo Alto, explain to me New York, explain to me Mannheim, explain to me Cambridge. It's the high-paid areas that are the ones who are getting the investment, not the low-paid ones.
Rwy'n croesawu'r datganiad gan y Gweinidog ynghylch gwasanaethau cyhoeddus datganoledig, ac a gaf i ymuno ag eraill i groesawu'r cyflog byw ym maes gofal cymdeithasol? Ond, a wnaiff y Gweinidog ymrwymo i ddim contractau camfanteisiol a bod cyflog byw gwirioneddol yn cael ei dalu i bawb ym mhob gwasanaeth cyhoeddus datganoledig yng Nghymru? A wnaiff Llywodraeth Cymru ddefnyddio ei phwerau caffael i eithrio cwmnïau contractau y mae Llywodraeth Cymru yn eu hariannu sy'n talu llai na'r cyflog byw gwirioneddol, neu'n ddefnyddio contractau camfanteisiol? Yn olaf, a wnaiff y Gweinidog ymuno â mi i gondemnio diswyddo ac ailgyflogi, ac a fydd cwmnïau sy'n defnyddio hynny'n cael eu gwahardd o gontractau sy'n cael eu hariannu gan Lywodraeth Cymru? A gan wrando ar yr hyn y mae pobl wedi'i ddweud am gyflog isel, os oedd cyflog isel yn bwysig ar gyfer buddsoddi a thwf, esboniwch i mi Palo Alto, esboniwch i mi Efrog Newydd, esboniwch i mi Mannheim, esboniwch i mi Caergrawnt. Yr ardaloedd â chyflogau uchel yw'r rhai sy'n cael y buddsoddiad, nid y rhai â chyflogau isel.
I thank Mike Hedges for his very passionate contribution, and I know this is an area that Mike has campaigned on and articulated in this Chamber for a number of years. The short answer to your question around whether I would condemn fire and rehire is 'yes'. We're absolutely committed to using all the levers we can to go as far as we can to make sure that, actually, that practice is not being used in Wales. But, of course, we need that legislation at a UK level and that employment Bill that was promised in 2019 still hasn't been introduced. As I said in my statement, how long can we go on having some of the most restrictive and limited protections for workers in the whole of Europe, and examples like P&O and other—? It's been brought into much sharper focus, I think, in the past six months during the pandemic, and more people are aware of the consequences of tactics like fire and rehire because, actually, our current structure allows that to happen. So, absolutely, I condemn it and it needs to be outlawed, and people in work need greater protections wherever they work across the UK.
On outsourcing, the key point is that outsourcing is not used to erode terms and conditions, as a means, shall I say, to paraphrase, to level down. Organisations that will be captured by our social partnership and public procurement Bill will need to approach these issues in ways that are consistent with the socially responsible procurement duties. We're also seeking to strengthen the code of practice and ethical procurement alongside that, and actually the procurement duties within the Bill, we'll also look at applying to supply chains as well. So, we're looking at all those levers we have in Wales to make a difference in the areas that Mike Hedges raised, as well as and alongside our programme for government commitment to make sure that we explore where services can be sustainably and affordably be brought back into a strengthened public sector, we will do.
Diolch i Mike Hedges am ei gyfraniad angerddol iawn, a gwn i fod hwn yn faes y mae Mike wedi ymgyrchu arno ac wedi'i fynegi yn y Siambr hon am nifer o flynyddoedd. Yr ateb byr i'ch cwestiwn ynghylch a fyddwn i'n condemnio diswyddo ac ailgyflogi yw 'byddwn'. Rydym ni wedi ymrwymo'n llwyr i ddefnyddio'r holl ddulliau y gallwn ni i fynd mor bell ag y gallwn ni i sicrhau, mewn gwirionedd, nad yw'r arfer hwnnw'n cael ei ddefnyddio yng Nghymru. Ond, wrth gwrs, mae angen y ddeddfwriaeth honno ar lefel y DU arnom ni ac nid yw'r Bil cyflogaeth a gafodd ei addo yn 2019 wedi'i gyflwyno o hyd. Fel y dywedais i yn fy natganiad, am faint y gallwn ni barhau i gael rhai o'r diogeliadau mwyaf cyfyngol a chyfyngedig i weithwyr yn Ewrop gyfan, ac enghreifftiau fel P&O ac eraill—? Mae wedi'i ganolbwyntio arno'n fwy pendant, rwy'n meddwl, yn ystod y chwe mis diwethaf yn ystod y pandemig, ac mae mwy o bobl yn ymwybodol o ganlyniadau tactegau fel diswyddo ac ailgyflogi oherwydd, mewn gwirionedd, mae ein strwythur presennol yn caniatáu i hynny ddigwydd. Felly, yn sicr, rwyf i'n ei gondemnio ac mae angen ei wahardd, ac mae angen mwy o ddiogeliadau ar bobl mewn gwaith lle bynnag y maen nhw'n gweithio ledled y DU.
O ran contractau allanol, y pwynt allweddol yw na chaiff contractau allanol eu defnyddio i erydu telerau ac amodau, fel modd, ddywedaf i, i aralleirio, i ostwng y gwastad. Bydd angen i sefydliadau a gaiff eu cynnwys yn ein Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus ymdrin â'r materion hyn mewn ffyrdd sy'n gyson â'r dyletswyddau caffael sy'n gyfrifol yn gymdeithasol. Rydym ni hefyd yn ceisio cryfhau'r cod ymarfer a chaffael moesegol ochr yn ochr â hynny, ac mewn gwirionedd y dyletswyddau caffael yn y Bil, byddwn ni hefyd yn ystyried gwneud hynny'n gymwys i gadwyni cyflenwi hefyd. Felly, rydym ni'n ystyried yr holl ysgogiadau hynny sydd gennym ni yng Nghymru i wneud gwahaniaeth yn y meysydd y gwnaeth Mike Hedges eu codi, yn ogystal ag, ac ochr yn ochr â'n hymrwymiad yn y rhaglen lywodraethu i sicrhau ein bod ni'n archwilio lle y mae modd dod â gwasanaethau'n gynaliadwy ac yn fforddiadwy yn ôl i sector cyhoeddus cryfach, byddwn ni'n gwneud hynny.
Sticking with P&O, step forward the company that actually employs people with different working conditions in the shipping industry; as far as I'm aware, they're all using offshore places to register their companies, and they're all paying really appalling wages, and the conditions that they house these people in are really quite dreadful. But there's very little that Welsh Government can do, not even collaborating with the UK Government. This is an international problem that has to be dealt with by the United Nations.
Sticking with what we can do something about, you mentioned that one of the levers the Welsh Government has to support individuals and organisations is to upskill them, so they can access fair work. So, I wanted to look at the areas of the economy where we know there are recruitment and retention challenges. The Welsh Government is investing a large sum of money in extending the real living wage to social care and childcare, as well as obviously investing many millions in the optimised retrofit programme. How and who are you upskilling people who are under-represented in those sectors, whether they're ethnic minorities or more men in childcare, more women as insulation fitters in the construction industry?
Gan gadw at P&O, dyma gwmni sydd, mewn gwirionedd, yn cyflogi pobl gyda gwahanol amodau gwaith yn y diwydiant llongau; hyd y gwn i, maen nhw i gyd yn defnyddio lleoedd alltraeth i gofrestru eu cwmnïau, ac maen nhw i gyd yn talu cyflogau gwarthus iawn, ac mae'r amodau y maen nhw'n lletya'r bobl hyn ynddyn nhw wir yn ofnadwy. Ond does fawr dim y gall Llywodraeth Cymru ei wneud, nid hyd yn oed cydweithio â Llywodraeth y DU. Mae hon yn broblem ryngwladol y mae'n rhaid i'r Cenhedloedd Unedig ymdrin â hi.
Gan gadw at yr hyn y gallwn ni wneud rhywbeth yn ei gylch, gwnaethoch chi ddweud mai un o'r ysgogiadau sydd gan Lywodraeth Cymru i gefnogi unigolion a sefydliadau yw gwella eu sgiliau, fel y gallan nhw gael gwaith teg. Felly, roeddwn i eisiau ystyried meysydd yr economi lle'r ydym yn ymwybodol bod heriau recriwtio a chadw. Mae Llywodraeth Cymru yn buddsoddi swm mawr o arian i ymestyn y cyflog byw gwirioneddol i ofal cymdeithasol a gofal plant, yn ogystal â buddsoddi miliynau lawer, yn amlwg, yn y rhaglen ôl-osod er mwyn optimeiddio. Sut ydych chi'n uwchsgilio pobl sydd wedi'u tangynrychioli yn y sectorau hynny, a phwy, p'un a ydyn nhw'n lleiafrifoedd ethnig neu'n fwy o ddynion mewn gofal plant, mwy o fenywod fel gosodwyr inswleiddio yn y diwydiant adeiladu?
I thank Jenny Rathbone for her contribution and for raising and flagging the challenges that we do face in both a national and an international setting, because, obviously, the legal protections are not there and are definitely not strong enough to protect workers in workplaces right across the UK and beyond.
In terms of what we can do, you're right to identify those areas where we can support and upskill and use those levers at our disposal to try and make as much of a difference and an impact on people's lives that we can, in communities right across the country. So, again, we're working in social partnership, making sure we're working with people who can bring not just experience of the employment sector and the challenges that they face, but also in terms of the lived experience of people that work within those sectors too, and also the lived experience of people that we want to actually upskill, at the same time as supporting the sectors to strengthen them and strengthen the status and ensure that there are broader opportunities.
So, we are working with our social partners to ensure that employers and trade unions act as the champions for that change, to really drive forward, to help us to spread awareness and practice and to transform those organisational cultures to bring people on, working proactively to promote the advantages of a diverse workforce, and making sure that the work environments are there that are inclusive and support ethnic minority workers to participate, and not just to participate, but to progress and thrive as well, which I think is all important.
And alongside that, we are improving our front-line employability and skills services, ensuring that they are properly inclusive and are reflective of the communities they serve, which is as it should be, and taking action to widen participation of ethnic minority groups in the skills system. I know we're working right across Government with my colleague Jane Hutt in terms of the anti-racist action plan we're looking at now and other action plans around disabled workers and the LGBTQ+ community as well, to make sure that we're thinking about things in the workplace as well as in the community too, to make sure that's embedded across Government and through our employability and skills strategies moving forward as well.
Diolch i Jenny Rathbone am ei chyfraniad ac am godi a nodi'r heriau sy'n ein hwynebu ni mewn lleoliadau cenedlaethol a rhyngwladol, oherwydd, yn amlwg, nid yw'r diogeliadau cyfreithiol yno ac yn sicr nid ydyn nhw'n ddigon cryf i ddiogelu gweithwyr mewn gweithleoedd ledled y DU a thu hwnt.
O ran yr hyn y gallwn ni ei wneud, rydych chi'n iawn i nodi'r meysydd hynny lle gallwn ni gefnogi ac uwchsgilio a defnyddio'r dulliau hynny sydd ar gael i ni i geisio gwneud cymaint o wahaniaeth i fywydau pobl ac effeithio arnyn nhw gymaint ag y gallwn ni, mewn cymunedau ledled y wlad. Felly, unwaith eto, rydym ni'n gweithio mewn partneriaeth gymdeithasol, gan sicrhau ein bod ni'n gweithio gyda phobl sy'n gallu dod â nid yn unig profiad o'r sector cyflogaeth a'r heriau sy'n eu hwynebu nhw, ond hefyd o ran profiad bywyd pobl sy'n gweithio yn y sectorau hynny, a hefyd brofiad bywyd pobl yr ydym ni eisiau eu huwchsgilio, ar yr un pryd â chefnogi'r sectorau i'w cryfhau a chryfhau'r statws a sicrhau bod cyfleoedd ehangach.
Felly, rydym ni'n gweithio gyda'n partneriaid cymdeithasol i sicrhau bod cyflogwyr ac undebau llafur yn gweithredu fel hyrwyddwyr ar gyfer y newid hwnnw, i wir fwrw ymlaen â hynny, i'n helpu ni i ledaenu ymwybyddiaeth ac ymarfer ac i drawsnewid y diwylliannau sefydliadol hynny i ddatblygu pobl, gweithio'n rhagweithiol i hyrwyddo manteision gweithlu amrywiol, a sicrhau bod yr amgylcheddau gwaith yno sy'n gynhwysol ac yn cefnogi gweithwyr o leiafrifoedd ethnig i gymryd rhan, ac nid dim ond i gymryd rhan, ond i symud ymlaen a ffynnu hefyd, sydd, yn fy marn i, yn hollbwysig.
Ac ochr yn ochr â hynny, rydym ni'n gwella ein gwasanaethau cyflogadwyedd a sgiliau rheng flaen, gan sicrhau eu bod wir yn gynhwysol, ac yn adlewyrchu'r cymunedau y maen nhw'n eu gwasanaethu, fel y dylai hi fod, a chymryd camau i ehangu cyfranogiad grwpiau lleiafrifoedd ethnig yn y system sgiliau. Rwy'n gwybod ein bod ni'n gweithio ar draws y Llywodraeth gyda fy nghyd-Aelod Jane Hutt o ran y cynllun gweithredu gwrth-hiliol yr ydym ni'n ei ystyried nawr a chynlluniau gweithredu eraill sy'n ymwneud â gweithwyr anabl a'r gymuned LGBTQ+ hefyd, i sicrhau ein bod ni'n meddwl am bethau yn y gweithle yn ogystal ag yn y gymuned hefyd, i sicrhau bod hynny wedi'i wreiddio ar draws y Llywodraeth a thrwy ein strategaethau cyflogadwyedd a sgiliau wrth symud ymlaen.
Ac yn olaf, Jack Sargeant.
Finally, Jack Sargeant.
Diolch yn fawr, Deputy Presiding Officer. Could I commend the Minister for the work she has done in this area, not just as a Minister or Member of the Senedd, but of course in her previous role as a trade unionist? And I put on record my proud membership of Unite the Union, a community union, here today.
I did listen with interest when you mentioned a shorter working week in your statement. Perhaps it's time for a wider conversation on that, and of course the Petitions Committee will be undertaking an inquiry into that, and we would certainly like to hear your views around that. But I want to raise the example that I raised last week in the Chamber, where a young woman, working in the hospitality sector told me, and again, I quote, that she would get more tips if she didn't wear a mask. I simply can't comprehend this. Who on earth thinks that's an acceptable thing to say? It's an absolute disgrace.
So, Minister, 'How do we empower young workers?' is my question. I, of course, know many of these powers do sit with the UK Government and colleagues will be well aware today, I'm sure, of my feelings towards the competence of the UK Conservative Government in this field, but having said that, what can we do, working with the powers we do have in Welsh Government, working with our trade union colleagues, to ensure that young workers are empowered and protected?
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. A gaf i ganmol y Gweinidog am y gwaith y mae hi wedi'i wneud yn y maes hwn, nid yn unig fel Gweinidog neu Aelod o'r Senedd, ond wrth gwrs yn ei swydd flaenorol fel undebwr llafur? A hoffwn i gofnodi fy aelodaeth falch o Unite the Union, undeb cymunedol, sydd yma heddiw.
Gwnes i wrando gyda diddordeb pan wnaethoch chi sôn am wythnos waith fyrrach yn eich datganiad. Efallai ei bod yn bryd cael sgwrs ehangach am hynny, ac wrth gwrs bydd y Pwyllgor Deisebau yn cynnal ymchwiliad i hynny, a hoffem ni glywed eich barn am hynny, yn sicr. Ond rwyf i eisiau codi'r enghraifft y gwnes i ei chodi yr wythnos diwethaf yn y Siambr, pan ddywedodd menyw ifanc, sy'n gweithio yn y sector lletygarwch wrthyf i, ac eto, rwy'n dyfynnu, y byddai hi'n cael mwy o dips pe na bai'n gwisgo mwgwd. Ni allaf i ddeall hyn o gwbl. Pwy ar y ddaear sy'n meddwl bod hynny'n beth derbyniol i'w ddweud? Mae'n gwbl warthus.
Felly, Gweinidog, 'Sut mae grymuso gweithwyr ifanc?' yw fy nghwestiwn i. Rwyf i, wrth gwrs, yn gwybod bod llawer o'r pwerau hyn yn rhai Llywodraeth y DU a bydd fy nghyd-Aelodau yn ymwybodol iawn heddiw, rwy'n siŵr, o fy nheimladau i tuag at gymhwysedd Llywodraeth Geidwadol y DU yn y maes hwn, ond wedi dweud hynny, beth allwn ni ei wneud, gan weithio gyda'r pwerau sydd gennym ni yn Llywodraeth Cymru, gan weithio gyda'n cydweithwyr yn yr undebau llafur, i sicrhau bod gweithwyr ifanc yn cael eu grymuso a'u diogelu?
Daeth y Llywydd (Elin Jones) i’r Gadair.
The Llywydd (Elin Jones) took the Chair.
I thank my colleague Jack Sargeant for his contribution and for the work he is doing around supporting and amplifying the voice of young workers, which is really important. Can I absolutely join with you in condemning the experience of that young woman worker and what she's faced in the workplace? But I think, unfortunately, all of us here will say that's probably not atypical; that's probably an all-too-common experience. And what I've found, not just in this role, but as you've said previously, that, anecdotally, young workers are probably the most likely to be exploited because they don't know their rights.
So, I think for us as a Welsh Government, one of the things we can do is actually how we link in to the work we're doing with Careers Wales, which we're doing for the employability and skills plan, and other Welsh Government-supported organisations and bodies, that we're making sure that people, particularly young workers, are able to access information about rights and responsibilities in the workplace, and also the support that being a part of a trade union can give you. And I allude to it in the statement that we want to do some work, working with the pilot project with the Wales TUC, to actually reach out to younger workers, young people in schools, actually, to talk to them about their rights and responsibilities, and the role that trade unions play in workplaces and communities in Wales. I do remember writing something many years ago about why you should join a trade union. Don't we, Joel? Joel, I'll bring you a membership form to join a trade union next time. But in all seriousness, you spend such a significant part of your adult life in work, unless you win the lottery or gain money through spurious means, it's so, so important that you know your rights and protections and the best way to do that is being part of a trade union.
Diolch i fy nghyd-Aelod Jack Sargeant am ei gyfraniad ac am y gwaith y mae'n ei wneud o ran cefnogi a hybu llais gweithwyr ifanc, sy'n bwysig iawn. A gaf i ymuno'n llwyr â chi i gondemnio profiad y fenyw ifanc honno a oedd yn gweithio a'r hyn mae wedi ei wynebu yn y gweithle? Ond rwy'n credu, yn anffodus, y bydd pob un ohonom ni yma yn dweud nad yw hynny'n annodweddiadol, mae'n debyg; mae'n debyg bod hwnnw yn brofiad llawer rhy gyffredin. A'r hyn yr wyf i wedi ei ganfod, nid yn unig yn y rôl hon, ond fel yr ydych chi wedi ei ddweud o'r blaen, yw mai gweithwyr ifanc, yn anecdotaidd, yw'r rhai mwyaf tebygol o gael eu hecsbloetio gan nad ydyn nhw’n gwybod beth yw eu hawliau.
Felly, rwy'n credu i ni fel Llywodraeth Cymru, un o'r pethau y gallwn ni ei wneud mewn gwirionedd yw'r ffordd yr ydym yn cysylltu i'r gwaith yr ydym yn ei wneud gyda Gyrfa Cymru, yr ydym yn ei wneud ar gyfer y cynllun cyflogadwyedd a sgiliau, a sefydliadau a chyrff eraill a gefnogir gan Lywodraeth Cymru, ein bod ni'n sicrhau bod pobl, yn enwedig gweithwyr ifanc, yn gallu cael gwybodaeth am hawliau a chyfrifoldebau yn y gweithle, a hefyd y gefnogaeth y gall bod yn rhan o undeb llafur ei rhoi i chi. Ac rwy'n ei awgrymu yn y datganiad ein bod ni'n awyddus i wneud rhywfaint o waith, gan weithio gyda'r prosiect treialu gyda TUC Cymru, i estyn allan at weithwyr iau, pobl ifanc mewn ysgolion, i siarad â nhw am eu hawliau a'u cyfrifoldebau, a'r rôl mae undebau llafur yn ei chwarae mewn gweithleoedd a chymunedau yng Nghymru. Rwyf i yn cofio ysgrifennu rhywbeth flynyddoedd lawer yn ôl ynghylch pam y dylech chi ymuno ag undeb llafur. Onid ydym ni, Joel? Joel, fe ddof i â ffurflen aelodaeth i chi i ymuno ag undeb llafur y tro nesaf. Ond o ddifrif, rydych chi'n treulio rhan mor sylweddol o'ch bywyd fel oedolyn mewn gwaith, oni bai eich bod chi’n ennill y loteri neu'n ennill arian drwy ddulliau annilys, mae mor, mor bwysig eich bod chi’n gwybod beth yw eich hawliau a'ch amddiffyniadau a'r ffordd orau o wneud hynny yw bod yn rhan o undeb llafur.
Diolch i'r Dirprwy Weinidog.
I thank the Deputy Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r Rheoliadau Awdurdodau Lleol (Diwygiadau sy’n Ymwneud â Chyhoeddi Gwybodaeth) (Cymru) 2022. Dwi'n galw ar y Gweinidog llywodraeth leol i wneud y cynnig. Rebecca Evans.
The next item, therefore, is the Local Authorities (Amendments Relating to Publication of Information) (Wales) Regulations 2022. I call on the Minister for Finance and Local Government to move the motion. Rebecca Evans.
Cynnig NDM7966 Lesley Griffiths
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Awdurdodau Lleol (Diwygiadau sy’n Ymwneud â Chyhoeddi Gwybodaeth) (Cymru) 2022 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 8 Mawrth 2022.
Motion NDM7966 Lesley Griffiths
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Local Authorities (Amendments Relating to Publication of Information) (Wales) Regulations 2022 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 8 March 2022.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. I welcome the opportunity to bring forward these amending regulations today. The Local Authorities (Amendments Relating to Publication of Information) (Wales) Regulations 2022 will remove the requirement to make members of principal councils' addresses available to the public. As part of our approach to ensure the safety of elected members in local government, we are committed to replace the requirement for home addresses to be publicised in favour of an official address.
Section 100G(1)(a) of the Local Government Act 1972 requires a principal council to maintain a register, stating the name and address of every member of a council. Similar provision exists in section 100G(1)(b) in respect of members of a committee or sub-committee. Section 100G(4) requires this register to be open for inspection by the public at the offices of the council. Regulation 12 of the Local Authorities (Executive Arrangements) (Decisions, Documents and Meetings) (Wales) Regulations 2001 contains a similar requirement with respect to members of the executive of county and county borough councils, including members of committees and sub-committees of the executive.
To deliver on our commitment, section 43 of the Local Government and Elections (Wales) Act 2021 places a duty on principal councils to publish an electronic and postal address for correspondence for each council member. This does not have to be a home address. This provision will come into force from 5 May 2022. For consistency in our approach, these regulations will amend section 100G of the 1972 Act and regulation 12 of the 2001 regulations to provide that the information open to inspection must not include a member's address included in the registers.
We know these changes will not in themselves resolve issues of safety. They are, however, part of a wider set of arrangements that aim to reinforce the importance of protecting members' rights to have a private life free of harm and harassment. I ask Members to approve these regulations today and, Llywydd, I'm grateful to colleagues from across the Chamber for indicating to me that they are keen to support them. Diolch.
Diolch, Llywydd. Rwy’n croesawu’r cyfle i gyflwyno'r rheoliadau diwygio hyn heddiw. Bydd Rheoliadau Awdurdodau Lleol (Diwygiadau sy'n Ymwneud â Chyhoeddi Gwybodaeth) (Cymru) 2022 yn dileu'r gofyniad i sicrhau bod cyfeiriadau aelodau prif gynghorau ar gael i'r cyhoedd. Fel rhan o'n dull o sicrhau diogelwch aelodau etholedig mewn llywodraeth leol, rydym wedi ymrwymo i ddisodli'r gofyniad i gyhoeddi cyfeiriadau cartref o blaid cyfeiriad swyddogol.
Mae adran 100G(1)(a) o Ddeddf Llywodraeth Leol 1972 yn ei gwneud yn ofynnol i brif gyngor gadw cofrestr, gan nodi enw a chyfeiriad pob aelod o gyngor. Ceir darpariaeth debyg yn adran 100G(1)(b) mewn cysylltiad ag aelodau pwyllgor neu is-bwyllgor. Mae adran 100G(4) yn ei gwneud yn ofynnol i'r gofrestr hon fod yn agored i'r cyhoedd ei harchwilio yn swyddfeydd y cyngor. Mae rheoliad 12 o Reoliadau Awdurdodau Lleol (Trefniadau Gweithrediaeth) (Penderfyniadau, Dogfennau a Chyfarfodydd) (Cymru) 2001 yn cynnwys gofyniad tebyg mewn cysylltiad ag aelodau gweithrediaeth cynghorau sir a chynghorau bwrdeistref sirol, gan gynnwys aelodau pwyllgorau ac is-bwyllgorau'r weithrediaeth.
Er mwyn cyflawni ein hymrwymiad, mae adran 43 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 yn gosod dyletswydd ar brif gynghorau i gyhoeddi cyfeiriad electronig a thrwy'r post ar gyfer gohebiaeth ar gyfer pob aelod o'r cyngor. Nid oes rhaid i hyn fod yn gyfeiriad cartref. Daw'r ddarpariaeth hon i rym ar 5 Mai 2022. Er cysondeb yn ein dull gweithredu, bydd y rheoliadau hyn yn diwygio adran 100G o Ddeddf 1972 a rheoliad 12 o reoliadau 2001 i ddarparu na ddylai'r wybodaeth sy'n agored i'w harchwilio gynnwys cyfeiriad aelod sydd wedi'i gynnwys yn y cofrestrau.
Rydym yn gwybod na fydd y newidiadau hyn ynddyn nhw eu hunain yn datrys materion diogelwch. Fodd bynnag, maen nhw’n rhan o gyfres ehangach o drefniadau sy'n ceisio atgyfnerthu pwysigrwydd diogelu hawliau aelodau i gael bywyd preifat heb niwed nac aflonyddu. Rwy’n gofyn i'r Aelodau gymeradwyo'r rheoliadau hyn heddiw a, Llywydd, rwy’n ddiolchgar i fy nghyd-Aelodau o bob rhan o'r Siambr am ddweud wrthyf eu bod nhw’n awyddus i'w cefnogi. Diolch.
Yn wir, does yna neb eisiau siarad yn y ddadl ar y mater yma, felly dwi'n cymryd nad yw'r Gweinidog eisiau ymateb, felly fe wnaf i ofyn y cwestiwn: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nag oes. Ac felly, mae'r cynnig yna wedi ei dderbyn o dan Rheol Sefydlog 12.36.
Indeed, there's nobody else who wants to contribute in this debate on this particular issue, so I take it that the Minister doesn't want to respond, so I'll ask the question. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No, there is no objection. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Cynnig i atal Rheolau Sefydlog dros dro sydd nesaf, er mwyn caniatáu i eitemau 11 a 12 gael eu trafod. Dwi'n galw ar y Gweinidog iechyd i wneud y cynnig i atal y Rheolau Sefydlog.
A motion to suspend Standing Orders is next, to enable items 11 and 12 to be debated. I call on the Minister for health to move the motion to suspend Standing Orders.
Cynnig NNDM7977 Lesley Griffiths
Cynnig bod Senedd Cymru, yn unol â Rheolau Sefydlog 33.6 a 33.8:
Yn atal Rheol Sefydlog 12.20(i) a'r rhan honno o Reol Sefydlog 11.16 sy'n ei gwneud yn ofynnol bod y datganiad wythnosol o dan Reol Sefydlog 11.11 yn darparu'r amserlen ar gyfer busnes yn y Cyfarfod Llawn yr wythnos ganlynol, er mwyn caniatáu i NNDM7975 a NNDM7976 gael eu hystyried yn y Cyfarfod Llawn ar 29 Mawrth 2022.
Motion NNDM7977 Lesley Griffiths
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Orders 33.6 and 33.8:
Suspends Standing Order 12.20(i) and that part of Standing Order 11.16 that requires the weekly announcement under Standing Order 11.11 to constitute the timetable for business in Plenary for the following week, to allow NNDM7975 and NNDM7976 to be considered in Plenary on 29 March 2022.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cynnig yw i atal y Rheolau Sefydlog dros dro. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu hynny?
The proposal is to suspend Standing Orders temporarily. Does any Member object?
Any objections to—[Interruption.] Are you objecting to—[Interruption.] I didn't quite hear anything there, so I'll move hastily on. [Laughter.] The motion to suspend Standing Orders is agreed.
Unrhyw wrthwynebiadau i—[Torri ar draws.] Ydych chi'n gwrthwynebu—[Torri ar draws.] Wnes i ddim clywed dim byd yn awr, felly byddaf yn symud ymlaen ar frys. [Chwerthin.] Mae'r cynnig i atal y Rheolau Sefydlog wedi ei dderbyn.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Nesaf, yn unol â Rheol Sefydlog 12.24, oni bai bod Aelod yn gwrthwynebu, bydd y tri chynnig o dan eitemau 10, 11 a 12 yn cael eu grwpio i'w trafod, gyda phleidleisiau ar wahân. Y tri chynnig hynny yw'r Rheoliadau Deddf y Coronafeirws 2020 (Newid Dyddiad Dod i Ben) (Cymru) 2022 a Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) 2022. Felly, a oes unrhyw wrthwynebiad i grwpio'r cynigion yma ar gyfer eu trafod, gyda phleidleisiau ar wahân? Da iawn. Does yna ddim gwrthwynebiad dwi'n ei weld.
Next, in accordance with Standing Order 12.24, unless a Member objects, the three motions under items 10, 11 and 12 will be grouped for debate, but with separate votes. Those three motions are the Coronavirus Act 2020 (Alteration of Expiry Date) (Wales) Regulations 2022 and the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) Regulations 2022. So, are there any objections to grouping those motions for debate, but with separate votes? Excellent. There are no objections.
Fe awn ni ymlaen i glywed y cynnig. Dwi'n galw ar y Gweinidog iechyd i wneud hynny—Eluned Morgan.
We will go on to hear the motion. I call on the Minister for health to do just that—Eluned Morgan.
Cynnig NDM7967 Lesley Griffiths
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo Rheoliadau Deddf y Coronafeirws 2020 (Newid Dyddiad Dod i Ben) (Cymru) 2022 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 22 Mawrth 2022.
Motion NDM7967 Lesley Griffiths
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves The Coronavirus Act 2020 (Alteration of Expiry Date) (Wales) Regulations 2022 laid in the Table Office on 22 March 2022.
Cynnig NNDM7975 Lesley Griffiths
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 7) 2022 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 25 Mawrth 2022.
Motion NNDM7975 Lesley Griffiths
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No. 7) Regulations 2022 laid in the Table Office on 25 March 2022.
Cynnig NNDM7976 Lesley Griffiths
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
2. Yn cymeradwyo Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 8) 2022 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 25 Mawrth 2022.
Motion NNDM7976 Lesley Griffiths
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No. 8) Regulations 2022 laid in the Table Office on 25 March 2022.
Cynigiwyd y cynigion.
Motions moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. I move the motion before us. As the First Minister set out last week, cases are once again increasing rapidly across Wales, which is being driven by the subtype of omicron variant BA.2. The latest results from the ONS coronavirus infection survey suggest that one in 16 people in Wales had COVID-19 in the week ending 19 March. That was 10 days ago; it's more likely now to look like around one in 13 or 14. There were more than 1,300 COVID-19-related patients in hospital as at 23 March; today, that stands at 1,492.
Before us today are three sets of amendment regulations. Firstly, the Coronavirus Act 2020 (Alteration of Expiry Date) (Wales) Regulations 2022. The Coronavirus Act 2020, the Act, granted the Welsh Ministers emergency powers to respond to the pandemic. The Act received Royal Assent on 25 March 2020. The majority of the temporary provisions within the Act expired at the end of the day on 24 March. All Governments across the UK have brought forward regulations extending different provisions within the Act. The Coronavirus Act 2020 (Alteration of Expiry Date) (Wales) Regulations 2022 extend two temporary provisions for a maximum period of six months to 24 September 2022.
Coronavirus is still with us, and we can expect further waves of infection and new variants to emerge. These could be more severe than previous variants, and could have higher levels of vaccine escape. The extension of these two provisions is part of our contingency planning. The relevant provisions are in section 82, business tenancies in England and Wales, protection from forfeiture. These provisions give the Welsh Ministers the power to extend the relevant period during which a right of re-entry or forfeiture under a business tenancy for non-payment of rent may not be enforced, in order to help businesses affected by coronavirus. Following the end of this period, the Commercial Rent (Coronavirus) Bill, to which the Senedd gave legislative consent on 8 March, will support landlords and tenants in resolving disputes relating to rent-owed businesses that were required to close during the pandemic. We needed to be able to extend the relevant period using section 82 of the Coronavirus Act if it had expired before the commercial rent Bill received Royal Assent. However, the commercial rent Bill came into force on 24 March and, as such, I can confirm that we will not use these provisions.
Section 38, Schedule 17, temporary continuity, education and training and childcare. These provisions give the Welsh Ministers a power to issue temporary continuity directions to educational institutions, registered childcare providers and local authorities to help manage disruption to learning during the pandemic. The extension of these education provisions is very much a contingency measure, and we're not planning or expecting to these provisions in the six-month extension window. Any proposal to use the powers within these provisions would require the Welsh Government to bring forward further regulations, which, of course, would be subject to Senedd scrutiny. Members would have the opportunity at that time to consider the proportionality and appropriateness of any measures that we would be proposing in the six-month extension window.
Diolch yn fawr, Llywydd. Rwy’n cynnig y cynnig ger ein bron. Fel y nododd y Prif Weinidog yr wythnos diwethaf, mae achosion unwaith eto'n cynyddu'n gyflym ledled Cymru, sy'n cael ei ysgogi gan yr is-deip o amrywiolyn omicron BA.2. Mae'r canlyniadau diweddaraf o arolwg o heintiau'r coronafeirws y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn awgrymu bod gan un o bob 16 o bobl yng Nghymru COVID-19 yn yr wythnos a ddaeth i ben ar 19 Mawrth. Roedd hynny 10 diwrnod yn ôl; mae'n fwy tebygol yn awr o edrych fel tua un o bob 13 neu 14. Roedd mwy na 1,300 o gleifion yn yr ysbyty am resymau yn ymwneud â COVID-19 ar 23 Mawrth; heddiw, y ffigur yw 1,492.
Ger ein bron heddiw mae tair cyfres o reoliadau diwygiedig. Yn gyntaf, Rheoliadau Deddf y Coronafeirws 2020 (Newid Dyddiad Dod i Ben) (Cymru) 2022. Rhoddodd Deddf y Coronafeirws 2020, y Ddeddf, bwerau brys i Weinidogion Cymru ymateb i'r pandemig. Cafodd y Ddeddf Gydsyniad Brenhinol ar 25 Mawrth 2020. Daeth y rhan fwyaf o'r darpariaethau dros dro yn y Ddeddf i ben ar ddiwedd y dydd ar 24 Mawrth. Mae pob Llywodraeth ledled y DU wedi cyflwyno rheoliadau sy'n ymestyn gwahanol ddarpariaethau yn y Ddeddf. Mae Rheoliadau Deddf y Coronafeirws 2020 (Newid Dyddiad Dod i Ben) (Cymru) 2022 yn ymestyn dwy ddarpariaeth dros dro am gyfnod o chwe mis ar y mwyaf hyd at 24 Medi 2022.
Mae'r coronafeirws gyda ni o hyd, a gallwn ni ddisgwyl i ragor o donnau o'r haint ac amrywiolion newydd ddod i'r amlwg. Gallai'r rhain fod yn fwy difrifol nag amrywiolion blaenorol, a gallen nhw feddu ar lefelau uwch o allu dianc rhag y brechlyn. Mae ymestyn y ddwy ddarpariaeth hyn yn rhan o'n gwaith cynllunio wrth gefn. Mae'r darpariaethau perthnasol yn adran 82, tenantiaethau busnes yng Nghymru a Lloegr, sy'n eu diogelu rhag fforffedu. Mae'r darpariaethau hyn yn rhoi'r pŵer i Weinidogion Cymru ymestyn y cyfnod perthnasol pan na chaniateir gorfodi hawl i ail-fynediad neu fforffediad o dan denantiaeth fusnes am beidio â thalu rhent, er mwyn helpu busnesau y mae'r coronafeirws wedi effeithio arnyn nhw. Ar ôl diwedd y cyfnod hwn, bydd y Bil Rhent Masnachol (Coronafeirws) y rhoddodd y Senedd ganiatâd deddfwriaethol iddo ar 8 Mawrth, yn cefnogi landlordiaid a thenantiaid i ddatrys anghydfodau sy'n ymwneud â busnesau sydd â dyled rhent yr oedd yn ofynnol iddyn nhw gau yn ystod y pandemig. Roedd angen i ni allu ymestyn y cyfnod perthnasol gan ddefnyddio adran 82 o Ddeddf y Coronafeirws pe bai wedi dod i ben cyn i'r Bil rhent masnachol gael Cydsyniad Brenhinol. Fodd bynnag, daeth y Bil rhent masnachol i rym ar 24 Mawrth ac, o'r herwydd, gallaf gadarnhau na fyddwn yn defnyddio'r darpariaethau hyn.
Adran 38, Atodlen 17, parhad dros dro, addysg a hyfforddiant a gofal plant. Mae'r darpariaethau hyn yn rhoi pŵer i Weinidogion Cymru roi cyfarwyddiadau parhad dros dro i sefydliadau addysgol, darparwyr gofal plant cofrestredig ac awdurdodau lleol i helpu i reoli'r tarfu ar ddysgu yn ystod y pandemig. Mae ymestyn y darpariaethau addysg hyn yn fesur wrth gefn i raddau helaeth, ac nid ydym yn bwriadu nac yn disgwyl defnyddio'r darpariaethau hyn yn y cyfnod estynedig o chwe mis. Byddai unrhyw gynnig i ddefnyddio'r pwerau o fewn y darpariaethau hyn yn ei gwneud yn ofynnol i Lywodraeth Cymru gyflwyno rheoliadau pellach, a fyddai, wrth gwrs, yn destun craffu gan y Senedd. Byddai'r Aelodau'n cael cyfle bryd hynny i ystyried cymesuredd a phriodoldeb unrhyw fesurau y byddem yn eu cynnig yn y cyfnod estynedig o chwe mis.
Yn ail, Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 7) 2022. Yn ein cynllun pontio, 'Gyda’n gilydd tuag at ddyfodol mwy diogel', cyflwynom ni ein bwriad, mewn senario COVID-sefydlog, i ddileu'r cyfyngiadau cyfreithiol a oedd yn weddill ar 28 Mawrth. Yn anffodus, o ystyried y sefyllfa ar hyn o bryd, fe ddaethon ni i'r casgliad adeg yr adolygiad 21 diwrnod ar 24 Mawrth na fyddai modd inni symud mor gyflym ag yr oedden ni wedi ei ragweld ac wedi'i gynllunio. Felly, o dan reoliadau rhif 7, mae'r dyddiad y daw'r prif reoliadau i ben yn cael ei ymestyn o 28 Mawrth i 18 Ebrill.
Yn drydydd, Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 8) 2022. Ni allwn gadw'r rheolau brys yma am byth; mae'n ffaith bod yn rhaid inni ddysgu byw gyda'r coronafeirws. Felly, rŷn ni hefyd wedi penderfynu, yn dilyn yr adolygiad 21 diwrnod diweddaraf, i barhau â'n taith ofalus i ffwrdd o gyfyngiadau cyfreithiol. Mae rheoliadau rhif 8 yn dileu, o 28 Mawrth ymlaen, y gofyniad cyfreithiol i hunanynysu, ac mae'r gofyniad i wisgo gorchuddion wyneb mewn siopau ac ar drafnidiaeth gyhoeddus hefyd wedi'i ddileu. Mae'r rhain yn dal i fod yn fesurau diogelu pwysig y gall pobl eu cymryd i leihau trosglwyddiad y feirws, ond nawr yw'r amser iawn, yn ein barn ni, i ganiatáu i bobl wneud eu penderfyniadau eu hunain. Fel rydym ni wedi'i weld drwy gydol y pandemig, bydd pobl Cymru yn gwneud y peth iawn i gadw ein hunain yn ddiogel.
Rŷn ni wedi cadw'r gofyniad i wisgo gorchuddion wyneb mewn lleoliadau iechyd a gofal cymdeithasol. Bydd hyn o gymorth i ddiogelu'r bobl sydd fwyaf agored i niwed yn y mannau hynny lle mae'r mwyaf o risg. Rŷn ni hefyd wedi cadw'r gofyniad i fusnesau a sefydliadau gynnal asesiadau risg penodol ar gyfer y coronafeirws, a chymryd mesurau rhesymol i reoli trosglwyddiadau. Bydd hyn yn ein galluogi i ddiweddaru'r asesiadau risg ac ystyried mesurau priodol yn sgil yr is-amrywiolyn BA.2. Bydd y rheoliadau'n cael eu hadolygu unwaith eto erbyn 14 Ebrill. Fel rŷn ni wedi'i wneud bob amser, byddwn ni'n dal i wneud penderfyniadau i ddiogelu iechyd pobl Cymru ar sail y dystiolaeth wyddonol sydd ar gael i ni, a dwi'n annog yr Aelodau i gefnogi ein cynigion. Diolch, Llywydd.
Secondly, the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No. 7) Regulations 2022. In our transition plan, 'Together for a safer future', we introduced our intention, in a COVID-stable scenario, to abolish the legal restrictions on 28 March. Unfortunately, given the situation at present, we came to the conclusion at the time of the 21-day review on 24 March that it wouldn't be possible for us to move as swiftly as we had anticipated and had planned for. So, under the No. 7 regulations, the date on which the main regulations come to an end will be extended from 28 March to 18 April.
Thirdly, the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No. 8) Regulations 2022. We cannot keep these emergency regulations in place forever; it's a fact that we will have to learn to live with coronavirus. Therefore, we have also decided, following the 21-day review undertaken recently, to continue with our cautious journey away from legal restrictions. The No. 8 regulations scrap, from 28 March onwards, the legal requirement to self-isolate, and the requirement to wear face coverings in shops and on public transport is also removed. These continue to be important safeguards that people can take in order to reduce virus transmission, but now is the right time, in our view, to allow people to make their own decisions. As we've seen throughout the pandemic, the people of Wales will do the right thing to keep us all safe.
We have retained the requirement to a wear face covering in health settings and social care settings. This will assist in safeguarding the most vulnerable in those places where the risk is greatest. We have also kept the requirement for businesses and organisations to hold specific risk assessments for coronavirus, and to take reasonable steps to manage transmission. This will enable us to update the risk assessments and to consider appropriate measures in light of the BA.2 sub-variant. The regulations will be reviewed once again by 14 April. As we have always done, we will continue to make decisions to safeguard the public's health in Wales on the basis of the scientific evidence available to us, and I encourage Members to support these proposals.
Russell George.
Russell George.
Diolch, Llywydd. Sorry for my earlier confusion, I was trying to remove my face mask at the same time as not having my translation equipment on. I do apologise.
Diolch, Llywydd. Mae'n ddrwg gen i am fy nryswch cynharach, roeddwn i'n ceisio tynnu fy ngorchudd wyneb ar yr un pryd â pheidio â chael fy offer cyfieithu ymlaen. Rwy'n ymddiheuro.
Multitasking can be difficult for some. [Laughter.]
Gall amldasgio fod yn anodd i rai. [Chwerthin.]
Especially for men, yes. [Laughter.]
Yn enwedig i ddynion. [Chwerthin.]
I didn't say that.
Wnes i ddim dweud hynny.
I know you didn't say that. Thank you, Presiding Officer.
Minister, can I thank you for introducing these regulations this afternoon? We're not going to be supporting the alteration of the date of the Coronavirus Act. I listened carefully to what you said, and I have a lot of understanding for the point that you argue this afternoon for extending the period by a further six months, and I understand a large part of the logic that you have outlined this afternoon. But, of course, my own position and the position of the Welsh Conservatives, is that all emergency legislation has to have an end date, and I think you would agree with that, and I think the difference between us is where that end date is. For me and the Welsh Conservatives, we believe that that end date has now come. If further legislation is required in the future, and we hope it's not, and you expect it not to be, and I would expect it not to be also, then that legislation should be brought forward and discussed on its own merit. I understand that you've talked about further scrutiny coming forward in the form of the extension, but I do believe firmly that there has to be an end date to emergency legislation and that that time has now come.
In regard to the other health protection regulations that you've introduced this afternoon, Minister, we'll be supporting both those regulations. I think after two years of living in restrictions, I think it's welcome news that we're now at this point where all restrictions, virtually, have been lifted. I of course agree that we have to continue to be cautious and that the coronavirus is still here, and it's still here in this country, in Wales, and in other parts of the world. So, of course I take the context in that regard. But we're now moving into a new phase of the coronavirus pandemic, we're moving to a fresh stage where coronavirus now sits alongside, to a large extent, other kinds of viruses, and we have to learn to live along with coronavirus.
Minister, I was pleased that the requirement of face masks is largely moving from law into guidance. I think that's the appropriate step to take. Of course, I appreciate that people are still being encouraged to wear face masks in many of these settings, but I now believe it is right to ask people to use their personal responsibility rather than requiring people by law to wear face masks. And the same, of course, for self-isolation rules as well. I believe the vast, vast majority of people will use their common sense and their proper judgment, and we should give the public of Wales the ability to make those judgments themselves.
I would just question, of course, why it remains in law for face masks to be worn in health and social care settings. I'm not disagreeing with the fact that those in health and social care settings should wear masks, I think that is sensible, so that is not the point I'm making here. But, of course, why treat this group very differently to the other groups of people, for example, who go into shops and use public transport? I would've thought that those working in a health and social care setting would have a greater ability to make their own judgments about what is best for health and social care settings themselves. So, I just want to understand your logic behind that particular point.
Can I also ask you for an update on when you expect the three-week cycles to come to an end as well? I think the next three-week cycle is, from memory, on 18 April. But, if on that date, as you would expect, the remaining regulations are then lifted, what, can I then ask, is your expectation of future three-week cycles? Should we then expect them to no longer take place at that point? I would expect that to be the case, but perhaps you could outline that to us.
Also, if I can finally ask a question I've asked many times before. I've never really got a good, clear answer on this, so I'm hoping I can ask it again today. With regard to the three-week cycles, of course, what happens is the press get advised before this Senedd, the press then make that public at 10 p.m. on a Thursday evening, and then the First Minister brings his address on the Friday at the 12:15 briefing, and members of the press have the opportunity to scrutinise the First Minister in that regard. And then, on the following Tuesday, it normally comes here for a statement. In fact, we haven't had a statement even in this case today, but we have had the opportunity through these regulations. But, of course, that doesn't happen in any other part of the UK. I really want to understand, Minister, that, in future, now there's an opportunity to re-examine the way that the three-week cycles operate—. Can I now ask why on earth the First Minister or yourself would not come here to make the announcement here first, so Senedd Members can scrutinise those decisions, and then, if you so wish, to make a statement to the press and give them an opportunity to do that after the people of Wales have learnt what that decision is through this elected Senedd and Parliament here, Minister?
Rwy'n gwybod na wnaethoch chi ddweud hynny. Diolch yn fawr, Llywydd.
Gweinidog, a gaf i ddiolch i chi am gyflwyno'r rheoliadau hyn y prynhawn yma? Ni fyddwn ni’n cefnogi newid dyddiad Deddf y Coronafeirws. Fe wnes i wrando’n ofalus ar yr hyn y gwnaethoch chi ei ddweud, ac mae gen i lawer o ddealltwriaeth o'r pwynt yr ydych chi’n ei ddadlau y prynhawn yma am ymestyn y cyfnod i chwe mis arall, ac rwy’n deall rhan fawr o'r rhesymeg yr ydych chi wedi ei hamlinellu y prynhawn yma. Ond, wrth gwrs, fy safbwynt i a safbwynt y Ceidwadwyr Cymreig yw bod yn rhaid i'r holl ddeddfwriaeth frys gael dyddiad gorffen, ac rwy’n credu y byddech chi’n cytuno â hynny, ac rwy’n credu mai'r gwahaniaeth rhyngom ni yw pryd y mae'r dyddiad gorffen hwnnw. I mi a’r Ceidwadwyr Cymreig, rydym ni’n credu bod y dyddiad gorffen hwnnw wedi dod bellach. Os oes angen deddfwriaeth bellach yn y dyfodol, ac rydym yn gobeithio na fydd, ac rydych chi'n disgwyl na fydd, a byddwn i’n disgwyl na fydd hefyd, yna dylid cyflwyno'r ddeddfwriaeth honno a'i thrafod yn ôl ei rhinwedd ei hun. Rwy’n deall eich bod chi wedi sôn am gyflwyno craffu pellach ar ffurf yr estyniad, ond rwyf i yn credu’n gryf fod yn rhaid cael dyddiad gorffen i ddeddfwriaeth frys a bod yr amser hwnnw wedi cyrraedd yn awr.
O ran y rheoliadau diogelu iechyd eraill yr ydych chi wedi eu cyflwyno y prynhawn yma, Gweinidog, byddwn yn cefnogi'r ddau reoliad hynny. Rwy'n meddwl ar ôl dwy flynedd o fyw mewn cyfyngiadau, rwy'n credu ei bod yn newyddion da ein bod ni bellach ar y pwynt hwn lle mae'r holl gyfyngiadau, bron, wedi eu codi. Rwyf i wrth gwrs yn cytuno bod yn rhaid i ni barhau i fod yn ofalus a bod y coronafeirws yma o hyd, ac mae yma o hyd yn y wlad hon, yng Nghymru, ac mewn rhannau eraill o'r byd. Felly, wrth gwrs, rwy'n derbyn y cyd-destun yn hynny o beth. Ond rydym ni bellach yn symud i gyfnod newydd o bandemig y coronafeirws, rydym ni’n symud i gyfnod newydd lle mae'r coronafeirws bellach yn eistedd ochr yn ochr â mathau eraill o feirysau, i raddau helaeth, ac mae'n rhaid i ni ddysgu byw â'r coronafeirws.
Gweinidog, roeddwn i’n falch bod y gofyniad am orchuddion wyneb yn symud i raddau helaeth o'r gyfraith i arweiniad. Rwy’n credu mai dyna'r cam priodol i'w gymryd. Wrth gwrs, rwy'n sylweddoli bod pobl yn dal i gael eu hannog i wisgo gorchudd wyneb mewn llawer o'r lleoliadau hyn, ond rwy’n credu ei bod hi’n iawn yn awr i ofyn i bobl ddefnyddio eu cyfrifoldeb personol yn hytrach na'i gwneud yn ofynnol i bobl yn ôl y gyfraith wisgo gorchudd wyneb. A'r un peth, wrth gwrs, o ran rheolau hunanynysu hefyd. Rwy’n credu y bydd y mwyafrif helaeth o bobl yn defnyddio eu synnwyr cyffredin a'u barn briodol, a dylem ni roi'r gallu i'r cyhoedd yng Nghymru wneud yr arfarniadau hynny eu hunain.
Byddwn i'n cwestiynu, wrth gwrs, pam y mae'n parhau i fod yn y gyfraith i wisgo gorchudd wyneb mewn lleoliadau iechyd a gofal cymdeithasol. Nid wyf i'n anghytuno â'r ffaith y dylai'r rhai mewn lleoliadau iechyd a gofal cymdeithasol wisgo gorchudd wyneb, rwy’n credu bod hynny'n synhwyrol, felly nid dyna'r pwynt rwy'n ei wneud yma. Ond, wrth gwrs, pam trin y grŵp hwn yn wahanol iawn i'r grwpiau eraill o bobl, er enghraifft, sy'n mynd i'r siopau ac yn defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus? Byddwn i wedi meddwl y byddai gan y rhai sy'n gweithio mewn lleoliad iechyd a gofal cymdeithasol fwy o allu i lunio eu barn eu hunain am yr hyn sydd orau i leoliadau iechyd a gofal cymdeithasol eu hunain. Felly, hoffwn i ddeall eich rhesymeg y tu ôl i'r pwynt penodol hwnnw.
A gaf i ofyn i chi hefyd am yr wybodaeth ddiweddaraf am pryd rydych chi’n disgwyl i'r cylchoedd tair wythnos ddod i ben hefyd? Rwy’n credu bod y cylch tair wythnos nesaf, o fy nghof, ar 18 Ebrill. Ond, os ar y dyddiad hwnnw, fel y byddech chi’n ei ddisgwyl, bod y rheoliadau sy'n weddill yn cael eu codi wedyn, beth, a gaf i ofyn, yw eich disgwyliad o ran cylchoedd tair wythnos yn y dyfodol? A ddylem ni wedyn ddisgwyl iddyn nhw beidio â digwydd mwyach bryd hynny? Byddwn i’n disgwyl i hynny ddigwydd, ond efallai y gallech chi amlinellu hynny i ni.
Hefyd, yn olaf, a gaf i ofyn cwestiwn rwyf i wedi ei ofyn droeon o'r blaen? Nid wyf i erioed wedi cael ateb da a chlir ar hyn, felly rwy'n gobeithio y caf ei ofyn eto heddiw. O ran y cylchoedd tair wythnos, wrth gwrs, yr hyn sy'n digwydd yw bod y wasg yn cael gwybod cyn y Senedd hon, mae'r wasg wedyn yn cyhoeddi hynny am 10pm ar nos Iau, ac yna mae'r Prif Weinidog yn cyflwyno'i anerchiad ar y dydd Gwener yn y sesiwn friffio am 12:15, ac mae aelodau'r wasg yn cael cyfle i graffu ar waith y Prif Weinidog yn hynny o beth. Ac yna, ar y dydd Mawrth canlynol, mae fel arfer yn dod yma ar gyfer datganiad. Yn wir, nid ydym ni wedi cael datganiad hyd yn oed yn yr achos hwn heddiw, ond rydym ni wedi cael y cyfle drwy'r rheoliadau hyn. Ond, wrth gwrs, nid yw hynny'n digwydd mewn unrhyw ran arall o'r DU. Rwy'n wirioneddol awyddus i ddeall, Gweinidog, fod cyfle nawr yn y dyfodol, i ailystyried y ffordd y mae'r cylchoedd tair wythnos yn gweithredu—. A gaf i ofyn yn awr pam ar y ddaear na fyddai'r Prif Weinidog neu chithau yn dod yma i wneud y cyhoeddiad yma'n gyntaf, fel y gall Aelodau'r Senedd graffu ar y penderfyniadau hynny, ac yna, os ydych chi’n dymuno, gwneud datganiad i'r wasg a rhoi cyfle iddyn nhw wneud hynny ar ôl i bobl Cymru ddysgu beth yw'r penderfyniad hwnnw drwy'r Senedd a'r senedd etholedig hon, Gweinidog?
Mae yna dri set o reoliadau o'n blaenau ni heddiw. Mae'r ddau gyntaf yn estyn y sefyllfa bresennol. Gan ein bod ni mewn sefyllfa ddigon heriol ar hyn o bryd efo achosion uchel iawn o COVID, rydyn ni'n credu bod hynny'n beth synhwyrol iawn i'w wneud. Mi fyddwn ni yn cefnogi y rheoliadau hynny, felly, a dwi ddim yn meddwl bod angen sylwadau pellach gen i. Ond am yr union reswm rydyn ni yn mynd i gefnogi parhau â'r rheoliadau hynny, dydyn ni ddim yn gallu cefnogi diwygiad rhif 8, achos dydw i na'r meinciau yma ddim yn gallu deall pam bod y Llywodraeth wedi penderfynu symud i godi'r mesurau diogelwch yma ar y pwynt yma mewn amser.
There are three sets of regulations in front of us today. The first two extend the current situation, and as we are in a challenging situation at the moment, with very high numbers of cases of COVID, we think that that is a sensible thing to do. We will be supporting those regulations, and I don't think that further comments are needed from me on that. But, for the exact reason that we are going to support the continuation of those regulations, we cannot support the No. 8 amendment, because I and the benches here can't understand why the Government has decided to move to raise these safety measures at this point in time.
Let me quote the First Minister's words from earlier this afternoon, answering a question, actually, about the ambulance service. He said,
'we have some of the highest numbers of people falling ill with the virus of any time in the whole of the pandemic. Only a matter of weeks ago, we managed to reduce the number of people in our hospital beds suffering from coronavirus down to around 700. It went above 1,400 yesterday'—
confirmed by the Minister here now—
'and that number has continued to rise.'
He called it
'a very challenging context, and a context that has been deteriorating'.
So, in that challenging context, Welsh Government has decided to remove most of the very modest, actually, but important protective measures still in place. And when you consider face coverings in particular, they're just not disruptive at all, are they? Why remove mandation in retail and transport now?
And if there are some signs—hopefully there are—that, in Wales as a whole, cases are beginning to stabilise, we can be pretty sure that in some parts of Wales, the west in particular, including Ynys Môn, we haven't reached the peak yet, because that's been the pattern of the spread of this virus throughout. It is an east-west movement. That's how pandemics work. Why expose people more to the virus before we know that we are over this current peak?
Gadewch i mi ddyfynnu geiriau'r Prif Weinidog yn gynharach y prynhawn yma, wrth ateb cwestiwn, mewn gwirionedd, am y gwasanaeth ambiwlans. Dywedodd bod
'gennym ni rai o'r niferoedd uchaf o bobl yn mynd yn sâl gyda'r feirws ar unrhyw adeg yn y pandemig cyfan. Dim ond ychydig wythnosau yn ôl, fe wnaethom ni lwyddo i leihau nifer y bobl yn ein gwelyau ysbyty a oedd yn dioddef o'r coronafeirws i lawr i tua 700. Aeth uwchben 1,400 ddoe'—
a chadarnhawyd hyn gan y Gweinidog yma nawr—
'ac mae'r nifer hwnnw wedi parhau i godi.'
Fe'i galwodd yn gyd-destun
'heriol iawn, a chyd-destun sydd wedi bod yn dirywio'.
Felly, yn y cyd-destun heriol hwnnw, mae Llywodraeth Cymru wedi penderfynu dileu'r rhan fwyaf o'r mesurau amddiffynnol cymedrol iawn ond pwysig, mewn gwirionedd, sydd ar waith o hyd. A phan fyddwch chi'n ystyried gorchuddion wyneb yn benodol, nid ydyn nhw'n tarfu dim o gwbl, nac ydyn? Pam cael gwared ar y rheolau gorfodol mewn lleoliadau manwerthu a thrafnidiaeth yn awr?
Ac os oes rhai arwyddion—gobeithio bod—fod achosion yn dechrau sefydlogi yng Nghymru gyfan, gallwn fod yn eithaf sicr, mewn rhai rhannau o Gymru, y gorllewin yn arbennig, gan gynnwys Ynys Môn, nad ydym wedi cyrraedd yr uchafbwynt eto, oherwydd dyna fu patrwm lledaeniad y feirws hwn drwyddi draw. Mae'n symud o'r dwyrain i'r gorllewin. Dyna sut mae pandemigau'n gweithio. Pam amlygu pobl yn fwy i'r feirws cyn i ni wybod ein bod ni dros yr uchafbwynt presennol hwn?
Mi ddywedodd y Gweinidog y prynhawn yma allwn ni ddim cadw rheoliadau yn eu lle am byth. Dwi'n cytuno yn llwyr, a phetasem ni'n cael y bleidlais yma mewn tair wythnos, dwi'n reit siŵr y buaswn i'n ei chefnogi, ond efo pobl sydd yn dal yn teimlo'n fregus ac yn nerfus yn gorfod mynd i siop neu fynd ar fws neu drên, pam creu mwy o risg iddyn nhw rŵan?
Y warchodaeth arall sy'n mynd yn llwyr rŵan ydy'r gofyn ar bobl i hunanynysu. Eto, pam gwneud hynny rŵan? Yr unig reswm y gallaf i feddwl pam y byddech chi am wneud hynny ydy i helpu gwneud gwasanaethau cyhoeddus ac ati yn gynaliadwy drwy gael pobl sydd yn profi'n bositif i fynd i'r gwaith beth bynnag, achos, cofiwch, fydd yna ddim profion LFT ar gael o ddydd Gwener am ddim, dim prawf, dim prawf positif—dim prawf positif, dim COVID, felly i'r gwaith â chi. O bosib. All y Gweinidog gadarnhau mai dyna ydy'r bwriad? A hyd yn oed os oes rhywun yn profi'n bositif, os dydyn nhw ddim yn sâl, mi fyddan nhw dan bwysau mawr, dwi'n ofni, i fynd i'r gwaith. Dyna pam fod y TUC heddiw wedi dweud eu bod nhw yn siomedig efo'r penderfyniad yma. Mi fydd o'n newid y berthynas rhwng y cyflogwr a'r sawl sy'n cael ei gyflogi. Os mai diogelwch ydy'r flaenoriaeth, fel mae Llywodraeth Cymru wedi ei fynnu drwy gydol y pandemig yma, pam ddim disgwyl ychydig bach i'r don yma fod drosodd? Dydy o ddim yn gwneud synnwyr i fi a dydy o ddim yn gwneud synnwyr i'r nifer uchel o bobl sydd wedi bod yn cysylltu efo fi a, dwi'n amau, efo llawer o Aelodau eraill ers y cyhoeddiad ddydd Gwener ddiwethaf.
The Minister said this afternoon that we can't keep these regulations in place forever. I agree entirely, and if we were to have this vote in three weeks' time, I'm sure that we would support it. But with people still feeling vulnerable and nervous having to go to a shop or travel by bus or train, why create greater risk for them now?
The other safeguard that is being scrapped entirely now is the requirement for people to self-isolate. Again, why do that now? The only reason that I can think that you would want to do that is to help make public services and so on sustainable by getting people who are testing positive to go to work regardless, because, remember, there won't be LFT tests available from Friday free of charge. There won't be a test; if there isn't a test, there won't be a positive test, and if there isn't a positive test, no COVID, so off to work you go. Could the Minister confirm that that is indeed the intention? And if somebody does test positive, if they don't feel ill, they will be under a great deal of pressure, I'm afraid, to go to work. That's why the TUC have said today that they are disappointed with this decision. It will change that relationship between the employer and the employee. If safety is the priority, as the Welsh Government has stated throughout this pandemic, why not wait a little bit longer for this wave to be over? It doesn't make sense to me, and it doesn't make sense to the high number of people who have contacted me and, I suspect, a number of other Members since the announcement on Friday of last week.
To conclude, Llywydd, I understand that Welsh Government has had to make all sorts of political judgments after looking at evidence. In this case, I just think Welsh Government has got its judgment wrong, and that's why we'll be opposing this amended regulation.
I gloi, Llywydd, rwy'n deall bod Llywodraeth Cymru wedi gorfod gwneud pob math o arfarniadau gwleidyddol ar ôl edrych ar dystiolaeth. Yn yr achos hwn, rwy'n credu bod Llywodraeth Cymru wedi cael ei farn yn anghywir, a dyna pam y byddwn ni'n gwrthwynebu'r rheoliad diwygiedig hwn.
Y Gweinidog iechyd i ymateb nawr. Eluned Morgan.
The Minister for health to reply. Eluned Morgan.
Diolch yn fawr, Llywydd. Of course, we are very keen, Russell, to ensure that we have an end date, which is why what we're doing is only extending a few very small parts of the COVID Act, and the reason we've got that in place is because, actually, we don't know what comes next and we need to have some contingency just in case. So, ideally, we don't want to use these powers, because, actually, we'll be in a situation where everything is under control, but we don't know. Are we going to have a new variant that's going to knock everything out and be far more serious? We need to be ready to respond, which is why it is important to keep that opportunity to restart things on the books. Of course, we have to learn to live with COVID.
Face coverings: what's happening is we're moving them from law into guidance, which is really important to remember, because, actually, our guidance is still clear that you should be very careful and you should be thinking very carefully about the need to wear a face covering, in particular in an indoor public space, where there are lots of people around. It is a finely balanced judgment call. That's exactly what Rhun was saying: it's a judgment call. Do you want to come in?
Diolch yn fawr, Llywydd. Wrth gwrs, rydym ni'n awyddus iawn, Russell, i sicrhau bod gennym ni ddyddiad gorffen, a dyna pam mai dim ond ymestyn rhai rhannau bach iawn o Ddeddf COVID yr ydym ni'n ei wneud, a'r rheswm pam mae hynny ar waith yw oherwydd, mewn gwirionedd, nid ydym yn gwybod beth sy'n dod nesaf ac mae angen i ni gael rhywfaint o gynlluniau wrth gefn rhag ofn. Felly, yn ddelfrydol, nid ydym ni eisiau defnyddio'r pwerau hyn, oherwydd, mewn gwirionedd, byddwn ni mewn sefyllfa lle mae popeth dan reolaeth, ond nid ydym yn gwybod. Ydym ni'n mynd i gael amrywiolyn newydd a fydd yn taro popeth allan a bod yn llawer mwy difrifol? Mae angen i ni fod yn barod i ymateb, a dyna pam mae'n bwysig cadw'r cyfle hwnnw i ailgychwyn pethau ar y llyfrau. Wrth gwrs, mae'n rhaid i ni ddysgu byw â COVID.
Gorchuddion wyneb: yr hyn sy'n digwydd yw ein bod ni'n eu symud o fod yn gyfraith i fod yn arweiniad, sy'n bwysig iawn i'w gofio, oherwydd, mewn gwirionedd, mae ein harweiniad yn dal i fod yn glir y dylech chi fod yn ofalus iawn ac y dylech chi fod yn meddwl yn ofalus iawn am yr angen i wisgo gorchudd wyneb, yn enwedig mewn man cyhoeddus dan do, lle mae llawer o bobl. Mae'n fater o farn gref iawn o'r ddwy ochr. Dyna'n union yr oedd Rhun yn ei ddweud: mae'n fater o farn. Hoffech chi ddod i mewn?
If I could. In general terms, do you think moving mask wearing from mandation to guidance will make more or fewer people wear a mask?
Os caf i. Yn gyffredinol, ydych chi'n meddwl y bydd symud gwisgo gorchudd wyneb o fod yn orfodol i arweiniad yn gwneud i fwy neu lai o bobl wisgo un?
I think we're in a place now where we need to trust the public, and actually the public in Wales have been quite remarkable. They've been quite remarkable. They have followed guidance, and it is difficult, but, at some point, you have to make that change. Also, I think, it is difficult. We're the only place—and certainly when we're making these calls—the only place in the UK to have the tightest regulations still and we have the lowest levels of COVID. Now, we'll always do what's right for us in Wales, and we have done all the way through. We've never been pushed around, we never followed what they're doing in England, but we had set out a route-map, and what we've done here is to compromise, because of the situation, but we do think it's time now for the public to take on that responsibility. They know what to do, they've been doing it. People have been great, and I think it's really important that we understand that that responsibility moves now to them.
But when it comes to health and social care settings, why have we kept them there? Well, we've kept them there because these are very vulnerable settings. These are where they most vulnerable people are. We are very concerned about nosocomial transmission, transmission within hospitals, and so that's one of the reasons why we've made sure that we've kept those protections in place to protect the most vulnerable people. Because, as I say, we're going to have to learn to live with this, but the people we need to just constantly look out for are the most vulnerable people.
We will have this three-week cycle. The fact that we haven't ended the legal protections means that there will be another round. [Interruption.] Sorry, yes.
Rwy'n credu ein bod ni mewn lle yn awr lle mae angen i ni ymddiried yn y cyhoedd, ac mewn gwirionedd mae'r cyhoedd yng Nghymru wedi bod yn eithaf rhyfeddol. Maen nhw wedi bod yn eithaf rhyfeddol. Maen nhw wedi dilyn arweiniad, ac mae yn anodd, ond, ar ryw adeg, mae'n rhaid i chi wneud y newid hwnnw. Hefyd, rwy'n meddwl, mae yn anodd. Ni yw'r unig le—ac yn sicr pan oeddem yn gwneud y galwadau hyn—yr unig le yn y DU i fod â'r rheoliadau tynnaf o hyd ac mae gennym ni'r lefelau isaf o COVID. Nawr, byddwn ni bob amser yn gwneud yr hyn sy'n iawn i ni yng Nghymru, ac rydym ni wedi gwneud hynny yr holl ffordd drwodd. Nid ydym erioed wedi cael ein gwthio o gwmpas, nid ydym erioed wedi dilyn yr hyn y maen nhw'n ei wneud yn Lloegr, ond roeddem ni wedi nodi map ffyrdd, a'r hyn yr ydym ni wedi ei wneud yma yw cyfaddawdu, oherwydd y sefyllfa, ond rydym ni yn credu ei bod yn bryd yn awr i'r cyhoedd ysgwyddo'r cyfrifoldeb hwnnw. Maen nhw'n gwybod beth i'w wneud, maen nhw wedi bod yn ei wneud. Mae pobl wedi bod yn wych, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn deall bod y cyfrifoldeb hwnnw yn symud iddyn nhw yn awr.
Ond o ran lleoliadau iechyd a gofal cymdeithasol, pam ydym ni wedi eu cadw nhw yno? Wel, rydym ni wedi eu cadw nhw yno oherwydd bod y rhain yn lleoliadau agored iawn i niwed. Dyma le mae'r bobl fwyaf agored i niwed. Rydym yn pryderu'n fawr am drosglwyddiad nosocomiaidd, trosglwyddo o fewn ysbytai, ac felly dyna un o'r rhesymau pam rydym ni wedi sicrhau ein bod wedi cadw'r amddiffyniadau hynny ar waith i amddiffyn y bobl fwyaf agored i niwed. Oherwydd, fel y dywedais, bydd yn rhaid i ni ddysgu byw â hyn, ond y bobl y mae angen i ni ofalu amdanyn nhw yn gyson yw'r bobl fwyaf agored i niwed.
Bydd gennym ni'r cylch tair wythnos hwn. Mae'r ffaith nad ydym ni wedi dod â'r amddiffyniadau cyfreithiol i ben yn golygu y bydd cylch arall. [Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gen i, ie.
Sorry, can I just ask—? I absolutely appreciate what you said in terms of letting the people of Wales make their own judgment calls. I fully agree with what you said in that regard. My question on the health and social care settings, though, was: I agree that it's sensible, of course, for those staff to wear face masks going forward, but my question was on the logic behind not allowing them to make that discretion, as you've outlined yourself in other settings. I don't understand that logic.
Mae'n ddrwg gen i, a gaf i ofyn—? Rwy'n llwyr werthfawrogi'r hyn y gwnaethoch ei ddweud o ran gadael i bobl Cymru wneud eu penderfyniadau ar farn eu hunain. Rwy'n cytuno yn llwyr â'r hyn y gwnaethoch ei ddweud yn hynny o beth. Fy nghwestiwn am y lleoliadau iechyd a gofal cymdeithasol, serch hynny, oedd: rwy'n cytuno ei bod yn synhwyrol, wrth gwrs, i'r staff hynny wisgo gorchudd wyneb wrth symud ymlaen, ond yr oedd fy nghwestiwn yn ymwneud â'r rhesymeg y tu ôl i beidio â chaniatáu iddyn nhw wneud y dewis hwnnw, fel yr ydych chi wedi amlinellu eich hun mewn lleoliadau eraill. Nid wyf i'n deall y rhesymeg honno.
I think it's because we don't want to see any ambiguity in those settings. We do think, in those settings in particular, we have a responsibility to protect the people who are most vulnerable. So, that is—. It's the different setting that makes a difference.
So, we will continue to give three-weekly regular updates. You've always known about the 21-day review; the rhythm has always happened in the way that it has happened right from the beginning. We always bring it to the Chamber as soon as we can, and, of course, we will continue to do that. I think we will continue to give regular updates until at least June, when, actually, the final protections, we hope, if everything goes in the right direction, will be in that place.
Rwy'n credu mai'r rheswm am hyn yw nad ydym ni eisiau gweld unrhyw amwysedd yn y lleoliadau hynny. Rydym ni yn credu, yn y lleoliadau hynny'n benodol, fod gennym ni gyfrifoldeb i amddiffyn y bobl sydd fwyaf agored i niwed. Felly, hynny yw—. Y lleoliad gwahanol sy'n gwneud gwahaniaeth.
Felly, byddwn yn parhau i roi diweddariadau rheolaidd bob tair wythnos. Rydych chi wastad wedi gwybod am yr adolygiad 21 diwrnod; mae'r rhythm bob amser wedi digwydd yn y ffordd y mae wedi digwydd o'r dechrau. Rydym ni bob amser yn dod ag ef i'r Siambr cyn gynted ag y gallwn, ac, wrth gwrs, byddwn yn parhau i wneud hynny. Rwy'n credu y byddwn yn parhau i roi diweddariadau rheolaidd tan fis Mehefin o leiaf, pan fydd yr amddiffyniadau terfynol, mewn gwirionedd, rydym yn gobeithio, os aiff popeth i'r cyfeiriad iawn, yn y lle hwnnw.
Rhun, mae'r sefyllfa yn un heriol, a dyna pam rŷn ni wedi estyn y rheoliadau, i ryw raddau. Fel roeddwn yn egluro i Russell, mae hi wedi bod yn alwad eithaf anodd, ond mae'n falans. Roedd cynllun gyda ni. Rŷn ni wedi setio allan y cynllun, a beth rŷn ni wedi ei wneud yw cyfaddawdu, i raddau, yn y sefyllfa yma, achos bod y niferoedd yn dal i fod yn uchel. Rŷn ni'n symud y cyfrifoldeb o'r Llywodraeth i'r unigolyn, ac mae'r balans—. Dwi'n meddwl ei bod yn bwysig ein bod ni'n deall bod yna ddeddfwriaeth, ond jest achos ei fod yn symud i ganllawiau, dyw e ddim yn golygu nad oes raid i chi ei wneud e.
Nawr, mae'n wahanol, ac mae'r cwestiwn roeddech chi'n codi ynglŷn â hunanynysu—. Fel rŷch chi'n ymwybodol, yn yr Alban dyw e byth wedi bod yn y gyfraith fod yn rhaid i chi hunanynysu, ond eto mae pobl wedi bod yn dilyn y canllawiau, ac rŷn ni yn gobeithio y bydd hynny'n digwydd yma yng Nghymru. Rŷn ni yn hollol glir yn y canllawiau: os ydych chi'n cael COVID, mi ddylech chi fod yn hunanynysu. A dyna un o'r rhesymau pam, er enghraifft, rŷn ni wedi cario ymlaen i sicrhau bod yna gyfrifoldeb ar bobl yn y gweithle i barhau â'r asesiadau risg yna. Os yw'r asesiadau risg yna'n caniatáu i bobl ddod i mewn â COVID, mae rhywbeth yn bod â'u hasesiad risg nhw. Felly, mae'n bwysig bod y cyfarwyddyd—a'ch bod chi'n ymwybodol fod yn rhaid i'r rheini gael eu cyhoeddi. Mae'n rhaid i bobl gael gweld y rheini, a dyna pam rŷn ni'n meddwl bod y diogelwch yna mewn lle ar gyfer pobl. Ond judgment call yw hi, a dyna'r judgment rŷn ni wedi dod iddo fe fel Llywodraeth.
Rhun, the situation is challenging, and that is why we have extended the regulations, to a certain extent. As I explained to Russell, it's been a tough call, and it is a matter of balance. We had a plan. We set out that plan, and what we've done is compromise, to an extent, in this scenario, because the numbers are still high. We are shifting responsibility from Government to the individual, and the balance—. I think it's important that we understand that there is legislation, but just because it's moving to guidance, it doesn't mean that you don't have to do it.
Now, it is different, and the question that you raised on self-isolation—. As you know, in Scotland it's never been entrenched in law that you should self-isolate, but people have been following the guidance, and we do hope that that will happen here in Wales. We are entirely clear in the guidance: if you do get COVID, then you should self-isolate. And that's one of the reasons why, for example, we have continued to ensure that there is a responsibility on people in the workplace to carry out those risk assessments. If those risk assessments do allow people to come in with COVID, well, there's something wrong with the risk assessment then. It's important that the guidance—that you're aware that those have to be published. People can see those, and that's why we think that that safeguard is in place for people. But it is a judgment call, and that's the judgment that we have come to as a Government.
Y cwestiwn felly yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 10, yn gyntaf? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, bydd yna ohirio'r bleidlais ar eitem 10.
The proposal therefore is to agree the motion under item 10, first of all. Does any Member object? [Objection.] There is objection. Therefore, we will defer voting under this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Y cwestiwn nesaf yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 11? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, mae'r cynnig o dan eitem 11 wedi'i dderbyn.
The proposal is to agree the motion under item 11. Does any Member object? No. Therefore, the motion under item 11 is agreed.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Y cwestiwn olaf yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 12? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, ac fe fyddaf i'n gohirio eitem 12 hefyd ar gyfer y bleidlais yn nes ymlaen.
The final question is the proposal to agree the motion under item 12. Does any Member object? [Objection.] There is objection. Therefore, I will defer voting under item 12 until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Cynnig i atal Rheolau Sefydlog dros dro unwaith eto sydd gyda ni er mwyn caniatáu i eitem 13 gael ei thrafod. Dwi'n galw ar y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd i wneud y cynnig hynny'n ffurfiol.
A motion to suspend Standing Orders once again is next for us to allow item 13 to be debated. I call on the Deputy Minister for Climate Change to move the motion formally.
Cynnig NNDM7974 Lesley Griffiths
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheolau Sefydlog 33.6 a 33.8:
Yn atal Rheol Sefydlog 12.20(i) i ganiatáu i NNDM7973 gael ei ystyried yn y Cyfarfod Llawn ddydd Mawrth, 29 Mawrth 2022.
Motion NNDM7974 Lesley Griffiths
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Orders 33.6 and 33.8:
Suspends Standing Order 12.20(i) to allow NNDM7973 to be considered in Plenary on Tuesday, 29 March 2022.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Diolch. Mae'r cynnig i atal Rheolau Sefydlog dros dro wedi'i wneud. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu atal Rheolau Sefydlog? Nac oes, felly mae'r cynnig wedi'i dderbyn.
Thank you. The proposal to suspend Standing Orders has been made. Does any Member object to suspending Standing Orders? No, therefore the motion is agreed.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Mae hyn yn caniatáu i ni nawr drafod eitem 13, sef y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Diogelwch Adeiladau. Dwi'n galw ar y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd i wneud y cynnig. Lee Waters.
This allows us now to discuss item 13, which is the legislative consent motion on the Building Safety Bill, and I call on the Deputy Minister for Climate Change to move the motion. Lee Waters.
Cynnig NNDM7973 Julie James
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai Senedd y DU ystyried y darpariaethau yn y Bil Diogelwch Adeiladau i'r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd.
Motion NNDM7973 Julie James
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 29.6 agrees that provisions in the Building Safety Bill in so far as they fall within the legislative competence of the Senedd, should be considered by the UK Parliament.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. Seventy-two people died in the Grenfell Tower fire. It was the deadliest structural fire in the United Kingdom for 30 years, and it exposed serious failings in the regulatory systems around building safety. Dame Judith Hackitt's review has sought to address these failings, and the recommendations of her report fell into two categories: the design and construction of buildings and then their occupation. This motion deals with the first of these and also addresses the rights of redress for house buyers, including those suffering the consequences of building defects.
The reforms in the Bill to the building control system represent the most comprehensive set of changes since the Building Act 1984. They're intended to prevent a Grenfell fire occurring in the future. In parallel, we are working to ensure fair treatment for those facing the remediation of the flats they live in. That's why we've announced the funding of surveys and building passports, which will inform the support needed. It's a fact that the criticism levelled at the system in England by Dame Judith may equally be levelled at Wales. For this reason, we've actively sought the inclusion of amendments to the UK Government Building Safety Bill to reflect the needs of Wales. I'd like to thank the committees for their consideration of the legislative consent memorandum, and I recognise the comments made that this should have been a Welsh Government Bill. However, this Bill provides a pragmatic opportunity to take earlier action in our efforts to respond to these issues.
The new regime will provide for more stringent regulation of higher risk buildings in Wales. I previously indicated that a higher risk building in Wales is a building with a floor of 18 m or more, or seven storeys. There will be powers to change this definition in the event of further evidence informing our view of risk and building characteristics. The Bill puts requirements in place that will ensure you can no longer choose your building control body for higher risk buildings. In Wales local authority building control will carry out this role as an extension to their current duties. Buildings will have a clear system of gateway stages, through design, construction, to initial occupation. Stop points at different stages will prevent work continuing without evidence that building safety is being appropriately addressed.
As well as the system itself, people are also critical to building safety. The Bill will put in place new duty holder requirements, for example on the clients, designers and contractors who plan, manage and undertake building work. They will take responsibility for identifying and mitigating building safety risks throughout. The Bill will also introduce new provisions to provide for the regulation of the building control profession and bodies who oversee building work. As well as a more robust enforcement system, the Bill helps improve rights of redress, including where it becomes evident that substandard work has been undertaken following occupation of a home.
Buying a home is one of the biggest financial commitments many people make in their lives, and for purchasers to still be waiting for issues to be addressed months after moving in, or for defects to render a home uninhabitable, is simply unacceptable. Whilst home owners should expect a home to be of good quality on the day they move in, having a clear process that requires developers to act quickly to rectify issues is important in protecting home owners. We've addressed this through the changes to the Defective Premises Act 1972, and the creation of a New Homes Ombudsman. The Defective Premises Act provisions will be extended from new dwellings only to cover refurbishment and extension works to existing dwellings carried out by a business. It'll also extend the limitation period for claims from six to 15 years prospectively, and from six to 30 years retrospectively.
The New Homes Ombudsman is being introduced as a result of criticism of the house-building industry, in its build quality and customer service record. The ombudsman will provide for dispute resolution and determine complaints made by those with a relevant interest in new-build homes against developers. A code of practice, detailing the standards of conduct and quality of work, is a feature of the ombudsman, to ensure that developers know what's expected of them, and homebuyers know what to expect. It's envisaged the house-building industry will meet the costs of the new ombudsman and, once established, the service will be free to complainants.
Llywydd, in summary, these reforms address some of the key issues raised by Dame Judith Hackitt, and create a new system of control for Wales that provides a clear, robust framework to ensure that the construction industry builds homes that are safe, and will provide an effective route to redress if things go wrong. Diolch.
Diolch yn fawr, Llywydd. Bu farw saith deg dau o bobl yn nhân Tŵr Grenfell. Hwn oedd y tân strwythurol mwyaf angheuol yn y Deyrnas Unedig ers 30 mlynedd, ac fe wnaeth amlygu methiannau difrifol yn y systemau rheoleiddio o ran diogelwch adeiladau. Mae adolygiad y Fonesig Judith Hackitt wedi ceisio mynd i'r afael â'r methiannau hyn, ac roedd argymhellion ei hadroddiad yn perthyn i ddau gategori: gwaith dylunio ac adeiladu adeiladau ac yna eu meddiannaeth. Mae'r cynnig hwn yn ymdrin â'r cyntaf o'r rhain ac mae hefyd yn mynd i'r afael â hawliau gwneud iawn i brynwyr tai, gan gynnwys y rhai sy'n dioddef canlyniadau diffygion adeiladu.
Y diwygiadau yn y Bil i'r system rheoli adeiladu yw'r gyfres fwyaf cynhwysfawr o newidiadau ers Deddf Adeiladu 1984. Eu bwriad yw atal tân Grenfell rhag digwydd yn y dyfodol. Ochr yn ochr â hyn, rydym yn gweithio i sicrhau triniaeth deg i'r rhai sy'n wynebu gwaith adfer y fflatiau maen nhw’n byw ynddyn nhw. Dyna pam rydym ni wedi cyhoeddi y bydd arolygon a phasbortau adeiladu yn cael eu hariannu, ac y byddan nhw'n llywio'r cymorth sydd ei angen. Mae'n ffaith y gallai'r feirniadaeth a roddwyd i'r system yn Lloegr gan y Fonesig Judith fod ar yr un mor berthnasol yng Nghymru. Am y rheswm hwn, rydym ni wedi mynd ati i geisio cynnwys gwelliannau i Fil Diogelwch Adeiladau Llywodraeth y DU i adlewyrchu anghenion Cymru. Hoffwn i ddiolch i'r pwyllgorau am eu hystyriaeth o'r memorandwm cydsyniad deddfwriaethol, ac rwy'n cydnabod y sylwadau a wnaed y dylai hwn fod wedi bod yn Fil Llywodraeth Cymru. Fodd bynnag, mae'r Bil hwn yn gyfle pragmatig i gymryd camau cynharach yn ein hymdrechion i ymateb i'r materion hyn.
Bydd y drefn newydd yn darparu ar gyfer rheoleiddio adeiladau risg uwch yn llymach yng Nghymru. Rwyf wedi nodi o'r blaen fod adeilad risg uwch yng Nghymru yn adeilad â llawr o 18m neu fwy, neu saith llawr. Bydd pwerau i newid y diffiniad hwn os bydd rhagor o dystiolaeth yn llywio ein barn ar risg a nodweddion adeiladau. Mae'r Bil yn rhoi gofynion ar waith a fydd yn sicrhau na allwch chi ddewis eich corff rheoli adeiladau ar gyfer adeiladau risg uwch mwyach. Yng Nghymru, bydd timau rheoli adeiladau yr awdurdodau lleol yn cyflawni'r gwaith hwn fel estyniad i'w dyletswyddau presennol. Bydd gan adeiladau system glir o gamau porth, o'r cam dylunio, adeiladu, i'r cam meddiannaeth gychwynnol. Bydd mannau aros ar wahanol gamau yn atal gwaith rhag parhau heb dystiolaeth bod diogelwch adeiladau yn cael sylw priodol.
Yn ogystal â'r system ei hun, mae pobl hefyd yn hollbwysig o ran diogelwch adeiladau. Bydd y Bil yn rhoi gofynion newydd ar waith ar gyfer deiliaid dyletswydd, er enghraifft ar y cleientiaid, y dylunwyr a'r contractwyr sy'n cynllunio, yn rheoli ac yn ymgymryd â gwaith adeiladu. Byddan nhw'n gyfrifol am nodi a lliniaru risgiau diogelwch adeiladau drwyddi draw. Bydd y Bil hefyd yn cyflwyno darpariaethau newydd i ddarparu ar gyfer rheoleiddio'r proffesiwn rheoli adeiladau a chyrff sy'n goruchwylio gwaith adeiladu. Yn ogystal â system orfodi fwy cadarn, mae'r Bil yn helpu i wella hawliau gwneud iawn, gan gynnwys lle y daw'n amlwg bod gwaith is-safonol wedi ei wneud ar ôl meddiannu cartref.
Prynu cartref yw un o'r ymrwymiadau ariannol mwyaf y mae llawer o bobl yn ei wneud yn eu bywydau, ac mae'n gwbl annerbyniol i brynwyr barhau i aros i faterion gael sylw fisoedd ar ôl symud i mewn, neu i ddiffygion wneud cartref yn anaddas. Er y dylai perchnogion cartrefi ddisgwyl i gartref fod o ansawdd da ar y diwrnod y maen nhw’n symud i mewn, mae cael proses glir sy'n ei gwneud yn ofynnol i ddatblygwyr weithredu'n gyflym i unioni materion yn bwysig o ran amddiffyn perchnogion cartrefi. Rydym ni wedi mynd i'r afael â hyn drwy'r newidiadau i Ddeddf Mangreoedd Diffygiol 1972, a chreu Ombwdsmon Cartrefi Newydd. Bydd darpariaethau'r Ddeddf Mangreoedd Diffygiol yn cael eu hymestyn o anheddau newydd yn unig i gynnwys gwaith adnewyddu ac estyniad anheddau sy'n bodoli eisoes a fydd yn cael ei wneud gan fusnes. Bydd hefyd yn ymestyn y cyfnod cyfyngu ar gyfer hawliadau o chwech i 15 mlynedd yn yr arfaeth, ac o chwech i 30 mlynedd yn ôl-weithredol.
Mae'r Ombwdsmon Cartrefi Newydd yn cael ei gyflwyno o ganlyniad i feirniadaeth o'r diwydiant adeiladu tai, o ran ansawdd ei waith adeiladu a'r cofnod o wasanaeth cwsmeriaid. Bydd yr ombwdsmon yn darparu ar gyfer datrys anghydfodau ac yn penderfynu ar gwynion a wneir gan y rhai sydd â buddiant perthnasol mewn cartrefi newydd yn erbyn datblygwyr. Mae cod ymarfer, sy'n nodi safonau ymddygiad ac ansawdd gwaith, yn un o nodweddion yr ombwdsmon, er mwyn sicrhau bod datblygwyr yn gwybod beth a ddisgwylir ganddyn nhw, a bod y rhai sy'n prynu cartref yn gwybod beth i'w ddisgwyl. Rhagwelir y bydd y diwydiant adeiladu tai yn talu costau'r ombwdsmon newydd ac, ar ôl ei sefydlu, bydd y gwasanaeth am ddim i'r rhai sy'n cyflwyno cwynion.
Llywydd, i grynhoi, mae'r diwygiadau hyn yn mynd i'r afael â rhai o'r materion allweddol a godwyd gan y Fonesig Judith Hackitt, ac yn creu system reoli newydd i Gymru sy'n darparu fframwaith clir a chadarn i sicrhau bod y diwydiant adeiladu yn adeiladu cartrefi sy'n ddiogel, ac a fydd yn darparu llwybr effeithiol at wneud iawn os bydd pethau’n mynd o chwith. Diolch.
Dwi'n galw'n gyntaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai, John Griffiths.
I call first of all on the Chair of the Local Government and Housing Committee, John Griffiths.
Diolch, Llywydd. I'm speaking, yes, in my capacity as Chair of the Local Government and Housing Committee, and we laid our report on the supplementary legislative consent memorandum for the Building Safety Bill today. We previously reported on the initial LCM and supplementary LCM No. 2 at the end of last year in December. As mentioned in the report, regrettably, we did not have sufficient time to consider and report on the most recent supplementary LCM, No. 5, which was laid on 25 March.
Building safety has, in fact, been an area of priority for the committee, and indeed its predecessor committee in the fifth Senedd, since the tragedy, the terrible tragedy, of the Grenfell fire in 2017. In principle, we welcome the measures that the provisions in the supplementary memoranda will bring, including the establishment of a New Homes Ombudsman scheme, and we reiterate the view expressed in the first report, published in December of last year, that it would have been preferable if the provisions in the memoranda were brought forward in a Senedd Bill. This would have been better because it would have enabled more detailed committee scrutiny of the legislation, and Welsh stakeholders would have been able to share their views on the provisions.
The Minister told us in November last year that the rationale for using a UK Bill to legislate, rather than bringing forward a Senedd Bill, was one of expediency. We agreed that these important measures should be implemented as soon as possible. However, four months later, the Bill has not yet been agreed. Some members of the committee felt that, in a similar time frame to the one taken between laying the first LCM in July last year and the most recent one, a Senedd Bill could have been introduced and received full legislative scrutiny. Even were this not possible, procedures are available to expedite primary legislation through the Senedd. Some committee members also question whether the cross-border nature of the New Homes Ombudsman scheme provisions would be more valuable than a Wales-only scheme, as is asserted by the Welsh Government in supplementary LCM No. 3.
The committee would welcome assurances from the Minister today that, in future, committees will be given sufficient time to consider and report on LCMs and, indeed, supplementary LCMs. But Llywydd, despite the concerns I've just outlined, most members of the committee see the benefit of applying these reforms to Wales as soon as possible. But it must still be said that the absence of scrutiny means that we are unable to put these assertions to the test. Our committee is very frustrated that we were unable to scrutinise the provisions in the supplementary LCM No. 5 and report our views to the Senedd ahead of this debate. I would therefore ask the Welsh Government to ensure that committees have the necessary time and information to be able to play a meaningful role in the legislative consent process. Diolch yn fawr.
Diolch, Llywydd. Rwy'n siarad, ydw, yn rhinwedd fy swydd fel Cadeirydd y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai, ac fe wnaethom ni gyflwyno ein hadroddiad ar y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol atodol ar gyfer y Bil Diogelwch Adeiladau heddiw. Fe wnaethom ni gyflwyno adroddiad blaenorol ar y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol cychwynnol a memorandwm cydsyniad deddfwriaethol Rhif 2 atodol ddiwedd y llynedd ym mis Rhagfyr. Fel y soniwyd yn yr adroddiad, yn anffodus, ni chawsom ni ddigon o amser i ystyried ac adrodd ar y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol Rhif 5 atodol diweddaraf a gyflwynwyd ar 25 Mawrth.
Mae diogelwch adeiladau, mewn gwirionedd, wedi bod yn faes blaenoriaeth i'r pwyllgor, ac yn wir i ragflaenydd y pwyllgor yn y bumed Senedd, ers y drychineb, trychineb ofnadwy, tân Grenfell yn 2017. Mewn egwyddor, rydym yn croesawu'r mesurau a ddaw yn sgil y darpariaethau yn y memoranda atodol, gan gynnwys sefydlu cynllun Ombwdsmon Cartrefi Newydd, ac rydym yn pwysleisio'r farn a fynegwyd yn yr adroddiad cyntaf, a gyhoeddwyd ym mis Rhagfyr y llynedd, y byddai wedi bod yn well pe bai'r darpariaethau yn y memoranda yn cael eu cyflwyno mewn Bil Senedd. Byddai hyn wedi bod yn well oherwydd byddai wedi galluogi craffu manylach gan bwyllgorau ar y ddeddfwriaeth, a byddai rhanddeiliaid o Gymru wedi gallu rhannu eu barn ar y darpariaethau.
Dywedodd y Gweinidog wrthym ym mis Tachwedd y llynedd fod y rhesymeg dros ddefnyddio Bil y DU i ddeddfu, yn hytrach na chyflwyno Bil Senedd, yn ymwneud â hwylustod. Fe wnaethom gytuno y dylid gweithredu'r mesurau pwysig hyn cyn gynted â phosibl. Fodd bynnag, bedwar mis yn ddiweddarach, nid yw'r Bil wedi ei gytuno eto. Teimlai rhai aelodau o'r pwyllgor, mewn cyfnod tebyg i'r un rhwng cyflwyno'r memorandwm cyntaf ym mis Gorffennaf y llynedd a'r un diweddaraf, y gellid bod wedi cyflwyno Bil Senedd a chael craffu deddfwriaethol llawn. Hyd yn oed os na fyddai hyn yn bosibl, mae gweithdrefnau ar gael i hwyluso deddfwriaeth sylfaenol drwy'r Senedd. Mae rhai aelodau o'r pwyllgor hefyd yn cwestiynu a fyddai natur drawsffiniol darpariaethau cynllun yr Ombwdsmon Cartrefi Newydd yn fwy gwerthfawr na chynllun i Gymru'n unig, fel y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddweud ym memorandwm atodol Rhif 3.
Byddai'r pwyllgor yn croesawu sicrwydd gan y Gweinidog heddiw y bydd pwyllgorau, yn y dyfodol, yn cael digon o amser i ystyried ac adrodd ar femorandwm cydsyniad deddfwriaethol ac, yn wir, memoranda atodol. Ond Llywydd, er gwaethaf y pryderon yr wyf i newydd eu hamlinellu, mae'r rhan fwyaf o aelodau'r pwyllgor yn gweld y budd o gymhwyso'r diwygiadau hyn i Gymru cyn gynted â phosibl. Ond mae'n rhaid dweud o hyd fod diffyg craffu yn golygu na allwn roi'r darpariaethau hyn ar brawf. Mae ein pwyllgor yn teimlo'n rhwystredig iawn nad oeddem ni'n gallu craffu ar y darpariaethau ym memorandwm atodol Rhif 5 ac adrodd ar ein barn i'r Senedd cyn y ddadl hon. Felly, gofynnaf i Lywodraeth Cymru sicrhau bod pwyllgorau'n cael yr amser a'r wybodaeth angenrheidiol i allu chwarae rhan ystyrlon yn y broses cydsyniad deddfwriaethol. Diolch yn fawr.
Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad nesaf, Huw Irranca-Davies.
The Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee next, Huw Irranca-Davies.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Diolch, Gweinidog, hefyd. Rydym wedi llunio dau adroddiad sy’n ymdrin â phedwar memorandwm cydsyniad sydd wedi’u gosod gan y Gweinidog Newid Hinsawdd ar y Bil hwn. Cwblhawyd y cyntaf ym mis Rhagfyr y llynedd, a gosodwyd yr ail yn gynharach y mis hwn. Roeddem yn ddiolchgar i’r Gweinidog am ymateb i’r ddau adroddiad. Yn anffodus,
Thank you very much, Llywydd, and thank you, Deputy Minister. We have produced two reports covering four consent memoranda that have been laid by the Minister for Climate Change on this Bill. The first was completed last December, and the second was laid earlier this month. We were grateful to the Minister for responding to both reports. Unfortunately,
however, memorandum No. 5 was only laid last Friday afternoon, meaning it has not been subject to scrutiny by any Senedd committee. This is clearly frustrating, as my colleague John Griffiths, Chair of my fellow committee, has mentioned, and it's regrettable.
While our two reports comment on specific provisions in the Bill, this afternoon I will focus on the extensive commentary in our reports on the overall Welsh Government’s approach to seeking to using a UK Government-proposed Bill passing through a different Parliament in a different place to legislate for Wales on wholly devolved matters—again, a matter referred to also in his remarks by my fellow Chair, John Griffiths, today. This is a familiar refrain, I know, to Welsh Government Ministers and to this Senedd, and in fact the Minister today said he recognised this in his opening remarks. I sometimes feel that secretly Ministers do agree with us in their quiet moments as they rest their heads on their pillow, and at some point they're going to move to explicitly saying that and acting in that way as well.
We're concerned with the cumulative constitutional implications of the Welsh Government’s approach, and it's not just because of the potential impact on devolution, regardless of issues over expediency and so on. But it's also in terms of the accessibility of law for our citizens. Now, I know that the Minister herself is unable to be with us this afternoon but, with regards to the Minister’s comments to us previously that many building control professionals work in both England and Wales and that there is therefore merit in similar provisions being applicable in both nations, we get that, but we do not see why commonality of law across England and Wales could not be achieved by a Senedd Bill, with the full scrutiny referred to by my fellow Chair. We're also unclear as to how requesting provisions for Wales in a UK Bill, as well as planning for a future Welsh Bill to deal with other matters relating to building safety, is in step with the Welsh Government’s own commitment to improve the quality and the accessibility of bilingual Welsh law. It's a principle the Government stands on. We want to see them standing by that.
Now, the Minister did cite to us—our committee—capacity issues in Welsh Government as one reason for using UK Bills to legislate for Wales. But we just are not convinced by this argument to allocate resources to support the development and passage of the UK Bill through the UK Parliament rather than allocating those resources to bring forward a Welsh Bill, even simultaneously, though our Senedd. We find the reasoning and approach confusing, given that Welsh Government officials would have developed the policy instructions for the relevant bespoke clauses in the Bill, and subsequently commented on draft clauses prepared by the UK Government’s legal counsel anyway. Furthermore, it is clear that inter-governmental working has continued whilst the Bill is progressing through the UK Parliament, which will also, in itself, have had time and resource implications.
Now, the Welsh Government is aware that we remain deeply concerned about its capacity, if this is an issue, to bring forward primary legislation, and we are pursuing this issue across the Welsh Government as a whole. But we also have concerns that the Welsh Government may, in pursuing this approach, have missed another opportunity to utilise the justice system we already have in Wales to deal with, for example, such matters that may be dealt with by the New Homes Ombudsman scheme provisions, which are detailed in memorandum No. 3.
Let me turn now to the issue of what we see as an emerging democratic deficit caused by explicit Welsh Government legislative choices. In our second report we noted that a number of amendments have been made to the Bill that mean that the Welsh Ministers will now have a consultative role before certain regulation-making powers are exercised by the Secretary of State. As we've said in many other reports on Welsh Government legislative consent memoranda for UK Bills, a role for the Welsh Ministers, whether that be a consultative or a consenting role, before a UK Minister exercises a regulation-making power contained in a UK Bill, does not address the inherent democratic deficit that means that the Senedd is excluded from shaping and agreeing to law that will apply in Wales. We stand strongly by this.
Recommendation—. Llywydd, my apologies, I've gone slightly over; I'll draw my conclusions quickly here. Recommendation 1 in our first report asked the Minister to seek amendments to the Bill to ensure that the Welsh Ministers are given equivalent commencement powers relating to the provisions for Wales to those already given to the Secretary of State, so that Welsh Ministers are fully in control of when the provisions for Wales come into force. So, we are disappointed with the Minister's response to that recommendation that she doesn't consider this necessary and would not pursue such amendments. We just don't see that relinquishing this control is appropriate, and there is a contrast here with the approach taken by other Ministers in other Bills within this Senedd term. But, as we stated, we respectfully disagree with the overall decision to use a UK Bill to address building safety in Wales, regardless of expediency or resources, for the reasons we've given. Whatever assessments may have been undertaken as regards the practical benefits of seizing the opportunity shouldn't outweigh the democratic mandate of the Senedd and the consequential accountability of Welsh Government to this Senedd. So, we remain deeply concerned at that approach in many Bills.
Llywydd, our report on memorandums No. 3 and No. 4 for this Bill was the twenty-sixth report on legislative consent memoranda that our committee has laid in seven months. We're shortly due to lay our twenty-seventh. Now, these statistics, just to note, aren't particularly welcome, but they need to be highlighted, because the vast majority of legislation currently being made for Wales is not being made in Wales.
fodd bynnag, brynhawn Gwener diwethaf y cyflwynwyd memorandwm Rhif 5, sy'n golygu nad yw unrhyw un o bwyllgorau'r Senedd wedi craffu arno. Mae hyn yn amlwg yn peri rhwystredigaeth, fel y mae fy nghyd-Aelod John Griffiths, Cadeirydd fy nghyd-bwyllgor, wedi sôn amdano, ac mae'n destun gofid.
Er bod ein dau adroddiad yn rhoi sylwadau ar ddarpariaethau penodol yn y Bil, y prynhawn yma rwy’n canolbwyntio ar y sylwadau helaeth yn ein hadroddiadau ar ddull cyffredinol Llywodraeth Cymru o geisio defnyddio Bil sy’n cael ei gynnig gan Lywodraeth y DU sy'n pasio drwy Senedd wahanol mewn lle gwahanol i ddeddfu ar gyfer Cymru ar faterion sydd wedi eu datganoli'n llwyr—unwaith eto, mater y cyfeiriodd fy nghyd-Gadeirydd, John Griffiths ato hefyd yn ei sylwadau heddiw. Mae hyn yn fyrdwn cyfarwydd, rwy'n gwybod, i Weinidogion Llywodraeth Cymru ac i'r Senedd hon, ac mewn gwirionedd dywedodd y Gweinidog heddiw ei fod yn cydnabod hyn yn ei sylwadau agoriadol. Rwy’n teimlo weithiau bod Gweinidogion yn gyfrinachol yn cytuno â ni yn eu munudau tawel pan fyddan nhw’n gorffwys eu pen ar eu gobennydd, ac ar ryw adeg maen nhw’n mynd i symud i ddweud hynny'n glir a gweithredu yn y ffordd honno hefyd.
Rydym yn pryderu ynghylch goblygiadau cyfansoddiadol cronnol dull gweithredu Llywodraeth Cymru, ac nid oherwydd yr effaith bosibl ar ddatganoli yn unig y mae hynny, ni waeth beth fo'r materion sy'n ymwneud â hwylustod ac yn y blaen. Ond mae hefyd o ran hygyrchedd y gyfraith i'n dinasyddion. Nawr, rwy'n gwybod nad yw'r Gweinidog ei hun yn gallu bod yma gyda ni y prynhawn yma ond, o ran sylwadau'r Gweinidog o'r blaen fod llawer o weithwyr proffesiynol rheoli adeiladu yn gweithio yng Nghymru a Lloegr a bod rhinwedd felly i ddarpariaethau tebyg fod yn berthnasol i'r ddwy wlad, rydym yn deall hynny, ond nid ydym yn gweld pam na ellid cyflawni'r gyfraith gyffredin ledled Cymru a Lloegr drwy Fil Senedd, gyda'r craffu llawn y cyfeiriodd fy nghyd-Gadeirydd ato. Rydym ni hefyd yn aneglur ynghylch sut mae gofyn am ddarpariaethau i Gymru mewn Bil y DU, yn ogystal â chynllunio ar gyfer Bil Cymru yn y dyfodol i fynd i'r afael â materion eraill sy'n ymwneud â diogelwch adeiladau, yn cyd-fynd ag ymrwymiad Llywodraeth Cymru ei hun i wella ansawdd a hygyrchedd cyfraith ddwyieithog Cymru. Mae'n egwyddor y mae'r Llywodraeth yn sefyll arni. Rydym ni am eu gweld yn cadw at hynny.
Nawr, fe wnaeth y Gweinidog fynegi i ni—ein pwyllgor—faterion capasiti yn Llywodraeth Cymru fel un rheswm dros ddefnyddio Biliau'r DU i ddeddfu ar gyfer Cymru. Ond nid ydym wedi ein hargyhoeddi gan y ddadl hon i ddyrannu adnoddau i gefnogi'r gwaith o ddatblygu a phasio Bil y DU drwy Senedd y DU yn hytrach na dyrannu'r adnoddau hynny i gyflwyno Bil i Gymru, hyd yn oed ar yr un pryd, drwy ein Senedd ni. Rydym ni o'r farn bod y rhesymu a'r dull gweithredu yn ddryslyd, o gofio y byddai swyddogion Llywodraeth Cymru wedi datblygu'r cyfarwyddiadau polisi ar gyfer y cymalau pwrpasol perthnasol yn y Bil, ac wedi hynny gwneud sylwadau ar gymalau drafft a baratowyd gan gwnsler cyfreithiol Llywodraeth y DU beth bynnag. At hynny, mae'n amlwg bod gwaith rhynglywodraethol wedi parhau tra bo'r Bil yn mynd rhagddo drwy Senedd y DU, a fydd hefyd, ynddo'i hun, wedi bod yn destun ymrwymiadau amser ac adnoddau.
Nawr, mae Llywodraeth Cymru yn ymwybodol ein bod yn dal yn bryderus iawn ynghylch ei gallu, os yw hyn yn broblem, i gyflwyno deddfwriaeth sylfaenol, ac rydym yn mynd ar drywydd y mater hwn ar draws Llywodraeth Cymru yn ei chyfanrwydd. Ond mae gennym ni bryderon hefyd y gallai Llywodraeth Cymru, wrth fynd ar drywydd y dull hwn, fod wedi colli cyfle arall i ddefnyddio'r system gyfiawnder sydd gennym ni eisoes yng Nghymru i ymdrin â materion y gallai darpariaethau cynllun yr Ombwdsmon Cartrefi Newydd ymdrin â nhw, sydd wedi eu nodi ym memorandwm Rhif 3.
Gadewch i mi droi yn awr at fater yr hyn yr ydym yn ei ystyried yn ddiffyg democrataidd sy'n dod i'r amlwg a achosir gan ddewisiadau deddfwriaethol penodol gan Lywodraeth Cymru. Yn ein hail adroddiad, fe wnaethom nodi bod nifer o welliannau wedi eu gwneud i'r Bil sy'n golygu y bydd gan Weinidogion Cymru rôl ymgynghorol bellach cyn i'r Ysgrifennydd Gwladol arfer pwerau penodol i wneud rheoliadau. Fel yr ydym ni wedi ei ddweud mewn llawer o adroddiadau eraill ar femoranda cydsyniad deddfwriaethol Llywodraeth Cymru ar gyfer Biliau'r DU, nid yw rôl i Weinidogion Cymru, boed hynny'n rôl ymgynghorol neu'n rôl gydsynio, cyn i un o Weinidogion y DU arfer pŵer i wneud rheoliadau sydd wedi ei gynnwys mewn Bil y DU, yw mynd i'r afael â'r diffyg democrataidd cynhenid sy'n golygu bod y Senedd wedi ei heithrio rhag llunio a chytuno i gyfraith a fydd yn berthnasol yng Nghymru. Rydym ni’n glynu'n gryf wrth hyn.
Argymhelliad—. Llywydd, rwy'n ymddiheuro, rwyf wedi mynd ychydig dros amser; byddaf yn dod i fy nghasgliadau yn gyflym yma. Roedd argymhelliad 1 yn ein hadroddiad cyntaf yn gofyn i'r Gweinidog geisio gwelliannau i'r Bil i sicrhau bod Gweinidogion Cymru yn cael pwerau cychwyn cyfatebol sy'n ymwneud â'r darpariaethau ar gyfer Cymru i'r rhai a roddir eisoes i'r Ysgrifennydd Gwladol, fel bod gan Weinidogion Cymru reolaeth lwyr o ran pryd y daw'r darpariaethau ar gyfer Cymru i rym. Felly, rydym ni wedi ein siomi gan ymateb y Gweinidog i'r argymhelliad hwnnw nad yw'n ystyried bod hyn yn angenrheidiol ac na fyddai'n mynd ar drywydd gwelliannau o'r fath. Nid ydym ni yn gweld bod rhoi'r gorau i'r rheolaeth hon yn briodol o gwbl, ac mae gwrthgyferbyniad yma â'r dull y mae Gweinidogion eraill yn ei ddefnyddio ar gyfer Biliau eraill o fewn y tymor Senedd. Ond, fel y gwnaethom ei nodi, rydym ni’n anghytuno'n barchus â'r penderfyniad cyffredinol i ddefnyddio Bil y DU i fynd i'r afael â diogelwch adeiladau yng Nghymru, ni waeth beth fo'u hwylustod na'u hadnoddau, am y rhesymau yr ydym ni wedi eu rhoi. Ni ddylai pa bynnag asesiadau a gynhaliwyd o ran manteision ymarferol manteisio ar y cyfle fod yn drech na mandad democrataidd y Senedd ac atebolrwydd canlyniadol Llywodraeth Cymru i'r Senedd hon. Felly, rydym yn dal i bryderu'n fawr am y dull hwnnw mewn llawer o Filiau.
Llywydd, ein hadroddiad ar femoranda Rhif 3 a Rhif 4 ar gyfer y Bil hwn oedd y chweched adroddiad ar hugain ar femoranda cydsyniad deddfwriaethol y mae ein pwyllgor wedi eu cyflwyno mewn saith mis. Cyn bo hir, byddwn yn gosod ein seithfed ar hugain. Nawr, i nodi, nid yw'r ystadegau hyn i'w croesawu'n arbennig, ond mae angen tynnu sylw atyn nhw, gan nad yw'r rhan fwyaf o'r ddeddfwriaeth sy'n cael ei gwneud ar gyfer Cymru yn cael ei gwneud yng Nghymru ar hyn o bryd.
Aelodau o'r Senedd, Members of the Senedd, almost five years on from the Grenfell tragedy, it is absolutely unacceptable that there are residents living in fear in Wales within their own homes. In fact, the 'Independent Review of Building Regulations and Fire Safety' report was published on 17 May 2018. Well, I actually welcome the fact that the Bill under consideration implements the recommendations of Dame Judith Hackitt's review. The Bill is vitally important as it does make provision for the regulation of all construction products placed on the UK market, the design and construction phase for the building phase of higher-risk buildings, and the creation of a unified, professional and regulatory structure for building control.
By supporting this LCM today, we would be backing commonsense changes, such as clause 31, providing a power for the Welsh Ministers in building regs to designate an alternative local authority to act as a building control authority where the local authority for the area proposes to carry out higher risk building work; clause 32, which enables the introduction of new procedures and requirements for any work, including new higher risk buildings as they are designed and built; and clause 37, which enables the building control authority to issue compliance or stop notices where there is, or is likely to be, a contravention of building regulations.
The proposed changes to the core primary legislation, the 1984 Act, that the Bill now proposes actually provide the necessary tools with which Welsh Ministers would be able to modernise and improve the system here in Wales. The proposals are not the application of UK proposals in Wales. The provisions in the Bill that fall within the legislative competence of the Senedd are largely bespoke amendments to the 1984 Act suited to the building safety issues in Wales. So, I believe that we should be voting in favour of this today.
Now, whilst I know that the Legislative, Justice and Constitution Committee disagree with an overall decision to use a UK Bill to address building safety in Wales, will you, Deputy Minister, for the benefit of the Senedd, reiterate the practical benefits of such an opportunity? I acknowledge that the committee is also deeply concerned about the Welsh Government's capacity to bring forward primary legislation. Whilst we will be backing this today, I would like to make an important general point: I think the time has come to see more private Member and Welsh Government Bills come forward.
In terms of action you are taking now, it is welcome news that digital surveys have been completed for the first 248 applications. I would be pleased, though, if you could clarify by when the intrusive surveys will be completed.
Finally, I note that you have withdrawn the statement due today on building safety. The Celestia action group have tweeted, expressing their concerns that you have not only cancelled the statement, but also cancelled meetings with victims. This has led them to feeling more worried, and they feel that they are literally being kept in the dark. The Senedd, and we as politicians, must all do better for residents trapped in flammable homes, so will you review the steps now being taken to engage with and keep residents updated on building safety in Wales? And I honestly would ask everybody to support this LCM today. Diolch.
Aelodau o'r Senedd, bron i bum mlynedd ers trychineb Grenfell, mae’n gwbl annerbyniol bod trigolion yn byw mewn ofn yng Nghymru yn eu cartrefi eu hunain. Yn wir, cyhoeddwyd adroddiad 'Adolygiad Annibynnol o Reoliadau Adeiladu a Diogelwch Tân' ar 17 Mai 2018. Wel, rydw i wir yn croesawu'r ffaith bod y Bil sy'n cael ei ystyried yn gweithredu argymhellion adolygiad y Fonesig Judith Hackitt. Mae'r Bil yn hanfodol bwysig gan ei fod yn darparu ar gyfer rheoleiddio'r holl gynhyrchion adeiladu sy’n cael eu gosod ar farchnad y DU, y cyfnod dylunio ac adeiladu ar gyfer cyfnod adeiladu adeiladau risg uwch, a chreu strwythur unedig, proffesiynol a rheoleiddiol ar gyfer rheoli adeiladu.
Drwy gefnogi'r LCM hwn heddiw, byddem yn cefnogi newidiadau synnwyr cyffredin, fel cymal 31, gan roi pŵer i Weinidogion Cymru mewn rheoliadau adeiladu i ddynodi awdurdod lleol amgen i weithredu fel awdurdod rheoli adeiladu lle mae awdurdod lleol yr ardal yn bwriadu gwneud gwaith adeiladu risg uwch; cymal 32, sy'n ei galluogi cyflwyno gweithdrefnau a gofynion newydd ar gyfer unrhyw waith, gan gynnwys adeiladau risg uwch newydd wrth iddynt gael eu cynllunio a'u hadeiladu; a chymal 37, sy'n galluogi'r awdurdod rheoli adeiladu i gyflwyno hysbysiadau cydymffurfio neu hysbysiadau atal pan fo rheoliadau adeiladu yn mynd yn groes i reoliadau adeiladu, neu'n debygol o fod yn groes i'r rheoliadau hynny.
Mae'r newidiadau arfaethedig i'r ddeddfwriaeth sylfaenol graidd, Deddf 1984, mae'r Bil bellach yn eu cynnig mewn gwirionedd yn darparu'r arfau angenrheidiol y byddai Gweinidogion Cymru yn gallu eu defnyddio i foderneiddio a gwella'r system yma yng Nghymru. Nid yw'r cynigion yn golygu rhoi cynigion y DU ar waith yng Nghymru. Mae'r darpariaethau yn y Bil sy'n dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd yn ddiwygiadau pwrpasol i Ddeddf 1984 sy'n addas i'r materion diogelwch adeiladu yng Nghymru. Felly, rwy’n credu y dylem fod yn pleidleisio o blaid hyn heddiw.
Nawr, er fy mod i’n gwybod bod y Pwyllgor Deddfwriaethol, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad yn anghytuno â phenderfyniad cyffredinol i ddefnyddio Bil y DU i fynd i'r afael â diogelwch adeiladau yng Nghymru, a wnewch chi, Dirprwy Weinidog, er budd y Senedd, ailadrodd manteision ymarferol cyfle o'r fath? Rydw i’n cydnabod bod y pwyllgor hefyd yn pryderu'n fawr am allu Llywodraeth Cymru i gyflwyno deddfwriaeth sylfaenol. Er y byddwn ni’n cefnogi hyn heddiw, hoffwn wneud pwynt cyffredinol pwysig: rwy’n credu bod yr amser wedi dod i weld mwy o Filiau Aelodau preifat a Llywodraeth Cymru yn cael eu cyflwyno.
O ran y camau rydych chi’n eu cymryd nawr, mae'n newyddion da bod arolygon digidol wedi'u cwblhau ar gyfer y 248 o geisiadau cyntaf. Byddwn yn falch, serch hynny, pe gallech chi egluro erbyn pryd y bydd yr arolygon ymwthiol yn cael eu cwblhau.
Yn olaf, rwy’n sylwi eich bod wedi tynnu'r datganiad disgwyliedig heddiw ar ddiogelwch adeiladau yn ôl. Mae grŵp gweithredu Celestia wedi trydar, gan fynegi eu pryderon eich bod chi nid yn unig wedi canslo'r datganiad, ond hefyd wedi canslo cyfarfodydd gyda dioddefwyr. Mae hyn wedi eu harwain at deimlo'n fwy pryderus, ac maen nhw’n teimlo eu bod nhw’n cael eu cadw yn y tywyllwch yn llythrennol. Rhaid i'r Senedd, a ninnau fel gwleidyddion, wneud yn well i drigolion sydd wedi'u dal mewn cartrefi fflamadwy, felly a wnewch chi adolygu'r camau sy'n cael eu cymryd nawr i ymgysylltu â phreswylwyr a rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf iddyn nhw am ddiogelwch adeiladau yng Nghymru? A byddwn i wir yn gofyn i bawb gefnogi'r LCM hwn heddiw. Diolch.
Dwi'n croesawu sylwadau'r Dirprwy Weinidog, wrth gwrs—yn croesawu unrhyw ymgais i gryfhau hawliau pobl sy'n byw mewn fflatiau sy'n anniogel—ond dwi ddim yn derbyn y ddadl, Dirprwy Weinidog, fod defnyddio proses yr LCM yn gynt na chael Deddf ein hunain fan hyn yng Nghymru. Rŷm ni wedi gweld dros y ddwy flynedd diwethaf fod modd i'r lle yma basio Deddfau yn gyflym iawn pan fo angen.
I welcome the comments made by the Deputy Minister, of course—I welcome any attempt to strengthen the rights of people who live in flats that are unsafe—but I don't accept the argument, Deputy Minister, that using the LCM process is swifter than having our own Act here in Wales. We've seen over the past two years that this place can pass legislation quickly when there is a need to do so.
Members will have heard me several times before stressing my concerns about the way the LCM process is being used in this place.
Bydd Aelodau wedi fy nghlywed i sawl gwaith yn pwysleisio fy mhryderon ynghylch y ffordd y mae'r broses cynnig cydsyniad deddfwriaethol yn cael ei defnyddio yn y lle hwn.
Nid yw'r broses yn gwneud dim i symleiddio ein setliad datganoledig na'n system gyfreithiol, system a setliad a wnaeth i hyd yn oed y cyn-Brif Arglwydd Ustus Thomas o Gwmgïedd, un o gyfreithwyr mwyaf dawnus ein hoes ni, ddweud ei bod bron â bod yn amhosibl iddo fe ddeall y system, heb sôn am y cyhoedd. Mae enghraifft benodol fan hyn o gymhlethu ein system gyfreithiol yn bellach, gyda'r Bil yn sefydlu'r system ombwdsmon tai Lloegr, a bod y Gweinidog yng Nghymru wedi gofyn i ni fod yn rhan o ombwdsmon tai newydd Lloegr. Collwyd cyfle arall fan hyn—a dwi'n edrych ar fy nghyfaill y Cwnsler Cyffredinol—i ymestyn terfynau'r setliad datganoli a defnyddio ein tribiwnlysoedd Cymreig.
This process is doing nothing to simplify our devolved settlement or our legal system, a system and settlement that even the previous Lord Chief Justice Thomas of Cwmgïedd, one of the most talented legal minds of our age, said that even he found impossible to understand, not to mention members of the public. There is a specific example here of complicating our justice system further, with the Bill establishing the new housing ombudsman system in England, with the Minister in Wales asking us to be part of this new system for England. Another opportunity was lost here—and I'm looking at my colleague the Counsel General—to extend the boundaries of the devolution settlement and to use our Welsh tribunals.
Instead of using an English ombudsman scheme, we should have used the already Welsh tribunals. The Welsh residential property tribunal could easily have been renamed the Welsh housing tribunal. Instead, though, of using an existing tribunal system, we set up another ombudsman scheme, complicating an already complex tapestry. The reasons given by the Minister to ask the UK Government to be included in the English property ombudsman sounds like a list of reasons I will hear from the benches opposite opposing the devolution of justice. In fact, you could hear a member of Abolish the Welsh Assembly putting these reasons forward, and these are the reasons: it will have more value if it's cross-border; it will ensure a standard approach; it will save money; and developers are likely to prefer one system. To decide to use a UK Bill based on the fact that developers are likely to prefer it is certainly not the proper and right way to legislate. We should not be using a UK Bill rather than our own Welsh Bill simply because large developers are likely to have a preference for that than using our own devolved system.
And the Minister goes on to say if the ombudsman scheme is not working for Wales, we could set up our own system then. But, she says that that would need the consent of a UK Minister and seeking such consent would negatively impact the Senedd competency. Well, Dirprwy Weinidog, we wouldn't be in that situation if we hadn't have asked to be part of the ombudsman scheme in the first place.
In responding to the committee's first report, and it's incredible that we've had five memoranda just on this one Bill—again, so complicated—it was very worrying to hear the Minister say that she saw no cumulative constitutional implications as a consequence of the Bill's provisions. Yet, this is another piece of UK legislation passed within the powers of our devolved settlement, in an area that is clearly within the Senedd's competence, and we don't have proper scrutiny on it. The Members opposite will agree to any LCM because they think anything coming down the road from London is great. We're not getting proper scrutiny within committees because we're not getting enough time, because of the back and forth, the ping-pong between both Governments. This term, my friend the Chair of the legislative committee, said we've had 27 reports from that committee—27 reports for 42 LCMs and supplementary LCMs. The constitutional implications of those 42 LCMs and supplementary LCMs should not be underestimated by us. Diolch yn fawr.
Yn hytrach na defnyddio cynllun ombwdsmon Lloegr, dylem ni fod wedi defnyddio'r tribiwnlysoedd sydd eisoes yng Nghymru. Gallai tribiwnlys eiddo preswyl Cymru fod wedi cael ei ailenwi'n dribiwnlys tai Cymru yn hawdd. Yn hytrach, er hynny, na defnyddio system dribiwnlysoedd bresennol, rydym yn sefydlu cynllun ombwdsmon arall, gan gymhlethu tapestri sydd eisoes yn gymhleth. Mae'r rhesymau a roddwyd gan y Gweinidog i ofyn i Lywodraeth y DU gael ei chynnwys yn ombwdsmon eiddo Lloegr yn swnio fel rhestr o resymau y byddaf i'n eu clywed gan y meinciau gyferbyn yn gwrthwynebu datganoli cyfiawnder. Yn wir, gallech chi glywed aelod o Blaid Diddymu Cynulliad Cymru yn cyflwyno'r rhesymau hyn, a dyma'r rhesymau: bydd ganddo fwy o werth os yw'n drawsffiniol; bydd yn sicrhau dull gweithredu safonol; bydd yn arbed arian; ac mae datblygwyr yn debygol o ffafrio un system. Yn sicr, nid penderfynu defnyddio Bil y DU yn seiliedig ar y ffaith ei bod yn debygol y byddai datblygwyr yn ei ffafrio yw'r ffordd briodol a chywir o ddeddfu. Ni ddylem fod yn defnyddio Bil y DU yn hytrach nag ein Bil Cymru ein hunain dim ond oherwydd bod datblygwyr mawr yn debygol o ffafrio hynny yn hytrach na defnyddio ein system ddatganoledig ein hunain.
Ac mae'r Gweinidog yn mynd ymlaen i ddweud os nad yw'r cynllun ombwdsmon yn gweithio i Gymru, gallem ni sefydlu ein system ein hunain bryd hynny. Ond, mae'n dweud y byddai angen cydsyniad un o Weinidogion y DU a byddai gofyn am ganiatâd o'r fath yn cael effaith negyddol ar gymhwysedd y Senedd. Wel, Dirprwy Weinidog, ni fyddem yn y sefyllfa honno pe na baem wedi gofyn am fod yn rhan o gynllun yr ombwdsmon yn y lle cyntaf.
Wrth ymateb i adroddiad cyntaf y pwyllgor, ac mae'n anhygoel ein bod wedi cael pum memorandwm ar yr un Bil hwn yn unig—unwaith eto, mor gymhleth—roedd yn destun pryder mawr clywed y Gweinidog yn dweud nad oedd yn gweld unrhyw oblygiadau cyfansoddiadol cronnol o ganlyniad i ddarpariaethau'r Bil. Ac eto, mae hwn yn ddarn arall o ddeddfwriaeth y DU a basiwyd o fewn pwerau ein setliad datganoledig, mewn maes sy'n amlwg o fewn cymhwysedd y Senedd, ac nid oes gennym graffu priodol arno. Bydd yr Aelodau gyferbyn yn cytuno i unrhyw gynnig cydsyniad deddfwriaethol oherwydd eu bod yn credu bod unrhyw beth sy'n dod i lawr y ffordd o Lundain yn wych. Nid ydym yn cael craffu priodol o fewn pwyllgorau gan nad ydym yn cael digon o amser, oherwydd y dadlau, y ping-pong rhwng y ddwy Lywodraeth. Y tymor hwn, dywedodd fy nghyfaill, Cadeirydd y pwyllgor deddfwriaethol, ein bod wedi cael 27 o adroddiadau gan y pwyllgor hwnnw—27 o adroddiadau ar gyfer 42 o femoranda cydsyniad deddfwriaethol a memoranda cydsyniad deddfwriaethol atodol. Ni ddylai goblygiadau cyfansoddiadol y 42 o femoranda cydsyniad deddfwriaethol hynny a'r memoranda cydsyniad deddfwriaethol atodol gael eu tanbrisio gennym ni. Diolch yn fawr.
Members are being put in an appalling position this afternoon by the Government, and the Deputy Minister recognised that, I think, in the tone that he used and the words that he used in order to introduce this debate, because whenever we are asked to debate legislative consent motions, we do two things, don't we? Ministers focus on the content, on the legislation, and Members will then focus on the process, and that tension is inevitable, and it's a good thing that that sort of tension exists. In this case, we have had from Government a number of different reasons why a UK Bill is being used to address a serious issue that affects people in Wales, and each one of the reports from the legislation committee contains different rationale from the Government for doing so. We were told last summer, when this matter first came in front of us, that it was a matter of expediency and that this could reach the statute book in a way that would provide far earlier protection and far more protection for people living in Wales, and on that basis, although many of us were unhappy with the process, we were content to consent to it. Well, now, with Glamorgan starting the cricket season next week, we are still being told the same thing. Now, all of us who have been in this place for more than a few months will understand and know that there are numerous processes that the Government could have used in order to deliver legislation onto the statute book within the timescale that we've had available to us. We also know that policy development has been taking place throughout the whole process of this Bill going through Westminster, so what the Government was seeking to do back in July is not what the Government is asking us to agree to now at the end of March. So, there have been changes through that, and I'm content with that, as it happens, as long as we have the opportunity to scrutinise those changes, the reasons for them and what the Government wishes to put on the statute book. None of those things are happening today, and none of those things have happened over the last seven months. This is a bad way to legislate, Deputy Minister. This is a bad thing to do, and it is not good that you ask Members to vote for it in this way.
We've heard a speech from the official opposition that asks us to support this because of the importance of what the legislation contains. They haven't had an opportunity to read the Bill. They don't know what's in it. None of us do. We haven't had the opportunity to scrutinise it. We established a form of legislating in this place that's different from Westminster because of the importance of scrutiny and because of the importance of involving stakeholders and those affected by legislation, through the Stage 1 scrutiny, which is an important and integral part of how we understand the impact of legislation. None of that has happened. None of us have had the opportunity to study it. So, to listen to an opposition saying, 'We're happy with this legislation, let's put it straight on the statute book. Let's not bother with scrutiny, let's not bother with examination, let's not seek to amend it, send it straight to Windsor castle for Royal Assent' beggars belief. It's an extraordinary abrogation of the role of opposition in scrutinising legislation.
And that brings us back to where we are today. I'm going to vote for the LCM this afternoon because we are forced to do so. But, Minister, don't believe for one moment that I am convinced by your arguments, don't believe for moment that I accept the position that you've put forward, and don't believe for one moment that my vote in favour of this supports the way in which you—
Mae Aelodau'n cael eu rhoi mewn sefyllfa warthus y prynhawn yma gan y Llywodraeth, ac roedd y Dirprwy Weinidog yn cydnabod hynny, rwy'n credu, yn y cywair a ddefnyddiodd a'r geiriau a ddefnyddiodd er mwyn cyflwyno'r ddadl hon, oherwydd pryd bynnag y gofynnir i ni drafod cynigion cydsyniad deddfwriaethol, rydym yn gwneud dau beth, onid ydym? Mae Gweinidogion yn canolbwyntio ar y cynnwys, ar y ddeddfwriaeth, a bydd yr Aelodau wedyn yn canolbwyntio ar y broses, ac mae'r tensiwn hwnnw'n anochel, ac mae'n beth da bod y math hwnnw o densiwn yn bodoli. Yn yr achos hwn, rydym wedi cael nifer o resymau gwahanol gan y Llywodraeth pam y mae Bil y DU yn cael ei ddefnyddio i fynd i'r afael â mater difrifol sy'n effeithio ar bobl yng Nghymru, ac mae pob un o'r adroddiadau gan y pwyllgor deddfwriaeth yn cynnwys rhesymeg wahanol gan y Llywodraeth dros wneud hynny. Dywedwyd wrthym yr haf diwethaf, pan ddaeth y mater hwn o'n blaenau am y tro cyntaf, ei fod yn fater o hwylustod ac y gallai hyn gyrraedd y llyfr statud mewn ffordd a fyddai'n darparu amddiffyniad llawer cynharach a llawer mwy o amddiffyniad i bobl sy'n byw yng Nghymru, ac ar y sail honno, er bod llawer ohonom yn anhapus â'r broses, roeddem yn fodlon cydsynio iddo. Wel, yn awr, gyda Morgannwg yn dechrau'r tymor criced yr wythnos nesaf, rydym yn dal i glywed yr un peth. Nawr, bydd pob un ohonom sydd wedi bod yn y lle hwn am fwy nag ychydig fisoedd yn deall ac yn gwybod bod nifer o brosesau y gallai'r Llywodraeth fod wedi'u defnyddio i gyflwyno deddfwriaeth ar y llyfr statud o fewn yr amserlen yr ydym ni wedi'i chael i ni. Gwyddom hefyd fod datblygu polisi wedi bod yn digwydd drwy gydol holl broses y Bil hwn sy'n mynd drwy San Steffan, felly nid yr hyn yr oedd y Llywodraeth yn ceisio'i wneud yn ôl ym mis Gorffennaf yw'r hyn y mae'r Llywodraeth yn gofyn i ni gytuno arno'n awr ddiwedd mis Mawrth. Felly, bu newidiadau drwy hynny, ac rwyf yn fodlon â hynny, fel y mae'n digwydd, cyn belled â bod gennym gyfle i graffu ar y newidiadau hynny, y rhesymau drostyn nhw a'r hyn y mae'r Llywodraeth yn dymuno ei roi ar y llyfr statud. Nid oes yr un o'r pethau hynny'n digwydd heddiw, ac nid oes yr un o'r pethau hynny wedi digwydd dros y saith mis diwethaf. Mae hon yn ffordd wael o ddeddfu, Dirprwy Weinidog. Mae hyn yn beth drwg i'w wneud, ac nid yw'n dda eich bod yn gofyn i Aelodau bleidleisio drosto fel hyn.
Rydym wedi clywed araith gan yr wrthblaid swyddogol sy'n gofyn i ni gefnogi hyn oherwydd pwysigrwydd yr hyn y mae'r ddeddfwriaeth yn ei gynnwys. Dydyn nhw ddim wedi cael cyfle i ddarllen y Bil. Dydyn nhw ddim yn gwybod beth sydd ynddo. Nid oes yr un ohonom yn gwybod. Nid ydym wedi cael y cyfle i graffu arno. Sefydlwyd math o ddeddfu gennym yn y lle hwn sy'n wahanol i San Steffan oherwydd pwysigrwydd craffu ac oherwydd pwysigrwydd cynnwys rhanddeiliaid a'r rhai y mae deddfwriaeth yn effeithio arnynt, drwy waith craffu Cyfnod 1, sy'n rhan bwysig ac annatod o'r ffordd yr ydym ni'n deall effaith deddfwriaeth. Nid oes dim o hynny wedi digwydd. Nid oes yr un ohonom ni wedi cael cyfle i'w astudio. Felly, i wrando ar wrthblaid yn dweud, 'Rydym ni'n hapus â'r ddeddfwriaeth hon, gadewch i ni ei rhoi'n syth ar y llyfr statud. Gadewch i ni beidio â thrafferthu gyda chraffu, gadewch i ni beidio â thrafferthu i'w archwilio, gadewch i ni beidio â cheisio ei wella, ei anfon yn syth i gastell Windsor ar gyfer Cydsyniad Brenhinol, mae'n anghredadwy. Mae'n dileu swyddogaeth gwrthwynebu wrth graffu ar ddeddfwriaeth a hynny mewn modd ryfeddol.
Ac mae hynny'n dod â ni'n ôl i lle'r ydym ni heddiw. Rwy'n mynd i bleidleisio dros yr LCM y prynhawn yma oherwydd ein bod ni'n cael ein gorfodi i wneud hynny. Ond, Gweinidog, peidiwch â chredu am eiliad fy mod wedi fy argyhoeddi gan eich dadleuon, peidiwch â chredu am eiliad fy mod yn derbyn y safbwynt yr ydych chi wedi'i gyflwyno, a peidiwch â chredu am eiliad bod fy mhleidlais o blaid hyn yn cefnogi'r ffordd yr ydych chi—
Sorry, I am really interested in hearing what Alun Davies is building up to here, and I'm failing to because you're creating quite a stir in the Chamber, Alun. So, if I can have some silence in the Chamber, and Alun to finish his contribution. Diolch.
Mae'n ddrwg gennyf, mae gennyf ddiddordeb mawr mewn clywed yr hyn y mae Alun Davies yn arwain ato, a dydw i ddim yn gallu oherwydd eich bod yn creu cryn dipyn o gyffro yn y Siambr, Alun. Felly, os gallaf gael rhywfaint o dawelwch yn y Siambr, ac Alun i orffen ei gyfraniad. Diolch.
That's what I was building up to, fortunately, Presiding Officer. One of the difficulties, of course, of contributing from a remote location is that you can't see or hear what's going on in the Chamber, and I think that is something we need to consider.
Minister, you've put us in an impossible situation this afternoon. You've held a gun to our heads, and although you will have our support, don't believe for a moment that this support is for the way in which you've treated this Parliament; it's for the legislation. We're voting because of the situation that people find themselves in across the country. We're voting for them, Minister, this afternoon; we're not voting for you.
Dyna yr oeddwn yn arwain ato, yn ffodus, Llywydd. Un o'r anawsterau, wrth gwrs, o gyfrannu o leoliad anghysbell yw na allwch chi weld na chlywed beth sy'n digwydd yn y Siambr, ac rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y mae angen i ni ei ystyried.
Gweinidog, rydych chi wedi ein rhoi mewn sefyllfa amhosibl y prynhawn yma. Rydych chi wedi dal gwn i'n pennau, ac er y bydd gennych chi ein cefnogaeth, peidiwch â chredu am eiliad fod y gefnogaeth hon ar gyfer y ffordd yr ydych chi wedi trin y Senedd hon; mae ar gyfer y ddeddfwriaeth. Rydym ni'n pleidleisio oherwydd y sefyllfa y mae pobl yn cael eu hunain ynddi ledled y wlad. Rydym ni'n pleidleisio ar eu ran nhw, Gweinidog, y prynhawn yma; nid ydym yn pleidleisio drosoch chi.
Good afternoon, Deputy Minister. I echo many of the statements that have been made around the process. We find ourselves on a hamster wheel around LCMs, and the timescale that we've been given—yet again—is absolutely abhorrent, and absolutely not what this Senedd should be about. Many of us, I know, and that would include the Ministers, find themselves in a really difficult position, and I do echo and thank the committee Chairs for the work that they do in drawing our attention to that.
On the specific issue, it is nearly five years since Grenfell, and I do welcome the announcements and the developments within this, although very late. I want to emphasise as well the importance of engaging and communicating and consulting with those victims, many of whom have suffered extreme mental health issues and financial instability as well.
Turning to what we have in front of us, I just really want to make one point in relation to clause 160, which provides that the measures come into force two months after the Bill receives Royal Assent. I've had many people contact me, who, whilst welcoming that timescale, are concerned that they could begin to face escalating remediation bills should developers or management companies decide to levy funds from leaseholders before the provisions come into force. Related to those provisions, we see that, in England, those provisions have actually been introduced to protect those people affected from the significant financial burden of paying for the failures of developers—the so-called waterfall protections. Given that those protections, as I understand them, don't apply to Wales, I am concerned that those transitional arrangements could put an additional burden on leaseholders in the very short term.
So, just to turn to my question, if I may, Deputy Minister: what assurances can you give to leaseholders that they are not going to lose out financially, and can you assure us that the Welsh Government will communicate, talk with and engage with those victims who are affected? Thank you. Diolch yn fawr iawn.
Prynhawn da, Dirprwy Weinidog. Rwy'n ategu llawer o'r datganiadau sydd wedi'u gwneud ynghylch y broses. Rydym ni'n ein cael ein hunain ar olwyn bochdew o ynghylch memoranda cydsyniad deddfwriaethol, ac mae'r amserlen a roddwyd i ni—unwaith eto—yn gwbl wrthun, ac nid dyma y dylai'r Senedd hon fod yn ei wneud o gwbl. Mae llawer ohonom, rwy'n gwybod, a byddai hynny'n cynnwys y Gweinidogion, yn cael eu hunain mewn sefyllfa anodd iawn, ac rwyf yn adleisio a diolch i Gadeiryddion y pwyllgorau am y gwaith a wnânt wrth dynnu ein sylw at hynny.
O ran y mater penodol, mae bron i bum mlynedd ers Grenfell, ac rwyf yn croesawu'r cyhoeddiadau a'r datblygiadau yn hyn o beth, er yn hwyr iawn. Hoffwn bwysleisio hefyd bwysigrwydd ymgysylltu a chyfathrebu ac ymgynghori â'r dioddefwyr hynny, y mae llawer ohonyn nhw wedi dioddef problemau iechyd meddwl eithafol ac ansefydlogrwydd ariannol hefyd.
Gan droi at yr hyn sydd gennym o'n blaenau, rwyf yn awyddus iawn i wneud un pwynt ar gymal 160, sy'n darparu bod y mesurau yn dod i rym ddau fis ar ôl i'r Bil gael Cydsyniad Brenhinol. Rwyf wedi cael llawer o bobl yn cysylltu â mi, sydd, er eu bod yn croesawu'r amserlen honno, yn pryderu y gallen nhw ddechrau wynebu biliau adfer cynyddol pe bai datblygwyr neu gwmnïau rheoli yn penderfynu codi arian ar lesddeiliaid cyn i'r darpariaethau ddod i rym. Yn gysylltiedig â'r darpariaethau hynny, gwelwn fod y darpariaethau hynny, yn Lloegr, wedi'u cyflwyno mewn gwirionedd i ddiogelu'r bobl hynny yr effeithir arnyn nhw rhag y baich ariannol sylweddol o dalu am fethiannau datblygwyr—yr amddiffyniadau rhaeadr fel y'u gelwir. Gan nad yw'r amddiffyniadau hynny, yn ôl yr hyn a ddeallaf, yn berthnasol i Gymru, rwyf yn pryderu y gallai'r trefniadau pontio hynny roi baich ychwanegol ar lesddeiliaid yn y tymor byr iawn.
Felly, dim ond i droi at fy nghwestiwn, os caf i, Dirprwy Weinidog: pa sicrwydd y gallwch chi ei roi i lesddeiliaid nad ydyn nhw ar eu colled yn ariannol, ac a allwch chi ein sicrhau y bydd Llywodraeth Cymru yn cyfathrebu, yn siarad ac yn ymgysylltu â'r dioddefwyr hynny yr effeithir arnyn nhw? Diolch. Diolch yn fawr iawn.
Diolch i'r Dirprwy Weinidog am gyflwyno hwn heddiw. A gaf i ar y dechrau fan yma jest nodi pa mor gwbl annigonol ydy'r broses yma wrth lunio deddfwriaeth mewn meysydd datganoledig? Dydy'r pwyllgor, er enghraifft, ddim wedi cael amser i graffu yn iawn, heb sôn am y gallu i bobl Cymru fedru cymryd rhan yn y broses hon.
Y rheswm a roddwyd am bam y dylid cefnogi'r LCMs yma i gychwyn oedd oherwydd natur argyfyngus y sefyllfa, fel dŷn ni wedi clywed—roedd yn fater o'r brys mwyaf. Mae yna sawl LCM wedi cael eu cyflwyno ynghylch y mater erbyn hyn, ac mi ydyn ni 10 mis i mewn i'r chweched Senedd a dydyn ni ddim wedi gweld unrhyw ddeddfwriaeth gynradd yn cael ei chyflwyno eto. Gallai'r Llywodraeth yma fod wedi drafftio ei Bil ei hun i fynd i'r afael â'r problemau dybryd sydd yn wynebu lesddeiliaid a thenantiaid, ond rydyn ni'n dal i aros.
Mae nifer o'r cymalau yn cynnwys pwerau dirprwyedig. Yr Ysgrifennydd Gwladol sy'n gyfrifol am y rhan fwyaf o'r rhain, a dim ond un pŵer a roddir i Weinidogion Cymru. Ydych chi'n hapus i drosglwyddo'r grym yma drosodd i'r Ysgrifennydd Gwladol? Yr Ysgrifennydd Gwladol fydd efo'r hawl i sefydlu swyddfa'r ombwdsman newydd, fydd efo'i rymoedd yn ymestyn dros Gymru. Rôl ymgynghorol yn unig fydd gan Lywodraeth Cymru yn hyn. Ydych chi, felly, yn hapus efo trosglwyddo'r grymoedd yma i San Steffan, ac ydych chi'n hapus yn trystio'r Llywodraeth yno i wneud y penderfyniad gorau ar ran pobl Cymru? Ac mi wnaf i nodi'n fan yma fy mod i'n gweld y Ceidwadwyr yn gwrthwynebu cael mwy o wleidyddion i Gymru—rôl gwleidyddion, wrth gwrs, ydy craffu Biliau er mwyn gwneud yn siŵr bod Biliau da yn cael eu gweithredu yng Nghymru—ond dydyn nhw ddim yn gwrthwynebu rôl swyddfeydd newydd, fel ombwdsmyn, sydd yn ffeindio bai ar ôl i bethau fynd o'u lle.
Yn yr un modd, yr Ysgrifennydd Gwladol yn unig sydd â'r pŵer i gyhoeddi a chymeradwyo cod ymarfer. Rôl ymgynghorol yn unig yw rôl Gweinidogion Cymru cyn i reoliadau o'r fath gael eu gwneud, ac ni fydd gan Weinidogion Cymru unrhyw hawliau eraill—er enghraifft, yr hawl i feto. Ydych chi'n fodlon, felly, y bydd Llywodraeth San Steffan yn gweithredu yn unol â dymuniadau Cymru? Yn olaf yn y mater hwn, bydd darpariaethau'r cynllun Ombwdsman Cartrefi Newydd yn dod i rym ar ddyddiad a bennir mewn rheoliadau gan yr Ysgrifennydd Gwladol. Ydych chi'n meddwl bod hyn yn briodol, gan, unwaith eto, y byddwn ni'n gweld llais Cymru yn cael ei wanhau?
O ran y Bil sy'n mynd drwy San Steffan ar hyn o bryd, mae'n rhwystredig gweld y Llywodraeth yma yn fodlon gadael i'r sefydliad llychlyd ar lannau Tafwys ddeddfu ar ein rhan unwaith eto. Ond ydy hyn yn gosod cynsail? Ydy Llywodraeth Cymru'n bwriadu defnyddio Biliau'r Deyrnas Gyfunol er mwyn gwneud newidiadau pellach i ddiogelwch adeiladau yma, ynteu a fydd unrhyw newidiadau pellach yn cael eu cynnwys mewn Bil diogelwch ar lawr y Senedd hon?
Yn olaf, mae nifer o randdeiliaid, pobl sy'n llesddalwyr, wedi bod mewn cyswllt â fi'n ddiweddar yn pryderu'n arw am y costau sylweddol y maen nhw'n eu hwynebu rŵan hyn. Pa sicrwydd y medrwch chi roi i'r bobl yma na fydd yn rhaid iddyn nhw dalu dim mwy na'r hyn maen nhw eisoes wedi'i dalu am waith atgyweirio, boed yn waith allanol neu yn waith mewnol? Diolch.
Thank you to the Deputy Minister for introducing this item today. May I at the outset just note how entirely deplorable this process is in drawing up legislation in devolved areas? The committee, for example, hasn't had time to properly scrutinise, never mind the ability for the people of Wales to participate in this process.
The reason given why we should support these LCMs was because of the critical nature of the situation, as we have heard—it was an urgent issue. There are a number of LCMs that have been brought forward on this issue now, and we are 10 months into the sixth Senedd but we haven't seen any primary legislation brought forward yet. The Government here could have drafted its own Bill to tackle these grave problems faced by leaseholders and tenants, but we are still waiting.
Many of the clauses include devolved powers. The Secretary of State is responsible for most of these, and only one power is provided to Welsh Ministers. Are you content to transfer these powers to the Secretary of State? The Secretary of State will have the right to establish the new ombudsman's office, whose powers will extend across Wales. The Welsh Government will have a consultative role only in this. Are you, therefore, content with transferring these powers to Westminster, and are you content in trusting the Government there to make the best decisions on behalf of the people of Wales? And I will note here that I see the Conservatives opposing having more politicians for Wales—and the role of politicians, of course, is to scrutinise Bills in order to ensure that good law is made in Wales—but they don't oppose the role of new offices, such as ombudsmen, who find blame once things have gone wrong.
Likewise, the Secretary of State alone will have the power to publish and approve a code of conduct. The Welsh Ministers' role is consultative only before such regulations are made, and Welsh Ministers won't have any other rights—for example, the power of veto. Are you content, therefore, that the Westminster Government will act in accordance with the wishes of the people of Wales? Finally on this issue, the provisions of the New Homes Ombudsman scheme will come into force on a date set in regulations made by the Secretary of State. Do you think that this is appropriate, because, once again, we will see the Welsh voice being weakened?
In terms of the Bill going through Westminster at the moment, it is frustrating to see this Government happy to allow that dusty institution on the banks of the Thames to legislate on our behalf once again. But does this set a precedent? Does the Welsh Government intend to use UK Bills in order to make further changes to building safety here in Wales, or will any further changes be included in a safety Bill discussed on the floor of this Senedd?
Finally, many stakeholders, leaseholders, have been in contact with me recently, and they're extremely concerned about the significant costs that they are facing now. What assurances can you give to these people that they won't have to pay any more than they already have paid for remedial work, be that external or internal? Thank you.
Y Dirprwy Weinidog i ymateb nawr i'r ddadl. Lee Waters.
I call on the Deputy Minister to reply to the debate. Lee Waters.
Diolch. And thank you for all the contributions. I must say, Llywydd, this is the second time today I've been told off by Janet Finch-Saunders for not paying enough attention to Twitter, but I should inform Members that I'm having a little break from Twitter, which, clearly, some of my colleagues welcome, and I can assure you that the Government press office are delighted by. [Laughter.] So, I'm afraid I didn't see those conversations. But, look, there does seem to be support in the Senedd for the principle of what we're trying to do and the policy intent. There is clear unease about the mechanism by which we are doing it, and I recognise the concerns and I understand the frustrations.
Huw Irranca-Davies conjured up an image of me at night with my head on the pillow, being worried about various things, and secretly agreeing with the points he made. And, of course, I'm a former member of his committee and I completely understand the concerns that Members have. And there is a tension, as Alun Davies rightly identified, between the legislature and the Executive at all times, and that's how it should be. We face pragmatic judgments. Of course we could have brought forward our separate legislation on this, but then we wouldn't have been able to do it in the same timescale. And given the gravity of the issues being faced here, our judgment was it was better to get something that was fit for purpose on the statutory book as soon as we possibly could, to protect the people who are most vulnerable, rather than to wait to get a Welsh Bill. Had we had a Welsh Bill—. It's been noted already by the committee that we have a full legislative programme, so if we were to have a separate Bill on this, that would be at the expense of something else. And as we've just been discussing in the Senedd this afternoon, our legal capacity is still tied up with coronavirus regulations and with the Brexit legacy, and there is a limited amount both our policy officials and legal officials are able to do. So, we have a full and bold legislative programme, and when there are opportunities to use UK legislation to advance our policy aims, we do take a pragmatic view that it is right to do that.
Diolch. A diolch am yr holl gyfraniadau. Rhaid i mi ddweud, Llywydd, dyma'r ail dro heddiw i mi gael stŵr gan Janet Finch-Saunders am beidio â rhoi digon o sylw i Twitter, ond dylwn i roi gwybod i'r Aelodau fy mod yn cael ychydig o seibiant o Twitter, sydd, yn amlwg, yn cael ei groesawu gan rhai o fy nghyd-Aelodau, a gallaf eich sicrhau chi bod swyddfa'r wasg y Llywodraeth wrth eu bodd. [Chwerthin.] Felly, mae arnaf i ofn na welais i y sgyrsiau hynny. Ond, edrychwch, mae'n ymddangos bod cefnogaeth yn y Senedd i egwyddor yr hyn yr ydym ni'n ceisio'i wneud a'r bwriad polisi. Mae anesmwythyd amlwg ynglŷn â'r mecanwaith yr ydym ni'n ei ddefnyddio i wneud hynny, ac rwyf yn cydnabod y pryderon ac rwyf yn deall y rhwystredigaethau.
Gwnaeth Huw Irranca-Davies greu delwedd ohonof yn y nos gyda fy mhen ar y gobennydd, yn poeni am wahanol bethau, ac yn cytuno'n gyfrinachol â'r pwyntiau a wnaeth. Ac, wrth gwrs, rwy'n gyn-aelod o'i bwyllgor ac rwy'n deall yn iawn y pryderon sydd gan Aelodau. Ac mae tensiwn, fel y nododd Alun Davies yn gywir, rhwng y ddeddfwrfa a'r Weithrediaeth bob amser, a dyna sut y dylai fod. Rydym ni'n wynebu dyfarniadau pragmatig. Wrth gwrs, gallem ni fod wedi cyflwyno ein deddfwriaeth ar wahân ar hyn, ond yna ni fyddem wedi gallu gwneud hynny o fewn yr un amserlen. Ac o ystyried difrifoldeb y materion a wynebir yma, ein barn ni oedd ei bod yn well cael rhywbeth a oedd yn addas i'r diben ar y llyfr statud cyn gynted ag y gallem ni, i ddiogelu'r bobl sydd fwyaf agored i niwed, yn hytrach nag aros i fod â Bil Cymru. Pe byddem wedi bod â Bil Cymru—. Mae'r pwyllgor eisoes wedi nodi bod gennym raglen ddeddfwriaethol lawn, felly pe byddem â Bil ar wahân ar hyn, byddai hynny ar draul rhywbeth arall. Ac fel yr ydym ni newydd fod yn ei drafod yn y Senedd y prynhawn yma, mae ein gallu cyfreithiol yn dal i fod ynghlwm wrth reoliadau coronafeirws a gyda gwaddol Brexit, ac ychydig iawn y gall ein swyddogion polisi a'n swyddogion cyfreithiol ei wneud. Felly, mae gennym raglen ddeddfwriaethol lawn a beiddgar, a phan fydd cyfleoedd i ddefnyddio deddfwriaeth y DU i hyrwyddo ein nodau polisi, mae gennym farn bragmatig ei bod yn iawn gwneud hynny.
I have an indication of an intervention from Alun Davies. Are you willing to take the intervention?
Mae gennyf awgrym o ymyriad gan Alun Davies. A ydych yn fodlon derbyn yr ymyriad?
I think I understand the full force of his argument, Llywydd, so I'd rather—. Well, let him be brief and let me hear the blast of his argument one more time. [Laughter.]
Rwy'n credu fy mod yn deall grym llawn ei ddadl, Llywydd, felly byddai'n well gennyf—. Wel, gadewch iddo fod yn gryno a gadewch i mi glywed ffrwydrad ei ddadl un tro eto. [Chwerthin.]
Alun Davies.
Alun Davies.
It's quite something to be told to be brief by Lee Waters, isn't it? You say that you needed to get this onto the statute book as quickly as possible, but that, I'm afraid, Minister, simply is not true. There are procedures in place in the Senedd to enable the Government to get its business through more quickly when that is required, and the Senedd has always taken a very pragmatic approach to that. We also know that the Government has continued its policy development work during the period of this Bill going through Westminster. So, what we were told last summer isn't what we're being asked to support today. So, we know that the Government were continuing to work on this and could have delivered a Bill to this place in the time that it's taken to reach this point today. So, that argument doesn't stand up to examination, I'm afraid.
Mae'n dipyn o beth i Lee Waters ddweud wrthyf i am fod yn gryno, onid yw? Rydych chi'n dweud bod angen i chi fod â hyn ar y llyfr statud cyn gynted â phosibl, ond mae arnaf i ofn, Gweinidog, nad yw'n wir. Mae gweithdrefnau ar waith yn y Senedd i alluogi'r Llywodraeth i gyflawni ei busnes yn gyflymach pan fo angen hynny, ac mae'r Senedd bob amser wedi mabwysiadu ymagwedd bragmatig iawn at hynny. Gwyddom hefyd fod y Llywodraeth wedi parhau â'i gwaith datblygu polisi yn ystod cyfnod y Bil hwn sy'n mynd drwy San Steffan. Felly, nid yr hyn a ddywedwyd wrthym yr haf diwethaf yw'r hyn y gofynnir i ni ei gefnogi heddiw. Felly, gwyddom fod y Llywodraeth yn parhau i weithio ar hyn ac y gallai fod wedi cyflwyno Bil i'r lle hwn yn yr amser y mae wedi'i gymryd i gyrraedd y pwynt hwn heddiw. Felly, nid yw'r ddadl honno'n sefyll ar ôl ei harchwilio, mae arnaf i ofn.
Well, with respect to Alun Davies, it's not just a case of having Senedd time, is it? It's about having the capacity within the Government to take a whole Bill through, and those are different things. So, I respectfully disagree with him about the pragmatic judgments that we have faced.
And I just would stress to Members that this is primary legislation. The substance of the enactment will be in secondary legislation, which will all be bilingual, which will be scrutinised and consulted upon, with a role for this Senedd, and the Bill will have the majority of its provisions commenced by Welsh Ministers. So, I think there is a balance to strike. We think we've got the balance right, but I completely understand the unease with this approach. But I'm afraid that Government Ministers, collectively, have to take difficult decisions sometimes on the balance of these things, and notwithstanding the concerns of Members, we think, on this occasion, given the gravity of the issue at hand, we have made the right one, but that's not to say that we disregard or take lightly the concerns raised. But I would urge Members to support the LCM. Diolch.
Wel, â phob parch i Alun Davies, nid mater o gael amser y Senedd yn unig ydyw. Mae'n ymwneud â bod â'r capasiti o fewn y Llywodraeth i fynd â Bil cyfan drwodd, ac mae'r rheini'n bethau gwahanol. Felly, rwy'n anghytuno'n barchus ag ef ynglŷn â'r dyfarniadau pragmatig yr ydym wedi'u hwynebu.
A byddwn yn pwysleisio i'r Aelodau mai deddfwriaeth sylfaenol yw hon. Bydd sylwedd y deddfiad mewn is-ddeddfwriaeth, a fydd i gyd yn ddwyieithog, y bydd yn destun craffu arni ac ymgynghori, gyda swyddogaeth i'r Senedd hon, a bydd y rhan fwyaf o ddarpariaethau'r Bil wedi'u cychwyn gan Weinidogion Cymru. Felly, rwy'n credu bod cydbwysedd i'w daro. Credwn fod gennym y cydbwysedd cywir, ond rwy'n deall yn llwyr yr anesmwythyd gyda'r dull hwn. Ond mae arnaf i ofn bod Gweinidogion y Llywodraeth, gyda'i gilydd, yn gorfod gwneud penderfyniadau anodd weithiau ar gydbwysedd y pethau hyn, ac er gwaethaf pryderon Aelodau, rydym o'r farn, y tro hwn, o ystyried difrifoldeb y mater dan sylw, ein bod wedi gwneud yr un iawn, ond nid yw hynny'n golygu ein bod yn diystyru pryderon a godwyd ac nad ydym yn eu cymryd o ddifrif. Ond anogaf Aelodau i gefnogi'r LCM. Diolch.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na, does yna ddim gwrthwynebiad, ac felly, mae'r—[Torri ar draws.] Na, dyw e ddim yn rhy hwyr, nes i glywed e cyn i fi orffen fy mrawddeg. [Gwrthwynebiad.] Dwi yn clywed gwrthwynebiad, ac felly, fe wnawn ni atal y bleidlais tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No, there is no objection, therefore, the—[Interruption.] No, it's not too late. I did hear it just before I finished my sentence. [Objection.] I did hear an objection, therefore, we will defer voting under this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Eitem 14 sydd nesaf, a'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Etholiadau yw hwnnw. Dwi'n galw ar y Cwnsler Cyffredinol i wneud y cynnig yna. Mick Antoniw.
Item 14 is next, the legislative consent motion on the Elections Bill. I call on the Counsel General to move the motion. Mick Antoniw.
Cynnig NDM7968 Mick Antoniw
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai Senedd y DU ystyried y darpariaethau yn y Bil Etholiadau i’r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd.
Motion NDM7968 Mick Antoniw
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 29.6 agrees that provisions in the Elections Bill in so far as they fall within the legislative competence of the Senedd, should be considered by the UK Parliament.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. Rwy'n gwneud y cynnig. Rwy'n croesawu'r cyfle hwn i egluro pam rwyf yn argymell bod y Senedd yn cydsynio i'r darpariaethau yn y Bil Etholiadau.
Yn gyntaf, hoffwn ymddiheuro am yr oedi cyn gosod y memorandwm atodol a achoswyd gan y trafodaethau cymhleth a hirfaith rhwng Llywodraeth y Deyrnas Unedig a Llywodraeth Cymru ar nifer o ddarpariaethau'r Bil. Yr wyf yn difaru am yr oedi a effeithiodd ar yr amser a gafodd y pwyllgorau i archwilio'r darpariaethau diweddaraf.
Thank you very much, Llywydd. I move the motion. I welcome this opportunity to explain why I am recommending that the Senedd consents to the provisions in the Elections Bill.
First of all, I would like to apologise for the delay before laying the supplementary memorandum caused by the complex and protracted discussions between the United Kingdom Government and the Welsh Government on a number of the provisions of the Bill. I regret the delay that affected the time that committees had to look at the most recent provisions.
I thank the Legislation, Justice and Constitution Committee and the Local Government and Housing Committee for the helpful points raised in their reports. They'll be pleased to hear of our constructive engagement with the UK Government and the significant progress that has been achieved.
Before I provide Members with further detail on what has been achieved, may I remind Members of the Welsh Government's approach to electoral reform, contained in the principles for electoral reform, published last July? They are principles that are founded in the values of social justice and democracy and the promotion of equality, accessibility and simplicity. We regret that the UK Government does not share our priorities.
We've made important progress towards delivering on these principles. Last year, we enfranchised 16 and 17-year-olds and also qualifying foreign citizens—those people who contribute so much to our communities and our nation and who deserve to have their voices heard in Wales, if not in England. We're also building on this by working with local authorities, education and third sector partners on a comprehensive engagement and awareness-raising campaign ahead of the May elections. Last week's voter registration day encouraged newly enfranchised young people to register to vote and to influence the things that matter to them. And Orders came into force last week to enable advanced voting pilots to take place in Blaenau Gwent, Bridgend, Caerphilly and Torfaen, giving people flexibility on when and where they can vote in the May elections. We are grateful to local government partners for helping elections in Wales to be as accessible as possible, reducing the democratic deficit.
Now, Members will know that in the original legislative consent memorandum laid on 9 September 2021, I could not recommend consent to the Bill. I had concerns that the Bill, as drafted, would adversely impact on devolved competence. Like many of us in this Siambr, I do not agree with the Bill, however, I am pleased to report that the Bill now better recognises devolved powers. With the exception of two areas relating to the offence of intimidation and digital imprints, Wales has effectively been carved out of the Bill in respect of devolved elections. I can therefore recommend consent, as set out in the supplementary memorandum, laid on 22 March.
As a consequence of our discussions, the UK Government has now recognised our key areas of concerns, set out in the original legislative consent memorandum—concerns also shared by the committees and noted in their reports. Voter ID proposals will not apply to the Senedd and council elections. Provisions enabling the Secretary of State to direct the Electoral Commission in the discharge of its Welsh functions have been removed by amendments that were tabled on 28 February and agreed at the House of Lords Committee Stage, as have proposals regarding undue influence, notional expenditure and other political finance. An outline of the relevant amendments can be found in paragraphs 17 to 29 of the supplementary memorandum.
There remains a difference of opinion between the Welsh Government and the UK Government on certain issues relating to digital imprints and the offence of intimidation. However, these relate to competence rather than the policy intent. The policy on digital imprints concerns electoral transparency. For devolved elections, this falls within devolved competence and requires Senedd consent. We agree that it's important to protect participants in the democratic process, and therefore we are not opposed in principle to the provisions on intimidation. However, I'm sure Members will agree that every legislature should be free to determine the disqualification regime for elections it is responsible for.
To repeat, I maintain my opposition to the Bill, which I believe is unnecessary and which is more about voter suppression and enabling foreign funding than enhancing electoral democracy and integrity. But I am satisfied that the changes we have secured for Wales, in accordance with the Sewel convention, with the exception of the two areas of disagreement on competence—. We are satisfied that the substantive elements of the Bill will not now impact on matters within the Senedd's competence. I remain firmly of the view that we are free to consider these issues further in consultation with stakeholders in Wales, and we plan to look at them again when we move forward with our own electoral reform legislation. I am now satisfied that the Senedd can give its consent to the Bill. Diolch yn fawr, Llywydd.
Diolch i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad a'r Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai am y pwyntiau defnyddiol a godwyd yn eu hadroddiadau. Byddan nhw'n falch o glywed am ein hymgysylltiad adeiladol â Llywodraeth y DU a'r cynnydd sylweddol a gyflawnwyd.
Cyn i mi roi rhagor o fanylion i'r Aelodau am yr hyn sydd wedi'i gyflawni, a gaf i atgoffa'r Aelodau o ddull Llywodraeth Cymru o ddiwygio etholiadol, a gynhwysir yn yr egwyddorion ar gyfer diwygio etholiadol, a gyhoeddwyd fis Gorffennaf diwethaf? Maen nhw'n egwyddorion sy'n seiliedig ar werthoedd cyfiawnder cymdeithasol a democratiaeth a hyrwyddo cydraddoldeb, hygyrchedd a symlrwydd. Gresynwn nad yw Llywodraeth y DU yn rhannu ein blaenoriaethau.
Rydym wedi gwneud cynnydd pwysig tuag at gyflawni'r egwyddorion hyn. Y llynedd, gwnaethom etholfreinio pobl ifanc 16 a 17 oed a hefyd dinasyddion tramor cymwys—y bobl hynny sy'n cyfrannu cymaint at ein cymunedau a'n cenedl ac sy'n haeddu cael eu lleisiau wedi'u clywed yng Nghymru, os nad yn Lloegr. Rydym hefyd yn adeiladu ar hyn drwy weithio gydag awdurdodau lleol, partneriaid addysg a'r trydydd sector ar ymgyrch ymgysylltu a chodi ymwybyddiaeth gynhwysfawr cyn etholiadau mis Mai. Roedd diwrnod cofrestru pleidleiswyr yr wythnos diwethaf yn annog pobl ifanc sydd newydd eu hetholfreinio i gofrestru i bleidleisio ac i ddylanwadu ar y pethau sy'n bwysig iddyn nhw. A daeth Gorchmynion i rym yr wythnos diwethaf i alluogi cynlluniau treialu pleidleisio ymlaen llaw ym Mlaenau Gwent, Pen-y-bont ar Ogwr, Caerffili a Thorfaen, gan roi hyblygrwydd i bobl ynghylch pryd a ble y gallan nhw bleidleisio yn etholiadau mis Mai. Rydym ni'n ddiolchgar i bartneriaid llywodraeth leol am helpu etholiadau yng Nghymru i fod mor hygyrch â phosibl, gan leihau'r diffyg democrataidd.
Nawr, bydd Aelodau'n gwybod, yn y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol gwreiddiol a osodwyd ar 9 Medi 2021, na allwn i argymell cydsyniad i'r Bil. Roedd gennyf bryderon y byddai'r Bil, fel y'i drafftiwyd, yn cael effaith andwyol ar gymhwysedd datganoledig. Fel llawer ohonom ni yn y Siambr hon, nid wyf yn cytuno â'r Bil, ond mae'n bleser gennyf adrodd bod y Bil bellach yn cydnabod pwerau datganoledig yn well. Ac eithrio dau faes sy'n ymwneud â throsedd bygythiadau ac argraffau digidol, mae Cymru i bob pwrpas wedi'i thynnu allan o'r Bil o ran etholiadau datganoledig. Gallaf felly argymell cydsyniad, fel y nodir yn y memorandwm atodol, a osodwyd ar 22 Mawrth.
O ganlyniad i'n trafodaethau, mae Llywodraeth y DU bellach wedi cydnabod ein prif feysydd o bryderon, a nodwyd yn y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol gwreiddiol—pryderon a rennir hefyd gan y pwyllgorau ac a nodwyd yn eu hadroddiadau. Ni fydd cynigion prawf adnabod pleidleiswyr yn berthnasol i etholiadau'r Senedd a'r cyngor. Mae darpariaethau sy'n galluogi'r Ysgrifennydd Gwladol i gyfarwyddo'r Comisiwn Etholiadol wrth gyflawni ei swyddogaethau yng Nghymru wedi'u dileu a'u disodli gan welliannau a gyflwynwyd ar 28 Chwefror ac y cytunwyd arnynt yng Nghyfnod Pwyllgor Tŷ'r Arglwyddi, yn ogystal â chynigion ynghylch dylanwad gormodol, gwariant tybiannol a chyllid gwleidyddol arall. Ceir amlinelliad o'r gwelliannau perthnasol ym mharagraffau 17 i 29 o'r memorandwm atodol.
Mae gwahaniaeth barn o hyd rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ar rai materion sy'n ymwneud ag argraffau digidol a'r drosedd o fygwth. Fodd bynnag, mae'r rhain yn ymwneud â chymhwysedd yn hytrach na bwriad y polisi. Mae'r polisi ar argraffau digidol yn ymwneud â thryloywder etholiadol. Ar gyfer etholiadau datganoledig, mae hyn o fewn cymhwysedd datganoledig ac mae angen cydsyniad y Senedd. Cytunwn ei bod yn bwysig amddiffyn cyfranogwyr yn y broses ddemocrataidd, ac felly nid ydym yn gwrthwynebu mewn egwyddor y darpariaethau ar fygythiadau. Fodd bynnag, rwy'n siŵr y bydd yr Aelodau'n cytuno y dylai pob deddfwrfa fod yn rhydd i benderfynu ar y drefn anghymhwyso ar gyfer etholiadau y mae'n gyfrifol amdanynt.
I ailadrodd, rwyf yn dal i wrthwynebu'r Bil, sydd, yn fy marn i, yn ddiangen ac yn ymwneud yn fwy ag atal pleidleiswyr a galluogi cyllido tramor na gwella democratiaeth ac uniondeb etholiadol. Ond rwy'n fodlon na fydd y newidiadau yr ydym ni wedi'u sicrhau ar gyfer Cymru, yn unol â chonfensiwn Sewel, ac eithrio'r ddau faes o anghytuno ar gymhwysedd—. Rydym yn fodlon na fydd prif elfennau'r Bil bellach yn effeithio ar faterion sydd o fewn cymhwysedd y Senedd. Rwyf yn dal yn gadarn o'r farn ein bod yn rhydd i ystyried y materion hyn ymhellach mewn ymgynghoriad â rhanddeiliaid yng Nghymru, a bwriadwn edrych arnyn nhw eto pan symudwn ymlaen gyda'n deddfwriaeth diwygio etholiadol ein hunain. Rwyf bellach yn fodlon y gall y Senedd roi ei chydsyniad i'r Bil. Diolch yn fawr, Llywydd.
Cadeirydd y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai nawr, John Griffiths.
The Chair of the Local Government and Housing Committee now, John Griffiths.
Diolch, Llywydd. We laid our report on the legislative consent memorandum for the Elections Bill in December last year, and in that report we noted the Welsh Government's position that it would be inappropriate to grant consent to the UK Government to legislate on the devolved matters included in this Bill. Most of our committee agreed that consent should not be granted on the basis that any proposals to legislate on these devolved matters should be brought forward by the Welsh Government and subject to full scrutiny by the Senedd. Two Members, Joel James and Sam Rowlands, disagreed with that view and believed that consent should be granted.
Since then, the supplementary LCM in relation to this Bill was laid on 22 March, and we were invited by the Business Committee to consider and report on that supplementary LCM, No. 2, by today. We only had one meeting scheduled within that time frame on 23 March. We received an oral briefing from Legal Services at that meeting. However, due to the very limited time available, we have been unable to consider a legal advice note or to report on the SLCM.
The Counsel General will be aware that I wrote to him on Friday, expressing our frustration at being unable to undertake any detailed work on this supplementary LCM. The provisions within the supplementary LCM relate to amendments tabled to the Elections Bill on 11 January and 28 February. The delay in laying the SLCM then is therefore very disappointing. We are very concerned by the approach taken by the Welsh Government in not laying separate supplementary LCMs, following the tabling of each tranche of amendments. The delay has left no time for scrutiny of the supplementary LCM by our committee before it is debated today, and we are concerned that this debate is taking place without Members having the benefit of being able to consider a report by a relevant Senedd committee to inform their view. This situation highlights the importance of laying LCMs, or indeed supplementary LCMs, in a timely manner.
Given the previous debate, Llywydd, it's obviously a particular concern to the committee that I've had to reiterate this sort of message in relation to several supplementary LCMs brought forward by the Welsh Government with insufficient time for scrutiny. We've just discussed that building safety supplementary LCM today, and in December of last year, I expressed the committee's disappointment that the delay in laying supplementary memoranda in relation to the Leasehold Reform (Ground Rent) Bill also restricted our ability to scrutinise that legislation. So, I would repeat my ask, the committee's ask, to Welsh Government, Llywydd, to ensure that committees have the necessary time and information to be able to play a meaningful role, a proper role, in the legislative consent process. Diolch yn fawr.
Diolch, Llywydd. Gwnaethom ni osod ein hadroddiad ar y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer y Bil Etholiadau ym mis Rhagfyr y llynedd, ac yn yr adroddiad hwnnw fe wnaethom nodi safbwynt Llywodraeth Cymru y byddai'n amhriodol rhoi caniatâd i Lywodraeth y DU ddeddfu ar y materion datganoledig sydd wedi'u cynnwys yn y Bil hwn. Cytunodd y rhan fwyaf o'n pwyllgor na ddylid rhoi caniatâd ar y sail y dylai unrhyw gynigion i ddeddfu ar y materion datganoledig hyn gael eu cyflwyno gan Lywodraeth Cymru ac yn amodol ar graffu llawn gan y Senedd. Roedd dau Aelod, Joel James a Sam Rowlands, yn anghytuno â'r farn honno ac yn credu y dylid rhoi caniatâd.
Ers hynny, gosodwyd yr LCM atodol o ran y Bil hwn ar 22 Mawrth, a chawsom wahoddiad gan y Pwyllgor Busnes i ystyried ac adrodd ar yr LCM atodol Rhif 2 hwnnw, erbyn heddiw. Dim ond un cyfarfod a gawsom a oedd wedi'i drefnu o fewn yr amserlen honno ar 23 Mawrth. Cawsom sesiwn friffio ar lafar gan y Gwasanaethau Cyfreithiol yn y cyfarfod hwnnw. Fodd bynnag, oherwydd yr amser cyfyngedig iawn sydd ar gael, nid ydym wedi gallu ystyried nodyn cyngor cyfreithiol nac adrodd ar yr LCM atodol.
Bydd y Cwnsler Cyffredinol yn ymwybodol fy mod wedi ysgrifennu ato ddydd Gwener, gan fynegi ein rhwystredigaeth am fethu â gwneud unrhyw waith manwl ar yr LCM atodol hwn. Mae'r darpariaethau yn yr LCM atodol yn ymwneud â gwelliannau a gyflwynwyd i'r Bil Etholiadau ar 11 Ionawr a 28 Chwefror. Felly, mae'r oedi cyn gosod yr LCM atodol yn siomedig iawn. Rydym yn pryderu'n fawr am y dull a ddefnyddiwyd gan Lywodraeth Cymru i beidio â gosod LCM atodol ar wahân, ar ôl cyflwyno pob cyfran o welliannau. Nid yw'r oedi wedi gadael amser i'n pwyllgor graffu ar yr LCM atodol cyn iddo gael ei drafod heddiw, ac rydym yn pryderu bod y ddadl hon yn digwydd heb i Aelodau gael y fantais o allu ystyried adroddiad gan bwyllgor perthnasol yn y Senedd i lywio eu barn. Mae'r sefyllfa hon yn tynnu sylw at bwysigrwydd gosod LCMs, neu yn wir LCMs atodol, mewn modd amserol.
O ystyried y ddadl flaenorol, Llywydd, mae'n amlwg yn bryder arbennig i'r pwyllgor fy mod wedi gorfod ailadrodd y math hwn o neges mewn perthynas â nifer o LCMs atodol a gyflwynwyd gan Lywodraeth Cymru heb ddigon o amser i graffu arnynt. Rydym newydd drafod yr LCM atodol hwnnw ar gyfer diogelwch adeiladau heddiw, ac ym mis Rhagfyr y llynedd, mynegais siom y pwyllgor fod yr oedi wrth osod memoranda atodol mewn perthynas â'r Bil Diwygio Cyfraith Lesddaliad (Rhent Tir) hefyd yn cyfyngu ar ein gallu i graffu ar y ddeddfwriaeth honno. Felly, hoffwn i ailadrodd fy nghais, cais y pwyllgor, i Lywodraeth Cymru, Llywydd, sicrhau bod gan bwyllgorau'r amser a'r wybodaeth angenrheidiol i allu chwarae rhan ystyrlon, rhan briodol, yn y broses cydsyniad deddfwriaethol. Diolch yn fawr.
Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad nesaf. Huw Irranca-Davies.
Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee next. Huw Irranca-Davies.
Diolch, Llywydd. Fe wnaethom gyhoeddi adroddiad ar y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Etholiadau ym mis Rhagfyr y llynedd. Er inni ystyried y memorandwm atodol yn ystod ein cyfarfod ddoe, gan iddo ond gael ei osod ddydd Mawrth diwethaf, nid oedd modd inni gyhoeddi adroddiad yn yr amser a oedd ar gael i ni.
Thank you, Llywydd. We issued a report on the legislative consent memorandum on the Elections Bill in December of last year. Although we considered the supplementary memorandum at our meeting yesterday, as it was only laid last Tuesday, we were unable to issue a report in the time allowed to us.
In our report on the memorandum, we expressed serious concern with provisions included within the Bill on its introduction that impacted on devolved areas and on the accountability arrangements for the Electoral Commission's activities in Wales as set out in the Senedd and Elections (Wales) Act 2020. We were equally concerned, at that time, at the apparent lack of engagement between the UK Government and the Welsh Government in such a significant area of public policy—as the Counsel General has set out, this really matters. It's one of fundamental importance to the rights of citizens and their engagement in the democratic process to decide who governs them. We therefore welcomed the fact that, as the Counsel General has laid out this afternoon, the UK Government did indeed table amendments that carved out devolved elections in Wales from the scope of the provisions that caused us great concern, and that is welcome.
I'll now turn to the four recommendations we made in our report, the first three of which were, indeed, accepted by the Counsel General, and the fourth was accepted in principle. Our first recommendation called on the Counsel General, following the completion of the Bill's passage through the UK Parliament, to issue a statement on the implications of the legislation for devolved elections in Wales. He's outlined some of this this afternoon, but he has accepted this recommendation. We welcome that, and we look forward to seeing the statement from you.
Our second recommendation related to the view expressed in the memorandum that the Welsh Government would prefer to consult stakeholders in Wales and to bring forward its own electoral legislation for scrutiny in the Senedd in due course. Counsel General, in your response to the committee, you also stated that the Welsh Government intends to bring forward this legislation in time for the next Senedd elections in 2026, subject to other demands. We welcome this intention—we support it. We see it as an opportunity to consolidate the law for devolved Welsh elections, which would help people's understanding of that law and, again, make it more accessible in both Welsh and English. So, we would welcome any further information about how those plans are progressing in response to this debate today.
Our third recommendation related to the original provisions that impacted upon devolved areas, which I previously mentioned, and asked when the Counsel General intended to bring forward a supplementary legislative consent memorandum relating to amendments tabled to the Bill. As the supplementary memorandum tabled last Tuesday confirms, amendments to the Bill were tabled on 11 January, 17 January and 28 February. I would simply, at this point, like to echo what the Chair of the Local Government and Housing Committee has said in saying that there is some disappointment at the delay in tabling the supplementary memorandum after these amendments were laid. I'd also echo what I said in the debate on the legislative consent motion for the leasehold reform Bill back in December. This delay in conveying crucial information to the Senedd until late in the consent process reduces greatly the amount of time that we have to effectively scrutinise the Welsh Government’s approach. Laying supplementary memoranda earlier, as a matter of really good practice, would have enabled us to consider the issues in more detail and report to the Senedd in time for today's debate. We therefore fully support what the Local Government and Housing Committee had told us in correspondence last week about the delay in tabling this particular supplementary memorandum when they said that whilst it does not breach Standing Orders, it certainly goes against the spirit of Standing Order 29.2.
The final recommendation in our report called on the Welsh Government to include a commentary on the extent of co-operation and engagement with the UK Government in all legislative consent memoranda. We made this recommendation as it was not clear to us how the position set out in this memorandum in relation to the most contentious provisions in the Bill had been arrived at, and when and to what extent the UK Government engaged with the Welsh Government. We really welcome the positive response to that recommendation, and in particular that future memoranda will inform Members of the extent of co-operation and engagement with the UK Government. We think this is critical for all the reasons we've laid out this afternoon.
Finally, we note and therefore welcome the references made in the supplementary consent memorandum to the constructive engagement that was subsequently had with the UK Government since the first memorandum was tabled and, of course, the Welsh Government's successful influence on the Bill in the areas in which the Welsh Government sought amendments. Diolch yn fawr iawn, Llywydd.
Yn ein hadroddiad ar y memorandwm, mynegwyd pryder difrifol gennym ynghylch y darpariaethau a gynhwyswyd yn y Bil ar ei gyflwyno a effeithiodd ar feysydd datganoledig ac ar y trefniadau atebolrwydd ar gyfer gweithgareddau'r Comisiwn Etholiadol yng Nghymru fel y nodir yn Neddf Senedd ac Etholiadau (Cymru) 2020. Roeddem yr un mor bryderus, bryd hynny, am y diffyg ymgysylltu ymddangosiadol rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru mewn maes polisi cyhoeddus mor arwyddocaol—fel y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i nodi, mae hyn yn bwysig iawn. Mae o bwysigrwydd sylfaenol i hawliau dinasyddion a'u hymgysylltiad â'r broses ddemocrataidd i benderfynu pwy sy'n eu rheoli. Roeddem ni felly'n croesawu'r ffaith bod Llywodraeth y DU, fel y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i nodi y prynhawn yma, wedi cyflwyno gwelliannau a oedd yn tynnu etholiadau datganoledig yng Nghymru o gwmpas y darpariaethau a achosodd bryder mawr i ni, ac mae hynny i'w groesawu.
Trof yn awr at y pedwar argymhelliad a wnaethom yn ein hadroddiad, a derbyniwyd y tri cyntaf, yn wir, gan y Cwnsler Cyffredinol, a derbyniwyd y pedwerydd mewn egwyddor. Roedd ein hargymhelliad cyntaf yn galw ar y Cwnsler Cyffredinol, ar ôl i'r Bil gwblhau ei daith drwy Senedd y DU, i gyhoeddi datganiad ar oblygiadau'r ddeddfwriaeth ar gyfer etholiadau datganoledig yng Nghymru. Mae wedi amlinellu rhywfaint o hyn y prynhawn yma, ond mae wedi derbyn yr argymhelliad hwn. Rydym yn croesawu hynny, ac edrychwn ymlaen at weld y datganiad gennych.
Roedd ein hail argymhelliad yn ymwneud â'r farn a fynegwyd yn y memorandwm y byddai'n well gan Lywodraeth Cymru ymgynghori â rhanddeiliaid yng Nghymru a chyflwyno ei deddfwriaeth etholiadol ei hun i graffu arni yn y Senedd maes o law. Cwnsler Cyffredinol, yn eich ymateb i'r pwyllgor, fe wnaethoch chi ddweud hefyd fod Llywodraeth Cymru yn bwriadu cyflwyno'r ddeddfwriaeth hon mewn pryd ar gyfer etholiadau nesaf y Senedd yn 2026, yn amodol ar ofynion eraill. Rydym ni'n croesawu'r bwriad hwn—rydym yn ei gefnogi. Rydym yn ei weld fel cyfle i atgyfnerthu'r gyfraith ar gyfer etholiadau datganoledig Cymru, a fyddai'n helpu pobl i ddeall y gyfraith honno ac, unwaith eto, yn ei gwneud yn fwy hygyrch yn Gymraeg ac yn Saesneg. Felly, byddem yn croesawu rhagor o wybodaeth am y ffordd y mae'r cynlluniau hynny'n mynd rhagddynt mewn ymateb i'r ddadl hon heddiw.
Roedd ein trydydd argymhelliad yn ymwneud â'r darpariaethau gwreiddiol a effeithiodd ar feysydd datganoledig, y soniais amdanyn nhw'n flaenorol, a gofynnais bryd yr oedd y Cwnsler Cyffredinol yn bwriadu cyflwyno memorandwm cydsyniad deddfwriaethol atodol yn ymwneud â gwelliannau a gyflwynwyd i'r Bil. Fel y mae'r memorandwm atodol a gyflwynwyd ddydd Mawrth diwethaf yn cadarnhau, cyflwynwyd gwelliannau i'r Bil ar 11 Ionawr, 17 Ionawr a 28 Chwefror. Hoffwn, ar hyn o bryd, adleisio'r hyn y mae Cadeirydd y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai wedi'i ddweud wrth ddweud bod rhywfaint o siom ynghylch yr oedi cyn cyflwyno'r memorandwm atodol ar ôl i'r gwelliannau hyn gael eu gosod. Rwyf hefyd yn adleisio'r hyn a ddywedais yn y ddadl ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer y Bil diwygio cyfraith lesddaliad yn ôl ym mis Rhagfyr. Mae'r oedi hwn wrth gyfleu gwybodaeth hanfodol i'r Senedd tan yn hwyr yn y broses gydsyniad yn lleihau'n fawr yr amser sydd gennym i graffu'n effeithiol ar ddull gweithredu Llywodraeth Cymru. Byddai gosod memoranda atodol yn gynharach, fel mater o arfer da iawn, wedi ein galluogi i ystyried y materion yn fanylach ac adrodd i'r Senedd mewn pryd ar gyfer y ddadl heddiw. Felly, rydym yn llwyr gefnogi'r hyn y dywedodd y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai wrthym mewn gohebiaeth yr wythnos diwethaf am yr oedi cyn cyflwyno'r memorandwm atodol penodol hwn pan wnaethon nhw ddweud, er nad yw'n torri'r Rheolau Sefydlog, ei fod yn sicr yn mynd yn groes i ysbryd Rheol Sefydlog 29.2.
Roedd yr argymhelliad olaf yn ein hadroddiad yn galw ar Lywodraeth Cymru i gynnwys sylwadau ar faint o gydweithredu ac ymgysylltu â Llywodraeth y DU ym mhob memorandwm cydsyniad deddfwriaethol. Gwnaethom yr argymhelliad hwn gan nad oedd yn glir i ni sut y daethpwyd i'r sefyllfa a nodwyd yn y memorandwm hwn o ran y darpariaethau mwyaf dadleuol yn y Bil, ac i ba raddau y mae Llywodraeth y DU wedi ymgysylltu â Llywodraeth Cymru. Rydym yn croesawu'n fawr yr ymateb cadarnhaol i'r argymhelliad hwnnw, ac yn arbennig y bydd memoranda yn y dyfodol yn rhoi gwybod i'r Aelodau am y graddau y mae Llywodraeth y DU yn cydweithredu ac yn ymgysylltu â Llywodraeth y DU. Credwn fod hyn yn hanfodol am yr holl resymau rydym wedi'u nodi y prynhawn yma.
Yn olaf, nodwn ac felly rydym yn croesawu'r cyfeiriadau a wnaed yn y memorandwm cydsyniad atodol at yr ymgysylltu adeiladol a gafwyd wedyn â Llywodraeth y DU ers i'r memorandwm cyntaf gael ei gyflwyno ac, wrth gwrs, dylanwad llwyddiannus Llywodraeth Cymru ar y Bil yn y meysydd lle ceisiodd Llywodraeth Cymru welliannau. Diolch yn fawr iawn, Llywydd.
Cwnsler Cyffredinol, may I begin by congratulating you and the Welsh Government on the concessions you have achieved from the Westminster Government with regard to this Bill? It must be next to impossible to try and work with that Government—a Government that simply does not listen.
Cwnsler Cyffredinol, hoffwn ddechrau drwy eich llongyfarch chi a Llywodraeth Cymru ar y consesiynau yr ydych wedi'u cael gan Lywodraeth San Steffan o ran y Bil hwn? Mae'n rhaid ei bod y nesaf beth i amhosibl ceisio gweithio gyda'r Llywodraeth honno—Llywodraeth nad yw'n gwrando.
Llywodraeth sydd ddim hyd yn oed yn gwrando ar arbenigwyr fel y Comisiwn Etholiadol. Ond—ac mae yna 'ond'—rwy'n anghyfforddus iawn gyda'r syniad ein bod ni fan hyn yn y Senedd yn cael ein gofyn i roi cydsyniad i siẁt Fil—Bil a fydd, trwy'r system ddrud o ID pleidleisio, yn gallu eithrio miliynau o'r bobl fwyaf difreintiedig ar draws Prydain rhag pleidleisio. Rwy'n anghyfforddus iawn bod y Senedd yma, sydd wedi ymffrostio gymaint am ehangu democratiaeth yng Nghymru, yn cael ei gofyn i gydsynio i Fil a fydd yn tanseilio annibyniaeth y Comisiwn Etholiadol.
It's a Government that doesn't even listen to experts such as the Electoral Commission. But—and there is a 'but'—I'm very uncomfortable with the idea that we here in the Senedd are being asked to consent to such a Bill—a Bill that, through the expensive system of voter ID, will have the potential to exclude millions of the most disadvantaged people across the UK from casting their vote. I'm very uncomfortable that this Senedd, which has taken such pride in extending voting rights in Wales, is being asked to consent to a Bill that will undermine the independence of the Electoral Commission.
In recent years we've heard time and time again about Putin's interference within western democracies and western elections. Is now really the time to undermine the independent regulator of elections here in the United Kingdom? By now you've heard me on several occasions complaining not only about this Bill—.
Yn ystod y blynyddoedd diwethaf rydym wedi clywed dro ar ôl tro am ymyrraeth Putin o fewn democratiaethau gorllewinol ac etholiadau gorllewinol. Ai dyma'r amser mewn gwirionedd i danseilio rheoleiddiwr annibynnol etholiadau yma yn y Deyrnas Unedig? Erbyn hyn rydych wedi fy nghlywed ar sawl achlysur yn cwyno nid yn unig am y Bil hwn—.
Do you think, given the images we are seeing time and time again on the television, executed in the name of the President of Russia, Vladimir Putin, that it's beneath the Member to compare the actions of the UK Government to that dictator? I would ask you to consider those comments that you've just made.
A ydych chi'n credu, o ystyried y delweddau yr ydym ni'n eu gweld dro ar ôl tro ar y teledu, a gyflawnwyd yn enw Arlywydd Rwsia, Vladimir Putin, ei bod islaw'r Aelod i gymharu gweithredoedd Llywodraeth y DU â'r unben hwnnw? Gofynnaf i chi ystyried y sylwadau hynny yr ydych newydd eu gwneud.
If you would have listened carefully to what I said, leader of the opposition, what I said was we've heard time and time again about Putin's interference in western democracies and in western elections. Having a strong, independent regulator for elections is crucial to stop that interference. I did not compare what Putin is doing with the Conservatives, so I'll ask you to take that back, the leader of the opposition.
Llywydd, you'll be pleased to know, and everyone else here will be pleased to know, especially those going to the football, that I'm not going to repeat my argument about LCMs or about this Bill.
Pe baech wedi gwrando'n ofalus ar yr hyn a ddywedais, arweinydd yr wrthblaid, yr hyn a ddywedais oedd ein bod wedi clywed dro ar ôl tro am ymyrraeth Putin mewn democratiaethau gorllewinol ac mewn etholiadau gorllewinol. Mae bod â rheoleiddiwr cryf, annibynnol ar gyfer etholiadau yn hanfodol i atal yr ymyrraeth honno. Nid oeddwn yn cymharu'r hyn y mae Putin yn ei wneud gyda'r Ceidwadwyr, felly gofynnaf i chi dynnu hynny'n ôl, arweinydd yr wrthblaid.
Llywydd, byddwch yn falch o wybod, a bydd pawb arall yma'n falch o wybod, yn enwedig y rhai sy'n mynd i'r pêl-droed, nad wyf yn mynd i ailadrodd fy nadl am LCMs nac am y Bil hwn.
Mawr obeithiaf y gwelwn ni Fil etholiadau Cymreig yma yn y Senedd a fydd yn dangos unwaith eto sut mae Senedd Cymru yn rhoi hawliau a chyfiawnder a phobl yng nghanol pob gweithred rŷn ni yn ei wneud. Dwi'n cofio Adam Price yn dweud wrthyf fi un tro bod cyfiawnder, bod chwarae teg, yn rhan o DNA ni'r Cymry. Wel, does dim chwarae teg yn y Bil yma. Doedd dim chwarae teg yn y Bil cenedligrwydd—Bil sy'n cosbi ffoaduriaid, sy'n cosbi Sipsiwn, Roma a Theithwyr. Fe wnaeth y Senedd yma gydsynio i ran o'r Bil yna. Yn hytrach na chydsynio, dwi'n credu dylen ni fod wedi anfon neges hollol glir i San Steffan nad ydym ni eisiau wnelo dim â Biliau sy'n sathru ar hawliau pobl. Mae’r ddadl ein bod ni ond yn cydsynio i’r adrannau sydd o fewn ein setliad datganoledig, yn fy marn i, yn un gwan. Dyw’r ffaith fod yna rhannau da o’r Bil ddim yn ei gwneud hi’n werth i ni fan hyn ei chefnogi. Does dim modd i ni fan hyn yn y Senedd i wahanu ein hunain o’r darlun ehangach. Dywedodd un o fy arwyr i, y bardd a’r comiwnydd Niclas y Glais, y geiriau hyn:
'Mae’r byd yn fwy na Chymru / Rwy’n gwybod hynny'n awr / A diolch fod hen Gymru fach / Yn rhan o fyd mor fawr.'
Oherwydd ein bod ni'n rhan o rywbeth cymaint mwy na jest y setliad datganoledig, cymaint mwy na jest ni yng Nghymru, allwn ni ddim cuddio tu ôl i'r setliad datganoledig a dweud, ‘Wel, dŷn ni’n cytuno â’r rhannau sy’n ymwneud a datganoli’. Oherwydd yn y bôn, fel rŷch chi wedi dweud, Gwnsler Cyffredinol, mae’r Bil yma yn un gwael. Does dim angen y Bil yma. Mae'r Bil yma wedi cael ei gynllunio i danseilio hawliau pobl, ac oherwydd hynny, ni allwn ni fan hyn ym Mhlaid Cymru—a dwi'n browd ohonom ni fel plaid—gydsynio i siẁt Fil. Diolch yn fawr.
I very much hope that we will see a Welsh elections Bill soon in the Senedd, which will show once again how Senedd Cymru, the Welsh Parliament, puts people, rights and justice at the heart of all of our actions. I remember Adam Price telling me one once that fair play and justice are part of our DNA as Welsh people. Well, there's no fair play in this Bill. Nor was there fair play in the nationality Bill—a Bill that punishes refugees, that punishes Gypsies, Roma and Travellers. This Senedd consented to a part of that Bill. Rather than consenting, I think we should have sent a clear message to Westminster that we want nothing to do with Bills that ride roughshod over people's rights. The argument that we are consenting only to those sections that are within our devolution settlement is, in my view, a weak one. The fact that there are good parts of the Bill doesn’t make it worth us here supporting it. We in this Senedd can't separate ourselves from that bigger picture. One of my heroes, the poet and communist Niclas y Glais, said this:
'The world is bigger than Wales / I know that now / But I give thanks that Wales, though small, / Is part of a world so big.'
Because we are part of something so much bigger than just the devolved settlement, so much bigger than us here in Wales, we can’t hide behind our devolution settlement and say, ‘Well, we agree with the parts that relate to devolution’. Because at its heart, as you've said, Counsel General, this is a poor Bill. We don't need this Bill. This Bill has been designed to undermine people’s rights, and as a result, we in Plaid Cymru—and I'm proud of saying this—cannot consent to such a Bill. Thank you very much.
Alun Davies. [Interruption.] No, no, no, no, no, no. 'Oh God', did you say? Who said that? Alun Davies.
Alun Davies. [Torri ar draws.] Na, na, na, na, na, na. 'O Dduw', ddywedasoch chi? Pwy ddwedodd hynna? Alun Davies.
It could have been my children, to be fair, Presiding Officer. [Laughter.] I speak in support of the Government and the proposition that's being made this afternoon. To start where Rhys ab Owen concluded, of course it is not in our gift to provide consent for the whole of this legislation. This is Westminster legislation designed mostly and generally for UK elections and English elections. It's not in our gift to stop the Bill going ahead, and I don't think we should pretend that it is. What I want to do this afternoon is to congratulate the Counsel General on how he has negotiated with the United Kingdom Government and ensured that we do have the carve-outs that are in place, and that we do have the opportunity to protect Welsh elections from this attack on the integrity of our democracy. I would very gently remind Rhys that, had Plaid Cymru voted for the 2017, I think, legislation, then they would have been able to vote for this as well, with the knowledge that they'd provided the opportunity for us to carve Wales out of this legislation.
The overall Bill that's being put through the Westminster Parliament is a bad Bill. It's a very bad Bill that does bad things. It seeks to undermine the integrity of our democracy by undermining the independence and powers of the regulator. At a time when we're all deeply concerned about the influence of dark money—I hesitate to say 'dirty money', but I suspect there's dirty money in British politics as well—we need to be strengthening independent regulation of our democracy, and we need to be strengthening the ability of the Electoral Commission to mount investigations into where money comes from, to follow the trail and to prosecute those people who are guilty of wrongdoing. I want to see a more powerful regulator protecting our democracy, not a less powerful regulator. It's essential that we do what we can in this place to root not just the processes of democracy, but also a culture of democracy, which we sometimes forget about.
In supporting the Government's approach on this legislation, I wonder if I could say two things to the Counsel General. I'd be grateful if he could respond in his summing up. First of all, do we have the opportunity over this Senedd in order to strengthen the Electoral Commission in Wales and to strengthen how it is able to regulate elections that take place in Wales—Senedd and local authority elections—to ensure that we are demonstrating that we want to see this integrity in the way that we ourselves are elected?
Secondly, Counsel General, we will be looking at Senedd reform over the term of this Parliament, and I hope that in doing so you'll be able to bring forward some legislation that consolidates existing legislation regulating how we run our elections, to ensure that we have a single Act that provides for all of the rules and regulations for elections in Wales, so that we improve not just the way we manage our democracy, but access to the understanding of what that democracy is as well. I think, whatever way in which the UK Government undermines the culture of democracy in the United Kingdom, in Wales what I hope we can do is to keep that light shining and to ensure that in Wales we demonstrate the integrity not just of a democratic Government but of a democracy and a parliamentary democracy where the integrity of that democracy is more important than trying to fix various parts of it.
Gallai fod wedi bod fy mhlant, a bod yn deg, Llywydd. [Chwerthin.] Rwyf yn siarad o blaid y Llywodraeth a'r cynnig sy'n cael ei wneud y prynhawn yma. I ddechrau lle daeth Rhys ab Owen i'w gasgliad, wrth gwrs nid yw yn ein pŵer i roi cydsyniad ar gyfer y ddeddfwriaeth hon i gyd. Dyma ddeddfwriaeth San Steffan sydd wedi'i chynllunio'n bennaf ac yn gyffredinol ar gyfer etholiadau'r DU ac etholiadau Lloegr. Nid yw yn ein pŵer i atal y Bil rhag mynd yn ei flaen, ac nid wyf yn credu y dylem esgus ei fod. Yr hyn yr wyf i eisiau ei wneud y prynhawn yma yw llongyfarch y Cwnsler Cyffredinol ar y modd y mae wedi negodi gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig a sicrhau bod yr eitemau hynny wedi'u tynnu o'r Bil, a bod gennym gyfle i ddiogelu etholiadau Cymru rhag yr ymosodiad hwn ar onestrwydd ein democratiaeth. Hoffwn atgoffa Rhys yn dyner, pe bai Plaid Cymru wedi pleidleisio dros ddeddfwriaeth 2017, rwy'n credu, bydden nhw wedi gallu pleidleisio dros hwn hefyd, gan wybod eu bod wedi rhoi'r cyfle inni roi'r gorau i Gymru o'r ddeddfwriaeth hon.
Mae'r Bil cyffredinol sy'n cael ei gyflwyno drwy Senedd San Steffan yn Fil gwael. Mae'n Fil gwael iawn sy'n gwneud pethau drwg. Mae'n ceisio tanseilio uniondeb ein democratiaeth drwy danseilio annibyniaeth a phwerau'r rheoleiddiwr. Ar adeg pan yr ydym ni i gyd yn pryderu'n fawr am ddylanwad arian tywyll—rwyf yn petruso cyn dweud 'arian budr', ond rwy'n amau bod arian budr yng ngwleidyddiaeth Prydain hefyd—mae angen i ni gryfhau rheoleiddio ein democratiaeth yn annibynnol, ac mae angen i ni gryfhau gallu'r Comisiwn Etholiadol i gynnal ymchwiliadau i ble y daw arian, i ddilyn y trywydd ac i erlyn y bobl hynny sy'n euog o gamweddau. Rwyf eisiau gweld rheoleiddiwr mwy pwerus yn diogelu ein democratiaeth, nid rheoleiddiwr llai pwerus. Mae'n hanfodol ein bod yn gwneud yr hyn a allwn ni yn y lle hwn i wreiddio nid yn unig prosesau democratiaeth, ond hefyd ddiwylliant o ddemocratiaeth, yr ydym ni weithiau'n anghofio amdano.
Wrth gefnogi dull gweithredu'r Llywodraeth ar y ddeddfwriaeth hon, tybed a gaf i ddweud dau beth wrth y Cwnsler Cyffredinol. Byddwn yn ddiolchgar pe gallai ymateb wrth grynhoi. Yn gyntaf oll, a oes gennym ni gyfle dros y Senedd hon i gryfhau'r Comisiwn Etholiadol yng Nghymru a chryfhau'r modd y mae'n gallu rheoleiddio etholiadau sy'n digwydd yng Nghymru—etholiadau'r Senedd ac awdurdodau lleol—i sicrhau ein bod yn dangos ein bod eisiau gweld yr uniondeb hwn yn y ffordd yr ydym ni ein hunain yn cael ein hethol?
Yn ail, Gwnsler Cyffredinol, byddwn yn edrych ar ddiwygio'r Senedd dros dymor y Senedd hon, a gobeithio, wrth wneud hynny, y byddwch yn gallu cyflwyno rhywfaint o ddeddfwriaeth sy'n cydgrynhoi'r ddeddfwriaeth bresennol sy'n rheoleiddio sut yr ydym ni'n cynnal ein hetholiadau, er mwyn sicrhau bod gennym un Ddeddf sy'n darparu ar gyfer yr holl reolau a rheoliadau ar gyfer etholiadau yng Nghymru, fel ein bod yn gwella nid yn unig y ffordd yr ydym yn rheoli ein democratiaeth, ond hefyd yn gallu deall beth yw'r ddemocratiaeth honno hefyd. Rwy'n credu, pa ffordd bynnag y mae Llywodraeth y DU yn tanseilio diwylliant democratiaeth yn y Deyrnas Unedig, yng Nghymru yr hyn y gobeithiaf y gallwn ei wneud yw cadw'r golau hynny i dywynnu a sicrhau ein bod yng Nghymru yn dangos uniondeb nid yn unig o Lywodraeth ddemocrataidd ond o ddemocratiaeth a democratiaeth seneddol lle mae uniondeb y ddemocratiaeth honno'n bwysicach na cheisio trwsio gwahanol rannau ohoni.
Y Cwnsler Cyffredinol i ymateb i'r ddadl.
The Counsel General to reply to the debate.
Can I thank all Members and Chairs of the committees for their comments, and can I just echo that I do not disagree with the concerns that have been raised in terms of the issue of scrutiny? I think it is one of the unfortunate parts of the way legislation has been coming from Westminster and the speed at which we have to deal with issues, amendments and changes, and to have to almost tortuously negotiate through Sewel to get to a final conclusion. You'll notice, on this legislation, effectively, were it not for two items there, there wouldn't be a need for a legislative consent motion at all on this. We brought the consent motion specifically to reiterate the competence issues that we have—not the disagreements on the policy aspect, but the fact that we believe there are competence matters, and we will incorporate those within future legislation.
Can I also say that, of course, one of the problems, as you'll have noticed from the various dates that have been mentioned, is that the negotiations have been ongoing. The timescale was impacted by a reshuffle and then certain personal circumstances et cetera that delayed the inter-ministerial meetings. And, in fact, it went right up to the wire in terms of those last two items in terms of negotiations and changes. But I do recognise that, and there's a fundamental issue there that I think is more an inter-governmental one in terms of the proper legislative process that is there.
In terms of the points that were made by Rhys, we're not consenting to the Bill. Our requirement under our Standing Orders is to deal with those points that relate to our devolved competence, and the only bits we are agreeing to are, in fact, those particular items that have been identified there. And as I've already said, the majority of the proposed Bill has been actually carved out—Wales has been carved out of that. Can I agree with his analysis on that? Can I also just confirm to Alun that, yes, we do need to—? By carving out the arrangements in respect of the Electoral Commission with regard to the Welsh aspect, I think that has been really significant. And it, of course, does concern me about what remains within the UK Bill, but that is not within our competence. And of course the issue of electoral reform is one that I've already commented on in my statement.
And can I just reiterate the point that was particularly made by Alun—and it would be churlish of me, wouldn't it, to mention that, if you'd had your way on the 2017 Act, we would not now be in a position to actually have carved out this legislation because it would have applied automatically? And I think that there was prescience in the Government's position back at that time, that we recognised the importance of having that constitutional control over our electoral system. And I think some credit should be given to the Welsh Government for that particular decision at that particular time. Diolch, Llywydd.
A gaf i ddiolch i holl Aelodau a Chadeiryddion y pwyllgorau am eu sylwadau, ac a gaf i ategu nad wyf yn anghytuno â'r pryderon a godwyd o ran craffu? Rwy'n credu ei fod yn un o'r rhannau anffodus o'r ffordd y mae deddfwriaeth wedi bod yn dod o San Steffan a pha mor gyflym y mae'n rhaid i ni fynd i'r afael â materion, gwelliannau a newidiadau, a gorfod mynd ar daith droellog bron drwy Sewel i ddod i gasgliad terfynol. Byddwch yn sylwi, ar y ddeddfwriaeth hon, i bob pwrpas, oni bai am ddwy eitem yno, ni fyddai angen cynnig cydsyniad deddfwriaethol o gwbl ar hyn. Daethom â'r cynnig cydsyniad yn benodol i bwysleisio'r materion cymhwysedd a gawn—nid yr anghytuno ar yr agwedd bolisi, ond y ffaith ein bod yn credu bod materion cymhwysedd, a byddwn yn ymgorffori'r rheini mewn deddfwriaeth yn y dyfodol.
A gaf i ddweud hefyd, wrth gwrs, mai un o'r problemau, fel y byddwch chi wedi sylwi o'r gwahanol ddyddiadau sydd wedi'u crybwyll, yw bod y trafodaethau wedi bod yn mynd rhagddynt. Effeithiwyd ar yr amserlen gan ad-drefnu ac yna rhai amgylchiadau personol ac yn y blaen a ohiriodd y cyfarfodydd rhyng-weinidogol. Ac, mewn gwirionedd, aeth i'r eiliad olaf o ran y ddwy eitem ddiwethaf hynny o ran trafodaethau a newidiadau. Ond rwy'n cydnabod hynny, ac mae mater sylfaenol yno sydd, yn fy marn i, yn fwy o un rhynglywodraethol o ran y broses ddeddfwriaethol briodol sydd yno.
O ran y pwyntiau a wnaethpwyd gan Rhys, nid ydym yn cydsynio i'r Bil. Ein gofyniad o dan ein Rheolau Sefydlog yw ymdrin â'r pwyntiau hynny sy'n ymwneud â'n cymhwysedd datganoledig, a'r unig ddarnau yr ydym yn cytuno iddynt, mewn gwirionedd, yw'r eitemau penodol hynny sydd wedi'u nodi yno. Ac fel yr wyf eisoes wedi ei ddweud, mae'r rhan fwyaf o'r Bil arfaethedig wedi'i dynnu allan mewn gwirionedd—mae Cymru wedi'i thynnu allan o hwnnw. A gaf i gytuno â'i ddadansoddiad ar hynny? A gaf i hefyd gadarnhau wrth Alun, bod angen i ni—? Drwy dynnu allan y trefniadau o ran y Comisiwn Etholiadol o ran yr agwedd ar Gymru, rwy'n credu bod hynny wedi bod yn arwyddocaol iawn. Ac mae'n peri pryder i mi, wrth gwrs, am yr hyn sy'n aros o fewn Bil y DU, ond nid yw hynny o fewn ein cymhwysedd. Ac wrth gwrs, mae diwygio etholiadol yn fater yr wyf eisoes wedi gwneud sylwadau arno yn fy natganiad.
Ac a gaf i ailadrodd y pwynt a wnaethpwyd yn arbennig gan Alun—a byddai'n anfoesgar i mi, oni fyddai, i sôn, pe baech wedi cael eich ffordd ar Ddeddf 2017, na fyddem yn awr mewn sefyllfa i dynnu allan y ddeddfwriaeth hon oherwydd y byddai wedi gwneud cais yn awtomatig? Ac rwy'n credu bod y llywodraeth yn y sefyllfa yn ôl bryd hynny, ein bod yn cydnabod pwysigrwydd cael y rheolaeth gyfansoddiadol honno dros ein system etholiadol. Ac rwy'n credu y dylid rhoi rhywfaint o glod i Lywodraeth Cymru am y penderfyniad penodol hwnnw ar yr adeg benodol honno. Diolch, Llywydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Torri ar draws.] A oedd yna wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Gweiddwch, felly, eich gwrthwynebiad, i fi gael clywed yn iawn. Felly, derbynnir y—na, ni dderbynnir y cynnig. Fe ohiriwn ni'r ymateb tan y bleidlais, gan fod yna wrthwynebiad.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Interruption.] Was there an objection? [Objection.] Do shout if you are objecting so that I can hear you properly. So, the motion is not agreed, but I will defer voting until voting time, as there is an objection.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Rydyn ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio nawr, felly byddwn ni'n cymryd toriad byr.
That brings us to voting time, so we will take a short break.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 18:49.
Ailymgynullodd y Senedd am 18:52, gyda'r Llywydd yn y Gadair.
Plenary was suspended at 18:49.
The Senedd reconvened at 18:52, with the Llywydd in the Chair.
Dyma ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio, a'r bleidlais gyntaf y prynhawn yma ar eitem 10. Eitem 10 yw Rheoliadau Deddf y Coronafeirws 2020 (Newid Dyddiad Dod i Ben) (Cymru) 2022, a dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 37, neb yn ymatal, 13 yn erbyn. Mae'r rheoliadau yna wedi eu cymeradwyo.
That brings us to voting time, and the first vote this afternoon is on the regulations under item 10, the Coronavirus Act 2020 (Alteration of Expiry Date) (Wales) Regulations 2022, and I call for a vote on the motion tabled in the name of Lesley Griffiths. Open the vote. Close the vote. In favour 37, no abstentions and 13 against. Therefore, the regulations are agreed.
Eitem 10. Rheoliadau Deddf y Coronafeirws 2020 (Newid Dyddiad Dod i Ben) (Cymru) 2022: O blaid: 37, Yn erbyn: 13, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
Item 10. The Coronavirus Act 2020 (Alteration of Expiry Date) (Wales) Regulations 2022: For: 37, Against: 13, Abstain: 0
Motion has been agreed
Eitem 12 yw'r bleidlais nesaf, a'r rhain yw'r Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 8) 2022, a dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 39, neb yn ymatal, 11 yn erbyn. Ac felly mae'r cynnig yna o dan eitem 12 wedi ei gymeradwyo.
We move now to a vote on item 12, the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No. 8) Regulations 2022, and I call for a vote on the motion tabled in the name of Lesley Griffiths. Open the vote. Close the vote. In favour 39, no abstentions, 11 against. And therefore the motion under item 12 is agreed.
Eitem 12. Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 8) 2022: O blaid: 39, Yn erbyn: 11, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
Item 12. The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No. 8) Regulations 2022: For: 39, Against: 11, Abstain: 0
Motion has been agreed
Eitem 13 sydd nesaf, a hynny yw'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Diogelwch Adeiladau. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 39, neb yn ymatal, 11 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig yna wedi ei gytuno.
We move to item 13 now, the LCM on the Building Safety Bill. I call for a vote on the motion tabled in the name of Julie James. Open the vote. Close the vote. In favour 39, no abstentions and 11 against. Therefore, the motion is agreed.
Eitem 13. Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar y Bil Diogelwch Adeiladau: O blaid: 39, Yn erbyn: 11, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
Item 13. LCM on the Building Safety Bill: For: 39, Against: 11, Abstain: 0
Motion has been agreed
Eitem 14 yw'r bleidlais nesaf, y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil etholiadau. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig yn enw Mick Antoniw. Agor y bleidlais. O blaid 38, neb yn ymatal, 12 yn erbyn. Ac felly mae'r cynnig wedi ei gymeradwyo.
We move now to item 14, the LCM on the Elections Bill. I call for a vote on the motion tabled in the name of Mick Antoniw. Open the vote. In favour 38, no abstentions, 12 against. Therefore, the motion is agreed.
Eitem 14. Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar y Bil Etholiadau: O blaid: 38, Yn erbyn: 12, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
Item 14. LCM on the Elections Bill: For: 38, Against: 12, Abstain: 0
Motion has been agreed
Dyna ni ddiwedd ar ein pleidleisio ni heno, a diwedd ein cyfarfod ni.
That concludes voting time for this evening, and brings proceedings to a close for today.
Daeth y cyfarfod i ben am 18:56.
The meeting ended at 18:56.