Y Cyfarfod Llawn
Plenary
28/09/2021Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Cyn inni ddechrau, dwi angen nodi ychydig o bwyntiau. Cynhelir y cyfarfod hwn ar ffurf hybrid, gyda rhai Aelodau yn Siambr y Senedd ac eraill yn ymuno drwy gyswllt fideo. Bydd yr Aelodau sy'n cymryd rhan yn nhrafodion y Senedd, lle bynnag y bônt, yn cael eu trin yn deg. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y Cyfarfod Llawn, ac mae'r rheini wedi eu nodi ar eich agenda chi. Hoffwn atgoffa'r Aelodau hefyd fod y Rheolau Sefydlog sy'n ymwneud â threfn yn y Cyfarfod Llawn yn berthnasol i'r cyfarfod, ac yr un mor berthnasol i'r Aelodau yn y Siambr ag i'r rhai sy'n ymuno drwy gyswllt fideo.
Welcome to this Plenary session. Before we begin, I want to set out a few points. This meeting will be held in a hybrid format, with some Members in the Senedd Chamber and others joining by video-conference. All Members participating in proceedings of the Senedd, wherever they may be, will be treated equitably. A Plenary meeting held using video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary, and those are noted on your agenda. I would remind Members that Standing Orders relating to order in Plenary meetings apply to this meeting, and apply equally to Members in the Chamber as to those joining virtually.
Yr eitem gyntaf yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Rhianon Passmore.
The first item is questions to the First Minister, and the first question is from Rhianon Passmore.
1. Beth mae Llywodraeth Cymru'n ei wneud i ddiogelu swyddi sgiliau uchel yn Islwyn? OQ56941
1. What is the Welsh Government doing to safeguard high-skilled jobs in Islwyn? OQ56941
I thank the Member for that question. Llywydd, the Welsh Government invests in the Cardiff capital city deal, provides new powers to local authorities, supports our ambitious apprenticeship programme, and works directly with businesses in Islwyn. All these actions help safeguard high-skilled jobs in the constituency.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Llywydd, mae Llywodraeth Cymru yn buddsoddi ym margen prifddinas Caerdydd, yn rhoi pwerau newydd i awdurdodau lleol, yn cefnogi ein rhaglen brentisiaeth uchelgeisiol, ac yn gweithio yn uniongyrchol gyda busnesau yn Islwyn. Mae'r holl gamau hyn yn helpu i ddiogelu swyddi sgiliau uwch yn yr etholaeth.
Diolch, First Minister. The people of Islwyn are rightly proud of the proactive nature of their Welsh Labour Government in moving decisively to support Hawker Siddeley Switchgear, with £0.5 million of investment to relocate within the constituency of Islwyn, from their current site in Pontllanfraith to the former British Airways interior seat assembly factory in nearby Blackwood. First Minister, the reaction to your Government's action to support a company that has been anchored within Islwyn for 80 years has been tremendous. You personally visited Risca, in Islwyn, during the Senedd election campaign, as did the economy Minister, who visited also with me in Crosskeys. Both of you delivered the message that the Welsh Labour Government would help me in putting Islwyn first. The people of Islwyn cemented that relationship by re-electing a Welsh Labour Government. First Minister, what message do you have for the people of Islwyn in how the Welsh Labour Government will continue to put Islwyn first, back the people of the Gwent valleys, as they seek to live in a community that supports highly skilled employment for future generations?
Diolch, Prif Weinidog. Mae pobl Islwyn yn briodol falch o natur ragweithiol eu Llywodraeth Lafur yng Nghymru o ran symud yn bendant i gefnogi Hawker Siddeley Switchgear, gyda buddsoddiad o £0.5 miliwn i adleoli o fewn etholaeth Islwyn, o'u safle presennol ym Mhontllanfraith i hen ffatri cydosod seddi mewnol British Airways gerllaw yn y Coed Duon. Prif Weinidog, mae'r ymateb i gamau eich Llywodraeth i gefnogi cwmni sydd wedi ei angori yn Islwyn ers 80 mlynedd wedi bod yn aruthrol. Fe wnaethoch chi yn bersonol ymweld â Rhisga, yn Islwyn, yn ystod ymgyrch etholiadol y Senedd, fel y gwnaeth Gweinidog yr economi, a ymwelodd â mi hefyd yn Crosskeys. Cyflwynodd y ddau ohonoch chi'r neges y byddai Llywodraeth Lafur Cymru yn fy helpu i roi Islwyn yn gyntaf. Cadarnhaodd pobl Islwyn y berthynas honno drwy ail-ethol Llywodraeth Lafur Cymru. Prif Weinidog, pa neges sydd gennych chi i bobl Islwyn o ran sut y bydd Llywodraeth Lafur Cymru yn parhau i roi Islwyn yn gyntaf, yn cefnogi pobl cymoedd Gwent, wrth iddyn nhw geisio byw mewn cymuned sy'n cefnogi cyflogaeth fedrus iawn ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol?
I thank the Member for that question. She's absolutely right to point to the very long history of the Hawker Siddeley Switchgear company in her constituency. And the Welsh Government was indeed very pleased to be able to support its relocation, because that relocation safeguards the future of those jobs in the constituency for years to come. Not only is it a company with a very secure reputation for what it does already, but importantly to us in making investment decisions, it has real future prospects in the green growth area, helping to make UK infrastructure fit for electric vehicles, for example. So, Rhianon Passmore is absolutely right, Llywydd—the decision to make that investment is an investment in the future prosperity of that part of Wales, and the many, many people who rely on that employment already. That is, of course, only a part of the help that the Welsh Government has provided to businesses in Islwyn during the pandemic—over 300 offers of help to businesses in the constituency, £4.6 million invested in Islwyn alone, helping those businesses that had a successful future in front of them before the pandemic struck us to be there ready to pick up that success story now that the pandemic, as we hope, is beginning to come to an end.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae hi'n llygad ei lle i dynnu sylw at hanes maith iawn cwmni Hawker Siddeley Switchgear yn ei hetholaeth hi. Ac roedd Llywodraeth Cymru yn falch iawn yn wir o allu cefnogi ei adleoliad, oherwydd bod yr adleoliad hwnnw yn diogelu dyfodol y swyddi hynny yn yr etholaeth am flynyddoedd i ddod. Nid yn unig y mae'n gwmni sydd ag enw diogel iawn am yr hyn y mae'n ei wneud eisoes, ond yn bwysig i ni wrth wneud penderfyniadau buddsoddi, mae ganddo ragolygon gwirioneddol yn y dyfodol ym maes twf gwyrdd, gan helpu i wneud seilwaith y DU yn addas ar gyfer cerbydau trydan, er enghraifft. Felly, mae Rhianon Passmore yn llygad ei lle, Llywydd—mae'r penderfyniad i wneud y buddsoddiad hwnnw yn fuddsoddiad yn ffyniant y rhan honno o Gymru yn y dyfodol, a'r nifer mawr o bobl sy'n dibynnu ar y gyflogaeth honno eisoes. Wrth gwrs, dim ond rhan o'r cymorth y mae Llywodraeth Cymru wedi ei roi i fusnesau yn Islwyn yn ystod y pandemig yw hynny—dros 300 o gynigion o gymorth i fusnesau yn yr etholaeth, buddsoddwyd £4.6 miliwn yn Islwyn yn unig, gan helpu'r busnesau hynny yr oedd ganddyn nhw ddyfodol llwyddiannus o'u blaenau cyn i'r pandemig ein taro ni i fod yno yn barod i barhau'r llwyddiant hwnnw nawr bod y pandemig, fel rydym yn gobeithio, yn dechrau dod i ben.
First Minister, I hope you'll join me, and the Member, in congratulating the Conservative UK Government who are protecting millions of jobs across the UK thanks to the furlough scheme. But it is glaringly apparent at the moment that there is a skills shortage in Islwyn, and across our country, including the problems we're all currently experiencing, compounded by the fact there's a lack of skilled lorry drivers. How is this Government looking to address this, First Minister?
Prif Weinidog, rwy'n gobeithio y gwnewch chi ymuno â mi, a'r Aelod, i longyfarch Llywodraeth Geidwadol y DU sy'n diogelu miliynau o swyddi ledled y DU diolch i'r cynllun ffyrlo. Ond mae'n amlwg iawn ar hyn o bryd bod prinder sgiliau yn Islwyn, ac ar draws ein gwlad, gan gynnwys y problemau yr ydym ni i gyd yn eu dioddef ar hyn o bryd, wedi eu gwaethygu gan y ffaith bod diffyg gyrwyr lorïau medrus. Sut y mae'r Llywodraeth hon yn bwriadu mynd i'r afael â hyn, Prif Weinidog?
Llywydd, of course, every time I have this question asked of me, I do say that the UK Government acted on a considerable scale to help protect the economy from the impact of coronavirus. I am fearful of the end of the furlough scheme on Thursday of this week. I think, in all the circumstances, it is premature to have pulled away in a wholesale fashion from all the help that different businesses and the self-employed have had from those schemes. We would have preferred, and have advocated to the UK Government, a more targeted approach, in which those sectors that still are furthest away from being able to operate on a non-COVID basis would continue to get help into the future. I think time will tell, Llywydd, whether or not the relatively swift recovery of the Welsh economy will be sustained beyond Thursday and the end of that scheme.
I was a little bit taken aback by what I thought the Member said in the final part of her question. Here is a UK Government—it is hard to imagine a Government that has made a more derisory attempt to solve a problem of their own creation. Of course we are short of HGV drivers, because your Government took us out of the European Union, where we were previously supplied by drivers—[Interruption.] I know it suits Members of the Conservative Party to cover the lack of their arguments just by making a noise, but it honestly doesn't wash. When we were in a single market and the customs union, people were able to move freely across the continent of Europe and to do jobs here in this country. Those people are no longer available to us. The idea that people are going to be willing to uproot themselves and come back and work in this country for a matter of weeks, only to be told by the UK Government they will be discarded again on Christmas eve, when they no longer have any use for them, it simply—. Well, the arrogance of it is breathtaking, but it just isn't going to work.
Now, there's a lot that can be done domestically to train more people. Eight hundred individuals, Llywydd, through the ReAct programme, have been retrained as HGV drivers since 2015. So, we are doing our bit here in Wales to grow domestic capacity in that area. That is not going to be a solution to the short-term problems, but neither is a scheme that is so exploitative of others that there is no prospect at all that it can deliver what is needed.
Llywydd, wrth gwrs, bob tro y gofynnir y cwestiwn hwn i mi, rwyf i yn dweud bod Llywodraeth y DU wedi gweithredu ar raddfa sylweddol i helpu i ddiogelu'r economi rhag effaith y coronafeirws. Rwy'n ofni diwedd y cynllun ffyrlo ddydd Iau yr wythnos hon. Rwy'n credu, o dan yr holl amgylchiadau, ei bod hi'n rhy gynnar i fod wedi tynnu yn ôl yn llwyr o'r holl gymorth y mae gwahanol fusnesau a'r hunangyflogedig wedi ei gael o'r cynlluniau hynny. Byddai wedi bod yn well gennym ni, ac rydym ni wedi argymell i Lywodraeth y DU, ddull mwy wedi ei dargedu yn fwy, lle byddai'r sectorau hynny sy'n dal i fod bellaf i ffwrdd o allu gweithredu heb fod hynny ar sail COVID yn parhau i gael cymorth yn y dyfodol. Rwy'n credu mai amser a ddengys, Llywydd, p'un a fydd adferiad cymharol gyflym economi Cymru yn cael ei gynnal y tu hwnt i ddydd Iau a diwedd y cynllun hwnnw, ai peidio.
Cefais fy synnu braidd gan yr hyn yr oeddwn i'n meddwl y dywedodd yr Aelod yn rhan olaf ei chwestiwn. Dyma Lywodraeth y DU—mae'n anodd dychmygu Llywodraeth sydd wedi gwneud ymdrech fwy chwerthinllyd i ddatrys problem y gwnaethon nhw ei chreu eu hunain. Wrth gwrs ein bod ni'n brin o yrwyr cerbydau nwyddau trwm, gan fod eich Llywodraeth chi wedi ein tynnu ni allan o'r Undeb Ewropeaidd, lle'r oeddem ni'n cael ein cyflenwi yn flaenorol gan yrwyr—[Torri ar draws.] Rwy'n gwybod ei bod hi'n gyfleus i Aelodau'r Blaid Geidwadol wneud iawn am ddiffygion eu dadleuon dim ond drwy greu sŵn, ond yn wir i chi, nid yw hynny'n gwneud y tro. Pan oeddem ni mewn marchnad sengl ac yn yr undeb tollau, roedd pobl yn gallu symud yn rhydd ar draws cyfandir Ewrop ac i wneud swyddi yma yn y wlad hon. Nid yw'r bobl hynny ar gael i ni mwyach. Mae'r syniad y bydd pobl yn barod i alltudio eu hunain a dod yn ôl a gweithio yn y wlad hon am ychydig wythnosau, dim ond i Lywodraeth y DU ddweud wrthyn nhw y bydd yn cefnu arnyn nhw eto ar noswyl Nadolig, pan na fydd ganddyn nhw unrhyw ddefnydd amdanyn nhw mwyach, yn syml—. Wel, mae haerllugrwydd y peth yn syfrdanol, ond nid yw'n mynd i weithio.
Nawr, mae llawer y gellir ei wneud yn ddomestig i hyfforddi mwy o bobl. Mae wyth cant o unigolion, Llywydd, drwy raglen ReAct, wedi eu hailhyfforddi fel gyrwyr cerbydau nwyddau trwm ers 2015. Felly, rydym ni'n chwarae ein rhan yma yng Nghymru i feithrin capasiti domestig yn y maes hwnnw. Nid yw hynny yn mynd i fod yn ateb i'r problemau tymor byr, ond nid yw chwaith yn gynllun sy'n cam-fanteisio cymaint ar bobl eraill fel nad oes unrhyw obaith o gwbl y gall gyflawni'r hyn sydd ei angen.
As far as Plaid Cymru is concerned, social care is highly skilled work, and should be treated as such in terms of pay and conditions. It is unfair and unjust that social care workers are not given the respect that they deserve. You may remember, last week, I raised the changes to day-care provision for disabled adults in Caerphilly county borough, from the perspective of the families they affect. We also need to remember that there is a dedicated team of workers that has also been affected by the Labour council's plans. As one union official said in a meeting yesterday, 'These front-line workers went above and beyond the call of duty to work throughout the COVID pandemic, and are now being thanked with redeployment and the threat of being made redundant if they don't accept lesser terms and conditions'. First Minister, how can we expect people to be attracted to the social care sector, and, equally as importantly, how are people with experience expected to remain in the sector, where they are being treated so poorly?
Ym marn Plaid Cymru, mae gofal cymdeithasol yn waith medrus iawn, a dylid ei drin felly o ran cyflog ac amodau. Mae'n annheg ac yn anghyfiawn nad yw gweithwyr gofal cymdeithasol yn cael y parch y maen nhw'n ei haeddu. Efallai y byddwch chi'n cofio, yr wythnos diwethaf, i mi godi'r newidiadau i'r ddarpariaeth gofal dydd i oedolion anabl ym mwrdeistref sirol Caerffili, o safbwynt y teuluoedd y maen nhw'n effeithio arnyn nhw. Mae angen i ni gofio hefyd fod cynlluniau'r cyngor Llafur wedi effeithio ar dîm ymroddedig o weithwyr hefyd. Fel y dywedodd un swyddog undeb mewn cyfarfod ddoe, 'Aeth y gweithwyr rheng flaen hyn y tu hwnt i'w dyletswyddau i weithio drwy gydol pandemig COVID, a'r diolch maen nhw'n ei gael bellach yw adleoliad a'r bygythiad o gael eu diswyddo os na fyddan nhw'n derbyn telerau ac amodau gwaeth'. Prif Weinidog, sut gallwn ni ddisgwyl i bobl gael eu denu i'r sector gofal cymdeithasol, ac, yr un mor bwysig, sut y disgwylir i bobl sydd â phrofiad aros yn y sector, lle maen nhw'n cael eu trin mor wael?
Well, Llywydd, I am in a position to respond to the general point that the Member makes. As I tried to explain to him gently last week, questions for Caerphilly County Borough Council are best placed to Caerphilly County Borough Council. The Welsh Government's policy in relation to social care, though, is the one that he articulated at the beginning of his question. We absolutely regard the workforce as highly skilled, hugely motivated, deserving of proper recognition. That's why we have a registered workforce here in Wales, to give people the professional status that they deserve. That is why this Government will fund the real living wage for social care workers in Wales during this Senedd term. I much regret that the UK Government were not prepared to put social care workers on their list of occupations that people could come to the United Kingdom to work in, because they do not regard them as highly skilled. I think that's an offensive distinction. I think people who do social care work are absolutely as skilled in what they do as some of the people who are able to come to the United Kingdom because the UK Government regards them differently. When people are in Wales, this Government's policy is to treat them with the respect and with the remuneration, as much as we are able, that they deserve.
Wel, Llywydd, rwyf i mewn sefyllfa i ymateb i'r pwynt cyffredinol y mae'r Aelod yn ei wneud. Fel y ceisiais i esbonio iddo yn ofalus yr wythnos diwethaf, mae'n well gofyn cwestiynau ar gyfer Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili i Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili. Fodd bynnag, polisi Llywodraeth Cymru o ran gofal cymdeithasol yw'r un y cyfeiriodd ato ar ddechrau ei gwestiwn. Rydym ni'n sicr o'r farn bod y gweithlu yn fedrus iawn, yn llawn cymhelliant, ac yn haeddu cydnabyddiaeth briodol. Dyna pam mae gennym ni weithlu cofrestredig yma yng Nghymru, i roi'r statws proffesiynol y maen nhw'n ei haeddu i bobl. Dyna pam y bydd y Llywodraeth hon yn ariannu'r cyflog byw gwirioneddol i weithwyr gofal cymdeithasol yng Nghymru yn ystod y tymor Senedd hwn. Rwy'n gresynu yn fawr nad oedd Llywodraeth y DU yn barod i roi gweithwyr gofal cymdeithasol ar eu rhestr o alwedigaethau y gallai pobl ddod i'r Deyrnas Unedig i weithio ynddyn nhw, gan nad ydyn nhw'n eu hystyried yn weithwyr medrus iawn. Rwy'n credu bod hwnnw yn wahaniaeth sarhaus. Rwy'n credu bod pobl sy'n gwneud gwaith gofal cymdeithasol yn sicr yr un mor fedrus yn yr hyn y maen nhw'n ei wneud â rhai o'r bobl sy'n cael dod i'r Deyrnas Unedig gan fod Llywodraeth y DU yn eu hystyried yn wahanol. Pan fydd pobl yng Nghymru, polisi'r Llywodraeth hon yw eu trin gyda'r parch a gyda'r gydnabyddiaeth ariannol, cymaint ag y gallwn, y maen nhw'n eu haeddu.
2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gynnydd bargen twf canolbarth Cymru? OQ56937
2. Will the First Minister make a statement on the progress of the mid Wales growth deal? OQ56937
I thank the Member for that, Llywydd. The region’s joint committee approved the portfolio business case on 21 September. Subject to confirmation by both local authority cabinets, we expect it to be submitted to both Governments in early October, and if all goes well, the full deal agreement could be completed by the end of this year.
Diolchaf i'r Aelod am hynna, Llywydd. Cymeradwyodd cyd-bwyllgor y rhanbarth yr achos busnes portffolio ar 21 Medi. Yn amodol ar gadarnhad gan gabinetau'r ddau awdurdod lleol, rydym yn disgwyl iddo gael ei gyflwyno i'r ddwy Lywodraeth ddechrau mis Hydref, ac os bydd popeth yn mynd yn dda, gallai cytundeb y fargen lawn gael ei gwblhau erbyn diwedd eleni.
Thank you, First Minister, for that. Across mid Wales and Brecon and Radnorshire, we have the largest amount of small and medium-sized businesses in the whole of the country, which is a true testament to the hard-working people of our rural communities, who are the powerhouse of the Welsh economy. Many business owners I speak to across Wales always raise the issue with me of business rates. With the business rate holiday coming to an end next year, many businesses have told me that they would like to have a rethink of business rates and that we need a level playing field across the United Kingdom. For example, in England, businesses have 100 per cent rate relief for the first £12,000, compared to only the first £6,000 in Wales. That's a £6,000 difference that could make a huge difference, with employers being able to give more money to staff, to give them more money. So, First Minister, will you now follow the announcement that was made at the UK Labour conference and abolish business rates in Wales for small businesses so our businesses can then fire up the Welsh economy?
Diolch, Prif Weinidog, am hynna. Ar draws y canolbarth a Brycheiniog a Sir Faesyfed, mae gennym ni'r nifer mwyaf o fusnesau bach a chanolig eu maint yn y wlad gyfan, sy'n glod gwirioneddol i'r bobl sy'n gweithio'n galed yn ein cymunedau gwledig, sef pwerdy economi Cymru. Mae llawer o berchnogion busnesau yr wyf i'n siarad â nhw ledled Cymru bob amser yn codi mater ardrethi busnes gyda mi. Wrth i'r gwyliau ardrethi busnes ddod i ben y flwyddyn nesaf, mae llawer o fusnesau wedi dweud wrthyf i y bydden nhw'n hoffi gweld ardrethi busnes yn cael eu hailystyried a bod angen chwarae teg arnom ni ar draws y Deyrnas Unedig. Er enghraifft, mae busnesau yn Lloegr yn derbyn rhyddhad ardrethi o 100 y cant ar gyfer y £12,000 cyntaf, o'i gymharu â dim ond y £6,000 cyntaf yng Nghymru. Mae hynny yn wahaniaeth o £6,000 a allai wneud gwahaniaeth enfawr, er mwyn i gyflogwyr allu rhoi mwy o arian i staff, i roi mwy o arian iddyn nhw. Felly, Prif Weinidog, a wnewch chi ddilyn y cyhoeddiad a gafodd ei wneud yng nghynhadledd Llafur y DU yn awr a diddymu ardrethi busnes yng Nghymru ar gyfer busnesau bach fel y gall ein busnesau fynd ati i danio economi Cymru?
Llywydd, I think the Member has picked up the wrong supplementary, because, as far as I am aware, business rates are not a responsibility of the mid Wales growth deal, which is the question on the order paper. So, I am struggling to understand the relevance of what he's just asked me to what I believed his question was to be about.
Here in Wales, of course, businesses still have a rates holiday for the rest of this financial year. Where his party is in charge, in England, that is no longer the case. Their business rates holiday is over, having been withdrawn by the Conservative Government. I hugely welcome the announcement that was made at my party's conference, because when a Labour Government is able to implement that policy for England, then the money will flow to Wales to allow us to continue to develop the scheme we have, which supports a far higher percentage of Welsh businesses than are supported by the equivalent scheme of his Government in England.
Llywydd, rwy'n credu bod yr Aelod wedi codi'r cwestiwn atodol anghywir, oherwydd, hyd y gwn i, nid yw ardrethi busnes yn un o gyfrifoldebau bargen twf canolbarth Cymru, sef y cwestiwn ar y papur trefn. Felly, rwy'n ei chael yn anodd deall perthnasedd yr hyn y mae newydd ei ofyn i mi am yr hyn yr oeddwn i'n credu y byddai ei gwestiwn yn ymwneud ag ef.
Yma yng Nghymru, wrth gwrs, mae gan fusnesau wyliau ardrethi am weddill y flwyddyn ariannol hon o hyd. Lle mae ei blaid ef wrth y llyw, yn Lloegr, nid yw hynny'n wir mwyach. Mae eu gwyliau ardrethi busnes nhw ar ben, ar ôl i'r Llywodraeth Geidwadol ei dynnu yn ôl. Rwy'n croesawu yn fawr iawn y cyhoeddiad a wnaed yng nghynhadledd fy mhlaid i, oherwydd pan fydd Llywodraeth Lafur yn gallu gweithredu'r polisi hwnnw ar gyfer Lloegr, yna bydd yr arian yn llifo i Gymru i ganiatáu i ni barhau i ddatblygu'r cynllun sydd gennym ni, sy'n cefnogi canran llawer uwch o fusnesau Cymru nag a gefnogir gan gynllun cyfatebol ei Lywodraeth ef yn Lloegr.
That's a perfectly fair assessment by the First Minister on the remit of the question and the supplementary as asked. So, thank you for clarifying that for all of us.
Mae hwnna'n asesiad cwbl deg gan y Prif Weinidog ar gylch gwaith y cwestiwn a'r cwestiwn atodol fel y'i gofynnwyd. Felly, diolch i chi am egluro hynna i bob un ohonom ni.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Ar ran y Ceidwadwyr Cymreig, Paul Davies.
Questions now from the party leaders. On behalf of the Welsh Conservatives, Paul Davies.
Diolch, Llywydd. First Minister, on the BBC Sunday Politics show over the weekend, the MP for Cynon Valley, Beth Winter, said there was a lack of radical progressive policies in the Labour Party. Do you agree with her?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, ar raglen Sunday Politics y BBC dros y penwythnos, dywedodd AS Cwm Cynon, Beth Winter, fod diffyg polisïau blaengar radical yn y Blaid Lafur. A ydych chi'n cytuno â hi?
Well, as usual, I thank the Member for his close interest in the workings of the Labour Party. [Laughter.] It's good to know that he was following that carefully at the weekend. Let me be clear here, Llywydd, there is no absence of radical policies in Wales by this Welsh Labour Government. During this term alone, we will, as I explained in an earlier answer, provide funding for the real living wage for social care workers and provide the guarantee of education, training or employment for our young people. We will create the first national park in Wales for 57 years, we will move forward with the national forest, we will transform the school year and the school day, and, if we are able to, we will do something similarly radical in the reform of the council tax here in Wales. There is no absence at all of a reforming and radical agenda for Labour in Wales.
Wel, yn ôl yr arfer, diolchaf i'r Aelod am ei ddiddordeb mawr yng ngweithrediad y Blaid Lafur. [Chwerthin.] Mae'n braf gwybod ei fod yn dilyn hynny yn ofalus dros y penwythnos. Gadewch i mi fod yn eglur yma, Llywydd, nid oes unrhyw ddiffyg polisïau radical yng Nghymru gan y Llywodraeth Lafur Cymru hon. Yn ystod y tymor hwn yn unig, byddwn ni, fel yr eglurais i mewn ateb cynharach, yn darparu cyllid ar gyfer y cyflog byw gwirioneddol i weithwyr gofal cymdeithasol ac yn rhoi'r sicrwydd o addysg, hyfforddiant neu gyflogaeth i'n pobl ifanc. Byddwn yn creu'r parc cenedlaethol cyntaf yng Nghymru ers 57 mlynedd, byddwn yn bwrw ymlaen â'r goedwig genedlaethol, byddwn yn trawsnewid y flwyddyn ysgol a'r diwrnod ysgol, ac, os gallwn ni wneud hynny, byddwn yn gwneud rhywbeth yr un mor radical wrth ddiwygio'r dreth gyngor yma yng Nghymru. Nid oes unrhyw ddiffyg agenda ddiwygio a radical o gwbl i Lafur yng Nghymru.
Well, clearly, the MP for Cynon Valley disagrees with you, First Minister, and it's not hard to see how your colleague has reached the conclusion that you have no radical or progressive policies. Last week, people in Wales continued to wait for NHS treatments in a week when the worst-ever waiting performances were recorded by Welsh hospital A&E units. With rising waiting times across the country, NHS backlogs that could take years to clear, and now the military enlisted to support struggling ambulance services, our NHS is under severe pressure, and it seems there are no radical, progressive policies to tackle winter pressures this year, either.
Last week, when questioned, you said that the Welsh Government's plan on winter pressures was just to update its COVID alert plan, but this is very different to the comments made by Dr Andrew Goodall, who told the Health and Social Care Committee that, and I quote,
'on the winter side, just to bring together the range of different activities and the particular context at this stage, we will be ensuring that there is a very clear winter plan that is visible, that connects all of these things together, during October.'
So, which is it, First Minister? Will the Welsh Government be bringing forward a specific plan on how it will tackle winter pressures in the NHS, or was the future Permanent Secretary right and you were wrong?
Wel, yn amlwg, mae AS Cwm Cynon yn anghytuno â chi, Prif Weinidog, ac nid yw'n anodd gweld sut mae eich cydweithiwr wedi dod i'r casgliad nad oes gennych chi unrhyw bolisïau radical na blaengar. Yr wythnos diwethaf, parhaodd pobl yng Nghymru i aros am driniaethau GIG mewn wythnos pan gafodd y perfformiadau aros gwaethaf erioed eu cofnodi gan unedau damweiniau ac achosion brys ysbytai Cymru. Gydag amseroedd aros cynyddol ledled y wlad, ôl-groniadau yn y GIG a allai gymryd blynyddoedd i'w clirio, a bellach y fyddin yn cael ei sicrhau i gynorthwyo gwasanaethau ambiwlans sydd mewn trafferthion, mae ein GIG o dan bwysau difrifol, ac mae'n ymddangos nad oes unrhyw bolisïau radical, blaengar i fynd i'r afael â phwysau'r gaeaf eleni chwaith.
Yr wythnos diwethaf, pan gawsoch eich holi, fe wnaethoch chi ddweud mai'r cwbl oedd cynllun Llywodraeth Cymru ar bwysau'r gaeaf oedd diweddaru ei chynllun rhybudd COVID, ond mae hyn yn wahanol iawn i sylwadau a wnaed gan Dr Andrew Goodall, a ddywedodd wrth y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol, ac rwy'n dyfynnu,
ar ochr y gaeaf, dim ond i ddod â'r amrywiaeth o wahanol weithgareddau ynghyd a'r cyd-destun penodol ar hyn o bryd, byddwn yn sicrhau bod cynllun gaeaf eglur iawn sy'n weladwy, sy'n cysylltu'r holl bethau hyn gyda'i gilydd, yn ystod mis Hydref.
Felly, pa un sy'n wir, Prif Weinidog? A fydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno cynllun penodol ar sut y bydd yn mynd i'r afael â phwysau'r gaeaf yn y GIG, neu a oedd y darpar Ysgrifennydd Parhaol yn iawn a chithau yn anghywir?
Llywydd, let me try to respond to the serious point in the Member's question, because somewhere in there there was something of that sort. The NHS in Wales is under huge pressure—huge pressure in everything that it is trying to do to provide a service for people in Wales. Recovering from coronavirus, activity is still not back to pre-pandemic levels because people are still having to wear PPE, people are still having to work in physical circumstances where, in order to keep them safe, they don't have access to the sorts of facilities they would have had previously. We're asking them at the same time to carry out a record flu vaccination programme, a booster vaccination programme, and we're asking them to try to catch up on some of the treatments that were unavoidably delayed during the pandemic. All of that, I agree with the Member, puts enormous pressure, and enormous pressure on a workforce that is exhausted from the harrowing experiences that they will have had to work with over the last 18 months.
Of course the Welsh Government will work with them. We will have an updated coronavirus control plan, and that will be a very important part of how we face this winter. And there will be plans beyond that for the other aspects of what the NHS has to manage. In order to do so, we have invested £1 billion more—£1 billion—£991 million of revenue and £40 million-worth of capital in this financial year alone, over and above what would otherwise have been available to the health service. And if we are serious in this Chamber about doing everything we can to recognise the challenge that the health service faces and to work where we can together to find solutions to that, then you will find that the Government will always be willing to have those sorts of conversations.
Llywydd, gadewch i mi geisio ymateb i'r pwynt difrifol yng nghwestiwn yr Aelod, oherwydd roedd rhywbeth o'r fath rhywle yna. Mae'r GIG yng Nghymru o dan bwysau enfawr—pwysau enfawr o ran popeth y mae'n ceisio ei wneud i ddarparu gwasanaeth i bobl yng Nghymru. Wrth adfer ar ôl y coronafeirws, nid yw gweithgarwch yn ôl i'r lefelau cyn y pandemig o hyd gan fod pobl yn dal i orfod gwisgo cyfarpar diogelu personol, mae pobl yn dal i orfod gweithio o dan amgylchiadau ffisegol lle nad oes ganddyn nhw fynediad at y mathau o gyfleusterau y byddai ganddyn nhw yn flaenorol, er mwyn eu cadw nhw'n ddiogel. Ar yr un pryd, rydym yn gofyn iddyn nhw gyflawni'r rhaglen frechu fwyaf erioed rhag y ffliw, rhaglen brechiadau atgyfnerthu, ac rydym ni'n gofyn iddyn nhw geisio dal i fyny ar rai o'r triniaethau a gafodd eu gohirio yn anochel yn ystod y pandemig. Mae hynny i gyd, rwy'n cytuno â'r Aelod, yn rhoi pwysau enfawr, a phwysau enfawr ar weithlu sydd wedi ymlâdd o'r profiadau torcalonnus y byddan nhw wedi gorfod gweithio gyda nhw dros y 18 mis diwethaf.
Wrth gwrs, bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda nhw. Bydd gennym ni gynllun rheoli coronafeirws wedi ei ddiweddaru, a bydd hwnnw yn rhan bwysig iawn o'r ffordd yr ydym ni'n wynebu'r gaeaf hwn. A bydd cynlluniau y tu hwnt i hynny ar gyfer yr agweddau eraill ar yr hyn y mae'n rhaid i'r GIG ei reoli. Er mwyn gwneud hynny, rydym ni wedi buddsoddi £1 biliwn yn fwy—£1 biliwn—£991 miliwn o refeniw a gwerth £40 miliwn o gyfalaf yn y flwyddyn ariannol hon yn unig, yn ychwanegol at yr hyn a fyddai wedi bod ar gael fel arall i'r gwasanaeth iechyd. Ac os ydym ni o ddifrif yn y Siambr hon ynghylch gwneud popeth o fewn ein gallu i gydnabod yr her y mae'r gwasanaeth iechyd yn ei hwynebu ac i weithio gyda'n gilydd lle mae hynny'n bosibl i ddod o hyd i atebion i hynny, yna byddwch chi'n gweld y bydd y Llywodraeth bob amser yn barod i gael y mathau hynny o sgyrsiau.
I'm still not clear from your answer, First Minister, whether you will be bringing forward a plan to deal with winter pressures, so perhaps you'd like to respond after I sit down. The reality is that, after 22 years of Welsh Labour rule, the Government has run out of ideas on how to manage the NHS, has run out of ideas on how to drive innovation and boost the economy, and has run out of ideas on how to support and nurture our education system.
This afternoon, there are two statements on the Senedd's agenda, and a debate, all focused in some way on Westminster. There is nothing on the Welsh Government's plans to urgently support our NHS, our businesses or our schools. As these sectors call for leadership and support, the Welsh Government instead turns its attention to party politics and fighting with the UK Government, a fight that has sunk so low in the gutter this week that the deputy leader of the Labour Party now resorts to name calling. First Minister, will you join me in condemning Angela Rayner's use of the word 'scum'? Instead of your Government focusing its attention on Westminster, can you now tell us when the Welsh Government will be bringing forward plans on the people's priorities, such as tackling NHS backlogs, driving innovation and creating jobs?
Nid wyf i'n eglur o hyd o'ch ateb, Prif Weinidog, a fyddwch chi'n cyflwyno cynllun i ymdrin â phwysau'r gaeaf, felly efallai yr hoffech chi ymateb ar ôl i mi eistedd i lawr. Y gwir amdani yw bod y Llywodraeth, ar ôl 22 mlynedd o reolaeth Llafur Cymru, wedi rhedeg allan o syniadau ar sut i reoli'r GIG, wedi rhedeg allan o syniadau ar sut i ysgogi arloesedd a hybu'r economi, ac wedi rhedeg allan o syniadau ar sut i gefnogi a meithrin ein system addysg.
Y prynhawn yma, ceir dau ddatganiad ar agenda'r Senedd, a dadl, i gyd yn canolbwyntio mewn rhyw ffordd ar San Steffan. Nid oes dim yn ymwneud â chynlluniau Llywodraeth Cymru i roi cymorth brys i'n GIG, ein busnesau na'n hysgolion. Wrth i'r sectorau hyn alw am arweinyddiaeth a chymorth, mae Llywodraeth Cymru yn hytrach yn troi ei sylw at wleidyddiaeth bleidiol ac ymladd gyda Llywodraeth y DU, brwydr sydd wedi cwympo mor isel yn y gwter yr wythnos hon nes bod dirprwy arweinydd y Blaid Lafur bellach yn troi at alw enwau. Prif Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i gondemnio defnydd Angela Rayner o'r gair 'scum'? Yn hytrach na bod eich Llywodraeth yn canolbwyntio ei sylw ar San Steffan, a wnewch chi ddweud wrthym ni bellach pryd y bydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno cynlluniau ar flaenoriaethau'r bobl, fel mynd i'r afael ag ôl-groniadau'r GIG, ysgogi arloesedd a chreu swyddi?
The people's priorities in Wales are the priorities that they voted for in May. If ever there was a party that had ran out of ideas—. The Conservative Party in Wales is never going to succeed in persuading people if all they do is to criticise the Government the people in Wales have elected time after time. People in Wales didn't think that Labour had run out of ideas, and they voted for us in larger numbers than at any point in the whole of devolution. If you think that that is the way to persuade them to vote for you, constantly saying that their judgment was suspect, then it's never going to succeed. Nor, Llywydd, do I regard a debate on coal tip safety as an issue that doesn't have anything to do with Wales. If ever there was a subject that this Chamber ought to be taking a direct interest in, in advance of this autumn and winter, then coal tip safety, with all our history—I don't regard that as somehow a waste of time on the floor of the Senedd. We will continue, Llywydd, to bring forward ideas that are rooted in the support that this party and this Government has had from people in Wales. It's precisely because they regard the Labour Party as the party that speaks in a voice and with values that they recognise and want to support that we are in the position we are in, and he is once again in the position that he finds himself in.
Blaenoriaethau'r bobl yng Nghymru yw'r blaenoriaethau y gwnaethon nhw bleidleisio amdanyn nhw ym mis Mai. Os bu erioed blaid a oedd wedi rhedeg allan o syniadau—. Nid yw'r Blaid Geidwadol yng Nghymru byth yn mynd i lwyddo i berswadio pobl os mai'r cwbl y maen nhw'n ei wneud yw beirniadu'r Llywodraeth y mae pobl Cymru wedi ei hethol dro ar ôl tro. Nid oedd y bobl yng Nghymru yn meddwl bod Llafur wedi rhedeg allan o syniadau, ac fe wnaethon nhw bleidleisio drosom ni mewn niferoedd mwy nag ar unrhyw adeg yn ystod holl gyfnod datganoli. Os ydych chi'n meddwl mai dyna'r ffordd i'w perswadio nhw i bleidleisio drosoch chi, gan ddweud yn gyson bod eu barn yn amheus, yna nid yw byth yn mynd i lwyddo. Nid wyf i chwaith, Llywydd, yn ystyried dadl ar ddiogelwch tomenni glo yn fater nad oes a wnelo ddim â Chymru. Os bu erioed bwnc y dylai'r Siambr hon fod yn ymddiddori yn uniongyrchol ynddo, cyn yr hydref a'r gaeaf hwn, yna diogelwch tomenni glo, gyda'n holl hanes—nid wyf i o'r farn bod hynny rywsut yn wastraff amser ar lawr y Senedd. Byddwn yn parhau, Llywydd, i gyflwyno syniadau sydd wedi eu gwreiddio yn y gefnogaeth y mae'r blaid hon a'r Llywodraeth hon wedi ei chael gan bobl yng Nghymru. Yr union reswm pam rydym ni yn y sefyllfa yr ydym ni ynddi ac y mae ef unwaith eto yn y sefyllfa y mae ef yn ei gael ei hun ynddi, yw oherwydd bod pobl Cymru o'r farn mai'r Blaid Lafur yw'r blaid sy'n siarad mewn llais a gyda gwerthoedd y maen nhw'n eu hadnabod ac yn dymuno eu cefnogi.
Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
Leader of Plaid Cymru, Adam Price.
First Minister, last week you wrote to Senedd party leaders sharing the latest Swansea University modelling that showed NHS pandemic pressure peaking at the beginning of November. You explained that the Labour Party's decision to cancel its Welsh conference was influenced by this modelling and the need for all of us to do whatever we can to protect the NHS in the months ahead. The clear implication, I think, is that others should follow your example. Is the scientific advice to you, and therefore your advice to others organising large-scale events, that it would be better were they to be cancelled in the months ahead? Does it apply only to indoor events, or does it also encompass sporting fixtures like the autumn internationals? Will you be writing to the heads of other organisations hosting or holding major events in the months ahead with advice similar to that you have given to the political parties?
Prif Weinidog, fe wnaethoch chi ysgrifennu yr wythnos diwethaf at arweinwyr pleidiau'r Senedd yn rhannu'r gwaith modelu diweddaraf gan Brifysgol Abertawe a oedd yn dangos pwysau'r pandemig ar y GIG yn cyrraedd uchafbwynt ddechrau mis Tachwedd. Fe wnaethoch chi esbonio bod y modelu hwn wedi dylanwadu ar benderfyniad y Blaid Lafur i ganslo ei chynhadledd yng Nghymru a'r angen i bob un ohonom ni wneud beth bynnag y gallwn i ddiogelu'r GIG yn ystod y misoedd i ddod. Yr awgrym eglur, rwy'n credu, yw y dylai eraill ddilyn eich esiampl. Ai'r cyngor gwyddonol i chi, ac felly eich cyngor chi i eraill sy'n trefnu digwyddiadau ar raddfa fawr, yw y byddai'n well iddyn nhw gael eu canslo yn ystod y misoedd i ddod? A yw'n berthnasol i ddigwyddiadau dan do yn unig, neu a yw hefyd yn cynnwys gemau chwaraeon fel gemau rhyngwladol yr hydref? A fyddwch chi'n ysgrifennu at benaethiaid sefydliadau eraill sy'n cynnal digwyddiadau mawr yn ystod y misoedd i ddod gyda chyngor tebyg i'r hyn yr ydych chi wedi ei roi i'r pleidiau gwleidyddol?
I thank Adam Price for that. He's right, of course, Llywydd; we do share the advice that we get on the modelling and the advice we receive from the chief medical officer and others as we go into the final decision-making phase of the three-week review. I thank the leader of Plaid Cymru for the fact that, in my memory, there's never been one of those briefing sessions that hasn't been attended by his party, either by him or by another senior member of the party, and that does mean that opposition party leaders are as informed as we are about the background to the decisions we take.
The modelling shows, Llywydd, as Adam Price has said, that numbers of people falling ill with coronavirus in Wales are not due to peak until into the month of October. I look at those figures every day, and to me, they are still a matter of considerable anxiety, but our scientific advisers continue to say to us that that is what they would have expected—that this is still consistent with what the modelling would have led them to believe would be the case, and we can hope that during the month of October, we will see those numbers plateau, and hopefully begin to reduce.
My party took the view that, against the background of that modelling, it was not sensible to bring large numbers of people from all around Wales travelling together to a location where, inevitably, people spend lengthy periods of time in relatively crowded conditions indoors, and that the risk was one that was better avoided. I think it is for individuals and organisations then to weigh up the position for themselves. The position will be influenced by timing—whether they're planning an event at the point where numbers will be still rising, rather than hopefully when things have stabilised and began to decline, whether their event is indeed a large-scale event with many hundreds of people attending, whether it is indoors or outdoors, to what extent it can be susceptible to other mitigation measures such as ventilation. We will make and are making all that advice that we see available to others, and then I think there will be decisions that others will make, but, as I say, in the specific contexts that they themselves are facing.
Diolchaf i Adam Price am hynna. Mae'n iawn, wrth gwrs, Llywydd; rydym ni yn rhannu'r cyngor yr ydym ni'n ei gael ar y modelu a'r cyngor yr ydym ni'n ei gael gan y prif swyddog meddygol ac eraill wrth i ni gyrraedd cam gwneud penderfyniadau terfynol yr adolygiad tair wythnos. Rwy'n diolch i arweinydd Plaid Cymru am y ffaith na fu erioed un o'r sesiynau briffio hynny yn fy nghof i, nad yw ef neu uwch aelod arall o'i blaid wedi bod yn bresennol ynddi, ac mae hynny yn golygu bod arweinwyr y gwrthbleidiau mor wybodus ag yr ydym ni am gefndir y penderfyniadau yr ydym ni'n eu gwneud.
Mae'r modelu yn dangos, Llywydd, fel y dywedodd Adam Price, nad oes disgwyl i nifer y bobl sy'n mynd yn sâl gyda'r coronafeirws yng Nghymru gyrraedd uchafbwynt tan yn ystod mis Hydref. Rwy'n edrych ar y ffigurau hynny bob dydd, ac i mi, maen nhw'n dal i fod yn destun cryn bryder, ond mae ein cynghorwyr gwyddonol yn parhau i ddweud wrthym ni mai dyna y bydden nhw wedi ei ddisgwyl—bod hyn yn dal i fod yn gyson â'r hyn y byddai'r modelu wedi eu harwain i gredu y byddai'r sefyllfa, a gallwn ni obeithio y byddwn yn gweld y niferoedd hynny yn sefydlogi yn ystod mis Hydref, ac yn dechrau gostwng gobeithio.
Roedd fy mhlaid i o'r farn, ar sail cefndir y modelu hwnnw, nad oedd yn synhwyrol annog niferoedd mawr o bobl o bob cwr o Gymru i deithio gyda'i gilydd i leoliad lle mae pobl, yn anochel, yn treulio cyfnodau hir o amser o dan amodau cymharol orlawn dan do, a bod y risg yn un yr oedd yn well ei hosgoi. Rwy'n credu mai mater i unigolion a sefydliadau wedyn yw pwyso a mesur y sefyllfa drostyn nhw eu hunain. Bydd amseru yn dylanwadu ar y sefyllfa—pa un a ydyn nhw'n cynllunio digwyddiad ar yr adeg pan fydd y niferoedd yn dal i godi, yn hytrach na gobeithio pan fydd pethau wedi sefydlogi ac wedi dechrau gostwng, pa un a yw eu digwyddiad yn wir yn ddigwyddiad ar raddfa fawr gyda channoedd lawer o bobl yn bresennol, pa un a yw dan do neu yn yr awyr agored, i ba raddau y gall fod yn agored i fesurau lliniaru eraill fel awyru. Byddwn ni'n sicrhau ac rydym ni yn sicrhau bod yr holl gyngor hwnnw yr ydym ni'n ei weld ar gael i eraill, ac yna rwy'n credu y bydd penderfyniadau y bydd eraill yn eu gwneud, ond, fel y dywedais i, yn y cyd-destunau penodol y maen nhw eu hunain yn eu hwynebu.
Some practical questions, if I may, about the proposed COVID pass. Lateral flow tests, we know, are less reliable than PCR tests, and self-administered tests are currently the most unreliable of all because they can be falsified. The technology does exist to upload home lateral flow tests directly in a way that they cannot be falsified. Do you propose using that technology? Given increasing evidence of waning vaccine immunity after six months, do you envisage that evidence of a booster vaccine will become necessary at some stage to maintain your COVID pass status? And since it was reported yesterday that, due to adverse weather conditions, the UK Labour Party conference had to move to a random selection process for COVID pass testing, will that flexibility also be afforded for event organisers in Wales?
Rhai cwestiynau ymarferol, os caf i, am y pàs COVID arfaethedig. Rydym ni'n gwybod bod profion llif ochrol yn llai dibynadwy na phrofion PCR, a phrofion hunan-weinyddu yw'r rhai mwyaf annibynadwy o'r cwbl ar hyn o bryd oherwydd y gellir eu ffugio. Mae'r dechnoleg yn bodoli i lanlwytho profion llif ochrol cartref yn uniongyrchol mewn ffordd na ellir eu ffugio. A ydych chi'n bwriadu defnyddio'r dechnoleg honno? O ystyried tystiolaeth gynyddol o imiwnedd y brechlyn yn gwanhau ar ôl chwe mis, a ydych chi'n rhagweld y bydd angen tystiolaeth o frechlyn atgyfnerthu ar ryw adeg i gadw eich statws pàs COVID? Ac ers iddi gael ei hadrodd ddoe, oherwydd amodau tywydd garw, y bu'n rhaid i gynhadledd Plaid Lafur y DU symud i broses ddethol ar hap ar gyfer profion pàs COVID, a fydd yr hyblygrwydd hwnnw hefyd yn cael ei roi i drefnwyr digwyddiadau yng Nghymru?
Thank you again for those questions. A COVID pass system is a compromise. If you had vaccine passport certification, then some of the points that the Member makes about the limitations of lateral flow tests wouldn't arise, but as we know, vaccine passports come with a series of other considerations—they've been raised here by the leader of the Welsh Conservatives on a number of occasions—to do with the ethics of it, and whether they discriminate against people who would be unable to do that.
A COVID pass allows those people to demonstrate they've taken reasonable measures to protect themselves, but it comes with the vulnerability that, at the moment, a lateral flow device particularly could be vulnerable to exploitation. In our regulations, which the Senedd will have an opportunity to debate next week, we will make it a specific offence, a criminal offence, knowingly to falsify the results of a lateral flow device, to make it clear to people that to do so is to put other people directly in danger. I'm aware of the technology the Member raises. We've been in some discussions with the UK Government about it as well, and if it becomes possible, through technology, to move lateral flow devices beyond self-certification, then I agree that that would certainly be an important step forward.
On the booster programme, we continue to learn a lot, I think, about the extent to which there is a waning impact from vaccination, and the booster programme is going to be with us for many months ahead because you will not be offered a booster until six months has elapsed since your second vaccine. I think that will give us an opportunity to learn a bit more from the actual evidence as to whether or not you'd expect a booster vaccine to be part of any COVID pass.
I failed to write down the final point that the Member made—[Interruption.]
Diolch eto am y cwestiynau yna. Mae system pàs COVID yn gyfaddawd. Pe bae gennych chi ardystiad pasbort brechlyn, yna ni fyddai rhai o'r pwyntiau y mae'r Aelod yn eu gwneud am gyfyngiadau profion llif ochrol yn codi, ond fel y gwyddom ni, daw pasbortau brechlyn â chyfres o ystyriaethau eraill—maen nhw wedi eu codi yma gan arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig ar sawl achlysur—yn ymwneud â moeseg y peth, ac a ydyn nhw'n gwahaniaethu yn erbyn pobl na fyddai'n gallu gwneud hynny.
Mae pàs COVID yn caniatáu i'r bobl hynny ddangos eu bod nhw wedi cymryd camau rhesymol i amddiffyn eu hunain, ond mae perygl yn gysylltiedig â hynny y gallai dyfais llif ochrol yn arbennig, ar hyn o bryd, fod yn agored i gael ei gamddefnyddio. Yn ein rheoliadau, y bydd y Senedd yn cael cyfle i'w trafod yr wythnos nesaf, byddwn yn ei gwneud yn drosedd benodol, yn drosedd gyfreithiol, i ffugio canlyniadau dyfais llif ochrol yn fwriadol, er mwyn ei gwneud yn eglur i bobl bod gwneud hynny yn golygu rhoi pobl eraill mewn perygl uniongyrchol. Rwy'n ymwybodol o'r dechnoleg y mae'r Aelod yn ei chodi. Rydym ni wedi cael rhai trafodaethau gyda Llywodraeth y DU amdani hefyd, ac os bydd yn bosibl, drwy dechnoleg, i symud dyfeisiau llif ochrol y tu hwnt i hunanardystio, yna rwy'n cytuno y byddai hynny yn sicr yn gam pwysig ymlaen.
O ran y rhaglen atgyfnerthu, rydym ni'n parhau i ddysgu llawer, rwy'n credu, am i ba raddau y ceir effaith wanhau o frechu, a bydd y rhaglen atgyfnerthu gyda ni am fisoedd lawer i ddod oherwydd ni fyddwch chi'n cael cynnig brechiad atgyfnerthu tan fod chwe mis wedi mynd heibio ers eich ail frechlyn. Rwy'n credu y bydd hynny yn rhoi cyfle i ni ddysgu ychydig mwy o'r dystiolaeth wirioneddol ynghylch a fyddech chi'n disgwyl i frechlyn atgyfnerthu fod yn rhan o unrhyw bàs COVID ai peidio.
Ni lwyddais i ysgrifennu'r pwynt olaf a wnaeth yr Aelod i lawr—[Torri ar draws.]
Moving to random selection.
Symud i ddethol ar hap.
I've been reminded of it. Yes, it's an important point. At large-scale events—let's take the obvious example of a rugby international in Cardiff—the public health adverse impacts of checking everybody's pass would outweigh the advantages of the pass itself, because you would have long queues of people spending lots of time jostling next door to one another. We are clear in the guidance that we will publish that, in those circumstances, it will be possible for event organisers randomly to check people's COVID pass. So, anybody could be asked to demonstrate it, but not everybody. That is what happened yesterday in the Labour Party conference, when the adverse effects of having lots and lots of people queuing outside in very bad weather were thought to outweigh the advantages of the pass itself. But the fact that it could be you, or that you're in that queue and you see people being called out and having to demonstrate it, and know that you could be the next one—I don't think that that impact was slight on people. You could see that it did mean something significant to them.
Rydw i wedi cael fy atgoffa ohono. Ydy, mae'n bwynt pwysig. Mewn digwyddiadau ar raddfa fawr—gadewch i ni ddefnyddio'r enghraifft amlwg o gêm rygbi ryngwladol yng Nghaerdydd—byddai effeithiau niweidiol i iechyd y cyhoedd o wirio pàs pawb yn drech na manteision y pàs ei hun, oherwydd byddai gennych chi resi hir o bobl yn treulio llawer o amser yn penelinio ochr yn ochr â'i gilydd. Rydym ni'n eglur yn y canllawiau y byddwn ni'n eu cyhoeddi y bydd yn bosibl, o dan yr amgylchiadau hynny, i drefnwyr digwyddiadau wirio pasys COVID pobl ar hap. Felly, gellid gofyn i unrhyw un ei ddangos, ond nid pawb. Dyna beth ddigwyddodd ddoe yng nghynhadledd y Blaid Lafur, pan ystyriwyd bod effeithiau niweidiol cael llawer iawn o bobl yn sefyll mewn rhes y tu allan mewn tywydd gwael iawn yn drech na manteision y pàs ei hun. Ond y ffaith y gallai fod yn chi, neu eich bod chi yn y rhes honno a'ch bod yn gweld pobl yn cael eu galw allan ac yn gorfod ei ddangos, ac yn gwybod efallai mai chi fydd y nesaf—nid wyf i'n credu bod yr effaith honno ar bobl yn un fach. Roeddech chi'n gallu gweld ei fod yn golygu rhywbeth arwyddocaol iddyn nhw.
SAGE has concluded that, even with careful planning, there may not be any net benefit to COVID immunity certification, and indeed a paper of one of its sub-committees has argued that a domestic certificate—which is what we're talking about, rather than a travel certificate—has the potential to cause harm. The technical advisory cell, in its summary, cites two major UK studies that conclude that vaccine certification and COVID certification could be counter-productive, reducing the likelihood of vaccination amongst groups with lower take-up. Do you accept that limiting people's ability to engage in certain activities, based on their certified health status, sets a very uncomfortable precedent? We only have to think back, don't we, to the AIDS epidemic to realise why.
Under these circumstances, I think it is reasonable to expect the evidential case to be clear and cast iron, whereas in the words of one of the Scientific Advisory Group for Emergencies's most prominent members, at best at the moment it's very mixed. To enable us as a party to come to a final decision, an informed decision, would you agree to our being presented with an impartial assessment of the COVID pass proposal by the chair of the technical advisory cell?
Mae SAGE wedi dod i'r casgliad, hyd yn oed gyda chynllunio gofalus, efallai na fydd unrhyw fudd net i ardystiad imiwnedd COVID, ac yn wir mae papur gan un o'i is-bwyllgorau wedi dadlau bod gan dystysgrif ddomestig—sef yr hyn yr ydym ni'n sôn amdani, yn hytrach na thystysgrif deithio—y potensial i achosi niwed. Mae'r gell cyngor technegol, yn ei chrynodeb, yn cyfeirio at ddwy astudiaeth fawr yn y DU sy'n dod i'r casgliad y gallai ardystiad brechlyn ac ardystiad COVID fod yn wrthgynhyrchiol, gan leihau'r tebygolrwydd o frechu ymhlith grwpiau sydd â llai o bobl yn manteisio arno. A ydych chi'n derbyn bod cyfyngu ar allu pobl i gymryd rhan mewn rhai gweithgareddau, yn seiliedig ar eu statws iechyd ardystiedig, yn gosod cynsail anghyfforddus iawn? Nid oes ond yn rhaid i ni feddwl yn ôl, onid oes, i'r epidemig AIDS i sylweddoli pam.
O dan yr amgylchiadau hyn, rwy'n credu ei bod hi'n rhesymol disgwyl i'r achos tystiolaethol fod yn eglur ac yn gwbl gadarn, ond yng ngeiriau un o aelodau amlycaf y Grŵp Cynghori Gwyddonol ar gyfer Argyfyngau, mae'n gymysg iawn ar y gorau ar hyn o bryd. Er mwyn ein galluogi ni fel plaid i ddod i benderfyniad terfynol, penderfyniad cytbwys, a fyddech chi'n cytuno i ni gael asesiad diduedd o'r cynnig pàs COVID gan gadeirydd y gell cyngor technegol?
Llywydd, I'm absolutely happy for Members who wish to have a further briefing on this to have it. Important, just to be clear, we are not proposing vaccine certification. You can get a COVID pass without a vaccine certificate. This is a very, very difficult issue. Arguments are very closely balanced. Plaid Cymru's sister party in Scotland is insisting on vaccine certification, full certification, and that Government will not have come to that conclusion lightly and will have seen all the SAGE evidence and all the other evidence that is there. The evidence often doesn't point unambiguously in a single direction and say all the advantages are down that road, and none of the advantages are down the other.
I've listened carefully to what Members here have said about compulsory vaccine certification, and I share many of the anxieties that people have. That doesn't mean that I could not be persuaded by the public health evidence that that might still be a necessary, if regrettable, course of action in Wales. The COVID pass is not a certificate. You can get a COVID pass without being vaccinated at all, but you do have to demonstrate that you have other evidence that your presence at an event would not be causing a risk to other people. Like all compromises, it has some strengths and it has some downsides as well, but in Wales the Government has come to the conclusion that, for now, this strikes the best balance between the arguments that Adam Price has rightly drawn attention to this afternoon, but the advantages that come, as I saw very clearly myself over the last few days, of having a system in which you have to demonstrate that you have taken the necessary action to make yourself, and therefore others, safe.
Llywydd, rwy'n gwbl fodlon i Aelodau sy'n dymuno cael sesiwn friffio arall ar hyn ei chael. Mae'n bwysig, i fod yn eglur, nad ydym ni'n cynnig ardystiad brechlyn. Gallwch chi gael pàs COVID heb dystysgrif brechlyn. Mae hwn yn fater anodd iawn, iawn. Mae'r dadleuon wedi eu cydbwyso'n ofalus iawn. Mae chwaer-blaid Plaid Cymru yn yr Alban yn mynnu ar ardystiad brechlyn, ardystiad llawn, ac nid ar chwarae bach y bydd y Llywodraeth honno wedi dod i'r casgliad hwnnw, bydd wedi gweld yr holl dystiolaeth SAGE a'r holl dystiolaeth arall sydd yno. Yn aml, nid yw'r dystiolaeth yn cyfeirio yn ddiamwys at un cyfeiriad ac yn dweud bod yr holl fanteision ar hyd y trywydd hwnnw, ac nad yw dim o'r manteision ar hyd y llall.
Rwyf i wedi gwrando yn astud ar yr hyn y mae'r Aelodau yma wedi ei ddweud am ardystiad brechlyn gorfodol, ac rwy'n rhannu llawer o'r pryderon sydd gan bobl. Nid yw hynny yn golygu na allwn i gael fy mherswadio gan dystiolaeth iechyd y cyhoedd y gallai hwnnw fod yn gam angenrheidiol, hyd yn os yw'n un anffodus, yng Nghymru. Nid tystysgrif yw'r pàs COVID. Gallwch gael pàs COVID heb gael eich brechu o gwbl, ond mae'n rhaid i chi ddangos bod gennych chi dystiolaeth arall na fyddai eich presenoldeb mewn digwyddiad yn achosi risg i bobl eraill. Fel pob cyfaddawd, mae ganddo rai cryfderau ac mae ganddo rai anfanteision hefyd, ond yng Nghymru mae'r Llywodraeth wedi dod i'r casgliad, am y tro, bod hyn yn taro'r cydbwysedd gorau rhwng y dadleuon y mae Adam Price wedi tynnu sylw atyn nhw'n briodol y prynhawn yma, ond y manteision sy'n dod, fel y gwelais i yn eglur iawn fy hun yn ystod y diwrnodau diwethaf, o fod â system lle mae'n rhaid i chi ddangos eich bod chi wedi cymryd y camau angenrheidiol i wneud eich hun, ac felly eraill, yn ddiogel.
3. A wnaiff y Prif Weinidog roi diweddariad am y defnydd o gyfarpar diogelu personol mewn cartrefi gofal yn Arfon? OQ56933
3. Will the First Minister provide an update on the use of personal protective equipment in care homes in Arfon? OQ56933
Diolch yn fawr i Siân Gwenllian am y cwestiwn, Llywydd. Bydd angen i staff cartrefi gofal barhau i wisgo cyfarpar diogelu personol i ddiogelu preswylwyr a’u hunain rhag y risg o COVID‑19. Mae hyn yn cynnwys staff yng nghartrefi gofal Arfon. Rydym yn dal i ddarparu cyfarpar diogelu personol am ddim i gartrefi gofal i ymdrin â’r pandemig.
Thank you very much to Siân Gwenllian for that question. Care home staff will still need to wear personal protective equipment to protect residents and themselves from the risk of COVID‑19. This includes staff in Arfon care homes. We continue to provide free PPE to care homes, for as long as is needed, to deal with the pandemic.
Dydy hi dal ddim yn glir beth ydy'r sefyllfa o ran gweithwyr gofal yn y gymuned a'r defnydd o un rhan o offer PPE, sef y gynnau neu gowns. Mae yna nifer wedi cysylltu efo fi yn sgil pryderon eu bod nhw'n cael eu trin yn eilradd i'w cydweithwyr mewn settings clinigol am nad ydyn nhw'n gorfod gwisgo gynnau/gowns. Dyma un neges ges i:
It's still not clear what the situation is in terms of those providing care in the community and the use of one part of PPE, namely the gowns. Many have been in touch with me given their concerns that they are being treated as second class in relation to their colleagues in clinical settings, because they don't have to wear gowns. This is one message that I received:
'When we try to keep positive clients out of hospital and protect others in the community, we are refused a vital piece of PPE'.
Pan fyddwn ni'n ceisio cadw cleientiaid positif allan o'r ysbyty ac amddiffyn eraill yn y gymuned, gwrthodir darn hanfodol o gyfarpar diogelu personol i ni.
Fedrwch chi gadarnhau beth yn union ydy'r sefyllfa pam fod gweithwyr yn cael eu trin yn wahanol, ac a fyddwch chi'n ailystyried? Yng ngeiriau fy etholwr i eto, dyma ddywedodd hi wrthyf i:
Can you confirm what the situation is exactly as to why workers are being treated differently, and will you reconsider this? In the words of my constituent once again, this is what she said:
'Social care is already at crisis point. The recruitment and retention of care staff is at an all-time low, and this will only compound the situation further as staff will feel they're not being protected, and will seek alternative employment'.
Mae gofal cymdeithasol eisoes mewn argyfwng. Mae recriwtio a chadw staff gofal ar ei lefel isaf erioed, a bydd hyn ond yn gwaethygu'r sefyllfa ymhellach gan y bydd staff yn teimlo nad ydyn nhw'n cael eu diogelu, ac yn chwilio am waith arall.
Wel, Llywydd, diolch yn fawr i Siân Gwenllian am y pwyntiau ychwanegol yna. Maen nhw'n bwysig, a dwi wedi clywed fy hunain o'r bobl sy'n gweithio yn y maes eu bod nhw'n teimlo yr un peth. Ond, trwy gydol y pandemig, mae natur y cyfarpar diogelu personol sydd wedi cael ei ddarparu i ofal cymdeithasol wedi cael ei arwain gan y pwyllgor arbenigol sydd yn darparu cyngor i'r Llywodraeth yma yng Nghymru a phob Llywodraeth arall yn y Deyrnas Unedig. Maen nhw'n edrych ar bopeth sy'n dod o'r maes, pob adroddiad sydd ar gael, ac mae eu cyngor nhw yn mynd at y pedwar prif swyddog meddygol a'r pedwar prif swyddog nyrsio, ac maen nhw'n rhoi y cyngor yn ôl atom ni sydd yn dweud, 'Dyna'r cyfarpar diogelu personol sy'n addas i bobl sy'n gweithio mewn cyd-destun A, cyd-destun B, ac yn y blaen'. Popeth maen nhw'n ddweud wrthym ni, ni'n rhoi—ni'n ariannu a rŷm ni'n rhoi. Os bydd y cyngor yn newid—ac maen nhw'n cadw'r cyngor o dan eu llygaid nhw drwy'r amser—bydd safbwynt y Llywodraeth yma yng Nghymru yn newid hefyd. Ond nid lawr i fi yw e, dwi'n meddwl, i fynd yn erbyn y cyngor rŷm ni'n ei gael oddi wrth bobl sydd lot fwy cyfarwydd gyda'r maes na fi. Pan fyddan nhw'n dweud, 'Dyna beth sy'n addas i'r cyd-destun yna,' dyna beth rŷm ni'n ei wneud.
Well, Llywydd, I thank Siân Gwenllian very much for those supplementary points. They're important, and I've heard myself that people working in the field feel the same way. But throughout the pandemic, the nature of the PPE that has been provided to social care has been led by the specialist expert committee that provides advice to this Government here in Wales and to every other Government in the United Kingdom. They look at everything that emanates from the field, every report available, and their advice then goes to the four chief medical officers and the four chief nursing officers, and they then reflect that advice to us and tell us, 'That is the PPE that is appropriate for people working in context A, context B and so on and so forth'. Everything they tell us we then ensure that we actually give that equipment—we fund it and we issue it. If the advice changes—and they monitor and look at this advice regularly—then this Government's standpoint here in Wales will also change. But it's not down to me to go against the advice that we receive from people who are much more familiar with the field than myself. When they say, 'That is what is appropriate in that context,' then that's what we do.
Thank you, First Minister, for your response to Siân Gwenllian there. I certainly sympathise with the comments made via Siân Gwenllian with the words from care home owners and care home workers. It's difficult, I think, for many of us to understand that significant difference in protection for roles and tasks that seem quite similar, between a health worker and a care support worker, but clearly you've answered the question to you in regard to that.
On a slightly wider point, in regard to PPE and its supply, you mentioned there the free supply into care homes, which of course is welcome. But of course throughout the pandemic it's been the role of local authorities and county councils to ensure the supply does end up at the doorstep of care homes and domiciliary care workers as well, and I'm sure you'll agree they've done an amazing job through that time in terms of logistics and getting that equipment to the places that need it. In light of that, what plans do you have to ensure that this supply is able to continue and that there aren't any surprises, especially over the winter months, in demand for this supply, so that social care workers are properly protected? Thanks.
Diolch, Prif Weinidog, am eich ymateb i Siân Gwenllian yn y fan yna. Rwy'n sicr yn cydymdeimlo â'r sylwadau a wnaed drwy Siân Gwenllian gyda'r geiriau gan berchnogion cartrefi gofal a gweithwyr cartrefi gofal. Mae'n anodd, rwy'n credu, i lawer ohonom ni ddeall y gwahaniaeth sylweddol hwnnw o ran diogelwch ar gyfer swyddi a thasgau sy'n ymddangos yn eithaf tebyg, rhwng gweithiwr iechyd a gweithiwr cymorth gofal, ond yn amlwg rydych chi wedi ateb y cwestiwn a ofynnwyd i chi yn hynny o beth.
Ar bwynt ychydig yn ehangach, o ran cyfarpar diogelu personol a'i gyflenwad, fe wnaethoch chi sôn am y cyflenwad am ddim i gartrefi gofal, sydd i'w groesawu, wrth gwrs. Ond wrth gwrs drwy gydol y pandemig, swyddogaeth awdurdodau lleol a chynghorau sir fu sicrhau bod y cyflenwad yn cyrraedd carreg drws cartrefi gofal a gweithwyr gofal cartref hefyd, ac rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno eu bod nhw wedi gwneud gwaith anhygoel drwy'r cyfnod hwnnw o ran logisteg a chael y cyfarpar hwnnw i'r lleoedd sydd ei angen. Yng ngoleuni hynny, pa gynlluniau sydd gennych chi i sicrhau bod y cyflenwad hwn yn gallu parhau ac nad oes unrhyw bethau annisgwyl yn codi, yn enwedig dros fisoedd y gaeaf, o ran y galw am y cyflenwad hwn, fel bod gweithwyr gofal cymdeithasol yn cael eu diogelu yn briodol? Diolch.
Llywydd, I thank the Member for that. I entirely agree with what he said about the amazing job that local authorities in all parts of Wales have done, suddenly having to gear themselves up to provide a service that they had never hitherto had to provide. I think sometimes members of the public don't quite realise that, until the pandemic, the responsibility for sourcing and paying for PPE in a care home was entirely the responsibility of the care home owner or manager themselves. Between us, between the Welsh Government, between the shared services department, and between local authorities, we managed to put into place a very complex supply chain. There are hundreds and hundreds of care homes in Wales, let alone the domiciliary care settings that Siân Gwenllian referred to, so I entirely share the Member's views of the amazing job that was done to put that in place. We have guaranteed until the end of this financial year, Llywydd, that we will continue to fund PPE through local authorities to care homes; 450 million items have already been supplied to the care sector here in Wales, and we currently have a 24-week supply of PPE, across all the different ranges, in all warehouses, as we go into this winter. The Member will know, in the very early days of the pandemic, there were some supply chain vulnerabilities in Wales and across the United Kingdom. Those have been very carefully addressed, and with 24 weeks already in the warehouse I think we can be confident through the winter.
What happens beyond the end of March this year will depend a great deal on what we learn from the comprehensive spending review at the end of October, and whether there are to be continued funds across the United Kingdom to go on providing the supplies that we are currently able to provide.
Llywydd, diolchaf i'r Aelod am hynna. Rwy'n cytuno yn llwyr â'r hyn a ddywedodd am y gwaith anhygoel y mae awdurdodau lleol ym mhob rhan o Gymru wedi ei wneud, gan orfod paratoi eu hunain yn sydyn i ddarparu gwasanaeth na fu'n rhaid iddyn nhw ei ddarparu erioed cyn hynny. Rwy'n credu weithiau nad yw aelodau'r cyhoedd yn sylweddoli yn llwyr mai perchennog neu reolwr y cartref gofal eu hunain oedd yn gyfrifol am ddod o hyd i gyfarpar diogelu personol a thalu amdano ar gyfer cartref gofal tan y pandemig. Rhyngom ni, rhwng Llywodraeth Cymru, rhwng yr adran cydwasanaethau, a rhwng awdurdodau lleol, fe wnaethom ni lwyddo i sefydlu cadwyn gyflenwi gymhleth iawn. Ceir cannoedd ar gannoedd o gartrefi gofal yng Nghymru, heb sôn am y lleoliadau gofal cartref y cyfeiriodd Siân Gwenllian atyn nhw, felly rwy'n rhannu barn yr Aelod yn llwyr am y gwaith anhygoel a gafodd ei wneud i roi hynny ar waith. Rydym ni wedi sicrhau, Llywydd, y byddwn ni'n parhau i ariannu cyfarpar diogelu personol drwy awdurdodau lleol i gartrefi gofal tan ddiwedd y flwyddyn ariannol hon; mae 450 miliwn o eitemau wedi eu cyflenwi eisoes i'r sector gofal yma yng Nghymru, ac ar hyn o bryd mae gennym ni gyflenwad 24 wythnos o gyfarpar diogelu personol, ar draws yr holl wahanol ystodau, ym mhob warws, wrth i ni gychwyn y gaeaf hwn. Bydd yr Aelod yn gwybod, yn nyddiau cynnar iawn y pandemig, fod rhai gwendidau yn y gadwyn gyflenwi yng Nghymru ac ar draws y Deyrnas Unedig. Mae'r rhain wedi cael sylw gofalus iawn, a gyda 24 wythnos eisoes yn y warws, rwy'n credu y gallwn ni fod yn hyderus drwy'r gaeaf.
Bydd yr hyn sy'n digwydd y tu hwnt i ddiwedd mis Mawrth eleni yn dibynnu'n fawr iawn ar yr hyn y byddwn ni'n ei ddysgu o'r adolygiad cynhwysfawr o wariant ddiwedd mis Hydref, a pha un a fydd cyllid parhaus ar draws y Deyrnas Unedig i barhau i ddarparu'r cyflenwadau rydym ni'n gallu eu darparu ar hyn o bryd.
4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am fentrau datblygu economaidd Llywodraeth Cymru yng nghymoedd de Cymru? OQ56899
4. Will the First Minister make a statement on the Welsh Government's economic development initiatives in the south Wales valleys? OQ56899
Ministers take a direct interest in the economic development of the south Wales Valleys. My colleague Dawn Bowden co-ordinates actions that continue to flow from the work of the Valleys taskforce. Last week, the economy Minister and I were both separately in the Member’s constituency, pursuing investment in jobs, skills and economic futures.
Mae gweinidogion yn cymryd diddordeb uniongyrchol yn natblygiad economaidd cymoedd y de. Mae fy nghyd-Weinidog Dawn Bowden yn cydgysylltu camau gweithredu sy'n parhau i lifo o waith tasglu'r Cymoedd. Yr wythnos diwethaf, roedd Gweinidog yr economi a minnau yn etholaeth yr Aelod ar adegau gwahanol, yn mynd ar drywydd buddsoddiad mewn swyddi, sgiliau a dyfodol economaidd.
Thank you very much, First Minister. It was good to see you visiting Ciner in Ebbw Vale and looking at the potential of that £350 million investment taking place in the constituency, and good, then, the following day, to see Vaughan Gething continuing a close relationship with Thales, which is a part of the £100 million Tech Valleys investment in the economy of Blaenau Gwent.
Taken together, of course, what this does is demonstrate once again why the people of Blaenau Gwent supported the Welsh Government last May and continue to support the investment programme that the Welsh Government is leading within Blaenau Gwent and across the Heads of the Valleys.
Would he be prepared to meet with me now to discuss how we can ratchet this up to another level to ensure that the benefits that we will see from the completion of the dualling of the A465 Heads of the Valleys road in my constituency can now ensure that we do get the jobs plan and the economic benefit that can lead to a real renaissance in the towns at the Heads of the Valleys?
Diolch yn fawr iawn, Prif Weinidog. Roedd yn dda eich gweld chi'n ymweld â Ciner yng Nglynebwy ac yn edrych ar botensial y buddsoddiad hwnnw o £350 miliwn sy'n digwydd yn yr etholaeth, ac yn dda, wedyn, y diwrnod canlynol, gweld Vaughan Gething yn parhau â pherthynas agos â Thales, sy'n rhan o fuddsoddiad £100 miliwn y Cymoedd Technoleg yn economi Blaenau Gwent.
Gyda'i gilydd, wrth gwrs, yr hyn y mae hyn yn ei wneud yw dangos unwaith eto pam y cefnogodd pobl Blaenau Gwent Lywodraeth Cymru fis Mai diwethaf a pharhau i gefnogi'r rhaglen fuddsoddi y mae Llywodraeth Cymru yn ei harwain ym Mlaenau Gwent ac ar draws Blaenau'r Cymoedd.
A fyddai'n barod i gyfarfod â mi nawr i drafod sut y gallwn symud hyn i fyny i lefel arall i sicrhau y gall y manteision y byddwn ni'n eu gweld o gwblhau gwaith deuoli ffordd A465 Blaenau'r Cymoedd yn fy etholaeth i er mwyn sicrhau ein bod ni nawr yn cael y cynllun swyddi a'r budd economaidd a all arwain at ddadeni gwirioneddol yn y trefi ym Mlaenau'r Cymoedd?
Llywydd, I'm very grateful to Alun Davies for that supplementary question. I was very pleased indeed to be in Ebbw Vale last week. I was there because it was the day on which Ciner, the company that plan to come to invest in Ebbw Vale, were submitting their formal planning application. I was able to hear from them about the pre-application exercise that they'd been involved in and the various views that they had collected as part of it. That application will now move to its formal consideration. It's an enormous opportunity, if it can be made to happen, and I was very glad to be there.
I've heard Alun Davies many times make the point that the Heads of the Valleys road is an awful lot more than a road; it is a catalyst for economic opportunity right across the Heads of the Valleys and the communities there. We do have to—I agree with him entirely—make sure that we use that £1 billion worth of investment that successive Labour Governments have made in completing the dualling of the road—of the A465—and that we then put that to work to make sure that it is that catalyst for economic futures. I'm very happy indeed to meet with him for a conversation about how we can make that happen.
Llywydd, rwy'n ddiolchgar iawn i Alun Davies am y cwestiwn atodol yna. Roeddwn i'n falch iawn o fod yng Nglynebwy yr wythnos diwethaf. Roeddwn i yno gan mai dyna'r diwrnod yr oedd Ciner, y cwmni sy'n bwriadu dod i fuddsoddi yng Nglynebwy, yn cyflwyno eu cais cynllunio ffurfiol. Cefais i gyfle i glywed ganddyn nhw am yr ymarfer cyn-ymgeisio roedden nhw wedi bod yn rhan ohono a'r gwahanol safbwyntiau yr oedden nhw wedi eu casglu yn rhan o hynny. Bydd y cais hwnnw yn symud at ei ystyriaeth ffurfiol bellach. Mae'n gyfle enfawr, os gellir ei wireddu, ac roeddwn i'n falch iawn o fod yno.
Rwyf i wedi clywed Alun Davies droeon yn gwneud y pwynt bod ffordd Blaenau'r Cymoedd yn llawer iawn mwy na ffordd; mae'n gatalydd ar gyfer cyfleoedd economaidd ar draws Blaenau'r Cymoedd a'r cymunedau yno. Mae'n rhaid i ni—rwy'n cytuno ag ef yn llwyr—wneud yn siŵr ein bod ni'n defnyddio'r gwerth £1 biliwn hwnnw o fuddsoddiad y mae Llywodraethau Llafur olynol wedi ei wneud i gwblhau gwaith deuoli'r ffordd—yr A465—a'n bod ni wedyn yn rhoi hwnnw ar waith i wneud yn siŵr ei fod y catalydd hwnnw ar gyfer dyfodol economaidd. Rwy'n hapus iawn yn wir i gyfarfod ag ef am sgwrs ynghylch sut y gallwn ni sicrhau bod hynny yn digwydd.
First Minister, I'm pleased to hear you mention roads in your answer there to Alun Davies. I'm sure you'll be aware that 78 per cent of goods moved in the UK are being transported by roads, and I'm sure you'll agree that one of the keys to efficient economic development in the south Wales Valleys is good transport infrastructure.
You'll recall that the UK Conservative Government abolished tolls on the Severn crossings in 2018. So, the news that the Welsh Government is considering introducing tolls or road-charging schemes on Welsh roads is a bitter disappointment. How will you ensure that any tolls or road-charging schemes will not adversely impact economic development, and what assurance can you provide that the aim of these schemes will not simply be to raise revenue?
Prif Weinidog, rwy'n falch o'ch clywed chi'n sôn am ffyrdd yn eich ateb yn y fan yna i Alun Davies. Rwy'n siŵr y byddwch chi'n ymwybodol bod 78 y cant o'r nwyddau sy'n cael eu symud yn y DU yn cael eu cludo ar ffyrdd, ac rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno mai un o'r pethau allweddol i ddatblygu economaidd effeithlon yng Nghymoedd y de yw seilwaith trafnidiaeth da.
Byddwch chi'n cofio i Lywodraeth Geidwadol y DU ddiddymu'r tollau ar bontydd Hafren yn 2018. Felly, mae'r newyddion bod Llywodraeth Cymru yn ystyried cyflwyno tollau neu gynlluniau codi tâl ar y ffyrdd ar ffyrdd Cymru yn siom ofnadwy. Sut byddwch chi'n sicrhau na fydd unrhyw dollau neu gynlluniau codi tâl ar y ffyrdd yn cael effaith niweidiol ar ddatblygu economaidd, a pha sicrwydd allwch chi ei roi nad codi refeniw fydd unig nod y cynlluniau hyn?
Llywydd, I could spend some time, really, trying to make sure the Member's understood what is actually being proposed, but I'm sure you wouldn't want me to. Let me try to summarise as briefly as I can: there are no proposals for road charging in any general sense. We are under a legal obligation to make sure that those parts of the network where nitrogen dioxide concentrations are above legal limits—that we are taking all of the necessary actions to reduce them.
We have a plan—a funded plan—to do that, but the law requires us to consider a further range of measures should what we are doing not succeed. And it is a legal obligation for us to consider those further potential mitigation measures. That is why there has been talk of road charging, because that is one of the alternative things that we have to consider in order to demonstrate that we are meeting our legal obligations—not because we plan to do so; there are no such plans. We hope that what we're already doing—the 50 mph speed limits and other mitigation measures—will be sufficient to bring air quality within the limits of the law. But the law requires us, in case that should not succeed, to work through, with local communities, other measures that may be necessary, and that's where this story finds its origin.
Llywydd, gallwn i dreulio cryn amser, mewn gwirionedd, yn ceisio gwneud yn siŵr bod yr Aelod yn deall yr hyn sy'n cael ei gynnig mewn gwirionedd, ond rwy'n siŵr na fyddech chi eisiau i mi wneud hynny. Gadewch i mi geisio crynhoi mor fyr ag y gallaf: nid oes unrhyw gynigion ar gyfer codi tâl ar y ffyrdd mewn unrhyw ystyr gyffredinol. Mae'n rhwymedigaeth gyfreithiol arnom ni i sicrhau bod y rhannau hynny o'r rhwydwaith lle mae crynodiadau nitrogen deuocsid yn uwch na'r terfynau cyfreithiol—ein bod ni'n cymryd yr holl gamau angenrheidiol i'w lleihau.
Mae gennym ni gynllun—cynllun wedi ei ariannu—i wneud hynny, ond mae'r gyfraith yn ei gwneud yn ofynnol i ni ystyried ystod o fesurau eraill pe na bai'r hyn yr ydym ni'n ei wneud yn llwyddo. Ac mae'n ddyletswydd gyfreithiol arnom ni i ystyried y mesurau lliniaru posibl eraill hynny. Dyna pam y bu sôn am godi tâl ar y ffyrdd, oherwydd dyna un o'r pethau amgen y mae'n rhaid i ni eu hystyried er mwyn dangos ein bod ni'n cyflawni ein rhwymedigaethau cyfreithiol—nid oherwydd ein bod ni'n bwriadu gwneud hynny; nid oes unrhyw gynlluniau o'r fath. Rydym ni'n gobeithio y bydd yr hyn yr ydym ni eisoes yn ei wneud—y terfynau cyflymder 50 mya a mesurau lliniaru eraill—yn ddigon i ddod ag ansawdd aer o fewn terfynau'r gyfraith. Ond mae'r gyfraith yn ei gwneud yn ofynnol i ni, rhag ofn na fydd hynny'n llwyddo, weithio gyda chymunedau lleol drwy fesurau eraill a allai fod yn angenrheidiol, a dyna le mae tarddiad y stori hon.
5. Beth yw blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer cefnogi canol trefi? OQ56935
5. What are the Welsh Government's priorities for supporting town centres? OQ56935
I thank the Member, Llywydd. Our priority for town centres is to support the reinvention necessary to secure their long-term future. That requires a new mix of town-centre purposes, including retail, leisure, culture, public services, shared work facilities and living spaces, making these places once again sources of civic pride and identity, confidence and well-being.
Diolchaf i'r Aelod, Llywydd. Ein blaenoriaeth ar gyfer canol trefi yw cynorthwyo'r ailddyfeisio sydd ei angen i sicrhau eu dyfodol hirdymor. Mae hynny'n gofyn am gymysgedd newydd o ddibenion canol tref, gan gynnwys manwerthu, hamdden, diwylliant, gwasanaethau cyhoeddus, cyfleusterau gwaith a rennir a mannau byw, gan wneud y lleoedd hyn unwaith eto yn destun balchder a hunaniaeth ddinesig, hyder a llesiant.
I thank the First Minister for that answer. Town centres are, of course, the beating heart of our communities, but some recent reports, such as the Audit Wales report, 'Regenerating Town Centres in Wales', sketch out the challenges that they face. I welcome the robust comments from Welsh Government on how Ministers will address many of these issues through, for example, town centres first and the streamlining of funding processes. However, Audit Wales also noted issues around capacity at local government level. When there are already so many pressures on this tier, how is Welsh Government working with councils and the Welsh Local Government Association to ensure that they can support town centres in their areas?
Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna. Canol trefi, wrth gwrs, yw curiad calon ein cymunedau, ond mae rhai adroddiadau diweddar, fel adroddiad Archwilio Cymru, 'Adfywio Canol Trefi yng Nghymru', yn braslunio'r heriau y maen nhw'n eu hwynebu. Rwy'n croesawu sylwadau cadarn Llywodraeth Cymru ar sut y bydd Gweinidogion yn mynd i'r afael â llawer o'r materion hyn drwy, er enghraifft, ganol trefi yn gyntaf a symleiddio prosesau ariannu. Fodd bynnag, nododd Archwilio Cymru hefyd faterion yn ymwneud â chapasiti ar lefel llywodraeth leol. Pan fo cymaint o bwysau eisoes ar yr haen hon, sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda chynghorau a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru i sicrhau y gallan nhw gynorthwyo canol trefi yn eu hardaloedd?
I thank the Member for that, Llywydd, and I agree that of course local authorities are absolutely crucial to the town-centre regeneration agenda right across Wales. There are many, many fine examples of actions that are led by our local authorities bringing life back into those places.
Now, on a Wales-wide basis, responsibility for this rests with the ministerial town centre action group. It's chaired by my colleague Lee Waters; it met yesterday. Amongst its members are senior politicians from local government, senior officers from the WLGA, and the chief executive of One Voice Wales, making sure that the voice of local government is very clearly heard in those deliberations. The group is now going to focus on the recommendations of the Audit Wales report to which Vikki Howells referred, and also the recent report of Professor Karel Williams, which, as some Members here will know, took a particular interest in towns such as Haverfordwest, and to find a way of securing a vibrant future for them as well. Those two reports will form the agenda for that action group, and local authorities, in the way that Vikki Howells suggested, will be integral to that work.
Diolchaf i'r Aelod am hynna, Llywydd, ac rwy'n cytuno, wrth gwrs, bod awdurdodau lleol yn gwbl hanfodol i'r agenda adfywio canol trefi ledled Cymru. Ceir llawer iawn o enghreifftiau gwych o gamau gweithredu sy'n cael eu harwain gan ein hawdurdodau lleol sy'n rhoi bywyd newydd i'r lleoedd hynny.
Nawr, ar sail Cymru gyfan, y grŵp gweithredu gweinidogol ar ganol trefi sy'n gyfrifol am hyn. Fy nghyd-Weinidog Lee Waters sy'n ei gadeirio; cyfarfu ddoe. Ymhlith ei aelodau mae uwch wleidyddion o lywodraeth leol, uwch swyddogion o CLlLC, a phrif weithredwr Un Llais Cymru, gan wneud yn siŵr bod llais llywodraeth leol yn cael ei glywed yn eglur iawn yn y trafodaethau hynny. Bydd y grŵp bellach yn canolbwyntio ar argymhellion adroddiad Archwilio Cymru y cyfeiriodd Vikki Howells ato, a hefyd adroddiad diweddar yr Athro Karel Williams, a ddangosodd ddiddordeb arbennig, fel y bydd rhai Aelodau yma yn gwybod, mewn trefi fel Hwlffordd, a dod o hyd i ffordd o sicrhau dyfodol llewyrchus iddyn nhw hefyd. Bydd y ddau adroddiad hynny yn ffurfio'r agenda ar gyfer y grŵp gweithredu hwnnw, a bydd awdurdodau lleol, yn y ffordd yr awgrymodd Vikki Howells, yn rhan annatod o'r gwaith hwnnw.
6. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am fynediad at wasanaethau meddygon teulu yn rhanbarth Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr? OQ56936
6. Will the First Minister make a statement on access to GP services in the Betsi Cadwaladr University Health Board region? OQ56936
I thank the Member. Primary care services across Wales are facing increased demand from non-COVID related illnesses, delivery of the flu and booster vaccination programme, as well as the challenges of the ongoing pandemic. GPs and their clinical colleagues in north Wales make enormous efforts to keep their populations safe in these extraordinary times.
Diolchaf i'r Aelod. Mae gwasanaethau gofal sylfaenol ledled Cymru yn wynebu galw cynyddol yn sgil afiechydon nad ydyn nhw'n gysylltiedig â COVID, darparu'r rhaglen brechiadau ffliw ac atgyfnerthu, yn ogystal â heriau'r pandemig parhaus. Mae meddygon teulu a'u cydweithwyr clinigol yn y gogledd yn gwneud ymdrechion enfawr i gadw eu poblogaethau yn ddiogel yn y cyfnod eithriadol sydd ohoni.
Thank you. First Minister, an increasing number of constituents have raised concerns about their ability to secure a face-to-face appointment with locals GPs, with some being repeatedly told that all appointments at their practice are frequently booked—numerous phone calls on a daily basis and yet unable to secure any appointments. Of course, the use of online and telephone appointments have been a key part of the response in tackling the demand caused by COVID, however not everyone can or will consider these methods for such private and sensitive personal health issues. The year before, Age Cymru found that nine out of 10 people aged 75 and over actually consulted their GP during this time. So, when you look at the numbers now receiving these consultations, these measures are acting as a barrier. I've got GPs raising their concerns with me as well regarding the lack of ambulances when they need to make referrals. So, will you commit today to reviewing the guidance and support available to our GPs to enable a much easier and greater interface with patients? And also, with cervical screenings being of utmost importance in our GP practices, and the vital nature of ensuring that everyone with a cervix receives critical screening, does the First Minister agree with Sir Keir Starmer—[Interruption.]—that it is transphobic to say that only women have a cervix?
Diolch. Prif Weinidog, mae nifer cynyddol o etholwyr wedi codi pryderon am eu gallu i sicrhau apwyntiad wyneb yn wyneb â meddygon teulu lleol, gyda rhai yn cael eu hysbysu dro ar ôl tro fod pob apwyntiad yn eu meddygfa wedi eu llenwi yn rheolaidd—galwadau ffôn niferus yn ddyddiol ac eto'n methu â sicrhau unrhyw apwyntiadau. Wrth gwrs, mae'r defnydd o apwyntiadau ar-lein a dros y ffôn wedi bod yn rhan allweddol o'r ymateb i fynd i'r afael â'r galw a achoswyd gan COVID, ond ni all neu ni wnaiff pawb ystyried y dulliau hyn ar gyfer materion iechyd personol preifat a sensitif o'r fath. Y flwyddyn gynt, canfu Age Cymru fod naw o bob 10 o bobl 75 oed neu hŷn wedi ymgynghori â'u meddyg teulu yn ystod y cyfnod hwn. Felly, pan edrychwch chi ar y niferoedd sy'n derbyn yr ymgynghoriadau hyn bellach, mae'r mesurau hyn yn rhwystr. Mae gen i feddygon teulu yn codi eu pryderon gyda mi hefyd ynghylch y diffyg ambiwlansys pan fyddan nhw angen gwneud atgyfeiriadau. Felly, a wnewch chi ymrwymo heddiw i adolygu'r canllawiau a'r cymorth sydd ar gael i'n meddygon teulu er mwyn galluogi rhyngwyneb llawer haws a mwy rheolaidd gyda chleifion? A hefyd, gan fod sgrinio ceg y groth yn hollbwysig yn ein meddygfeydd teulu, a natur hanfodol sicrhau bod pawb sydd â cheg y groth yn cael sgriniadau critigol, a yw'r Prif Weinidog yn cytuno â Syr Keir Starmer—[Torri ar draws.]—ei bod hi'n drawsffobig dweud mai dim ond menywod sydd â cheg y groth?
You can choose to answer one of those two questions; you don't need to answer the two.
Gallwch ddewis ateb un o'r ddau gwestiwn hynny; nid oes angen i chi ateb y ddau.
Thank you, Llywydd. Well, I'll answer the question that wasn't just an attempt to make a naked political point, because the Member did make a series of important points in the first part of her question. Look, technological solutions to GP consultations are here to stay. They are now an important and integral part of the way in which primary care services will be provided in the future. But the proportion of consultations that are carried out face to face is growing all the time; I think it's back to about half of consultations in Wales are now face-to-face consultations. And I think the answer I have to give to the Member is that we just have to be prepared to trust the judgment of clinicians. They are best placed to know whether somebody can be just as effectively provided with a service by a telephone conversation or a consultation via video link, or whether it is necessary for the person to be seen face to face. Now, you need the technology to underpin that, and I know that there are some GP practices in the Member's own constituency where there's been recent investment to make sure there's an improved telephone service so people are able to get through on the phone and get the consultation that they need. But when that is properly in place, I think it is a clinical judgment as to whether or not the patient can be just as effectively treated via the technological route, or whether or not someone needs—for very good reasons, often—to be seen face to face.
Diolch, Llywydd. Wel, mi wnaf i ateb y cwestiwn nad oedd yn ymgais i wneud pwynt gwleidyddol noeth yn unig, oherwydd fe wnaeth yr Aelod gyfres o bwyntiau pwysig yn rhan gyntaf ei chwestiwn. Edrychwch, mae atebion technolegol i ymgynghoriadau meddygon teulu yma i aros. Maen nhw'n rhan bwysig ac annatod erbyn hyn o'r ffordd y bydd gwasanaethau gofal sylfaenol yn cael eu darparu yn y dyfodol. Ond mae cyfran yr ymgynghoriadau sy'n cael eu cynnal wyneb yn wyneb yn cynyddu drwy'r amser; rwy'n credu ei bod hi yn ôl i tua hanner yr ymgynghoriadau yng Nghymru bellach sy'n ymgynghoriadau wyneb yn wyneb. Ac rwy'n credu mai'r ateb y mae'n rhaid i mi ei roi i'r Aelod yw bod yn rhaid i ni fod yn barod i ymddiried yng nghrebwyll clinigwyr. Nhw sydd yn y sefyllfa orau i wybod a ellir darparu gwasanaeth i rywun yr un mor effeithiol drwy sgwrs ffôn neu ymgynghoriad drwy gyswllt fideo, neu a oes angen i'r person gael ei weld wyneb yn wyneb. Nawr, mae angen y dechnoleg arnoch i ategu hynny, ac rwy'n gwybod bod rhai meddygfeydd teulu yn etholaeth yr Aelod ei hun lle bu buddsoddiad diweddar i wneud yn siŵr bod gwell gwasanaeth ffôn fel bod pobl yn gallu cysylltu dros y ffôn a chael yr ymgynghoriad sydd ei angen arnyn nhw. Ond pan fydd hynny ar waith yn iawn, rwy'n credu mai barn glinigol yw hi o ran pa un a ellir trin y claf yr un mor effeithiol drwy'r llwybr technolegol neu a oes angen i rywun gael apwyntiad wyneb yn wyneb—am resymau da iawn, yn aml.
7. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith y codiadau arfaethedig mewn yswiriant gwladol ar y sector cyhoeddus yng Nghymru? OQ56934
7. What assessment has the Welsh Government undertaken of the impact of the planned national insurance rises on the public sector in Wales? OQ56934
I thank Joyce Watson, Llywydd. Planned national insurance rises will adversely affect Welsh public services in a number of ways. Employer national insurance contributions, for example, will drive up costs for all public services, while employee contributions will fall disproportionately on lower-paid workers who do so much to provide these services in Wales.
Diolchaf i Joyce Watson, Llywydd. Bydd y cynnydd arfaethedig i yswiriant gwladol yn cael effaith niweidiol ar wasanaethau cyhoeddus Cymru mewn nifer o ffyrdd. Bydd cyfraniadau yswiriant gwladol cyflogwyr, er enghraifft, yn cynyddu costau i'r holl wasanaethau cyhoeddus, tra bydd cyfraniadau cyflogeion yn cael eu hysgwyddo yn anghymesur gan weithwyr â chyflogau is sy'n gwneud cymaint i ddarparu'r gwasanaethau hyn yng Nghymru.
Thank you for that. It's bad enough that this is an enforced tax rise on working people in Wales, but it mustn't be a financial and administrative burden on our public services as well. So, what discussions has your administration had with the Westminster Government to ensure that the Welsh public sector employers are fully compensated and supported to pay for and administer the incoming tax charges?
Diolch am hynna. Mae'n ddigon drwg bod hwn yn gynnydd treth gorfodol ar bobl sy'n gweithio yng Nghymru, ond mae'n rhaid iddo beidio â bod yn faich ariannol a gweinyddol ar ein gwasanaethau cyhoeddus hefyd. Felly, pa drafodaethau mae eich gweinyddiaeth chi wedi eu cael gyda Llywodraeth San Steffan i sicrhau bod cyflogwyr sector cyhoeddus Cymru yn cael eu digolledu a'u cynorthwyo yn llawn i dalu a gweinyddu'r taliadau treth newydd?
I thank Joyce Watson for what is a very important question. Our initial estimate is that the direct cost to Welsh public services of employer national insurance contributions will be somewhere between £80 million and £90 million a year, and that does not include any contracted staff that they may have, as will be very common in social care. I'm afraid, Llywydd, the answer to the Member's question probably is, 'We'll never know', because we will have the opacity of the Barnett formula wrapped up in a comprehensive spending review, and I have no doubt at all that the UK Government will claim that all those costs have somehow been covered by the sums that they then derive from that exercise. It will be very difficult indeed to see whether that is in reality the case, or whether it is just the normal smoke and mirrors that we see around spending times. What is certain, Llywydd, is this: that of the money that the UK Government says will be invested in health and social care after April of next year, fully 12 per cent of it will come from the national insurance contributions of people who work in health and social care. So, it is the people who are doing the job who are being asked to pay for the money that is being provided. That is why we have said all along that national insurance was not the right vehicle through which to provide the very necessary funding for those vital public services.
Diolchaf i Joyce Watson am yr hyn sy'n gwestiwn pwysig iawn. Ein hamcangyfrif cychwynnol yw y bydd y gost uniongyrchol i wasanaethau cyhoeddus Cymru o gyfraniadau yswiriant gwladol cyflogwyr rywle rhwng £80 miliwn a £90 miliwn y flwyddyn, ac nid yw hynny'n cynnwys unrhyw staff dan gontract a allai fod ganddyn nhw, fel y bydd yn gyffredin iawn ym maes gofal cymdeithasol. Mae arnaf i ofn, Llywydd, mai'r ateb i gwestiwn yr Aelod, mae'n debyg, yw 'Ni fyddwn ni byth yn gwybod', oherwydd bydd gennym ni anhryloywedd fformiwla Barnett wedi ei lapio mewn adolygiad cynhwysfawr o wariant, ac nid oes gen i unrhyw amheuaeth o gwbl y bydd Llywodraeth y DU yn honni bod yr holl gostau hynny rywsut wedi eu bodloni gan y symiau y maen nhw'n eu deillio wedyn o'r ymarfer hwnnw. Bydd yn anodd iawn yn wir gweld a yw hynny'n wir mewn gwirionedd, neu ai dim ond y lledrithiau arferol yr ydym ni'n eu gweld o gwmpas adegau gwario. Yr hyn sydd yn sicr, Llywydd, yw hyn: o'r arian y mae Llywodraeth y DU yn dweud y bydd yn cael ei fuddsoddi mewn iechyd a gofal cymdeithasol ar ôl mis Ebrill y flwyddyn nesaf, bydd 12 y cant llawn ohono yn dod o gyfraniadau yswiriant gwladol pobl sy'n gweithio ym maes iechyd a gofal cymdeithasol. Felly, y bobl sy'n gwneud y gwaith yw'r rhai y gofynnir iddyn nhw dalu am yr arian sy'n cael ei ddarparu. Dyna pam rydym ni wedi dweud o'r cychwyn nad yswiriant gwladol oedd y cyfrwng cywir i ddarparu'r cyllid angenrheidiol iawn ar gyfer y gwasanaethau cyhoeddus hanfodol hynny.
Ac yn olaf, cwestiwn 8, Samuel Kurtz.
Finally, question 8, Samuel Kurtz.
8. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i helpu i leihau troseddau gwledig? OQ56909
8. What action is the Welsh Government taking to help reduce rural crime? OQ56909
I thank the Member. In addition to increasing the number of Welsh Government-funded police community support officers to 600, we are also investing in a new national rural crime co-ordinator for Wales. That post will establish a Wales-specific training programme for police officers and improve multi-agency efforts to tackle rural crime.
Diolch i'r Aelod. Yn ogystal â chynyddu nifer swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu a ariennir gan Lywodraeth Cymru i 600, rydym hefyd yn buddsoddi mewn cydgysylltydd troseddau gwledig cenedlaethol newydd i Gymru. Bydd y swydd honno'n sefydlu rhaglen hyfforddi sy'n benodol i Gymru ar gyfer swyddogion yr heddlu ac yn gwella ymdrechion amlasiantaethol i fynd i'r afael â throseddau gwledig.
Diolch, First Minister. Crime in the countryside causes serious distress to our rural communities, with agricultural vehicle thefts, sheep worrying and the vandalism of wildlife nesting areas all being reported in recent months. As a member of Wales YFC, these are issues that I'm all too aware of, and, as you mention, we are fortunate that Rob Taylor, Wales's wildlife and rural crime co-ordinator, has a passion and dogged determination to cut rural crime across Wales through a cohesive and collaborative approach between Welsh police forces. And while this role is being funded by the Welsh Government, that funding is due to stop in only a few short months. Therefore, what reassurances can you give to Wales's rural communities that the wildlife and rural crime co-ordinator will receive longer term funding to ensure Rob, his expertise and enthusiasm, aren't lost in the battle against rural crime? Diolch.
Diolch, Prif Weinidog. Mae troseddu yng nghefn gwlad yn achosi gofid difrifol i'n cymunedau gwledig, ac mae dwyn cerbydau amaethyddol, aflonyddu defaid a fandaleiddio ardaloedd nythu bywyd gwyllt i gyd wedi cael eu hadrodd yn ystod y misoedd diwethaf. Fel aelod o Glwb Ffermwyr Ifanc Cymru, mae'r rhain yn faterion yr wyf i'n ymwybodol iawn ohonyn nhw, ac, fel yr ydych chi'n sôn, rydym ni'n ffodus bod gan Rob Taylor, cydgysylltydd bywyd gwyllt a throseddu gwledig Cymru yn angerddol ac yn hynod benderfynol o leihau troseddu gwledig ledled Cymru drwy ddull cydlynol a chydweithredol rhwng heddluoedd Cymru. Ac er bod y swydd hon yn cael ei hariannu gan Lywodraeth Cymru, bydd y cyllid hwnnw yn dod i ben ymhen ychydig fisoedd. Felly, pa sicrwydd y gallwch chi ei roi i gymunedau gwledig Cymru y bydd y cydgysylltydd bywyd gwyllt a throseddau gwledig yn cael cyllid tymor hwy i sicrhau nad yw Rob, ei arbenigedd a'i frwdfrydedd, yn cael eu colli yn y frwydr yn erbyn troseddu gwledig? Diolch.
Diolch yn fawr. Thank you for what Samuel Kurtz said about the person appointed to the post, because you're absolutely right, he is someone with an enormous track record and a huge passion for this work. We said in the beginning that we would do this, Llywydd, on a pilot basis to see whether it delivered the advantages we think are there to be delivered. We will evaluate the pilot, of course, and then we will have to make the difficult decisions that are there when we come to set our own budget in the light of the comprehensive spending review. If the evidence is there of success, and I know the Member will have seen—. This is not to devalue at all the important points he made about the nature of rural crime, but it was encouraging to see the National Farmers Union report that Wales had seen the biggest reduction in rural theft between 2019 and 2020 of any part of the United Kingdom. When it does happen, it is deeply distressing to people in the way that the Member said. The national rural crime co-ordinator is one of the ways in which we can try to build further on that achievement of recent times.
Diolch yn fawr. Diolch am yr hyn a ddywedodd Samuel Kurtz ynghylch y person a gafodd ei benodi i'r swydd, oherwydd rydych chi'n hollol iawn, mae e'n rhywun sydd â llawer iawn o brofiad ac angerdd enfawr am y gwaith. Fe wnaethom ni ddweud yn y dechrau y byddem ni'n gwneud hyn, Llywydd, ar sail cynllun treialu i weld a oedd yn cyflawni'r manteision sydd i'w cyflawni, yn ein barn ni. Byddwn ni'n gwerthuso'r cynllun treialu, wrth gwrs, ac yna bydd yn rhaid i ni wneud y penderfyniadau anodd sydd yno pan fyddwn ni'n dod i bennu ein cyllideb ein hunain yng ngoleuni'r adolygiad cynhwysfawr o wariant. Os yw'r dystiolaeth yno o lwyddiant, a gwn y bydd yr Aelod wedi gweld—. Nid dibrisio'r holl bwyntiau pwysig a wnaeth ef ynghylch natur troseddu gwledig yw hyn, ond roedd yn galonogol gweld adroddiad Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr mai Cymru o bo rhan arall o'r DU a oedd wedi gweld y gostyngiad mwyaf mewn lladrad gwledig rhwng 2019 a 2020. Pan fydd yn digwydd, mae'n peri gofid mawr i bobl yn y ffordd y dywedodd yr Aelod. Mae'r cydgysylltydd troseddu gwledig cenedlaethol yn un o'r ffyrdd y gallwn ni geisio datblygu'r cyflawniad diweddar hwnnw ymhellach.
Diolch i'r Prif Weinidog.
I thank the First Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad hwnnw. Lesley Griffiths.
The next item is the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd to make that statement. Lesley Griffiths.
Thank you. I've no changes to announce to this week's business. Draft business for the next three sitting weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch. Does gen i ddim newidiadau i'w cyhoeddi i'r busnes yr wythnos hon. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos eistedd nesaf wedi'i nodi ar y datganiad a'r cyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.
Thank you for the business statement. Can I call for two Government statements, please—the first from the Minister for education on the availability or unavailability of examination certificates from the WJEC? I've been contacted by a constituent this week who's very eager to embark on a nursing degree, but has had to put it off twice because he is unable to access the copies of his examination certificates from the WJEC. They say that they're unable to issue them because of COVID and the pandemic, but it does seem to be an extraordinary thing that someone's had to postpone things now for two academic years as a result of the unavailability of these, so I'd be grateful if the Minister could make a statement on that.
Secondly, can I call for a statement on town centre heritage? I took note of the First Minister's comments earlier on, and, of course, we do need to make an effort to regenerate our town centres here in Wales, but that must not be at the expense of local heritage in our communities, and there are some fantastic examples of people in my own constituency in Colwyn Bay with the Imagine Colwyn Bay heritage app, which goes live this week, and in Ruthin with the Peers memorial refurbishment project, which is currently getting under way. The Peers memorial is the town clock in Ruthin, for those who've visited, on St Peter's square, very much a focal point of the town. But these sorts of projects need funding, they need support, in order to keep up the maintenance of these important aspects of our heritage. So, perhaps we can have a statement on these things and how we can complement our town-centre regeneration with heritage in the future.
Diolch am y datganiad busnes. A gaf i alw am ddau ddatganiad gan y Llywodraeth, os gwelwch yn dda—y cyntaf gan y Gweinidog addysg ynghylch a oes tystysgrifau arholiad ar gael ai peidio gan CBAC? Mae etholwr wedi cysylltu â mi yr wythnos hon sy'n awyddus iawn i gychwyn ar radd nyrsio, ond mae wedi gorfod ei gohirio ddwywaith oherwydd nad yw'n gallu cael gafael ar gopïau o'i dystysgrifau arholiad gan CBAC. Maen nhw'n dweud nad ydyn nhw'n gallu eu cyhoeddi oherwydd COVID a'r pandemig, ond mae'n ymddangos yn beth rhyfeddol bod rhywun wedi gorfod gohirio pethau nawr am ddwy flynedd academaidd o ganlyniad i'r ffaith nad yw'r rhain ar gael, felly byddwn i'n ddiolchgar os gallai'r Gweinidog wneud datganiad ar hynny.
Yn ail, a gaf i alw am ddatganiad ar dreftadaeth canol trefi? Sylwais i ar sylwadau'r Prif Weinidog yn gynharach, ac, wrth gwrs, mae angen i ni wneud ymdrech i adfywio canol ein trefi yma yng Nghymru, ond mae'n rhaid i hynny beidio â bod ar draul treftadaeth leol yn ein cymunedau, ac mae rhai enghreifftiau gwych o bobl yn fy etholaeth i ym Mae Colwyn gydag ap treftadaeth Dychmygwch Fae Colwyn, sy'n mynd yn fyw yr wythnos hon, ac yn Rhuthun gyda phrosiect adnewyddu cofeb Peers, sy'n mynd rhagddo ar hyn o bryd. Cloc y dref yn Rhuthun yw cofeb Peers, ar sgwâr San Pedr, i'r rhai sydd wedi bod yno, ac mae'n ganolbwynt i'r dref. Ond mae angen cyllid ar y mathau hyn o brosiectau, mae angen cymorth arnyn nhw, er mwyn parhau i gynnal yr agweddau pwysig hyn ar ein treftadaeth. Felly, efallai y gallwn ni gael datganiad ar y pethau hyn a sut y gallwn ni ategu adfywio ein canol trefi â threftadaeth yn y dyfodol.
Thank you. In relation to your first question around people not receiving certificates from the WJEC, I will certainly ask the Minister for education if he or any of his officials have had discussions around this issue, and, if there is anything positive he can come back with following those discussions, I will ask him to write to you.
I think you make a really important point around heritage in our town centres. I was really pleased—with my north Wales Minister's hat on—to visit the museum, which has been refurbished, in Llandudno last Thursday. And I think it is really important that our town centres do keep the amazing heritage that so many of them have.
Diolch. O ran eich cwestiwn cyntaf ynghylch pobl nad ydyn nhw'n derbyn tystysgrifau gan CBAC, fe wnaf i yn sicr ofyn i'r Gweinidog addysg os yw ef neu unrhyw un o'i swyddogion wedi cael trafodaethau ynghylch y mater hwn, ac, os oes unrhyw beth cadarnhaol y gall ei nodi yn dilyn y trafodaethau hynny, fe ofynnaf iddo ysgrifennu atoch chi.
Rwy'n credu eich bod chi'n gwneud pwynt pwysig iawn ynghylch treftadaeth yng nghanol ein trefi. Roeddwn i'n falch iawn—gan wisgo fy het Gweinidog y gogledd—i ymweld â'r amgueddfa, sydd wedi'i hadnewyddu, yn Llandudno ddydd Iau diwethaf. Ac rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn bod canol ein trefi ni'n cadw'r dreftadaeth ryfeddol sydd gan gynifer ohonyn nhw.
Diolch, Drefnydd. Mi fyddwch chi'n ymwybodol o'r twf aruthrol yn achosion COVID yn ein hysgolion ni. Yn yr wythnos ddiwethaf, mae yna 9,500 o achosion wedi bod ymhlith pobl ifanc o dan 20 mlwydd oed—y rhan fwyaf ohonyn nhw yn ein hysgolion. Flwyddyn yn ôl, roedd yna reolau clir mewn lle yn yr ysgolion o ran gorchudd wyneb, awyru, pellter cymdeithasol, ac yn y blaen. Ac yn wir, mae gwyddonwyr independent SAGE yn argymell yn gryf y dylid ailgyflwyno mesurau o'r fath yn ein hysgolion heddiw. Mae plant i ffwrdd yn sâl heb ddysgu digidol o bell yn cael ei gynnig iddyn nhw, ac felly llawer yn colli allan ar eu haddysg, a nifer o athrawon yn methu mynd i'r ysgol, ac ysgolion yn cael trafferth cynnal dosbarthiadau. Ar yr un pryd, nid yw'r rheolau'n glir i rieni pwy sydd i fod i gael ei ynysu a phwy sy'n cael mynd i'r ysgol ai peidio os ydyn nhw mewn dosbarth efo rhywun positif. Mae'r drefn, yn wir, yn llanast. Yn wir, mae'n arwain rhai i feddwl tybed ai'r bwriad ydy cael imiwnedd gyrr ymhlith plant a disgyblion. Trefnydd, yng ngoleuni hyn, felly, a wnewch chi sicrhau bod y Gweinidogion addysg ac iechyd yn dod â datganiad brys o flaen y Senedd, yn cynnwys rheoliadau clir am sut y mae rheoli COVID yn ein sefydliadau addysgiadol, os gwelwch yn dda?
Thank you, Trefnydd. You'll be aware of the huge growth in the number of cases of COVID in our schools. Over the last week, there have been 9,500 cases among young people under the age of 20—most of them in our schools. A year ago, there was clear guidance for schools in terms of face coverings, ventilation, social distancing, and so on. And indeed, independent SAGE scientists highly recommend that such measures should be reintroduced in our schools today. With children away from school, being ill, without digital learning, many are missing out on their education, and a number of teachers can't attend schools either, and schools are having difficulty in staging classes. Currently, the rules aren't clear to parents as to who should isolate and who should attend school if they are in a class with someone who's tested positive. The system is a mess. It's leading some to think whether the intention is to have herd immunity among children and pupils. Trefnydd, in light of this, will you ensure that the Ministers for education and health bring urgent statements to the Senedd, including clear guidance as to how COVID should be managed in our educational establishments, please?
Thank you. I disagree with the Member that the system is a mess. We obviously understand the concerns that have been raised in relation to issues around self-isolation and household contacts within our schools. Our priority is absolutely to ensure that as many young people are in education as possible, so that we don't have the issues that you referred to in relation to home learning. We're very clear what our current position is, and this has been fed back to all the schools. I did a school visit myself, in my own constituency, on Friday, and asked the headteacher there if he felt the current guidance was clear, and he answered, 'yes'.
Diolch. Rwy'n anghytuno â'r Aelod bod y system yn llanastr. Rydym, yn amlwg, yn deall y pryderon sydd wedi'u codi o ran materion sy'n ymwneud â hunan-ynysu a chysylltiadau cartref yn ein hysgolion. Ein blaenoriaeth ni yn sicr yw sicrhau bod cynifer o bobl ifanc mewn addysg â phosibl, fel nad oes gennym ni'r materion y gwnaethoch chi gyfeirio atyn nhw o ran dysgu yn y cartref. Rydym ni'n glir iawn beth yw ein sefyllfa bresennol, ac mae hyn wedi cael ei gyfleu i bob ysgol. Ymwelais i ag un ysgol fy hun, yn fy etholaeth i, ddydd Gwener, a gofynnais i'r pennaeth yno a oedd yn teimlo bod y canllawiau presennol yn glir, ac atebodd, 'ydyn'.
I've been contacted by a constituent who lives with ME, a condition otherwise known as chronic fatigue syndrome, and she's concerned about the National Institute for Health and Care Excellence's decision to delay the publication of its new revised guidelines for the treatment of ME. And campaign groups for people living with ME believe this delay has been caused by a small number of professional bodies pushing back against changes in the revised guidance. I wrote to NICE, who responded that they are convening a round table next month, to try and reach a compromise position, but some of the campaign groups are not satisfied and believe that NICE are breaking its own protocols in delaying publication. So, could we have a statement from the Minister for Health and Social Services to provide an update on what, if anything, Welsh Government can do that's appropriate to bring pressure on NICE to publish its revised guidelines as soon as possible, for the benefit of people living with chronic fatigue syndrome?
And I'd also like to ask for a statement on people who are at risk of flooding. I've got constituents who live near a river that is causing erosion at the rear of their properties. We met with Natural Resources Wales at their properties. One resident would be expected to pay £36,000 just to prevent erosion. Natural Resources Wales say they've got no powers to issue any kind of funding for erosion issues. We feel that there's a group of residents who are stuck in the middle. They're not subject to immediate flooding, but must take action now to prevent it in future, but there's no funding available for them to support what would be otherwise unaffordable long-term flood risk prevention. So, please could we have a statement about those people who are stuck in the middle between immediate flooding now and possible flooding in the future?
Mae etholwr sy'n byw gydag ME wedi cysylltu â mi, cyflwr a elwir fel arall yn syndrom blinder cronig, ac mae hi'n pryderu ynghylch penderfyniad y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal i ohirio cyhoeddi ei ganllawiau diwygiedig newydd ar gyfer trin ME. Ac mae grwpiau ymgyrchu ar gyfer pobl sy'n byw gydag ME yn credu bod yr oedi hwn wedi'i achosi gan nifer fach o gyrff proffesiynol yn gwthio'n ôl yn erbyn newidiadau yn y canllawiau diwygiedig. Ysgrifennais i at NICE, a ymatebodd gan ddweud eu bod yn cynnull cyfarfod bord gron y mis nesaf, i geisio cyrraedd cyfaddawd, ond nid yw rhai o'r grwpiau ymgyrchu yn fodlon ac maen nhw'n credu bod NICE yn torri ei brotocolau ei hun wrth ohirio cyhoeddi. Felly, a gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i roi'r wybodaeth ddiweddaraf ynghylch yr hyn y gall Llywodraeth Cymru, os o gwbl, ei wneud sy'n briodol i roi pwysau ar NICE i gyhoeddi ei ganllawiau diwygiedig cyn gynted â phosibl, er budd pobl sy'n byw gyda syndrom blinder cronig?
A hoffwn i hefyd ofyn am ddatganiad ar bobl sydd mewn perygl o ddioddef llifogydd. Mae gen i etholwyr sy'n byw ger afon sy'n achosi erydu yng nghefn eu heiddo. Gwnaethom ni gyfarfod â Cyfoeth Naturiol Cymru yn eu heiddo. Byddai disgwyl i un preswylydd dalu £36,000 dim ond i atal erydu. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn dweud nad oes ganddyn nhw bwerau i gyhoeddi unrhyw fath o gyllid ar gyfer materion erydu. Rydym ni'n teimlo bod grŵp o drigolion wedi'u dal yn y canol. Nid ydyn nhw'n wynebu llifogydd ar unwaith, ond mae'n rhaid iddyn nhw gymryd camau nawr i'w atal yn y dyfodol, ond nid oes cyllid ar gael iddyn nhw i gefnogi'r hyn a fyddai fel arall yn ddulliau atal perygl llifogydd hirdymor nid oes modd ei fforddio. Felly, a gawn ni ddatganiad am y bobl hynny sydd wedi'u dal yn y canol rhwng llifogydd uniongyrchol nawr a llifogydd posibl yn y dyfodol?
Thank you. As a Government, we were very disappointed that the NICE guidance wasn't published. It's not a judgment on the content or the proposed treatment, it's simply around the manner in which the publication was then postponed. I know the health Minister's officials did contact NICE to raise Welsh Government's concerns, and try and determine what their next steps are going to be to overcome the issue. There is an independently chaired round-table discussion to be held with NICE and key stakeholders in October, and we certainly look forward to a consensus being reached, and I think that time would be the most appropriate time for the health Minister to make a statement, if she felt it the right direction to go.
In relation to your second question, I would advise you to write directly to the Minister for Climate Change, because it could be that she will be able to advise your constituents around any specific funding that might be available.
Diolch. Fel Llywodraeth, roeddem ni'n siomedig iawn na chafodd canllawiau NICE eu cyhoeddi. Nid yw'n ddyfarniad ar y cynnwys na'r driniaeth arfaethedig, mae'n ymwneud â'r modd y cafodd y cyhoeddiad wedyn ei ohirio. Rwy'n gwybod bod swyddogion y Gweinidog iechyd wedi cysylltu â NICE i godi pryderon Llywodraeth Cymru, a cheisio darganfod beth fydd eu camau nesaf i oresgyn y mater. Mae trafodaeth ford gron wedi'i chadeirio'n annibynnol i'w chynnal gyda NICE a rhanddeiliaid allweddol ym mis Hydref, ac rydym ni'n sicr yn edrych ymlaen at gael consensws, ac rwy'n credu mai'r amser hynny fyddai'r amser mwyaf priodol i'r Gweinidog iechyd wneud datganiad, pe bai hi'n teimlo mai dyma'r cyfeiriad cywir i fynd iddo.
O ran eich ail gwestiwn, byddwn i'n eich cynghori i ysgrifennu'n uniongyrchol at y Gweinidog Newid Hinsawdd, oherwydd efallai y bydd yn gallu cynghori'ch etholwyr ynghylch unrhyw gyllid penodol a allai fod ar gael.
Can I call for a debate in this Chamber on the issue of what can be done to provide safer travel for horse riders in Wales? Equine ownership in Wales is worth over £0.5 billion to the Welsh economy, and is a vital part of the health and well-being of many people. For horse owners, riding and exercising their horses is integral to their lives, and one that needs more protection put into place. Riding horses on the roads has become increasingly dangerous. The British Horse Society has reported, through their Dead Slow campaign, that there have been 1,010 instances involving horses this year; 46 horses have been killed; and 118 horses injured in the UK. Although the Welsh Government has proposed changes to the highway code, this does not change the fact that 80 per cent of instances occur because drivers travel too close to horses.
The debate will also be very timely, because, as some Members will be aware, on Sunday, 19 September, horse riders right across Wales staged a protest to call for active travel plans to include them. They argue that many bridleways have been downgraded to footpaths, which have taken away vital routes for horses and their riders, forcing them to use roads to travel upon. I would ask for this debate as an urgent matter. It would allow Members to present experiences of horse riders from across their regions and discuss proposals that could be put into place to help protect horses and riders. The debate should also discuss including horse riders in the Welsh Government's active travel plans. Thank you.
A gaf i alw am ddadl yn y Siambr hon ar fater yr hyn y mae modd ei wneud i ddarparu teithio mwy diogel ar gyfer marchogion ceffylau yng Nghymru? Mae perchnogaeth ceffylau yng Nghymru werth dros £0.5 biliwn i economi Cymru, ac mae'n rhan hanfodol o iechyd a lles llawer o bobl. I berchnogion ceffylau, mae marchogaeth ac ymarfer eu ceffylau yn rhan annatod o'u bywydau, ac yn rhywbeth y mae angen ei amddiffyn yn fwy. Mae marchogaeth ceffylau ar y ffyrdd wedi dod yn fwyfwy peryglus. Mae Cymdeithas Ceffylau Prydain wedi adrodd, drwy eu hymgyrch Dead Slow, fod 1,010 o achosion yn ymwneud â cheffylau wedi bod eleni; 46 o geffylau wedi'u lladd; a 118 o geffylau wedi'u hanafu yn y DU. Er bod Llywodraeth Cymru wedi cynnig newidiadau i'r cod priffyrdd, nid yw hyn yn newid y ffaith bod 80 y cant o achosion yn digwydd oherwydd bod gyrwyr yn teithio'n rhy agos at geffylau.
Bydd y ddadl hefyd yn amserol iawn, oherwydd, fel y mae rhai Aelodau'n gwybod, ddydd Sul, 19 Medi, cynhaliodd marchogion ceffylau ledled Cymru brotest i alw am gynlluniau teithio llesol i'w cynnwys nhw. Maen nhw'n dadlau bod llawer o lwybrau ceffylau wedi'u hisraddio i lwybrau troed, sydd wedi dileu llwybrau hanfodol i geffylau a'u marchogion, gan eu gorfodi i ddefnyddio ffyrdd i deithio arnyn nhw. Byddwn i'n gofyn am y ddadl hon fel mater brys. Byddai'n caniatáu i Aelodau gyflwyno profiadau marchogion ceffylau o bob rhan o'u rhanbarthau a thrafod cynigion y byddai modd eu rhoi ar waith i helpu i ddiogelu ceffylau a marchogion. Dylai'r ddadl hefyd drafod cynnwys marchogion yng nghynlluniau teithio llesol Llywodraeth Cymru. Diolch.
Thank you. I was aware of the campaign that took place on 19 September, and I know several colleagues attended events in their constituencies around the issue. As you say, currently, as a Government, we are looking at what we can do around the highway code, for instance, and other forms of active travel. So, I don't think a statement would be appropriate at this current time.
Diolch. Roeddwn i'n ymwybodol o'r ymgyrch a ddigwyddodd ar 19 Medi, a gwn i fod nifer o gyd-Aelodau wedi bod yn bresennol mewn digwyddiadau yn eu hetholaethau ynghylch y mater. Fel y dywedwch chi, ar hyn o bryd, fel Llywodraeth, rydym ni'n edrych ar yr hyn y gallwn ni ei wneud o amgylch y cod priffyrdd, er enghraifft, a mathau eraill o deithio llesol. Felly, nid wyf i'n credu y byddai datganiad yn briodol ar hyn o bryd.
Drefnydd, mae gan bawb yr hawl i deimlo'n ddiogel mewn mannau cyhoeddus, boed hynny ar drafnidiaeth gyhoeddus, wrth gerdded ar y stryd, neu mewn unrhyw fan arall. Ond, yn anffodus, dro ar ôl tro, rydym ni'n clywed am achosion o drais gwrywaidd yn erbyn menywod yn y mannau hyn. Rydym ni oll, wrth gwrs, yn ymwybodol o'r hyn ddigwyddodd yn Llundain i Sabina Nessa, athrawes 28 oed a gafodd ei llofruddio tra'n cerdded o'i chartref, am tua hanner awr wedi wyth y nos, i'w thafarn leol, taith o ryw ychydig o bum munud.
Mae trais gwrywaidd yn erbyn menywod yn broblem yma yng Nghymru, fel y mae dros y Deyrnas Gyfunol wrth gwrs, ac mae'n rhaid rhoi diwedd arno. Ei atal, yn hytrach na'i reoli. A wnaiff y Llywodraeth, felly, ddatganiad i'n diweddaru ni ynghylch y gwaith sy'n cael ei wneud i gryfhau'r strategaeth genedlaethol ar drais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, gan amlinellu'r camau i gryfhau diogelwch menywod ar drafnidiaeth gyhoeddus, mewn mannau cyhoeddus ac ar-lein fel rhan o'r strategaeth, ac amserlen ynghylch cyflawni hyn? Diolch.
Trefnydd, everyone has a right to feel safe in public spaces, be that on public transport, as they walk along the street, or anywhere else. But, unfortunately, time and time again, we hear of cases of male violence against women in these spaces. We are all aware, of course, of what happened in London to Sabina Nessa, a 28-year-old teacher who was murdered whilst walking from her home at around 8.30 in the evening, a five-minute journey, to a local pub.
Male violence against women is a problem here in Wales, as it is across the UK of course, and we must end it. We must prevent it, rather than managing it. Will the Government make a statement to update us on the work that's being done to strengthen the national strategy on violence against women, domestic violence and sexual violence, outlining the steps to safeguard women on public transport, in public spaces and online as part of that strategy? And can we have a timetable on the delivery of this? Thank you.
Diolch. The Minister for Social Justice will be making a statement this afternoon—a written statement.
Diolch. Bydd y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn gwneud datganiad y prynhawn yma—datganiad ysgrifenedig.
Alun Davies. Sorry, Alun, it wasn't that I was reluctant to call you, it was just that I couldn't find the name on my list. [Laughter.]
Alun Davies. Mae'n ddrwg gennyf i, Alun, nid oedd yn fater o fod yn amharod i'ch galw chi, ond methais ddod o hyd i'r enw ar fy rhestr. [Chwerthin.]
I'm sure it wasn't. Not this time, no. [Laughter.] Minister, I asked, last week, for a statement on civil contingencies. Since last week's business statement, of course, we've seen further chaos across Wales, and constituents have been telling me that people who work in the emergency services, people who work in the caring services, are unable to reach their places of work because of the problems in getting fuel. This has been an utter disaster and has been caused by—. We know there have been policy failures from the United Kingdom Government, but the failure to recognise, and to plan for Brexit, is, of course, at the heart of this. The Welsh Government's civil contingencies planning did plan for a number of different eventualities, including these matters, as part of 'no deal' Brexit planning. I would like to have a statement, if possible, about how the Welsh Government can help people across the country who are being faced by the chaos that they are facing at the moment.
I'd also like to ask for a statement on business support post furlough ending, and how we can support people in work, as we see support from the United Kingdom Government ending at the moment. There are a number of businesses that have approached me, in Blaenau Gwent, who are very concerned about their ability to maintain employment, and it is important that we are able to support and sustain businesses, as the United Kingdom Government walks away from their responsibilities and those businesses.
Rwy'n siŵr nad oedd. Nid y tro hwn, na. [Chwerthin.] Gweinidog, gofynnais i yr wythnos diwethaf, am ddatganiad ar argyfyngau sifil posibl. Ers datganiad busnes yr wythnos diwethaf, wrth gwrs, rydym ni wedi gweld rhagor o anhrefn ledled Cymru, ac mae etholwyr wedi bod yn dweud wrthyf i nad yw pobl sy'n gweithio yn y gwasanaethau brys, pobl sy'n gweithio yn y gwasanaethau gofalu, yn gallu cyrraedd eu mannau gwaith oherwydd y problemau o ran cael tanwydd. Mae hyn wedi bod yn drychineb llwyr ac mae wedi'i achosi gan—. Rydym ni'n gwybod bod methiannau polisi wedi bod gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig, ond mae'r methiant i gydnabod, a chynllunio ar gyfer Brexit, wrth gwrs, wrth wraidd hyn. Roedd cynllunio argyfyngau sifil Llywodraeth Cymru yn cynllunio ar gyfer nifer o wahanol achosion, gan gynnwys y materion hyn, fel rhan o gynllunio Brexit heb gytundeb. Hoffwn i gael datganiad, os yw'n bosibl, ynghylch sut y gall Llywodraeth Cymru helpu pobl ledled y wlad sy'n wynebu'r anhrefn y maen nhw yn ei hwynebu ar hyn o bryd.
Hoffwn i hefyd ofyn am ddatganiad ar gymorth busnes ar ôl i'r ffyrlo ddod i ben, a sut y gallwn ni gefnogi pobl mewn gwaith, wrth i ni weld cefnogaeth gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig yn dod i ben ar hyn o bryd. Mae nifer o fusnesau sydd wedi cysylltu â mi, ym Mlaenau Gwent, sy'n pryderu'n fawr am eu gallu i gynnal cyflogaeth, ac mae'n bwysig ein bod ni'n gallu cefnogi a chynnal busnesau, wrth i Lywodraeth y Deyrnas Unedig gerdded i ffwrdd o'u cyfrifoldebau a'r busnesau hynny.
Thank you. I think you're certainly correct in the fact that the UK Government did not have that long-term planning that we should have had, and we have certainly seen chaotic scenes over the weekend. I think it's really important to say there is no shortage of fuel in the UK, and we continue to encourage people to buy fuel as they normally would. The civil contingencies part of Welsh Government are currently having discussions. I'm aware of meetings this morning, and I will certainly ask the Minister at the most appropriate time to come forward with a statement for Members.
I think we all recognise that, again, furlough finishing on Thursday is too soon. We would have preferred to see it continue, because clearly we are still in the midst of the COVID pandemic. Obviously, as a Government, we have limited funding and limited levers in relation to this. So, I know that the Minister for Economy continues to have discussions with the UK Government about what we can do to support our businesses.
Diolch. Rwy'n credu eich bod chi'n sicr yn gywir yn y ffaith nad oedd gan Lywodraeth y DU y cynllunio hirdymor hwnnw y dylem ni fod wedi'i gael, ac yn sicr, rydym ni wedi gweld golygfeydd anhrefnus dros y penwythnos. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn dweud nad oes prinder tanwydd yn y DU, ac rydym ni'n parhau i annog pobl i brynu tanwydd fel y bydden nhw fel arfer. Mae rhan argyfyngau sifil posibl Llywodraeth Cymru yn trafod ar hyn o bryd. Rwy'n ymwybodol o gyfarfodydd y bore yma, ac yn sicr, byddaf i'n gofyn i'r Gweinidog gyflwyno datganiad i'r Aelodau ar yr adeg fwyaf priodol.
Rwy'n credu ein bod ni i gyd yn cydnabod bod dod â'r ffyrlo i ben ddydd Iau, unwaith eto, yn rhy fuan. Byddai'n well gennym ni ei weld yn parhau, oherwydd mae'n amlwg ein bod ni yn dal i fod yng nghanol pandemig COVID. Yn amlwg, fel Llywodraeth, prin yw'r cyllid sydd gennym ni a phrin yw'r dulliau o ran hyn. Felly, gwn i fod Gweinidog yr Economi yn parhau i gael trafodaethau gyda Llywodraeth y DU ynghylch yr hyn y gallwn ni ei wneud i gefnogi ein busnesau.
Minister, a few weeks ago I asked for an investigation into how seven patients at Maesteg hospital died in a COVID outbreak last autumn that affected every patient in the hospital. I understand that patients transferred into Maesteg from other hospitals would have tested negative for COVID before admission. So, this means that someone coming into the hospital from a care home or from the community might have brought it in. Why were they not tested? By last autumn, the dangers of sending people into closed environments like care homes or hospitals were well known, so testing should have been done. I would like a statement by the health Minister setting out how infection control is now being managed so that we avoid such disastrous consequences going forward. Thank you very much.
Gweinidog, ychydig wythnosau'n ôl, gofynnais i am ymchwiliad i sut y bu farw saith claf yn ysbyty Maesteg o achosion o COVID yr hydref diwethaf a effeithiodd ar bob claf yn yr ysbyty. Rwy'n deall y byddai cleifion a gafodd eu trosglwyddo i Faesteg o ysbytai eraill wedi profi'n negyddol am COVID cyn eu derbyn. Felly, mae hyn yn golygu y gallai rhywun a ddaeth i mewn i'r ysbyty o gartref gofal neu o'r gymuned fod wedi dod ag ef i mewn. Pam na chawson nhw eu profi? Erbyn hydref diwethaf, roedd peryglon anfon pobl i amgylcheddau caeedig fel cartrefi gofal neu ysbytai yn hysbys iawn, felly dylai profion fod wedi cael eu cynnal. Hoffwn i gael datganiad gan y Gweinidog iechyd yn nodi sut y mae rheoli heintiau yn cael ei reoli erbyn hyn fel ein bod ni'n osgoi canlyniadau trychinebus o'r fath wrth symud ymlaen. Diolch yn fawr iawn.
Well, the Minister for Health and Social Services will be giving an oral statement every three weeks in the Chamber around the COVID-19 pandemic, and it might be the most appropriate time for you to question her then.
Wel, bydd y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn rhoi datganiad llafar bob tair wythnos yn y Siambr ynghylch pandemig COVID-19, ac efallai mai dyma'r amser mwyaf priodol i chi ei holi hi bryd hynny.
Could I ask for a statement on the learner transport review, please, Trefnydd? According to the Welsh Government's own website, it was indicated that the review was due to be published in March of this year. However, colleagues in local government have told me that they have been advised that the review is delayed and will be delivered within the life of this Government. Meanwhile, in my region, specifically in the Llynfi valley, in Caerau, a community that has consistently ranked highly in the index of deprivation, and often in the top five in Wales, there are pupils who face a walk of 45 minutes to an hour to get to school, and scenarios like this are being repeated elsewhere in Swansea and Port Talbot. Does the Welsh Government believe that removing school transport for some of the most disadvantaged communities in Wales is the right way forward?
A gaf i ofyn am ddatganiad ar yr adolygiad o gludiant i ddysgwyr, os gwelwch yn dda, Trefnydd? Yn ôl gwefan Llywodraeth Cymru ei hun, nodwyd bod yr adolygiad i fod i gael ei gyhoeddi ym mis Mawrth eleni. Fodd bynnag, mae cydweithwyr mewn llywodraeth leol wedi dweud wrthyf i eu bod wedi cael gwybod bod yr adolygiad yn cael ei ohirio ac y bydd yn cael ei gyflawni ym mywyd y Llywodraeth hon. Yn y cyfamser, yn fy rhanbarth i, yn benodol yng nghwm Llynfi, yng Nghaerau, cymuned sy'n gyson yn sgorio'n uchel ar y mynegai amddifadedd, ac yn aml ymhlith y pum uchaf yng Nghymru, mae disgyblion sy'n wynebu taith gerdded o 45 munud i awr i gyrraedd yr ysgol, ac mae senarios fel hyn yn cael eu hailadrodd mewn mannau eraill yn Abertawe a Phort Talbot. A yw Llywodraeth Cymru o'r farn mai cael gwared ar gludiant ysgol i rai o'r cymunedau mwyaf difreintiedig yng Nghymru yw'r ffordd gywir ymlaen?
Thank you. Well, the review to which you referred, as you said, we were expecting to have it at the beginning of this year. I think we got it around March, and obviously in the previous administration, we then ran out of time. And I think what that initial review did conclude was that there were very complex—. We had very in-depth discussions with stakeholders, and engagement with them, obviously, and I think what came out was that there were a lot of complex needs, obviously, for people who need that home-to-school transport. And it wasn't just the Measure that needed reviewing, but I think the whole scope of the legislation. So, this is something obviously this Government will be taking forward, and you referred to it in your opening remarks.
Diolch. Wel, roedd yr adolygiad y gwnaethoch chi gyfeirio ato, fel y gwnaethoch chi ei ddweud, roeddem ni'n disgwyl ei gael ddechrau'r flwyddyn hon. Rwy'n credu i ni ei gael tua mis Mawrth, ac yn amlwg yn y weinyddiaeth flaenorol, yna daeth ein hamser ni i ben. Ac rwy'n credu mai'r casgliad y daeth yr adolygiad cychwynnol hwnnw iddo oedd ei fod yn gymhleth iawn—. Cawsom ni drafodaethau manwl iawn gyda rhanddeiliaid, ac ymgysylltu â nhw, yn amlwg, ac rwy'n credu mai'r hyn a ddaeth i'r amlwg oedd bod llawer o anghenion cymhleth, yn amlwg, i'r bobl sydd angen y cludiant hwnnw o'r cartref i'r ysgol. Ac nid y Mesur yn unig yr oedd angen ei adolygu, ond holl gwmpas y ddeddfwriaeth, rwy'n credu. Felly, mae'n amlwg y bydd y Llywodraeth hon yn bwrw ymlaen â hyn, a gwnaethoch chi gyfeirio ato yn eich sylwadau agoriadol.
Last week, we learned that, as a result of the disastrous decision not to proceed with the electrification of the main railway line up to Swansea, we now have more pollution on these bi-mode trains that were foisted upon us than they have on the worst polluted streets in central London. This is a really serious issue for my constituents, as Cardiff Central Station is where the electrification grinds to a halt, so they are the biggest victims of this belching diesel pollution. And on top of that, this week, we learned that the decision made by the UK Government back in 2017—. We were given the sop that they were going to produce improvements to the railway lines in other ways, but they haven't even completed the outline business case, and that's nearly five years later. How are we going to be able to go ahead with the excellent recommendations of the Burns commission for the south-east Wales metro if we don't have any idea what the UK Government is proposing? So, I wondered if we could have a statement on how this dithering UK Government is affecting our plans for the south-east Wales metro, given that the spine of the whole business is the way we use the relief lines between Newport and Cardiff, and beyond.
Yr wythnos diwethaf, cawsom ni wybod, o ganlyniad i'r penderfyniad trychinebus i beidio â bwrw ymlaen â thrydaneiddio'r brif reilffordd hyd at Abertawe, fod gennym ni yn awr fwy o lygredd ar y trenau bi-mode hyn a gafodd eu gwthio arnom ni nag sydd ganddyn nhw ar y strydoedd llygredig gwaethaf yng nghanol Llundain. Mae hwn yn fater difrifol iawn i fy etholwyr, gan mai Gorsaf Caerdydd Canolog yw'r lle y mae'r trydaneiddio'n dod i ben, felly nhw yw'r rhai sy'n dioddef fwyaf o'r llygredd diesel hwn. Ac ar ben hynny, yr wythnos hon, gwnaethom ni ddysgu bod penderfyniad a gafodd ei wneud gan Lywodraeth y DU yn ôl yn 2017—. Cawsom ni'r cil-dwrn eu bod yn mynd i gynhyrchu gwelliannau i'r rheilffyrdd mewn ffyrdd eraill, ond nid ydyn nhw hyd yn oed wedi cwblhau'r achos busnes amlinellol, ac mae hynny bron bum mlynedd yn ddiweddarach. Sut ydym ni'n mynd i allu bwrw ymlaen ag argymhellion rhagorol comisiwn Burns ar gyfer metro de-ddwyrain Cymru os nad oes gennym ni unrhyw syniad beth y mae Llywodraeth y DU yn ei gynnig? Felly, tybed a gawn ni ddatganiad ar sut y mae Llywodraeth betrusgar y DU yn effeithio ar ein cynlluniau ar gyfer metro de-ddwyrain Cymru, o gofio mai asgwrn cefn y busnes cyfan yw'r ffordd yr ydym ni'n defnyddio'r llinellau lliniaru rhwng Casnewydd a Chaerdydd, a thu hwnt.
Thank you. I absolutely share your dismay to see that those levels of onboard nitrogen dioxide were the highest on GWR. I think it's absolutely a direct consequence of the UK Government stopping electrification short of Cardiff, rather than electrifying the whole line. I was looking at some figures around electrification, and if there's any other example that the UK Government absolutely let Wales down: England, 41 per cent of the track's electrified; Scotland, 25 per cent of the track is electrified; and Wales, only 2 per cent of the track is currently electrified.
So, the Welsh Government's really doing its bit on our infrastructure, but we really need the UK Government to step up and complete electrification between Cardiff and Swansea as a starting point, and then commit to a rolling programme of electrification across Wales, and that includes the north Wales coastline, so that we can have those electric services. I think the best way, really, would be for them to devolve rail infrastructure to us, but, of course, with a fair funding settlement so that we can prioritise and deliver the decarbonisation of our rail services in Wales.
Diolch. Rwy'n sicr yn rannu eich siom o weld mai'r lefelau nitrogen deuocsid hynny ar y trenau oedd yr uchaf ar GWR. Rwy'n credu ei bod yn ganlyniad cwbl uniongyrchol i Lywodraeth y DU yn rhoi'r gorau i drydaneiddio ychydig cyn Caerdydd, yn hytrach na thrydaneiddio'r holl linell. Roeddwn i'n edrych ar rai ffigurau ynghylch trydaneiddio, ac os oes unrhyw enghraifft arall bod Llywodraeth y DU wedi siomi Cymru'n llwyr: Yn Lloegr, mae 41 y cant o'r trac wedi'i drydaneiddio; yn Yr Alban, mae 25 y cant o'r trac wedi'i drydaneiddio; ac yng Nghymru, dim ond 2 y cant o'r trac sydd wedi'i drydaneiddio ar hyn o bryd.
Felly, mae Llywodraeth Cymru wir yn gwneud ei rhan ar ein seilwaith, ond mae gwir angen i Lywodraeth y DU gynyddu a chwblhau trydaneiddio rhwng Caerdydd ac Abertawe fel man cychwyn, ac yna ymrwymo i raglen dreigl o drydaneiddio ledled Cymru, ac mae hynny'n cynnwys arfordir y gogledd, fel y gallwn ni gael y gwasanaethau trydan hynny. Rwy'n credu mai'r ffordd orau, mewn gwirionedd, fyddai iddyn nhw ddatganoli seilwaith rheilffyrdd i ni, ond, wrth gwrs, gyda setliad ariannu teg fel y gallwn ni flaenoriaethu a chyflawni datgarboneiddio ein gwasanaethau rheilffyrdd yng Nghymru.
As climate change spokesperson, I am a passionate supporter of the renewable energy sector. Indeed, my constituency is home to many offshore easily visible wind turbines—one of the largest—so I'm looking for a statement from the Minister for Climate Change and energy regarding Awel y Môr offshore wind farm. This proposal will see 91 new massive turbines off the coast if permissions are granted. These turbines are planned for 10.6 kilometres off the coast of Llandudno, with a height of 332m to their tip; that's the size of the Eiffel Tower. These plans are currently going ahead with very little participation of stakeholders, so could I request a statement on the following: whether Awel y Môr has already been given pre-consent by this Welsh Government, as it is suggested? What measures are in place to protect biodiversity, especially given concerns about the negative marine impacts of the previous, existing Gwynt y Môr scheme in terms of species decline, with bird and marine life disturbance? What protections might the Welsh Government consider for seaside communities where the main tourist attraction is the coastal horizon, so that we can help to protect our valued tourism industry? And also, just how can our residents have absolute confidence in a planning process that apparently currently appears to pay more lip service than hold meaningful and accessible consultation events for those wanting to contribute their thoughts. Diolch.
Fel llefarydd ar newid hinsawdd, yr wyf i'n gefnogwr brwd o'r sector ynni adnewyddadwy. Yn wir, mae fy etholaeth yn gartref i lawer o dyrbinau gwynt alltraeth sy'n hawdd eu gweld—un o'r rhai mwyaf—felly rwy'n chwilio am ddatganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd ac ynni ynghylch fferm wynt alltraeth Awel y Môr. Bydd y cynnig hwn yn gweld 91 o dyrbinau enfawr newydd oddi ar yr arfordir os caiff caniatâd ei roi. Y bwriad yw i'r tyrbinau hyn gael eu cynllunio ar gyfer 10.6 cilometr oddi ar arfordir Llandudno, gydag uchder o 332m i'w copa; dyna yw maint Tŵr Eiffel. Mae'r cynlluniau hyn yn mynd rhagddynt ar hyn o bryd gydag ychydig iawn o gyfranogiad gan randdeiliaid, felly a gaf i ofyn am ddatganiad ar y canlynol: a yw Awel y Môr eisoes wedi cael caniatâd ymlaen llaw gan Lywodraeth Cymru, fel sydd wedi'i awgrymu? Pa fesurau sydd ar waith i ddiogelu bioamrywiaeth, yn enwedig o ystyried pryderon ynghylch effeithiau morol negyddol cynllun blaenorol Gwynt y Môr o ran dirywiad rhywogaethau, gydag aflonyddu ar adar a bywyd morol? Pa amddiffyniadau gallai Llywodraeth Cymru eu hystyried ar gyfer cymunedau glan môr lle mai'r gorwel arfordirol yw'r prif atyniad i dwristiaid, fel y gallwn ni helpu i ddiogelu ein diwydiant twristiaeth gwerthfawr? A hefyd, sut y gall ein preswylwyr fod â hyder llwyr mewn proses gynllunio sydd, mae'n debyg, yn esgus cefnogi ar hyn o bryd yn hytrach na chynnal digwyddiadau ymgynghori ystyrlon a hygyrch i'r rhai sydd eisiau cyfrannu eu syniadau. Diolch.
I'm very pleased you clarified you're in support of renewable energy, because certainly the rest of your question didn't give me the impression at all that you were. Clearly, renewable energy is part of our solution in mitigating climate change, which I do think you share our ambition around.
I'm not going to ask the Minister to do a specific statement about the project that you refer to, because I don't think that would be appropriate, but, obviously, at certain times during Government business, we do update Members in relation to our plans for renewable energy. And you're quite right—north Wales is absolutely a prime spot, and certainly, when I was the energy Minister, we had many, many developers and companies who wanted to come and capture the great potential that there is in north Wales.
Rwy'n falch iawn eich bod chi wedi egluro eich bod yn cefnogi ynni adnewyddadwy, oherwydd yn sicr nid oedd gweddill eich cwestiwn yn rhoi'r argraff i mi eich bod chi o gwbl. Yn amlwg, mae ynni adnewyddadwy yn rhan o'n datrysiad o ran lliniaru newid yn yr hinsawdd, yr wyf yn credu eich bod chi'n rhannu'n huchelgais yn ei gylch.
Nid wyf i eisiau gofyn i'r Gweinidog wneud datganiad penodol ynghylch y prosiect yr ydych chi'n cyfeirio ato, oherwydd nid wyf i'n credu y byddai hynny'n briodol, ond, yn amlwg, ar adegau penodol yn ystod busnes y Llywodraeth, rydym ni'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau o ran ein cynlluniau ar gyfer ynni adnewyddadwy. Ac rydych chi'n hollol gywir—mae'r gogledd yn lleoliad gwbl wych, ac yn sicr, pan oeddwn i'n Weinidog ynni, yr oedd gennym ni lawer, iawn o ddatblygwyr a chwmnïau a oedd eisiau dod i gipio'r potensial mawr sydd yn y gogledd.
Could I ask for two statements? One of them is actually echoing the point made earlier on—it would be great to get a statement on the timing of the outcome of the extended consultation on school transport. It's been extended to look at this issue over the free travel aspects and the distance. Bridgend traditionally provided more generous than most local authorities in Wales transport in Wales, but it had a decade of austerity funding. I noticed that, when this was debated in the council chamber, no alternative was put forward by any politician in the chamber to actually move into the statutory minimum. However, I'm looking forward with high expectation to the outcome of the Welsh Government consultation to see whether it puts forward any new proposals in Wales. I know my constituents are looking forward to that as well.
Secondly, could we have a statement on the issue of HGV class 1 testing and training? I've got constituents who are ready to actually go through, to leap through, that final hoop to drive articulated lorries, but the cost can be up to and in excess of £2,000, plus the test fee on top of that as well. I wonder whether there is UK Government support or Welsh Government support, or whether there are companies in Wales that can be spoken to by Welsh Government, as I know there are in England, who will actually sponsor candidates now to go through this to fill in some of that backlog in the absence of hauliers that we currently have.
A gaf i ofyn am ddau ddatganiad? Mae un ohonyn nhw mewn gwirionedd yn adleisio'r pwynt a gafodd ei wneud yn gynharach—byddai'n wych cael datganiad ar amseriad canlyniad yr ymgynghoriad estynedig ar gludiant i'r ysgol. Mae wedi'i ymestyn i edrych ar y mater hwn ynghylch yr agweddau teithio am ddim a'r pellter. Yn draddodiadol, darparodd Pen-y-bont ar Ogwr cludiant fwy hael na'r rhan fwyaf o awdurdodau lleol yng Nghymru, ond cafodd ddegawd o gyllid cyni. Sylwais i, pan gafodd hyn ei drafod yn siambr y cyngor, na chafodd unrhyw ddewis arall ei gyflwyno gan unrhyw wleidydd yn y siambr i symud i'r lleiafswm statudol. Fodd bynnag, rwy'n edrych ymlaen yn fawr at ganlyniad ymgynghoriad Llywodraeth Cymru i weld a yw'n cyflwyno unrhyw gynigion newydd yng Nghymru. Rwy'n gwybod bod fy etholwyr i'n edrych ymlaen at hynny hefyd.
Yn ail, a gawn ni ddatganiad ar fater profion a hyfforddiant dosbarth 1 Cerbydau Nwyddau Trwm? Mae gennyf i etholwyr sy'n barod i gymryd y cam olaf, i lamu at y cam olaf hwnnw i yrru lorïau cymalog, ond gall y gost fod hyd at £2,000, ynghyd â'r ffi prawf ar ben hynny hefyd. Tybed a oes cefnogaeth gan Lywodraeth y DU neu gefnogaeth Llywodraeth Cymru, neu a oes cwmnïau yng Nghymru y gall Llywodraeth Cymru siarad â nhw, fel yr wyf i'n ymwybodol ohonyn nhw yn Lloegr, a fydd mewn gwirionedd yn noddi ymgeiswyr nawr i fynd drwy hyn i lenwi rhywfaint o'r ôl-groniad hwnnw yn absenoldeb cludwyr sydd gennym ni ar hyn o bryd.
Thank you. You will have heard my answer to Luke Fletcher around the review of the learner transport Measure, and I mentioned that we need to look at the wider issues that that review threw up at the end of the previous term of government, and whether we need to have a look at the scope of the legislation more widely to ensure we do have those effective services.
In relation to support for HGV drivers to be trained to a class 1 level, there is the ReAct programme, which you will be very aware of, and certainly there is grant of up to £1,500 available that will cover all aspects of training, testing and licensing. So, there's that funding, which has been available now for about six years, I think. Also, Jobcentre Plus is running a pilot programme across the UK, and that does include Flintshire and south-west Wales, in collaboration with local authorities and local transport companies. That answers the second part of your question around working with, particularly, unemployed people who are looking to be HGV drivers.
Diolch. Byddwch chi wedi clywed fy ateb i Luke Fletcher ynghylch yr adolygiad o'r Mesur cludiant i ddysgwyr, a gwnes i sôn bod angen i ni edrych ar y materion ehangach a godwyd yn yr adolygiad hwnnw ar ddiwedd tymor blaenorol y llywodraeth, ac a oes angen i ni ystyried cwmpas y ddeddfwriaeth yn ehangach er mwyn sicrhau bod gennym ni'r gwasanaethau effeithiol hynny.
O ran cymorth i yrwyr Cerbydau Nwyddau Trwm gael eu hyfforddi i lefel dosbarth 1, mae rhaglen ReAct, y byddwch chi'n ymwybodol iawn ohoni, ac yn sicr mae grant hyd at £1,500 ar gael a fydd yn cynnwys pob agwedd ar hyfforddiant, profi a thrwyddedu. Felly, mae'r cyllid hwnnw, sydd wedi bod ar gael nawr am ryw chwe blynedd, rwy'n meddwl. Hefyd, mae'r Ganolfan Byd Gwaith yn cynnal rhaglen dreialu ledled y DU, ac mae hynny'n cynnwys sir y Fflint a'r de-orllewin, mewn cydweithrediad ag awdurdodau lleol a chwmnïau trafnidiaeth lleol. Mae hynny'n ateb ail ran eich cwestiwn ynghylch gweithio gyda phobl ddi-waith, yn enwedig pobl ddi-waith sy'n bwriadu bod yn yrwyr Cerbydau Nwyddau Trwm.
I would like to call for an urgent Welsh Government statement on GP services in Wales. Although the COVID pandemic has shone a light on these, warnings to the Welsh Government of a GP crisis in Wales long predate this. In 2012, both BMA Cymru and the Royal College of General Practitioners relaunched campaigns warning that Wales faced a GP crisis, that 90 per cent of patient contacts were with general practice and yet funding as a share of the NHS cake had fallen, and that they had relaunched their campaigns because the Welsh Government didn't listen.
At a 2014 BMA Cymru briefing in the Assembly, the chair of the north Wales local medical committee said general practice in north Wales was in crisis, several practices had been unable to fill vacancies, and many GPs were seriously considering retirement because of the currently expanding workload. Jump forward and, last Thursday, the north Wales community health council said that people were facing a crisis of access to GPs. The chair of the Welsh GPs committee at the BMA, representing doctors, said problems were developing before COVID, with more GPs being lost to early retirement. I call for an urgent statement accordingly.
Hoffwn i alw am ddatganiad brys gan Lywodraeth Cymru ar wasanaethau meddygon teulu yng Nghymru. Er bod pandemig COVID wedi taflu goleuni ar y rhain, mae rhybuddion i Lywodraeth Cymru ynghylch argyfwng meddygon teulu yng Nghymru wedi rhagflaenu hyn ers tro byd. Yn 2012, ail-lansiodd BMA Cymru a Choleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol ymgyrchoedd yn rhybuddio bod Cymru'n wynebu argyfwng meddygon teulu, bod 90 y cant o gysylltiadau cleifion â meddyg teulu ac eto roedd cyllid fel cyfran o gacen y GIG wedi gostwng, a'u bod wedi ail-lansio eu hymgyrchoedd oherwydd nad oedd Llywodraeth Cymru yn gwrando.
Mewn sesiwn friffio gan BMA Cymru yn 2014 yn y Cynulliad, dywedodd cadeirydd pwyllgor meddygol lleol y gogledd fod ymarfer cyffredinol yn y gogledd mewn argyfwng, nad oedd sawl practis wedi gallu llenwi swyddi gwag, ac roedd llawer o feddygon teulu yn ystyried ymddeol o ddifrif oherwydd y llwyth gwaith sy'n ehangu ar hyn o bryd. Neidiwch ymlaen a, ddydd Iau diwethaf, dywedodd cyngor iechyd cymuned y gogledd fod pobl yn wynebu argyfwng yn gallu manteisio ar wasanaethau meddygon teulu. Dywedodd cadeirydd pwyllgor meddygon teulu Cymru yn y BMA, sy'n cynrychioli meddygon, fod problemau'n datblygu cyn COVID, a mwy o feddygon teulu yn cael eu colli ar ôl ymddeol yn gynnar. Rwy'n galw am ddatganiad brys yn unol â hynny.
I really wish Members would perhaps be a little bit more measured when they use the word 'crisis'. Whilst of course we have seen our GPs asked to so much more work, particularly during the COVID-19 pandemic—and we're extremely grateful for the amazing roll-out of the COVID-19 vaccine programme—as you will have heard the First Minister say, we're now asking them to do the winter flu vaccination programme, and we're asking them to do the COVID booster vaccination programme, too. So, our GPs are absolutely out there working with our populations and patients to ensure they have that protection.
Of course we see GPs retiring, just like we do in any other sector across Wales, and it is really important that there is that planning, which perhaps we haven't seen as much of in the health service. But, of course, GPs are self-employed, and I know from my own discussions, working with GPs, it is really important that they have that planning within their own practice to make sure that there isn't that gap.
It's also really important that we continue to work very hard with our health boards, because they are responsible for ensuring that their populations have access to GP services.
Rydw i wir ym dymuno y byddai Aelodau efallai ychydig yn fwy pwyllog pan fyddan nhw'n defnyddio'r gair 'argyfwng'. Er ein bod ni, wrth gwrs, wedi gweld galw ar ein meddygon teulu i wneud gymaint mwy o waith, yn enwedig yn ystod pandemig COVID-19—ac rydym ni'n hynod ddiolchgar am gyflwyniad anhygoel y rhaglen frechu COVID-19—fel y byddwch chi wedi clywed y Prif Weinidog yn ei ddweud, rydym ni yn awr yn gofyn iddyn nhw wneud rhaglen brechu ffliw'r gaeaf, ac rydym ni'n gofyn iddyn nhw wneud rhaglen frechu atgyfnerthu COVID hefyd. Felly, mae ein meddygon teulu ni allan yno'n gweithio gyda'n poblogaethau a'n cleifion i sicrhau eu bod nhw'n cael yr amddiffyniad hwnnw.
Wrth gwrs, rydym ni'n gweld meddygon teulu'n ymddeol, yn union fel yr ydym ni yn gweld hynny mewn unrhyw sector arall ledled Cymru, ac mae'n bwysig iawn bod y cynllunio hwnnw, nad ydym ni efallai wedi gweld gymaint ohono yn y gwasanaeth iechyd. Ond, wrth gwrs, mae meddygon teulu'n hunangyflogedig, ac rwy'n ymwybodol o fy nhrafodaethau fy hun, gan weithio gyda meddygon teulu, mae'n bwysig iawn bod ganddyn nhw'r cynllunio hwnnw o fewn eu meddygfeydd eu hunain i sicrhau nad oes y bwlch hwnnw.
Mae hefyd yn bwysig iawn ein bod ni'n parhau i weithio'n galed iawn gyda'n byrddau iechyd, oherwydd maen nhw'n gyfrifol am sicrhau bod eu poblogaethau'n cael y cyfle i fanteisio ar wasanaethau meddygon teulu.
Ac yn olaf, Jayne Bryant.
And finally, Jayne Bryant.
Diolch, Llywydd. Trefnydd, children's hospices in Wales provide an absolutely invaluable service to the children they care for and their families. The vast majority of the funding that children's hospices rely on comes through donations. In the spring, the Welsh Government gave encouraging news that they were working with the end-of-life care board to review funding for hospices. Please can we have an update on the progress of that review, and how children's hospices in particular, and the children with life-limiting conditions themselves, will be considered within it?
Diolch, Llywydd. Mae'r cartref, hosbisau plant yng Nghymru yn darparu gwasanaeth cwbl amhrisiadwy i'r plant y maen nhw'n gofalu amdanyn nhw a'u teuluoedd. Mae'r mwyafrif helaeth o'r cyllid y mae hosbisau plant yn dibynnu arno yn dod drwy roddion. Yn y gwanwyn, rhoddodd Llywodraeth Cymru newyddion calonogol eu bod yn gweithio gyda'r bwrdd gofal diwedd oes i adolygu cyllid ar gyfer hosbisau. A gawn ni'r wybodaeth ddiweddaraf ynghylch cynnydd yr adolygiad hwnnw, a sut y bydd hosbisau plant yn arbennig, a'r plant sydd â chyflyrau sy'n cyfyngu ar eu bywydau eu hunain, yn cael eu hystyried ynddo?
Thank you. Yes, that review is due to be completed by the end of next month, i.e. October 2021. I know that recommendations will be coming forward to the health Minister, and I will certainly ask her to update Members when that review is complete.
Diolch i chi. Cewch, mae'r adolygiad hwnnw i fod i gael ei gwblhau erbyn diwedd y mis nesaf, h.y. mis Hydref 2021. Fe wn i y bydd argymhellion yn cael eu cyflwyno i'r Gweinidog iechyd, ac yn sicr fe fyddaf yn gofyn iddi hi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau pan fydd yr adolygiad hwnnw wedi cael ei gwblhau.
Diolch i'r Trefnydd.
Thank you, Trefnydd.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Prif Weinidog ar y cysylltiadau rhynglywodraethol, a dwi'n galw ar y Prif Weinidog i wneud ei ddatganiad.
The next item is a statement by the First Minister on inter-governmental relations, and I call on the First Minister to make that statement.
Llywydd, diolch yn fawr. Heddiw, rwy'n cyhoeddi adroddiad blynyddol Llywodraeth Cymru ar berthnasau rhynglywodraethol am y flwyddyn 2020-21. Mae'r adroddiad yn rhan o ymroddiad y Llywodraeth i rannu gwybodaeth gyda'r Senedd ynglŷn â'r berthynas rynglywodraethol. Fe wnaf i barhau i adrodd ar ein perthynas a'n cydweithio gyda Llywodraethau eraill yn y Deyrnas Unedig, yn ogystal â'n partneriaid yn y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig. Yn ddiweddar, cytunais gyda Chadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad i adnewyddu ein cytundeb ar y berthynas ryngsefydliadol yn y chweched Senedd, ac mae swyddogion yn gweithio ar hyn.
Thank you, Llywydd. Today, I publish the Welsh Government’s annual report on inter-governmental relations for the period 2020-21. The report is part of this Government's commitment to transparency with the Senedd on inter-institutional and inter-governmental relations. I will continue to report on our relations and joint working with other Governments in the UK as well as with our British-Irish Council partners. I recently agreed with the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee to renew our inter-institutional relations agreement for this sixth Senedd, and our officials are working on this.
Llywydd, it will come as a surprise to no-one to hear that there are major differences in outlook between the Welsh Government and the United Kingdom Government. However, the relationship is a vitally important one. When it is characterised by mutual respect, flexibility and a focus on where agreement can be found, the relationship can produce benefits for Wales and for the UK as a whole. When it falters, the results are inevitably disappointing.
The period of this report focuses on the twin challenges of COVID-19 and the European transition period. Both challenges underlined the need for strong structures and a reliable rhythm of communication between Governments. The extent to which this was achieved in practice was variable, with some positive outcomes in some aspects of COVID-19 but a more uniformly dismal story on European transition.
The pandemic has highlighted the way in which devolved and reserved responsibilities are interconnected. As a Welsh Government and as a Senedd we have had to make decisions, and we continue to do so, in what we believe to be the best interests of Wales. But we have approached those decisions in the context of shared scientific, economic and social links between Wales and the rest of the UK. Our public services too have, of course, co-operated in the same way in very many practical aspects.
Wherever there is a reciprocal willingness to do so, the Welsh Government aims to continue co-operation with the UK Government on the next phase of COVID response and recovery, including operational and financial implications. Earlier in the summer, a COVID summit took place that illustrated the value of joint working in areas of common interest, and we in Wales are particularly interested in ensuring that our green agenda is central to the approach to recovery.
It's in that context that the UK comprehensive spending review is critical to our relationship with the UK Government. We need genuine partnership and an agreed approach to an investment-driven recovery that benefits Wales. Where it is sensible to work on a four-nations basis, we should do so, and it is essential that the UK Government establishes adequate structures to allow that to happen.
Now, as a very practical example of inter-governmental solidarity, we have called on the UK Government to work urgently with us to develop a joint strategy and a funding programme for long-term remediation of coal tip sites. The Senedd will debate this issue this afternoon. Coal tips were created long before devolution was even envisaged. It is nonsensical to argue, as the UK Government does, that here in Wales we have either the responsibility or the resource to deal alone with this quintessentially legacy issue. Llywydd, instead of this highly sensitive matter being a subject of contention, it ought to be a defining example of how the UK Government can work with us to develop effective benefits from inter-governmental working, and that particularly so in the context of the UK hosting COP26.
Llywydd, ni fydd neb yn synnu wrth glywed bod gwahaniaethau mawr rhwng agwedd Llywodraeth Cymru ac agwedd Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Serch hynny, mae'r berthynas yn un hanfodol bwysig. Pan gaiff honno ei nodweddu gan barch, hyblygrwydd, a phwyslais ar y mannau y gellir dod o hyd i gytundeb, fe all y berthynas fod yn fanteisiol iawn i Gymru a'r DU gyfan. Pan fydd honno'n pallu, mae'r canlyniadau, yn anochel, yn siomedig iawn.
Mae cyfnod yr adroddiad hwn yn canolbwyntio ar y ddwy her, COVID-19 a'r cyfnod pontio Ewropeaidd. Roedd y ddwy her yn tanlinellu'r angen am strwythurau cryf ac amseru dibynadwy o ran cyfathrebu rhwng Llywodraethau. Roedd y graddau y cyflawnwyd hyn yn ymarferol yn amrywio, gyda rhai canlyniadau cadarnhaol mewn rhai agweddau ar COVID-19 ond stori fwy cyson ddilewyrch o ran trefniadau pontio Ewropeaidd.
Mae'r pandemig wedi amlygu'r ffordd y mae cyfrifoldebau datganoledig a'r rhai a gadwyd yn ôl yn cydgysylltu â'i gilydd. Fel Llywodraeth Cymru ac fel Senedd, fe fu'n rhaid i ni wneud penderfyniadau, ac rydym ni'n parhau i wneud hynny'n unol â'r hyn, yn ein barn ni, sydd fwyaf buddiol i Gymru. Ond rydym ni wedi ymdrin â'r penderfyniadau hynny yng nghyd-destun y cysylltiadau gwyddonol, economaidd, a chymdeithasol a rennir rhwng Cymru a gweddill y DU. Mae ein gwasanaethau cyhoeddus ni hefyd, wrth gwrs, wedi cydweithredu yn yr un modd mewn llawer iawn o agweddau ymarferol.
Pryd bynnag y ceir parodrwydd o'r ddwy ochr i wneud hynny, bwriad Llywodraeth Cymru yw parhau i gydweithio â Llywodraeth y DU o ran cam nesaf yr ymateb a'r adferiad wedi COVID, gan gynnwys y goblygiadau gweithredol ac ariannol. Yn gynharach yn ystod yr haf, fe gynhaliwyd uwchgynhadledd COVID a oedd yn dangos gwerth cydweithio mewn meysydd o ddiddordeb cyffredin, ac mae gennym ni yng Nghymru ddiddordeb arbennig o ran sicrhau bod ein hagenda werdd ni'n ganolog i'n hymagwedd ni tuag at adferiad.
Yn y cyd-destun hwnnw, mae adolygiad cynhwysfawr o wariant y DU yn hanfodol i'n perthynas ni â Llywodraeth y DU. Mae angen i ni gael partneriaeth wirioneddol ac ymagwedd gytunedig at adferiad a ysgogir gan fuddsoddiad a fydd o fantais i Gymru. Pan fo'n synhwyrol i ni weithio ar sail pedair gwlad, fe ddylem ni wneud hynny, ac mae hi'n hanfodol bod Llywodraeth y DU yn sefydlu strwythurau digonol i ganiatáu i hynny ddigwydd.
Nawr, fel enghraifft ymarferol iawn o undod rhynglywodraethol, rydym ni wedi galw ar Lywodraeth y DU i weithio ar unwaith gyda ni i ddatblygu strategaeth ar y cyd a rhaglen ariannu ar gyfer adfer safleoedd tomenni glo yn y tymor hir. Fe fydd y Senedd yn trafod y mater hwn y prynhawn yma. Fe grëwyd y tomenni glo ymhell cyn i ddatganoli gael ei ragweld hyd yn oed. Peth hurt yw dadlau, fel y gwna Llywodraeth y DU, mai ein cyfrifoldeb ni yma yng Nghymru yw ymdrin ar ein pennau ein hunain â'r mater clasurol hwn o etifeddiaeth neu fod gennym yr adnoddau i wneud hynny. Llywydd, yn hytrach na gwneud y mater hynod sensitif hwn yn bwnc dadleuol, fe ddylai hon fod yn enghraifft ddiffiniol o sut y gall Llywodraeth y DU weithio gyda ni i ddatblygu manteision effeithiol o weithio'n rhynglywodraethol, ac yn arbennig felly yng nghyd-destun y DU sy'n llywyddu COP26.
As I said earlier, Llywydd, collaboration during the pandemic has yielded some positive examples of inter-governmental working. This year, we have had regular meetings between devolved Governments and the then Chancellor of the Duchy of Lancaster, covering COVID-19 and other business. I look forward to this continuing following the recent reshuffle, where Michael Gove retains, as I understand it, responsibility for inter-governmental relations. The vaccination programme is a further example of how things can be done well, with agreement on central procurement, shared on a population basis across the UK, but with delivery managed by each nation. Beyond COVID, Llywydd, we have worked jointly on common frameworks, devised as a result of leaving the European Union, with provisional agreement between the Governments, hopefully to be followed by final agreement later this year.
The Welsh Government continues to enjoy strong relationships with other devolved Governments, and particularly with the British-Irish Council members. I look forward to welcoming the BIC to Wales, later this autumn, for its thirty-sixth summit, and I will return to the Senedd at a later date with further information for Members on the British-Irish Council meeting in Wales. Earlier this month, I attended the annual meeting of the British-Irish Association. There was an opportunity there to share a platform with the Northern Ireland First Minister, Paul Givan, and to meet with representatives of other parties within the Executive. In November, Welsh Ministers will take part in the COP26 discussions in Glasgow, working with the Scottish Government to maximise the contribution we can make to combating climate change alongside other regional Governments.
These relationships with other UK nations are a very important component of our inter-governmental efforts and ones that allow us both to work closely with others and to promote Welsh interests. What we need, however, is for these positive examples to become the norm in inter-governmental relations. A voluntary union of four nations is far more likely to be sustained into the future where we have a pattern of respectful, regular and reliable engagement, with clearly established robust and rules-based inter-governmental machinery. What we have in practice is piecemeal, ad hoc and sporadic co-operation. At best, it's capable of delivering useful outcomes, but far too often it leaves frustration and silence where dialogue and delivery were needed.
I regret that our bilateral relations with the UK Government are too often poor and difficult. Their muscular unionism, their hostility to devolution, and their aggressive unilateralism is entirely counter-productive and at odds with sentiment here in Wales. It is very difficult to reconcile the positive overtures made some of the time, by some UK Ministers, with the aggressive incursions they make into devolved areas, for example through their legislative programme and their spending plans, holding back money that should come to Wales, and taking back responsibilities that are clearly devolved.
Llywydd, it does not have to be this way. The Welsh Government wants a strong Wales in a successful United Kingdom. Our document 'Reforming our Union: Shared Governance in the UK', published in its second edition in June of this year, outlines such a positive future. It envisages an enduring union, utilising devolution as a strength and working together in ways that would persuade citizens in all four nations to want to belong to it. To take this work forward here in Wales, we will soon announce some details of our own new constitutional commission. The 'Reforming our Union' document will be available to it as it begins its deliberations, and I hope, of course, that others too will come forward with creative and workable ideas.
Llywydd, I had hoped to be able to set out today for the Senedd the culmination of the inter-governmental relations review, commissioned as long ago as 2018. Earlier this year, the publication of a draft package of reforms showed a growing level of consensus between the Governments, with relatively few remaining areas to be agreed. That is not to say that each Government will get everything it wanted, because, inevitably and quite rightly, this has been a process of negotiation and compromise. But, progress has been made and I try to remain optimistic that the review is finally ready to be concluded. Final details were being negotiated as the UK Government reshuffle took place, and now it remains to be seen whether this has implications for concluding the review satisfactorily.
The draft reform programme represents a significant improvement and it includes new structures to facilitate better dialogue. In spite of a generally challenging relationship with the UK Government, here are some important steps set out in the review: it will establish a new inter-governmental machinery for regular meetings at all levels of Government; it would see increased parity of esteem and participation; for the first time, it would create an impartial secretariat; and it sets out an improved dispute avoidance and resolution mechanism, with the ability to include independent input into disputes and with greater transparency about their resolution.
For this afternoon, Llywydd, I'd like to end on that positive note. The context of inter-governmental relations is difficult, but progress can be made. I hope that next year I will be able to report that issues as profound as the future of the United Kingdom are being addressed with the seriousness that they so urgently deserve.
Fel dywedais i'n gynharach, Llywydd, mae cydweithio yn ystod y pandemig wedi arwain at rai enghreifftiau cadarnhaol o weithio rhynglywodraethol. Eleni, fe gawsom ni gyfarfodydd rheolaidd rhwng Llywodraethau datganoledig a Changhellor Dugiaeth Caerhirfryn ar y pryd, yn cwmpasu COVID-19 a materion arall. Rwy'n edrych ymlaen at barhau â hyn yn dilyn yr ad-drefnu diweddar, lle bydd Michael Gove, fel rwy'n deall, yn cadw ei gyfrifoldeb am gysylltiadau rhynglywodraethol. Mae'r rhaglen frechu yn enghraifft arall o sut y gellir gwneud gwaith da, gyda chytundeb o ran caffael canolog, a rennir ar sail poblogaeth ledled y DU, ond gyda'r ddarpariaeth yn cael ei rheoli gan bob gwlad yn unigol. Y tu hwnt i COVID, Llywydd, rydym ni wedi gweithio ar y cyd ar fframweithiau cyffredin, a ddyfeisiwyd o ganlyniad i ymadael â'r Undeb Ewropeaidd, gyda chytundeb dros dro rhwng y Llywodraethau, i'w ddilyn, gobeithio, gan gytundeb terfynol yn ddiweddarach eleni.
Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i fwynhau perthynas gref â'r Llywodraethau datganoledig eraill, a chydag aelodau'r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig, yn arbennig felly. Rwy'n edrych ymlaen at groesawu'r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig i Gymru, yn ddiweddarach yr hydref hwn, ar gyfer ei unfed uwchgynhadledd ar bymtheg ar hugain, ac fe fyddaf i'n dychwelyd i'r Senedd yn ddiweddarach gyda rhagor o wybodaeth i'r Aelodau am gyfarfod y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig yng Nghymru. Yn gynharach y mis hwn, fe euthum i gyfarfod blynyddol Cymdeithas Prydain ac Iwerddon. Bu cyfle yn y fan honno i rannu llwyfan gyda Phrif Weinidog Gogledd Iwerddon, Paul Givan, ac i gyfarfod â chynrychiolwyr y pleidiau eraill sydd yn y Weithrediaeth yno. Ym mis Tachwedd, fe fydd Gweinidogion Cymru yn cymryd rhan yn nhrafodaethau COP26 yn Glasgow, gan weithio gyda Llywodraeth yr Alban i sicrhau'r cyfraniad mwyaf y gallwn ni ei wneud wrth fynd i'r afael â newid hinsawdd yn gyfochrog â Llywodraethau rhanbarthol eraill.
Mae'r berthynas hon â gwledydd eraill y DU yn elfen bwysig iawn o'n hymdrechion rhynglywodraethol sy'n ein galluogi ni i weithio'n agos gydag eraill a hyrwyddo buddiannau Cymru. Yr hyn sydd ei angen arnom ni, er hynny, yw i'r enghreifftiau cadarnhaol hyn ddod yn gyffredin mewn cysylltiadau rhynglywodraethol. Mae undeb gwirfoddol o bedair gwlad yn llawer mwy tebygol o barhau i'r dyfodol gyda phatrwm o ymgysylltu rheolaidd a dibynadwy, gyda pharch, â pheirianwaith rhynglywodraethol ar sail rheolau eglur a chadarn. Yr hyn sydd gennym ni'n ymarferol yw cydweithredu tameidiog, ad hoc ac ysbeidiol. Ar y gorau, fe all hynny gyflawni canlyniadau defnyddiol, ond yn llawer rhy aml ceir rhwystredigaeth a mudandod yn ei sgil pan oedd angen deialog a chyflawniad.
Rwy'n gresynu bod ein cysylltiadau dwyochrog ni â Llywodraeth y DU yn llipa ac yn anodd, yn rhy aml o lawer. Mae eu hundebwriaeth cyhyrol, eu gelyniaeth tuag at ddatganoli, a'u hunochroldeb ymosodol nhw'n gwbl wrthgynhyrchiol ac yn groes i'n teimladau ni yma yng Nghymru. Mae hi'n anodd iawn cysoni'r mynegiadau cadarnhaol a wneir ar adegau, gan rai o Weinidogion y DU, â'r achosion hynny o ymosod ar feysydd datganoledig, er enghraifft drwy eu rhaglen ddeddfwriaethol a'u cynlluniau gwariant, gan ddal arian a ddylai ddod i Gymru yn ei ôl, a chymryd cyfrifoldebau yn ôl sydd, yn eglur iawn, wedi cael eu datganoli.
Llywydd, nid oes raid iddi hi fod fel hyn. Mae Llywodraeth Cymru yn awyddus i weld Cymru gadarn mewn Teyrnas Unedig lwyddiannus. Mae ein dogfen ni 'Diwygio ein Hundeb: Cydlywodraethu yn y DU', a gyhoeddwyd yn ei ail argraffiad ym mis Mehefin eleni, yn amlinellu dyfodol cadarnhaol o'r fath. Mae'n rhagweld undeb sy'n parhau, gan ddefnyddio datganoli fel cadernid a chydweithio mewn ffyrdd a fyddai'n perswadio dinasyddion ym mhob un o'r pedair gwlad i ddymuno perthyn iddo. Ar gyfer bwrw ymlaen â'r gwaith hwn yma yng Nghymru, fe fyddwn ni, yn fuan, yn cyhoeddi rhai manylion am ein comisiwn cyfansoddiadol newydd ni ein hunain. Fe fydd y ddogfen 'Diwygio ein Hundeb' ar gael iddo wrth iddo ddechrau ar ei drafodaethau, ac rwy'n gobeithio, wrth gwrs, y bydd rhai eraill yn cyflwyno syniadau creadigol ac ymarferol hefyd.
Llywydd, roeddwn i wedi gobeithio gallu nodi i'r Senedd benllanw'r adolygiad o gysylltiadau rhynglywodraethol heddiw, a gomisiynwyd mor bell yn ôl â 2018. Yn gynharach eleni, fe amlygwyd y gyfradd gynyddol o gytundeb sydd rhwng y Llywodraethau yn y cyhoeddiad o becyn drafft o ddiwygiadau, gydag ychydig iawn o feysydd ar ôl i'w cytuno. Nid yw hynny'n golygu y bydd pob Llywodraeth yn cael popeth yr oedd hi'n ei ddymuno, oherwydd, yn anochel ac yn gwbl briodol, mae hon wedi bod yn broses o negodi a chyfaddawdu. Ond, fe wnaethpwyd cynnydd ac rwy'n ceisio parhau i fod yn obeithiol y bydd yr adolygiad yn barod i'w gwblhau o'r diwedd. Roedd y manylion terfynol yn cael eu trafod pan ddigwyddodd yr ad-drefnu yn Llywodraeth y DU, ac fe geir ansicrwydd nawr o ran a fydd yna oblygiadau i gwblhau'r adolygiad mewn modd sy'n foddhaol.
Mae'r rhaglen ddiwygio ddrafft yn welliant sylweddol ac mae hi'n cynnwys strwythurau newydd i hwyluso deialog well. Er gwaethaf y berthynas sy'n heriol ar y cyfan â Llywodraeth y DU, mae'r rhain yn gamau pwysig y mae'r adolygiad yn eu nodi: fe fydd yn sefydlu peirianwaith rhynglywodraethol newydd ar gyfer cyfarfodydd rheolaidd ar bob lefel o Lywodraeth; fe fyddai'n gweld mwy o barch a chyfranogiad sy'n gyfartal; am y tro cyntaf, fe fyddai'n creu ysgrifenyddiaeth ddiduedd; ac mae'n nodi mecanwaith gwell i osgoi a datrys anghydfodau, gyda'r gallu i gynnwys mewnbwn annibynnol i anghydfodau a chyda mwy o dryloywder o ran eu datrys nhw.
Y prynhawn yma, Llywydd, fe hoffwn i orffen ar y nodyn cadarnhaol yna. Mae cyd-destun cysylltiadau rhynglywodraethol yn anodd, ond fe ellir gwneud cynnydd. Rwy'n gobeithio y byddaf i'n gallu adrodd y flwyddyn nesaf fod materion mor ddwys â dyfodol y Deyrnas Unedig yn cael eu hystyried gyda'r difrifoldeb y maen nhw'n eu haeddu ar frys.
Thank you, First Minister, for your statement. As you say, it should come to no-one's surprise in this Chamber that because of the political differences between the Welsh Labour Government and the UK Conservative Government there are, at times, tensions; that's understandable in a democracy that throws up Governments of different colours in Wales and at a UK level. So, I am a little disappointed, looking at some of the phrases and words in your statement today, because they don't entirely marry up to the document that you've published, which I thought, by and large, highlighted lots of positive engagement that was taking place at all sorts of levels between Ministers and officials in the Welsh Government, the UK Government and, indeed, the other devolved nations across the whole of the United Kingdom.
The document talks about the Joint Biosecurity Centre, it talks about the good work on the vaccination programme, the collaboration around the pandemic, the weekly meetings that are taking place between many Government departments here and Government departments at a UK level, the fact that Welsh Ministers have been participating in COBRA meetings, the engagement that there has been on the common frameworks, and the good, positive work that has been done as well in terms of engaging the Welsh Government in discussions on new trade deals. So, I thought it was a little bit disappointing to hear the First Minister commenting on lots of the negative aspects of the report, which, by and large—and I would encourage anybody to read it—goes against the grain of what you're saying in the fuller document.
It is important that we do have good working relationships, for the sake of the people of Wales, between the Welsh Government and the UK Government, and that's why I'm pleased that the UK Government did commission the inter-governmental review and that there has been a great deal of progress and agreement between the devolved nations and the UK Government on a framework for engagement in the future. You outlined, very positively I thought, some of the aspects of that that have already been agreed, and we very much look forward to seeing the final outcome. Of course, the delay in the publication of that document and the finalisation of that document is largely down to the pandemic, which has been a significant distraction, of course, for everybody, understandably so. But I do think that many of the challenges that we have experienced in the past as a result of the two different political parties being in Government at both ends of the M4 will be overcome as a result of the frameworks that will, hopefully, be put in place.
I noted that the First Minister made reference to coal tips, and I have to say, First Minister, that I and my colleagues on the Welsh Conservative benches completely agree that there needs to be a joint, collaborative approach to addressing the concerns about coal tips here in Wales, given that they are indeed a legacy from the pre-devolution era. That is entirely appropriate and I don’t recognise the reluctance that you seem to suggest is there in terms of the engagement of the UK Government on that particular issue.
You also made reference, of course, to the need for Wales to get its fair share of funding. I would remind you and everybody else in this Chamber today that Wales has received £8.6 billion extra from the UK Government as a result of the pandemic. That’s a membership dividend, if you like, from the fact that Wales is an important part of the United Kingdom—a constituent part of the United Kingdom. I make no apologies for the fact that I think the UK Government has done a very good job in terms of making that cash available to Wales when it needed it in order that it could plan an effective response. So, I do think that, at times, Welsh Government Ministers need to have a bit of a thicker skin when it comes to the occasional disagreement, which is entirely predictable because of the fact that there are political differences between the two political parties.
Can I ask you, First Minister: do you accept some responsibility for the occasional souring of relationships between the Welsh Government and the UK Government, particularly given the disruption and the disruptive way that your party behaved in trying to prevent the UK’s departure from the European Union? I think that that process—that did sour relationships, it was divisive, and I think at times very unnecessary, given that everybody had to get on and deliver on the outcome of that referendum. There were people in the Labour Party here in Wales, and indeed in England, who are still wanting to go back and reverse the decision of the British people and, remember, the people of Wales, because the majority of people here in Wales voted to leave the EU. But that actually did sour relationships. I don’t think it was always necessary, but, of course, I would hope that you would accept some responsibility on the part of your party for the souring of those relationships at that time.
Now, those things, of course, are behind us, hopefully, and we can press on and make sure that the relationships are improved in the future. And with your indulgence, Llywydd, if I may—
Diolch, Prif Weinidog, am eich datganiad chi. Fel rydych chi'n dweud, ni ddylai hi fod yn syndod i neb yn y Siambr hon, oherwydd y gwahaniaethau gwleidyddol sydd rhwng Llywodraeth Lafur Cymru a Llywodraeth Geidwadol y DU, fod yna densiynau, ar brydiau; mae hynny'n ddealladwy mewn democratiaeth sy'n ethol Llywodraethau o wahanol liwiau yng Nghymru ac ar lefel y DU. Felly, rwyf i braidd yn siomedig, gan edrych ar rai o'r ymadroddion a'r geiriau yn eich datganiad chi heddiw, oherwydd nid ydyn nhw'n cyd-fynd yn llwyr â'r ddogfen y gwnaethoch chi ei chyhoeddi, roeddwn i o'r farn ei bod hi'n tynnu sylw at lawer o ymgysylltu cadarnhaol a oedd yn digwydd ar bob math o lefelau rhwng Gweinidogion a swyddogion yn Llywodraeth Cymru, Llywodraeth y DU ac, yn wir, y gwledydd datganoledig eraill ledled y Deyrnas Unedig gyfan.
Mae'r ddogfen yn sôn am y Gyd-ganolfan Bioddiogelwch, mae hi'n sôn am y gwaith da ynglŷn â'r rhaglen frechu, y cydweithio ynghylch y pandemig, y cyfarfodydd wythnosol sy'n digwydd rhwng llawer o adrannau'r Llywodraeth yma ac adrannau'r Llywodraeth ar lefel y DU, y ffaith bod Gweinidogion Cymru wedi cymryd rhan mewn cyfarfodydd COBRA, yr ymgysylltiad a fu ar y fframweithiau cyffredin, a'r gwaith da, cadarnhaol a wnaethpwyd hefyd o ran cynnwys Llywodraeth Cymru mewn trafodaethau mewn cytundebau masnach newydd. Felly, roeddwn i'n credu ei bod hi braidd yn siomedig clywed y Prif Weinidog yn gwneud sylwadau ar lawer o agweddau negyddol yn yr adroddiad, sydd, ar y cyfan—ac fe fyddwn yn annog unrhyw un i'w ddarllen—yn mynd yn groes i'r hyn yr ydych chi'n ei ddweud yn y ddogfen lawnach.
Mae hi'n bwysig fod gennym ni berthynas waith dda, er mwyn pobl Cymru, rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU, a dyna pam yr wyf yn falch fod Llywodraeth y DU wedi comisiynu'r adolygiad rhynglywodraethol a bod llawer iawn o gynnydd a chytundeb wedi bod rhwng y gwledydd datganoledig a Llywodraeth y DU ynglŷn â fframwaith ar gyfer ymgysylltu yn y dyfodol. Roeddech chi'n amlinellu, yn gadarnhaol iawn, yn fy marn i, rhai agweddau ar hwnnw y cytunwyd arnyn nhw eisoes, ac rydym ni'n edrych ymlaen yn fawr at weld y canlyniad terfynol. Wrth gwrs, mae'r oedi wrth gyhoeddi'r ddogfen honno a chwblhau'r ddogfen honno i raddau helaeth o ganlyniad i'r pandemig, sydd wedi mynd â sylw pawb i raddau helaeth, wrth gwrs, ac yn ddealladwy felly. Ond rwy'n credu y bydd llawer o'r heriau a welsom yn y gorffennol, o ganlyniad i ddwy blaid wleidyddol wahanol yn y Llywodraethau ar ddau ben yr M4, yn cael eu goresgyn o ganlyniad i'r fframweithiau a fydd, rwy'n gobeithio, yn cael eu rhoi ar waith.
Roeddwn i'n nodi bod y Prif Weinidog wedi cyfeirio at domenni glo, ac mae hi'n rhaid i mi ddweud, Prif Weinidog, fy mod i a'm cyd-Aelodau ar feinciau Ceidwadwyr Cymru yn cytuno yn llwyr fod angen dull cydweithredol, ar y cyd o fynd i'r afael â phryderon ynglŷn â thomenni glo yma yng Nghymru, o gofio mai gwaddol y cyfnod cyn datganoli ydyn nhw. Mae hynny'n gwbl briodol ac nid wyf i'n cydnabod yr amharodrwydd yr ydych chi'n ei awgrymu o ran ymgysylltiad Llywodraeth y DU yn y mater penodol hwnnw.
Roeddech chi'n cyfeirio hefyd, wrth gwrs, at yr angen i Gymru gael ei chyfran deg o gyllid. Fe hoffwn i eich atgoffa chi a phawb arall yn y Siambr hon heddiw fod Cymru wedi cael £8.6 biliwn yn ychwanegol gan Lywodraeth y DU o ganlyniad i'r pandemig. Rhandal aelodaeth yw hwnnw, os hoffech chi, ac yn deillio o'r ffaith fod Cymru yn rhan bwysig o'r Deyrnas Unedig—rhan gyfansoddol o'r Deyrnas Unedig. Nid wyf i'n ymddiheuro am y ffaith fy mod i'n credu bod Llywodraeth y DU wedi gwneud gwaith da iawn o ran sicrhau bod yr arian hwnnw ar gael i Gymru pan oedd ei angen ar gyfer gallu cynllunio ymateb effeithiol. Felly, rwy'n credu bod angen i Weinidogion Llywodraeth Cymru, ar adegau, fod yn fwy croendew o ran yr anghytundeb achlysurol, sy'n gwbl ragweladwy oherwydd y ffaith bod gwahaniaethau gwleidyddol yn bodoli rhwng dwy blaid wleidyddol.
A gaf i ofyn i chi, Prif Weinidog: a ydych chi'n derbyn rhywfaint o gyfrifoldeb am suro'r berthynas rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ar adegau, yn enwedig o ystyried y tarfu a'r ffordd aflonyddgar yr oedd eich plaid chi'n ymddwyn wrth geisio atal y DU rhag ymadael â'r Undeb Ewropeaidd? Rwy'n credu bod y broses honno—a wnaeth suro'r berthynas, roedd hi'n peri rhwyg, ac yn ddiangen iawn ar adegau yn fy marn i, o gofio ei bod hi'n rhaid i bawb fwrw ymlaen a chyflawni canlyniad y refferendwm hwnnw. Roedd yna bobl yn y Blaid Lafur yma yng Nghymru, ac yn wir yn Lloegr, sy'n parhau i fod yn awyddus i ddychwelyd a gwrthdroi penderfyniad pobl Prydain a phobl Cymru, cofiwch chi, oherwydd fe bleidleisiodd y mwyafrif o bobl yma yng Nghymru dros ymadael â'r UE. Ond fe wnaeth hynny suro'r berthynas mewn gwirionedd. Nid oedd angen iddi hi fod felly bob amser, yn fy marn i, ond wrth gwrs, fe fyddwn i'n gobeithio y byddech chi'n derbyn rhywfaint o gyfrifoldeb ar ran eich plaid chi am suro'r gydberthynas honno bryd hynny.
Nawr, mae'r pethau hynny, wrth gwrs, y tu ôl i ni, rwy'n gobeithio, ac fe allwn ni fwrw ymlaen a sicrhau bod y berthynas yn cael ei hadfer yn y dyfodol. A chyda'ch caniatâd caredig chi, Llywydd, os caf i—
You're testing me here now. You're out of time.
Rydych chi'n trethu fy amynedd i nawr. Mae eich amser chi ar ben.
I want to end on a positive note.
Rwy'n awyddus i orffen ar nodyn cadarnhaol.
All right; inject some positivity, then.
Iawn; byddwch chi'n gadarnhaol, felly.
I was very pleased, First Minister, to hear your references to engagement with Ireland through the British-Irish Council and indeed the other work that you’ve been doing. Obviously, I’m a proud Irish citizen as well as being a British citizen, and I think that those relationships are extremely important for Wales, given the fact that we have a fellow Celtic nation that wants to engage positively with us, and I think that the collaboration with the Republic of Ireland will be extremely important into the future. So, I do look forward to you making further statements on the British-Irish Council, and look forward, hopefully, to the outcome of the inter-governmental review being implemented so that these relationships can prosper in the future.
Roeddwn i'n falch iawn, Prif Weinidog, o glywed eich cyfeiriadau chi at ymgysylltu ag Iwerddon drwy'r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig ac yn wir y gwaith arall yr ydych chi wedi bod yn ei wneud. Yn amlwg, rwy'n ymfalchïo fy mod i'n ddinesydd Gwyddelig yn ogystal â bod yn ddinesydd Prydeinig, ac rwyf i o'r farn fod y cydberthnasau hynny'n eithriadol o bwysig i Gymru, o gofio bod gennym ni gyd-genedl Geltaidd sy'n frwdfrydig i ymgysylltu yn gadarnhaol â ni, ac rwy'n credu y bydd cydweithio â Gweriniaeth Iwerddon yn eithriadol o bwysig i'r dyfodol. Felly, rwy'n edrych ymlaen at wneud datganiadau pellach ynglŷn â'r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig, ac yn edrych ymlaen, rwy'n gobeithio, at weithredu canlyniad yr adolygiad rhynglywodraethol fel y gall y cydberthnasau hyn ffynnu yn y dyfodol.
I thank Darren Millar for that. My own assessment of my statement would be that I was doing my best to err on the side of generosity through it all. I struck out references to the shared prosperity fund, to the poisonous impact of the United Kingdom Internal Market Act 2020, to the struggles to persuade the Treasury to operate the rules by which it itself ought to be bound, because I wanted—I'm going to do that as much as I can—to emphasise the need for positive relationships between all Governments across the United Kingdom. And that is what I was attempting to do.
The IGR, when it reports, I hope it will do what Darren Millar said: I hope it will set out a set of structures that will give us the robustness of inter-governmental machinery that will avoid some of the ad hoc nature of contact between the four nations in recent times. But structures are only one part of inter-governmental relationships; culture is another, and we will have to see the spirit with which that is approached.
I notice with great interest what the Member said about coal tips, and we have had some joint approach here. The coal tips group that was established in the aftermath of flooding in 2019 has been jointly chaired by the Secretary of State and myself. Here is where the rub comes, Llywydd: the Coal Authority, an entirely non-devolved body, entirely the responsibility of the UK Government, has done fantastic work. We have a much better sense of where we have vulnerabilities with coal tips, and we have a much better sense of what it will cost to put those right. The Coal Authority has been—it's still working on it, I know, but it's been proposing a programme of £600-million worth of investment over a 10-year period to put right the things that were left when this institution came into being. And despite the fact that there is no funding stream at all in Wales for that purpose, the Treasury writes letters of astonishing arrogance to us, saying that as far as they're concerned, there won't be a penny piece towards it, and that we are going to have to find ourselves that £600 million from budgets that come to us to build hospitals, to build roads, to build schools and to do all the other things for which we are responsible. And that's why I pointed to it as an area where, if ever there was an opportunity for a UK Government to be able to demonstrate to people in Wales the dividend that comes with being in the United Kingdom, joint working with us on that issue would surely be it.
You see—two last points, Llywydd—the way the Member talked about the cash that came to Wales during the pandemic, I think, just illustrates the gulf that separates us. Wales didn't get that money by the generosity of some UK Government; we are not a client state of the UK Government. The money comes to Wales because Welsh citizens pay into the pot from which we then draw out. It's that whole sense of—you know, the absence of any sense of an equality of the relationship that I think distinguishes the way we think about it on our side and the way that the Conservative Party conceptualises things.
But let me end, as Darren Millar did, with a positive note: he will know that we have a new agreement with the Government of the Republic of Ireland to strengthen relationships between us. We expect a delegation of a number of Ministers from that Government to come to Wales in October, to spend a whole day here in Wales, meeting others, looking at projects of mutual interest and strengthening our ability to work on essential issues, like the joint use of the Celtic sea and the marine possibilities that it offers us, and I look forward to being able to report to Members on that work.
Rwy'n diolch i Darren Millar am hynna. Fy asesiad personol i o'r datganiad a wneuthum yw fy mod i wedi gwneud fy ngorau glas i geisio bod yn haelfrydig drwy'r cyfan oll. Fe ddileais i'r sylwadau at y gronfa ffyniant gyffredin, at effaith wenwynig Deddf Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig 2020, at yr ymdrechion i berswadio'r Trysorlys i weithredu'r rheolau y dylai hi fod yn rhwym wrthyn nhw, oherwydd roeddwn i'n dymuno—rwy'n mynd i wneud hynny gymaint ag y gallaf i—pwysleisio'r angen am berthynas gadarnhaol rhwng pob Llywodraeth ledled y Deyrnas Unedig. A dyna'r hyn yr oeddwn i'n ceisio ei wneud.
Pan fydd yr adroddiad o gysylltiadau rhynglywodraethol yn adrodd, rwy'n gobeithio y bydd yn gwneud yr hyn a fynegodd Darren Millar: rwy'n gobeithio y bydd yn nodi cyfres o strwythurau a fydd yn rhoi cadernid peirianwaith rhynglywodraethol i ni a fydd yn osgoi rhywfaint o natur dros dro'r cysylltiadau rhwng y pedair gwlad yn ddiweddar. Ond un rhan yn unig o gysylltiadau rhynglywodraethol yw strwythurau; mae diwylliant yn un arall, ac fe fydd yn rhaid i ni weld ym mha ysbryd yr ymdrinnir â hynny.
Rwy'n nodi'r hyn a ddywedodd yr Aelod am domenni glo gyda diddordeb mawr, ac rydym ni wedi gweld rhywfaint o ddulliau gweithredu ar y cyd yn hyn o beth. Mae'r grŵp tomenni glo a sefydlwyd yn sgil y llifogydd yn 2019 wedi cael ei gadeirio ar y cyd gan yr Ysgrifennydd Gwladol a minnau. A dyma'r anhawster, Llywydd: mae'r Awdurdod Glo, sy'n gorff sydd heb ei ddatganoli o gwbl, yn gyfan gwbl yng nghyfrifoldeb Llywodraeth y DU, wedi gwneud gwaith rhagorol. Mae gennym ni ymdeimlad llawer gwell o'r mannau lle mae gennym wendidau gyda thomenni glo, ac mae gennym ni ymdeimlad llawer gwell o'r hyn y bydd hi'n ei gostio i gywiro'r rheini. Mae'r Awdurdod Glo wedi bod—mae'n parhau i weithio ar hyn, fe wn i, ond mae wedi bod yn cynnig rhaglen o fuddsoddiad gwerth £600 miliwn dros gyfnod o 10 mlynedd i gywiro'r pethau a adawyd pan ddaeth y sefydliad hwn i fod. Ac er gwaethaf y ffaith nad oes yna ffrwd ariannu o gwbl yng Nghymru at y diben hwnnw, mae'r Trysorlys yn ysgrifennu llythyrau hynod drahaus atom ni, sy'n dweud, o'u rhan nhw, na fydd yna geiniog goch yn dod, a'i bod hi'n rhaid i ni ddod o hyd i £600 miliwn ein hunain o gyllidebau sy'n dod atom ni ar gyfer adeiladu ysbytai, adeiladu ffyrdd, adeiladu ysgolion a gwneud yr holl bethau eraill yr ydym ni'n gyfrifol amdanyn nhw. A dyna pam y cyfeiriais i at hwn fel maes lle, pe bu cyfle erioed i Lywodraeth y DU allu dangos i bobl yng Nghymru'r rhandal a ddaw o fod yn aelod o Deyrnas Unedig, mae'n sicr mai cydweithio â ni ar y mater hwn fyddai hwnnw.
Welwch chi—y ddau bwynt olaf, Llywydd—mae'r ffordd a ddefnyddiodd yr Aelod o sôn am yr arian a ddaeth i Gymru yn ystod y pandemig, yn fy marn i, yn amlygu'r gagendor sy'n ein gwahanu ni. Nid drwy haelioni rhyw Lywodraeth yn y DU y cafodd Cymru'r arian hwnnw; nid gwlad sy'n un o gleientiaid Llywodraeth y DU ydym ni. Fe ddaw'r arian i Gymru oherwydd bod dinasyddion Cymru yn talu i mewn i'r gronfa yr ydym ni'n tynnu allan ohoni hi wedyn. Yr holl ymdeimlad yna o—wyddoch chi, absenoldeb unrhyw ymdeimlad o gydraddoldeb yn y berthynas sydd, yn fy marn i, yn gwahaniaethu'r ffordd yr ydym ni'n meddwl amdani ar ein hochr ni a'r ffordd y mae'r Blaid Geidwadol yn cysyniadu pethau.
Ond gadewch i mi orffen, fel y gwnaeth Darren Millar, gyda nodyn cadarnhaol: mae'n gwybod bod cytundeb newydd gennym ni gyda Llywodraeth Gweriniaeth Iwerddon i gryfhau'r berthynas sydd rhyngom ni. Fe ddisgwyliwn i ddirprwyaeth o nifer o Weinidogion o'r Llywodraeth honno ddod i Gymru ym mis Hydref, i dreulio diwrnod cyfan yma yng Nghymru, yn cwrdd ag eraill, yn edrych ar brosiectau sydd o ddiddordeb i'r ddwy ochr ac yn cryfhau ein gallu ni i weithio ar faterion hanfodol, fel y defnydd ar y cyd o'r môr Celtaidd a'r posibiliadau morol y mae hynny'n eu cynnig i ni, ac rwy'n edrych ymlaen at allu adrodd i'r Aelodau am y gwaith hwnnw.
Fel y buasech chi yn ei ddisgwyl, rwy'n credu efallai roeddech chi'n ordeg ac yn orhael yn eich darlunio o'r sefyllfa mor bell ag y mae agwedd Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol atom ni. Mae'n wir amdanoch chi, fel amdanom ni i gyd, dwi'n credu, bod eich cryfder pennaf, sef eich ffordd resymol, bwyllog, yn ceisio dwyn perswâd ar bobl, weithiau'n gallu troi yn wendid pan ŷch chi'n wynebu, hynny yw, Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol sydd ag agwedd mor afresymol, mor haerllug i'r syniadau digon rhesymol ŷch chi wedi'u cyflwyno eto'r prynhawn yma. A beth i wneud yn y sefyllfa yma ydy'r cwestiwn, a dweud y gwir.
Dwi'n ddigon cyfarwydd, yn anffodus, gyda San Steffan. Rôn i yno eto yn ddiweddar a dyw'r lle ddim wedi newid dim: yr eglwys gadeiriol yma ar lannau'r Tafwys, onid e, yn glafoerio gydag agweddau haerllug. Peidiwch â meddwl am eiliad eu bod nhw'n credu ym mhotensial rhyw bartneriaeth gydradd gyda ni fan hyn yng Nghymru a'r Alban a Gogledd Iwerddon. Teyrn a thaeog, onid e? Dyna'u hagwedd nhw, ac maen nhw, wrth gwrs, yn credu yn sofraniaeth San Steffan a San Steffan yn unig. 'Beth ŷn ni'n ei wneud yn y sefyllfa yma?' ydy'r cwestiwn, a buaswn i yn ymbil arnoch chi—. Ac mae enghraifft eto'r prynhawn yma, yr LCMs; maen nhw'n dod atom ni—mae flotilla ohonyn nhw'n dod atom ni nawr. Wrth gwrs, maen nhw'n gwybod eu bod nhw'n methu dymchwel y Senedd yma yn gyfan oll, ond beth maen nhw'n ei wneud, wrth gwrs, ydy ceisio'n tanseilio ni, fesul cam wrth gam—y Bil sybsidi yr wythnos diwethaf, Bil y farchnad fewnol; tynnu oddi ar ein seiliau ariannol dro ar ôl tro ar ôl tro. Wel, does bosib bod yn rhaid inni sefyll gyda'n gilydd a gwrthod hyn.
Gaf i awgrymu cwpwl o bethau? Mae'r adroddiad yn ddefnyddiol a dwi dal yn ddigon o economegydd i gredu mewn gwerth data. So, beth am ddangos tryloywder, er enghraifft? Beth am ddangos yn yr adroddiadau yma y nifer o weithiau, Brif Weinidog, rydych chi wedi gofyn am gyfarfodydd i drafod materion o bwys lle maen nhw wedi gwrthod neu anwybyddu'r cynigion hynny. Faint o weithiau ydych chi wedi cael gwahoddiadau yn hwyr iawn i gyfarfodydd mewn meysydd datganoledig, a'r agenda ddim wedi cael ei rhannu gyda chi na'r papurau cefndir, felly'n eich atal chi wedyn rhag cyfrannu yn rhesymol i'r drafodaeth? Gad inni weld gwir natur y berthynas yna; cael rhyw fath o log, os mynnwch chi, o natur yr ymagwedd haerllug sydd gan y Llywodraeth lawr yn San Steffan i ni fan hyn yng Nghymru ar hyn o bryd.
Gaf i hefyd ofyn i chi: a fuasech chi'n fodlon adeiladu, a dweud y gwir, ar yr hyn sydd yn sail i'r adroddiad yma—hynny yw, dangos tryloywder ynglŷn â'r berthynas—ond agor hynny mas i'r cyhoedd yng Nghymru? Felly, nid yn unig adroddiad i'r Senedd fel sydd gyda ni fan hyn, ond ymgysylltu gyda phobl Cymru, a dweud y gwir, a ddylai wybod y ffeithiau ynglŷn â'r agwedd sydd yn cael ei dangos gan Lywodraeth y Deyrnas Gyfunol, ac efallai drwy'r comisiwn cyfansoddiadol a'r sgwrs genedlaethol dŷch chi wedi cyfeirio ati.
Yn olaf, onid yr unig ffordd dŷn ni yn mynd i ddangos herfeidd-dra, a dweud y gwir—gwrthwynebiad i'r math yma o agwedd—yw ein bod ni'n cydweithio? Cydweithio fan hyn yng Nghymru ar draws pleidiau, hyd yn oed lle, wrth gwrs, rŷn ni'n anghytuno ynglŷn â'r ateb yn y pen draw o ran dyfodol cyfansoddiadol i Gymru—mae'n bwysig iawn, wrth gwrs, yn dilyn beth ddywedodd y mudiadau annibyniaeth ddoe eu bod nhw'n rhan o'r sgwrs genedlaethol a bod hynny yn cael ei adlewyrchu yn y cylch gorchwyl ar ei chyfer hi—ond hefyd bod yna gydweithio ar draws y gwledydd Celtaidd. Ein bod ni, os mynnwch chi, yn creu, os oes gyda nhw eu hunolyddiaeth gyhyrog, wel gad inni gael ein cydweithio cyhyrog ar draws y gwledydd Celtaidd—ie, ar draws pleidiau, gan gynnwys, wrth gwrs, Llywodraeth yr Alban, sydd hefyd â phersbectif gwahanol ynglŷn â dyfodol yr ynysoedd hyn. Ond, yn hyn o beth, dŷn ni yn unedig yn gwrthwynebu y geidwadaeth yma o San Steffan sydd yn gwadu'n hawl ni fan hyn yng Nghymru ac yn y gwledydd eraill i ddewis ein cwys ein hunain.
As you would expect, I think you were overly generous and too fair in your assessment of the situation, as far as the attitude of the UK Government towards us, is. It's true for you, as it is for all of us, that your greatest strength is your cautious approach in trying to persuade people. But that can become a weakness when you face the UK Government, which has such an unreasonable and arrogant attitude to the perfectly reasonable ideas that you've set out once again this afternoon. And the question is: what do you do in that situation?
I am familiar with Westminster, unfortunately. I was there recently and it hasn't changed at all: this cathedral on the banks of the Thames full of arrogance. Don't think for a moment that they believe in the potential of some equal partnership with us here in Wales and Scotland and Northern Ireland. They see us as servile, and that's their attitude. They believe in the sovereignty of Westminster and Westminster alone. So, what do we do in this situation? That's the question, and I would urge you—. There's another example this afternoon, the LCM; there's a flotilla of LCMs approaching us now. And, of course, they know that they can't abolish this Senedd, but what they do, of course, is to seek to undermine us step by step—the subsidy Bill last week, the internal market Bill—removing our financial foundations time and time again. But surely we have to stand together and reject this.
May I suggest a few things, because I think the report is useful, and I am still enough of an economist to believe in the value of data? So, why not have transparency? Why not demonstrate in these reports the number of times, First Minister, you've asked for meetings to discuss important issues, and where they've either rejected those calls or ignored them? How many times have you been invited very late in the day to meetings covering devolved areas, when the agenda hasn't been shared with you and neither have the background papers, and that prevents you, therefore, from making a meaningful contribution to the discussion? So, let us see the real nature of that relationship, and have some sort of log, if you like, of the nature of the arrogance shown by the Government in Westminster towards us here in Wales.
May I also ask you whether you would be willing to build on what is the foundation of this report and show transparency on the relationship, but also to open that out to the public in Wales? So, not only a report to the Senedd as we have here, but engagement with the people of Wales, who should know the facts about the attitudes demonstrated by the UK Government, and perhaps through the constitutional commission and the national conversation that you've referred to, that could be done.
And finally, isn't the only way in which we're going to demonstrate our opposition to this kind of attitude that we collaborate, here in Wales across parties, even, of course, where we disagree on the answer in terms of the constitutional future for Wales—and it's very important, following on from what the independence bodies said yesterday that they should be part of the national conversation, and that should be reflected in the national conversation's remit—but also that there should be collaboration across the Celtic nations? And if they have their muscular unionism, then let's have muscular collaboration across the Celtic nations, across parties—yes, including with the Scottish Government, who, of course, have a different perspective on the constitutional future of these islands. But, in this sense, we are united; we oppose this conservatism from Westminster that denies our right here in Wales and in the other nations to plough our own furrow.
Wel, diolch yn fawr, Llywydd, i Adam Price. Pan oeddwn i'n ymateb i Darren Millar, roeddwn i'n disgwyl i Darren ddweud ein bod ni'n rhy gas i Lywodraeth y Deyrnas Unedig, ac roeddwn i'n disgwyl i Mr Price ddweud fy mod i'n rhy gyfeillgar. Mae nifer o bwyntiau pwysig mae Adam Price wedi'u codi, ac mae nifer o enghreifftiau ble gallaf i dynnu sylw at enghreifftiau lle mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig heb fod yn rhesymol gyda ni o gwbl. Gaf i gyfeirio at jest un—mae'n rhywbeth bach ond mae yn dangos y cyd-destun. Ni sy'n gyfrifol am gyfarfod nesaf y British-Irish Council. Y pwnc sydd i'w drafod yn y cyngor yw ieithoedd lleiafrifol, so ni'n arwain yng Nghymru ar y gwaith sy'n mynd ymlaen ac mae'r gwaith yn bwysig. Mae'n bwysig yn yr Iwerddon, yn yr ynys i gyd. Roedden ni eisiau gwahodd pobl o Gernyw i ddod i'r cyngor, nid i siarad, achos dydyn nhw ddim yn aelodau'r cyngor ond jest i wrando ar y drafodaeth a phan fyddai pethau gyda nhw i'w ddweud tu fas i'r cyngor bydden nhw'n gallu ei wneud e. Roedd Llywodraeth y Deyrnas Unedig jest ddim yn fodlon i'w wneud e o gwbl. So, syniad bach oedd e, syniad sy'n berthnasol i ni yng Nghymru achos rydym ni'n gyfrifol am y pwnc yn y cyngor, yn rhesymol, fel oedd Adam Price yn ei ddweud, ond dim byd. Ddim yn fodlon i'w wneud e o gwbl, a ni sy'n cynllunio’r cyfarfod, ni sy'n gyfrifol am y cyngor ond doedden nhw ddim yn fodlon i gytuno ar y syniad bach yna. So, dwi'n ei defnyddio hi fel enghraifft o'r meddylfryd rwyt ti'n ei ffeindio pan wyt ti'n trio gwneud pethau rhesymol, fel oedd Adam Price yn ei ddweud.
Ar ochr yr LCMs, un o'r pethau sy'n hollol bwysig am y flwyddyn nesaf yw confensiwn Sewel. Nawr, rydym ni wedi setio mas yn ein dogfen ni ffyrdd i gryfhau'r confensiwn, ac rydym ni wedi gweithio gyda phobl eraill ar y syniadau yna hefyd. Os yw Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn meddwl nad yw Sewel yn golygu dim byd, wel, bydd hwnna'n mynd i greu mwy a mwy o broblemau.
Llywydd, roedd Adam Price yn awgrymu nifer o bosibiliadau i gryfhau'r adroddiad ac i ddefnyddio'r adroddiad am fwy o bwrpasau, a diolch am y syniadau. Wrth gwrs, rydym ni'n fodlon eu hystyried nhw. Pan ydych chi yn gweithio gyda'r Alban a Gogledd Iwerddon, rydych chi yn dod i weithio gyda phobl o gefndir gwleidyddol hollol, hollol wahanol, ac mae hwnna'n grêt onid yw e, achos rydych chi'n dysgu pethau ac rydych chi'n ffeindio ffyrdd i gydweithio gyda phobl sy'n dod o gefndir gwahanol ac mae gwneud hwnna ar ochr pobl sy'n byw yn yr Alban, yn Iwerddon ac yng Nghymru yn rhywbeth dwi'n awyddus i gryfhau dros y flwyddyn sydd i ddod.
Thank you very much to Adam Price. And when I responded to Darren Millar, I expected Darren Millar to say I was being too mean to the UK Government, and I was expecting Adam Price to say that I was being too friendly. There are a number of important points that Adam Price has raised, and there are a number of examples where I can draw attention to examples where the UK Government hasn't been reasonable with us at all. It's something small but it does show the context. We are responsible for the next meeting of the British-Irish Council. The subject to be discussed in the council is minority languages. So, we will be leading in Wales on the work that is going on, and it's important work, and it's important in Ireland, in the whole island. We wanted to invite people from Cornwall to attend the council, not to speak, because they're not members of the council, but just to listen to the discussion and, when they had things to say, outwith the council, they would have an opportunity to do so. The UK Government weren't willing for that to happen at all. So, it was a small idea, which is relevant to us in Wales, because we're responsible for that subject in the council, and reasonable, as Adam Price said, but no, nothing. A complete lack of willingness to allow that, and we're the ones planning the meeting and were responsible for that meeting. They weren't willing to agree on that small idea. I use that as an example of the thinking or the mindset that you find when you try to do reasonable things, as Adam Price said.
In terms of the LCMs, one of the things that are vital for next year is the Sewel convention. Now, we have set out in our document ways to strengthen that convention, and we have worked with others on those ideas as well. If the UK Government thinks that Sewel means nothing, well, that's going to cause more and more problems.
And, Llywydd, Adam Price suggested a number of possibilities to strengthen the report and to use the report for other purposes, and I welcome those ideas, and we're willing to consider those. When you work with Scotland and Northern Ireland, you work with people from very different political backgrounds, and that's a great thing, isn't it, because you learn things and you find ways of collaborating with people from those different backgrounds, and to do that alongside the people who live in Scotland, Ireland and Wales, that's something I'm eager to strengthen over the coming year.
First Minister, thank you for the statement but also for this report, which I would thoroughly recommend to any student of current constitutional arrangements looking at this moment in time at what it means for Wales and the UK. I think it is fair to say, as Darren pointed out, there are some good bits in here, but I have to say it's a mixed picture as well, and it does, within the reading of this report, actually show some of—a bit like the current weather, there are lots of storms in here and then the occasional glimpse of good weather coming through those storms. I haven't got time to go through them today, I want to focus on one issue in particular, but I do note that within this report, Welsh Government lays out once again its vision of seeing a strong Wales in a successful UK—the need to reset inter-governmental relations based on a vision of a reformed and strengthened UK where all the Governments work together for mutual benefit.
Which brings us, in the absence of being able to go through all of this, which I've thoroughly enjoyed reading, and I know the committee will be interested in reading, to turn to the issue of the inter-governmental relations review, which may be one of those glimpses of sunshine through the storm, But I wasn't clear from the First Minister's statement. The Counsel General, when he was in front of the committee the other day, seemed to hold out some hope that we might indeed be progressing and there might be something to be cheerful about. But what hope does he have that the inter-governmental relations review, which could be that major reset in the relations between the nations of the UK, could be that opportunity to go beyond the storm clouds and into something that looks a little bit more sunny, or should we temper our expectations?
Prif Weinidog, diolch am y datganiad ond hefyd am yr adroddiad hwn, y byddwn i'n ei argymell yn fawr i unrhyw un sy'n ymhél â'r trefniadau cyfansoddiadol presennol ar hyn o bryd ac ystyr hynny i Gymru a'r DU. Rwy'n credu ei bod hi'n deg dweud, fel nododd Darren, fod rhai tameidiau da yma, ond mae'n rhaid i mi ddweud fod yma ddarlun cymysg hefyd, ac fe wnaiff, wrth ddarllen yr adroddiad hwn, mewn gwirionedd, ddangos bod rhai—ychydig fel y tywydd presennol, fe geir llawer o stormydd yma ac yna fe ddaw ambell i lygedyn o heulwen drwy'r stormydd hynny. Nid oes gennyf i amser i fynd drwyddyn nhw heddiw, rwy'n awyddus i ganolbwyntio ar un mater yn arbennig, ond rwy'n sylwi bod Llywodraeth Cymru, o fewn yr adroddiad hwn, yn nodi unwaith eto ei gweledigaeth o Gymru gadarn o fewn DU lwyddiannus—yr angen i ailosod cysylltiadau rhynglywodraethol yn seiliedig ar weledigaeth o DU ddiwygiedig a chadarnach lle mae'r holl Lywodraethau yn gweithio gyda'i gilydd er lles pob un.
Sy'n ein cyfeirio ni, yn absenoldeb gallu mynd drwy hwn i gyd, rwyf i wedi mwynhau ei ddarllen yn fawr, ac fe wn i y bydd gan y pwyllgor ddiddordeb yn ei ddarllen, at fater yr adolygiad o gysylltiadau rhynglywodraethol, a allai fod yn un llygedyn o heulwen yn y storm, ond nid oedd datganiad y Prif Weinidog yn egluro hynny i mi. Roedd hi'n ymddangos bod y Cwnsler Cyffredinol, pan oedd o flaen y pwyllgor y diwrnod o'r blaen, yn glynu wrth rywfaint o obaith y gallem ni fod yn gwneud gwir gynnydd ac efallai y bydd yna rywbeth i fod yn hapus yn ei gylch. Ond pa obaith sydd ganddo ef y gallai'r adolygiad o gysylltiadau rhynglywodraethol, a allai fod yn ailosodiad mor fawr â hynny yn y berthynas rhwng gwledydd y DU, fod yn gyfle i fynd y tu hwnt i gymylau'r ddrycin a gweld wybren sydd ychydig yn fwy clir, neu a ddylem ni gymedroli ein disgwyliadau ni?
Llywydd, I thank Huw Irranca-Davies. I tried to say in my opening statement that I wanted to be optimistic about the IGR, because a huge amount of work has gone into it, by officials particularly. And some of the biggest breakthroughs in the IGR have been in areas for which the Welsh Government, and our officials, have been responsible. So, the fact that it includes an independent element in dispute resolution is a complete breakthrough—we've never had that at all. The UK Government has been the judge, the jury, the sentencer, the Court of Appeal all by itself, and now that won't be the case. When we tried, with the Scottish Government, Llywydd—you may remember—to raise a dispute over the £1 billion that went to Northern Ireland, without any comparable sums coming to Wales, Scotland, or indeed to England, the UK Government simply told us that, in their view, there was not a dispute. So, we had written, saying, declaring a dispute, and they wrote back and said, 'In our view, there isn't a dispute, and so we won't be taking it any further.' Well, that won't be possible if the IGR is concluded. Why do I hesitate? Because we were—. I've been told, for several months now, that we are just on the brink of signing it. We were due to sign it before the summer recess; it didn't happen. We were due to sign it before we came back; it didn't happen. We were due to sign it just before the reshuffle, and it didn't happen. So, I want to be optimistic, because I think that a huge amount of work has been done, and it gives us a new platform and a new chance to reset those relationships, but until it's in the bag, I won't be putting any flags out of any description.
Llywydd, rwy'n diolch i Huw Irranca-Davies. Roeddwn i'n ceisio dweud yn fy natganiad agoriadol fy mod i'n dymuno bod yn optimistaidd ynglŷn â'r adolygiad o gysylltiadau rhynglywodraethol, oherwydd fe gafodd llawer iawn o waith ei wneud ar hwnnw, gan swyddogion yn arbennig felly. Ac mae rhai o'r datblygiadau mwyaf gyda chysylltiadau rhynglywodraethol wedi bod mewn meysydd y mae Llywodraeth Cymru, a'n swyddogion ni, wedi bod yn gyfrifol amdanyn nhw. Felly, mae'r ffaith ei fod yn cynnwys elfen annibynnol o ran datrys anghydfodau yn gam mawr ymlaen—nid ydym ni erioed wedi gweld hynny o'r blaen. Llywodraeth y DU yn unig oedd y barnwr, y rheithgor, y dedfrydwr, a'r Llys Apêl i gyd ar yr un pryd, ac nid dyna fydd yr achos erbyn hyn. Pan wnaethom ni geisio, gyda Llywodraeth yr Alban, Llywydd—efallai eich bod chi'n cofio—codi anghydfod ynghylch y £1 biliwn a aeth i Ogledd Iwerddon, heb unrhyw symiau cyffelyb i Gymru, na'r Alban, nac yn wir i Loegr, fe ddywedodd Llywodraeth y DU wrthym ni, yn eu barn hwy, nad oedd yna anghydfod. Felly, fe wnaethom ni ysgrifennu, gan ddweud, gan ddatgan anghydfod, ac fe wnaethon nhw ysgrifennu yn ôl a dweud, 'Yn ein barn ni, nid oes yna anghydfod, ac ni fyddwn ni, felly, yn mynd â'r mater ymhellach.' Wel, ni fydd hynny'n bosibl os daw'r adolygiad o gysylltiadau rhynglywodraethol i ben. Pam ydw i'n petruso? Oherwydd ein bod ni—. Fe ddywedwyd wrthyf i, dros sawl mis erbyn hyn, ein bod ni ar fin ei arwyddo. Fe ddylem ni fod wedi ei arwyddo cyn toriad yr haf; ni ddigwyddodd hynny. Fe ddylem ni fod wedi ei arwyddo cyn i ni ddod yn ein holau; ni ddigwyddodd hynny. Fe ddylem ni fod wedi ei arwyddo ychydig cyn yr ad-drefnu, ond ni ddigwyddodd hynny. Felly, rwy'n dymuno bod yn optimistaidd, oherwydd fy mod yn credu bod llawer iawn o waith wedi cael ei wneud, ac mae hwnnw'n rhoi llwyfan newydd i ni a chyfle newydd i ni allu ailosod y cysylltiadau hynny, ond hyd nes y bydd hyn wedi ei gyflawni, ni fyddaf i'n gorfoleddu mewn unrhyw ffordd.
I'd like to thank the First Minister for his statement. I think it's right to highlight areas in which the Welsh Government and the UK Government, working together, have benefited Wales. We've seen the vaccine roll-out, which has been an absolute great success in keeping the residents of Wales safe. As I've mentioned earlier, about growth deals, they have been a great success in growing the economy of Wales and actually the two Governments working together and the additional moneys that have been sent to Wales to support businesses, and the work you've done with the UK Government together on that has really benefited businesses.
But I think a lot of what you've talked about here, First Minister, is respect. And I think respect could be reciprocated, I believe, on both sides of the M4—both up and down. And respect is key to good relationships and the work we do in this place, and it goes to the core of what we all believe. But comments made by the deputy leader of the Labour Party over the past couple of days haven't gone any further to actually building any relationships between your party and mine, and it's actually created a lot of deep hurt and upset.
First Minister, I know you're a very decent and honourable person, and, as the leader of the Welsh Government, comments that were made by your deputy leader in Westminster go no way to helping inter-governmental relationships. So, I do believe, First Minister, if you were to condemn these comments, I do believe it would bring our parties closer together and really help with inter-government relationships, because people being called 'scum' is not nice and it's not kinder and it's not gentle politics.
Fe hoffwn i ddiolch i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad ef. Rwy'n credu ei bod hi'n iawn i ni dynnu sylw at feysydd lle mae Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU wedi bod yn cydweithio, a hynny wedi bod o fudd i Gymru. Rydym ni wedi gweld cyflwyno'r brechlynnau, sydd wedi bod yn llwyddiant ysgubol o ran cadw trigolion Cymru yn ddiogel. Fel rwyf i wedi sôn yn gynharach, am gytundebau o ran twf, maen nhw wedi bod yn llwyddiant mawr o ran tyfu economi Cymru ac mewn gwirionedd mae'r ddwy Lywodraeth yn cydweithio a'r arian ychwanegol a anfonwyd i Gymru i gefnogi busnesau, ac mae'r gwaith a wnaethoch chi ar y cyd â Llywodraeth y DU wedi bod o fudd gwirioneddol i fusnesau yn hynny o beth.
Ond rwy'n credu mai bod â pharch yw ystyr llawer o'r hyn yr ydych chi wedi sôn amdano yn y cyswllt hwn, Prif Weinidog. Ac rwy'n credu y gellir bod â pharch, yn fy marn i, ar ddau ben yr M4—o un i'r llall. Ac mae parch yn allweddol i gysylltiadau da a'r gwaith a wnawn ni yn y lle hwn, ac mae'n mynd at hanfod yr hyn yr ydym ni i gyd yn ei gredu. Ond nid yw'r sylwadau a wnaeth dirprwy arweinydd y Blaid Lafur dros y dyddiau diwethaf wedi bod yn adeiladol o gwbl o ran unrhyw berthynas rhwng eich plaid chi a'm plaid innau, ac mae hyn wedi achosi llawer o helynt a dolur.
Prif Weinidog, fe wn i eich bod chi'n unigolyn parchus ac anrhydeddus iawn, ac, yn arweinydd Llywodraeth Cymru, nid yw'r sylwadau a wnaeth eich dirprwy arweinydd chi yn San Steffan yn helpu cysylltiadau rhynglywodraethol mewn unrhyw ffordd. Felly, yn fy marn i, Prif Weinidog, pe byddech chi'n condemnio'r sylwadau hyn, rwy'n credu y byddai hynny'n dwyn ein pleidiau ni'n nes at ei gilydd ac o gymorth gwirioneddol gyda chysylltiadau rhwng y llywodraethau, oherwydd nid yw galw pobl yn 'wehilion' yn beth neis ac nid gwleidyddiaeth garedig na thyner mo hynny.
Llywydd, I've heard everything the Member has to say.
Llywydd, rwyf i wedi clywed popeth sydd gan yr Aelod i'w ddweud.
My constituents, like many people in north-east Wales, have closer ties to Chester, Liverpool and Manchester than what they do to Cardiff. How is the Welsh Government working with metro mayors in the north-west of England to achieve common goals and promote shared services? Cross-border issues are of particular concern in the Vale of Clwyd, so how are the Welsh Government looking to work with the UK Government and English local authorities to address greater cross-border working, particularly in health and care? Finally, First Minister, what impact is the Mersey Dee Alliance having on the north Wales growth deal, and how is the Welsh Government working to improve closer working between local authorities, such as Denbighshire County Council, the Welsh and UK Governments to improve the economic fortunes of the entire region on both sides of Offa's Dyke? Thank you very much.
Mae gan fy etholwyr i, fel llawer o bobl yn y gogledd-ddwyrain, gysylltiadau agosach â Chaer, Lerpwl, a Manceinion na'r rhai sydd ganddyn nhw â Chaerdydd. Sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda meiri metro yng ngogledd-orllewin Lloegr i gyflawni nodau cyffredin a hyrwyddo cydwasanaethau? Mae materion trawsffiniol yn peri pryder arbennig yn Nyffryn Clwyd, felly sut mae Llywodraeth Cymru am weithio gyda Llywodraeth y DU ac awdurdodau lleol Lloegr i fynd i'r afael â mwy o weithio trawsffiniol, ym maes iechyd a gofal yn arbennig felly? Yn olaf, Prif Weinidog, pa effaith y mae Cynghrair Mersi a'r Ddyfrdwy yn ei chael ar fargen twf y gogledd, a sut mae Llywodraeth Cymru am weithio i atgyfnerthu cydweithio agosach rhwng awdurdodau lleol, fel Cyngor Sir Ddinbych, Llywodraethau Cymru a'r DU i wella ffyniant economaidd y rhanbarth cyfan ar y naill ochr a'r llall i Glawdd Offa? Diolch yn fawr iawn i chi.
I thank the Member, because I think those are genuinely important points. And I think, as we design inter-governmental arrangements for the future, then ways of being able to draw in regional voices in England will be very important in all of that. Now, in the last few days, I've had opportunities to meet with metro mayors from many parts of England, and that includes the north-west as well, and the Mersey Dee Alliance is a very important part of the landscape for the economy of north-east Wales.
One of the difficulties of finding a way of acting—I'm thinking of the right word, for a moment, Llywydd—in a thoroughgoing way with metro mayors is they're all different—they all have different powers, they all have different responsibilities; there's no pattern. So, you can't have just a single approach that is easy to take from one set of relations to another. But I think the general point that the Member makes is an important one, and that, as metro mayors and English devolution mature, then, those relationships along our border, in the north-east with Liverpool and Manchester, but with the south-west of England as well, will be very important to Wales.
Rwy'n diolch i'r Aelod, oherwydd mae'r rhain yn bwyntiau gwirioneddol bwysig yn fy marn i. Ac rwy'n credu, wrth i ni gynllunio trefniadau rhynglywodraethol ar gyfer y dyfodol, yna fe fydd ffyrdd o allu denu lleisiau rhanbarthol yn Lloegr yn bwysig iawn yn hynny i gyd. Nawr, yn y dyddiau diwethaf, fe gefais i gyfleoedd i gwrdd â meiri metro o sawl rhan o Loegr, ac mae hynny'n cynnwys y gogledd-orllewin hefyd, ac mae Cynghrair Mersi a'r Ddyfrdwy yn rhan bwysig iawn o'r dirwedd ar gyfer economi gogledd-ddwyrain Cymru.
Un o'r anawsterau o ddod o hyd i ffordd o weithredu—rwy'n chwilio am y gair cywir, am eiliad, Llywydd—mewn ffordd drylwyr gyda meiri metro yw eu bod nhw i gyd yn wahanol—mae gan bob un ohonyn nhw bwerau sy'n amrywio, mae gan bob un ohonyn nhw gyfrifoldebau sy'n amrywio; nid oes unrhyw batrwm. Felly, ni allwch chi fod ag un dull o weithredu sy'n hawdd ei ddwyn o un gyfres o gysylltiadau i un arall. Ond rwy'n credu bod y pwynt cyffredinol y mae'r Aelod yn ei wneud yn un pwysig, ac, wrth i gyfundrefn o feiri metro a datganoli aeddfedu yn Lloegr, yna, fe fydd y cydberthnasau hynny ar hyd ein ffin ni, yn y gogledd-ddwyrain gyda Lerpwl a Manceinion, ond gyda de-orllewin Lloegr hefyd, yn bwysig iawn i Gymru.
Diolch i'r Prif Weinidog. Felly, mae'r eitem yna ar ben. Ac fe fyddwn ni'n cymryd toriad byr nawr, tra ein bod ni'n ail-drefnu'r Siambr.
I thank the First Minister. That concludes that item. We will now take a short break to allow changeovers in the Chamber.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 15:36.
Plenary was suspended at 15:36.
Ailymgynullodd y Senedd am 15:48, gyda'r Dirprwy Lywydd (David Rees) yn y Gadair.
The Senedd reconvened at 15:48, with the Deputy Presiding Officer (David Rees) in the Chair.
Diolch, a chroeso nôl. Yr eitem nesaf fydd y datganiad gan Weinidog yr Economi, y gronfa codi’r gwastad a chronfa ffyniant gyffredin y Deyrnas Unedig. Galwaf ar Weinidog yr Economi, Vaughan Gething.
Thank you, and welcome back. The next item is a statement by the Minister for Economy on the shared prosperity fund and the levelling-up fund. I call on the Minister for Economy, Vaughan Gething.
Thank you, Deputy Llywydd. In June, this Senedd overwhelmingly agreed that the UK Government’s approach to European Union successor funds represented an assault on Welsh devolution. It is clear that these distant and poorly defined plans at present systematically exclude this Senedd on matters that its Members are elected to take decisions upon. We now face a vast reduction in funding this year despite repeated promises that Wales would not be worse off financially after Brexit.
Around £10 million, or an average of £450,000 for each Welsh local authority, is expected this year from the community renewal fund. Some areas, including Bridgend, Caerphilly and Flintshire are excluded from the priority funding list whilst more prosperous English areas are included. Deputy Llywydd, the UK Government cannot maintain the myth that all parts of Wales will benefit and that we are no worse off.
The UK Government continue to point to the availability of remaining funds from the 2014-20 EU programmes, but it is clear that new EU programmes would already have started by now. And removing this overlap matters. It represents an average annual loss to Wales of £375 million at the same time as making the ability to plan impossible. Delivery partners are already looking to dismantle the infrastructure needed to deliver longer term interventions because they need to know now that funding will still be there beyond 2023.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Ym mis Mehefin, cytunodd y Senedd hon yn llwyr fod ymagwedd Llywodraeth y DU at gronfeydd olynol yr Undeb Ewropeaidd yn ymosodiad ar ddatganoli yng Nghymru. Mae'n amlwg bod y cynlluniau pell ac wedi'u diffinio'n wael hyn ar hyn o bryd yn eithrio'r Senedd hon yn systematig ar faterion y caiff ei Haelodau eu hethol i wneud penderfyniadau arnynt. Rydym bellach yn wynebu gostyngiad enfawr yn y cyllid eleni er gwaethaf addewidion mynych na fyddai Cymru yn waeth ei byd yn ariannol ar ôl Brexit.
Disgwylir tua £10 miliwn, neu gyfartaledd o £450,000 ar gyfer pob awdurdod lleol yng Nghymru, eleni o'r gronfa adnewyddu cymunedol. Mae rhai ardaloedd, gan gynnwys Pen-y-bont ar Ogwr, Caerffili a sir y Fflint, wedi'u heithrio o'r rhestr ariannu blaenoriaeth tra bod ardaloedd mwy llewyrchus yn Lloegr yn cael eu cynnwys. Dirprwy Lywydd, ni all Llywodraeth y DU gynnal y myth y bydd pob rhan o Gymru yn elwa ac nad ydym yn waeth ein byd.
Mae Llywodraeth y DU yn parhau i dynnu sylw at y cyllid sydd ar gael o raglenni'r UE 2014-20, ond mae'n amlwg y byddai rhaglenni newydd yr UE eisoes wedi dechrau erbyn hyn. Ac mae dileu'r gorgyffwrdd hwn yn bwysig. Mae'n cynrychioli colled flynyddol gyfartalog o £375 miliwn i Gymru ar yr un pryd â gwneud y gallu i gynllunio'n amhosibl. Mae partneriaid cyflawni eisoes yn ceisio datgymalu'r seilwaith sydd ei angen i ddarparu ymyriadau tymor hirach oherwydd bod angen iddyn nhw wybod yn awr y bydd cyllid yno o hyd y tu hwnt i 2023.
And by making these funds solely available to competing local authority bids, the UK Government is also wilfully creating sector funding gaps, including among higher and further education, the third sector, and business. These sectors have previously maximised European Union funds to help close disparities in research and innovation, to support vulnerable people in society, and to help boost competitiveness.
We also have real concerns about the threat of UK Government plans on the future scale of EU-funded schemes, including what that means for Business Wales, the Development Bank of Wales, and apprenticeships. Neither does the levelling-up fund currently live up to its name, with each Welsh local authority set to receive around £1.3 million this year. It is clear that these UK funds amount to a levelling down for Wales.
Despite this contradiction and the urgent risks that we now face, there have been no signs of improvement since we last debated these funds in June. Only six months remain of this financial year, and the UK Government has still not announced any successful bids for the community renewal and the levelling-up funds. That is despite the promises previously made to announce bids in July. And partners are right to ask how projects are supposed to deliver by March as required. This is a delay that leaves communities in the dark and badly compromises what can be achieved for people and businesses here in Wales.
Neither have we had any genuine engagement with the bidding assessment exercise, and with our proposed input being restricted to entirely unacceptable terms. This is an opaque and distant process that does not represent devolution to local communities. The UK Government have forced councils to compete and act as administrators, with bids being assessed in Whitehall and funding decisions made by UK Ministers in Westminster.
And plans for the shared prosperity fund are equally concerning. Eighteen months after Brexit, we can still expect no more than a high-level spending framework in next month’s spending review. Yet we remain unclear about what role devolved Governments will have. We are also unsure if the shared prosperity fund will even be open for business next year due to the ongoing delays. In no way can the UK Government’s approach to post-Brexit funding be described as acceptable partnership working, let alone effective inter-governmental relations.
This is disappointing, given the Prime Minister’s commitments following the summit in June that I attended with the First Minister regarding more effective inter-governmental relations across the UK, and the willingness of this Government and our First Minister to collaborate effectively in doing so.
The UK Government’s incoherent and chaotic action have also failed to impress UK cross-party parliamentary groups, the Institute for Government and devolved Parliaments and Governments. The Business, Energy and Industrial Strategy Select Committee recently published a report on the levelling-up programme, and I quote:
'The funding available to achieve levelling up is disparate and lacking any overall coherent strategic purpose or focus';
'the apparent absence of any meaningful strategic engagement with the devolved administrations around the levelling up agenda, amplifies the lack of clarity and focus around this major policy.'
And on the shared prosperity fund, the Institute for Government said in July:
'the UK government will be spending on policy functions that are predominantly devolved responsibilities. We have outlined the risk that this will produce unhelpful duplication of functions and fragmentation of service provision.'
The High Court have also agreed to hear a legal challenge brought by the Good Law Project about the UK Government using the levelling-up fund for political benefit, rather than need.
Increasing concerns about the emerging problems and the funding gaps facing sectors have also been raised with me by Welsh partners, including the Welsh Local Government Association, the Wales Council for Voluntary Action, Federation of Small Businesses Wales and Universities Wales. Despite such warnings and honest advice, the UK Government has failed to listen, a decision which will cost Wales job opportunities and undermine badly needed projects.
Deputy Llywydd, it is not yet clear what the impact of this approach will be, but I was happy to support the Plaid Cymru amendments during the June debate. I can confirm once more today that we will undertake an impact assessment when practicable, as agreed at that time. The clear majority position in this Senedd should be noted by UK Ministers. Indeed, the people of Wales were offered a manifesto that endorsed the UK Government's plans at this year's Senedd elections, but that did not win the support of the Welsh public, as we know. There is a clear majority for a 'made in Wales' approach that respects devolution.
Our own framework for investing replacement EU funds builds on years of partner engagement. It is based on evidence and agreement, with clear priorities for Wales, and this is what a team Wales approach looks like. Our plans bring power and funding closer to communities by transferring funding and responsibilities to the new corporate joint committees. The framework also recognises that some interventions, like apprenticeships and business support, are most cost-effective and accessible at a national level. We have also commissioned further advice from the Organisation for Economic Co-operation and Development to help design the best multilevel governance structures for economic development within Wales. And again, this is what a real partnership approach looks like.
Deputy Llywydd, I have made clear in a letter to the new Secretary of State Michael Gove that we are open to meaningful discussions on how best to work together to make these funds a success. The UK Government has an opportunity to show it has listened and to end an era where it says to Wales, 'You'll get what you're given.' No Welsh Government of any political leadership could or should accept that approach from any UK Government.
A thrwy sicrhau bod yr arian hwn ar gael i geisiadau awdurdodau lleol sy'n cystadlu â'i gilydd yn unig, mae Llywodraeth y DU hefyd yn creu bylchau ariannu sector yn fwriadol, gan gynnwys ymhlith addysg uwch ac addysg bellach, y trydydd sector a busnes. Mae'r sectorau hyn wedi manteisio i'r eithaf ar gronfeydd yr Undeb Ewropeaidd yn y gorffennol i helpu i leihau gwahaniaethau mewn ymchwil ac arloesi, i gefnogi pobl sy'n agored i niwed mewn cymdeithas, ac i helpu i hybu cystadleurwydd.
Mae gennym bryderon gwirioneddol hefyd am fygythiad cynlluniau Llywodraeth y DU ar raddfa cynlluniau a ariennir gan yr UE yn y dyfodol, gan gynnwys yr hyn mae hynny'n ei olygu i Busnes Cymru, Banc Datblygu Cymru, a phrentisiaethau. Nid yw'r gronfa codi'r gwastad yn gwireddu ei henw ar hyn o bryd, a disgwylir i bob awdurdod lleol yng Nghymru dderbyn tua £1.3 miliwn eleni. Mae'n amlwg bod y cronfeydd hyn gan y DU yn gyfystyr â gostyngiad i Gymru.
Er gwaethaf y gwrthddywediad hwn a'r risgiau brys rydym ni’n eu hwynebu yn awr, ni fu unrhyw arwyddion o welliant ers i ni drafod y cronfeydd hyn ddiwethaf ym mis Mehefin. Dim ond chwe mis sy'n weddill o'r flwyddyn ariannol hon, ac nid yw Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi unrhyw geisiadau llwyddiannus ar gyfer cronfeydd adnewyddu'r gymuned a'r cronfeydd codi'r gwastad. Mae hynny er gwaethaf yr addewidion a wnaed yn flaenorol i gyhoeddi ceisiadau ym mis Gorffennaf. Ac mae partneriaid yn iawn i ofyn sut mae prosiectau i fod i gyflawni erbyn mis Mawrth yn ôl y gofyn. Mae hwn yn oedi sy'n gadael cymunedau yn y tywyllwch ac yn peryglu'r hyn y gellir ei gyflawni i bobl a busnesau yma yng Nghymru.
Nid ydym ychwaith wedi ymgysylltu'n wirioneddol â'r ymarfer asesu ceisiadau, a gyda'n mewnbwn arfaethedig yn cael ei gyfyngu i delerau cwbl annerbyniol. Mae hon yn broses anhryloyw a phell nad yw'n cynrychioli datganoli i gymunedau lleol. Mae Llywodraeth y DU wedi gorfodi cynghorau i gystadlu a gweithredu fel gweinyddwyr, a chynigion yn cael eu hasesu yn Whitehall a phenderfyniadau ariannu’n cael eu gwneud gan Weinidogion y DU yn San Steffan.
Ac mae cynlluniau ar gyfer y gronfa ffyniant a rennir yr un mor bryderus. Ddeunaw mis ar ôl Brexit, gallwn barhau i ddisgwyl dim mwy na fframwaith gwariant lefel uchel yn adolygiad gwariant y mis nesaf. Ac eto, nid ydym yn glir o hyd ynghylch pa rôl fydd gan Lywodraethau datganoledig. Rydym hefyd yn ansicr a fydd y gronfa ffyniant a rennir hyd yn oed ar agor ar gyfer busnes y flwyddyn nesaf oherwydd yr oedi parhaus. Ni ellir disgrifio dull Llywodraeth y DU o ariannu ar ôl Brexit mewn unrhyw ffordd fel gwaith partneriaeth derbyniol, heb sôn am gysylltiadau rhynglywodraethol effeithiol.
Mae hyn yn siomedig, o ystyried ymrwymiadau'r Prif Weinidog yn dilyn yr uwchgynhadledd ym mis Mehefin a fynychais gyda'r Prif Weinidog ynghylch cysylltiadau rhynglywodraethol mwy effeithiol ledled y DU, a pharodrwydd y Llywodraeth hon a'n Prif Weinidog i gydweithio'n effeithiol wrth wneud hynny.
Mae camau digyswllt ac anhrefnus Llywodraeth y DU hefyd wedi methu â chreu argraff ar grwpiau seneddol trawsbleidiol y DU, y Sefydliad Llywodraethu a Seneddau a Llywodraethau datganoledig. Yn ddiweddar, cyhoeddodd y Pwyllgor Dethol Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol adroddiad ar y rhaglen codi'r gwastad, ac rwy’n dyfynnu:
'Mae'r cyllid sydd ar gael i gyflawni codi'r gwastad yn wahanol ac nid oes ganddo unrhyw ddiben na phwyslais strategol cydlynol cyffredinol';
'mae absenoldeb ymddangosiadol unrhyw ymgysylltiad strategol ystyrlon â'r gweinyddiaethau datganoledig ynghylch yr agenda codi'r gwastad, yn ymhelaethu ar y diffyg eglurder a phwyslais o amgylch y polisi mawr hwn.'
Ac ar y gronfa ffyniant a rennir, dywedodd y Sefydliad Llywodraethu ym mis Gorffennaf:
'bydd llywodraeth y DU yn gwario ar swyddogaethau polisi sydd wedi'u datganoli'n bennaf. Rydym wedi amlinellu'r risg y bydd hyn yn arwain at ddyblygu swyddogaethau a darnio'r gwasanaethau yn ddi-fudd.'
Mae'r Uchel Lys hefyd wedi cytuno i glywed her gyfreithiol a gyflwynwyd gan y Good Law Project am Lywodraeth y DU yn defnyddio'r gronfa codi'r gwastad er budd gwleidyddol, yn hytrach nag angen.
Codwyd pryderon cynyddol am y problemau sy'n dod i'r amlwg a'r bylchau cyllido sy'n wynebu sectorau hefyd gyda mi gan bartneriaid yng Nghymru, gan gynnwys Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, Ffederasiwn Busnesau Bach Cymru a Phrifysgolion Cymru. Er gwaethaf rhybuddion o'r fath a chyngor gonest, mae Llywodraeth y DU wedi methu â gwrando, penderfyniad a fydd yn costio cyfleoedd gwaith i Gymru ac yn tanseilio prosiectau y mae mawr eu hangen.
Dirprwy Lywydd, nid yw'n glir eto beth fydd effaith y dull hwn, ond yr oeddwn yn fodlon cefnogi gwelliannau Plaid Cymru yn ystod y ddadl ym mis Mehefin. Gallaf gadarnhau unwaith eto heddiw y byddwn yn cynnal asesiad effaith pan fo'n ymarferol, fel y cytunwyd bryd hynny. Dylai Gweinidogion y DU nodi'r sefyllfa fwyafrifol glir yn y Senedd hon. Yn wir, cynigiwyd maniffesto i bobl Cymru a oedd yn cymeradwyo cynlluniau Llywodraeth y DU yn etholiadau'r Senedd eleni, ond ni chafodd hynny gefnogaeth y cyhoedd yng Nghymru, fel y gwyddom. Mae mwyafrif clir o ran dull 'wedi’i wneud yng Nghymru' sy'n parchu datganoli.
Mae ein fframwaith ein hunain ar gyfer buddsoddi arian newydd yr UE yn adeiladu ar flynyddoedd o ymgysylltu â phartneriaid. Mae'n seiliedig ar dystiolaeth a chytundeb, gyda blaenoriaethau clir i Gymru, a dyma sut mae dull tîm Cymru yn edrych. Mae ein cynlluniau'n dod â phŵer a chyllid yn nes at gymunedau drwy drosglwyddo cyllid a chyfrifoldebau i'r cyd-bwyllgorau corfforaethol newydd. Mae'r fframwaith hefyd yn cydnabod mai rhai ymyriadau, fel prentisiaethau a chymorth busnes, yw'r rhai mwyaf cost-effeithiol a hygyrch ar lefel genedlaethol. Rydym hefyd wedi comisiynu cyngor pellach gan y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd i helpu i gynllunio'r strwythurau llywodraethu aml-lefel gorau ar gyfer datblygu economaidd yng Nghymru. Ac eto, dyma sut mae dull partneriaeth go iawn yn edrych.
Dirprwy Lywydd, rwyf wedi egluro mewn llythyr at yr Ysgrifennydd Gwladol newydd Michael Gove ein bod yn agored i drafodaethau ystyrlon ar y ffordd orau o gydweithio i sicrhau bod y cronfeydd hyn yn llwyddiant. Mae gan Lywodraeth y DU gyfle i ddangos ei bod wedi gwrando ac i ddod â chyfnod i ben lle mae'n dweud wrth Gymru, 'Fe gewch chi'r hyn rydych chi’n ei gael.' Ni allai unrhyw Lywodraeth yng Nghymru dderbyn y dull hwnnw gan unrhyw Lywodraeth yn y DU, ac ni ddylai wneud hynny.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Paul Davies.
Conservative spokesperson, Paul Davies.
Diolch, Dirprwy Lywydd. It may surprise the Minister that I start off on a note of agreement with him regarding the lack of pace in responding to bids that have been submitted to the community renewal fund. We need to see much more progress.
Now, today's statement calls for further information and detail from the UK Government, and, in fairness, if the funds are to be delivered effectively then clearly collaboration is crucial. Whilst I appreciate that a new Secretary of State for housing, communities and local government has been appointed to oversee this funding, local communities across Wales are still waiting for vital information regarding their bids, and it's essential that that information is forthcoming. Now, the Minister has made it clear today that he has written to the new Secretary of State to say that he is open to meaningful engagement. However, given the tone of his statement, perhaps he can confirm whether he has requested an urgent meeting so that he can make these points directly to the Secretary of State.
Dirprwy Lywydd, we all want to see this funding reach communities in Wales and make a big difference. At its core, the community renewal fund empowers local communities by giving local authorities a direct role in delivering that investment. We have just seen how resilient our local authorities have been during the pandemic, and I believe they are perfectly placed to deliver this investment. Devolving the delivery of these funds to local authorities is something the Welsh Government should be supporting. And yet, today's statement shows again that the Welsh Government has used the levelling-up agenda to continue a constitutional conflict with counterparts at Westminster. And so, I want to remind the Minister that the people of Wales are served by two Governments, not one, and it has never been part of the devolution settlement that local government in Wales should become a no-go area for the UK Government. Indeed, rather than the usual 'blame Westminster' rhetoric, perhaps the Minister could tell us what engagement and support the Welsh Government has offered to local authorities to support them through this process.
Now, the Minister has repeatedly said that if the UK Government is serious about future prosperity here in Wales then it must provide Wales with a fair share of UK spending, and he reiterated those comments again today. Well, the UK Government has made it very clear that Wales will not lose out via the shared prosperity fund, and the profile of spending will be set out in the next UK spending review, which is expected this autumn. In the meantime, there are opportunities here for the Welsh Government to support the UK Government by encouraging the continued use of the experience, and indeed expertise, that has been built up during decades of delivering EU funds here in Wales. So, I'd be grateful if the Minister could tell us what he and his officials are doing to promote that expertise and ensure that it's retained under these new funding streams.
Now, I think it's fair to say that the community renewal fund and the wider shared prosperity fund will be judged on their outcomes, and it is very early days to form any serious assessment, but we have to look at where opportunities lie to constructively engage on this agenda, rather than spending time and effort politically point scoring. The Welsh Government could be using its time to tell us its own plans for supporting community renewal and delivering economic prosperity, but instead we're treated to another anti-Westminster lecture. The FSB are right to say this should not stop Welsh Government from outlining its economic development strategy for the future in detail, including where business support sits within it and aligns with its vision, values and principles. Therefore, I hope the Minister will take the opportunity today to tell us what the Welsh Government is doing to rebuild Wales's economy, what is being done to drive innovation, to create jobs and to drive lasting economic change.
Today's statement also refers to the FSB's calls, and one of those is for the Welsh Government to use this opportunity to outline its vision through an economic development Bill. As they suggest, this would also set the parameters and principles underpinning all of its institutions, remits and goals, and its approach to business support and its aims. Of course, it's vital that Business Wales is protected under the shared prosperity fund, at least at its current levels, and that there's longer term funding stability for the Development Bank of Wales. I'd be grateful if the Minister could confirm whether he will be introducing an economic development Bill, what internal discussions are taking place to discuss the future of Business Wales, and what action the Welsh Government is taking to support the Development Bank of Wales in the longer term.
In closing, Dirprwy Lywydd, I accept that there are some justified concerns in the Minister's statement today, and I hope that the Welsh Government will push for meaningful engagement to take place so that these funds can be delivered as effectively as possible for us here in Wales.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Efallai y byddai'n syndod i'r Gweinidog fy mod yn dechrau ar nodyn o gytundeb ag ef ynghylch y diffyg cyflymder wrth ymateb i geisiadau sydd wedi'u cyflwyno i'r gronfa adnewyddu cymunedol. Mae angen i ni weld llawer mwy o gynnydd.
Nawr, mae'r datganiad heddiw yn galw am ragor o wybodaeth a manylion gan Lywodraeth y DU, ac, er tegwch, os yw'r arian i gael ei ddarparu'n effeithiol, yna mae'n amlwg bod cydweithio'n hanfodol. Er fy mod yn sylweddoli bod Ysgrifennydd Gwladol tai, cymunedau a llywodraeth leol newydd wedi'i benodi i oruchwylio'r cyllid hwn, mae cymunedau lleol ledled Cymru yn dal i aros am wybodaeth hanfodol am eu ceisiadau, ac mae'n hanfodol bod y wybodaeth honno ar gael. Nawr, mae'r Gweinidog wedi ei gwneud yn glir heddiw ei fod wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Gwladol newydd i ddweud ei fod yn agored i ymgysylltu ystyrlon. Fodd bynnag, o ystyried naws ei ddatganiad, efallai y gall gadarnhau a yw wedi gofyn am gyfarfod brys fel y gall wneud y pwyntiau hyn yn uniongyrchol i'r Ysgrifennydd Gwladol.
Dirprwy Lywydd, mae pob un ohonom am weld y cyllid hwn yn cyrraedd cymunedau yng Nghymru ac yn gwneud gwahaniaeth mawr. Wrth ei wraidd, mae'r gronfa adnewyddu cymunedol yn grymuso cymunedau lleol drwy roi rôl uniongyrchol i awdurdodau lleol wrth gyflawni'r buddsoddiad hwnnw. Rydym newydd weld pa mor gadarn y mae ein hawdurdodau lleol wedi bod yn ystod y pandemig, ac rwy'n credu eu bod mewn sefyllfa berffaith i gyflawni'r buddsoddiad hwn. Mae datganoli'r arian hwn i awdurdodau lleol yn rhywbeth y dylai Llywodraeth Cymru fod yn ei gefnogi. Ac eto, mae'r datganiad heddiw'n dangos eto fod Llywodraeth Cymru wedi defnyddio'r agenda codi'r gwastad i barhau gyda gwrthdaro cyfansoddiadol â chymheiriaid yn San Steffan. Ac felly, hoffwn atgoffa'r Gweinidog bod dwy Lywodraeth yn gwasanaethu pobl Cymru, nid un, ac ni fu erioed yn rhan o'r setliad datganoli y dylai llywodraeth leol yng Nghymru ddod yn faes na ddylai Llywodraeth y DU fentro iddo. Yn wir, yn hytrach na'r rhethreg 'beio San Steffan' arferol, efallai y gallai'r Gweinidog ddweud wrthym pa gamau ymgysylltu a chefnogi mae Llywodraeth Cymru wedi'u cynnig i awdurdodau lleol i'w cefnogi drwy'r broses hon.
Nawr, mae'r Gweinidog wedi dweud dro ar ôl tro, os yw Llywodraeth y DU o ddifrif ynghylch ffyniant yma yng Nghymru yn y dyfodol, fod yn rhaid iddi roi cyfran deg o wariant y DU i Gymru, ac ailadroddodd y sylwadau hynny eto heddiw. Wel, mae Llywodraeth y DU wedi ei gwneud yn glir iawn na fydd Cymru ar ei cholled drwy'r gronfa ffyniant a rennir, a bydd proffil y gwariant yn cael ei nodi yn adolygiad nesaf gwariant y DU, a ddisgwylir yr hydref hwn. Yn y cyfamser, mae cyfleoedd yma i Lywodraeth Cymru gefnogi Llywodraeth y DU drwy annog y defnydd parhaus o brofiad, ac yn wir arbenigedd, sydd wedi'i adeiladu yn ystod degawdau o ddarparu arian yr UE yma yng Nghymru. Felly, byddwn yn ddiolchgar pe gallai'r Gweinidog ddweud wrthym beth mae ef a'i swyddogion yn ei wneud i hybu'r arbenigedd hwnnw a sicrhau ei fod yn cael ei gadw o dan y ffrydiau ariannu newydd hyn.
Nawr, rwy'n credu ei bod yn deg dweud y bydd y gronfa adnewyddu cymunedol a'r gronfa ffyniant a rennir ehangach yn cael ei barnu ar eu canlyniadau, ac mae'n ddyddiau cynnar iawn i ffurfio unrhyw asesiad difrifol, ond mae'n rhaid i ni edrych ar ble mae cyfleoedd i ymgysylltu'n adeiladol ar yr agenda hon, yn hytrach na threulio amser ac ymdrech yn sgorio pwyntiau yn wleidyddol. Gallai Llywodraeth Cymru fod yn defnyddio ei hamser i ddweud wrthym beth yw ei chynlluniau ei hun ar gyfer cefnogi adnewyddu cymunedol a sicrhau ffyniant economaidd, ond yn hytrach rydym yn cael pregeth arall yn erbyn San Steffan. Mae'r Ffederasiwn Busnesau Bach yn iawn i ddweud na ddylai hyn atal Llywodraeth Cymru rhag amlinellu ei strategaeth datblygu economaidd ar gyfer y dyfodol yn fanwl, gan gynnwys lle mae cymorth busnes yn rhan ohono ac yn cyd-fynd â'i gweledigaeth, ei gwerthoedd a'i hegwyddorion. Felly, rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn manteisio ar y cyfle heddiw i ddweud wrthym beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i ailadeiladu economi Cymru, yr hyn sy'n cael ei wneud i sbarduno arloesedd, creu swyddi a sbarduno newid economaidd parhaol.
Mae'r datganiad heddiw hefyd yn cyfeirio at alwadau'r Ffederasiwn Busnesau Bach, ac un o'r rheini yw i Lywodraeth Cymru ddefnyddio'r cyfle hwn i amlinellu ei gweledigaeth drwy Fil datblygu economaidd. Fel maen nhw’n ei awgrymu, byddai hyn hefyd yn gosod y paramedrau a'r egwyddorion sy'n sail i'w holl sefydliadau, cylchoedd gwaith a nodau, a'i dull o ymdrin â chymorth busnes a'i nodau. Wrth gwrs, mae'n hanfodol bod Busnes Cymru yn cael ei ddiogelu o dan y gronfa ffyniant a rennir, o leiaf ar ei lefelau presennol, a bod sefydlogrwydd ariannu tymor hirach i Fanc Datblygu Cymru. Byddwn yn ddiolchgar pe gallai'r Gweinidog gadarnhau a fydd yn cyflwyno Bil datblygu economaidd, pa drafodaethau mewnol sy'n cael eu cynnal i drafod dyfodol Busnes Cymru, a pha gamau mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gefnogi Banc Datblygu Cymru yn y tymor hirach.
Wrth gloi, Dirprwy Lywydd, rwy'n derbyn bod rhai pryderon cyfiawn yn natganiad y Gweinidog heddiw, ac rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn pwyso am ymgysylltu ystyrlon fel y gellir darparu'r arian hwn mor effeithiol â phosibl i ni yma yng Nghymru.
Thank your for the series of questions. I'm pleased to note that he recognises the very practical concern that, regardless of the policy framework, the lack of decision making is a real handicap for local authorities of any and every political leadership here in Wales. I hope that decisions can be made, but, as I say, that is already compromising the ability to spend that money in time and effectively in any and every part of Wales.
I have also asked to meet Michael Gove ahead of the spending review. I would like to have the urgent meeting that he referred to. I'm not sure whether Michael Gove has people listening, but it's helpful to hear that there's support from the Conservative benches for him to meet me to discuss these issues themselves. I do think that there is a moment of opportunity in having a conversation about what really can be done, because much of what the Member said mattered to him is directly compromised by the current approach.
If you think about what you said about local authorities, actually, we designed a new framework for economic investment with local authorities as one of our key partners. We've built on those relationships and we've worked with them to design a new framework, and local authorities run those corporate joint committees. They would have a significant say in the way in which future funds would be spent and would design local priorities with us as partners. In fact, CJCs are looking to take on responsibilities sooner rather than later, and, in many ways, there are some consistencies there with the growth deals that the UK Government has jointly funded together with us. It learns lessons from previous rounds of European Union funding to try to make sure that we have larger and more strategic interventions to make a real difference.
Splintering that approach into a local-authority-only bidding process doesn't guarantee that areas in need will be successful in a competitive bidding process—that's one challenge. At the current point, we know that we are losing a significant amount of money—more than £300 million short of what we'll get if the small amounts of money in the pilot funds are actually delivered within this year. That's simply a matter of fact; it's unavoidable and undeniable, regardless of how much the Member shakes his head.
When it comes to the challenges of trying to provide lessons from 20 years of making choices here in Wales, that really underscores the point: 20 years of Ministers in this place making choices and being accountable to this institution for those choices is set to end if the current approach that the previous Secretary of State was headed down continues, because we have no meaningful role in the way that the funds are being designed. One of the few choices that has been made was to deliberately carve out Welsh Government Ministers, so, actually, there's no opportunity to share what's happened, because the UK Government are not interested in listening, or at least they weren't with the previous Secretary of State.
I would say that when the Member talks about Business Wales and the value of it, a significant part of Business Wales's funding comes from these funds. With the way that the current approach is designed, that money won't be there. I can tell you there isn't spare cash down the back of the ministerial sofa that my good friend and colleague Rebecca Evans has to simply make good those funds in that area, or the third of funds that would disappear from apprenticeships that can't be spent under the current approach, or, indeed, the funds for supporting jobs in every single constituency across Wales with the development bank as well.
The current approach, as it is, is significantly flawed and will cost jobs and opportunities in every community in Wales. I hope that Michael Gove will take the opportunity to talk with us and to work with us and to look at how we’re going to have a framework that Wales can work properly within and will not compromise the work we have done, learning the lessons from more than 20 years of making choices here in Wales, and for us and everybody to work effectively with partners here in Wales to create jobs and opportunity as we wish to do so.
Diolch am y gyfres o gwestiynau. Rwy'n falch o nodi ei fod yn cydnabod y pryder ymarferol iawn, waeth beth fo'r fframwaith polisi, fod y diffyg gwneud penderfyniadau yn anfantais wirioneddol i awdurdodau lleol o unrhyw arweinyddiaeth wleidyddol yma yng Nghymru. Rwy'n gobeithio y gellir gwneud penderfyniadau, ond, fel y dywedais i, mae hynny eisoes yn peryglu'r gallu i wario'r arian hwnnw mewn pryd ac yn effeithiol yn unrhyw ran o Gymru.
Rwyf hefyd wedi gofyn am gyfarfod â Michael Gove cyn yr adolygiad o wariant. Hoffwn gael y cyfarfod brys y cyfeiriodd ato. Nid wyf yn siŵr a oes gan Michael Gove bobl yn gwrando, ond mae'n ddefnyddiol clywed bod cefnogaeth gan feinciau'r Ceidwadwyr iddo gwrdd â mi i drafod y materion hyn eu hunain. Rwy'n credu bod eiliad o gyfle i gael sgwrs am yr hyn y gellir ei wneud mewn gwirionedd, oherwydd mae llawer o'r hyn a ddywedodd yr Aelod sy’n bwysig iddo yn cael ei beryglu'n uniongyrchol gan y dull presennol.
Os meddyliwch chi am yr hyn y gwnaethoch chi ei ddweud am awdurdodau lleol, mewn gwirionedd, fe wnaethom ni gynllunio fframwaith newydd ar gyfer buddsoddi economaidd gydag awdurdodau lleol fel un o'n partneriaid allweddol. Rydym wedi adeiladu ar y cydberthnasau hynny ac rydym wedi gweithio gyda nhw i gynllunio fframwaith newydd, ac mae awdurdodau lleol yn rhedeg y cyd-bwyllgorau corfforaethol hynny. Byddai ganddyn nhw lais sylweddol yn y ffordd y byddai arian yn cael ei wario yn y dyfodol a bydden nhw'n cynllunio blaenoriaethau lleol gyda ni fel partneriaid. Yn wir, mae Cyd-bwyllgorau Corfforedig yn bwriadu ymgymryd â chyfrifoldebau'n gynt yn hytrach nag yn hwyrach, ac, mewn sawl ffordd, mae rhai cysondebau yno gyda'r bargeinion twf y mae Llywodraeth y DU wedi'u hariannu ar y cyd â ni. Mae'n dysgu gwersi o gylchoedd blaenorol o gyllid yr Undeb Ewropeaidd i geisio sicrhau bod gennym ymyriadau mwy strategol a mwy ohonyn nhw i wneud gwahaniaeth gwirioneddol.
Nid yw rhannu'r dull hwnnw o weithredu mewn proses ymgeisio awdurdod lleol yn unig yn gwarantu y bydd ardaloedd mewn angen yn llwyddiannus mewn proses ymgeisio gystadleuol—dyna un her. Ar hyn o bryd, gwyddom ein bod yn colli swm sylweddol o arian—mwy na £300 miliwn yn llai na’r hyn a gawn os bydd y symiau bach o arian yn y cronfeydd treialu yn cael eu darparu mewn gwirionedd yn ystod eleni. Mae hynny'n fater o ffaith; nid oes modd ei osgoi ac ni ellir ei wadu, ni waeth faint mae'r Aelod yn ysgwyd ei ben.
O ran yr heriau o geisio darparu gwersi o 20 mlynedd o wneud dewisiadau yma yng Nghymru, mae hynny'n tanlinellu'r pwynt mewn gwirionedd: bydd 20 mlynedd o Weinidogion yn y lle hwn yn gwneud dewisiadau a bod yn atebol i'r sefydliad hwn am y dewisiadau hynny yn dod i ben os bydd y dull presennol yr oedd yr Ysgrifennydd Gwladol blaenorol yn ei ddilyn yn parhau, oherwydd nid oes gennym rôl ystyrlon yn y ffordd mae'r cronfeydd yn cael eu cynllunio. Un o'r ychydig ddewisiadau a wnaed oedd torri cwys Gweinidogion Llywodraeth Cymru yn fwriadol, felly, mewn gwirionedd, nid oes cyfle i rannu'r hyn sydd wedi digwydd, oherwydd nid oes gan Lywodraeth y DU ddiddordeb mewn gwrando, neu o leiaf nid oedd ganddyn nhw gyda'r Ysgrifennydd Gwladol blaenorol.
Byddwn i'n dweud, pan fydd yr Aelod yn sôn am Busnes Cymru a'i werth, fod rhan sylweddol o gyllid Busnes Cymru yn dod o'r cronfeydd hyn. Gyda'r ffordd mae'r dull presennol wedi'i gynllunio, ni fydd yr arian hwnnw yno. Gallaf ddweud wrthych chi nad oes arian sbâr i lawr cefn y soffa weinidogol, bod yn rhaid i fy nghyfaill da a fy nghydweithiwr Rebecca Evans ddod o hyd i'r arian hwnnw yn y maes hwnnw, neu'r traean o arian a fyddai'n diflannu o brentisiaethau na ellir eu gwario o dan y dull presennol, neu, yn wir, yr arian ar gyfer cefnogi swyddi ym mhob un etholaeth ledled Cymru gyda'r banc datblygu hefyd.
Mae'r dull presennol, fel y mae, yn sylweddol ddiffygiol a bydd yn costio swyddi a chyfleoedd ym mhob cymuned yng Nghymru. Gobeithio y bydd Michael Gove yn manteisio ar y cyfle i siarad â ni ac i weithio gyda ni ac i edrych ar sut y byddwn yn cael fframwaith y gall Cymru weithio'n iawn ynddo ac na fydd yn peryglu'r gwaith yr ydym ni wedi'i wneud, gan ddysgu'r gwersi o fwy nag 20 mlynedd o wneud dewisiadau yma yng Nghymru, ac i ni a phawb weithio'n effeithiol gyda phartneriaid yma yng Nghymru i greu swyddi a chyfleoedd fel y dymunwn wneud hynny.
Llefarydd Plaid Cymru, Luke Fletcher.
Plaid Cymru spokesperson, Luke Fletcher.
Diolch, Dirprwy Lywydd. As Plaid Cymru made clear in the debate on this topic before recess, Westminster’s levelling-up agenda has so far meant more powers for Westminster, more money for Tory seats, and less democracy, funding and representation for Wales. We deserve better than this, and our amendments, of course, reflected that. During that debate we sought to make explicit points regarding the process behind the selection criteria for these funds, and called for detailed assessments as to the impact these funds will have on Wales. We were, of course, glad that the Government supported those amendments at the time.
If these funds are not replaced in full and implemented by devolved decision makers, then Wales will be left short changed and worse off. Far from proving the strength of the union, the UK’s pandemic response was in fact one huge subsidy to the south of England. The Centre for Progressive Policy has calculated that the UK Government spent £1,000 more per London resident than in Wales, and £6.9 billion more on London than if each nation and region had been allocated emergency spending equally. The Welsh Government can’t let the same thing happen with these funds. Wales must get its fair share from Westminster.
Turning to your statement, Minister, FSB Cymru have noted that there remains uncertainty around what budgets will look like in 2022-23, meaning that the ability to plan for the long term is hindered. Does the Minister agree that, as a matter of urgency, the UK Government should set out its detailed plan for funding and the design of these funds so that there is clarity and certainly for all stakeholders to plan for the years ahead?
In terms of a timetable for the publication of an impact assessment, in response to a written question submitted over the summer asking when will the Government lay before the Senedd an impact assessment showing the effect of these funding arrangements on the distribution of funding across Wales, you answered saying that
'given the ongoing delays and uncertainties regarding this funding, it is currently not feasible to set a firm timetable on when an effective assessment of the impact of these funding arrangements can be carried out.'
Of course, this position has been reiterated in the statement today. But does the Minister agree that further delays on the Westminster side of things represents yet another affront to our Welsh Parliament’s ability to implement policy and funding solutions that work for Wales?
My colleague Rhys ab Owen also raised with the Minister for the constitution last week the new levelling-up department in Whitehall. As he noted, the UK Government has previously said that when they consider it appropriate, they will seek advice from the Welsh Government on projects in Wales. Has the Minister had any early talks with the Secretary of State for levelling up regarding how both their departments will be working together? How confident is the Minister that this new Whitehall department will genuinely engage with Welsh Ministers?
And finally, over the recess, Cardiff University raised concerns that broken promises from the UK Government on future funding could heavily impact Wales’s research and innovation base. Wales’s research base was critical in supporting the nation’s initial response to COVID-19 and would be vital in preparations for future pandemics, a point recognised, of course, by Wales’s chief medical officer. Whilst Westminster has a clear role to play, it is also imperative that Wales makes better use of its research base to tackle the damage brought by COVID-19, with help from the Welsh Government, to make best use of our expertise and infrastructure. Welsh universities, of course, are vital to the economy, generating over £5 billion and almost 50,000 jobs. The economic effects of the COVID-19 pandemic and post-EU agenda mean that we now need to move on the recommendations in both the Diamond and Reid reviews, sooner rather than later, in particular: to maintain quality-related research funding; to preserve academic autonomy; to increase the Higher Education Funding Council for Wales’s innovation and engagement to £25 million—as it currently stands, it’s at £15 million; to create a £30 million future of Wales fund, rewarding institutions that attract investment into Wales; and to establish a £35 million St David’s investment fund, including innovation, competitions and hubs.
The last Senedd’s Economy, Infrastructure and Skills Committee supported the implementation of these recommendations as a matter of urgency in its legacy report. Does the Minister accept that the Welsh Government have outstanding commitments in this matter that they can resolve without the need for support from Westminster, and what actions are the Welsh Government taking to ensure that the already accepted recommendations are implemented as soon as possible?
Diolch, Dirprwy Lywydd. Fel yr eglurodd Plaid Cymru yn y ddadl ar y pwnc hwn cyn y toriad, hyd yma mae agenda codi'r gwastad San Steffan wedi golygu mwy o bwerau i San Steffan, mwy o arian ar gyfer seddi Torïaidd, a llai o ddemocratiaeth, cyllid a chynrychiolaeth i Gymru. Rydym ni’n haeddu gwell na hyn, ac yr oedd ein gwelliannau ni, wrth gwrs, yn adlewyrchu hynny. Yn ystod y ddadl honno ceisiwyd gwneud pwyntiau penodol ynghylch y broses y tu ôl i'r meini prawf dethol ar gyfer y cronfeydd hyn, ac fe wnaethom ni alw am asesiadau manwl o'r effaith y bydd yr arian hwn yn ei chael ar Gymru. Roeddem ni, wrth gwrs, yn falch bod y Llywodraeth wedi cefnogi'r gwelliannau hynny ar y pryd.
Os na fydd y cronfeydd hyn yn cael eu disodli'n llawn a'u gweithredu gan y rhai sy'n gwneud penderfyniadau datganoledig, yna bydd Cymru'n cael cam difrifol ac yn waeth ei byd. Yn hytrach na phrofi cryfder yr undeb, roedd ymateb pandemig y DU mewn gwirionedd yn un cymhorthdal enfawr i dde Lloegr. Mae'r Ganolfan Polisi Blaengar wedi cyfrifo bod Llywodraeth y DU wedi gwario £1,000 yn fwy fesul preswylydd yn Llundain nag yng Nghymru, a £6.9 biliwn yn fwy ar Lundain na phe bai gwariant brys wedi'i ddyrannu i bob gwlad a rhanbarth yn gyfartal. Ni all Llywodraeth Cymru adael i'r un peth ddigwydd gyda'r cronfeydd hyn. Mae'n rhaid i Gymru gael ei chyfran deg o San Steffan.
Gan droi at eich datganiad, Gweinidog, mae Ffederasiwn Busnesau Bach Cymru wedi nodi bod ansicrwydd o hyd ynghylch sut y bydd cyllidebau'n edrych yn 2022-23, sy'n golygu bod y gallu i gynllunio ar gyfer y tymor hir yn cael ei lesteirio. Ydy'r Gweinidog yn cytuno, fel mater o frys, y dylai Llywodraeth y DU nodi ei chynllun manwl ar gyfer ariannu a dyluniad yr arian hwn fel bod eglurder a sicrwydd i'r holl randdeiliaid gynllunio ar gyfer y blynyddoedd i ddod?
O ran amserlen ar gyfer cyhoeddi asesiad o effaith, mewn ymateb i gwestiwn ysgrifenedig a gyflwynwyd dros yr haf yn gofyn pryd y bydd y Llywodraeth yn gosod gerbron y Senedd asesiad o effaith yn dangos effaith y trefniadau ariannu hyn ar ddosbarthu cyllid ledled Cymru, fe wnaethoch ateb yn dweud
'o ystyried yr oedi a'r ansicrwydd parhaus ynghylch y cyllid hwn, nid yw'n ymarferol ar hyn o bryd pennu amserlen gadarn ar ba bryd y gellir cynnal asesiad effeithiol o effaith y trefniadau ariannu hyn.'
Wrth gwrs, ailadroddwyd y sefyllfa hon yn y datganiad heddiw. Ond a yw'r Gweinidog yn cytuno bod oedi pellach ar ochr San Steffan o bethau yn sarhad arall eto ar allu ein Senedd yng Nghymru i weithredu atebion polisi ac ariannu sy'n gweithio i Gymru?
Cododd fy nghyd-Aelod Rhys ab Owen hefyd gyda Gweinidog y cyfansoddiad yr wythnos diwethaf yr adran codi'r gwastad newydd yn Whitehall. Fel y nododd, mae Llywodraeth y DU wedi dweud o'r blaen, pan fyddan nhw o'r farn ei bod yn briodol, y byddan nhw yn gofyn am gyngor gan Lywodraeth Cymru ar brosiectau yng Nghymru. Ydy'r Gweinidog wedi cael unrhyw drafodaethau cynnar gyda'r Ysgrifennydd Gwladol am godi'r gwastad ynghylch sut y bydd eu dwy adran yn cydweithio? Pa mor hyderus yw'r Gweinidog y bydd yr adran newydd hon yn Whitehall yn ymgysylltu'n wirioneddol â Gweinidogion Cymru?
Ac yn olaf, dros y toriad, cododd Prifysgol Caerdydd bryderon y gallai torri addewidion gan Lywodraeth y DU ar gyllid yn y dyfodol effeithio'n drwm ar sylfaen ymchwil ac arloesi Cymru. Roedd sylfaen ymchwil Cymru yn hanfodol wrth gefnogi ymateb cychwynnol y genedl i COVID-19 a byddai'n hanfodol mewn paratoadau ar gyfer pandemigau yn y dyfodol, pwynt a gydnabyddir, wrth gwrs, gan brif swyddog meddygol Cymru. Er bod gan San Steffan rôl glir i'w chwarae, mae hefyd yn hanfodol bod Cymru'n gwneud gwell defnydd o'i sylfaen ymchwil i fynd i'r afael â'r difrod a achoswyd gan COVID-19, gyda chymorth Llywodraeth Cymru, i wneud y defnydd gorau o'n harbenigedd a'n seilwaith. Mae prifysgolion Cymru, wrth gwrs, yn hanfodol i'r economi, gan greu dros £5 biliwn a bron i 50,000 o swyddi. Mae effeithiau economaidd pandemig COVID-19 ac agenda ôl-UE yn golygu bod angen i ni symud ymlaen yn awr ar yr argymhellion yn adolygiadau Diamond a Reid, yn gynt yn hytrach nag yn ddiweddarach, yn benodol: i gynnal cyllid ymchwil sy'n gysylltiedig ag ansawdd; i gadw ymreolaeth academaidd; i gynyddu arloesedd ac ymgysylltiad Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru i £25 miliwn—fel y mae ar hyn o bryd, mae'n £15 miliwn; i greu cronfa dyfodol Cymru gwerth £30 miliwn, gan wobrwyo sefydliadau sy'n denu buddsoddiad i Gymru; a sefydlu cronfa fuddsoddi Dewi Sant gwerth £35 miliwn, gan gynnwys arloesedd, cystadlaethau a chanolfannau.
Roedd Pwyllgor Economi, Seilwaith a Sgiliau'r Senedd ddiwethaf yn cefnogi gweithredu'r argymhellion hyn fel mater o frys yn ei adroddiad etifeddiaeth. Ydy'r Gweinidog yn derbyn bod gan Lywodraeth Cymru ymrwymiadau rhagorol yn y mater hwn y gallan nhw eu datrys heb fod angen cymorth gan San Steffan, a pha gamau mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod yr argymhellion sydd wedi’u derbyn eisoes yn cael eu gweithredu cyn gynted â phosibl?
Thank you for the questions. I'll deal with your last point first, and that is that I'm afraid that it does matter what happens over the next month with the spending review, about our ability to take forward the commitments we've made. Our commitment to having a forward-looking science strategy and to maximise our opportunities in research, development and innovation is still there. But we need to understand the tools that we'll have to do that. So, it's partly about the levelling-up fund; it's also about what's going to happen in the spending review and the budget. There'll be scrutiny for committees when our own budget is presented, and I'm sure the finance Minister has been listening with interest for yet more bids for money, which is always par for the course when you're a Minister in the Government. But the serious point is that we have a commitment that we will look to meet, as far as we can, with the resources we have, and we'll set out how we're able to do that when we have a clearer picture about resources.
At this point in time, we are heading on a path of having less say over less money. That's not a great place to be, and I don't understand how anyone elected to this place could celebrate the fact that there is a deliberate approach to take away powers and resources from this institution. If people want to have a different approach from the Welsh Government, well, that's what people decide when we have elections. We've had elections with manifestos, people have voted, we have an agenda that we want to get on with, because that's the responsibility the people of Wales have chosen to give us. I can't assess the new funds. I'm committed to assessing the new funds when we're in a position to do so, but, as the Conservative spokesperson acknowledged, none of the new funds have been allocated yet, even in the trial phase. So, we can't even assess the impact of the trial phase, because the decisions haven't been made, let alone any spending decisions being made. When we do have a framework, when we do have more decisions about what that means, we will meet the commitment that we've made to provide an assessment of what we think that will do, as well as what then does happen when choices are made about that broader spend.
I think there is still a point of opportunity, as I said, for the new Secretary of State, and that partly comes back to the points you were making about what do we understand about the implementation, the design and the plan such as it is. The reality is there isn't one. The key points that were made were that decisions would be made by UK Ministers. There were decisions made about not listening to and not working with the Welsh Government, in a way that was pretty staggering, in ignoring the opportunity to work with us in way that could and should be constructive. After all, because of the risks that are being run, who on earth wants to be responsible for making choices that could see the apprenticeship programme being reduced as a direct result of the choices made in a ministerial office in Whitehall? I don't believe that's what Conservative Members in this place or any other would be proud to stand up and say that they have delivered. But the fact that there isn't really a plan, not just for Wales but for the UK—. So, if you were talking with English representatives, they would tell you that they don't understand how this is going to work, because there isn't a plan at present. The opportunity for Michael Gove is to work with us on what a UK framework could look like, in exactly the same way where you've had frameworks across the European Union in the past, but to be really clear about choices being made here in Wales over what we do with the money and being clear about the sums of money that are available, so Ministers here can still be properly held to account for choices that we should be making with the powers that the Welsh public expect us to have and to exercise.
In the letter, in my request to meet Michael Gove—I should say, perhaps, to balance up some of the criticism of the UK Government and Conservative Ministers, that I'm not Michael Gove's biggest fan, and I probably wouldn't go out dancing with him, but when it comes to the way that he has operated between the UK Government and devolved Governments in the pandemic, he's had union responsibilities that he retains, and I hope that means that, perhaps more than other Ministers in the UK Government, he understands the realities of working with devolved Governments, and, actually, that when you work with devolved Governments, you'll get more done more quickly. I should say that, in meetings that he has run, they have always been professionally run and conducted. I would hope that a can-do approach is one that he will take, to want to get things done—for his own objectives, I understand, as well—but, equally, to do so in a way that, from my point of view, would strengthen the case for the union and make sure that we undertake our responsibilities and are properly held to account where we should be, within this national Parliament.
Diolch am y cwestiynau. Fe wnaf ymdrin â'ch pwynt olaf yn gyntaf, a hynny yw fy mod yn ofni ei fod yn bwysig beth sy'n digwydd dros y mis nesaf gyda'r adolygiad o wariant, am ein gallu i fwrw ymlaen â'r ymrwymiadau rydyn ni wedi'u gwneud. Mae ein hymrwymiad i gael strategaeth wyddoniaeth flaengar ac i fanteisio i'r eithaf ar ein cyfleoedd ym maes ymchwil, datblygu ac arloesi yn dal i fod yno. Ond mae angen i ni ddeall yr offer y bydd gennym ni i wneud hynny. Felly, mae'n ymwneud yn rhannol â'r gronfa lefelu; mae hefyd yn ymwneud â'r hyn sy'n mynd i ddigwydd yn yr adolygiad o wariant a'r gyllideb. Bydd craffu ar bwyllgorau pan gyflwynir ein cyllideb ein hunain, ac rwy'n siŵr bod y Gweinidog cyllid wedi bod yn gwrando gyda diddordeb am fwy fyth o geisiadau am arian, sydd bob amser i’w ddisgwyl pan fyddwch yn Weinidog yn y Llywodraeth. Ond y pwynt difrifol yw bod gennym ymrwymiad y byddwn yn ceisio'i gyflawni, cyn belled ag y gallwn, gyda'r adnoddau sydd gennym, a byddwn yn nodi sut y gallwn wneud hynny pan fydd gennym ddarlun cliriach am adnoddau.
Ar hyn o bryd, rydym ar y trywydd i gael llai o lais dros lai o arian. Nid yw hynny'n sefyllfa wych i fod ynddi, ac nid wyf yn deall sut y gallai unrhyw un a etholwyd i'r lle hwn ddathlu'r ffaith bod dull bwriadol o ddileu pwerau ac adnoddau oddi wrth y sefydliad hwn. Os yw pobl am gael ymagwedd wahanol gan Lywodraeth Cymru, wel, dyna beth mae pobl yn ei benderfynu pan fyddwn yn cael etholiadau. Rydym wedi cael etholiadau gyda maniffestos, mae pobl wedi pleidleisio, mae gennym agenda yr ydym yn dymuno bwrw ymlaen â hi, oherwydd dyna'r cyfrifoldeb mae pobl Cymru wedi dewis ei roi i ni. Ni allaf asesu'r cronfeydd newydd. Rwyf wedi ymrwymo i asesu'r cronfeydd newydd pan fyddwn mewn sefyllfa i wneud hynny, ond, fel y gwnaeth llefarydd y Ceidwadwyr gydnabod, nid oes yr un o'r cronfeydd newydd wedi'i ddyrannu eto, hyd yn oed yn y cyfnod prawf. Felly, ni allwn hyd yn oed asesu effaith y cyfnod prawf, oherwydd nid yw'r penderfyniadau wedi'u gwneud, heb sôn am unrhyw benderfyniadau gwario sy'n cael eu gwneud. Pan fydd gennym fframwaith, pan fydd gennym fwy o benderfyniadau am yr hyn mae hynny'n ei olygu, byddwn yn cyflawni'r ymrwymiad yr ydym ni wedi'i wneud i ddarparu asesiad o'r hyn y credwn y bydd hynny'n ei wneud, yn ogystal â'r hyn a wneir wedyn pan wneir dewisiadau am y gwariant ehangach hwnnw.
Rwy'n credu bod pwynt cyfle o hyd, fel y dywedais i, i'r Ysgrifennydd Gwladol newydd, ac mae hynny'n rhannol yn dod yn ôl at y pwyntiau yr oeddech chi'n eu gwneud am yr hyn yr ydym yn ei ddeall am y gweithredu, y dyluniad a'r cynllun fel y mae. Y realiti yw nad oes un. Y pwyntiau allweddol a wnaed oedd y byddai penderfyniadau'n cael eu gwneud gan Weinidogion y DU. Gwnaed penderfyniadau ynghylch peidio â gwrando ar Lywodraeth Cymru a pheidio â gweithio gyda hi, mewn ffordd a oedd yn eithaf syfrdanol, wrth anwybyddu'r cyfle i weithio gyda ni mewn ffordd a allai ac a ddylai fod yn adeiladol. Wedi'r cyfan, oherwydd y risgiau dan sylw, pwy ar y ddaear sydd am fod yn gyfrifol am wneud dewisiadau a allai weld y rhaglen brentisiaeth yn cael ei lleihau o ganlyniad uniongyrchol i'r dewisiadau a wneir mewn swyddfa weinidogol yn Whitehall? Nid wyf yn credu mai dyna y byddai Aelodau Ceidwadol yn y lle hwn nac unrhyw un arall yn falch o sefyll i fyny a dweud eu bod wedi’i gyflawni. Ond mae'r ffaith nad oes cynllun mewn gwirionedd, nid yn unig i Gymru ond i'r DU—. Felly, pe baech yn siarad â chynrychiolwyr o Loegr, bydden nhw'n dweud wrthych chi nad ydyn nhw'n deall sut mae hyn yn mynd i weithio, oherwydd nid oes cynllun ar hyn o bryd. Y cyfle i Michael Gove yw gweithio gyda ni ar sut y gallai fframwaith yn y DU edrych, yn yr un ffordd yn union lle'r ydych wedi cael fframweithiau ar draws yr Undeb Ewropeaidd yn y gorffennol, ond i fod yn glir iawn ynghylch y dewisiadau sy'n cael eu gwneud yma yng Nghymru ynghylch yr hyn a wnawn gyda'r arian a bod yn glir am y symiau o arian sydd ar gael, fel y gall Gweinidogion yma gael eu dwyn yn briodol o hyd i gyfrif am ddewisiadau y dylem ni fod yn eu gwneud gyda'r pwerau mae'r cyhoedd yng Nghymru yn disgwyl i ni eu cael ac i'w harfer.
Yn y llythyr, yn fy nghais i gwrdd â Michael Gove—dylwn ddweud, efallai, i gydbwyso rhywfaint o feirniadaeth Llywodraeth y DU a Gweinidogion Ceidwadol, nad fi yw cefnogwr mwyaf Michael Gove, ac mae'n debyg na fyddwn i'n mynd allan i ddawnsio gydag ef, ond pan ddaw'n fater o'r ffordd mae wedi gweithredu rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraethau datganoledig yn y pandemig, mae ganddo gyfrifoldebau undeb y mae'n eu cadw, ac rwy'n gobeithio bod hynny'n golygu, efallai'n fwy na Gweinidogion eraill yn Llywodraeth y DU, ei fod yn deall realiti gweithio gyda Llywodraethau datganoledig, ac, mewn gwirionedd, pan fyddwch chi'n gweithio gyda Llywodraethau datganoledig, y byddwch yn cael mwy o waith yn gyflymach. Dylwn ddweud, mewn cyfarfodydd y mae wedi'u cynnal, maen nhw bob amser wedi cael eu rhedeg a'u cynnal yn broffesiynol. Byddwn i'n gobeithio bod dull gweithredu ‘bwrw ati’ yn un y bydd yn ei gymryd, i fod eisiau gwneud pethau—ar gyfer ei amcanion ei hun, rwy’n deall, hefyd—ond, yn yr un modd, i wneud hynny mewn ffordd a fyddai, o fy safbwynt i, yn cryfhau'r achos dros yr undeb ac yn sicrhau ein bod yn ymgymryd â'n cyfrifoldebau ac yn cael ein dwyn i gyfrif yn briodol lle y dylem fod, o fewn y Senedd genedlaethol hon.
I'm grateful to you, Minister, for the statement. I've found the process of the last few years deeply and profoundly disappointing. When I was first elected to this place, and when I joined the Welsh Government for the first time, we had a good and cordial relationship with the United Kingdom Government. We didn't agree on everything, as you'd expect with different political perspectives, but UK Ministers always sought agreement, included us in conversations, and ensured that all the Governments of the United Kingdom felt that they had the space and the opportunity to debate and discuss policy before agreeing a UK position—and agreeing, rather than imposing. As a Member of this Parliament today, when I try to cross-examine UK Ministers, I find them to be evasive, I find them evading scrutiny, and when they are in front of committee, I find that they evade answering questions. And that is a very, very bad place to be.
I would be grateful, Minister, if you could—yourself, as a Minister, and the Welsh Government more widely; I'm glad the finance Minister is in her place for this—publish figures about what money is being delivered to Wales through these different schemes and compare that with the funds that have been made available over the last decade or so, so we can hold UK Ministers to account and ensure that they learn the lessons of previous rounds. The acting leader of the opposition Paul Davies was absolutely right in what he said about the expertise that exists in this place and in the Welsh Government. From what I can see, the United Kingdom Government is using these funds as a means of delivering a political objective, rather than economic and social development, and from what I can see—
Rwyf yn ddiolchgar i chi, Gweinidog, am y datganiad. Mae proses yr ychydig flynyddoedd diwethaf wedi peri siom dwfn a dwys i mi. Pan gefais fy ethol i'r lle hwn am y tro cyntaf, a phan ymunais â Llywodraeth Cymru am y tro cyntaf, roedd gennym berthynas dda a chalonnog â Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Nid oeddem yn cytuno ar bopeth, fel y byddech chi'n ei ddisgwyl gyda safbwyntiau gwleidyddol gwahanol, ond roedd Gweinidogion y DU bob amser yn gofyn am gytundeb, yn ein cynnwys mewn sgyrsiau, ac yn sicrhau bod holl Lywodraethau'r Deyrnas Unedig yn teimlo bod ganddyn nhw'r lle a'r cyfle i ddadlau a thrafod polisi cyn cytuno ar safbwynt y DU—a chytuno, yn hytrach na gorfodi. Fel Aelod o'r Senedd hon heddiw, pan fyddaf i'n ceisio croesholi Gweinidogion y DU, rwyf i’n eu cael nhw’n ochelgar, rwyf i'n eu cael nhw'n osgoi craffu, a phan fyddan nhw o flaen y pwyllgor, rwy'n gweld eu bod yn osgoi ateb cwestiynau. Ac mae hwnnw'n lle gwael iawn, iawn i fod ynddo.
Byddwn yn ddiolchgar, Gweinidog, pe gallech chi—eich hun, fel Gweinidog, a Llywodraeth Cymru yn ehangach; rwyf yn falch bod y Gweinidog cyllid yn ei lle ar gyfer hyn—gyhoeddi ffigurau am ba arian sy'n cael ei ddarparu i Gymru drwy'r gwahanol gynlluniau hyn a chymharu hynny â'r arian sydd wedi bod ar gael dros y degawd diwethaf, fel y gallwn ni ddwyn Gweinidogion y DU i gyfrif a sicrhau eu bod yn dysgu gwersi cylchoedd blaenorol. Roedd arweinydd dros dro'r wrthblaid Paul Davies yn llygad ei le yn yr hyn a ddywedodd am yr arbenigedd sy'n bodoli yn y lle hwn ac yn Llywodraeth Cymru. O'r hyn y gallaf ei weld, mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn defnyddio'r cronfeydd hyn fel ffordd o gyflawni amcan gwleidyddol, yn hytrach na datblygiad economaidd a chymdeithasol, ac o'r hyn y gallaf ei weld—
The Member has exceeded his time.
Mae'r Aelod wedi cael mwy na'i amser.
And I'll finish with this, if you'll be kind. What I can see is that they are repeating the mistakes of the past, and not learning the lessons of the past.
Ac fe wnaf orffen gyda hyn, os byddwch chi'n garedig. Yr hyn y gallaf i ei weld yw eu bod yn ailadrodd camgymeriadau'r gorffennol, ac nad ydyn nhw'n dysgu gwersi'r gorffennol.