National Assembly for Wales

Prynhawn da, a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau, dwi angen nodi ychydig o bwyntiau. Cynhelir y cyfarfod hwn ar ffurf hybrid, gyda rhai Aelodau yn Siambr y Senedd ac eraill yn ymuno drwy gyswllt fideo. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan yn y trafodion, ble bynnag y bônt, yn cael eu trin yn gyfartal. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y Cyfarfod yma, ac mae'r rheini wedi eu nodi ar yr agenda. 

Yr eitem gyntaf y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Janet Finch-Saunders. 

Rwy'n diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna, Llywydd. Mae darparu cerbydau rheilffordd newydd a chychwyn gwasanaethau bysiau Fflecsi newydd, arloesol sy'n ymateb i'r galw ymysg y camau sy'n cael eu cymryd i wella trafnidiaeth gyhoeddus yn etholaeth yr Aelod.

Diolch. Prif Weinidog, mewn argyfwng hinsawdd, mae angen i ni fod yn grymuso ein trigolion i ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus. Nawr, er ein bod ni wedi gweld rhywfaint o gynnydd o ran cyrraedd cymunedau gwledig drwy wasanaeth bysiau Fflecsi dyffryn Conwy fel y gwnaethoch chi sôn, y gwir amdani yw bod cysylltiad rhai cymunedau yn nyffryn Conwy i'r arfordir yn cael ei dorri yn y nos. Mae'r trên olaf yn gadael am 16:07 a'r bws olaf am 18:34, a cheir etholwyr bellach sy'n gorfod wynebu'r cyfyng-gyngor o dalu ffioedd tacsis uchel a chostus. Mae hyd yn oed mwy o gyfle erbyn hyn hefyd wrth i dwristiaid yrru eu hunain i Barc Cenedlaethol Eryri, ac rydym ni i gyd yn gweithio ar fentrau yno i geisio lleihau'r defnydd o geir preifat, yn hytrach na defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus. Felly, ein rheilffordd yw un o'r atebion tymor byr gorau.

A wnewch chi, Prif Weinidog, weithio gyda Trafnidiaeth Cymru i weld a ellid trefnu gwasanaethau min nos rhwng Llandudno a Blaenau Ffestiniog, a hefyd, a wnewch chi geisio diwygio rhaglen metro gogledd Cymru er mwyn cynnwys gwasanaeth rheilffordd uniongyrchol rhwng Blaenau Ffestiniog a Maes Awyr Manceinion, a fyddai'n gwneud cryn dipyn i ddatrys rhai o'r problemau trafnidiaeth gyhoeddus sydd gennym ni yn Aberconwy? Diolch.

Wel, rwy'n diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna, Llywydd, ac am yr awgrymiadau adeiladol y mae wedi eu cynnig. Rwy'n gwybod bod fy nghyd-Weinidog Lesley Griffiths, a hithau'n Weinidog gogledd Cymru, yn cyfarfod â Trafnidiaeth Cymru yfory ar faterion trafnidiaeth yn y gogledd, a bydd yn gallu rhoi sylw i rai o'r pwyntiau y mae'r Aelod wedi eu gwneud. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau, Llywydd, i fuddsoddi ym metro gogledd Cymru—cafodd £9.2 miliwn ei sicrhau yn wreiddiol ar gyfer y flwyddyn ariannol hon, ac mae gwerth £9.3 miliwn arall o gyllid wedi ei gyhoeddi i awdurdodau lleol a Trafnidiaeth Cymru ers hynny. Rwy'n gwybod bod yr Aelod wedi gallu bod yn bresennol mewn digwyddiad yn hyb Llandudno yn ddiweddar, a bydd hynny yn helpu i gynnal partneriaeth rheilffordd gymunedol dyffryn Conwy, datblygiad pwysig arall yn ei hetholaeth.

A, Llywydd, ddydd Gwener yr wythnos diwethaf, llwyddais i gyfarfod â'r Taoiseach yn Neuadd y Ddinas yma yng Nghaerdydd, lle cawsom ni gyfle i edrych gyda'n gilydd ar gyfres o gerbydau trydan ar gyfer casglu deunydd ailgylchu, ac mae 13 ohonyn nhw ar eu ffordd i gyngor Conwy, nid trafnidiaeth gyhoeddus, rwy'n gwybod, ond cerbydau cyhoeddus yn lleihau allyriadau, fel yr awgrymodd Janet Finch-Saunders. Ac mae Trafnidiaeth Cymru wedi comisiynu gwasanaeth bysiau mini batri trydan hygyrch dim allyriadau 100 y cant, a bydd hwnnw yn cael ei ddefnyddio ar gyfer y cynghorau hynny sy'n rhan o'r cynllun Fflecsi, gan adeiladu ar rai o'r syniadau a amlinellodd yr Aelod yn gynharach.

Fel y gwyddoch chi, Prif Weinidog, mae pont bibell Dolgarrog, sy'n cysylltu'r gymuned leol â'r orsaf drenau, wedi bod ar gau i gerddwyr a defnyddwyr lleol oherwydd pryderon diogelwch sylweddol, gan gynnwys dirywiad y byrddau dec pren a'r angen am fesurau ychwanegol i ddiogelu'r prif gyflenwad dŵr i dros 3,000 o gartrefi yn y gogledd. O ganlyniad i gyllid gan Lywodraeth Cymru, bydd y llwybr cerdded poblogaidd yn Nolgarrog yn Aberconwy yn ailagor gyda chyfleusterau wedi eu huwchraddio, a fydd yn gwella mynediad at yr orsaf drenau leol. A allai'r Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y gwelliant hwn sy'n cael ei wneud i'r ardal sydd i'w groesawu'n fawr? Diolch.

Rwy'n diolch i'r Aelod am hynna. Bydd Llywodraeth Cymru yn darparu cyllid o bron i £0.75 miliwn i ariannu cyfraniad Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy at ailwampio'r bont ac i ddarparu ar gyfer gwaith uwchraddio sylweddol yn ei gyfleusterau. Fel yr ydym ni wedi ei glywed, mae'n amwynder lleol poblogaidd iawn a bu'n rhaid ei gau yn ddiweddar. Nid yn unig y bydd yn cynorthwyo'r bobl hynny sy'n dymuno bod yn cerdded ac yn mwynhau amwynderau gwych y rhan honno o Gymru, ond bydd hefyd yn caniatáu mynediad haws rhwng y pentref a'i orsaf reilffordd, yn ogystal, wedyn, ag atyniadau twristiaeth lleol ehangach yn yr ardal. Felly, rwy'n falch iawn yn wir o weld ateb i'r problemau a gafwyd yno, ac yn falch iawn bod Llywodraeth Cymru yn gallu gwneud ein cyfraniad at wneud hynny.

Llywydd, mae angen sector amaethyddol cynaliadwy ar Gymru a chadwyni bwyd sy'n gweithio tuag at sicrhau sero net. Bydd datblygu technolegau newydd a chreu ffynonellau protein amgen yn cyfrannu at ostyngiadau pellach i'n hallyriadau nwyon tŷ gwydr.

Diolch, Prif Weinidog. Fel y gwyddoch chi, mae'r tir a ddefnyddir yn fyd-eang i dyfu cnydau i'w bwyta yng Nghymru yn cyfateb i 40 y cant o faint Cymru, ac un o'r cnydau mwyaf sy'n cael ei dyfu dramor i'w bwyta yng Nghymru yw ffa soia, sy'n cael eu defnyddio yn bennaf gan ddiwydiant dofednod Cymru. O'r herwydd, er mwyn i Gymru newid ei harferion ffermio fel nad yw'n cyfrannu at ddatgoedwigo dramor, byddai angen i ni fod yn llai dibynnol ar borthiant anifeiliaid soi o dramor. Un o'r ffyrdd y gellid cyflawni hyn yw trwy ddefnyddio protein amgen, fel larfâu pryfed, y mae treialon helaeth wedi dangos ei fod yn ddewis amgen ymarferol iawn yn hytrach na defnyddio soi i fwydo ein dofednod. Mae protein amgen, fel hwn, yn rhoi atebion hinsawdd a chyfleoedd ar gyfer twf economaidd yma yng Nghymru a'r DU, ac mae gwaith ymchwil gan y rhwydwaith buddsoddwyr Risg ac Enillion Buddsoddiad mewn Anifeiliaid Fferm wedi canfod y gallai ffynonellau protein amgen gyfrif am hyd at 64 y cant o'r farchnad protein fyd-eang erbyn 2050. Prif Weinidog, yn eich cydweithio i wireddu cynllun Sero Net Cymru 2021-25, nid oes unrhyw gyfeiriad o gwbl at broteinau amgen, sy'n awgrymu yn gryf eich bod chi naill ai wedi eu diystyru'n llwyr, neu heb hyd yn oed ystyried proteinau amgen fel ffordd o fynd i'r afael â phroblemau porthiant anifeiliaid sy'n cael ei fewnforio o ardaloedd sydd wedi eu datgoedwigo. A allwch chi esbonio'r rhesymau pam mae'r Llywodraeth hon wedi dewis peidio â chynnwys proteinau amgen yn rhan o'ch cynllun cyrraedd sero net? Diolch.

Wel, Llywydd, roedd yr Aelod yn gwneud yn dda iawn tan ran olaf ei gwestiwn, oherwydd roedd yn gwneud cyfres o bwyntiau pwysig iawn ac yn cyfeirio at gyfleoedd sydd ar gael i ni yma yng Nghymru. Mae'r angen i ddatblygu ffynonellau protein amgen yn angenrheidiol yma yng Nghymru, ond yn gwbl angenrheidiol yn fyd-eang. Ac yma yng Nghymru, mae gennym ni fuddiannau gweithredol mewn dewisiadau amgen sy'n seiliedig ar blanhigion, dewisiadau amgen microbaidd, dewisiadau amgen sy'n seiliedig ar bryfed, cig wedi ei dyfu mewn labordy, amaethyddiaeth celloedd. Roedd yr holl faterion hynny, Llywydd, yn cael eu trafod yn Aberystwyth—yng nghampws ArloesiAber—pan oeddech chi a minnau yno ar gyfer ei agoriad ffurfiol ar 21 Hydref. Mae'r dechnoleg bioeplesu sy'n cael ei datblygu yn y ganolfan yn rhan o ganolfan bwyd y dyfodol, sydd yno yn y rhan honno o Gymru—yno oherwydd Sefydliad y Gwyddorau Biolegol, Amgylcheddol a Gwledig a'r holl waith y mae wedi ei wneud dros flynyddoedd lawer i hyrwyddo dewisiadau amgen yn y sector hwn.

Mae'r posibiliadau i Gymru yn arbennig o bwysig, oherwydd bod gan ein hamaethyddiaeth ein hunain fanteision naturiol enfawr, mae ein hinsawdd yn darparu ar gyfer twf helaeth o ran glaswellt ac, felly, ar gyfer ffermio da byw cynaliadwy nad yw'n ddwys. Gallwn barhau â hynny a bod â'r hyder o wybod y gellir datblygu'r technolegau protein amgen hynny yma yng Nghymru ochr yn ochr â'n hamaethyddiaeth bresennol a'u hategu. Dyna pam mae'n gynnig mor gyffrous i ni yng Nghymru. Rwy'n cytuno â phopeth a ddywedodd yr Aelod, hyd at ei gyfraniad terfynol a oedd braidd yn grintachlyd. Y gwir amdani, rwy'n siŵr, yw bod diddordeb cyffredin gwirioneddol, ar draws y Siambr, mewn gwneud yn siŵr ein bod ni'n manteisio ar y cyfleoedd hyn ac yn eu rhoi ar waith dros Gymru.

Prif Weinidog, neithiwr, gwyliais gyda fy merch blwydd oed bennod o Peppa Pig, y cartŵn a ysbrydolodd Prif Weinidog y DU ar ôl ymweliad â pharc thema. Nid wyf i'n gymaint o ffan â Phrif Weinidog y DU, ond roedd gan Peppa rai geiriau doeth yn y bennod neithiwr. [Chwerthin.] Dywedodd, 'Mae dau fath o falŵn yn y byd: balwnau sy'n mynd i fyny a balwnau sy'n mynd i lawr', ac, os yw'n wir am falwnau, mae hefyd yn wir am bleidiau gwleidyddol, onid yw, Prif Weinidog y DU. A hoffwn i—

—eich llongyfarch chi ac Adam Price—

—ar gyrraedd y tir uwch, y tir cyffredin uwch, ac rwy'n gobeithio y bydd pleidiau eraill yn dilyn hynny, ond rwy'n siŵr y bydd pobl eraill yn ceisio ei dynnu i lawr yn ddiweddarach yn y sesiwn hon.

Mae'r ymrwymiad i geisio sicrhau sero net erbyn 2035 yn rhan mor bwysig o'r cytundeb cydweithredu rhwng ein pleidiau, a bydd technoleg yn chwarae rhan allweddol wrth wneud hynny. Fe wnaethoch chi ddweud yn eich datganiad ysgrifenedig heddiw y bydd angen syniadau, ymchwil ac arloesi newydd i gyrraedd sero net. Yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg, fe wnaethom ni arwain y ffordd gyda'r chwyldro diwydiannol, ac, yn hytrach na dweud y drefn wrth weision sifil sy'n gweithio'n galed am beidio â meddwl am fochyn cartŵn, sut gallwn ni i gyd weithio gyda'n gilydd i gyrraedd sero net erbyn 2035 a gwneud yn siŵr, drwy ddefnyddio'r dechnoleg honno, nad yw yn nwylo ychydig o filiwnyddion cyfoethog yn unig y tro hwn, ond yn cael ei rhannu rhwng pobl Cymru? Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr i Rhys am y cwestiwn yna ac am fod ar flaen y gad yn y maes yma. 

Rhannais lwyfan â Phrif Weinidog y DU yn COP26. Neilltuodd ei anerchiad mewn ffordd na allwn i helpu ond teimlo a wnaeth adael 40 o arweinwyr rhyngwladol o'n blaenau wedi drysu braidd ynghylch pwysigrwydd ymddygiad gwell gan wartheg wrth fynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd. Felly, mae'n amlwg bod ganddo ddiddordeb hirsefydlog mewn cyfraniad anifeiliaid fferm at ddadl wleidyddol. [Chwerthin.] Fodd bynnag, pwysigrwydd y pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud yw hyn: mae technolegau yn newid, fel yn y maes a nodwyd yn y cwestiwn gwreiddiol. Bydd posibiliadau newydd yn dod i'r amlwg. Rydym ni eisiau i Gymru fod yn flaenllaw bob amser ac ar flaen y gad o ran yr ymdrechion sy'n cael eu gwneud i sicrhau carbon sero-net. Os gallwn ni symud y dyddiad ymlaen o 2050, sef yr hyn y mae'r Pwyllgor Newid Hinsawdd yn ei ddweud wrthym ni yw'r posibilrwydd i Gymru ar hyn o bryd, gyda'r hyn yr ydym ni'n ei wybod heddiw, rydym ni eisiau gwneud hynny, wrth gwrs. A bydd y gwaith a fydd yn cael ei wneud nawr yn erbyn y dyddiad newydd yn dweud wrthym ni ble mae'r cyfleoedd newydd hynny ac a yw'n bosibl mynd hyd yn oed ymhellach ac yn gyflymach nag yr ydym ni wedi gallu ei wneud hyd yn hyn.

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau ac, ar ran arweinydd y Ceidwadwyr, Darren Millar. 

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, rwy'n gwybod yr hoffech chi i ni ganolbwyntio yn sesiwn cwestiynau'r Prif Weinidog heddiw ar gytundeb eich plaid gyda chenedlaetholwyr Cymru, ond nid wyf i eisiau canolbwyntio ar yr hyn y mae llawer o bobl ar fy ochr i o'r Siambr yn ei ystyried yn fater eilradd. Rwyf i eisiau canolbwyntio ar faterion sy'n wirioneddol bwysig i bobl Cymru. Felly, hoffwn i eich holi ynghylch iechyd meddwl. Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf cafodd adroddiad ei gyhoeddi ar wasanaethau iechyd meddwl yn y gogledd. Roedd yn anodd iawn ei ddarllen. Amlygodd adroddiad Holden, a gafodd ei atal gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr am bron i wyth mlynedd, ddiwylliant o fwlio, bygythiadau, prinder staff, esgeuluso cleifion, i gyd yn uned Hergest yn Ysbyty Gwynedd. A allwch chi ddweud wrthyf, Prif Weinidog, pa wersi y mae Llywodraeth Cymru wedi eu dysgu o'r adroddiad hwnnw?

Wel, fel y dywedodd yr Aelod, Llywydd, mae'r adroddiad yn wyth mlwydd oed, ac mae llawer o wersi wedi eu dysgu ers hynny. Cefais fy nghalonogi fy hun o weld bod adroddiad Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru ar uned Hergest yn 2018 wedi canfod tystiolaeth bod yr uned yn darparu gofal diogel ar y pryd, a phan gynhaliodd AGIC archwiliad ansawdd yn yr uned ym mis Mai eleni, cadarnhaodd eto fod cynnydd sylweddol wedi ei wneud o ran dod â'r uned honno i lefel fwy derbyniol o ofal a darpariaeth i ddinasyddion yn y rhan honno o Gymru. Felly, dyna'r gwersi sydd wedi eu dysgu dros y cyfnod hwnnw o wyth mlynedd—y gellir goresgyn profiadau anodd iawn hyd yn oed a chyflwyno llwybr at welliant gyda phwyslais ac ymrwymiad priodol gan y rhai dan sylw.

Rwy'n synnu at eich ateb, Prif Weinidog. Ni ofynnais i chi pa wersi yr oedd y bwrdd iechyd wedi eu dysgu, gofynnais i chi pa wersi yr oeddech chi wedi eu dysgu—yr oedd Llywodraeth Cymru wedi eu dysgu. Chi oedd y Gweinidog iechyd ar y pryd pan oedd y problemau hyn yn amlwg yn y gogledd. Roedd clychau larwm yn canu, roedd staff yn cwyno, roedd cleifion yn cael eu hesgeuluso, roedd rhai yn cael eu niweidio, ac roeddwn i, ynghyd â chynrychiolwyr etholedig eraill a oedd yn Aelodau o'r Senedd bryd hynny, yn mynegi pryderon mewn gohebiaeth â chi. Ond cymerodd ddwy flynedd i chi—dwy flynedd hir iawn—ac adroddiad damniol arall ar gam-drin ac esgeuluso sefydliadol mewn gwasanaethau iechyd meddwl, ar ward Tawel Fan Ysbyty Glan Clwyd y tro hwn, cyn i chi fynd ati o'r diwedd i roi Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr mewn mesurau arbennig. Ond wrth gwrs roedd yn rhy ychydig, yn rhy hwyr i'r cleifion hynny a oedd wedi dioddef niwed yn y cyfamser ac i'w hanwyliaid. A ydych chi, fel y Gweinidog iechyd ar yr adeg benodol honno, yn derbyn unrhyw gyfrifoldeb o gwbl am y niwed a ddioddefodd y cleifion? A pha gamau sy'n cael eu cymryd yn awr i ddwyn i gyfrif y bobl hynny a oedd yn gyfrifol am y methiannau a gafodd eu nodi gan Holden am yr hyn a aeth o'i le?

Wel, Llywydd, rwy'n cymryd cyfrifoldeb llawn am bopeth a wnes i ac a benderfynais i pan oeddwn i'n Weinidog iechyd, yn y llawer iawn o gwestiynau a ofynnwyd i mi ar lawr y Senedd hon ac a atebais ar y pryd. Ymwelais ag uned Hergest pan oeddwn i'n Weinidog iechyd, yn rhannol mewn ymateb i'r ohebiaeth yr oeddwn i'n ei chael yn ei chylch. Gwelais staff dan warchae ond ymroddedig iawn, yn benderfynol bob dydd i geisio gwneud gwahaniaeth ym mywydau'r bobl hynny yr oedd eu salwch yn gofyn am sylw iechyd meddwl cleifion mewnol. Roedd y bobl hynny yn benderfynol, er gwaethaf yr holl feirniadaeth, i ddod i'r gwaith bob dydd i wneud eu gorau, a dyna yr wyf i'n credu sy'n digwydd bob dydd, byth ers hynny, gan y bobl hynny sy'n darparu'r gwasanaethau hynny yn y gogledd. Nid oes gan yr Aelod, fel erioed, byth air da i'w ddweud dros unrhyw un sy'n gweithio i'r gwasanaeth iechyd—[Torri ar draws.] Wel, nid wyf i wedi clywed gair da yn cael ei ddweud eto. Cawn weld a yw'n gallu dod o hyd i un nawr. Mae'r bobl hynny yn haeddu cefnogaeth gan bobl yn y Siambr hon, nid gofyn beth rydym ni'n mynd i'w wneud i gynnal rhyw fath o ymchwiliad ôl-weithredol i weld pwy y gellir rhoi'r bai arno. Fy nghred i yw, gyda rheolaeth newydd y gwasanaeth iechyd yn y gogledd—. A chefais gyfle ddoe, Llywydd, i drafod gyda chadeirydd y bwrdd iechyd, y prif weithredwr newydd a'r person sy'n gyfrifol am wasanaethau iechyd meddwl y cynlluniau sydd ganddyn nhw i barhau i ddatblygu ar y gwelliannau y maen nhw wedi gallu eu cyflawni. Mae angen llawer o welliannau pellach, ac mae hynny i gyd yn cael ei gydnabod gan y bobl sy'n gyfrifol ar lawr gwlad, ond wrth edrych ymlaen i adeiladu o hynny, i wneud yn siŵr bod y gwasanaethau sy'n cael eu darparu i bobl yn y gogledd o ansawdd ac o safon ac o gysondeb y bydden nhw'n dymuno eu gweld.

Prif Weinidog, rwy'n siomedig iawn gyda'ch ymateb. Nid wyf i wedi bychanu mewn unrhyw ffordd y bobl ar rengoedd blaen ein gwasanaeth iechyd sy'n darparu gofal o ansawdd uchel o dan bwysau mawr ddydd ar ôl dydd. Yr hyn yr wyf i'n ei ofyn i chi yw: a wnewch chi dderbyn rhywfaint o gyfrifoldeb am yr hyn a ddigwyddodd yn y gogledd i'w wasanaethau iechyd meddwl, o gofio mai chi oedd y Gweinidog iechyd ar y pryd? Ble mae'r atebolrwydd, ble mae'r ymddiheuriad i'r unigolion hynny a ddioddefodd o ganlyniad i'r oedi hwnnw cyn gweithredu? Fe wnaethoch chi osgoi cyfrifoldeb bryd hynny ac rydych chi'n ceisio gwneud yr un peth nawr, nid yn unig o ran gwasanaethau iechyd meddwl yn y gogledd, ond hefyd wrth gwrs o ran eich penderfyniadau ynghylch y pandemig.

Felly, a gaf i ofyn cwestiwn ychydig yn wahanol i chi? A wnewch chi a'ch partneriaid clymblaid ym Mhlaid Cymru ddysgu'r gwersi o'r gorffennol? A wnewch chi roi'r gorau i'r petruso ac a wnewch chi wrando ar alwadau teuluoedd sy'n galaru sy'n adleisio yn fy nghlustiau, ac yn adleisio yn eich clustiau chi rwy'n siŵr, a chymryd camau cyflym yn awr—nid oedi cyn gweithredu—i gomisiynu ymchwiliad COVID penodol i Gymru cyn gynted â phosibl i ddysgu'r gwersi o'r pandemig hwn ac i wneud yn siŵr nad ydyn nhw'n cael eu hailadrodd yn y dyfodol?

Wel, Llywydd, ymysg ei sylwadau mwy sarhaus, fe wnaeth yr Aelod lwyddo i wasgu brawddeg allan i gydnabod ansawdd uchel y gofal sy'n cael ei ddarparu i'w etholwyr yn y gogledd. Trafodais holl fusnes ymchwiliad gyda Michael Gove, y Gweinidog sy'n gyfrifol am y mater hwn yn Llywodraeth y DU yr wythnos diwethaf. Cefais sicrwydd pellach ganddo o ymrwymiad Llywodraeth Geidwadol y DU i ymchwiliad a fydd yn rhoi'r atebion sydd eu hangen ar deuluoedd yng Nghymru. Dywedodd wrthyf ei fod yn gwbl ymwybodol o weithredoedd plaid Geidwadol Cymru i geisio tanseilio'r cytundeb yr wyf i wedi ei wneud gyda Phrif Weinidog y DU. Mae'n parhau yma eto heddiw. Efallai nad yw'n barod i ymddiried yn yr hyn y mae aelodau ei blaid ef yn y Llywodraeth yn San Steffan yn ei ddweud wrthyf; tan i mi weld tystiolaeth nad ydyn nhw'n barod i wneud yr hyn maen nhw'n ei ddweud wrthyf bob tro y byddaf i'n ei drafod gyda nhw—[Torri ar draws.] Bob tro yr wyf i'n ei drafod gyda nhw, maen nhw'n dweud wrthyf eu bod nhw'n benderfynol o ddarparu ymchwiliad a fydd yn rhoi'r atebion y mae pobl sy'n siarad â mi a gydag ef—. Byddaf i'n eu credu nhw tan i mi weld tystiolaeth nad yw'r hyn y maen nhw'n ei ddweud wrthyf yn wir. Ni fu ganddo ef unrhyw ymddiriedaeth yn yr hyn y maen nhw'n ei ddweud wrthyf o'r cychwyn cyntaf.

Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Llywydd. Roeddwn i'n meddwl bod Darren Millar yn hynod dawedog heddiw am y cytundeb cydweithredu. Efallai, wn i ddim, ei fod yn gresynu at rai o'i linellau ymosod dros nos. Ond fe wnaethon nhw ddweud—ac fe wnaethoch chi ddweud—nad yw'r cytundeb yn gwneud dim i helpu pobl Cymru: dywedwch hynny wrth y 200,000 o blant a fydd yn cael prydau ysgol am ddim yn awr o ganlyniad i hynny; dywedwch hynny wrth y miloedd ychwanegol o blant a fydd yn derbyn gofal plant am ddim. Maen nhw'n dweud nad yw'n gwneud dim i'r GIG ac eto, yn y ganolog iddo y mae creu gwasanaeth gofal cenedlaethol a fydd yn gwneud y cyfraniad unigol mwyaf y gellir ei ddychmygu at ddatrys heriau hirdymor y gwasanaeth iechyd. Rydym ni'n addo gyda'n gilydd i fwydo ein plant a gofalu am ein henoed, a'r cyfan y gallan nhw ei gyfleu yw eu hagwedd negyddol arferol. Nid wyf i'n synnu nad yw The Daily Telegraph yn hoffi gweithredu radical ar ail gartrefi, ond pan fyddan nhw a'r Torïaid yn uno yn erbyn Cymru, onid dyna'r arwydd mwyaf sicr bod yn rhaid ein bod ni'n gwneud rhywbeth yn iawn?

Wel, Llywydd, erbyn diwedd y tymor Senedd hwn, bydd hi'n 25 mlynedd yn y diffeithwch i Blaid Geidwadol Cymru, ac fel y clywsom ni dros nos ac y clywsom ni eto heddiw, maen nhw'n gweithio yn galed iawn i haeddu'r sefyllfa honno. Hoffwn i dynnu sylw—ni fyddan nhw'n ei hoffi eto; rwy'n gallu eu gweld nhw'n ysgwyd eu pennau o'r fan yma—yn syth ar ôl yr etholiad, cawsom ddadl yma ar lawr y Senedd; cafodd llawer ei ddweud am yr angen i gydweithio ar faterion yr oeddem ni'n cytuno arnyn nhw. Ysgrifennais yn syth ar ôl hynny at arweinydd Plaid y Ceidwadwyr Cymreig yma ac ysgrifennais at arweinydd Plaid Cymru. Cefais ateb gan arweinydd Plaid Cymru; ni chefais ddim o gwbl gan arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig. Dyna pam nad ydyn nhw erioed wedi bod yn agos at y Llywodraeth yn y lle hwn, oherwydd nid yw'r aeddfedrwydd ganddyn nhw—y gallu, hyd yn oed—i fod yn rhan o Lywodraeth yma. Maen nhw yn y diffeithwch gan mai dyna le maen nhw'n haeddu bod.

Fel yr ydym ni'n ei ddweud yn y rhagair i'n cytundeb, trwy bleidleisio i greu ein democratiaeth, roedd pobl Cymru hefyd yn dymuno gweld math newydd o wleidyddiaeth. Nawr efallai y gallwn ni faddau, ac yn wir dosturio wrth y Ceidwadwyr am gael eu dal yn eu meddylfryd San Steffan; byddai'n well gan lawer ohonyn nhw fod yno nag yma wedi'r cyfan. Maen nhw'n gweld y byd mewn gwrthwynebau deuaidd; rydym ni'n ceisio manteisio ar y traddodiad Cymreig mawr o gydweithredu. Cyfeiriais at Robert Owen yn fy sylwadau ddoe, yn sôn am Gymru a gafodd ei hadeiladu drwy gydweithrediad pawb er budd pob un. O'r traddodiad hwnnw rydym ni wedi creu model newydd, cytundeb pwrpasol rhwng un blaid mewn Llywodraeth ac un blaid sy'n wrthblaid, na allai neb fod wedi ei ragweld. Ond mae'n rhan o'r awydd hwnnw am wleidyddiaeth newydd a adeiladodd y sefydliad hwn a bydd y rhan fwyaf o bobl yng Nghymru yn ei groesawu gan nad ydyn nhw eisiau gwleidyddion sy'n chwarae gemau parlwr San Steffan; maen nhw eisiau i'w cynrychiolwyr etholedig gydweithio i ddod o hyd i atebion i'n problemau niferus. Onid dyna, wedi'r cyfan, yw holl bwynt democratiaeth?

Llywydd, mae Adam Price yn llygad ei le i dynnu sylw at y ffordd y bu'n bosibl, ers dechrau datganoli, creu cytundebau rhwng pleidiau blaengar yma; pleidiau â syniadau, pleidiau â pharodrwydd i dderbyn y cyfrifoldeb o fod mewn Llywodraeth. Yr haf cyntaf un yr oeddwn i'n gweithio yn y Cynulliad fel yr oedd ar y pryd, Llywydd, haf y flwyddyn 2000, roeddwn i'n cael cyfarfod bob wythnos gyda phennaeth staff plaid y Democratiaid Rhyddfrydol yma, ac fe wnaethom ni lunio cytundeb a arweiniodd yr hydref hwnnw at y Llywodraeth drawsbleidiol gyntaf yma yng Nghymru. Roeddem ni'n meddwl ar y pryd ein bod ni'n gwneud rhywbeth rhyfedd ac anarferol iawn, ac yn wir rwy'n cofio mynd gyda'r Prif Weinidog ar y pryd, Rhodri Morgan, i gyfarfodydd y Blaid Lafur lle'r oedd yn ysgwyddo'n llawn y dieithrwch a'r peth anarferol yr oedd wedi ei wneud.

Ers hynny, yn nhymhorau olynol y Senedd, rydym ni wedi dangos ein bod ni yma yng Nghymru yn gallu gwneud pethau yn wahanol, ein bod ni'n gallu llunio gwahanol fath o wleidyddiaeth, yn y ffordd y mae Adam Price wedi ei ddweud. Mae'r cytundeb y mae ei blaid ef a fy mhlaid i wedi ei daro yn wahanol i unrhyw fath blaenorol o gytundeb, ond mae hynny oherwydd ein bod ni'n barod i wneud y peth anodd, sef dod o hyd i'r creadigrwydd, dod o hyd i'r dychymyg, a dod o hyd i'r tir cyffredin ar gyfer cytundeb rhyngom. O ganlyniad, byddwn yn gallu cyflawni pethau yn y Senedd hon i bobl ledled Cymru na fydden nhw efallai wedi bod yn bosibl fel arall. Rwy'n credu y bydd hynny yn cael ei groesawu. Rwy'n credu bod pobl y tu allan i'r Senedd yn disgwyl i ni weithio gyda'n gilydd pan fyddwn ni'n gallu, ar y pethau y mae gennym ni gytundeb ar eu cyfer, a byddan nhw'n gweld ffrwyth ymarferol hynny dros y tair blynedd nesaf.

Beth bynnag fo barn rhywun am gynnwys y cytundeb cydweithio, does dim dwywaith bod hwn yn gytundeb radical a fydd yn delifro ar rai o'r pethau y mae ymgyrchwyr wedi bod yn brwydro arnyn nhw ers degawdau, fel rheoli'r farchnad dai. Ond does bosib na fyddai unrhyw un yn anghytuno y dylai ein dinasyddion ni allu cael y wybodaeth gywir i'n dal ni i gyd i gyfrif, ac mae'n gwbl amlwg i bawb nad yw hynny'n digwydd fel y dylai fe ar hyn o bryd. I'r rhannau hynny o'r wasg Lundeinig a wnaeth, a bod yn deg, drafferthu i adrodd ar y datblygiad newydd hwn yng ngwleidyddiaeth Cymru ddoe, roedd yr anwybodaeth yn drawiadol. Roedd un adroddiad yn cyfeirio at 15 Aelod Plaid Cymru o'r Senedd ac un arall yn sôn mai Plaid Cymru oedd y drydedd blaid o fewn Llywodraeth Cymru. Oni ddylai pawb, gobeithio, allu uno tu ôl i'r cyfle mae'r cytundeb yn ei gynnig i gau'r bwlch democrataidd a chreu system gyfryngol i Gymru sy'n gwasanaethu anghenion ein pobl ac yn eu grymuso nhw i gymryd rhan yn ein democratiaeth ni?

Dwi'n cytuno ag Adam Price achos mae'r bwlch democrataidd yn amlwg i unrhyw berson i'w weld pan ydyn nhw'n darllen beth mae'r wasg yn Llundain wedi ei ddweud am bron popeth sy'n mynd ymlaen yma yng Nghymru, ac roedden nhw'n gwneud yr un peth ddoe hefyd. Ar ddiwedd y dydd, Llywydd, fel roeddem ni'n dau yn sôn ddoe, yn nwylo pobl yng Nghymru bydd y penderfyniadau ar ôl y cytundeb. Os yw pobl yng Nghymru yn gallu gweld beth rŷn ni'n ei wneud, pethau blaengar a phethau uchelgeisiol, dwi'n siŵr y bydd hwnna yn cael ei werthfawrogi. Ond yn eu dwylo nhw mae e ar ddiwedd y dydd.

Cwestiwn 3 nawr, gan Joyce Watson.

Rwy'n diolch i Joyce Watson am hynna, Llywydd. Rydym ni'n cryfhau ein strategaeth trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol i gynnwys trais a cham-drin yn gyhoeddus ac yn y gweithle, yn ogystal ag yn y cartref. Bydd ymgynghoriad cyhoeddus ar y strategaeth yn cael ei lansio fis nesaf. Mae hon yn broblem gymdeithasol sy'n gofyn am ymateb cymdeithasol.

Diolch, Prif Weinidog. Rwy'n gwybod bod eich Llywodraeth yn parhau i flaenoriaethu'r mater hwn, a gyda Jane Hutt mae gennym ni Weinidog Cyfiawnder Cymdeithasol sy'n hyrwyddwr diflino ar ran dioddefwyr a goroeswyr. Ond, yn anffodus, mae'r penderfyniad gwleidyddol i ddileu trais dynion yn erbyn menywod a merched yn cael ei danseilio yn rhy aml gan y methiannau yn y system cyfiawnder troseddol. Mae ffigurau diweddaraf y Swyddfa Ystadegau Gwladol ar gyfer Cymru a Lloegr yn ein hatgoffa o hynny yn eglur: mae achosion o drais rhywiol wedi codi 10 y cant o'r llynedd i fis Mehefin, tra bod nifer yr achosion sy'n arwain at gyhuddiad ar ei hisaf erioed. Wrth gwrs, nid yw'r ddeddfwriaeth a llawer o'r toriadau ariannol y tu ôl i'r ffigurau hyn wedi eu datganoli, ond wrth i ni nesáu at Ddiwrnod y Rhuban Gwyn ddydd Iau, a'r 16 diwrnod o weithredu a fydd yn dilyn, a wnewch chi drafod gyda heddluoedd a chomisiynwyr trosedd yr angen dybryd i flaenoriaethu diogelwch menywod a merched?

Rwy'n diolch i Joyce Watson am hynna, Llywydd. A gaf i ddechrau drwy dalu teyrnged i bopeth y mae'n ei wneud drwy gydol y flwyddyn, ac yn ystod cyfnod y Rhuban Gwyn hefyd, i dynnu sylw at y materion y mae wedi cyfeirio atyn nhw eto heddiw? Mae hi'n llygad ei lle bod y pwyntiau y mae'n eu codi yn rhai pwysig iawn i Lywodraeth Cymru ac yn cael eu hyrwyddo yn egnïol iawn gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol. Mae'n cyfarfod yn rheolaidd iawn â phrif gwnstabliaid a gyda'r comisiynwyr heddlu a throsedd. Y prif gomisiynydd heddlu a throsedd ar hyn o bryd, Llywydd, yw comisiynydd heddlu a throsedd Dyfed-Powys, Dafydd Llywelyn. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog wedi cyfarfod ag ef yr wythnos diwethaf ac y bydd yn cyfarfod ag ef eto ar 16 Rhagfyr. Bydd Bwrdd Partneriaeth Plismona Cymru yn cyfarfod ar 2 Rhagfyr. Bydd hwnnw yn gyfle i ni barhau â'r ddeialog yr ydym ni wedi ei sefydlu gyda'n heddluoedd. Nid ydyn nhw wedi eu datganoli, fel y dywedodd Joyce Watson, ond rydym ni wedi llwyddo i greu cyfres o drefniadau sefydliadol sy'n gwneud yn siŵr bod y materion sy'n peri pryder i bobl yng Nghymru yn cael eu trafod yno yn rheolaidd, yn uniongyrchol â buddiannau'r heddlu eu hunain, ond gyda phartneriaid eraill hefyd yn yr awdurdodau lleol, yn y gwasanaeth iechyd. Byddwn yn codi'r materion y mae'r Aelod wedi eu nodi heddiw eto yn y fforwm hwnnw, a hoffwn i ddweud, Llywydd, ar gyfer y cofnod, ein bod ni, yn ein profiad ni, yn cael ymateb ymroddedig iawn gan ein partneriaid a'n partneriaid heddlu yma yng Nghymru.

Mae hwn yn bwnc eithriadol o bwysig, yn enwedig yr wythnos hon cyn Diwrnod y Rhuban Gwyn, a hoffwn gofnodi fy niolch i Joyce Watson am ei holl waith yn codi ymwybyddiaeth o'r mater pwysig hwn. Rydym ni'n croesawu'r ffaith bod aflonyddu, bellach, wedi ei gynnwys yn yr ymgyrch Byw Heb Ofn, ond i'r rhai hynny sy'n estyn allan ac yn dianc rhag sefyllfaoedd treisgar yn barhaol, bydd yn rhaid i lawer ailadeiladu eu bywydau yn llwyr, a gall cymorth fod yn annigonol yn aml, yn enwedig os oes rhaid i ddioddefwyr ffoi o'r ardal lle maen nhw wedi byw. Gweinidog, pa gymorth ychwanegol wnaiff Llywodraeth Cymru ymrwymo i'w roi i ddioddefwyr y bu'n rhaid iddyn nhw ffoi rhag trais yn y cartref, yn enwedig pan fu'n rhaid iddyn nhw adael eu rhwydwaith cymorth cyfan ar ôl?

Rwy'n diolch i Laura Anne Jones am y pwyntiau pwysig yna, Llywydd. Mae hi'n llygad ei lle; mae effaith cam-drin domestig yn ofnadwy ym mywyd unrhyw un, ond i bobl sy'n gorfod alltudio eu hunain o'u cartrefi eu hunain, ac weithiau o'u cymunedau eu hunain, yna mae'r effaith yn fwy byth. Byddwn yn parhau fel Llywodraeth Cymru i fuddsoddi yn y cyllidebau yr ydym ni'n eu darparu yn y maes hwn. Rydym ni wedi cynnwys £2.5 miliwn ychwanegol mewn cyllid anghylchol eleni, yn rhannol er mwyn helpu'r gwasanaethau hynny i ymdopi ag effaith y pandemig, lle'r ydym ni'n gwybod bod rhai o'r pwyntiau y mae'r Aelod newydd eu gwneud wedi eu gwaethygu—lle nad yw pobl wedi cael mynediad at ddiddordebau a sefydliadau allanol y gallen nhw fod wedi tynnu sylw'r bobl hynny at eu tynged. Rydym ni wedi ymrwymo yn llwyr i'r agenda ac i'w hariannu ac rydym yn edrych ymlaen at weithio gydag eraill yn y Siambr hon arni yn y 12 mis sydd i ddod.

Prif Weinidog, fel yr ydym wedi ei glywed, mae hi'n Ddiwrnod Rhyngwladol ar gyfer Dileu Trais yn Erbyn Menywod yr wythnos hon. Bob blwyddyn rydym yn nodi'r diwrnod hwn, ac eto bob blwyddyn mae mwy o fenywod yn marw oherwydd trais gan ddynion, a bob dydd mae menywod yn addasu eu hymddygiad er mwyn osgoi dioddef ymosodiad neu gael eu lladd. Mae'n swnio'n eithafol, ond mae hwnnw yn benderfyniad bob dydd y mae menywod di-rif yn ei wneud. Fe wnaethoch chi gefnogi gwelliant gan Blaid Cymru yn ddiweddar yn galw am strategaeth gan y Llywodraeth ar atal ymosodiadau ac aflonyddu rhywiol. A allech chi ddweud mwy wrthym ni am y strategaeth honno, os gwelwch yn dda, ac, yn bwysig, sut y bydd yn gwneud bywyd yn fwy diogel i fenywod a merched, gan fod 97 y cant o fenywod rhwng 18 a 24 oed eisoes wedi dioddef aflonyddu yn eu bywydau? Mae pedair o bob pump o fenywod yn dioddef aflonyddu yn y gweithle, a thybir bod o leiaf naw menyw wedi colli eu bywydau drwy drais gan ddyn yn ystod y flwyddyn ddiwethaf yng Nghymru. Os ydym ni'n sôn am ddileu trais gan ddynion yn erbyn menywod, Prif Weinidog, mae'n ymddangos bod gennym ni fynydd serth iawn i'w ddringo o hyd.

Mae'r ffigurau hynny y mae Delyth Jewell newydd eu darllen i ni yn ofnadwy, ac rwy'n cytuno yn llwyr â hi nad yw hon yn broblem i gael ei datrys gan ddioddefwyr. Nid mater i fenywod yw addasu eu hymddygiad er mwyn dod o hyd i ateb; mater i ddynion, yn y ffordd y maen nhw'n ymddwyn, a'r ffordd yr ydym ni'n magu ein plant, yn enwedig bechgyn, yw bod yn rhan o'r ateb hwnnw. Yn ddiweddarach yr wythnos hon, bydd fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, yn cyhoeddi datganiad ar yr adroddiad blynyddol ar gynnydd o ran gwasanaethau trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol yma yng Nghymru. Rydym ni'n aros am adroddiad Comisiwn y Gyfraith, a ddisgwylir yn fuan, ar y newidiadau a argymhellir i ddeddfwriaeth troseddau casineb. Mae angen i ni weld ymrwymiad i ddeddfu gan Lywodraeth y DU pan fydd yr adroddiad comisiwn hwnnw ar gael. Bydd hynny yn ein helpu i lunio'r strategaeth y cyfeiriodd Delyth Jewell ati. Mae ein swyddogion gyda'n partneriaid a'n cynghorwyr gwych yn y maes hwn, yn gweithio ar hynny yn weithredol i wneud y gorau posibl y gallwn ni yng Nghymru.

Prynhawn da, Prif Weinidog. Hoffwn i yn fawr iawn hefyd ychwanegu fy niolch i Joyce Watson, yn enwedig am yr wylnos gannwyll neithiwr i nodi Diwrnod y Rhuban Gwyn. Diolch yn fawr iawn, Joyce, am drefnu hynny. Roedd yn brofiad hynod o deimladwy, ac rwy'n siŵr bod y rhai ohonom ni a oedd yno yn teimlo ei fod yn rhywbeth a oedd yn bwysig iawn i ni i gyd. Diolch. Diolch yn fawr iawn.

Prif Weinidog, ymwelais dros yr haf â nifer o ddarparwyr yn y rhanbarth y mae Joyce Watson a minnau yn ei chynrychioli, Canolbarth a Gorllewin Cymru, ac rwyf i hefyd wedi siarad â'r mudiad Cymorth i Fenywod Cymru, a hoffwn i ddiolch i'r rhai a siaradodd â mi mor agored am eu gwasanaethau. Un o'r materion yr oeddwn i eisiau ei godi oedd hwnnw yn ymwneud â chynaliadwyedd cyllid i'r darparwyr hynny a'r gwasanaethau hynny. Siaradodd llawer â mi am y mesurau a'r cyllid byrdymor a oedd ar waith, sy'n peri problemau sylweddol wrth geisio cynllunio gwasanaethau. Rwy'n siŵr y byddem ni i gyd yn cytuno bod llawer ohonyn nhw wedi darparu gwasanaeth rhagorol, yn enwedig yn ystod y pandemig. Felly, tybed a allech chi roi ymateb i ni ynghylch cynaliadwyedd a chyllid mwy hirdymor, os gwelwch yn dda. Diolch yn fawr iawn.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn, Llywydd. 

Rwy'n cytuno yn llwyr â hi am y gwaith ardderchog sy'n cael ei wneud gan sefydliadau trydydd sector, eu partneriaid mewn llywodraeth leol, a'r gwaith sy'n cael ei wneud gan feddygon teulu yn rhan o brosiect IRIS wrth nodi dioddefwyr cam-drin domestig. Mae hyn yn waith caled, Llywydd. Mae'r rhain yn feysydd anodd iawn lle mae ofn ar bobl i siarad yn aml, ac mae'r gwaith sy'n cael ei wneud gan bobl ar y rheng flaen yn gwbl glodwiw. Fel y bydd yr Aelod yn gwybod, bu'n rhaid i ni fynd drwy gyfres o flynyddoedd lle mae Llywodraeth y DU wedi datgan cyllideb blwyddyn yn unig, gan wthio dyddiad yr adolygiad cynhwysfawr o wariant tair blynedd yn ôl dro ar ôl tro. Pan fyddwn ni ond yn gwybod faint o arian sydd gennym ni flwyddyn ar y tro, mae hynny'n golygu yn anochel bod yn rhaid i ni ddarparu cyllid ar y sail fyrdymor honno i'r partneriaid sy'n dibynnu ar y penderfyniadau cyllideb yr ydym ni'n eu gwneud yma. Mae gennym ni adolygiad cynhwysfawr o wariant tair blynedd a'r gallu bellach i gynllunio ymlaen llaw. Mae hynny yn bwysig iawn nid yn unig i Lywodraeth Cymru ei hun, ond i'n partneriaid yn y trydydd sector ac mewn awdurdodau lleol. Ein nod pan fyddwn ni'n gosod ein cyllideb ddrafft ym mis Rhagfyr fydd trosglwyddo pa sicrwydd bynnag sydd gennym ni bellach iddyn nhw hefyd.

Mae cwestiwn 4 [OQ57226] wedi'i dynnu nôl. Cwestiwn 5, felly—Alun Davies. 

Rwy'n diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna, Llywydd. Mae cwblhau'r gwaith gwerth £1 biliwn o ddeuoli'r A465 a buddsoddiad mawr mewn seilwaith rheilffyrdd ym Mlaenau Gwent yn dangos cryfder ymrwymiad Llywodraeth Cymru i etholwyr yr Aelod, hyd yn oed wrth i Lywodraeth y DU wrthod ariannu ei chyfrifoldebau ei hun.

Prif Weinidog, fe wnaeth pobl gogledd Lloegr ddarganfod yr wythnos diwethaf yr hyn yr ydym ni yng Nghymru wedi ei wybod ers rhai blynyddoedd—na allwch chi ymddiried yn addewidion y Torïaid wrth sôn am fuddsoddiad mewn seilwaith a threnau a dyfodol cysylltedd yn ein cymunedau. Fe wnaeth pobl Lloegr ddarganfod neithiwr yn Nhŷ'r Cyffredin mai Llywodraeth yn Llundain ar gyfer Llundain yw hon, ac nad yw'n poeni am unrhyw ran o'r DU y tu allan i Lundain. Prif Weinidog, a wnaiff Llywodraeth Cymru barhau i gefnogi'r buddsoddiad yn rheilffordd Glynebwy? Rydym ni'n gwybod mai cyfrifoldeb Llywodraeth y DU yw hi, ond maen nhw wedi gwrthod, dro ar ôl tro, buddsoddi yr un geiniog yn eu cyfrifoldebau i ddatblygu'r rheilffordd honno. Llywodraeth Cymru sydd wedi ailagor y rheilffordd honno, Llywodraeth Cymru sydd wedi buddsoddi mewn datblygu'r rheilffordd, Llywodraeth Cymru sydd wedi buddsoddi yn seilwaith y rheilffordd honno, Llywodraeth Cymru sydd wedi buddsoddi yn y cerbydau ar y rheilffordd honno, oherwydd ein bod ni wedi dysgu ym Mlaenau Gwent na allwch chi ymddiried mewn gair y mae Boris Johnson a'r Torïaid yn ei ddweud wrthym ni.

Mae hwnna'n safbwynt, Llywydd, sy'n cael ei rannu gan Robbie Moore, AS Ceidwadol Keighley ers 2019, a ddywedodd fod ei etholwyr, o ganlyniad i'r cyhoeddiad, wedi eu twyllo yn llwyr. Mae'r cyhoeddiad cyn belled ag y mae gogledd Lloegr yn y cwestiwn, Llywydd, nid yn unig yn cymryd arian oddi wrth y rhan honno o Loegr, ymhell i ffwrdd o Lundain, fel y dywedodd Alun Davies, ond mae'n cymryd pwerau oddi wrthyn nhw hefyd. Rydym ni wedi hen arfer â'r math hwn o ymddygiad gan y Llywodraeth Geidwadol bresennol. Dywedodd Andy Burnham:

'Yn ogystal â cholli allan ar seilwaith, cawsom ein tawelu hefyd'

a bod yr unig strwythur ffurfiol ym mecanwaith Llywodraeth Prydain sy'n caniatáu i'r gogledd ddod ynghyd ag un llais bellach wedi ei ddiddymu. Yma yng Nghymru, rydym ni'n parhau i wneud pethau yn wahanol iawn, Llywydd. Rwy'n falch iawn o weld y bydd gwasanaeth newydd ar reilffordd Glynebwy o ddydd Llun 13 Rhagfyr, gwasanaeth bob awr rhwng Crosskeys a Chasnewydd, a bydd y £70 miliwn y llwyddodd Llywodraeth Cymru i'w ddarparu i Gyngor Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent yn golygu y bydd y seilwaith ffisegol yn cael ei roi ar waith i wneud yn siŵr bod y gwasanaethau rheilffordd ychwanegol hynny yn rhedeg rhwng Glynebwy a Chasnewydd hefyd.

Er gwaethaf y toriadau i bobl yng ngogledd Lloegr a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf, Llywydd, ceir ymrwymiad o hyd o £98 biliwn i brosiect Lloegr yn unig, gwrthodiad digywilydd gan y Llywodraeth Geidwadol yn Llundain i ddarparu unrhyw arian canlyniadol i ni yng Nghymru, honiad hurt bod canolfan yn Crewe—[Torri ar draws.] Fe wnes i'r camgymeriad, Llywydd, o oedi am eiliad rhag ofn bod yr Aelod yn dweud rhywbeth synhwyrol. Dylwn i fod wedi gwybod yn well, a byddaf i'n cofio hynny y tro nesaf. Gwrandewch ar hyn, Llywydd; gwrandewch arno eto: £98 biliwn—biliwn—yn cael ei wario yn Lloegr a dim un geiniog o arian canlyniadol i Gymru, a honiad hurt—hurt—gan ei gyd-Aelodau bod canolfan yn Crewe a chanolfan yng nghanolbarth Lloegr rywsut yn cael eu creu er budd Cymru.

Bydd yr Aelodau yma yn gyfarwydd â'r ffigurau hyn, oherwydd bu’n rhaid i ni atgoffa ein cyd-Aelodau yno ohonyn nhw o'r blaen: mae 40 y cant o'r rhwydwaith rheilffyrdd yn Lloegr wedi ei drydaneiddio, mae 25 y cant o'r rhwydwaith yn yr Alban wedi ei drydaneiddio, ac o ganlyniad i weithredoedd Llywodraeth yr Aelod hwnnw, mae 2 y cant ohono wedi ei drydaneiddio yng Nghymru. Ac o ganlyniad i benderfyniadau'r wythnos hon, bydd y ffigur hwnnw yn Lloegr yn codi i 75 y cant—75 y cant i Loegr a 2 y cant i Gymru. Dyna'r hyn yr ydych chi'n ei gael gyda Llywodraeth Geidwadol.

Prif Weinidog, yn yr haf cyhoeddwyd bod gwerth mwy na £3 miliwn o welliannau ar fin cael eu gwneud ar rwydwaith ffyrdd Blaenau Gwent. Byddai cyllid llywodraeth leol yn cael ei gyfuno â swm ychwanegol o gyllid gan Lywodraeth Cymru i ddod â chyfanswm y buddsoddiad i dros £3 miliwn i wella cyflwr y ffyrdd ym Mlaenau Gwent, gwelliannau a gafodd eu disgrifio, ac rwy'n dyfynnu, fel rhai 'hanfodol' i gymunedau lleol, busnesau ac ymwelwyr â'r fwrdeistref.

Cyflwynais gwestiwn ysgrifenedig i'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yn gofyn am restr o'r ffyrdd sy'n cael eu hadolygu o ganlyniad i rewi gwaith adeiladu ffyrdd, ond dywedodd nad oedd yn gallu darparu'r wybodaeth cyn i'r panel adolygu ffyrdd lunio ei adroddiad cychwynnol. O ystyried anallu'r Dirprwy Weinidog i ymateb, a allwch chi ddweud a fydd y gwelliannau ffyrdd y mae mawr eu hangen hyn yn digwydd yn fy rhanbarth i yn Nwyrain De Cymru, ym Mlaenau Gwent ei hun? Diolch, Prif Weinidog.

Llywydd, roeddwn i'n gwneud fy ngorau i ddilyn y cwestiwn. Yn ôl yr hyn rwy'n ei ddeall, mae'r Gweinidog wedi dweud wrth yr Aelod bod angen iddi ofyn cwestiwn gwell os yw hi eisiau ateb gwell. Byddaf i'n darllen y cofnod o'r hyn sydd wedi ei ddweud y prynhawn yma, Llywydd, ac os oes unrhyw beth arall y gallaf i ei ddarparu i'r ateb, yna, wrth gwrs, rwy'n hapus i wneud hynny.

Ers cael fy ethol, rwyf i wedi cynnal llawer o gymorthfeydd stryd, a phatrwm y byddwch chi'n ei weld yn aml yn y cymorthfeydd hyn, pan fydd fy nhîm i allan ym Mlaenau Gwent, yw cludiant i ysbyty'r Faenor. Rwy'n gwybod y gall gymryd hyd at 45 munud i deithio o'r Faenor i Dredegar, er enghraifft, gan fy mod i wedi ei wneud fy hun, ond os ydych chi'n dibynnu ar drafnidiaeth gyhoeddus, gall fod yn daith llawer anoddach sy'n cymryd llawer mwy o amser. Yn dibynnu ar ble'r ydych chi'n byw ym Mlaenau Gwent a pha adeg o'r dydd yw hi, gall gymryd hyd at bedwar gwahanol fws a mwy na dwy awr dim ond i fynd un ffordd. Rwy'n gwybod mewn rhannau eraill o Ddwyrain De Cymru y gall fod hyd yn oed yn waeth na hyn. Prif Weinidog, a ydych chi'n cytuno nad yw cysylltedd i ysbyty'r Faenor yr hyn y dylai fod, ac os felly, pa gynlluniau sydd gennych chi i wneud yr ysbyty hwn yn fwy hygyrch i'r bobl y mae'n eu gwasanaethu?

Wel, Llywydd, rwy'n ymwybodol iawn o'r mater o gysylltiadau bws ag ysbyty'r Faenor, ar ôl cael trafodaethau helaeth amdano gyda fy nghyd-Aelod, Alun Davies a gyda fy nghyd-Weinidog, Lynne Neagle yn y gorffennol hefyd. Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio'n ddiwyd gyda Trafnidiaeth Cymru a'r awdurdodau lleol i gyflwyno cyswllt bysiau newydd i'r ysbyty a fydd yn mynd o Bont-y-pŵl, Trecelyn, y Coed Duon, Ystrad Mynach a Nelson. Y bwriad yw ei gyflwyno ddechrau 2022 a'i weithredu ar sail a fydd yn caniatáu i ni ddysgu'r gwersi o'r cyflwyniad hwnnw ac yna i weld beth arall allai fod ei angen i wneud yn siŵr bod cysylltiadau trafnidiaeth gyhoeddus da a dibynadwy â'r Faenor.

Llywydd, yn ogystal â goruchwyliaeth weinidogol, ceir ymgysylltu rheolaidd rhwng swyddogion Llywodraeth Cymru a'r bwrdd iechyd yn rhan o'r ymyriad wedi ei dargedu sy'n gysylltiedig â darparu gwasanaethau iechyd meddwl yn y gogledd.

Diolch, Prif Weinidog, am eich ymateb. Hoffwn i gymryd eiliad hefyd i dynnu sylw at adroddiad damniol Holden a gafodd ei gyhoeddi yr wythnos diwethaf, y mae fy nghyd-Aelod, Darren Millar wedi ei godi gyda chi yn gynharach heddiw, oherwydd ei fod yn adroddiad mor arwyddocaol i fy nhrigolion yr wyf i'n eu cynrychioli yn y gogledd. A, Prif Weinidog, mae'r adroddiad hwn yn frawychus. Mae'n ymddangos ei fod yn cyfeirio at batrwm o ymddygiad sy'n ymestyn yn ôl flynyddoedd lawer. Ac fel y nodwyd eisoes, eich Llywodraeth chi oedd yn gyfrifol am fethiannau sylweddol gwasanaethau iechyd meddwl yn y bwrdd iechyd hwn, a dyma'r un bwrdd iechyd y gwnaethoch chi synnu llawer o bobl drwy ei dynnu allan o fesurau arbennig ychydig fisoedd yn unig cyn yr etholiadau ym mis Mai.

Mae iechyd meddwl yn un o brif bolisïau allweddol rhaglen lywodraethu eich Llywodraeth chi—yn wir, mewn clymblaid â Phlaid Cymru—ac eto, mae'r adroddiad hwn wedi dangos bod cleifion wedi dioddef niwed ac wedi eu hesgeuluso o dan oruchwyliaeth Llywodraeth Cymru. Felly, Prif Weinidog, sut gwnewch chi feithrin ymddiriedaeth pobl, yn enwedig y trigolion yr wyf i'n eu gwasanaethu yn y gogledd, iddyn nhw gredu eich bod chi'n cymryd iechyd meddwl o ddifrif?

Llywydd, rwy'n cytuno ei bod hi'n bwysig gwneud yn siŵr bod ymddiriedaeth briodol rhwng pobl sy'n defnyddio gwasanaethau a'r ddarpariaeth o'r gwasanaethau hynny yn y gogledd ac mewn mannau eraill. Yn fy nhrafodaeth gyda chadeirydd a phrif weithredwr y bwrdd ddoe, fe wnaethon nhw nodi rhai o'r llwyddiannau sydd yno mewn gwasanaethau iechyd meddwl yn y gogledd: y wobr genedlaethol i wasanaeth anabledd dysgu Llanfairfechan a'r ffaith eu bod nhw'n cyrraedd eu targedau amseroedd aros ar gyfer therapïau seicolegol yn y gogledd. Ac yna fe wnaethon nhw gyfeirio at yr heriau y mae'r bwrdd yn eu hwynebu hefyd; heriau o ran ei ystâd, ac mae Llywodraeth Cymru wrthi'n gweithio gyda'r bwrdd ar gynigion ar gyfer buddsoddiad newydd yn Ysbyty Glan Clwyd yn yr ystâd ffisegol ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl yno; gan edrych ar recriwtio lle mae'r bwrdd wedi cael rhywfaint o lwyddiant yn ddiweddar o ran cryfhau ei ddarpariaeth seiciatreg ymgynghorol; datblygu modelau newydd, er enghraifft, gyda therapyddion ymgynghorol; cydweithio â gwasanaethau iechyd meddwl cymunedol i symud ymyrraeth yn fwy tuag at atal nag ymdrin â chanlyniadau salwch meddwl; ac ymgyrch recriwtio ym mis Ionawr i ddod â mwy o bobl i mewn i'r gwasanaeth hwnnw.

Dywedodd y Cadeirydd wrthyf fod y bwrdd yn gwbl ymwybodol o'r sefyllfa. Roedd gan aelodau annibynnol ddealltwriaeth gynhwysfawr o wasanaethau a heriau iechyd meddwl, a dywedodd y prif weithredwr newydd wrthyf fod ganddi bwyslais penderfynol ar welliant ym maes iechyd meddwl ar draws y bwrdd iechyd. Rwy'n credu y bydd y pethau hynny yn helpu i ailadeiladu ac ailsefydlu ymddiriedaeth, ac rwy'n credu bod y bwrdd a'i swyddogion gweithredol wedi ymrwymo yn llwyr i'r daith honno.

Llywydd, i gydnabod y pwysau cynyddol a achoswyd gan y pandemig, rydym ni wedi dyrannu cyllid ychwanegol o £10 miliwn i gynorthwyo gofalwyr di-dâl o bob oed yn y flwyddyn ariannol hon, gan gynnwys dyrannu £5.5 miliwn i awdurdodau lleol i ddarparu amrywiaeth o gymorth i ofalwyr di-dâl dros y gaeaf hwn.

Diolch, Prif Weinidog. Mewn adroddiad a gafodd ei gyhoeddi'n ddiweddar, canfu Carers UK fod 36 y cant o ofalwyr yng Nghymru wedi dweud eu bod nhw'n ei chael hi'n anodd cael dau ben llinyn ynghyd; ysgrifennodd 34 y cant fod eu hiechyd meddwl yn wael neu'n wael iawn; a dywedodd 36 y cant eu bod nhw'n aml, neu bob amser, yn unig. Yn anffodus iawn, canfu hefyd fod gofalwyr yn rhoi sgôr cyfartalog o 4 allan o 10 yn unig i'w boddhad cyffredinol â bywyd. Y tu ôl i bob ystadegyn mae rhywun sy'n gofalu am anwylyn.

Mae gofalwyr yn gwbl amhrisiadwy. Rwy'n gwybod bod gwasanaethau cymorth ar waith, ond mae'r pandemig wedi tarfu, ac yn dal i darfu ar lawer o wasanaethau. Mae hi'n Ddiwrnod Hawliau Gofalwyr dydd Iau yma. Yn dilyn y 19 mis diwethaf, mae angen ein cymorth ar ofalwyr yn awr yn fwy nag erioed. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i adfer gwasanaethau gofal y tarfwyd arnyn nhw, a sut mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod pob gofalwr yn ymwybodol o'r cymorth sydd ar gael?

Llywydd, rwy'n cytuno â phopeth a ddywedodd Jayne Bryant am y gwasanaeth amhrisiadwy y mae gofalwyr di-dâl yn ei ddarparu yng Nghymru, ac effaith y pandemig, arnyn nhw yn uniongyrchol ac ar eu gallu i gael gafael ar wasanaethau. Er hynny, rwy'n credu bod partneriaid ledled Cymru gyfan, ac o bob perswâd plaid wleidyddol, yn gweithio yn galed iawn i wneud yn siŵr bod y gwasanaethau hynny yn cael eu hadfer.

Yn ddiweddar, rhoddodd Llywodraeth Cymru £3 miliwn i awdurdodau lleol i'w helpu gyda'u gwasanaethau gofal seibiant. Felly, i roi rhai enghreifftiau i chi—a bydd fy nghyd-Weinidog Julie Morgan yn dweud mwy am hyn, Llywydd, mewn datganiad yn ddiweddarach yr wythnos hon—. Yng Ngwynedd, yn y gogledd, mae'r cyngor yno yn defnyddio ei gyfran o'r arian hwnnw i wella ac i ymestyn yr amrywiaeth o wasanaethau gofal seibiant y mae'n eu darparu. Yn Abertawe, maen nhw wedi datblygu gwasanaeth seibiant ymateb cyflym yn y cartref.

Yn Nhrefynwy, mae 1,400 o ofalwyr di-dâl a gofalwyr ifanc wedi manteisio ar gynllun newydd a sefydlwyd gan yr awdurdod lleol i ganiatáu mynediad at weithgareddau ar raddfa fach i bobl sy'n treulio cymaint o'u hamser yn gofalu am bobl eraill. Rwy'n credu y gallwch chi weld yno bod dychymyg a phenderfyniad ymhlith ein partneriaid i adfer y gwasanaethau hynny, a'i wneud mewn ffordd sy'n diwallu anghenion pobl sydd wedi cynnig cymaint.

Wrth gwrs, mae Jayne Bryant yn iawn, Llywydd, bod gwybod eich hawliau fel gofalwr yn bwysig iawn. Rwy'n falch y bydd Llywodraeth Cymru, unwaith eto eleni, yn helpu i ariannu a chymryd rhan yn yr ymgyrch wybodaeth hawliau gofalwyr genedlaethol. Mae'n bartneriaeth â Gofalwyr Cymru a'r Ymddiriedolaeth Gofalwyr yma yng Nghymru. Mae gennym ni rywfaint o dystiolaeth, Llywydd, o rywfaint o lwyddiant yn yr ymdrechion hynny.

Rhoddodd Llywodraeth Cymru £1.25 miliwn mewn cronfa cymorth i ofalwyr i helpu gydag effaith benodol y pandemig. Roedd y gronfa honno ar gael rhwng mis Hydref y llynedd a diwedd mis Mawrth eleni. Llwyddodd tua 6,000 o ofalwyr i dynnu arian o'r ffrwd cyllid newydd honno, ac nid oedd 2,500 ohonyn nhw erioed wedi derbyn unrhyw fath o gymorth o'r blaen. Mae hynny yn rhoi rhywfaint o hyder i mi fod yr ymdrechion sy'n cael eu gwneud i sicrhau bod y gwasanaethau sydd ar gael yn hysbys i'r bobl sydd eu hangen nhw—bod rhywfaint o lwyddiant yn cael ei sicrhau yn hynny o beth.

Diolch yn fawr i'r Aelod, Llywydd. Mater i’r bwrdd iechyd a Swyddfa’r Comisiynydd Gwybodaeth oedd y penderfyniad i gyhoeddi adroddiad llawn Holden. Rydym yn parhau i geisio sicrwydd ynghylch gweithredu argymhellion adroddiad Holden fel rhan o’r ymgysylltu rheolaidd â’r bwrdd iechyd.

Diolch am yr ateb. Rydych chi’n dweud mai mater i’r bwrdd oedd hynny. Wel, mi wnaeth eich Gweinidog iechyd chi, a oedd yn Ddirprwy Weinidog iechyd meddwl ar y pryd, gadarnhau i mi flwyddyn yn ôl ei bod hi wedi darllen adroddiad Holden. Nawr, blwyddyn yn ôl oedd hynny, cofiwch, pan oedd y bwrdd dal mewn mesurau arbennig, ac felly’n dal o dan reolaeth uniongyrchol eich Llywodraeth chi. Pam felly na wnaethoch chi fynnu bod yr adroddiad yn cael ei gyhoeddi pan oeddech chi’n rhedeg y bwrdd iechyd, achos, wrth gwrs, mi fuoch chi’n rhedeg y bwrdd am bum mlynedd o’r wyth mlynedd hir buodd rhaid i bobl ogledd Cymru aros i’r adroddiad weld golau dydd?

Wel, fel esboniais i, Llywydd, nid mater i’r Llywodraeth oedd y penderfyniad cyfreithiol i gyhoeddi y ddogfen. Cyfrifoldeb y bwrdd oedd e i wneud y penderfyniadau yna. Dyna pam mai’r bwrdd sydd wedi bod mewn cysylltiad gyda Swyddfa’r Comisiynydd Gwybodaeth ac sydd wedi dod i’r casgliad gyda’r swyddfa a gyda’r tribunal sydd wedi bod yn edrych i mewn i benderfyniadau’r bwrdd i gyhoeddi’r adroddiad nawr. Eu cyfrifoldeb nhw yw e, a nhw sy’n gyfrifol am y penderfyniadau maen nhw wedi eu gwneud.

Diolch i'r Prif Weinidog. Pwynt o drefn yn deillio allan o gwestiynau. Darren Millar.

Diolch, Llywydd. Rwyf i eisiau rhoi cyfle i'r Prif Weinidog gywiro'r Cofnod, os yw hynny'n bosibl. Yn ystod sesiwn holi'r Prif Weinidog cyfeiriodd at rywfaint o ohebiaeth ag arweinydd grŵp Ceidwadwyr Cymru, Andrew R.T. Davies, ynghylch parodrwydd i gydweithredu ar feysydd o ddiddordeb cyffredin. Cafodd y llythyr penodol hwnnw ei anfon at arweinydd yr wrthblaid ar 18 Mai, ac o fewn 24 awr cyhoeddodd ei swyddfa ymateb yn cynnig cyfarfod â'r Prif Weinidog. Cafodd dyddiadau cyfarfodydd eu rhoi yn y dyddiadur, ond wedi hynny cawsant eu canslo gan swyddfa'r Prif Weinidog, a'r neges olaf a ddaeth gan swyddfa'r Prif Weinidog oedd y byddai rhywun yn cysylltu i aildrefnu. Hoffwn i roi cyfle i'r Prif Weinidog dynnu'n ôl yr honiad a gafodd ei wneud yn gynharach, a chywiro'r Cofnod.

Rwy'n siŵr nad yw'r Prif Weinidog mewn sefyllfa i edrych ar yr ohebiaeth ar hyn o bryd, ond rwy'n siŵr bod modd edrych ar hyn yn ddiweddarach, ac y bydd modd gohebu i sicrhau bod y Cofnod yn gywir, neu'n cael ei gywiro os oes angen.

Ocê, diolch am hynny.

Rŷn ni'n mynd ymlaen nawr i'r datganiad a chyhoeddiad busnes, ac mae'r datganiad hynny gan y Trefnydd, Lesley Griffiths.

Diolch, Llywydd. Rwyf i wedi ychwanegu dau ddatganiad at yr agenda heddiw. Y rhain yw ail gartrefi a fforddiadwyedd gan y Gweinidog Newid Hinsawdd, a chynllun tai cymunedau Cymraeg gan Weinidog y Gymraeg ac Addysg. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y datganiad a'r cyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

Rwy'n galw am ddadl yn amser Llywodraeth Cymru ar adroddiad Holden. Cyn cyhoeddi'r adroddiad hwn ddydd Iau diwethaf, a oedd yn datgelu problemau difrifol a helaeth o ran diogelwch cleifion ar uned iechyd meddwl Hergest ym Mangor, anfonodd arbenigwr iechyd a oedd yn rhan o'r apêl ei sylwadau ataf i ar yr adroddiad a'i atodiad, gan ddweud, hyd yma, fod y bwrdd iechyd yn protestio bod yn rhaid i brif destun adroddiad Holden a'i atodiad, a gafodd eu cwblhau ym mis Rhagfyr 2013 ac sy'n cynnwys darnau o'r datganiadau damniol gan 40 o chwythwyr chwiban, barhau i fod wedi'u cuddio o olwg y cyhoedd er mwyn diogelu cyfrinachedd y chwythwyr chwiban. Roedd y penderfyniad i atal tystiolaeth o esgeulustod ar sail mor annilys yn fwriadol ac yn haerllyd. Mae e'n dweud hefyd fod y chwythwyr chwiban yn cwyno ynghylch ymddygiad tri uwch reolwr, gan gynnwys bwlio ac ymddygiad sy'n rhoi gofal cleifion mewn perygl difrifol. Mae'n gofyn sut felly yr oedd yn bosibl bod y rheolwyr mwyaf blaenllaw yn 2014 wedi cael cyflwyno adroddiadau i'r bwrdd iechyd a'i bwyllgor ansawdd a oedd yn cuddio ei ran ef ei hun ym mhroses Holden. A yw'r bwrdd iechyd nawr wedi bodloni ei hun bod yr uwch swyddogion sy'n gyfrifol am y llanastr hwn, ac am ei gadw'n dawel cyhyd, nawr i gyd wedi'u symud oddi wrth unrhyw gyfrifoldeb am ofalu am gleifion iechyd meddwl sy'n agored i niwed?

Wrth ymateb i ddadl fer mis Medi ar adroddiad Holden, dywedodd y Gweinidog iechyd ei bod yn bwysig nodi bod adroddiad cryno wedi'i gyhoeddi yn 2015, gan gynnwys argymhellion Holden. Felly, mae'n bwysig nodi, pan gyflwynodd prif weithredwr dros dro'r bwrdd iechyd yr adroddiad cryno i Bwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus y Senedd ym mis Tachwedd 2015, ei fod yn fyr iawn ac nad oedd yn disgrifio'r 31 o bryderon a oedd wedi'u rhestru gan staff.

A'r wythnos diwethaf, datgelodd adroddiad gan Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru hefyd fod y bwrdd iechyd wedi ymddiheuro'n llawn i fab dynes a gafodd driniaeth ar ward Hergest—arwr y bobl, David Graves—am y methiannau a gafodd eu nodi a'r anghyfiawnder a gafodd ei achosi iddo ef a'i deulu—yr uffern y mae'r dyn hwnnw druan wedi'i ddioddef oherwydd cyrff cyhoeddus yng Nghymru. Rwy'n galw am ddadl yn amser Llywodraeth Cymru yn unol â hynny. 

Diolch. Fel Llywodraeth, rydym ni'n croesawu cyhoeddi adroddiad llawn Holden yn fawr ac rydym ni'n cymeradwyo argymhellion adolygiad diweddar Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru o ofal claf a gafodd ei drin yn uned Hergest yn 2013. Rydym ni'n nodi bod Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr wedi derbyn yr holl argymhellion a byddwn ni'n sicrhau bod y rhain yn cael eu gweithredu'n gyflym.

Mae'r bwrdd iechyd yn destun ymyrraeth wedi'i thargedu ar gyfer ei wasanaethau iechyd meddwl. Yn hynny o beth, mae Llywodraeth Cymru yn cadw goruchwyliaeth sylweddol. Mae'n golygu bod camau gweithredu clir iawn wedi'u cytuno ar waith i sicrhau bod y gwasanaeth yn parhau i wella.

Rydym ni wrth gwrs yn cydnabod y bydd yr oedi wrth gyhoeddi'r adroddiad wedi bod yn anodd i'r unigolion yr effeithiwyd arnyn nhw a'u teuluoedd, ac rydym ni'n falch iawn bod y bwrdd iechyd wedi penderfynu, er mwyn bod yn agored ac yn dryloyw, y bydd adroddiadau o'r math hwn yn y dyfodol yn cael eu cyhoeddi. Fel y gwnaethoch chi glywed y Prif Weinidog yn dweud yn ei atebion, mater i Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr oedd penderfynu pryd y byddai'r adroddiad yn cael ei gyhoeddi.

Mae'r Gweinidog wedi cyhoeddi pecyn sylweddol o gymorth strategol i Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, gan gynnwys £12 miliwn y flwyddyn i gefnogi gweithredu ei strategaeth iechyd meddwl, ac i feithrin capasiti a gallu yn y sefydliad i allu cyflawni'r trawsnewid sy'n ofynnol.

Trefnydd, mae'n ddwy flynedd i'r wythnos hon ers i'r Senedd drafod dadl Lynne Neagle ar ganser y pancreas. Bu farw fy mam-gu o ganser y pancreas yn 2005, felly rwy'n un o ormod o bobl sy'n gwybod beth yw realiti creulon y clefyd hwn, sef y canser sy'n lladd gyflymaf, ac sydd a'r cyfraddau goroesi isaf. Yn ddiweddar, fe es i ac Aelodau i gyfarfod trawsbleidiol gyda Pancreatic Cancer UK i drafod eu blaenoriaethau presennol fel rhan o Fis Ymwybyddiaeth Canser y Pancreas. Gwnaethon nhw ddweud wrthym ni eu bod eisiau gweld therapi amnewid ensym pancreatig yn cael ei gyflwyno'n ehangach o fewn GIG Cymru, gan eu bod yn dweud bod y wyddoniaeth yn profi ei bod yn driniaeth effeithiol a all wella ansawdd bywyd cleifion a rhoi'r cryfder iddyn nhw gael triniaeth achub bywyd, ond nad yw'n cael ei roi ar bresgripsiwn ar hyn o bryd i 40 y cant o gleifion Cymru.

Hoffwn i gael datganiad gan Lywodraeth Cymru, os gwelwch yn dda, am ganser y pancreas sy'n ymateb i'r pwynt hwn yn benodol, ond hefyd sy'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau'n fwy cyffredinol ynghylch y cynnydd ers ymrwymiad Llywodraeth Cymru ddwy flynedd yn ôl i gymryd camau i wella cyfraddau goroesi'r canser dinistriol hwn.

Diolch. Ac, fel yr ydych chi'n ei ddweud, mae'n sicr yn un o'r canserau mwyaf dinistriol sydd gennym ni. Nid wyf i'n ymwybodol o'r cyffur yr ydych chi'n cyfeirio ato, ond mae gan y Gweinidog gwestiynau y gallwch chi eu cyflwyno yr wythnos hon a byddwn i'n eich annog chi i wneud hynny.

Gweinidog, yn ystod yr ychydig fisoedd diwethaf, rydym ni wedi gweld dirywiad llwyr polisi'r DU tuag at yr Undeb Ewropeaidd, a dirywiad llawer o'r cytundebau a gafodd eu gwneud yn y cytundeb ymadael y llynedd. Mae'n ddigon posibl mai canlyniad hynny yw bod erthygl 16 yn cael ei gweithredu. Gallai hyn achosi niwed enfawr i economi Cymru ac i gymdeithas yng Nghymru. Byddwn i'n ddiolchgar felly pe byddai Llywodraeth Cymru yn gwneud datganiad ar unrhyw gynllunio wrth gefn sy'n digwydd yn Llywodraeth Cymru o ran sicrhau bod Cymru'n cael ei diogelu rhag unrhyw effeithiau gweithredu erthygl 16.

Ar bwynt ehangach, hoffwn i ofyn am ddatganiad arall gan Lywodraeth Cymru o ran y niwed y mae Brexit yn ei wneud i'r wlad hon. Rydym ni wedi gweld cytundebau masnach yn cael eu cytuno gydag Awstralia a Seland Newydd a allai achosi niwed eithriadol i'r diwydiant amaeth. Rydym ni wedi gweld prinder gyrwyr, sydd wedi effeithio ar bob rhan o'n heconomi. Rydym ni wedi gweld cynnydd mewn prisiau sy'n arwain at argyfwng gwirioneddol i lawer o deuluoedd ar hyd a lled y wlad. Rydym ni'n gweld economi Cymru dan fwy o straen nag ar unrhyw adeg mewn hanes diweddar, o ganlyniad i gytundeb Brexit aflwyddiannus. Mae'n ddyletswydd ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod pobl yng Nghymru yn deall y difrod hwn a'n bod ni yn y Siambr hon yn cael cyfle i drafod sut y gallwn ni fynd i'r afael â'r niwed y mae Brexit yn ei wneud yng Nghymru. Felly, byddai'n ymarfer defnyddiol, rwy'n credu, pe bai Llywodraeth Cymru yn ymrwymo i wneud datganiadau rheolaidd i'r Siambr hon ar y niwed y mae Brexit yn ei wneud i Gymru.

Gallaf i sicrhau'r Aelod, a'r holl Aelodau, fod Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth o fewn ei gallu i amddiffyn pobl Cymru rhag effaith ddinistriol, rwy'n credu, gadael yr Undeb Ewropeaidd. Ac yn sicr, mae'r materion y gwnaethoch chi eu codi ynghylch masnach a logisteg yn bynciau yr ydym ni'n eu trafod yng ngrŵp rhyng-weinidogol Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig. Byddaf i'n cadeirio'r un nesaf, a byddaf i'n sicr yn falch iawn o roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am y pwyntiau penodol ynghylch masnach a logisteg hefyd, oherwydd, yn amlwg, mae hynny'n cael effaith ddinistriol. Pwy fyddai wedi meddwl am gael dawnswyr bale fel swydd wedi'i diogelu a pheidio â chael cigyddion? Ac rydym ni'n gweld, yn anffodus, ostyngiad yn nifer y cigyddion sydd ar gael yma.

O ran eich pwyntiau ynghylch materion cyfansoddiadol, gwn i fod y Cwnsler Cyffredinol yn ystyried y materion hyn gyda Llywodraeth y DU. Unwaith eto, mae ganddo gwestiynau yfory; efallai y bydd cyfle i godi materion gydag ef os oes ganddo unrhyw wybodaeth arall.

Er gwaethaf gwrthwynebiad y cyngor a'r gymuned, mae datblygwyr o'r diwedd wedi sicrhau caniatâd i ddymchwel tafarn hanesyddol Parc y Rhath ar Heol y Ddinas yng Nghaerdydd, yn dilyn y duedd sydd wedi gweld adeiladwaith hanesyddol Caerdydd yn cael ei ddinistrio'n raddol. Yn anffodus, nid yw hwn yn ddigwyddiad neilltuol, ac mae ymgyrchwyr yn brwydro ledled y wlad i gadw adeiladau sy'n arwyddocaol iddyn nhw a'u cymunedau, ond nad ydyn nhw wedi bodloni'r gofynion wedi'u nodi gan Cadw fel rhai sydd ag arwyddocâd hanesyddol neu bensaernïol.

Un enghraifft o'r fath yw Ysgol y Merched y Bont-faen ym Mro Morgannwg, sef yr ysgol uwchradd bwrpasol gyntaf i ferched yng Nghymru, a'r gyntaf i gael, rwy'n deall, labordy gwyddoniaeth pwrpasol ar gyfer addysg merched yn y Deyrnas Unedig gyfan. Yn anffodus, er gwaethaf gwrthwynebiad  lleol, cenedlaethol a hyd yn oed academaidd sylweddol i'r cynigion hyn, mae Cadw wedi gwrthod darparu caniatâd adeilad rhestredig, penderfyniad sydd wedi'i gefnogi gan Weinidog Cymru. Rwy'n credu y dylai trigolion lleol gael y pŵer i atal dymchwel a dinistrio adeiladau y maen nhw'n credu eu bod yn cyfrannu at gymeriad eu hardal, cyfrannu at eu hiechyd a'u llesiant ac sy'n cynnal cysylltiad pendant â thraddodiadau a diwylliannau eu cymuned. Gyda hyn mewn golwg, a wnaiff y Gweinidog ganiatáu dadl ar y mater i drafod pa newidiadau posibl i ddeddfwriaeth gynllunio y byddai modd eu gwneud a fyddai'n rhoi mwy o bŵer i awdurdodau lleol atal dinistrio adeiladau o bwysigrwydd lleol yn eu cymunedau a hefyd yn rhoi mwy o lais i drigolion yn y ffordd y caiff eu hardal ei datblygu? Diolch.

Diolch. Mae'r Aelod yn cyfeirio at ddau fater penodol iawn, nad wyf yn ymwybodol ohonyn nhw, ac yn amlwg mae'r penderfyniadau hynny wedi'u gwneud. Ar bwynt mwy cyffredinol, rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn bod gwybodaeth gynllunio, a hefyd y ffordd y mae Cadw yn rhestru adeiladau, yn dryloyw, a byddaf i'n gofyn i'r Gweinidog—y Dirprwy Weinidog, mae'n ddrwg gennyf i—a oes unrhyw beth arall y gall hi ei roi i chi er mwyn eich bod chi'n gallu cynghori'ch etholwyr.

Hoffwn i'ch cyfeirio at fuddiannau fy Aelod fel aelod o Gyngor Sir Powys. Trefnydd, a gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog sy'n gyfrifol am gynllunio ynghylch cyflawni cynlluniau datblygu lleol? Gwnaeth fy nghyd-Aelod Janet Finch-Saunders a minnau gyfarfod â nifer o awdurdodau lleol yr wythnos diwethaf i drafod canllawiau ffosffad newydd Cyfoeth Naturiol Cymru. Ac mae nifer o'r awdurdodau hynny'n pryderu'n fawr am gyflawni eu cynlluniau datblygu lleol oherwydd y cyfyngiadau y mae hyn yn eu rhoi ar ddarparu cartrefi cymdeithasol. Mae gan Lywodraeth Cymru dargedau uchelgeisiol ynghylch darparu cartrefi cymdeithasol a fforddiadwy ledled Cymru, ac mae awdurdodau lleol yn pryderu y bydd y canllawiau hyn yn rhwystro'r gwaith o gyflenwi'r eiddo hynny mewn gwirionedd. Felly, a gawn ni ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ynghylch sut yr ydych chi'n bwriadu mynd i'r afael â'r broblem hon? Diolch.

Wel, rwy'n credu bod y canllawiau wedi'u darparu gan Cyfoeth Naturiol Cymru yn glir iawn. Fel y dywedwch chi, mae gennym ni dargedau cartrefi fforddiadwy, targedau cartrefi cymdeithasol, ac mae'n bwysig iawn bod yr wybodaeth gynllunio a'r nodiadau cyngor technegol yno i'w cynorthwyo. Felly, nid wyf i'n credu mewn gwirionedd bod angen cael dadl arall yn amser Llywodraeth Cymru.

Diolch i chi, Gweinidog busnes. Wrth gwrs, gwnes i groesawu'ch sicrwydd yr wythnos diwethaf eich bod chi a'ch Llywodraeth wedi bod yn cysylltu â Chyngor y DU ar Ddiogelwch y Rhyngrwyd, ar ôl iddi ddod i'r amlwg bod athrawon yn wynebu gwawdio ar lwyfannau cyfryngau cymdeithasol fel TikTok. Fodd bynnag, mae'r sefyllfa wedi gwaethygu, ac mae athrawon yn parhau i gael eu lanlwytho i'r llwyfan cyfryngau cymdeithasol, ac mae adroddiadau nawr bod gan rai o'r fideos hyn hashnodau fel 'paedo', mae gan eraill iaith hynod ddifrïol, ac mae rhai wedi cynnwys wynebau athrawon wedi'u gosod ar ddelweddau pornograffig. Gweinidog, mae hyn yn achosi llawer o ofid i athrawon sydd wedi'u targedu, ac mae gan undeb yr athrawon NASUWT enghreifftiau o athrawon yn cymryd amser i ffwrdd o'r gwaith oherwydd straen, a hyd yn oed yn gadael y proffesiwn yn gyfan gwbl nawr. Byddwn i'n croesawu datganiad manwl, os gwelwch yn dda, ar y mater hwn, a pha gamau yn union sydd wedi'u cymryd, a pha ganllawiau yn union sydd wedi'u rhoi i athrawon, ysgolion ac awdurdodau lleol ar y mater hwn, ac i'r Gweinidog amlinellu'n fanwl pa drafodaethau y maen nhw wedi'u cael gyda Llywodraethau eraill y DU, yn ogystal â Chyngor y DU ar Ddiogelwch y Rhyngrwyd. Rwy'n credu bod hyn yn rhywbeth y mae angen i'r Senedd gyfan fod yn ymwybodol ohono nawr, o ystyried difrifoldeb y problemau a'r effaith y mae'n ei chael nawr ar yrfaoedd addysgu a llesiant ac addysg ein plant. Diolch.

Diolch. Wel, rwy'n credu ein bod ni wedi trafod yr wythnos diwethaf pa mor gwbl annerbyniol yw'r math hwn o ymddygiad, ac mae'n hynod siomedig bod ein hathrawon yn cael eu targedu gyda cham-driniaeth ar y cyfryngau cymdeithasol. Rhoddais i'r wybodaeth ddiweddaraf, rwy'n credu, yr wythnos diwethaf, ein bod ni wedi gofyn i TikTok ddileu unrhyw achosion o gynnwys amhriodol neu dramgwyddus ar unwaith, ac rydym ni wedi darparu canllawiau ar heriau feirol niweidiol i gefnogi athrawon i ymdrin ag unrhyw achosion. Mae'r Gweinidog wedi addo parhau i weithio gyda Chyngor y DU ar gyfer Diogelwch ar y Rhyngrwyd, a hefyd Canolfan Rhyngrwyd Mwy Diogel y DU, fel y gallwn ni gael dull cydgysylltiedig, a gwn i ei fod yn edrych ar yr hyn y mae modd ei wneud ar sail pedair gwlad ledled y DU hefyd.

Hoffwn i, yn gyntaf, ofyn am ddau ddatganiad. Ond, yn y lle cyntaf, rwyf i eisiau adleisio'r pwyntiau a gafodd eu gwneud gan fy nghyd-Aelod James Evans. Roeddwn i'n bresennol yn y cyfarfod; rwy'n credu mai dydd Gwener ydoedd. A chefais i fy syfrdanu gan nifer yr arweinwyr cyngor, swyddogion cynllunio, a oedd yn bresennol yn y cyfarfod a oedd yn codi eu pryderon am y diffyg— yr atal—adeiladu sy'n mynd yn ei flaen. A gwn i am y cytundeb clymblaid yr ydych chi wedi'i wneud gyda Phlaid Cymru—yr holl bwyslais ar ail gartrefi—ond eto mae gennym ni filoedd o gartrefi yng Nghymru nawr nad oes modd bwrw ymlaen â nhw oherwydd cynllunio. Ni all pobl ifanc gael troed ar yr ysgol; mae angen mwy o dai arnom ni. Mae'n wir fod ardaloedd arbennig y grŵp goruchwylio rheoli cadwraeth, is-grŵp cynllunio a grŵp prosiect Cyfoeth Naturiol Cymru gyda sawl ffrwd waith wedi'u ffurfio, ond cafodd ei wneud yn glir iawn i mi nad yw hyn yn gweithio i'n cynghorau ledled Cymru. Felly, a wnewch chi drefnu i'r Gweinidog wneud datganiad llafar brys yn amlinellu pa gamau y bydd hi'n eu cymryd?

Yn ail, mae'r Gweinidog yn gwybod fy mod i'n gwrthwynebu tocynnau COVID y GIG, ond rwy'n derbyn bod y mwyafrif wedi pleidleisio o blaid a dyna yw democratiaeth. Fodd bynnag, mae Comisiynydd Pobl Hŷn Cymru wedi tynnu sylw at y ffaith mai dim ond 40 y cant o bobl dros 75 oed yng Nghymru sy'n defnyddio'r rhyngrwyd, o'i gymharu â 71 y cant o bobl 65 i 74 oed. Mae'n hanfodol bod gan bob preswylydd y gallu i ofyn am docyn COVID papur, a, Gweinidog—ac mae'r Prif Weinidog yma hefyd yn gwrando ar hyn—rwy'n cael llawer—. Mae gennym ni boblogaeth hŷn yn Aberconwy, ac mae pobl yn ffonio yn eithaf pryderus ynghylch y diffyg gallu i gael tocyn COVID fel y gallan nhw fynd i sioe neu theatr yn ein Venue Cymru. Nid yw'r llinellau ffôn bob amser yn gweithio—

Rydych chi wedi mynd dros eich amser chi—

Iawn. Dim ond y pwynt cyflym hwn—

—ac nid wyf i eisiau gwneud gwaith y Trefnydd iddi, ond mae gennym ni ddatganiad a rheoliadau ar docynnau COVID yn ddiweddarach y prynhawn yma. Felly, rydych chi'n gofyn am ddatganiad sydd ar fin cael ei alw, os ydych chi—

Iawn. Pwynt cyflym olaf: mae'r galwadau'n costio rhwng 2c a 40c y funud, ac mae hyn yn annerbyniol. Felly, a gawn ni ddatganiad ar hynny, ac efallai ei gynnwys—

Iawn, iawn. Byddaf i'n sicrhau bod y datganiad yn digwydd y prynhawn yma. Bydd y Gweinidog iechyd yma i ateb cwestiynau ar COVID y prynhawn yma.

Diolch am eich cymorth, Llywydd.

A gallwch chi ei ofyn eto, Janet Finch-Saunders, os ydych chi'n dymuno, i'r Gweinidog.

Diolch.

Byddaf i'n eich galw chi.

Fe wnaf i dderbyn eich cynnig. Diolch.

Iawn. Trefnydd.

Diolch. Nid wyf yn credu bod unrhyw beth arall i'w ychwanegu, ond rwy'n cytuno â chi y dylai pawb allu cael tocyn papur.

O ran y cytundeb clymblaid yr ydych chi'n cyfeirio ato, rwy'n tybio eich bod chi'n golygu'r cytundeb cydweithredu. Rwy'n cytuno'n llwyr â chi—dylai cynllunio fod yn hwylusydd. Mae'n bwysig iawn bod hynny'n digwydd, a byddwch chi'n ymwybodol bod cynllunio wedi'i ddiweddaru. Felly, nid wyf i mewn gwirionedd, fel y dywedais i wrth James Evans, yn gweld yr angen am ddatganiad brys.

Diolch i'r Trefnydd.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Prif Weinidog ar uwchgynhadledd y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig yng Nghymru. Felly, y Prif Weinidog i wneud ei ddatganiad—Mark Drakeford.

Diolch yn fawr, Llywydd. Ar 19 Tachwedd, dydd Gwener diwethaf, cynhaliodd Cymru uwchgynhadledd Cyngor Prydeinig-Gwyddelig rhif tri deg chwech yn Amgueddfa Werin Cymru Sain Ffagan yng Nghaerdydd. Roedd Gweinidog y Gymraeg ac Addysg a minnau'n cynrychioli Llywodraeth Cymru. Ymunodd cynrychiolwyr o holl weinyddiaethau aelodau'r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig â ni naill ai'n bersonol neu drwy ein systemau fideogynadledda. Croesawais arweinwyr o'r DU, Iwerddon, a oedd wedi'u cynrychioli gan y Taoiseach a'r Tánaiste, Gogledd Iwerddon, yr Alban, Jersey, Guernsey ac Ynys Manaw. Cynhaliais gyfarfodydd dwyochrog hefyd gyda Michael Gove, a arweiniodd ddirprwyaeth y DU, Nicola Sturgeon, Prif Weinidog yr Alban, a dirprwyaeth Weithredol Gogledd Iwerddon—y Gweinidogion Deirdre Hargey a Gary Middleton—yn ogystal â Dirprwy Brif Weinidog newydd Ynys Manaw, Jane Poole-Wilson.

Cafodd yr uwchgynhadledd ei chynnal ar adeg arbennig o hanfodol i aelodau gweinyddiaethau'r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig, yng nghyd-destun adferiad o'r pandemig, trafodaethau parhaus rhwng y DU a'r UE, a'r angen i Lywodraethau gydweithio i weithredu yn erbyn newid hinsawdd, yn dilyn COP26 yn Glasgow. Rhoddodd ein trafodaethau ar y cyd, Dirprwy Lywydd, gyfle gwerthfawr i ystyried y datblygiadau gwleidyddol diweddaraf, i rannu profiadau o ymdrin â heriau cyffredin, ac i nodi ffyrdd y gallwn ni ddefnyddio profiad ac egni cyfunol y Llywodraethau er budd yr holl bobl ledled yr ynysoedd sy'n cael eu cynrychioli. Yn benodol, mewn cyfarfod bore cynnar ddydd Gwener cyn prif ddigwyddiad cyfarfod llawn yr uwchgynhadledd, gwnaethom ni drafod ffyrdd o gyflymu'r cyfraniadau cyfunol y gallai aelodau'r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig eu gwneud wrth fynd ar drywydd agenda COP26. Canolbwyntiodd y drafodaeth ar bwysigrwydd ymgysylltu â dinasyddion a'r gymuned mewn cyfnod pontio teg i sero net, ac mae gwaith wedi'i gynllunio i rannu ymchwil ac ystyried ymgysylltu arall â chymunedau arfordirol, ôl-ddiwydiannol a gwledig ar yr agenda hon.

Roedd y cyfarfod ffurfiol llawn yn gyfle i archwilio safbwyntiau gwahanol ar weithredu protocol Gogledd Iwerddon a chyflwr y berthynas rhwng aelodau cyfansoddol y cyngor a'r Undeb Ewropeaidd. O ran y sefyllfa bresennol ynghylch y trafodaethau rhwng Llywodraeth y DU a'r UE, manteisiais ar y cyfle i atgyfnerthu barn Llywodraeth Cymru am bwysigrwydd gwneud cynnydd a datrys materion drwy ddeialog yn hytrach na gweithredu unochrog neu wltimatwm.

Dirprwy Lywydd, mae pob uwchgynhadledd yn canolbwyntio ar faes penodol yng ngwaith y cyngor. Fel ei thema, dewisodd uwchgynhadledd Caerdydd edrych ar ieithoedd brodorol, lleiafrifol a llai eu defnydd, gan gyfeirio'n benodol at bolisi blynyddoedd cynnar a gofal plant. Wrth arwain ar yr eitem hon, roeddem yn gallu elwa ar y gwaith arloesol sydd gennym yng Nghymru ar addysg ieithyddol yn y blynyddoedd cynnar.

Yn unol â thema'r uwchgynhadledd hon, a'r ffordd yr ydym yn gweithio yng Nghymru fel gwlad ddwyieithog, cafodd trafodaethau'r cyfarfod llawn eu cynnal yn ddwyieithog am y tro cyntaf yn un o uwchgynadleddau'r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig. Roedd darpariaeth cyfieithu ar y pryd o'r Gymraeg, y Wyddeleg a'r Aeleg i'r Saesneg. Roedd Gweinidogion o Gymru, yr Alban ac Iwerddon, felly, yn gallu cyfrannu i'r trafodaethau yn eu hieithoedd eu hunain. Roeddwn yn falch hefyd ein bod wedi cael cyfraniadau yn ieithoedd Ynys Manaw, Jersey a Guernsey yn ystod ein sgyrsiau, gan amlygu eto amrywiaeth ieithyddol gyfoethog yr ynysoedd hyn.

Dirprwy Lywydd, gwnaethom ni hefyd nodi'r cynnydd sydd wedi'i wneud o ran gweithredu'r cynigion y cafodd eu cytuno arnyn nhw yn uwchgynhadledd Cyngor Prydeinig-Gwyddelig rhif tri deg pump yng Ngogledd Iwerddon ym mis Mehefin eleni, ac yn arbennig y cyfle i'r grŵp uwch swyddogion sydd newydd ei sefydlu gefnogi gwaith y cyngor yn y dyfodol. Roedd y Cyfarfod Llawn hefyd yn cymeradwyo gwaith y grŵp gweinidogol a gafodd ei gynnal yn gynharach yn y flwyddyn, a oedd yn canolbwyntio ar drefniadau trafnidiaeth gynaliadwy, yn enwedig yng nghyd-destun newid hinsawdd. Cafodd gorchymyn ar y cyd ei gyhoeddi ar ôl i'r uwchgynhadledd orffen.

Hoffwn i fanteisio ar y cyfle hwn, Dirprwy Lywydd, i nodi fy niolch i David Anderson, cyfarwyddwr cyffredinol Amgueddfa Cymru, a'r tîm yn Sain Ffagan am fod yn westeiwyr mor ardderchog. Roedd cynnal y digwyddiad yn yr amgueddfa yn gyfle i ddangos hanes diwylliannol cyfoethog Cymru mewn lleoliad unigryw a chofiadwy, a chafodd hynny ei werthfawrogi'n eang gan y dirprwyaethau a oedd yn ymweld. Cytunodd yr uwchgynhadledd y bydd yn cyfarfod eto yn haf 2022, a'r tro hwn ar ynys Guernsey.

Ar ran y Ceidwadwyr, Darren Millar.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd, a diolch, Prif Weinidog, am eich datganiad. Rwy'n credu ei bod yn galonogol iawn eich bod chi'n gwneud datganiad llafar i'r Siambr yn dilyn yr uwchgynhadledd yng Nghymru, oherwydd, wrth gwrs, fel arfer, rydym ni'n dueddol o dderbyn datganiadau ysgrifenedig o ran y cydberthnasau pwysig hyn yn unig. Felly, rwyf i'n croesawu hynny, a byddwn i'n cofnodi cais, os caf i, i hyn fod yn nodwedd fwy rheolaidd yn dilyn uwchgynadleddau'r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig yn y dyfodol. Rwyf i hefyd yn falch o glywed bod yr uwchgynhadledd wedi digwydd, wrth gwrs, yn Sain Ffagan, rhywbeth yr wyf i'n hoffi ei arddangos i ymwelwyr â Chymru pryd bynnag y byddan nhw'n ymweld â'r rhan hon o'r byd. Mae hi wir yn un o'r amgueddfeydd mwyaf anhygoel, rwy'n credu, yn Ewrop gyfan, ac mae bob amser yn bleser gallu gweld yr ymateb ar wynebau pobl wrth iddyn nhw ddysgu am Gymru, ein diwylliant a'n hanes wrth iddyn nhw fynd o gwmpas y lle gwych hwnnw.

Prif Weinidog, gwnaethoch chi gyfeirio at nifer o faterion yn eich datganiad. Yn amlwg, bydd y protocol wedi bod yn fater pwysig i aelodau'r uwchgynhadledd ei ystyried, ac rwyf i'n falch ei bod yn ymddangos bod ymdeimlad gwahanol o amgylch y protocol ar hyn o bryd, ac mae'n ymddangos bod llawer iawn o barodrwydd ar ochr y Comisiwn Ewropeaidd ac ochr Llywodraeth y DU i fod eisiau sicrhau cytundeb heb sbarduno erthygl 16. Mae hynny, wrth gwrs, er budd pawb, ac rwyf i'n falch o weld bod hynny'n ymddangos yn wir nawr. A fyddech chi'n cytuno â mi fod y naws ychydig yn wahanol yn yr uwchgynhadledd benodol hon nag o drafodaethau blaenorol gyda Llywodraethau, yn Llundain a Dulyn, a beth yw eich gobeithion a'ch disgwyliadau o ran yr amserlen ar gyfer cytundeb? 

Gwnaethoch chi gyfeirio hefyd, wrth gwrs, at y gwaith y mae'r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig wedi'i wneud o ran tynnu sylw at fater ieithoedd lleiafrifol. Fel y gwyddoch chi, rwyf i wedi bod yn aelod hirsefydlog o Gynulliad Seneddol Prydain-Iwerddon, ac mae un o'n ffrydiau gwaith yn y cynulliad hwnnw wedi bod yn ymwneud ag ieithoedd lleiafrifol, ac mae'r gwaith sy'n arwain y byd yr ydym ni wedi'i wneud yma yng Nghymru wedi bod yn rhywbeth yr ydym ni bob amser wedi hoffi ei rannu ac annog pobl eraill yn y gwahanol awdurdodaethau Cynulliad Seneddol Prydain-Iwerddon i'w mabwysiadu. Felly, rwy'n falch iawn bod y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig hefyd wedi bod yn trafod y mater pwysig hwn. A tybed a wnewch chi ddweud wrthym ni pa ystyriaeth y mae'r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig a gwesteiwyr pob uwchgynhadledd yn ei rhoi i agenda'r Cynulliad Seneddol Prydeinig-Gwyddelig wrth ystyried pa bynciau i'w cynnwys yn y themâu sy'n cael eu trafod ym mhob cyfarfod.

Nodais gyda diddordeb, eich bod chi wedi cyfeirio at effaith y pandemig hefyd, wrth gwrs, a'r rhaglen frechu yn eich datganiad. Mae hynny hefyd yn destun ymchwiliad presennol gan y Cynulliad Seneddol Prydeinig-Gwyddelig—mewn gwirionedd, pwyllgor materion Ewropeaidd y cynulliad Prydeinig-Gwyddelig hwnnw, y mae'n rhaid i mi ddatgan buddiant ynddo fel cadeirydd y pwyllgor hwnnw. Rydym ni'n cynnal ymchwiliad i gyflwyno brechiadau ledled Ewrop ac yn y gwahanol awdurdodaethau Cynulliad Seneddol Prydain-Iwerddon ar hyn o bryd, ac rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol i Gynulliad Seneddol Prydain-Iwerddon rannu ei ganfyddiadau â'r holl Lywodraethau yn y gwahanol awdurdodaethau yng Nghynulliad Seneddol Prydain-Iwerddon, yn amlwg, i weld a oes gan hynny unrhyw beth defnyddiol i'w ychwanegu at y trafodaethau a allai ddigwydd.  

Rwy'n croesawu'r datganiad hwn. Rwy'n gobeithio y gallwn ni barhau i gael datganiadau llafar yn y dyfodol ar y pynciau pwysig hyn, ac efallai y bydd rhyw ffordd y gall pleidiau ledled y Senedd gydweithio i gyfrannu rhai o'r ffrydiau gwaith hyn i fusnes seneddol ehangach y Senedd yn y dyfodol er mwyn i ni allu manteisio ar y gwaith da sy'n cael ei wneud gan Gynulliad Seneddol Prydain-Iwerddon, y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig ac eraill o ran meithrin y cydberthnasau pwysig hyn ledled ynysoedd Prydain i gyd.

Dirprwy Lywydd, rwy'n diolch i Darren Millar am y cyfraniad hwnnw. Roeddwn i'n awyddus iawn i wneud datganiad llafar heddiw oherwydd i'r uwchgynhadledd benodol hon gael ei chynnal yma yng Nghymru ac oherwydd arwyddocâd yr eitemau a oedd ar yr agenda, ac rwyf i wedi clywed yr hyn y mae'r Aelod wedi'i ddweud o ran datganiadau llafar yn y dyfodol, pe byddai'r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig yn ymwneud â materion a fyddai'n amlwg o ddiddordeb yma.

Rwy'n rhannu popeth a wnaeth ef ei ddweud am Sain Ffagan, yn fy etholaeth i, wrth gwrs. Nid hwn oedd y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig cyntaf i gael ei gynnal yn Sain Ffagan. Cafodd yr un cyntaf ei gynnal yn 2002, ac oherwydd fy mod i mor hen ag Adda, Dirprwy Lywydd, roeddwn i yno hefyd. Bertie Ahern oedd y Taoiseach—[Torri ar draws.]—dylwn i fod; mae'n ddigon posibl fy mod i, yn wir. [Chwerthin.] Yn y dyddiau hynny, gan nad oedd y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig wedi bod mewn bodolaeth ers tro oherwydd cytundeb Dydd Gwener y Groglith, roedd y Prif Weinidog yn bresennol hefyd, ac mae Darren Millar yn llygad ei le, Llywydd—gallwch chi weld yr argraff y mae'r amgueddfa yn ei gwneud ar bobl sy'n ymweld â hi am y tro cyntaf, ac roedd hynny'n amlwg iawn ddydd Iau a dydd Gwener yr wythnos diwethaf.

Rwy'n cytuno â'r hyn y dywedodd Darren Millar, Dirprwy Lywydd—y naws wahanol. Roeddwn i wedi cwrdd â llysgennad yr Almaen yma yng Nghaerdydd yn gynnar yn y dydd ddydd Iau, ac adroddodd ef yr un argraff gan y Comisiwn, ac roedd y cyfraniadau gan Michael Gove yn y cyfarfodydd llawn yn enwedig, yn fy marn i, wedi'u cynllunio i gynorthwyo yn y naws wahanol honno i helpu i symud ymlaen â'r posibilrwydd o sicrhau cytundeb. Yn sicr, pwysleisiodd pawb a siaradodd—ar wahân i Lywodraeth y DU, nad oedd, am resymau dealladwy, wedi gwneud sylwadau ar y mater hwn, ond rwy'n credu bod pob cyfraniad arall—wedi pwysleisio, fel y mae'r Aelod wedi, ei fod er budd pawb i osgoi sbarduno erthygl 16.

Diolch i Darren Millar am yr hyn a ddywedodd ef am waith y cynulliad seneddol. Yn bersonol, ac ar ran Llywodraeth Cymru, rwyf i wedi dadlau y dylai fod synergedd agosach rhwng gwaith y cyngor a gwaith y cynulliad ac y dylem ni feddwl amdano, bob hyn a hyn, gan ddod at ein gilydd lle mae darn cyffredin o waith yn digwydd. Nid yw hynny wedi bod yn farn sydd o reidrwydd wedi'i chefnogi gan holl aelodau'r cyngor, ond fy marn i yw bod llawer iawn o waith yn digwydd yn y ddau fforwm, sydd o ddiddordeb cyffredin yn aml, ac yn sicr cafodd effaith COVID ei thrafod mewn ffordd fywiog iawn ddydd Iau a dydd Gwener, oherwydd, wrth gwrs, mae Gweriniaeth Iwerddon wedi gorfod cyflwyno mesurau newydd yn ddiweddar, yr oedd y Weithrediaeth yng Ngogledd Iwerddon ar ganol gwneud ei phenderfyniadau, ac, erbyn hyn, efallai ein bod ni wedi clywed am gasgliadau yn yr Alban hefyd. Felly, rwy'n hapus iawn i fynd ati i weithio ar y syniad hwnnw y dylem ni wneud mwy o'r synergeddau y mae modd eu creu rhwng gwaith y grŵp gweinidogol a'r grŵp seneddol pan fydd y ddau ohonom ni'n ymwneud â phryderon cyffredin.

Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n credu, yn eich datganiad ysgrifenedig, wrth ymateb i'r uwchgynhadledd ddiwethaf, roeddech chi wedi cyfeirio at y ffaith bryd hynny nad oedd y Prif Weinidog Prydeinig wedi mynychu. Doedd e ddim wedi mynychu eto, ac, a dweud y gwir, dwi ddim yn credu ei fod e byth wedi mynychu. Doedd Theresa May byth wedi mynychu, David Cameron byth wedi mynychu. Mae'n rhaid ichi fynd nôl i Gordon Brown yn 2007, dwi'n credu. Rwy'n gwybod hyn achos roeddwn i'n darllen—. Roedd e wedi mynychu ym Melffast bryd hynny a dwi'n gwybod hyn achos mae e yn llyfr newydd Ieuan Wyn Jones, a dwi'n credu iddo gynrychioli Llywodraeth Cymru yn yr uwchgynhadledd honno tra oedd Rhodri Morgan yn ymadfer o'i salwch. Fe wnaeth Gordon Brown ddim ond troi lan oherwydd dwi'n credu bod Ian Paisley a Micheál Martin wedi bygwth canslo'r holl beth pe bai e ddim. Pam ŷch chi'n meddwl bod Prif Weinidogion Prydeinig mor amharod i fynychu'r uwchgynhadledd? Hynny yw, onid yw e'n bwysig? Tra bod pob Llywodraeth arall fel arfer yn hala eu Prif Weinidogion nhw, ac yn yr achos yma y Taoiseach a'r Tánaiste, onid yw o leiaf yn dangos amharch, a dweud y gwir, i'r Llywodraethau eraill fod Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol ddim yn cael ei chynrychioli yn yr un modd?

Mae Micheál Martin, y Taoiseach, wedi cyflwyno rhai syniadau ynglŷn â'r cyngor a chryfhau'r cyngor. Ydyw e wedi rhannu rhai o'r syniadau rŷch chi wedi'u crybwyll nawr, rhai syniadau eich hunain o ran diwygio y berthynas gyda'r corff seneddol cyfochrog? Mae statws cyfansoddiadol gwahanol gan yr amrediad o aelodau o'r cyngor, onid oes e? Mae gennych chi'r Weriniaeth, wrth gwrs, fel gwlad annibynnol; mae gennych chi Ogledd Iwerddon, Cymru a'r Alban, wrth gwrs, gyda'u seneddau datganoledig; ac wedyn mae gennych chi'r Crown dependencies, wrth gwrs, sydd â statws rhywle yn y canol—yn eithaf diddorol, tu fas i'r Undeb Ewropeaidd ond tu fewn i'r undeb tollau, tu fas i'r Deyrnas Gyfunol ac eto yn arddel Prydeindod. Mae hynny'n ddiddorol yng nghyd-destun y trafodaethau ddaw drwy'r comisiwn cyfansoddiadol. Oeddech chi wedi cael cyfle yn ystod y sgyrsiau ar yr ochr, sydd weithiau y rhai mwyaf diddorol yn ystod y sesiynau yma, i drafod y comisiwn cyfansoddiadol a'r gwersi, efallai, o'r amrediad yna o fodelau cyfansoddiadol sydd yn berthnasol i ni?

Yn olaf, ieithoedd lleiafrifol oedd un o'r themâu oedd wedi cael eu trafod. Oedd yna drafodaeth o gwbl ynglŷn â'r addewid gan Lywodraeth y Deyrnas Gyfunol i gyflwyno deddfwriaeth ynglŷn â'r iaith Wyddeleg yng Ngogledd Iwerddon yn dilyn yr argyfwng gwleidyddol a fu yn Stormont rai blynyddoedd yn ôl? Mae yna addewid i fod i ddeddfu cyn diwedd y flwyddyn, ond ychydig o wythnosau sydd ar ôl. Oedd yna unrhyw beth i'w adrodd o ran cynnydd i'r perwyl hwnnw?

Diolch yn fawr i Adam Price. Dwi wedi bod nawr dair neu bedair gwaith i'r uwchgynhadledd, a phob tro mae absenoldeb y Prif Weinidog yn codi—Prif Weinidog y Deyrnas Unedig. Fe allaf i weld, ddegawd yn ôl, pan oedd y system ar ôl cytundeb Good Friday yn rhedeg yn eithaf clir ac roeddem ni i gyd yn dal i fod o fewn yr Undeb Ewropeaidd—gallaf i weld roedd achos i'r Prif Weinidog beidio â bod yna. Ond, yng nghyd-destun Brexit ac yng nghyd-destun popeth sydd wedi digwydd ar ôl Brexit, mae'r achos i'r Prif Weinidog fod yna ac i siarad â'r partneriaid sydd mor bwysig yn y cytundeb yna—wel, mae hwnna'n cryfhau, dwi'n meddwl, ac roedd lot o bobl yn teimlo'n siomedig bod Mr Johnson ddim yn y gynhadledd. Roedd cyfle i fod yna ac i siarad â phobl eraill.

Roedd trafodaeth ddiddorol gyda'r Taoiseach a'r bobl eraill ar sut allwn ni gryfhau y cyngor, ac mae nifer o syniadau. Cyfeiriais i at y grŵp newydd o'r uwchswyddogion. Rŷn ni'n mynd i ofyn iddyn nhw i wneud rhyw fath o waith ar sut allwn ni gryfhau, ar yr un ochr, a jest diwygio sut mae'r cyngor yn gweithio, i gael popeth y gallwn ni mas o'r cyfle pan fydd pobl yn teithio o bob man i gwrdd â'i gilydd. Roedd hi'n ddiddorol, wrth gwrs, i glywed gan Ynys Manaw, Jersey a Guernsey. Mae agweddau diddorol ganddyn nhw. Roedd lot gan Brif Weinidog Jersey i'w ddweud ar y maes pysgota, er enghraifft, a sut mae hwnna'n rhan o'r trafodaethau sy'n mynd ymlaen gyda'r Undeb Ewropeaidd.

Doedd dim sôn yn y cyfarfod llawn am ddeddfu yn y maes iaith i Ogledd Iwerddon, ond o gwmpas y gynhadledd, clywais i nifer o bobl yn siarad am bwysigrwydd ar un ochr a sensitifrwydd ar yr ochr arall yr holl bwnc, a beth mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi'i addo ac, ar hyn o bryd, ddim wedi ei ddelifro.

Fel eraill, rwy'n croesawu'r datganiad llafar y prynhawn yma. Rwy'n croesawu'r cyfle i drin a thrafod y materion sydd wedi codi, o'r cyfarfodydd yr wythnos diwethaf ond hefyd y materion ehangach sy'n ymwneud â chysylltiadau yn yr ynysoedd hyn. Fel eraill sydd wedi siarad y prynhawn yma, rwyf i hefyd yn cytuno bod y cyngor yn gyfle da, nid yn unig i ni wreiddio a dyfnhau heddwch yn ynysoedd Prydain, ond hefyd i ddysgu oddi wrth ein gilydd. Ac, yn sicr, fel cyfranogwr fy hun yn y gorffennol, gallaf i ddweud yn sicr fy mod i wedi dysgu llawer gan gyd-Weinidogion mewn gweinyddiaethau eraill. Ond, fe wnaethoch chi gyfarfod hefyd, Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf, ar adeg eithriadol o anodd o ran cysylltiadau rhwng yr ynysoedd hyn. Nid wyf i'n credu bod unrhyw un a ddilynodd y ddadl a'r drafodaeth ynghylch protocol Gogledd Iwerddon wedi gweld dim ym mlwyddyn ddiwethaf ei weithrediad a oedd naill ai'n annisgwyl, neu heb ei ragweld neu'n syndod mewn unrhyw ffordd. Ac mae methiant polisi'r DU yn y maes hwn yn fater sy'n peri gofid mawr i bob un ohonom ni.

Ond, o ran lle Gogledd Iwerddon, wrth gwrs, mae yn cael effaith uniongyrchol ar wleidyddiaeth a pholisi y lle hwn, oherwydd os ydym ni'n cytuno ar fframweithiau cyffredin sy'n cynnwys tiriogaeth Gogledd Iwerddon, ac os yw Gogledd Iwerddon yn dilyn rheoliadau prif ffrwd Ewropeaidd, yna mae'n anodd gweld sut y gall fframwaith cyffredin sy'n cynnwys Gogledd Iwerddon amrywio o—

Mae'n rhaid i'r Aelod ddod i ben yn awr.

—normau Ewropeaidd. Felly, Prif Weinidog, fy nghwestiwn i yw: sut ydych chi'n gweld fframweithiau cyffredin yn cael eu gweithredu, os oes penderfyniad ym mholisi'r DU—a gwnaethom ni weld yr Arglwydd Frost yn dweud hyn eto—eu bod nhw eisiau newid cyfeiriad mawr oddi wrth reoliadau'r UE, oherwydd bydd hynny yn cael effaith uniongyrchol ar y ffordd y mae fframweithiau cyffredin yn gweithredu yma yng Nghymru?

Wel, diolch i Alun Davies am hynny, Dirprwy Lywydd. Mae'n hollol gywir i dynnu sylw at y ffaith bod y trafodaethau ynghylch dyfodol y protocol yn cael effaith uniongyrchol arnom ni yma yng Nghymru. Rwyf i yn gresynu yn fawr at y ffaith bod Llywodraeth y DU—yr Arglwydd Frost yn asiant yn y mater hwn—wedi gwrthod ein cais i fod yn yr ystafell pan oedd y trafodaethau hyn yn digwydd. Ein hunig ddiben o fod yno fyddai sicrhau bod buddiannau hanfodol Cymru yn hysbys i'r rhai a oedd yn gwneud y penderfyniadau. Nid oeddem ni'n disgwyl bod yn rhan o wneud y penderfyniadau. Roeddem ni o'r farn bod gennym ni ran adeiladol i'w chwarae o ran sicrhau bod y rhai a oedd yn gwneud y penderfyniadau yn cael gwybodaeth dda am effaith y protocol ar borthladdoedd Cymru, er enghraifft, y gwnes i ei drafod yn helaeth gyda'r Taoiseach a gyda Mr Gove.

Mae gwaith fframweithiau cyffredin, Dirprwy Lywydd, wedi parhau yn dawel ac yn y cefndir, yn arafach nag y byddem ni wedi dymuno, ond yn gwneud cynnydd. Ac rwy'n dal i fod yn obeithiol y gallwn ni fod mewn sefyllfa i gyhoeddi cyfres o'r fframweithiau cyffredin hynny ar gyfer craffu allanol yn fuan. Fodd bynnag, mae'r cyd-destun y mae'r gwaith hwnnw yn cael ei wneud ynddo wedi ei wneud yn fwy heriol yn sgil yr awyrgylch sydd, hyd at yn fwy diweddar, wedi amgylchynu'r trafodaethau hyn.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rydych chi'n dweud yn eich datganiad heddiw mai deialog, nid gweithredoedd unochrog neu gynigion terfynol, sy'n bwysig, ac wrth gwrs bydd hynny'n wir o ran peidio â gweithredu erthygl 16 i guddio y tu ôl i'r llanastr sydd wedi ei greu rywsut gan gytundeb gwael. Rwy'n pryderu'n fawr ynghylch porthladdoedd Aberdaugleddau, Abergwaun a Doc Penfro—bob un yn gyflogwr gwerthfawr yn fy rhanbarth i. Rwy'n sylwi, ar y camera, fod y Taoiseach wedi dweud eu bod eisoes wedi gweld llai o weithgarwch yn y porthladdoedd hynny, ac rydym ni i gyd wedi darllen adroddiadau am draffig môr yn osgoi porthladdoedd Cymru. Os ydym ni'n ychwanegu porthladdoedd rhydd hefyd, mae cynaliadwyedd a hyfywedd y porthladdoedd hyn yn dechrau cael eu cwestiynu, a byddan nhw'n cael eu herio'n ddifrifol yn y pen draw. Felly, rwyf i eisiau gwybod, Prif Weinidog, pa sgyrsiau gawsoch chi â Michael Gove yn y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig, yn codi'r materion hynny yr wyf i newydd eu codi.

Dirprwy Lywydd, rwy'n diolch i Joyce Watson am y cwestiwn pwysig iawn yna, sy'n gwbl berthnasol i'r rhan o Gymru y mae hi'n ei chynrychioli. Fe ges i gyfle i drafod y materion hyn, gyda Mr Gove ond gyda'r Taoiseach hefyd. Y perygl i Gymru, Dirprwy Lywydd, yw ein bod ni'n cael ein gwasgu o'r ddau gyfeiriad. Mae pobl yn y Weriniaeth yn gwneud cynlluniau i gludo nwyddau yn uniongyrchol i gyfandir Ewrop, gan osgoi'r holl gymhlethdodau newydd y mae'n rhaid iddyn nhw eu hwynebu os ydyn nhw'n dod â nwyddau i borthladdoedd Cymru, oherwydd nad ydym ni'n aelodau o'r farchnad sengl na'r undeb tollau mwyach. Ac ar yr ochr arall, mae tystiolaeth o nwyddau yn cael eu mewnforio i'r Deyrnas Unedig yn mynd i'r gogledd ar ynys Iwerddon, ac yna'n dod draw o Ogledd Iwerddon i borthladdoedd yn Lloegr a'r Alban; eto, er mwyn osgoi'r cymhlethdodau y mae gadael yr Undeb Ewropeaidd wedi eu creu.

Roedd y Taoiseach yn glir iawn gyda mi mai'r bont dir, ym marn ei Lywodraeth ef, yw'r llwybr cyflymaf, mwyaf diogel, mwyaf effeithlon a buddiol yn economaidd i gludo nwyddau rhwng Iwerddon a'r Deyrnas Unedig a gweddill yr Undeb Ewropeaidd o hyd. Ond er mwyn i'r bont dir honno fod yn effeithiol eto, mae angen cytundeb sefydlog arnom ni, oherwydd bydd yn rhaid i bobl gael cymhlethdod, ond mae angen cymhlethdod arnyn nhw y gallan nhw fynd i'r afael ag ef, ei ddeall, ac yna ei weithredu. Y perygl yw—a dyma le rwy'n credu y mae'n rhaid i ni fod mor wyliadwrus ag y gallwn ni fod—pan fydd pobl yn buddsoddi amser ac arian ac egni wrth sefydlu dewisiadau eraill, hyd yn oed pe baen nhw i fod yn ddewisiadau amgen tymor byr, os nad ydych chi'n ofalus, bydd y pethau hynny yn mynd yn barhaol. Er nad ydyn nhw mor effeithlon, er eu bod nhw'n cymryd mwy o amser, er eu bod nhw'n ddrutach, os ydych chi wedi rhoi llawer o'ch amser a'ch egni i'w sefydlu, efallai y byddwch chi'n penderfynu ei bod yn haws cadw atyn nhw, a phe bai hynny'n digwydd, yna byddai hynny'n sicr ar draul porthladdoedd yma yng Nghymru.

Prif Weinidog, mae'r pandemig a COP hefyd wedi dangos bod angen i Lywodraethau ledled y byd weithio'n agosach. Roedd uwchgynhadledd y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig, a gafodd ei chynnal gan Lywodraeth Cymru yn Amgueddfa Werin Cymru Sain Ffagan eiconig, yn gyfle unigryw i Gymru ddangos gwerth sut yr ydym ni i gyd yn gryfach yn cydweithio gyda'n gilydd.

Prif Weinidog, a gawsoch chi gyfle yn ystod eich cyfarfod dwyochrog â Michael Gove, a arweiniodd ddirprwyaeth y DU, i godi pryderon difrifol cymunedau Islwyn ein bod ni ac y gallwn ni o bosibl gael cam gan Lywodraeth Dorïaidd y DU? Nid yw'n helpu hyder pobl Islwyn pan fo Prif Weinidog y DU wrth annerch Cydffederasiwn Diwydiant Prydain yn ddiweddar yn mwydro cyn gofyn i'r gynulleidfa a oedd unrhyw un wedi bod i Peppa Pig World. Prif Weinidog, sut gallwn ni a Llywodraeth Cymru sicrhau gwell eglurder a thryloywder o ran cyllid Llywodraeth y DU i gymunedau yng Nghymru yn dilyn ymadawiad y DU â'r Undeb Ewropeaidd, a sut gall Llywodraeth Cymru barhau i sbarduno cydweithredu systemig gan Lywodraeth Dorïaidd sy'n ymddangos yn benderfynol o wanhau datganoli?

Rwy'n diolch i Rhianon Passmore am hynna, Dirprwy Lywydd. Mae'r cyfarfodydd dwyochrog sy'n bosibl o gwmpas digwyddiad fel y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig yn werthfawr iawn. Fe gefais i gyfarfod o'r fath gyda Mr Gove. Fy nod i yn y cyfarfodydd hynny yw, pan wyf i o'r farn y gallwn ni weithio ar bethau gyda'n gilydd, rwy'n awyddus i bwysleisio'r pethau hynny, ac rwy'n awyddus i weld cynnydd yn digwydd ar dir cadarnhaol. Fe welsom ni hynny ar nifer o faterion, ac roedd ymchwiliad y DU i brofiad COVID yn un ohonyn nhw. Ond ni allaf i ymadael â chyfarfod o'r fath heb fod mor ddiamwys ag y gallwn i fod, ac nid wyf i'n credu y gallwn i fod yn fwy uniongyrchol gyda'r Ysgrifennydd Gwladol wrth egluro iddo ef mai'r ffordd y mae Cymru ar ei cholled o ran cyllid, wrth wneud penderfyniadau, ac o ran y pethau hynny a addawyd i Gymru o ganlyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd, a gweithrediad Deddf y farchnad fewnol i gyflawni'r cyfan i gyd, yw'r her anoddaf sy'n wynebu'r Deyrnas Unedig heddiw, oherwydd dyna sy'n gwenwyno'r berthynas rhyngom ni. Hyd nes y bydd Llywodraeth y DU yn barod i fabwysiadu ymagwedd wahanol at y materion hynny, fe fydd hynny bob amser yn y cefndir, er gwaethaf yr ymdrechion y mae Michael Gove ei hunan—rwy'n hapus i gydnabod hynny—a ninnau, lle y gallwn ni, yn ceisio gwneud felly ar faterion lle mae mwy o dir cyffredin yn bosibl.

Ac yn olaf, Rhun ap Iorwerth.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Rwy'n gwerthfawrogi'r sylwadau am y trafodaethau a gafwyd ynglŷn â phorthladd Caergybi, ac rydych chi yn llygad eich lle bod gwasgu o'r ddwy ochr, gyda'r cynnydd yn y traffig uniongyrchol i'r cyfandir, ond fe geir y cyswllt â Gogledd Iwerddon hefyd. A wnewch chi roi sicrwydd i mi y byddwch chi'n pwyso ar Lywodraeth y DU i beidio â chaniatáu i borthladdoedd Lerpwl, porthladdoedd ar afon Mersi, fod â mwy o amlygrwydd na Chaergybi? Rwy'n cofio mor bell yn ôl â datblygiad y rhwydwaith trafnidiaeth TEN-T, lle'r oedd Caergybi yn cael ei ystyried yn llai teilwng o'r flaenoriaeth na phorthladdoedd afon Mersi bryd hynny. Nawr, rydym ni'n cyrraedd pwynt lle mae hynny'n golygu rhywbeth gwirioneddol, ac mae angen y sicrwydd hwnnw arnom ni i borthladd Caergybi.

Rwy'n gwbl fodlon i roi sicrwydd o'r fath, Dirprwy Lywydd. Fe godais i'n uniongyrchol gyda Llywodraeth y DU yr effaith, nid yn unig ar borthladdoedd yn Sir Benfro, ond ar Gaergybi yn arbennig o ystyried ei arwyddocâd fel porthladd i'r Deyrnas Unedig gyfan yng nghyd-destun y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig, ac nid yw Gweinidogion Cymru fyth yn colli unrhyw gyfle i sicrhau ein bod ni'n dychwelyd at y mater hwn gyda Gweinidogion y DU bryd bynnag y cawn ni gyfle i wneud felly, a phwyso arnyn nhw i fynd y tu hwnt i'r math o sicrwydd a gawsom ni hyd yn hyn, sef mai dim ond trafferthion cychwynnol yw hyn i gyd, ac y bydd y cyfan yn setlo i lawr, ar yr amod ein bod ni i gyd yn parhau i groesi ein bysedd ni, fe fydd popeth yn iawn. Wel, mae arnaf i ofn, wrth i bob wythnos fynd heibio, fod y weledigaeth honno o'r byd yn mynd yn galetach i'w chynnal, ac mae gwir angen i ni symud Gweinidogion y DU y tu hwnt i hyn, ac ystyried pa gamau y gallan nhw eu cymryd, ac rydym ninnau'n barod i'w cymryd hefyd, i sicrhau bod y manteision gwirioneddol a ddaw yn sgil masnachu drwy borthladdoedd Cymru yn cael eu diogelu i'r dyfodol.

Diolch, Brif Weinidog.

Yr eitem nesaf yw'r datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, diweddariad ar COVID-19. Galwaf ar y Gweinidog, Eluned Morgan. 

Diolch yn fawr, Llywydd, am y cyfle i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau o ran sefyllfa iechyd y cyhoedd a chanlyniad adolygiad yr wythnos diwethaf o reoliadau coronafeirws.

Ers fy niweddariad diwethaf i dair wythnos yn ôl, bu gostyngiad yng nghyfraddau cyffredinol yr haint yng Nghymru. Maen nhw wedi gostwng o'r lefelau uchel iawn a welsom ni ar ddiwedd mis Hydref, diolch i waith caled pawb ledled Cymru. Er hynny, nid ydym ni wedi cyrraedd y lan eto. Mae achosion yn parhau i fod yn niferus ledled Cymru â thua 500 o achosion fesul 100,000 o bobl, mae pobl yn parhau i gael eu derbyn i'r ysbyty oherwydd COVID-19 ac, yn anffodus iawn, mae'r data diweddaraf yn dangos bod dros 250 o farwolaethau yn gysylltiedig â'r feirws wedi cael eu cofrestru yng Nghymru yn ystod y tair wythnos diwethaf.

Mae ein system gofal iechyd ni dan bwysau mawr ar hyn o bryd oherwydd y cyfuniad o bwysau'r pandemig a phwysau'r gaeaf; oherwydd cynnydd mawr mewn galwadau brys gan geisio hefyd dal i fyny â'r triniaethau a'r llawdriniaethau a ohiriwyd yn gynharach yn ystod y pandemig. Mae ein GIG ni a'n staff gofal ni'n gwneud gwaith ardderchog dan amgylchiadau eithriadol. Fe hoffwn i ddiolch iddyn nhw am bopeth y maen nhw'n ei wneud bob dydd. Maen nhw'n dal i fod â rhan hanfodol yn ein hymateb ni i'r pandemig, wrth ofalu am y rhai sydd ag angen cymorth hefyd.

Bydd Cymru yn parhau i fod ar lefel rhybudd sero am y tair wythnos nesaf. Ni fydd unrhyw newidiadau pellach i'r gyfres o amddiffyniadau sydd gennym ni ar waith. Ni fyddwn ni'n ymestyn y defnydd o'r pàs COVID ymhellach ar hyn o bryd. Ond, fe fyddwn ni'n parhau i'w gadw yn ddewis i helpu i gadw busnesau lletygarwch yn agored ac yn gweithio drwy fisoedd y gaeaf a chyfnod prysur y Nadolig.

Fe fyddwn ni'n parhau i weithio gyda'r sector. Ein nod ni yw cadw Cymru ar agor a diogelu Cymru. Efallai fod achosion wedi gostwng o'r cyfraddau uchaf erioed a welsom ni ychydig wythnosau nôl, ond mae'r pandemig ymhell o fod ar ben. Mae pedwaredd don yn ysgubo ar draws Ewrop ac mae llawer o wledydd yn cyflwyno cyfyngiadau newydd i reoli ymlediad coronafeirws. Fe ddechreuodd Awstria gyfnod o gyfyngiadau symud llawn o 20 diwrnod ddoe, a bydd brechiadau COVID yn orfodol yno o fis Chwefror ymlaen. Mae'r Almaen yn ystyried dilyn eu hesiampl nhw ar ôl cyflwyno cyfyngiadau newydd ar gyfer pobl sydd heb eu brechu mewn sawl ardal. Cyflwynodd Slofacia gyfnod o gyfyngiadau symud ddoe ar gyfer y rhai sydd heb eu brechu. Mae Llywodraeth y Weriniaeth Tsiec yn cyfyngu ar y gallu i wneud defnydd o amrywiaeth o wasanaethau, ac mae gan yr Iseldiroedd gyfyngiadau symud rhannol ar waith.

Yn nes adref, mae Gweriniaeth Iwerddon wedi cyflwyno amddiffyniadau newydd yn dilyn ymchwydd o achosion. Mae'r rhain yn cynnwys cyrffyw hanner nos ar gyfer lletygarwch, gweithio gartref, ac ymestyn ei phàs COVID ar gyfer theatrau a sinemâu. Yng Ngogledd Iwerddon, bydd pàs COVID yn cael ei gyflwyno ar gyfer lletygarwch, clybiau nos, digwyddiadau, sinemâu a theatrau, ac mae'r Bwrdd Gweithredol yn ystyried cyfyngiadau pellach i leihau'r achosion cynyddol. Yn yr Alban, mae'r Llywodraeth yn penderfynu a ddylid ymestyn ei phasbort brechlyn i gynnwys sinemâu a theatrau dan do. Rwy'n credu eu bod nhw wedi penderfynu na fyddan nhw'n gwneud felly ar hyn o bryd.

Dirprwy Lywydd, brechu yw'r ffordd orau o amddiffyn pobl rhag y feirws dychrynllyd hwn, yn enwedig pan fyddwn ni hefyd yn cymryd yr holl fesurau eraill sydd ar gael i ni ddiogelu ein hunain. Rŷm ni'n dal i annog pawb sy'n gymwys i dderbyn y cynnig i gael y brechiad a'r brechiad atgyfnerthu. Rŷm ni'n gweithredu'r cyngor diweddaraf gan y Cydbwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu i gynnig ail ddos o'r brechlyn i bobl ifanc 16 ac 17 mlwydd oed. A byddwn ni nawr yn ymestyn y rhaglen atgyfnerthu i bobl 40 i 49 oed hefyd. 

Mae ein rhaglen frechu nawr yn cynnig dosau cyntaf i bawb sy'n 12 oed a throsodd ar yr egwyddor bod neb yn cael ei adael ar ôl, ail ddosau i bawb sy'n gymwys, gan gynnwys pobl ifanc 16 ac 17 mlwydd oed, trydydd dos sylfaenol i unigolion sydd â system imiwnedd wan iawn, a dosau atgyfnerthu i grwpiau cymwys, gan gynnwys pobl 40 i 49 mlwydd oed. Hyd heddiw, mae 90 y cant o oedolion cymwys wedi cael dos cyntaf o'r brechlyn, ac mae 82 y cant wedi cael ail ddos. Mae mwy na 725,000 o ddosau atgyfnerthu wedi cael eu rhoi hyd yma. Mae 71 y cant o holl staff gofal iechyd y rheng flaen, tri chwarter o bobl dros 80 mlwydd oed, a 78 y cant o breswylwyr cartrefi gofal sy'n gymwys, wedi cael y brechiad atgyfnerthu.

Dirprwy Lywydd, nid yw'r arwyddion ar y cyfandir yn dda. Mae ton newydd o'r coronafeirws yn ymledu ar draws Ewrop unwaith eto, ac mae gwledydd o'n cwmpas ni yn tynhau eu cyfyngiadau nhw. Nid oes unrhyw un am weld cyfyngiadau nôl ar waith yng Nghymru dros y Nadolig, ond dydyn ni ddim chwaith am weld pobl yn mynd yn sâl gyda COVID adeg y Nadolig. Mae'r cylch tair wythnos hwn yn hanfodol. Mae angen help a chymorth pob un arnom ni i gadw'r feirws hwn o dan reolaeth wrth i ni ddechrau edrych ymlaen a chynllunio at y Nadolig. 

Byddwn ni'n dal i wneud popeth allwn ni drwy ein rhaglen frechu ac atgyfnerthu rhagorol; profi'n rheolaidd mewn ysgolion a rhoi mesurau amddiffynnol eraill ar waith i gadw'r feirws allan o'n hysgolion ni; defnyddio'r pàs COVID mewn rhai lleoliadau; hunanynysu os bydd gan rywun rŷm ni'n byw gyda nhw COVID-19; a chymryd yr holl gamau syml sy'n ein cadw ni i gyd yn ddiogel, sef golchi dwylo yn rheolaidd, gwisgo masgiau, a chadw pellter cymdeithasol pan fo hynny'n bosibl. 

Mae'r gostyngiad yn y cyfraddau ers yr adolygiad diwethaf yn gadarnhaol iawn, ond rhaid inni wneud mwy eto. Gadewch inni i gyd weithio gyda'n gilydd. Gadewch inni i gyd ddiogelu Cymru. Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Russell George.

Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf i ddiolch yn gyntaf i'r Gweinidog am y copi ymlaen llaw o'r datganiad, a werthfawrogwyd yn fawr? Rwyf innau'r un mor hapus ein bod ni'n gweld y cyfraddau COVID hynny wedi gostwng yng Nghymru. Mae hynny'n newyddion cadarnhaol, er mai gostyngiad ydyw hwn o gyfradd uchel iawn, iawn o achosion ac, wrth gwrs, rwyf innau'n pryderu hefyd o ran cyfradd, yn drist iawn, y marwolaethau oherwydd COVID.

Tybed a gaf i ofyn rhai cwestiynau i ddechrau, Gweinidog, am basbortau brechlyn. Y rhan fwyaf brawychus, i mi, o'ch datganiad chi heddiw oedd eich bod chi'n cadw'r dewis ar y bwrdd o gyflwyno pasiau COVID ar gyfer y sector lletygarwch. Mae hyn yn arbennig o ofidus, yn fy marn i. Yn eich datganiad chi, Gweinidog, rydych chi'n dweud y byddwch chi'n parhau i weithio gyda'r sector, felly beth maen nhw'n ei ddweud wrthych chi? Beth mae'r sector lletygarwch yn ei ddweud wrthych chi o ran cyflwyno pasiau COVID ar gyfer eu sector nhw, a beth maen nhw'n ei ofyn i chi, hefyd? Yn y gorffennol, pan fyddwn i'n codi mater y gost ychwanegol, yr ateb a gefais i, yr ymateb, oedd, 'Wel, os ydych chi am fynd i theatr neu sinema, yna mae'n rhaid i chi ddangos dogfennau felly ni ddylai fod yna unrhyw waith ychwanegol yn hynny o beth.' Mae hyn yn wahanol i'r sector lletygarwch. Os ydych chi'n rhedeg caffi neu fwyty neu ryw elfen arall o'r sector lletygarwch, fe fydd angen staff ychwanegol arnoch chi, o bosibl, i fod ar y drws, ac wrth gwrs fe geir problem ar hyn o bryd o ran denu staff i ddod i weithio yn y sector lletygarwch, heb sôn am y gost sydd ynghlwm wrth hynny. Gan fod y dewis hwn yn aros ar y bwrdd, a wnewch chi amlinellu pa drafodaethau a gawsoch chi gyda Gweinidog yr Economi a'r Gweinidog cyllid o ran cymorth ariannol ychwanegol i'r sector lletygarwch, pe byddech chi'n dewis ymestyn y pasiau COVID yn y cyswllt hwn? Rwy'n gobeithio yn fawr na wnewch chi ddim, am yr holl resymau yr amlinellais i'n flaenorol.

O ran tystiolaeth, roeddech chi'n cyfeirio yn eich datganiad chi heddiw at y cyfraddau o achosion mewn rhannau o Ewrop, mewn rhai gwledydd ar gyfandir Ewrop. Mae cyfraddau'r achosion yn cynyddu ar gyflymder brawychus. Mae rhai o'r gwledydd hynny, wrth gwrs, wedi bod â phasiau COVID ers peth amser, felly fe ddylai'r data fod ar gael os yw'r dystiolaeth yn bresennol. Rwy'n sylweddoli bod amser eto cyn i'r pasbort brechlyn ymsefydlu yng Nghymru, ac efallai nad yw'r data ar gael eto, ond rwyf i o'r farn ei bod hi'n arbennig o hanfodol i ni fod â'r dystiolaeth cyn gynted â phosibl o ran effeithiolrwydd pasiau COVID, yn enwedig gan fod nifer o astudiaethau wedi dangos bod pobl sydd wedi cael dau frechiad yr un mor debygol o drosglwyddo COVID â phobl sydd heb eu brechu. Felly, mae hi'n bwysicach fyth fod gennym ni dystiolaeth sy'n cefnogi pasiau COVID, os ydych chi o'r farn mai honno yw'r ffordd briodol ymlaen, nid fy marn i, wrth gwrs.

Gweinidog, os caf i ofyn am frechiadau gorfodol, yn eich datganiad chi, roeddech chi'n iawn, wrth gwrs, i dynnu sylw at y ffaith bod cyfyngiadau symud llawn wedi dechrau ddoe yn Awstria, ac fe fydd brechiadau yn orfodol yno o fis Chwefror, ac mae gwledydd eraill yn ystyried yr un peth hefyd. Rwyf i'n gwbl wrthwynebus i frechiadau gorfodol. Rwy'n credu mai dyna safbwynt Llywodraeth Cymru a'ch safbwynt chwithau hefyd. Fe fyddwn i'n ddiolchgar pe byddech chi'n cadarnhau ai honno yw'r sefyllfa neu beidio. Rwy'n sicr yn cytuno â chi mai brechu yw ein hamddiffyniad gorau ni yn erbyn y feirws ofnadwy, ac rwy'n credu y dylem ni i gyd fod yn annog pawb i gael y brechiad oherwydd hynny, ond fe fyddai eich barn chi am frechu gorfodol o werth mawr i ni.

Canolfannau brechu cerdded i mewn ar gyfer brechiadau atgyfnerthu—rwy'n credu mai honno yw'r ffordd gywir ymlaen, yn arbennig felly wrth i ni ymdrin â'r grwpiau hynny o oedran iau. Rydych chi eich hun yn dweud eich bod chi'n dymuno annog pobl i gael eu brechu. Rwy'n cytuno â hynny. I wneud hynny, rwy'n credu bod angen canolfannau galw i mewn arnom i, yn arbennig wrth i ni droi at y grwpiau oedran iau hynny, oherwydd fe fydd y grwpiau oedran iau hynny mewn amgylcheddau gwaith, ac mae angen i ni ei gwneud hi mor hawdd â phosibl i bobl gael y brechiadau atgyfnerthu hyn. Nawr, yn flaenorol, rydych chi wedi dweud nad ydych chi'n cefnogi'r dull hwn, a bod hynny'n golygu ysgarmes. A ydych chi o'r un farn o hyd? Fe fyddwn i'n ddiolchgar pe byddech chi'n amlinellu pa fyrddau iechyd yng Nghymru sy'n ystyried neu wedi cyflwyno canolfannau cerdded i mewn oherwydd rwy'n credu bod y sefyllfa yn amrywio o ran yr hyn sy'n digwydd ledled Cymru. Felly, yng nghyd-destun eich barn chi ynglŷn â phryderu eu bod nhw'n golygu ysgarmes, a hefyd, bod rhai byrddau iechyd yn gweithredu canolfannau galw i mewn a rhai eraill heb fod yn gwneud felly, fe fyddai eich barn chi yn hynny o beth yn cael ei gwerthfawrogi.

Ac, yn olaf, fel chwithau, rwy'n siŵr, mae gennyf i bryderon mawr, wrth gwrs, am gyflwr presennol y GIG yng Nghymru. Y mis diwethaf, fe welsom ni'r amseroedd aros gwaethaf erioed mewn adrannau damweiniau ac achosion brys, yr amseroedd ymateb gwaethaf erioed i ambiwlansys, y rhestrau aros hwyaf am driniaeth a welwyd erioed—bron i 9,500 o bobl yn aros mwy na 12 awr am driniaeth frys. Mae hynny'n golygu 2,000 yn fwy o bobl yng Nghymru na Lloegr gyfan, ac o ystyried bod Lloegr 16 gwaith yn fwy o faint, mae honno'n sefyllfa bryderus. Mae gennym ni un o bob pedwar claf yn aros dros flwyddyn am driniaeth o'i gymharu ag un o bob 19 yn Lloegr. Felly, mae'r staff, fel dywedwch chi, yn gwneud gwaith ardderchog, Gweinidog iechyd, a'r hyn sydd ei angen arnyn nhw, wrth gwrs, yw cymorth i wneud eu gwaith. Felly, rwy'n bryderus iawn, fel rydych—

Mae angen i chi ofyn y cwestiwn nawr gan fod eich amser chi ar ben.

Rwy'n dod at fy nghwestiwn olaf, Dirprwy Lywydd. O ran amseroedd aros mewn adrannau damweiniau ac achosion brys a llawer yn aros hyd at 36 awr, a fyddech chi'n rhoi manylion i mi, os gwelwch chi'n dda, ynglŷn â'ch cynllun chi i gefnogi staff rhagorol ein GIG ni o ran byrhau'r amseroedd aros hynny, a'r gwelyau ychwanegol sydd eu hangen i leihau'r gwaith sydd wedi pentyrru fel y gwelsom ni i'r fath raddau, o ran ambiwlansys yn aros y tu allan i adrannau damweiniau ac achosion brys mewn ysbytai?

Wel, diolch yn fawr Russell. Mae'n rhaid i mi ddweud, o ran y pasbort brechlynnau, y byddwn ni, fel ym mhopeth arall, yn cadw'r holl ddewisiadau ar y bwrdd. Rwyf i o'r farn y byddai hi'n anghyfrifol i ni, yn enwedig pan welwn ni'r cyfraddau ar y cyfandir yn llamu, beidio â chadw pob dewis ar y bwrdd. Felly, fe fydd y dewis hwnnw'n parhau i fod ar y bwrdd. Rydym ni'n parhau â'n trafodaethau ni gyda'r sector. Mae hi'n wir ein bod ni'n clywed negeseuon cymysg, a dweud y gwir yn onest, oddi wrth y sector. Mae hi'n amlwg bod rhai'n llai brwdfrydig ynglŷn â'r posibilrwydd o basbortau brechlynnau, ond mae llawer o bobl eraill yn dweud, 'Edrychwch, os dyna'r hyn y bydd hi'n ei gymryd i'n cadw ni ar agor dros y Nadolig, yna fe fyddwn ni'n croesawu hynny.' Felly, mae hi'n well ganddyn nhw fod â sicrwydd o wybod beth yw'r sefyllfa debygol, a chadw yn agored yw'r hyn y maen nhw'n canolbwyntio arno'n wirioneddol.

Yn fy marn i, ynglŷn â'r sefyllfa ar y cyfandir, ei bod hi'n amlwg bod amrywiolyn delta yn eu taro nhw'n llawer hwyrach nag y trawyd ni ag ef. Felly, fe wyddom ni fod mantais o 70 y cant gan amrywiolyn delta dros amrywiolyn alpha, a dyna pam mae'n mynd yn llawer mwy trosglwyddadwy nawr ar y cyfandir, mewn gwirionedd. Ac mae yna ddigon o dystiolaeth i ddangos bod cyrchfannau dan do, lle mae llawer o bobl yn ymgynnull, yn fwy tebygol o weld ymlediad y feirws. Felly, mae yna ddigon o dystiolaeth i gefnogi'r achos hwn. Ac, felly, dyna'r hyn yr ydym ni'n cadw ein llygaid ni arno.

Nid oes gennym ni unrhyw gynlluniau i fod â brechiadau gorfodol. Rydym ni'n falch iawn o'r ffaith bod y cyhoedd yng Nghymru wedi ymateb yn gadarnhaol iawn i'r rhaglen frechu. Mae 91 y cant o bobl dros 16 oed yma wedi cael y brechiad cyntaf; mae 86 y cant o bobl dros 16 oed wedi cael yr ail ddos. Ac rwy'n credu ei bod hi'n rhaid i ni gadw hyn mewn cof trwy'r amser. Pan fyddwn ni'n poeni o hyd am y sefyllfa o ran y pàs COVID—mae 86 y cant o'r cyhoedd wedi cael eu brechu, gyda'r ddau frechiad. Y lleiafrif sy'n gwneud llawer o sŵn yn hyn o beth, ac rwy'n credu bod angen i ni fod yn ofalus iawn ein bod ni'n gwrando nid yn unig ar leisiau'r lleiafrif, ond ein bod ni'n diogelu'r mwyafrif sydd wedi cerdded gyda ni ar y daith hon, sy'n deall y sefyllfa ac yn amgyffred eu cyfrifoldeb nhw i bobl eraill. Ac rwyf i o'r farn ei bod hi'n bwysig iawn nad ydym ni'n colli golwg ar hynny.

Nid ysgarmes yw'r cynllun brechu yng Nghymru, o ran y brechiadau atgyfnerthu, nage ddim; rydym ni'n gweithredu rhaglen gynhwysfawr iawn ac rydym ni'n galw pobl yn eu trefn, rydym ni'n dilyn yr un drefn gyda'r rhaglen hon ag a wnaethom ni gyda'r brechiadau cyntaf. Yn amlwg, gyda brechlyn Pfizer y mae hi'n fwy cymhleth oherwydd mae'n rhaid i bobl aros am 15 munud ar ôl iddyn nhw gael eu brechu. Felly, mae hon yn rhaglen fwy cymhleth ac anodd. Ac, yn amlwg, mae gennym ni lawer o wahanol raglenni brechu yr ydym ni'n ymgymryd â nhw yn gydamserol hefyd. Mae hon yn gymysgedd gymhleth iawn, iawn yr ydym ni'n ceisio ei gweini hi ar hyn o bryd.

Ac, wrth gwrs, rydym ni'n fwy nag ymwybodol o'r pwysau sydd ar y GIG ar hyn o bryd, a dyna pam rydym ni, yn arbennig, o ran gwasanaethau brys—rydym ni wedi rhoi £25 miliwn ychwanegol mewn gofal brys. Rydym ni'n datblygu'r canolfannau gofal sylfaenol brys hyn; rydym ni'n gorffen sefydlu 111 o ganolfannau galwadau; rydym ni'n datblygu mwy o ganolfannau Gofal Brys ar yr Un Diwrnod i osgoi mynediadau i ysbytai; ac rydym ni'n gweithredu llawer mwy o ryddhau i asesu. Felly, mae'r holl bethau hynny'n cael eu gwneud gyda'n rhaglen chwe nod, ac, wrth gwrs, at hynny, rydym ni wedi dod â'r fyddin i mewn i'n helpu ni gyda'r gwasanaeth ambiwlans, ac rydym ni'n canolbwyntio yn wirioneddol ar fregusrwydd ein gwasanaeth gofal ni. 

Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth. 

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd, a diolch am y datganiad. Mae'r sefyllfa yn dal yn amlwg yn ddifrifol, er fy mod i'n falch o weld y ffigurau yn mynd i lawr rhywfaint, o ran niferoedd, ac o ran y gyfradd positifrwydd hefyd. Ond y prynhawn yma, dwi'n meddwl yn benodol am Ffion Parry, merch 10 oed o Amlwch, yn fy etholaeth i, sydd wedi bod yn sâl iawn yn ysbyty Alder Hey, ar ôl i'w chorff hi ymateb yn wael iawn i'r feirws yma. Dwi'n dymuno'n dda iddi hi a'i theulu. A dyna pam rydym ni yn cymryd y feirws yma o ddifrif o hyd, a dyna pam bod angen i bob un ohonom ni, ym mhob plaid yn fan hyn, fod yn ddifrifol yn ein hymateb iddo fo o hyd. 

Ydw, dwi'n deall rhwystredigaeth pobl ein bod ni yn dal yn wynebu rhai mesurau sydd yn cael impact ar ein bywydau bob dydd ni. Ond dwi'n siŵr fy mod i'n siarad ar ran pob gwleidydd, pawb sy'n gwneud deddfau a rheoliadau, ein bod ni'n edrych ymlaen at gael gwared ar y deddfau a'r rheoliadau hynny mor fuan â phosib, ond dydyn ni ddim ar y pwynt hwnnw eto.

Ambell fater i'w codi gen i rŵan. Y cyntaf: diffyg cysondeb efo darparu'r booster. Dwi'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ddweud yn gynharach wrthyf y bydd swyddog yn edrych ar y sefyllfa yn fy etholaeth i—Caergybi ac Amlwch—lle mae yna niferoedd llawer is nag mewn ardaloedd cyfagos wedi cael y booster. Dwi eisiau gwybod beth sy'n digwydd yn fanno. Ond mi fyddwn i'n gwerthfawrogi sicrwydd am y camau sy'n cael eu cymryd i sicrhau cysondeb yn lefel y booster sy'n cael ei rhoi ym mhob rhan o Gymru.

Yn ail: brechu ydy'r amddiffyniad gorau, rydyn ni'n gwybod, ond dwi'n dal yn bryderus bod yna ddiffyg gweithredu ar rai o'r pethau mwyaf sylfaenol eraill yna sy'n ein cadw ni yn ddiogel. A, phan dwi'n gweld lluniau neu'n clywed adroddiadau am drenau gorlawn a phobl ddim yn gwisgo masgiau o gwmpas gemau rygbi'r penwythnos, mae'n amlwg bod yna dal ddiffyg enforcement ac ati yn mynd ymlaen. Ac mi fyddwn i'n gwerthfawrogi clywed pa gamau mae'r Llywodraeth yn eu cymryd i drio mynd i'r afael â rheini, ac mewn ysgolion hefyd. Hynny ydy, mater dwi wedi codi tro ar ôl tro: beth sy'n mynd i fod yn cael ei wneud, wrth inni fynd mewn yn ddyfnach i'r gaeaf, i gryfhau polisïau awyru ac agor ffenestri a ballu mewn ysgolion i gadw plant ac athrawon a staff yn ddiogel? 

Os caf i droi at basys, rydyn ni wedi trafod, dwi'n meddwl, y trafferthion mae pobl wedi eu cael—llawer o bobl—i gael trwodd i'r rhif ffôn canolog i ofyn am bàs papur. Dwi'n gwerthfawrogi'r datganiad ysgrifenedig a gafodd ei roi mewn llythyr gan y Gweinidog y bore yma, yn egluro y bydd yna ragor o gapasiti yn cael ei greu. Dwi'n edrych ymlaen at glywed bod hynny'n gweithio, oherwydd os ydy pàs COVID yn rhywbeth synhwyrol, mewn egwyddor, mae'n rhaid iddo fo weithio yn ymarferol hefyd.

Ond un pwynt yn benodol iawn: mae yna bryderon gan bobl sy'n cefnogi'r egwyddor am sut mae o'n gweithredu yn ymarferol. Dwi wedi sôn wrth y Gweinidog yn barod am un sinema, lle'r oedd yna rwystredigaeth fawr am orfod troi pobl i ffwrdd—nain a thaid yno efo’u gwyrion yn methu dod i mewn, oherwydd eu bod nhw wedi methu cael y pàs ar bapur. Roedd ganddyn nhw eu prawf o frechu ac eisiau gallu defnyddio hwnnw i ddod i mewn. Doedd dim posib caniatáu hynny. Gofyn oedd y sinema, tybed a oedd yna fodd arall i allu defnyddio prawf o fod wedi cael brechiad ynghyd â phrawf ID, er enghraifft? Dwi'n gwybod, wrth gwrs, byddai rhywun yn gallu cael prawf llif unffordd, a byddai hynny'n ffordd fyddai'n osgoi gorfod aros am y pàs COVID. Ond, mae'n amlwg bod yna ddiffyg dealltwriaeth o hyd; mae'n amlwg bod angen help pellach ar nifer o sefydliadau er mwyn sicrhau eu bod nhw'n gallu cadw pethau'n dynn, fel y maen nhw'n dymuno ei wneud. Felly, gaf i ofyn: beth ydy'r cymorth ychwanegol yna mae'r Gweinidog a'r Llywodraeth yn gallu ei gynnig i'r sinema yna ac i sefydliadau eraill ar draws Cymru, sydd yn wirioneddol eisiau gallu cefnogi hwn a chydweithio efo fo, ond jest yn cael ychydig bach o drafferth weithiau?

Diolch yn fawr iawn. Mae'n ddrwg iawn gen i i glywed am sefyllfa Ffion, ac rŷn ni i gyd yn cofio amdani a gobeithio'r gorau iddi hi. A dwi'n meddwl bod hwnna'n bwynt pwysig i'w wneud: does dim un ohonom ni'n gwybod sut rŷn ni'n mynd i ymateb pan rŷn ni'n cael coronafeirws, a dyna pam mae mor bwysig ein bod ni'n cael y brechlyn os ŷn ni'n cael cynnig y brechlyn. Felly, dwi'n falch o weld bod cymaint o bobl wedi cymryd y cyfle i wneud hynny. Ar wahân i'r bobl sydd eisoes yn wan yn gorfforol a phobl sydd â phroblemau meddygol eisoes, mae canran fawr iawn o'r 58 o bobl sydd mewn gofal critigol yn ein hysbytai yn bobl sydd heb gael y brechlyn. Dwi'n meddwl bod yn rhaid inni feddwl am ein cyfrifoldeb ni fel unigolion i feddwl am y pwysau sydd ar ein hysbytai ni ar hyn o bryd. A phan mae 10 y cant o'r gwelyau yn ein hysbytai ni'n ymwneud â COVID, dwi yn meddwl bod yn rhaid inni ofyn cwestiynau i bob un sydd ddim yn cymryd y cyfle i gael y brechlyn i ofyn, 'Ble mae'ch cyfrifoldeb chi i ni sydd, efallai, angen defnyddio'r NHS ar gyfer pethau eraill hefyd?'

O ran enforcement, mae yn bwysig ein bod ni'n sicrhau, os rŷm ni'n dod i mewn â'r rheolau newydd hyn, mae'n bwysig bod enforcement yn cael ei wneud. A dyna pam rŷm ni'n cael trafodaethau cyson gyda'r heddlu, gydag, er enghraifft, y bobl sy'n gyfrifol am drenau a bysys a gyda llywodraeth leol, ac mae hynny'n digwydd yn aml iawn. Byddwch chi wedi gweld bod rhywun yn Abertawe ddim eisiau defnyddio pasys ar gyfer sinema; mae'n werth dweud fy mod i wedi cael ymateb gan Ben yn Snowcat Cinema, a beth yr oedd e'n dweud wrthyf oedd, ers inni gyflwyno'r pàs COVID—

—ers i ni gyflwyno'r pàs COVID, yn ei sinema ef, mae wedi gweld y gwerthiant yn codi'n aruthrol; a bod pobl, mewn gwirionedd, yn llawer mwy cyfforddus ynghylch mynd i'r sinema nawr, maen nhw'n teimlo yn fwy diogel ac maen nhw'n gofyn, 'A gawn ni gadw'r mesurau hyn pan fyddwch chi'n eu disodli nhw—? Os ydych chi am eu datgymalu nhw, fe fyddem ni'n hoffi parhau â'u gorfodi nhw'. Ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn bod pobl yn clywed y neges honno; bod y cyhoedd, mewn gwirionedd, yn ymateb yn gadarnhaol iawn ac yn dweud, 'Rwyf i'n teimlo yn fwy diogel. Mae eich lle chi'n un y byddaf yn ymweld ag ef.'

Rwy'n ymwybodol iawn o'r capasiti yn y system o ran y gwasanaeth ffôn os nad yw pobl yn gallu lawrlwytho'r pàs. Dyna pam yr ydym ni'n rhoi llawer mwy o adnoddau i mewn i hynny ac yn sicrhau bod nifer y llinellau ffôn, er enghraifft, yn cynyddu. Felly, mae'r holl waith hwnnw'n digwydd. Ac, wrth gwrs, fel rydych chi'n dweud, mae hi'n bosibl i bobl ddefnyddio'r prawf llif unffordd os nad yw hynny ar gael iddyn nhw. Felly, rwy'n gobeithio bod hynna wedi bod o gymorth. Diolch yn fawr iawn.

Diolch i chi am eich datganiad, Gweinidog. Fe fyddaf i'n siarad â llawer iawn o bobl ac yn cael llawer iawn o negeseuon e-bost, fel pawb arall yn y fan hon, ac mae hi'n wir fod pobl yn cefnogi'r cyfyngiadau hynny sydd gennym ni ar hyn o bryd a'r rhai hynny yr ydym ni'n eu gweithredu nhw. Ac rwyf i wedi cael negeseuon hefyd yn sôn bod pobl yn teimlo erbyn hyn eu bod nhw'n gallu mynd allan a mwynhau eu bywydau ychydig yn well oherwydd y pasiau COVID hyn, a'u bod nhw'n nerfus iawn i wneud hynny ynghynt. Ond ar y llaw arall, wrth gwrs, rwy'n deall nad yw pobl yn eu cefnogi nhw; eu bod nhw'n awyddus i'r holl gyfyngiadau ddod i ben. Serch hynny, mae'r ffigurau yn dangos y sefyllfa wirioneddol o ran ymlediad yr haint hwn a'r feirws hwn, a dim ond edrych o amgylch Ewrop y mae'n rhaid i ni wneud i weld beth yn union sy'n digwydd.

Felly, o ran gofyn cwestiwn i chi, rydych chi'n awgrymu—ac fe wnaethoch chi hynny eto heddiw—y gallai hi fod yn bosibl y bydd yn rhaid i ni ehangu'r pàs COVID i feysydd eraill lle nad ydyn nhw'n cael eu defnyddio ar hyn o bryd. Pryd fyddech chi'n gwneud y penderfyniad hwnnw? Beth fyddai'r sbardun i'ch gorfodi i wneud penderfyniad?

Diolch yn fawr iawn, Joyce. Rwy'n credu, mewn gwirionedd, mai un o'r pethau y gallai hi fod yn werth i bob un ohonom ni ei ystyried yw defnyddio iaith wahanol yn hyn o beth. Rydym ni'n dal i siarad am gyfyngiadau. Wel, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig i ni ddechrau siarad am amddiffyniadau, oherwydd dyna'r hyn yr ydym ni'n ei roi ar waith—amddiffyniadau. Rydym ni'n ceisio diogelu'r cyhoedd yma rhag coronafeirws. Felly, dyna rywbeth yr wyf i'n sicr am geisio ei ddefnyddio yn fy nhrafodaethau i'r dyfodol.

Yn sicr, o ran y pàs COVID ac unrhyw ehangu posibl arno, wrth gwrs, fe wneir hynny yng nghyd-destun yr adolygiad 21 diwrnod yr ydym ni'n ei gynnal bob tair wythnos. Y sbardun ar gyfer hynny fyddai, fel pob amser, y potensial a'r posibilrwydd y bydd y GIG yn cael ei orlethu wrth i ni fynd i mewn i gyfnod y gaeaf. Felly, hwnnw'r yw'r sbardun i ni bob amser: a all y GIG ymdopi?

A dweud y gwir, nid ydym ni wedi gweld y ffliw yn ymaflyd ynom ni mewn gwirionedd gyda'r math o rym yr oeddem ni'n ei ddisgwyl. Rydym ni'n dal i aros, ac mae hi'n bosibl iddi hi fynd felly. Ond fe fyddwn ni'n cadw llygad ar bethau. Mae tua 10 y cant o'r gwelyau sydd gennym ni mewn ysbytai ar hyn o bryd yn cael eu llenwi â chleifion COVID. Nawr, mae hynny'n gryn nifer o bobl. Yn amlwg, mae angen i ni gadw llygad ar y sefyllfa honno, ond mae hyn yn ymwneud hefyd â chadw llygad ar y GIG yn fwy eang. Mae honno'n sefyllfa bwysig. Diolch.

Diolch i chi am eich datganiad, Gweinidog, ac am roi briff i Aelodau'r pwyllgor iechyd amser cinio heddiw. Fel yn y diweddariadau blaenorol, rwyf i'n awyddus i ganolbwyntio ar y sector gofal yn fy nghwestiynau i, gan fod y pandemig wedi effeithio yn fawr ar y rhai sy'n byw mewn cartrefi gofal a'u teuluoedd nhw. Diolch byth, mae rhaglen frechu lwyddiannus yn y DU wedi golygu y gellir ymweld â chartrefi gofal unwaith eto.

Gweinidog, sut mae eich Llywodraeth chi am sicrhau y bydd preswylwyr cartrefi gofal yn parhau i gael ymweliadau gan eu hanwyliaid nhw, ac yn gallu mynd i ymweld â nhw hefyd? Pa gamau ydych chi'n eu cymryd i gyflymu'r rhaglen brechiad atgyfnerthu ar gyfer staff a phreswylwyr cartrefi gofal? Mae rhai cartrefi gofal ledled y DU yn gofyn am brawf o frechu erbyn hyn i ymwelwyr â chartrefi gofal. A yw hyn yn rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru yn ystyried ei gyflwyno?

Yn olaf, Gweinidog, ochr yn ochr â COVID—ac rydych chi wedi sôn am hyn yn fyr yn eich ateb i Joyce Watson—mae'r ffliw. Fe fydd y ffliw yn fygythiad mawr y gaeaf hwn i'r rhai sydd mewn gofal. A wnewch chi gyhoeddi cyfraddau brechu rhag y ffliw ar gyfer staff a phreswylwyr cartrefi gofal, yn ogystal ag amlinellu'r camau yr ydych chi'n eu cymryd i roi hwb i gyfraddau brechu? Diolch yn fawr iawn i chi.

Diolch, Gareth. Fel chwithau, rwyf i'n cadw llygad barcud ar y sector gofal, fel gwnaiff fy nghyd-Aelod Julie Morgan—gan bryderu llawer iawn am y berthynas rhwng cartrefi gofal ac ysbytai ac mae'r llifeiriant yn hynny o beth yn hanfodol i gadw'r system gyfan yn gweithio. Mae gennym ni ganllawiau eglur iawn o ran ymweld â chartrefi gofal. Felly, caiff pob un o'r rhain eu nodi, ac mae'r wybodaeth honno i'w gweld ar ein gwefan ni. Mae hynny'n cynnwys y ffaith bod angen i ymwelwyr gymryd prawf llif unffordd cyn iddyn nhw ymweld â chartref gofal. Felly, mae'r cyfleuster hwnnw ar waith eisoes.

Mae tua 77 y cant o breswylwyr cartrefi gofal wedi cael eu brechiad atgyfnerthu. Roeddwn i'n falch iawn ein bod ni wedi taro nod ein hamserlen arfaethedig ni, sef i gynnig brechiad atgyfnerthu i bob un o'r preswylwyr hynny mewn cartrefi gofal erbyn 1 o fis Tachwedd. Fe wnaethom ni gyrraedd y garreg filltir honno, felly roeddwn i'n falch iawn o weld hynny. Fe allaf i ddod o hyd i'r cyfraddau brechu rhag y ffliw ar gyfer preswylwyr cartrefi gofal, ond mae hi'n amlwg mai dyna un o'r lleoedd cyntaf yr awn ni o ran cyflwyno'r brechlyn ffliw. Ond rwyf i am ddweud hyn, a hynny yw nad ydym ni'n gweld yr un niferoedd ymhlith y cyhoedd ledled Cymru o ran brechu rhag y ffliw ag y gwnaethom ni'r llynedd. Fe fyddwn i'n annog pobl i fanteisio ar y cyfle hwnnw, oherwydd nid ydym ni'n gwybod beth sydd o'n blaenau ni, ac mae angen i bob un ohonom gymryd o ddifrif yr amddiffyniadau sydd ar gael i ni.

Ac yn olaf, Mark Isherwood.

Diolch. Diolch yn fawr iawn i chi wir. Pa obaith y gallwch chi ei roi i'r etholwyr sydd wedi cysylltu â mi yn dweud eu bod nhw wedi cael un brechiad yn Lloegr ac un yng Nghymru, ac, er iddyn nhw gael eu taflu yma ac acw am wythnosau, maen nhw'n parhau i fethu â chael eu pàs COVID nhw am na allan nhw ddangos eu bod nhw wedi cael y ddau frechiad? A pha obaith y gallwch chi ei roi i'r nifer cynyddol o etholwyr sydd wedi cysylltu â mi i ddweud wrthyf i eu bod nhw wedi cael gwybod na fydd y brechiad atgyfnerthu yng Nghymru yn cael ei gynnwys ar eu pàs COVID nhw ar gyfer teithio dramor, er bod Ffrainc a gwladwriaethau eraill yr UE yn dweud y bydd yn rhaid i bobl o'r DU ddangos eu bod nhw wedi cael y brechiad atgyfnerthu naill ai i gael mynediad i'r wlad neu i gael mynediad i fwytai a lleoliadau lletygarwch?

Diolch yn fawr iawn i chi. Wel, o ran brechiadau yng Nghymru ac yn Lloegr, mae hynny'n fy synnu i'n fawr fod yna gymaint o broblem oherwydd, mewn gwirionedd, rydym yn rhannu'r data gyda'n gilydd. Felly, pe byddech chi'n ysgrifennu ataf i am yr achos penodol hwnnw, rwy'n fwy na pharod i ymdrin â hynny. Mae'r pàs COVID yn system sy'n cael ei rhannu, felly rydym ni'n gwneud hynny ar y cyd â Lloegr.

O ran teithio dramor a'r brechiad atgyfnerthu, ni chawsom ni wybod, rwy'n credu, tan yr wythnos diwethaf y byddai Lloegr yn diweddaru hynny. Ni chawsom ni gyfle cyn hynny i ofyn am gael gwneud hynny ar yr un pryd â nhw. Ar ôl iddyn nhw ddweud wrthym ni, fe wnaethom ddweud, 'Er mwyn popeth, rhowch y cyfle hwnnw i ni.' Felly, fe fyddan nhw'n rhoi'r cyfle hwnnw i ni. Rwy'n gobeithio, erbyn diwedd yr wythnos nesaf, y bydd hynny ar waith, felly fe ddylen nhw allu dangos ar eu pàs COVID nhw eu bod nhw wedi cael y brechiad atgyfnerthu hefyd.

Diolch, Weinidog. Galwaf ar Joel James.

Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch i chi am roi cyfle i mi gywiro'r cofnod. Mae hyn yn ymwneud â'r datganiad busnes yn gynharach. Fel gwyddoch chi, rwyf i'n gynghorydd, ac fe anghofiais i grybwyll hynny pan siaradais i. Diolch i chi.

Wel, mae hynny ar y cofnod nawr. Diolch yn fawr iawn i chi.

Byddwn nawr yn atal y trafodion dros dro er mwyn caniatáu newidiadau yn y Siambr. Hoffwn atgoffa Aelodau, os ydych chi’n gadael y Siambr, gwnewch hynny'n brydlon. Bydd y gloch yn cael ei chanu dau funud cyn i'r trafodion ailgychwyn. Ac yn olaf, dylai unrhyw Aelodau sy'n cyrraedd ar ôl y newid aros tan hynny cyn mynd i mewn i'r Siambr.

Dyma ni'n cyrraedd nawr eitem 5, sef y datganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd ar ail gartrefi a fforddiadwyedd. Dwi'n galw ar y Gweinidog i wneud ei datganiad. Julie James.

Diolch, Llywydd. Mae gan y Llywodraeth hon record gref a balch o ran adeiladu tai fforddiadwy. Mae ein rhaglen lywodraethu yn adlewyrchu ein hymrwymiad parhaus i hyn gyda'n targed uchelgeisiol o ddarparu 20,000 o gartrefi cymdeithasol carbon isel i'w rhentu y tymor hwn. Ond, i rai pobl sy'n byw mewn rhai rhannau o Gymru, mae cartref fforddiadwy y tu hwnt i'w cyrraedd oherwydd cyfuniad o brisiau tai cynyddol a nifer anghymesur o ail-gartrefi ac eiddo gwyliau tymor byr.

Rydym eisiau i bobl ifanc gael gobaith realistig o brynu neu rentu tai fforddiadwy yn y lleoedd y maen nhw wedi tyfu i fyny, fel y gallant fyw a gweithio yn eu cymunedau lleol. Gall niferoedd uchel o ail gartrefi a chartrefi gwyliau mewn un ardal fygwth y Gymraeg yn ei chadarnleoedd ac effeithio ar gynaliadwyedd rhai ardaloedd gwledig. Rydym yn genedl groesawgar ac mae twristiaeth yn rhan bwysig o'n heconomi, gan ddod â swyddi ac incwm i sawl rhan o Gymru, ond nid ydym chwaith am gael pentrefi anghyfannedd mewn mannau gwyliau tymhorol—mannau lle nad oes neb gartref yn ystod misoedd y gaeaf.

Mae'r rhain yn faterion cymhleth ac nid oes atebion cyflym. Efallai na fydd yr hyn a allai fod yn iawn i un gymuned yn gweithio i un arall. Mae angen i ni hefyd osgoi canlyniadau anfwriadol. Yn sicr, mae angen i ni gael cefnogaeth y cymunedau a'r bobl sy'n byw yno os ydym am ddod o hyd i ymatebion effeithiol a'u rhoi ar waith. Ac, mewn cyd-destun lle mae sylwebwyr yn cyfeirio at ddiffyg tystiolaeth gadarn am yr hyn sy'n gweithio, rhaid i ni greu ein ffordd Gymreig ein hunain, gan ddatblygu ein tystiolaeth ein hunain a'n hatebion ein hunain. Credaf ein bod i gyd yn cydnabod nad oes un ateb syml yma, a bydd angen i ni gyflwyno ystod o gamau gweithredu.

Ym mis Gorffennaf, nodais ddull gweithredu tair elfen y Llywodraeth: mynd i'r afael â materion fforddiadwyedd; defnyddio ein fframwaith rheoleiddio i reoli ail gartrefi ychwanegol ac eiddo a osodir ar gyfer gwyliau tymor byr yn well; a defnyddio trethiant cenedlaethol a lleol i sicrhau bod perchnogion ail gartrefi yn gwneud cyfraniad tecach.

Mae ein hymgynghoriad ar drethi lleol ar gyfer ail gartrefi a llety hunanarlwyo newydd gau. Ymatebodd bron i 1,000 o bobl i'r ymgynghoriad, sy'n dangos cryfder y teimlad a'r amrywiaeth barn. Rydym yn gweithio drwy'r rhain a byddwn yn ymateb gyda'r camau nesaf i sicrhau bod cyfraniad ariannol teg yn cael ei wneud, sy'n adlewyrchu cyfiawnder cymdeithasol.

Yn ei adroddiad rhagorol, 'Ail gartrefi: Datblygu polisïau newydd yng Nghymru', argymhellodd Dr Simon Brooks ein bod yn treialu newidiadau i gyfraith cynllunio fel ffordd o fynd i'r afael â niferoedd gormodol o ail gartrefi mewn cymunedau lleol penodol. Dros yr haf, rydym wedi bod yn gweithio gyda Chyngor Gwynedd, a hoffwn nodi fy niolch i'r cyngor am y ffordd adeiladol a chadarnhaol maen nhw wedi ymgysylltu â ni. Gan ddechrau ym mis Ionawr, byddwn yn cynnal cynllun treialu fesul cam i brofi nifer o ymyriadau yn Nwyfor, yng Ngwynedd. Dyma'r tro cyntaf y byddwn yn ymyrryd yn y farchnad i gefnogi pobl leol i fyw yn eu cymunedau lleol fel hyn. Mae Dwyfor yn un o'n cadarnleoedd Cymraeg. Mae'n ardal lle mae ail gartrefi yn amrywio o tua un o bob pump i bron hanner y stoc sydd ar gael.

Bydd cam cyntaf y cynllun treialu yn cynnwys ystod o gymorth ymarferol i helpu pobl i gael gafael ar dai fforddiadwy, a bydd yn cysylltu â'n hymyriadau presennol a newydd mewn ffordd sy'n gwneud gwahaniaeth gwirioneddol. Rydym eisoes wedi dechrau gweithio ar gamau rhagarweiniol, fel y gallwn ddechrau cyflawni gyda'n partneriaid cyn gynted â phosibl. Byddaf yn dweud mwy am y rhain ar ôl i'r Gweinidog cyllid gyhoeddi'r gyllideb ddrafft y mis nesaf, ond rydym yn awyddus i edrych ar gynlluniau rhannu ecwiti, atebion rhentu a'r hyn y gallwn ei wneud gyda chartrefi gwag.

Yng ngham dau, byddwn yn edrych ar y system gynllunio ei hun. Gwyddom fod y system gynllunio yn chwarae rhan allweddol yn y gwaith o gefnogi ein hymdrechion i reoli ail gartrefi ychwanegol a llety gwyliau tymor byr. Mae'r dystiolaeth yn awgrymu bod materion yn ymwneud ag ail gartrefi fel arfer yn lleol yn hytrach na ledled y wlad. Fodd bynnag, mae cyfraith cynllunio yn berthnasol ar draws Cymru gyfan. Felly, heddiw, rwyf yn lansio ymgynghoriad ar newidiadau a fyddai'n galluogi awdurdodau cynllunio lleol i newid yr angen am ganiatâd cynllunio i newid o gartref cynradd i gartref eilaidd neu lety gwyliau tymor byr.

Rydym yn cynnig newidiadau i'r Gorchymyn dosbarthiadau defnydd, a fyddai, o'u gweithredu, yn creu dosbarthiadau defnydd penodol ar gyfer preswylfeydd gwyliau cynradd, eilaidd a thymor byr. Ochr yn ochr â hyn, mae'r ymgynghoriad yn gofyn am farn ar gynigion i ddiwygio'r Gorchymyn datblygu cyffredinol a ganiateir. Byddai'r rhain yn symud rhwng y dosbarthiadau datblygiad a ganiateir hyn. Byddai awdurdodau cynllunio unigol wedyn yn gallu penderfynu a oeddent yn dymuno dileu'r hawliau datblygu a ganiateir drwy'r hyn a elwir yn gyfarwyddyd erthygl 4. Pe bai'n cael ei weithredu, byddai hyn yn golygu y byddai angen caniatâd cynllunio i symud cartrefi rhwng gwahanol ddefnyddiau cartrefi cynradd, eilaidd a gwyliau tymor byr yn yr ardaloedd lle yr oedd yr awdurdodau lleol wedi penderfynu mai dyna yr oeddent yn dymuno ei wneud. Byddwn hefyd yn gofyn am newidiadau posibl i 'Bolisi Cynllunio Cymru', gan gyfeirio at unrhyw newidiadau.

Nid ydym yn rhagfarnu canlyniadau'r ymgynghoriad hwn na'r ymgynghoriadau lleol ar gyfarwyddiadau erthygl 4. Mae'n bwysig iawn clywed ac ystyried pob llais, ac mae'n rhaid i ni a'n partneriaid wneud hynny a byddwn yn gwneud hynny. Os oes cefnogaeth eang i'r newidiadau hyn, byddwn yn gallu newid deddfwriaeth a gwerthuso'r effaith. Rwy’n rhagweld y gall hynny ddechrau digwydd o'r haf nesaf. Os bydd Cyngor Gwynedd a Pharc Cenedlaethol Eryri yn penderfynu, ar ôl ymgynghori ac ar sail eu tystiolaeth, i ddefnyddio eu pwerau yn Nwyfor, byddwn yn cynnwys effaith hyn o fewn y cynllun treialu.

Ar hyn o bryd rydym yn gweithio gyda chontractwr ar ddichonoldeb a ffurf cynllun trwyddedu neu gofrestru statudol ar gyfer pob llety gwyliau, gan gynnwys llety wedi'i osod am dymor byr. Fel rhan o'r gwaith hwn, byddwn yn ymgysylltu â phartneriaid lleol gyda'r bwriad o sefydlu cynllun gwirfoddol yn ardal y cynllun treialu, i ddefnyddio gwersi i lywio gweithrediad cynllun statudol. Er mai Dwyfor fydd canolbwynt y cynllun treialu, bydd gwerthusiad annibynnol yn cynnwys dysgu gweithredol parhaus, fel y gall meysydd eraill ymgysylltu, dylanwadu a dysgu o'r cynllun treialu. Rydym eisiau gwybod beth fydd effaith gyfunol y camau a gymerwn fel rhan o'n dull gweithredu tair elfen.

Un o'r pethau rydym ni eisoes yn ei wybod yw bod gormod o gartrefi'n eistedd yn wag ac yn segur. Er mwyn helpu i fynd i'r afael â hyn, bydd Llywodraeth Cymru yn rhoi cymorth grant o £2 filiwn i Gyngor Gwynedd ar gyfer prynu cartrefi gwag ar gyfer rhent cymdeithasol. Rhaid gwario o leiaf £1 miliwn o hyn yng nghynllun treialu Dwyfor. Bydd £1 miliwn arall yr un ar gael i gynghorau Ynys Môn, Ceredigion, Sir Benfro a Sir Gaerfyrddin i'r un diben. Bydd yr arian yn ein helpu i asesu'r effaith mae hyn yn ei gael mewn cymunedau sydd angen cartrefi cymdeithasol a lle mae'r Gymraeg yn iaith gymunedol.

Heddiw, rwyf wedi nodi'r camau nesaf i fynd i'r afael â mater cymhleth ail gartrefi er mwyn sicrhau bod pobl yn gallu byw a gweithio yn eu hardaloedd lleol. Nid oes atebion hawdd yma ac edrychaf ymlaen at weithio gyda Chyngor Gwynedd drwy gynllun treialu Dwyfor, ond hefyd gyda Phlaid Cymru, i ddatblygu'r mesurau hyn ymhellach, fel rhan o'r cytundeb cydweithredu a gyhoeddodd y Prif Weinidog ddoe. Rydym wedi ymrwymo i ddod o hyd i atebion a fydd yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol a pharhaol. Byddwn yn parhau i archwilio popeth y gellir ei wneud a datblygu'r dulliau polisi gorau posibl. Edrychaf ymlaen at eich cefnogaeth yn hyn o beth. Diolch.

Diolch, Gweinidog, am ddod â'r datganiad hwn i'r Siambr heddiw. Cyn i mi ddechrau, hoffwn gyfeirio Aelodau ac aelodau o'r cyhoedd at fy nghofrestr buddiannau fy hun o ran perchnogaeth eiddo.

Nawr, ddoe, clywsom i gyd fod Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi eu cytundeb clymblaid â Phlaid Cymru. Mae llawer ohonom sydd wedi bod yma am beth amser bellach yn credu bod hwnnw'n drwm iawn o ran rhethreg ond yn ysgafn o ran manylion. Un diwrnod yn ddiweddarach, faint o syndod yw hi i ganfod bod Llywodraeth Cymru bellach wedi cyhoeddi y bydd yn rhoi £2 filiwn o gymorth i Gyngor Gwynedd dan arweiniad Plaid Cymru ar gyfer prynu cartrefi gwag i'w rhentu'n gymdeithasol. Gweinidog, er ei bod yn dda iawn eich bod yn darparu £1 miliwn ar gyfer awdurdodau lleol eraill, mae gan Gymru 22 o awdurdodau lleol, a chredaf, unwaith eto, na ddylai hyn gael ei gymell yn wleidyddol.

Mae gennyf lawer o amheuon ynghylch y datganiad a wnaed heddiw, gan ei bod yn bwysig nad yw Llywodraeth Cymru yn ymyrryd yn y farchnad mewn modd sy'n cael gormod o effaith. Mae angen i Lywodraeth Cymru fod yn cefnogi pobl i brynu tai, yn hytrach na gostwng prisiau tai yn ddiofal. Felly, nid cynyddu premiymau yw'r ateb, ac nid yw'r posibilrwydd chwaith o alluogi awdurdodau cynllunio lleol i newid yr angen am ganiatâd cynllunio i newid o gartref cynradd i gartref eilaidd neu eiddo a osodir ar gyfer gwyliau tymor byr.

Yn ystod y grŵp trawsbleidiol ar dai yr wythnos diwethaf, cytunodd swyddogion Shelter Cymru a oedd yn bresennol na fydd mynd i'r afael ag ail gartrefi yn datrys y broblem o fforddiadwyedd tai. Y ffaith syml yma yw bod angen i ni fod yn adeiladu mwy o gartrefi—wel, yn hytrach, mae angen i chi fel Llywodraeth fod yn adeiladu mwy o gartrefi. Mae angen tua 7,400 o gartrefi newydd bob blwyddyn i ateb y galw yng Nghymru, ac er bod pob tymor etholiadol yn dod, neu dymor y Senedd yn dod, cawn addewidion o'r hyn sy'n mynd i ddigwydd, ond nid yw'n digwydd. Yn 2019 roedd nifer y cofrestriadau ar gyfer cartrefi newydd wedi gostwng 12 y cant. Mae hyn yn hynod siomedig o gofio bod 67,000 o aelwydydd ar restrau aros am dai yng Nghymru ar hyn o bryd, ac mae rhai o'r rheini, nifer fawr, yn etholaeth Aberconwy.

Felly, Gweinidog, a wnewch chi gadarnhau pa gynnydd arall sydd wedi'i wneud i droi tir gwag yn y sector cyhoeddus yn safleoedd sy'n barod i'w datblygu? Wyddoch chi yn y grwpiau yr ydym wedi'u cael yn drawsbleidiol, rydych chi’n gwbl ymwybodol fy mod wedi tynnu sylw at hyn, bod gan ein cyrff cyhoeddus lawer o dir ar gael, ac, mewn gwirionedd, adeiladau ar gael a fyddai'n sicrhau cartrefi diogel a chyfforddus i'r rhai sy'n dymuno mynd ar yr ysgol dai. Nid wyf wedi gweld dim byd tebyg i hynny'n cael ei gyflwyno, ond rwyf wedi clywed y rhethreg gan Blaid Cymru droeon am sut mae ail gartrefi ac eiddo a osodir ar gyfer gwyliau mor ddrwg i ni fel fy mod yn teimlo eich bod yn mynd i lawr y ffordd honno ychydig yn rhy gyflym.

Yr wythnos diwethaf yn unig, tynnwyd fy sylw at y ffaith na ellir symud ymlaen gyda chynifer â 10,000 o gartrefi—1,000 o'r rhain yn fforddiadwy—nawr oherwydd canllawiau Cyfoeth Naturiol Cymru ar ffosfforws. Gofynnais am ddatganiad, yn y datganiad busnes yn gynharach, gennych chi a James Evans, fe wnaeth fy nghyd-Aelod hefyd, oherwydd fe wnaethom gyfarfod arweinwyr, fe wnaethom gyfarfod aelodau'r cabinet, ac fe wnaethom gyfarfod swyddogion cynllunio llawer o gynghorau ledled Cymru yr wythnos diwethaf, ac roedden nhw i gyd yn dweud yr un peth: rydych chi’n gofyn am adeiladu mwy o dai, ond rydych chi'n eu hatal gyda'r rheoliadau cynllunio hyn ar ffosfforws. Felly, mae angen i chi gael gwared ar y rhwystr hwn naill ai drwy ofyn i CNC atal ei ganllawiau neu drwy weithredu eithriadau a galluogi tynnu ffosffad yn ein systemau draenio.

Mae angen mynd i'r afael â fforddiadwyedd drwy ddileu'r cap ar ddyhead drwy dorri'r dreth trafodiadau tir. Felly, er fy mod yn croesawu'r cyhoeddiad gan y Gweinidog cyllid y bydd deddfwriaeth newydd yn caniatáu i drethdalwyr hawlio ad-daliad o gyfraddau uwch LTT lle maen nhw’n disodli eu prif breswylfa, er mwyn gwneud Cymru yn gartref iddynt a chyfrannu'n economaidd at ein cymunedau, a fyddwch chi’n gallu cadarnhau'r amserlen ar gyfer cyflwyno deddfwriaeth o'r fath?

Ac mae angen i ni wynebu mater eiddo gwag, ac, fel y dywedais, mae rhai o'ch mentrau'n dda, ond rhaid gwneud hyn ar gymesuredd llawer mwy teg a chytbwys. Roedd 25,725 o eiddo gwag hirdymor yng Nghymru, a phedair blynedd yn ddiweddarach—yn frawychus—dim ond o 24 mae'r ffigur hwn wedi gostwng. Mae'r Gymdeithas Landlordiaid Preswyl Cenedlaethol wedi cynnig dileu'r premiwm treth trafodiadau tir ail gartref a gwahanu eiddo prynu-i-osod oddi wrth ail gartrefi—oherwydd, unwaith eto, byddwn yn gofyn i chi ddweud wrthym heddiw, Gweinidog, yr hyn a ystyriwch yn ail gartref—fel maen nhw wedi’u diffinio yn y drafodaeth bresennol, gan annog landlordiaid i helpu i fynd i'r afael â mater eiddo gwag.

Fel y dywedodd cynrychiolydd yn ystod fy nghyfarfod bord gron diweddar, a gynhaliwyd ar y cyd â Propertymark, 'Pam nad ydym yn cymell adnewyddu gofod gwag uwchben siopau gwag?' Rwyf wedi clywed hynny ers 11 mlynedd: 'Rydym yn mynd i ddod â'r holl fannau swyddfa gwag hynny yn ôl uwchben siopau yn ein strydoedd mawr.' Nid wyf yn gwybod am lawer o achosion lle mae hynny wedi digwydd. O ran siopau gwag a chymryd y siopau hynny'n ôl, mewn rhai achosion, os byddwch yn chwalu adeiladau, byddwch yn cael eich treth ar werth yn ôl; os ydych chi'n adnewyddu, nid ydych chi’n ei gael. A wnewch chi ymrwymo i weithio gyda Llywodraeth y DU i adolygu'r sefyllfa benodol hon fel modd i helpu i annog adnewyddu eiddo canolog fforddiadwy ac adfywio ein stryd fawr?

I gloi, edrychaf ymlaen at eich ymatebion i'r cwestiynau pwysicaf hyn a gobeithiaf y byddant yn peri i chi oedi i feddwl am gyfeiriad teithio eich polisi. Rydym eisiau gweithio gyda chi, Gweinidog. Credwn fod problem, nid oes digon o gartrefi yng Nghymru, ond rhaid cael ymateb llawer mwy cytbwys a chymesur, ac ni ddylai hyn fod yn rhan o unrhyw gytundeb clymblaid â phlaid wleidyddol arall.

Credaf i mi ganfod pedwar cwestiwn yn yr araith eithaf hir yna, felly byddaf—[Torri ar draws.] Rwy'n credu bod pedwar, rwy'n credu fy mod yn iawn yn dweud, sy'n dipyn o beth o ystyried hyd yr araith. Ond, dyna ni.

Roedd yr un cyntaf yn ymwneud â thir ar gyfer adeiladu tai. Bydd Janet Finch-Saunders, oherwydd ei bod yn rhan o'r gweithgor trawsbleidiol, yn gwybod yn iawn ein bod wedi bod yn gweithio gydag awdurdodau lleol ledled Cymru ar eu cynlluniau datblygu lleol i nodi tir tai a nodir yn y CDLl i ddeall pam nad yw'n cael ei gyflwyno ar gyfer tai ac i sicrhau ein bod wedi dileu'r holl rwystrau ar gyfer hynny. Byddai'n gwneud yn dda i drafod gyda Propertymark ac eraill ynghylch faint o fancio tir sydd yn y sector preifat ledled Cymru a pham mae rhyddhau tai mor araf, ac a yw hynny'n cael unrhyw effaith ar brisiau presennol tai, oherwydd credaf y byddai rhai o'r atebion yn ei synnu'n fawr.

Mae'r syniad mai'r ateb i adeiladu tai yw dileu rheolaethau llygredd ar orlifdiroedd yn eithaf rhyfeddol. Ni allaf ddeall o gwbl sut y gall y Ceidwadwyr, ar y naill law, ddweud eu bod yn cytuno bod argyfwng hinsawdd, ac ar y llaw arall, dweud y dylem adeiladu ar orlifdiroedd gyda phroblemau ffosffad. Felly, nid wyf yn mynd i anrhydeddu hynny gydag ateb hyd yn oed, oherwydd mae'n gwbl amlwg beth yw'r ateb. Wrth gwrs na allwn adeiladu ar orlifdiroedd lle mae perygl o lifogydd neu lygredd. Felly, rhaid i ni ddod o hyd i dir arall neu mae'n rhaid i ni ddod o hyd i ffordd o allu amddiffyn rhag llifogydd i sicrhau bod y tir hwnnw ar gael. A does gen i ddim problem o gwbl gyda chanllawiau CNC ar y pwnc.

Mae'r ffigurau cartrefi gwag yn ddiddorol. Maen nhw’n cynnwys tai sydd, wrth gwrs, ar werth. Mae'n gwybod hynny hefyd o'r grŵp trawsbleidiol. Rydym wedi bod yn gweithio'n galed iawn i sicrhau bod gennym ffigurau priodol ynghylch cartrefi gwag, ac mae gennym nifer o fentrau yn hynny o beth, fel y bydd hefyd yn gwybod. Felly, ers amser maith bellach, rydym wedi bod yn cynnig cymorth grant i bobl ddod â'r cartrefi gwag yn ôl i ddefnydd buddiol, naill ai at eu defnydd eu hunain, os ydyn nhw'n byw ynddyn nhw am bum mlynedd, neu i'w rhoi i ni fel cartrefi rhent cymdeithasol, pan fo hynny'n addas.

O ran TAW, unwaith eto, nid yw'n ymddangos bod Janet Finch-Saunders yn deall ei bod yn aelod o Blaid Geidwadol nad yw wedi dileu TAW ar ailwampio cartrefi, nac adnewyddu neu ailddefnyddio. Efallai yr hoffai fynd i'r afael â hynny gyda’i Llywodraeth ei hun, sydd wedi gwrthod gwneud hynny'n llwyr er gwaethaf eu datganiad eu hunain o argyfwng hinsawdd.

A'r peth olaf y byddwn yn ei ddweud yw, os yw'n credu'n onest nad oes problem gydag ail gartrefi, yna awgrymaf ei bod yn mynd allan mwy, oherwydd yn y rhan fwyaf o Gymru mae problem yn sicr.

Ar gyfer y record, mae gen i dŷ lle mae gen i denant hirdymor yn byw ynddo hefyd, lawr yn Aberystwyth. 

Diolch yn fawr iawn i'r Gweinidog am y datganiad yma. Mae yna genedlaethau o bobl wedi bod yn ymgyrchu er mwyn ceisio cael llywodraethau i weithredu ar yr argyfwng yma, argyfwng sydd wedi bod yn wynebu rhai o'n cymunedau ers degawdau. Nôl ar ddechrau'r 1980au, fe wnaeth fy rhagflaenydd yn Nwyfor, Dafydd Wigley, gyflwyno syniadau i fynd i'r afael â'r cwestiwn ail dau yn San Steffan, ond fe'i wfftiwyd bryd hynny. Mae'n rhaid hefyd cydnabod rôl Cyngor Gwynedd—a Phlaid Cymru yn arwain y cyngor, wrth gwrs—a nhwythau eisoes wedi gwneud llawer o'r gwaith o amgylch hyn, a diolch iddynt am eu harweiniad yn y mater.

Mae'r ffaith ein bod ni'n gweld camau diriaethol yma heddiw er mwyn mynd i'r afael â'r cwestiwn yma o ail gartrefi a fforddiadwyedd tai yn rhai o gymunedau Cymru i'w groesawu. Mae yna dristwch ei fod wedi cymryd cyhyd, wrth reswm, efo nifer o gymunedau wedi gweld diboblogi aruthrol dros y degawdau oherwydd methiant llywodraeth ar ôl llywodraeth i gymryd y mater o ddifrif a gweithredu. Ond gwell hwyr na hwyrach, ac mae'r ystod yma o bolisïau yn cynnig gobaith. Mae'n bwysig hefyd bod yr ymgynghoriad yn cael ei gynnal yn gytbwys ac yn deg, gyda phroses ac amserlen gywir yn cael eu dilyn yn llawn. Ni allwn ragfarnu'r canlyniad, ac mae'n rhaid i bob llais gael ei glywed. Ni allwn ychwaith risgio niweidio unrhyw gyfleoedd sydd gennym ni i weithredu ar unrhyw ddatrysiadau. Mae'r cytundeb rhwng Plaid Cymru a'r Llywodraeth rydyn ni wedi clywed amdano yn barod ar y meysydd penodol yma yn dangos fod posib gweithredu gwleidyddiaeth wahanol yma yng Nghymru. Dyma ddangos gwerth datganoli a bod posib cael datrysiadau yng Nghymru i broblemau sydd yn ein hwynebu ni yma yng Nghymru.

Mae'n rhaid hefyd cydnabod bod yr argyfwng tai ehangach yn effeithio ar gymunedau ledled Cymru. Mae fforddiadwyedd tai a chostau rhentu yn golygu bod nifer yn methu â fforddio talu am do uwch eu pennau, a dwi'n edrych ymlaen at weithio a chydweithio efo'r Llywodraeth ar ddatrysiad i'r problemau yma hefyd wrth inni gydweithio ar y Papur Gwyn. Wrth gwrs, mae'r sialens felly yn un anferthol, ond gyda'r awydd gwleidyddol, y weledigaeth, polisïau cryf ac adnoddau ariannol digonol i wireddu'r amcanion, mae yna obaith eto am ddyfodol gwell i gymunedau Cymru. 

Felly, i gloi, dwi am ofyn ychydig o gwestiynau i'r Gweinidog, os caf i. Pa sicrwydd, Weinidog, a pha atebion y gallwn ni eu cynnig i gymunedau eraill, y rhai y tu allan i'r cynlluniau peilot yma, nad ydyn nhw am gael eu gadael ar ôl? Bydd yna lawer yn pryderu am hyd y peilotiaid yma a'r symiau cymharol fach o bres sydd yn cael eu cynnig ar hyn o bryd. Pa mor sydyn allwn ni ddisgwyl i'r ardaloedd eraill yma gael eu cynnwys yn ymateb y Llywodraeth unwaith bod y peilot wedi cael ei weithredu ac unwaith rŷn ni'n dysgu gwersi o'r cynllun, fel bod pob ardal yn gallu gweld budd mor fuan â phosib? Ac a oes yna ymrwymiad i gynyddu'r cyfraniad ariannol ar sail peilot llwyddiannus?

Ac yn olaf, er bod y Papur Gwyn ar y ffordd, ynghyd â sôn am rhentu, fforddiadwyedd a phrisiau tai—ac mae hynny'n sicr i'w groesawu—hoffwn i ofyn pa gamau brys fydd yn cael eu gweithredu er mwyn ymateb i'r twf anghynaliadwy yn y bwlch rhwng prisiau tai, prisiau rhentu a chyflogau, sy'n atal nifer rhag fforddio cadw to uwch eu pennau. Diolch yn fawr iawn, Lywydd.

Diolch, Mabon. O ran a allwn gyflwyno'r cynllun treialu, mae'n rhaid i ni gyrraedd y cynllun treialu yn gyntaf. Un o'r pethau y byddwn yn ei wneud yw rhoi contract gwerthuso ar waith fel y gallwn gael y data o'r cynllun treialu hwnnw cyn gynted ag sy'n bosibl fel y gallwn werthuso'r hyn yr ydym yn ei weld o'r cynllun treialu, yr effaith mae'n ei chael, a'r hyn y bydd angen i ni ei wneud i'w addasu, os oes unrhyw beth. Yn amlwg, mae'r data hwnnw'n hanfodol i gymunedau eraill sy'n edrych i weld a ydyn nhw eisiau cymryd rhan mewn cynlluniau treialu tebyg, felly byddwn yn rhagweld y byddem yn gweld y data'n dod i mewn yn eithaf cyflym—data prisiau tai, data meddiannaeth ac ati—a byddwn yn gallu defnyddio'r data hwnnw i gynorthwyo meysydd eraill i wneud hynny.

Gan dybio bod yr ymgynghoriad cynllunio yn caniatáu i'r Gorchymyn dosbarth defnydd gael ei newid a bod unrhyw erthygl ddilynol ar gyfer ymgynghori a wneir gan awdurdod lleol yn nodi yr hoffent wneud hyn, nid oes dim i'w hatal rhag gwneud hynny. Yr hyn yr ydym ni yn ei wneud yn ardal y cynllun treialu yw cynorthwyo'r cyngor i symud ychydig yn gyflymach gyda hynny gyda rhywfaint o adnoddau ychwanegol fel y gallwn gael y wybodaeth o'r cynllun treialu. Felly, nid ydym yn gosod unrhyw rwystrau yn y ffordd mae cynghorau'n ei wneud; rydym yn cynorthwyo Gwynedd, sydd wedi bod yn hynod o gymwynasgar a chydweithredol yn hyn o beth, ac mae wedi bod yn bleser gweithio gyda nhw dros fisoedd lawer bellach wrth ddod i'r pwynt hwn, i fynd ychydig yn gyflymach fel y gallwn gael y data i mewn. Felly, y neges yno yw ei bod yn bosibl mewn mannau eraill, ond rydym yn mynd i gynorthwyo mewn maes penodol o angen.

O ran yr holl ddarpariaethau eraill, rydym, wrth gwrs, yn bwrw ymlaen â'n gwaith i adeiladu'r 20,000 o gartrefi cymdeithasol di-garbon neu garbon isel. Rydym yn sgwrsio â chynghorau yn yr ardaloedd sydd â lefelau uchel o ail gartrefi i nodi tir er mwyn gwneud hynny ac i sicrhau bod ein Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig a'n cynghorau sy'n berchen ar stoc yn camu i fyny at hynny. Rwy'n falch iawn bod hynny'n mynd yn dda iawn, er gwaethaf y ffaith bod gennym gynnydd mawr mewn costau cadwyn gyflenwi fyd-eang. Felly, rydym wedi gallu helpu gyda hynny i'n hadeiladwyr BBaChau ledled Cymru i sicrhau eu bod yn aros mewn busnes, ac i gynorthwyo gydag arian ychwanegol i'r grant tai cymdeithasol i helpu gyda'r materion chwyddiant prisiau cyflenwi, sy'n effeithio, fel y gŵyr pob Aelod o'r Senedd, rwy'n siŵr, ar yr holl waith adeiladu, ar draws y Siambr. 

Roedd y darn olaf yn ymwneud â'r hyn yr ydym ni’n ei wneud i sicrhau bod y farchnad llety rhent yn gwella mewn ardaloedd o dwristiaeth uchel ac ail gartrefi. Un o'r pethau yr ydym eisiau ei weld yn y cynllun treialu yw a fydd cofrestru eiddo a osodir ar gyfer gwyliau ar yr un sail neu'n debyg i drefniadau Rhentu Doeth Cymru yn cael effaith ar p'un a yw pobl yn dewis aros yn y sector rhentu hirdymor neu a ydynt yn dal i fod eisiau symud i eiddo a osodir ar gyfer gwyliau. Felly, un o bwyntiau'r cynllun treialu yw treialu a allwn gael dylanwad ar p'un a yw pobl yn gwneud y penderfyniad hwnnw ai peidio, er mwyn cynyddu'r cyflenwad o lety rhent hirdymor mewn niferoedd mawr yn rhannau arbennig o brydferth Cymru.

Rwy'n croesawu'n fawr y datganiad gan y Gweinidog. Pe bai gennym ormod o dai, yna ni fyddai perchnogaeth ail gartrefi yn broblem, ond yn anffodus, mae gennym brinder llety ledled Cymru ac mewn rhai rhannau o Gymru, prinder enfawr. Rwyf yn ei chael hi'n foesol anghywir bod gan rai pobl ddau neu fwy o dai ac eraill naill ai'n ddigartref, yn byw mewn tai o ansawdd gwael iawn neu'n byw mewn llety sy'n gwbl annigonol ar gyfer y niferoedd sy'n byw ynddo.

A yw'r Gweinidog yn cytuno bod yn rhaid i'r gwaith o adeiladu tai cyngor ar raddfa fawr fod yn rhan o unrhyw ateb tai? Gwyddom mai'r unig adeg y cawsom gydbwysedd rhwng adeiladu tai a'r galw oedd yn ystod yr amser yr adeiladwyd tai cyngor ar raddfa fawr yn y 1950au a'r 1960au.

Mae eiddo a osodir ar gyfer gwyliau tymor byr yn broblem gynyddol, hyd yn oed yn Nwyrain Abertawe. Gofynnaf eto i eiddo ar gyfer rhent tymor byr gael ei reoli drwy'r system gynllunio; mae'n digwydd ac mae'n achosi problemau enfawr i'r cymdogion. Rwy'n cytuno bod profi rhywbeth mewn un ardal yn syniad gwych, a gobeithiaf y bydd Gweinidogion eraill yn dysgu o hynny fel y gallwn brofi pethau cyn i ni eu gweithredu ledled Cymru gyfan.

Yn olaf, a gaf i ofyn eto i dai gael eu heithrio o ryddhad ardrethi busnesau bach? Dyna un o'r pethau sy'n ystumio'r farchnad, ac yn caniatáu i bobl wneud llawer o arian drwy beidio â thalu unrhyw dreth gyngor a pheidio â thalu unrhyw ardrethi busnes bach. Credaf fod angen i ni sicrhau bod tai ar gyfer pobl, nid er elw.

Diolch, Mike. Cytunaf yn llwyr â chi ynghylch yr adeiladu tai cymdeithasol ar raddfa fawr. Dyna pam mae gennym yr 20,000 o gartrefi cymdeithasol i'w rhentu yn nhymor y Senedd hon. Dim ond yn ddiweddar, wrth gwrs, y mae cynghorau wedi cael eu tynnu oddi ar gap y Ceidwadwyr ar y cyfrifon refeniw tai, ac maen nhw wedi gwneud pethau rhyfeddol ers hynny wrth gynyddu'r rhaglen adeiladu tai, gan orfod ailgyfansoddi llawer o'u sylfaen sgiliau a thalent yr oedden nhw wedi'u colli yn y 40 mlynedd ers i Thatcher gymryd yr hawl oddi wrthyn nhw. Rwy'n falch iawn o'r llwyddiant y maen nhw wedi'i gael wrth wneud hynny, ac rydym yn sicr yn gweithio gyda'r 11 cyngor sy'n dal stoc i gynyddu hynny ledled Cymru ar y cyd â phartneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig hefyd.

O ran y rhenti tymor byr, un o'r pethau yr ydym yn benderfynol iawn o'i wneud yw gweithredu Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016. Mae'r Ddeddf rhentu cartrefi yn newid y berthynas rhwng landlordiaid a thenantiaid a bydd yn helpu'n fawr yn yr adran rhentu tymor byr. Bydd yn rhoi sicrwydd i landlordiaid o incwm ac offer gwell i sicrhau bod eu tenantiaid da yn aros yn eu lle. A bydd yn rhoi gwell dulliau i denantiaid eu defnyddio yn erbyn y landlordiaid twyllodrus nad oes gennym lawer iawn ohonyn nhw yng Nghymru, ond pan fyddwn yn dod ar eu traws, mae angen inni ymdrin â'r sefyllfa. Rwy'n falch iawn y byddwn yn gallu gwneud hynny, ac rydym ar y trywydd iawn i weithredu hynny wrth i ni fwrw ymlaen.

Wrth gwrs, mae'r pwynt eithrio ardrethi busnes yn rhan o'r ymgynghoriad sydd bellach wedi'i gwblhau. Rydym yn dadansoddi'r 1,000 o ymatebion a gawsom o hwnnw, a byddwn yn gallu dod yn ôl i'r Senedd gyda chanlyniad hwnnw cyn gynted ag y byddwn wedi gallu dadansoddi'r ymatebion hynny.

Diolch, Gweinidog, am eich datganiad. Fel aelod o'r Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai, un o'r pethau sydd wedi fy nharo fwyaf yw'r diffyg tystiolaeth ddibynadwy a mesuradwy ynghylch yr hyn sy'n digwydd mewn cymunedau y mae'n ymddangos bod perchnogaeth ail gartrefi yn effeithio arnyn nhw, er gwaethaf y ffaith bod y Llywodraeth hon yn bwriadu newid polisi cynllunio yn y wlad hon i ymdrin ag ef. Rwy'n cydnabod, mewn rhai mannau, fod problem ddifrifol gyda thai, ond heb ymchwiliad priodol, dim ond damcaniaethu bydd ynghylch achosion y broblem dai. Ychydig iawn o gyfeiriadau sydd gan eich dogfen ymchwil eich hun, 'Gwaith ymchwil ar ail gartrefi: crynodeb o'r adolygiad o'r dystiolaeth', a gyhoeddwyd ym mis Gorffennaf eleni, y mae'n siŵr sydd wedi helpu i lywio eich datganiad, at unrhyw dystiolaeth a gasglwyd yng Nghymru o gwbl, gyda'r rhan fwyaf o'r dystiolaeth a ddefnyddiwyd yn dod o safbwynt Ewropeaidd ehangach, hyd yn oed cyn belled â Thwrci. At hynny, mae'r adroddiad yn nodi 

'nid yw’r llenyddiaeth yn ein galluogi i ddarlunio nac i feintioli effaith ail gartrefi yng Nghymru yn fanwl gywir er mwyn deall ehangder yr effeithiau yn llawn. Felly mae gwerthuso a mynd i’r afael ag effaith ail gartrefi ar farchnadoedd tai a chymunedau yn parhau i fod yn fater o ddefnyddio crebwyll.'

A wnaiff y Gweinidog felly egluro a oes gan y Llywodraeth hon gynlluniau i gasglu unrhyw ddata perthnasol am effaith wirioneddol ail gartrefi yng Nghymru er mwyn llywio eu polisi yn hytrach na chasglu tystiolaeth sy'n asesu effaith y cynigion ail gartrefi yr ydych newydd eu cyhoeddi? Diolch.

Yr ateb byr iawn i hynny yw 'oes'. Rydym yn casglu ystod o dystiolaeth yn barod, ac wrth gwrs byddwn yn gwerthuso'r cynllun treialu. Deallaf yr adroddiad tystiolaeth y mae'n ei ddyfynnu, ond credaf fod tystiolaeth ein llygaid ein hunain yno i bawb ei gweld. Mae'r ffyniant prisiau tai yr ydym yn ei brofi ar hyn o bryd ledled y DU a'r farchnad danbaid iawn yng Nghymru yn prisio pobl allan o'r farchnad wrth i ni siarad. Does ond rhaid i chi edrych ar y papurau newydd lleol i weld y cynnydd ym mhrisiau tai a pha mor gyflym y mae'r tai'n cael eu gwerthu, weithiau i bobl nad ydyn nhw hyd yn oed wedi'u gweld. Nid cael eu gwerthu i bobl sydd eisiau byw yn y tai hynny a gawn yma, ond gwerthu fel buddsoddiad. Un o'r problemau gyda marchnad dai'r DU yw nad cartref yn unig ydyw, mae'n fuddsoddiad, ac mae hynny'n drysu'r ffigurau yr ydym yn edrych arnyn nhw mewn gwirionedd. Felly, mae'r ffigurau eiddo gwag y soniodd Janet Finch-Saunders amdanyn nhw, er enghraifft, yn cynnwys tai ar werth. Felly, mae'n anodd iawn gwneud hynny, ond yr ydym yn benderfynol iawn o wella'r data, ac wrth gwrs rwyf newydd ateb mewn ymateb i Mabon y byddwn yn gwerthuso'r cynllun treialu yn ofalus iawn, gyda chontract wedi'i roi ar waith i wneud hynny.

John Griffiths, Cadeirydd y pwyllgor tai.

Diolch yn fawr, Llywydd, a byddaf, byddaf yn siarad yn rhinwedd fy swydd fel Cadeirydd y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai heddiw. Diolch i'r Gweinidog am ei datganiad. Bydd ein pwyllgor yn edrych ar dai yn gyffredinol yn ystod tymor y Senedd—argaeledd tai fforddiadwy o ansawdd da sy'n ateb yr heriau newid yn yr hinsawdd. Fodd bynnag, mae ein ffrwd waith gyntaf ar ail gartrefi—yn is-set, mewn gwirionedd, o'r darlun cyffredinol hwnnw—ac fe wnaethom lansio ymgynghoriad cyhoeddus yn ddiweddar fel rhan o'r ymchwiliad hwn, a fydd ar agor tan ganol mis Ionawr. Gobeithiwn dderbyn ystod eang o ymatebion er mwyn casglu tystiolaeth, a gobeithiwn y daw hynny o sbectrwm o safbwyntiau gwahanol fel ein bod yn clywed pob safbwynt ar y materion pwysig iawn hyn.

Credaf fod datganiad y Gweinidog heddiw yn amserol iawn wrth i ni ddechrau ein hymchwiliad. Un o brif elfennau ein gwaith fydd archwilio argymhellion Dr Simon Brooks yn ei adroddiad, a byddwn hefyd yn edrych, wrth gwrs, ar ymateb Llywodraeth Cymru i'r argymhellion hynny. Rhan o'r ymateb llywodraethol hwnnw oedd bwrw ymlaen â'r cynlluniau treialu ac, yn amlwg, eu gwerthuso maes o law. Tybed, Gweinidog, a wnewch chi ddweud ychydig mwy am yr ymarfer hwnnw a beth oedd y meini prawf a ddefnyddiwyd i benderfynu ar ardal y cynllun treialu. Yn amlwg, mae maint y problemau yn y rhan benodol honno o Gymru yn bwysig iawn, ond tybed a allech ychwanegu at hynny gydag unrhyw feini prawf eraill a ddefnyddiwyd. A hefyd, a allech ddweud unrhyw beth am faint o ddiddordeb cymunedol sydd mewn dod yn ardaloedd cynllun treialu. Byddai'n dda gwybod beth oedd maint y diddordeb hwnnw. 

Mae'n amserol iawn, wrth gwrs, y mater hwn, ac mae wedi cael cryn dipyn o sylw yn y cyfryngau yn ystod y misoedd diwethaf ac, yn wir, dros gyfnod eithaf hir. A chredaf nawr yn enwedig yng ngoleuni'r pandemig a'i effaith bosibl o ran cynyddu gallu pobl i weithio gartref, a gwerthfawrogiad o'r amgylchedd ac awydd i fyw mewn ardaloedd arfordirol a gwledig deniadol, tybed a yw'r Gweinidog yn cytuno bod hynny'n ddimensiwn ychwanegol ar hyn o bryd y mae angen ei ystyried yn y materion hyn.

Nid ydym wedi cael digon o dystiolaeth eto i ddod i unrhyw gasgliadau, ond gwyddom fod hwn yn fater cymhleth iawn. Fel y dywedodd Joel, rydym wedi clywed bod angen mwy o ymchwil a data er mwyn deall maint y broblem yn llawn, a byddwn yn parhau i archwilio hynny drwy ein gwaith. Rydym hefyd yn awyddus i ddeall yn well lle mae'r cydbwysedd rhwng manteision economaidd ail gartrefi ac ar ba bwynt y byddwch yn cyrraedd yr hyn sy’n cael ei ddisgrifio’n aml fel pwynt tyngedfennol, lle mae niwed cymdeithasol yn drech na manteision economaidd posibl.   

Felly, byddwn yn parhau â'n hymchwiliad i'r flwyddyn newydd pan fyddwn yn gwahodd rhanddeiliaid gydag amrywiaeth o safbwyntiau i gyflwyno eu tystiolaeth, a byddwn hefyd yn eich gwahodd chi, Gweinidog, i roi tystiolaeth ffurfiol i'r ymchwiliad cyn i ni ystyried ein casgliadau a chyhoeddi adroddiad. Diolch yn fawr.  

Diolch yn fawr iawn, John Griffiths. Rwy'n edrych ymlaen yn fawr at weithio gyda'r pwyllgor ar hyn, felly byddaf wrth fy modd yn dod i roi tystiolaeth i'r pwyllgor ar eu hymchwiliad. Mae hwn yn fater mawr ledled Cymru, mewn gwirionedd. Fodd bynnag, mae gan rai ardaloedd fan poblogaidd iawn ar ei gyfer. Dewiswyd y cynllun treialu am ein bod wedi bod yn sgwrsio gyda Chyngor Gwynedd ers cryn amser cyn taro ar gynllun treialu, am y problemau yng Ngwynedd. Mae gan Wynedd un o'r lefelau uchaf o ail gartrefi, hynny yw pobl nad ydyn nhw yn eu defnyddio ar gyfer eu prif breswylfa, yng Nghymru, ac mae'n bryder y mae'r cyngor wedi mynegi i mi yn fy swyddogaeth flaenorol fel y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol ar sawl achlysur. Felly, roeddem yn gallu gweithio'n dda gyda Chyngor Gwynedd, a oedd yn gallu gweithio gyda'u cymuned i sicrhau bod y gymuned yn dymuno cael y cynllun treialu. Felly, dyna sut y daeth y cynllun treialu i fodolaeth. Roeddem hefyd yn awyddus iawn i'w dreialu mewn ardal gyda lefel uchel o ail dai ac eiddo a osodir ar gyfer gwyliau, ac mewn ardal Gymraeg ei hiaith, am resymau amlwg, oherwydd mae rhai o'r pryderon yn ymwneud â'r hyn sy'n digwydd i'r Gymraeg os oes gennych chi nifer fawr o bobl nad ydyn nhw yn byw drwy'r amser yn y gymuned.   

Hoffwn wneud y pwynt, serch hynny, eich bod wedi taro'n llwyr ar y ffaith, yn ystod y pandemig, daeth pobl yn ymwybodol y gallen nhw weithio o unrhyw le cyn belled â bod ganddyn nhw gysylltiad band eang digon da, ac maen nhw’n symud allan o'r dinasoedd. Fy safbwynt personol i yw bod Cymru'n genedl groesawgar. Os ydych chi eisiau dod i wneud eich cartref yng Nghymru ac integreiddio â'r gymuned leol a rhoi eich plant yn yr ysgol leol, mae croeso mawr i chi. Mae hynny'n beth hollol wahanol i ddweud mai'r hyn yr ydych chi eisiau ei wneud yw cael tŷ hyfryd ar lwybr arfordirol yn rhywle, sy'n edrych dros fôr hardd, y byddwch chi’n dod iddo dri phenwythnos y flwyddyn. Mae hynny'n beth arall yn gyfan gwbl. Mae ehangu ein cymunedau oherwydd bod pobl eisiau dod i fyw a gweithio a bod ynddyn nhw yn un peth. Mae eu gwagio, neu eu cafnu nhw, oherwydd bod gennym nifer fawr o dai sy'n wag i raddau helaeth, yn beth arall. 

Gwyddom ein bod eisiau cymunedau cynaliadwy. Mae cymunedau cynaliadwy yn gymunedau sy'n gallu cynnal pethau fel siopau a thafarndai a chyfleusterau cymunedol. Os nad oes digon o bobl yn y gymuned i wneud hynny, yna mae gan y gymuned gyfan y pwynt tyngedfennol hwnnw y gwnaethoch chi sôn amdano. Felly, mae'r cynllun treialu yno i weld a fydd yr ymyriadau yr ydym yn eu hawgrymu yn gwneud gwahaniaeth i hynny, p'un a yw pobl Dwyfor yn hapus â'r ymyriadau neu a oes ganddyn nhw bethau eraill i'w hawgrymu, a bydd y data sy'n dod yn ôl ohono yn amhrisiadwy. Mae'n gontract dysgu gweithredol yr ydym yn ei osod ar gyfer y data o'r cynllun treialu. Felly, byddaf yn falch iawn o allu rhannu hynny gydag Aelodau'r Senedd a gyda'r pwyllgor, John, wrth i'r data ddechrau dod i mewn, fel bod gennym set ddeinamig o ddata y gallwn ei rannu.