National Assembly for Wales

Croeso i bawb yn ôl i'r Cyfarfod Llawn. Prynhawn da i chi i gyd. Cyn i ni ddechrau, dwi angen nodi ychydig o bwyntiau. Cynhelir y cyfarfod hwn ar ffurf hybrid, gyda rhai Aelodau yn y Siambr ac eraill yn ymuno drwy gyswllt fideo. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan yn nhrafodion y Senedd, ble bynnag y bônt, yn cael eu trin yn gyfartal. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y Cyfarfod Llawn heddiw, ac mae'r rheini wedi'u nodi ar eich agenda chi. Dwi eisiau atgoffa Aelodau fod y Rheolau Sefydlog sy'n ymwneud â threfn yn y Cyfarfod Llawn yn berthnasol i'r cyfarfod yma, ac yr un mor berthnasol i'r Aelodau yn y Siambr ag i'r rheini ohonoch chi sydd yn ymuno drwy gyswllt fideo. 

Felly, yr eitem gyntaf y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Mabon ap Gwynfor. 

Wel, Llywydd, dros dymor y Senedd hon, mae’r Llywodraeth yn bwriadu rhoi cymorth i ddarparu 20,000 o dai rhent cymdeithasol carbon isel. Bydd y tai hyn yn addas ar gyfer y dyfodol. Byddant yn cael eu hadeiladu’n gyflymach, i fodloni safonau cyfredol o ran lle ac ansawdd. 

Diolch am yr ateb, Brif Weinidog. Wel, mi ges i gyfarfod yn ddiweddar efo swyddogion Llywodraeth De'r Tyrol yng ngogledd yr Eidal, un o'r rhanbarthau cyfoethocaf yn Ewrop, ac yno does nemor ddim ail dai ac mae twristiaeth yn llewyrchu. Ond er gwaethaf llewyrch yr ardal, mae 60 y cant o'r tai yno yn dai cymdeithasol ac yn ymateb i'r galw cymunedol. Onid dyma'r math o uchelgais y dylen ni fod yn ei ddangos yma yng Nghymru, a pha gamau felly ydych chi am eu cymryd er mwyn newid y diwylliant yng Nghymru a sicrhau bod datblygiadau tai a gwerthiant yn ymateb i'r galw cymunedol ac nid yn fuddsoddiad economaidd i bobl sydd eisoes yn ariannog? Diolch. 

Wel, Llywydd, mae Mabon ap Gwynfor yn codi cyfres o gwestiynau pwysig, sy'n amlwg yn berthnasol i'r rhan o Gymru y mae e'n cynrychioli, ond yn tynnu hefyd ar dystiolaeth dramor. Mae nifer o enghreifftiau tramor sy'n berthnasol i'r pethau rŷn ni'n eu hwynebu yma yng Nghymru—yn y Swistir, mae'r pethau mae'r parti gwleidyddol yn eu dadlau, ac yng Nghanada ar hyn o bryd yn yr un maes.

Dwi'n cytuno â beth mae Mabon ap Gwynfor wedi'i ddweud am bwysigrwydd cynyddu nifer y tai sydd ar gael i'w rhentu a rhentu cymdeithasol hefyd. Ac mae yn bwysig i ni i gyd weithio gyda'r cymunedau lleol. Ambell waith mae cymunedau lle mae prinder o dai ar gael ac nid yw rhai pobl yn croesawu cynlluniau i adeiladu mwy o dai yn yr ardal yna. So, mae gwaith i ni i gyd ei wneud i drio perswadio pobl am bwysigrwydd adeiladu mwy o dai, mwy o dai cymdeithasol, mwy o gyfle i bobl leol brynu neu rentu tai ac i aros yn lleol. A thrwy gydweithio gyda'r awdurdodau lleol, ac ar draws partïau ar lawr y Cynulliad hefyd, dwi'n hyderus y bydd syniadau gyda ni yng Nghymru, syniadau ymarferol, lle gallwn ni fwrw ymlaen i roi mwy o gyfleon i bobl leol.  

Janet Finch-Saunders.

Diolch, Llywydd, a phrynhawn da, Prif Weinidog. Byddwch chi'n ymwybodol, wrth gwrs, fod cymdeithasau tai yn darparu tua 165,000 o gartrefi a gwasanaethau tai cysylltiedig ar gyfer tua 10 y cant o'n poblogaeth. Yn ôl Cartrefi Cymunedol Cymru, yn 2019-20, gwariodd cymdeithasau £1.3 biliwn yn uniongyrchol i economi Cymru, ac am bob un o'r tua 10,000 o staff llawnamser, cefnogwyd 1.5 swydd arall mewn mannau eraill. Hefyd, yn ogystal â sicrhau cydymffurfiad o 99 y cant â safon ansawdd tai Cymru, o'i gymharu ag 84 y cant gan awdurdodau lleol, mae cymdeithasau tai yng Nghymru wedi ymrwymo i ddod ag £1 biliwn arall mewn buddsoddiad preifat yn ystod y pum mlynedd nesaf, gan wneud taliad cyfatebol am bob punt a fuddsoddir i adeiladu tai cymdeithasol newydd, a chynyddu eu gwariant aelodaeth o 85c i 90c ym mhob punt.

Ceir cymaint o enghreifftiau da, sy'n profi bod ein 59 o landlordiaid cymdeithasol cofrestredig bellach yn cyflawni dros ein cymunedau. Ac eto, er gwaethaf llwyddiannau mor enfawr, nid yw 11 o awdurdodau lleol wedi trosglwyddo eu stoc eto. Yr awdurdod lleol diwethaf i drosglwyddo 100 y cant o'i stoc oedd Castell-nedd Port Talbot, yn 2011. O ystyried y manteision yr wyf i wedi eu crybwyll—a chredwch chi fi, ceir llawer mwy—pa gamau ydych chi'n eu cymryd i weithio gyda'n hawdurdodau lleol i weld rhagor o drosglwyddiadau o dai cymdeithasol i fodel landlordiaid cymdeithasol cofrestredig, o ystyried y manteision y gallai hyn eu cynnig? Diolch.

Llywydd, roeddwn i'n cytuno â llawer iawn o'r hyn a ddywedodd yr Aelod, hyd at ei chasgliad terfynol. Rwy'n cytuno â phopeth a ddywedodd am bwysigrwydd economaidd cymdeithasau tai, am y lles cymdeithasol enfawr y maen nhw'n ei gyflawni, am y ffordd y maen nhw'n ysgogi buddsoddiad preifat—buddsoddiad preifat cwbl angenrheidiol—i ddatblygu tai newydd yma yng Nghymru. Mae hynny i gyd yn sicr i'w ganmol.

Fodd bynnag, nid yw trosglwyddo stoc yn fater o benderfyniad gan yr awdurdod lleol. Mae'n fater o benderfyniad y tenantiaid lleol—mae'n rhaid iddyn nhw bleidleisio ar gynigion. Yng Nghymru, mae rhai awdurdodau lleol wedi cyflwyno cynigion i'w tenantiaid, sydd wedi penderfynu dewis trosglwyddiad stoc, ac mae rhai wedi penderfynu aros gyda'r awdurdod lleol, oherwydd bod awdurdodau lleol hefyd yn cyflawni llawer iawn o les economaidd. Mae awdurdodau lleol hefyd yn cael effaith gymdeithasol enfawr, a bydd awdurdodau lleol yng Nghymru yn gynyddol yn adeiladwyr uniongyrchol tai cymdeithasol newydd ar gyfer y dyfodol.

Felly, mae'r ddau opsiwn ar gael—maen nhw'n parhau i fod ar gael yng Nghymru. Nid yw'n fater i'r awdurdod lleol benderfynu arno; mae'n pan fo tenantiaid yn teimlo bod cynnig mwy cymhellol yn rhywle arall, gallan nhw ei ddewis. Pan fyddan nhw'n dewis aros gyda'r awdurdod lleol, nhw fydd wedi gwneud y penderfyniad hwnnw hefyd.

Prif Weinidog, dros y blynyddoedd diwethaf, mae fy etholaeth i yng Nghwm Cynon wedi elwa yn aruthrol ar fuddsoddiad Llywodraeth Cymru mewn tai cymdeithasol, wrth i lawer o hen adeiladau segur gael eu troi yn gywir yn llety o ansawdd uchel, yn ogystal ag adeiladau newydd sbon. Un mater sy'n codi'n aml, fodd bynnag, yw'r galw am eiddo wedi ei addasu ac y gellir ei addasu. Mae'n aml yn anodd i'r awdurdod lleol ragweld yn ddigonol y galw am eiddo o'r fath a bwydo'r wybodaeth drwodd fel bod digon o eiddo ar gael pan fo'i angen. Beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud, Prif Weinidog, i sicrhau bod pawb sydd angen tai cymdeithasol wedi eu haddasu yn gallu cael gafael arnyn nhw, a'u cael yn brydlon?

Llywydd, diolchaf i Vikki Howells am y cwestiwn yna. Mae'n iawn iddi gyfeirio at faes gwirioneddol o her i awdurdodau lleol, oherwydd nid yw'r rhain yn anghenion rhagweladwy. Ond pan fydd yr anghenion yn codi, maen nhw'n aml yn sylweddol iawn, ac, o safbwynt yr unigolyn, yn rhai brys. Roeddwn i'n falch iawn o weld, yn ystod y flwyddyn ariannol ddiwethaf, gyda chymorth drwy'r grant tai cymdeithasol, fod awdurdod lleol Rhondda Cynon Taf, yn etholaeth yr Aelod ei hun, wedi gallu gwneud addasiadau penodol i eiddo yng Nghwm-bach a Phenrhiwceibr yn union er mwyn gwneud yn siŵr bod eiddo ar gael yn briodol i bobl ag anableddau penodol.

Mae'n bwysig iawn wedi hynny bod awdurdodau lleol yn cadw cofrestr o'r eiddo hynny. Pan na fydd eu defnyddwyr presennol eu hangen nhw mwyach, mae angen iddyn nhw fod ar gael i bobl eraill sydd angen llety wedi'i addasu yn yr un modd. Rwy'n gwybod y bydd Vikki Howells wedi gweld, Llywydd, bod Llywodraeth Cymru, ar 12 Awst, wedi cyhoeddi ein safonau newydd ar gyfer dyfodol tai cymdeithasol yma yng Nghymru. A rhan o ddiben y safonau newydd hynny yw gwneud yn siŵr y bydd maint yr ystafelloedd a'r adeiladau a fydd yn cael eu darparu yn y sector rhentu cymdeithasol yn ei gwneud yn haws i awdurdodau lleol wneud yr addasiadau hynny yn y dyfodol, fel y gellir troi tai yn fwy parod ac, yn wir, yn fwy effeithlon, o safbwynt ariannol, yn llety y gall pobl ei ddefnyddio, o dan yr union amgylchiadau y mae'r Aelod dros Gwm Cynon wedi cyfeirio atyn nhw.

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna, Llywydd. Ar 6 Medi, fe wnaethom ni gyhoeddi gwerth dros £1.9 miliwn o gyllid newydd i helpu i fynd i'r afael â thlodi bwyd ac ansicrwydd bwyd. Mae prosiect bwyd Gofalu am Gaerffili yn un o'r rhai i elwa ar y cyllid hwnnw. Bydd yn dod â chymunedau ynghyd—cynhyrchwyr bwyd a mentrau tyfu—i ffurfio rhwydwaith o sefydliadau sydd â'r nod o fynd i'r afael ag ansicrwydd bwyd yn ardal Islwyn.

Diolch, Prif Weinidog. Cyhoeddwyd yr wythnos diwethaf bod dros £1.9 miliwn o gyllid yn cael ei ddyfarnu i sefydliadau ledled Cymru, fel yr ydych chi'n ei ddweud, i helpu i fynd i'r afael â thlodi bwyd ac i roi sylw i ansicrwydd bwyd mewn cymunedau lleol. Yn Islwyn, ym Mhantside, lle cefais i fy ngeni, fe wnaeth gwirfoddolwyr lleol sefydlu banc bwyd Panstide ym mis Chwefror 2020, ac mae gwirfoddolwyr, fel Jayne Jeremiah, Wendy Hussey, Adrian Hussey, Cath Davies, Peter a Chyeran Cho, Simone Hockey, Jackie Ann Simette a Viv Smithey, wedi cael eu cynorthwyo gan y gymuned leol, y siopau Co-op, Asda a siopau bara David Wood. Yn ystod y pandemig hwn, mae'r unigolion rhyfeddol hyn—ac rwy'n dweud hynny yn gwbl ddiffuant—a'r cwmnïau hyn wedi camu ymlaen i gydgysylltu rhoddion y gymuned i helpu'r rhai mewn tlodi bwyd. Prif Weinidog, pa gamau pellach all Llywodraeth Cymru eu cymryd felly i gynorthwyo ymgyrchwyr lleol, fel gwirfoddolwyr banc bwyd Pantside, y mae eu hangen yn fwy nag erioed wrth i Lywodraeth Dorïaidd y DU geisio torri £20 yr wythnos i hawlwyr credyd cynhwysol ym mis Hydref?

Wel, Llywydd, mae Rhianon Passmore yn gwneud pwynt pwysig iawn ar ddiwedd oll ei chwestiwn atodol. Mae'r gwirfoddolwyr gwych hynny yn Eglwys San Pedr ym manc bwyd Pantside—banc bwyd rhyfeddol, gyda llaw, Llywydd, gan ei fod yn gweithredu heb unrhyw atgyfeiriadau, heb unrhyw dalebau, heb unrhyw apwyntiadau; gall pobl alw draw a gwybod y byddan nhw'n cael cymorth—ac mae'n ffaith drist iawn yn wir, o ddileu yr £20 yr wythnos hwnnw, y bydd y gwirfoddolwyr hynny, ac eraill tebyg iddyn nhw ledled Cymru gyfan, yn cael eu hunain yn gorfod ymateb i anghenion hyd yn oed mwy o deuluoedd, teuluoedd sy'n gweithio, yma yng Nghymru, Llywydd. Mae yna 97,000 o deuluoedd yng Nghymru sy'n gweithio ac yn derbyn credyd cynhwysol. Mae bron i 300,000 o deuluoedd a fydd yn waeth eu byd bob un wythnos, yn cael eu gorfodi, fel y dywedodd Ymddiriedolaeth Trussell yr wythnos diwethaf, i ddewis eto rhwng gwresogi, bwyta neu allu fforddio teithio i'r gwaith. Mae'n fwriadol, mae'n bwrpasol ac mae'n ddideimlad. Mae'n benderfyniad y dylai Llywodraeth y DU, hyd yn oed nawr, ei ailystyried fel y gall y teuluoedd hynny a'r gwirfoddolwyr hynny ledled Cymru gyfan ganolbwyntio eu hymdrechion ar y cymorth sydd ei angen eisoes yn ein cymunedau, heb ychwanegu miloedd yn fwy o bobl a fydd yn ei chael hi'n anodd bob wythnos i gael dau ben llinyn ynghyd.

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies. 

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, penderfynwyd bod pasbortau brechlyn yn angenrheidiol yn yr Alban. Mae Llywodraeth y DU wedi dweud na fyddan nhw'n rhoi pasbortau brechlyn ar waith yn Lloegr. Mae pobl Cymru yn aros i weld pa gamau y byddwch chi'n eu cymryd yn ddiweddarach yr wythnos hon. Ar 13 Gorffennaf, fe wnaethoch chi ddweud eich bod chi'n gwrthwynebu yn ei hanfod gyflwyno pasbortau brechlyn. Nawr, rwy'n sylweddoli, pe bawn i'n gofyn i chi beth fydd eich Llywodraeth yn ei wneud ddydd Gwener, y byddwch chi'n dweud bod y trafodaethau hynny yn dal i gael eu cynnal, felly rwy'n gofyn i chi yn benodol, o gofio eich safbwynt blaenorol o wrthwynebu'r defnydd o basbortau COVID, a fyddwch chi'n arwain y drafodaeth yn yr un modd yn y Cabinet neu a yw eich safbwynt wedi newid. Ac a ydym ni'n disgwyl newid i safbwynt cyffredinol y Llywodraeth ar basbortau brechlyn ddydd Gwener?

Wel, Llywydd, rwyf i bob amser yn dechrau o safbwynt amheus ynghylch unrhyw fesurau sy'n gosod rhwystrau ychwanegol ar lwybr pobl sy'n byw eu bywydau bob dydd. Dylai fod yn drafodaeth briodol bob amser, ac mae angen i chi gael eich perswadio i wneud rhywbeth, yn hytrach na dechrau o safbwynt o fod o'u plaid. Ceir materion moesegol gwirioneddol i'w hystyried o ran ardystiad brechlyn, ceir materion ymarferol, ceir materion cyfreithiol, ac rwyf i'n credu ei bod hi'n iawn y dylai ein man cychwyn yng Nghymru ddechrau o fod angen i ni gael ein darbwyllo bod budd i iechyd y cyhoedd o gael ardystiad brechlyn. Yn wir, mae'r ddadl honno yn parhau yr wythnos hon yn y Cabinet. Rydym ni wedi cyfarfod ddwywaith ar y mater yn barod. Byddwn yn cyfarfod i'w drafod eto yr wythnos hon, gan wneud yn siŵr bod gennym ni'r wybodaeth orau bosibl am y manteision i iechyd y cyhoedd y gallai ardystiad brechlyn eu cynnig, yn erbyn yr anfanteision sy'n deillio ohono.

Nid ydym ni wedi cael ein helpu, Llywydd, mae'n rhaid i mi ddweud, gan safbwynt Llywodraeth y DU ar hyn. Rwyf i wedi colli cyfrif, Llywydd, o nifer y cyfarfodydd yr wyf i wedi eistedd drwyddyn nhw gyda Gweinidogion y DU, lle maen nhw wedi pregethu i mi ar yr angen am ardystiad brechlyn. A phan rwyf i wedi codi gyda nhw y materion moesegol, cyfreithiol ac ymarferol y mae angen eu datrys, rwyf i wedi cael fy nhrin yn gyffredinol fel pe bai'r rhain yn fanylion na ddylen nhw rwystro'r camau gweithredu angenrheidiol hyn. Mor hwyr â diwedd wythnos diwethaf, roedd Gweinidogion y DU yn dweud wrthym ni y bydden nhw'n bwrw ymlaen ag ardystiad brechlyn yn Lloegr. Pe bawn i yn sefyllfa arweinydd yr wrthblaid, mae'n debyg y byddwn i'n aros i glywed yr hyn y maen nhw'n ei ddweud mewn gwirionedd ar y mater hwnnw heddiw, rhag ofn bod newid arall eto i'w safbwynt ers y penwythnos.

Yma yng Nghymru, ni fyddwn ni'n gwneud penderfyniad ar sail yr hyn sy'n gyfleus i'r Blaid Geidwadol a'r gwahanol garfannau sy'n bodoli ynddi. Byddwn yn parhau i bwyso a mesur y manteision i iechyd y cyhoedd yn erbyn y pryderon gwirioneddol iawn sy'n bodoli o ran ardystiad brechlyn. Yna byddwn yn gwneud y penderfyniad gorau y gallwn ni ei wneud.

Yn amlwg, ar y meinciau hyn, rydym ni wedi bod yn gyson, Prif Weinidog. Rydym ni wedi dweud erioed na ddylid cyflwyno pasbortau brechlyn yng Nghymru. Rydym ni wedi dal y safbwynt hwnnw, ac rydym ni'n parhau i ddal y safbwynt hwnnw.

Rwy'n sylwi, yn y bron i ddau funud a hanner y gwnaethoch chi ei dreulio yn ymateb i'r cwestiwn—ac rwy'n ddiolchgar am y manylion y gwnaethoch chi eu rhoi—na wnaethoch chi nodi a yw eich safbwynt wedi newid ar sefyllfa pasbortau brechlyn, sef yr hyn a ofynnais i chi amdano. Roeddwn i'n gofyn: a fyddech chi'n arwain y trafodaethau yn y Cabinet o'ch safbwynt chi ar 13 Gorffennaf, a oedd yn erbyn pasbortau brechlyn, neu a yw eich safbwynt wedi newid erbyn hyn, a'ch bod yn fwy ffafriol tuag at gyflwyno pasbortau brechlyn?

Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig bod pobl yn gwybod sut y bydd Prif Weinidog Cymru yn arwain y trafodaethau hynny. Felly, gofynnaf eto: a fyddwch chi'n glynu at eich safbwynt ar 13 Gorffennaf o beidio â derbyn yr angen am basbortau brechlyn, neu a yw eich safbwynt wedi newid? Mae'n gwestiwn syml, Prif Weinidog.

Fy safbwynt i, Llywydd, yw'r un a nodais. Rwy'n dechrau o safbwynt amheuaeth ynghylch ardystiad brechlyn. Nid yw hynny'n golygu na allaf gael fy narbwyllo, os yw'r dystiolaeth o'i fanteision i iechyd y cyhoedd ym mis Medi, mewn gwahanol gyd-destun i'r un yr oeddem yn ei wynebu ym mis Gorffennaf, yn drech na'r anfanteision. Mae honno'n gyfres o ddadleuon cytbwys iawn, a dyna pam y bydd y Cabinet yn cael trydedd drafodaeth ar y cyfan, wedi'i seilio ar y dystiolaeth orau y gallwn ni ei sicrhau.

Os yw cydbwysedd y manteision wedi pwyso o blaid rhywfaint o ddefnydd o ardystiad brechlyn, yna dyna fydd y Cabinet yn ei benderfynu ar y cyd. Os yw'r cydbwysedd yn parhau ar yr ochr fwy amheus ohono—ac os na fyddwn ni'n ystyried ein bod ni wedi cyrraedd y pwynt lle byddai'n fuddiol—yna bydd y Cabinet yn penderfynu hynny hefyd. Yr hyn nad ydym ni'n ei wneud yw gwneud yr hyn y mae'n ymddangos bod arweinydd yr wrthblaid yn ei wneud: mabwysiadu safbwynt a dweud, ni waeth beth fo'r dystiolaeth a beth fo'r cyd-destun, ei fod yn gwybod beth mae'n ei feddwl.

Rwyf i'n sicr yn gwybod beth rwyf i'n ei feddwl, a gofynnais eilwaith i weld a oeddwn i'n gwybod beth rydych chi'n ei feddwl, ac nid wyf i'n gwybod bellach beth ddiawl yr ydych chi'n ei feddwl, Prif Weinidog. Roedd yn gwestiwn digon syml.

Mae'r ddau gwestiwn yr wyf i wedi eu gofyn am basbortau COVID yn dangos yn eglur bod penderfyniadau wedi eu gwneud yma yng Nghymru sy'n wahanol i rannau eraill o'r Deyrnas Unedig, fel sy'n briodol. Rydym ni'n sefyll yma yn Senedd Cymru. Mae gennym ni Lywodraeth Cymru. Mae'n hanfodol bwysig ein bod ni'n cael ymchwiliad annibynnol. Fe wnes i bwyso arnoch chi am hyn cyn toriad yr haf. Cafodd y Senedd gyfle i bleidleisio ar hynny, a daeth y pleidiau llywodraethol at ei gilydd a phleidleisio yn erbyn y cynnig hwnnw, yn anffodus.

Ond, mae'n ffaith bod Llywodraeth yr Alban, dros doriad yr haf, wedi comisiynu ymchwiliad annibynnol. Mae Llywodraeth y DU wedi comisiynu ymchwiliad annibynnol. Mae sefydliadau fel Asthma UK, Sefydliad Prydeinig yr Ysgyfaint, Medics4MaskUpWales a COVID-19 Bereaved Families for Justice Cymru wedi gofyn yn gyhoeddus i'r ymchwiliad annibynnol hwn gael ei gomisiynu yma yng Nghymru.

Mae gennych chi'r grym i wneud hynny, Prif Weinidog. Mae Prif Weinidog yr Alban wedi gwneud hynny. Mae Prif Weinidog y Deyrnas Unedig wedi gwneud hynny. A wnewch chi fyfyrio yn awr heddiw ar y sefyllfa honno, a rhoi'r sicrwydd i Senedd Cymru y byddwch chi'n comisiynu ymchwiliad cyhoeddus annibynnol i Gymru a all ymchwilio i'r union faterion y mae Gweinidogion eich Llywodraeth wedi bod yn gwneud penderfyniadau yn eu cylch, fel y gallwn ni gael y craffu hwnnw ac y gallwn ni gael yr eglurder hwnnw yma yng Nghymru, ac yn y pen draw cael sylw i'r llwyddiannau, ond hefyd deall ble cafwyd y methiannau?

Wel, Llywydd, mae Prif Weinidog yr Alban wedi anrhydeddu ymrwymiad maniffesto ei phlaid yn etholiad yr Alban. Nid oedd ymrwymiad maniffesto o'r fath gan fy mhlaid i—nid ydym ni yn yr un sefyllfa o gwbl. Rydym ni yn yr un sefyllfa â Phrif Weinidog y DU, oherwydd cyhoeddwyd yr ymchwiliad annibynnol y mae wedi ei gyhoeddi gyda chytundeb Llywodraeth Cymru ac ar y sail y byddai'r ymchwiliad hwnnw yn craffu yn annibynnol ac yn llawn ar y camau a gymerwyd yma yng Nghymru. Dyna'r cytundeb yr ydym ni wedi ei wneud. Rwy'n gwybod nad yw'n cytuno â Phrif Weinidog y DU ar hynny, ond rwyf i wedi dod i gytundeb ag ef, ac rwy'n bwriadu, ar yr amod bod y telerau yr ydym ni wedi cytuno arnyn nhw yn cael eu bodloni, anrhydeddu'r cytundeb yr ydym ni wedi ei wneud.

Trafodais hyn i gyd eto, Llywydd, mewn cyfarfod â Changhellor Dugiaeth Caerhirfryn, Michael Gove, lai na phythefnos yn ôl. Rwyf i wedi ysgrifennu ato ers hynny i nodi'r telerau yr wyf i'n credu ein bod ni wedi dod i'n cytundeb gwreiddiol ar eu sail. Rwy'n dweud yn fy llythyr ato fy mod i eisiau bod yn eglur iawn y dylid craffu ar benderfyniadau Llywodraeth Cymru mewn modd llawn a chynhwysfawr, na ddylai Cymru fod yn ôl-ystyriaeth nac yn droednodyn i ymchwiliad y DU, a'i bod yn bwysig, er mwyn i ymchwiliad y DU fod â hygrededd yng Nghymru, ei fod yn gallu cael ei gynnal mewn ffordd sy'n caniatáu iddo ganolbwyntio ar Gymru ar wahân yn rhan o'i gylch gwaith. Nodais gyfres o ffyrdd y gellir sicrhau hynny.

Rwy'n ei gwneud yn eglur yn y llythyr, os na all Llywodraeth y DU roi sicrwydd i ni fod y cylch gorchwyl, ei aelodaeth, ei adnoddau, ei ddull—. Os na allan nhw roi sicrwydd i ni y bydd ymchwiliad y DU yn gwneud yr hyn y bwriadwyd iddo ei wneud—canolbwyntio yn benodol ar y penderfyniadau yma yng Nghymru yng nghyd-destun yr hyn sydd wedi digwydd ledled y DU gyfan: y cyngor cyffredin gan y Grŵp Cynghori Gwyddonol ar gyfer Argyfyngau yr ydym ni wedi ei gael; rhwydwaith prif swyddogion meddygol y DU; penderfyniadau'r Trysorlys; penderfyniadau Llywodraeth y DU ei hun—. Mae pob un ohonyn nhw yn creu'r cyd-destun y mae'n rhaid deall penderfyniadau Cymru ynddo ac y gellir eu deall orau. Bydd ymchwiliad o'r math hwnnw yn cynnig y ddirnadaeth orau bosibl i bobl yma yng Nghymru o benderfyniadau a wnaed yn llawn ac yn annibynnol—a wnaed yma yng Nghymru, a wnaed yng nghyd-destun y DU. Rwy'n edrych ymlaen at ateb i'r llythyr hwnnw. Cyn belled ag fy mod i'n cael y sicrwydd yr wyf i'n credu ein bod ni wedi ei gael yn y gorffennol, yna byddaf yn barod i fwrw ymlaen â'r cytundeb yr ydym ni eisoes wedi ei wneud gyda Phrif Weinidog y DU.

Arweniydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Llywydd. Wrth wynebu'r dewis o ddefnyddio treth atchwel—fel yswiriant gwladol—i ariannu gwasanaethau cyhoeddus, neu ddewis amgen blaengar, yna bydd Llywodraeth Dorïaidd yn San Steffan bob amser yn dewis y cyntaf. A ydych chi'n credu bod hyn yn cryfhau'r ddadl dros ddatganoli yswiriant gwladol i Gymru, yn enwedig o gofio bod Prif Weinidog y DU yn mynnu rhwygo'r setliad datganoli yn ddarnau wrth bennu sut y dylai'r refeniw ychwanegol gael ei wario? O ystyried hefyd y bydd y swm o arian a fydd yn cael ei godi mor annigonol ar gyfer y dasg ag y mae Prif Weinidog y DU ar gyfer ei swydd, a yw Llywodraeth Cymru o'r farn bod rhinwedd o hyd o fynd ar drywydd ateb wedi'i lunio yng Nghymru ar ffurf ardoll Holtham neu ryw ddewis arall? A fydd hwn yn un o'r cwestiynau y bydd y grŵp rhyng-weinidogol, yr ydych chi wedi cyhoeddi heddiw eich bod yn ei ailymgynnull, yn rhoi sylw iddo?

Diolchaf i arweinydd Plaid Cymru am y cwestiwn yna. Fe wnaeth fy atgoffa yn ei gwestiwn agoriadol i mi roi tystiolaeth ar un adeg, mewn swydd wahanol, i gomisiwn Silk, ar draws y coridor yma pan roedden nhw'n cymryd tystiolaeth yn yr adeilad hwn, lle gwnes i ddadlau y byddai datganoli yswiriant gwladol yn arf mwy defnyddiol i Lywodraeth Cymru na datganoli pwerau treth incwm. Nid oedden nhw'n cytuno, fel y gwyddoch. Rwy'n sicr yn cytuno â'r hyn y mae Adam Price wedi ei ddweud am y dewis y mae Llywodraeth y DU wedi ei wneud i ariannu dyfodol iechyd a gofal cymdeithasol. Roedd penderfyniadau gwell y gellid ac y dylid bod wedi eu gwneud na fydd yn ychwanegu'r £20 a fydd yn cael ei golli mewn credyd cynhwysol gyda chyfraniadau yswiriant gwladol sydd, erbyn hyn, yn disgyn mewn modd atchwel, fel y dywedodd Adam Price, yn fwy ar y rhai sy'n ennill y lleiaf nag ar y rhai sy'n ennill y mwyaf. Serch hynny, mae'n rhaid i ni gydnabod y bydd pobl yng Nghymru yn gwneud y cyfraniad hwnnw bellach.

Lle mae adroddiad Holtham yn berthnasol, yn fy marn i, yw yn y cyngor y mae'n ei roi i ni ar sut y gellid defnyddio'r arian sy'n cael ei godi, y defnydd y gellid ei wneud ohono, yn hytrach, yn fy marn i ar hyn o bryd, na meddwl y gallem ni orfodi israniad pellach ar bobl yng Nghymru, gan godi mwy o arian ganddyn nhw, hyd yn oed at y diben pwysig iawn hwn. Felly, bydd y grŵp rhyng-weinidogol, y grŵp talu am ofal a fu'n cyfarfod yn rheolaidd yn ystod tymor diwethaf y Senedd, yn cael ei ailgynnull. Bydd yn edrych ar y symiau o arian, pan gawn ni gadarnhad ohonyn nhw, a fydd yn dod i Gymru, ac yna bydd yn edrych, gan gynnwys y cynigion a wnaed gan Holtham, ar sut y gellir gwneud y defnydd gorau o'r arian hwnnw i sicrhau dyfodol gwasanaethau gofal cymdeithasol yng Nghymru.

Mae'n dweud rhywbeth am ddideimladrwydd y Llywodraeth Geidwadol hon yr ydych chi wedi cyfeirio ato eisoes y prynhawn yma eu bod nhw'n credu mai'r peth iawn i'w wneud nawr yw cael gwared ar y cynnydd i gredyd cynhwysol pan fo miliynau o deuluoedd yn wynebu caledi ofnadwy. Cyn belled â bod ein lles yng Nghymru yn gyfrifoldeb i'r gwactod moesol sy'n bodoli yn San Steffan, yna bydd teuluoedd yma yn parhau i ddioddef.

Rydych chi a minnau wedi trafod y thema hon droeon, a nodaf fod gwelliant y Llywodraeth i'n cynnig gan Blaid Cymru yfory yn cyfeirio atoch yn parhau i ymchwilio i'r achos dros ddatganoli'r broses o weinyddu lles. A wnewch chi rannu â ni sut y mae'r gwaith hwnnw yn mynd rhagddo a rhoi rhywfaint o syniad i ni o'i gwmpas, ac amserlen yn benodol, gan fod llawer o'r teuluoedd y gallai'r polisi eu helpu mewn sefyllfa o angen taer?

Diolchaf eto i arweinydd Plaid Cymru am y cwestiwn atodol yna. Bydd yn cofio i mi groesawu adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, dan gadeiryddiaeth John Griffiths yn nhymor diwethaf y Senedd, pan wnaethon nhw lunio eu hadroddiad, 'Budd-daliadau yng Nghymru: opsiynau i'w cyflawni'n well'. Dyna ddechrau dadl am ddatganoli'r gwaith o weinyddu budd-daliadau lles. Fe'i dilynwyd, fel y bydd yn gwybod, gan ddarn o waith a gomisiynwyd gan y Llywodraeth gan Ganolfan Polisi Cyhoeddus Cymru, a arweiniodd at eu hadroddiad, 'Gweinyddu nawdd cymdeithasol yng Nghymru'.

Un o'r meysydd pwyslais ar gyfer ein gweithredu yw'r ymchwiliad a gyhoeddwyd gan y Pwyllgor Materion Cymreig ar 15 Mehefin. Maen nhw'n mynd i gael ymchwiliad budd-daliadau. Mae'n ymchwiliad pwysig, gan ei fod yn caniatáu i ni gynnal y dadleuon hyn yng nghyd-destun San Steffan, lle byddai'r penderfyniadau ynghylch datganoli gweinyddu budd-daliadau lles yn cael eu gwneud yn y pen draw. Mae swyddogion Llywodraeth Cymru eisoes wedi rhoi tystiolaeth i'r Pwyllgor ar Faterion Cymreig ar ddechrau eu hymchwiliad. Rwy'n siŵr, os byddan nhw'n gwahodd Gweinidogion i roi tystiolaeth iddo, y byddwn ni'n hapus i wneud hynny hefyd. Rwy'n credu ei fod yn cynnig cyfle i ni ddatblygu'r ddadl dros sut, pe gellid trosglwyddo datganoli budd-daliadau penodol i Gymru, gyda'r holl gostau ariannol angenrheidiol a fyddai'n dod yn sgil hynny, byddai hynny yn caniatáu i ni weinyddu budd-daliadau mewn ffordd a fydd yn gyson â dymuniadau'r Senedd ac, yn fy marn i, dymuniadau pobl yng Nghymru.

Mae'r rhain yn hawliau sydd gan bobl. Maen nhw'n aml mewn amgylchiadau anodd. Maen nhw'n haeddu cael eu trin mewn ffordd sy'n deg ac sy'n dosturiol. Nid wyf i'n credu y gallech chi feddwl bod yr un o'r rheini yn nodweddion o'r ffordd y mae'r system fudd-daliadau wedi ei gweinyddu dros y 10 mlynedd diwethaf.

I lawer ohonom ni, mae 'ni fydd yr atebion i broblemau Cymru byth yn dod o San Steffan' yn wirionedd sylfaenol o ddemocratiaeth Cymru. Mae hynny'n wir am y problemau sy'n unigryw i Gymru, ond hefyd am y problemau byd-eang nad yw Cymru yn ddiogel rhagddyn nhw, ond y gallwn ni, o bosibl, wneud ein cyfraniad unigryw ein hunain at eu datrys. Yn y cyd-destun hwnnw, mae'n ysbrydoliaeth gweld y momentwm yn tyfu y tu ôl i syniadau cyffrous, arloesol fel y cynllun treialu incwm sylfaenol cyffredinol. Rydym ni ym Mhlaid Cymru yn croesawu bod yn agored i arbrofi polisi newydd sy'n ganolog i Lywodraeth, ac yn yr ysbryd hwnnw, a gaf i ofyn: a fyddech chi'n barod i ystyried yn weithredol ymestyn hyn i gynllun treialu wythnos waith pedwar diwrnod y gellid ei gynnal ochr yn ochr â'r un incwm sylfaenol cyffredinol? Ac a ydych chi'n derbyn, Prif Weinidog, os bydd yr arbrofion radical hyn ym maes arloesi cymdeithasol yng Nghymru yn llwyddo ar y cam treialu, mai'r cam nesaf angenrheidiol fydd nodi'r pwerau hynny a gadwyd yn ôl ym meysydd cyflogaeth, trethiant a lles, y bydd angen i ni eu gweithredu yn llawn ledled y wlad? Mae angen ei chynlluniau treialu ar Gymru, ond onid oes angen map newydd arnom ni hefyd a theimlad cyffredin newydd o le y gallem ni fod yn mynd?

Wel, rwy'n cytuno â dau beth pwysig yn yr hyn y mae arweinydd Plaid Cymru wedi ei ddweud, Llywydd. Yn gyntaf, rwy'n cytuno yn llwyr mai un o fanteision enfawr datganoli yw ei fod yn caniatáu arbrofi; ei fod yn caniatáu i ni roi cynnig ar syniadau polisi, i syniadau radical gael cyfle ymarferol i ddangos yr hyn y gallan nhw ei gyflawni. Ac rwy'n sicr yn dymuno i'r tymor hwn a'r Llywodraeth hon fod yn rhan o'r labordy byw hwnnw o ddatganoli, fel y cyfeiriwyd ato, onid oedd, gan Bill Clinton yng nghyd-destun America. Ac rwy'n cytuno hefyd fod y setliad presennol yn llawer rhy llawn o ymylon geirwon, ac anghysondebau di-synnwyr a dweud y gwir. Sut y mae Cymru yn gyfrifol am wasanaethau bysiau, am wasanaethau trên, am deithio llesol, ond ei fod yn dweud yn benodol yn Neddf Llywodraeth Cymru nad oes gennym ni unrhyw gyfrifoldeb am wasanaethau hofrenfadau? Nawr, pwy yn Whitehall oedd yn credu, o'r holl bethau y gallem ni fod yn gyfrifol amdanyn nhw yng Nghymru, na ellid ymddiried ynom ni yn benodol i fod yn gyfrifol am hofrenfadau? A dim ond un enghraifft yw honno. Mae'r Ddeddf ddiwethaf a nododd y model pwerau a gadwyd yn ôl yn llawn anghysondebau o'r math yna. Yn wir, lluniodd Llywodraeth Cymru Fil drafft a fyddai wedi creu llinell lawer mwy cydlynol rhwng cyfrifoldebau a gadwyd yn ôl a chyfrifoldebau datganoledig. Felly, rwy'n cytuno yn llwyr â'r hyn a ddywedodd arweinydd Plaid Cymru: bod honno yn ddadl na allai neb synhwyrol ystyried ei bod wedi ei dirwyn i ben.

Diolch yn fawr i Siân Gwenllian am y cwestiwn, Llywydd. Cafodd y cyngor diweddaraf ar fesurau diogelwch COVID-19 mewn ysgolion ei gyhoeddi ddydd Gwener 27 Awst. Mae'n nodi camau penodol gan adlewyrchu risg ac amgylchiadau lleol. Mae disgwyl i bob ysgol fabwysiadu'r dull sydd wedi ei nodi yn y cyngor erbyn 20 Medi.

Ddydd Llun gŵyl y banc, fe gyhoeddodd y Gweinidog addysg gyllideb o dros £3 miliwn ar gyfer darparu 1,800 o beiriannau diheintio osôn yn ein hysgolion, colegau a phrifysgolion. Ddeuddydd yn ddiweddarach, yn dilyn galwadau am sicrwydd ynghylch diogelwch gan Blaid Cymru ac eraill, fe ddaeth hi i'r amlwg bod Gweinidogion wedi gwneud tro pedol ar y penderfyniad. Fedrwch chi egluro'r broses a arweiniodd at y penderfyniad dadleuol i gaffael a defnyddio'r peiriannau, a hefyd beth oedd tu ôl i'r penderfyniad i beidio â phrynu'r peiriannau? Ydych chi'n cytuno efo fi y dylai'r Llywodraeth gynnal adolygiad i'r broses o wneud y penderfyniadau yma ar y peiriannau osôn, ac ydy'r Llywodraeth rŵan yn barod i roi ffocws ar lanhau'r awyr, yn cynnwys darparu peiriannau ffiltro awyr sy'n cael eu defnyddio'n helaeth mewn gwledydd eraill erbyn hyn? 

Wel, Llywydd, daw tarddiad y dull osôn o sicrhau glendid o waith a wnaed ym Mhrifysgol Abertawe, a wnaed gyda grant arloesi gan Lywodraeth Cymru. Roedd y gwaith ym Mhrifysgol Abertawe yn canolbwyntio ar effeithlonrwydd defnyddio osôn fel asiant glanhau wrth lanhau ambiwlansys, a chredwyd bod canlyniad y rhaglen arloesol honno yn llwyddiannus. Roedd wedi dangos bod gan beiriannau diheintio osôn ran i'w chwarae i wneud y gwaith o lanhau ambiwlansys mor effeithiol ag y gallai fod ac y gellid trosglwyddo'r dysgu a gaffaelwyd yn y maes hwnnw i helpu i gynorthwyo ysgolion yn eu hymdrechion glanhau. Dyna yr oedd y datganiad gwreiddiol i'r wasg gan Lywodraeth Cymru yn cyfeirio ato. Nawr, ar ôl cyhoeddi'r syniad hwnnw, codwyd nifer o bryderon, fel y dywedodd Siân Gwenllian, ynghylch pa un a ellid trosglwyddo yn syml effeithiolrwydd y dull yr oedd Prifysgol Abertawe wedi ei ddatblygu yng nghyd-destun ambiwlansys i lanhau ysgolion hefyd. Oherwydd y pryderon a godwyd, gwnaethom y penderfyniad mai'r peth synhwyrol i'w wneud oedd oedi'r rhaglen honno—nid oedd unrhyw beiriannau wedi eu caffael bryd hynny—ac i gael rhagor o gyngor gan Brifysgol Abertawe ei hun, ond hefyd gan ein grŵp cynghori technegol ein hunain, fel llais annibynnol ar hynny i gyd, i weld a yw defnyddio peiriannau diheintio osôn yn cynnig posibilrwydd technolegol newydd ar gyfer glanhau mewn lleoliadau addysg. Mae adolygiad cyflym yn cael ei gynnal gan y gell cyngor technegol, felly, o'r dechnoleg, o'i phosibilrwydd, oherwydd ni fyddem ni eisiau bwrw ymlaen, wrth gwrs, tan ein bod ni'n sicr bod manteision gwneud hynny gymaint â phosibl a bod unrhyw risgiau yn cael eu lliniaru, a'n bod ni'n gallu rhannu'r dystiolaeth honno â phobl sy'n gweithio yn y maes.

Yn y cyfamser, rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd Siân Gwenllian ar ddiwedd ei chwestiwn, Llywydd, bod angen i ni, wrth gwrs, fynd ati i chwilio am ffyrdd effeithiol o wneud yn siŵr bod ysgolion yn ddiogel. Rydym ni wedi buddsoddi symiau sylweddol o arian mewn gwell trefnau glanhau mewn ysgolion yng Nghymru dros gyfnod y pandemig a thrwy ein trefniadau partneriaeth gymdeithasol ysgolion, rydym ni'n parhau i weithio gyda'n partneriaid i sicrhau bod gennym ni'r safonau glendid a diogelwch uchaf posibl mewn ysgolion ar gyfer athrawon, staff eraill a myfyrwyr hefyd.

Prif Weinidog, dim ond i ddilyn hynny, yn gyflym, hoffwn i ddweud, wrth symud ymlaen yn awr, fod angen i ni wneud yn siŵr bod y Llywodraeth—mae'n hollbwysig eu bod nhw'n barod i gyflwyno unrhyw asesiadau risg ar unrhyw gynigion fel y peiriannau osôn.

Prif Weinidog, o ran diogelwch, oherwydd y tarfu enfawr dros y flwyddyn ddiwethaf, mae angen i ni roi ein pwyslais ar gadw plant yn yr ystafell ddosbarth gymaint â phosibl er mwyn atal tarfu pellach ar eu haddysg. Fodd bynnag, mae penaethiaid ac etholwyr wedi codi pryderon dealladwy ynghylch plant yn cael eu cynghori i barhau i fynychu ysgolion pan fyddan nhw wedi profi'n negyddol ar brawf llif ochrol ond bod aelod o'u haelwyd wedi cael prawf positif ar gyfer COVID-19. Mae'n amlwg bod angen i ni sicrhau bod ysgolion yn amgylchedd diogel ac i helpu i atal y lledaeniad, felly a wnewch chi dawelu meddyliau penaethiaid a theuluoedd o ran pam mae cyngor eich Llywodraeth fel y mae ar hyn a pha un a ydych chi'n bwriadu gwneud unrhyw newidiadau i gyngor y Llywodraeth yn hyn o beth?

Diolchaf i Laura Jones am y pwynt yna, y gwn y bu'n destun pryder i rai rhieni, ac mae rhai awdurdodau lleol sydd wedi mabwysiadu safbwynt penodol ac wedi rhoi cyngor i'w hysgolion eu hunain arno. Mae cyngor Llywodraeth Cymru yn parhau i fod ar waith, ond, fel y dywedais i yn fy ateb i gwestiwn Siân Gwenllian, rydym ni'n cyfarfod yn rheolaidd drwy'r fforwm partneriaeth ysgolion. Mae awdurdodau lleol wedi eu cynrychioli yno, yn ogystal â'r undebau athrawon, gan gynnwys undebau penaethiaid, a bydd cyfleoedd y mis hwn i'r mater hwnnw ac unrhyw faterion eraill sydd wedi dod i'r amlwg wrth i ysgolion ddychwelyd ym mis Medi gael eu hystyried ac i ddull cyffredin o ymdrin â nhw gael ei ddatblygu.

Y newyddion da am y fforwm, Llywydd, yw hyn: ei fod yn dechrau gyda chred gyffredin ymhlith pawb sy'n cymryd rhan mai ein huchelgais ddylai fod i wneud yn siŵr bod cyn lleied â phosibl o darfu ar addysg ein pobl ifanc yn ystod y tymor hwn, o ystyried popeth y bu'n rhaid iddyn nhw fyw drwyddo dros y 18 mis diwethaf, ac, wrth gwrs, rydym ni'n gweithio gyda phartneriaid i geisio gwneud yn siŵr bod popeth ymarferol ar waith i sicrhau'r canlyniad hwnnw.

Hoffwn i ddychwelyd at y peiriannau diheintio osôn hyn, oherwydd rwy'n deall yn llwyr y sail resymegol dros eu defnyddio mewn ambiwlansys; mae'r rhain yn ddarnau drud iawn o offer cyfalaf ac mae'n ofynnol eu defnyddio 24 awr y dydd, ac mae gweithredwyr ambiwlans wedi eu hyfforddi yn dda i ddefnyddio darnau cymhleth o offer. Ond rwy'n ei chael hi'n anodd deall sut y byddem ni'n gallu trosglwyddo'r dechnoleg honno i gyd-destun gwahanol iawn i gael ei gweithredu gan lanhawyr ysgol, sy'n aelodau pwysig iawn o gymuned yr ysgol ond, ar y cyfan, prin neu ddim hyfforddiant o unrhyw fath o gwbl y maen nhw wedi ei gael. Felly, pa hyfforddiant ydych chi'n credu y byddai ei angen i ganiatáu i beiriannau diheintio osôn gael eu gweithredu yn ddiogel fel dull o lanhau COVID o ystafelloedd dosbarth?

Wel, mae'n bwynt pwysig y mae Jenny Rathbone yn ei wneud, Llywydd. Wrth gwrs, pe bai adolygiad y gell cyngor technegol yn golygu bod gan beiriannau glanhau osôn ran i'w chwarae yng nghyd-destun ysgolion, yna byddai'n rhaid eu paratoi yn briodol, a byddai hynny yn cynnwys hyfforddi staff i wneud yn siŵr eu bod yn gallu eu defnyddio yn ddiogel ac yn effeithiol. Mae staff glanhau ysgolion eisoes yn defnyddio offer soffistigedig mewn llawer o'n hysgolion, ond maen nhw'n gwneud hynny dim ond oherwydd eu bod nhw wedi eu paratoi a'u harfogi yn briodol ar gyfer y dasg honno. Rwy'n eithaf sicr, ac mae'n gwestiwn agored iawn—os daw'r gell cyngor technegol i'r casgliad y gall y dechnoleg arloesol newydd hon gael ei defnyddio yn fwy eang, yna rwy'n siŵr y bydd sicrhau ei bod yn cael ei defnyddio yn ddiogel a gyda'r holl hyfforddiant y bydd ei angen yn rhan o'r cyngor y byddan nhw'n ei roi i ni.

Llywydd, mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi cynaliadwyedd yn yr economi wledig drwy'r cynllun taliad sylfaenol, y rhaglen datblygu gwledig a llawer o ffynonellau eraill. Agorodd ceisiadau i'r rownd ddiweddaraf o gyllid grant busnes fferm, er enghraifft, ar 1 Medi.

Diolch. Yn gynharach y mis hwn, ymwelais â'r perchnogion fferm Einion ac Elliw Jones ar fferm Mynydd Mostyn yn Nhrelogan ger Treffynnon. Mae eu busnes peiriannau gwerthu llaeth arloesol a hynod boblogaidd a ysgogwyd gan COVID ac sy'n cyflenwi llaeth ffres ac ysgytlaeth o dan fygythiad ar ôl i swyddogion cynllunio sir y Fflint ddweud nad oedd y safle yn gyfreithlon. Yn unol â 'Pholisi Cynllunio Cymru' 11 Llywodraeth Cymru—PCC 11—roedd yn amlwg bod y busnes fferm hwn yn cynrychioli arallgyfeirio ar raddfa fach yn rhan o fusnes y fferm. Yn groes i adroddiad y swyddog cynllunio, yr oedd yn amlwg o fy ymweliad i fod darparu'r peiriannau gwerthu llaeth yn ddefnydd ategol i'r brif fferm laeth, nid datblygiad cwbl ar wahân i'r fferm, a bod y nwyddau sy'n cael eu gwerthu yn cael eu cynhyrchu'n bennaf ar y fferm, gyda gwerthiant cynnyrch lleol a rhanbarthol ychwanegol sydd i'w groesawu. Yn hytrach na chael effaith niweidiol ar unrhyw fusnes lleol arall, mae'r fenter hon yn cael ei chroesawu a'i chefnogi gan y gymuned leol, ac mae deiseb eisoes wedi denu dros 9,000 o lofnodion, sy'n dystiolaeth i anghysondeb ymddangosiadol â datganiad PCC 11 y dylai awdurdodau cynllunio gydweithio â'r gymuned leol.

A nodwyd yn adroddiad y swyddog cynllunio nad oedd modd cyrraedd y safle heblaw mewn cerbyd; rwy'n dyst bod y gwrthwyneb yn wir, bod y safle yn hygyrch i gerddwyr a beicwyr yn arbennig, ac amrywiaeth eang o ffynonellau neu ddulliau teithio. Sut felly wnewch chi sicrhau bod awdurdodau cynllunio lleol yn deall ac yn cydymffurfio â pholisi Llywodraeth Cymru a'r dystiolaeth eglur a fyddai ar gael iddyn nhw ar ymweliad safle wrth ystyried arallgyfeirio a chynaliadwyedd yn yr economi wledig?

Llywydd, diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Rwy'n ymwybodol o'r achos y mae'n cyfeirio ato, a bydd y pwyntiau y mae wedi eu gwneud y prynhawn yma bellach ar y cofnod yn briodol. Mae'n ddrwg gen i y bydd yn rhaid i mi ei siomi drwy beidio â gallu dweud dim pellach, ond mae fy swyddogion yn fy nghynghori yn eglur iawn gan fod yr awdurdod lleol wedi gwneud ei benderfyniad, bod gan yr ymgeisydd, y ffermwr yn yr achos hwn, hawl i apelio i Weinidogion Cymru. Ac felly oherwydd y gallai unrhyw beth y gallwn i ei ddweud ragfarnu'r penderfyniad hwnnw, ni ddylwn i wneud dim mwy na chydnabod y pwyntiau y mae'r Aelod wedi eu gwneud, ac rwy'n siŵr y byddan nhw'n cael eu hystyried pe bai'r ymgeisydd yn dewis apelio.

Diolchaf i'r Aelod am hynny, Llywydd. Mae gwasanaethau meddygon teulu ledled Cymru yn wynebu pwysau enfawr wrth ymdrin â'r argyfwng iechyd cyhoeddus parhaus ochr yn ochr â lefelau uchel o alw ymhlith cleifion ar gyfer cyflyrau nad ydyn nhw'n yn ymwneud â COVID. Mae Llywodraeth Cymru wedi darparu £18.4 miliwn dros y ddwy flynedd ddiwethaf i gynorthwyo'r proffesiwn wrth ymateb i'r heriau mynediad y mae'n eu hwynebu.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Wrth i'r cyfyngiadau lacio, mae ein meddygfeydd teulu wedi wynebu pwysau cynyddol, nid yn unig yn fy etholaeth i, ond ledled Cymru a gweddill y DU. Drwy gydol y pandemig, mae timau gofal sylfaenol wedi gwneud gwaith anhygoel, o fod yn rhan o'r ymdrech frechu ac addasu eu gwasanaethau er mwyn gallu gweld cleifion o bell. Fodd bynnag, mae'n amlwg eu bod nhw dan bwysau, ac mae'r galw am apwyntiadau yn bersonol wedi cynyddu yn fawr. A hithau'n bur debyg mai dim ond ychwanegu at hyn y gwnaiff misoedd y gaeaf, pa fesurau tymor byr y gall Llywodraeth Cymru eu rhoi ar waith i sicrhau bod y cyhoedd mor wybodus â phosibl am sut y mae'r pandemig yn effeithio ar ofal sylfaenol, a bod pobl yn gwybod pa wasanaeth sydd orau i'w ddefnyddio ar gyfer eu hanghenion? A pha fesurau hirdymor allwn ni eu rhoi ar waith i sicrhau bod lefel sylweddol o'r buddsoddiad yn adferiad y GIG yn canolbwyntio ar sicrhau gweithgarwch ychwanegol ym maes gofal sylfaenol i sicrhau'r mynediad mwyaf posibl i gleifion er mwyn helpu i gyflymu diagnosis ac atal pobl rhag gorfod mynd i'r ysbyty?

Llywydd, diolchaf i Jayne Bryant am yr holl bwyntiau yna. Mae'n iawn, onid yw, i dynnu sylw at y pwysau enfawr y mae ein cydweithwyr ym maes gofal sylfaenol wedi eu hwynebu dros y pandemig ac yn parhau i'w hwynebu heddiw ac rydym ni'n mynd i fod yn gofyn i'r un bobl hyn ddechrau ar yr ymgyrch ffliw nawr, a fydd yn bwysicach nag erioed yng Nghymru y gaeaf hwn, ac, fel y bydd yr Aelodau wedi clywed, bydd y gymuned gofal sylfaenol hefyd yn rhan o'r gwaith o ddarparu ymgyrch brechiad atgyfnerthu'r hydref i bobl yn y grŵp blaenoriaeth uchaf. Felly, rydym ni'n mynd i fod yn gofyn hyd yn oed mwy gan bobl dros yr wythnosau a'r misoedd sydd i ddod, ac mae gan y cyhoedd ran wirioneddol i'w chwarae, fel y dywedodd Jayne Bryant. Mae ymgynghoriadau o bell yma i aros, Llywydd, a pheth da iawn yw hynny hefyd. Rydym ni yn clywed—fel y dywedodd arweinydd Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol, yr Athro Martin Marshall, dros y penwythnos—rydym ni yn clywed llawer gan bobl sy'n teimlo y byddai'n well ganddyn nhw gael eu gweld wyneb yn wyneb. Rydym ni'n clywed llai am brofiad y bobl hynny y byddai'n llawer gwell ganddyn nhw allu cael ymgynghoriad dros y ffôn neu dros y fideo oherwydd y ffordd y mae hynny yn caniatáu iddyn nhw fyw rhannau eraill o'u bywydau bob dydd. Yn yr un erthygl honno, cyfrifodd yr Athro Marshall fod dros hanner yr ymgynghoriadau gan glinigwyr gofal sylfaenol yn cael eu cynnal wyneb yn wyneb erbyn hyn. Ond mae'n rhaid i ni berswadio'r cyhoedd bod rhannau eraill o'r teulu gofal sylfaenol y tu hwnt i'r meddygon teulu eu hunain—mae fferylliaeth, fferylliaeth gymunedol, yn arbennig o bwysig yma yng Nghymru—ac y gallwn ni i gyd helpu i gadw system sydd o dan straen sylweddol, a phan fydd gofynion gwirioneddol yn cael eu gwneud, y gallwn ni i gyd helpu drwy wneud yn siŵr ein bod ni'n mynd i'r lle iawn. Dyna pam mae'r ymgyrch 'Helpwch Ni i'ch Helpu Chi' y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ei chynnal yn ddiweddar yn ceisio perswadio pobl i wneud yn siŵr eu bod nhw'n gofyn am ymgynghoriad wyneb yn wyneb gyda meddyg teulu dim ond pan mai dyna'r llwybr clinigol cywir i'w ddilyn.

Ac yn y tymor hwy, byddwn yn parhau i fynd ar drywydd y dull a fu gennym ni yng Nghymru bellach ers nifer o flynyddoedd: dylai meddygon teulu weld y bobl y mae angen lefel y sgiliau a'r cymhwyster sydd gan feddyg teulu arnyn nhw yn unig. Ceir llawer o aelodau eraill o'r tîm gofal sylfaenol—ffisiotherapyddion, fferyllwyr, therapyddion galwedigaethol, parafeddygon—sydd yr un mor abl yn glinigol o ddarparu gwasanaeth i lawer o bobl sy'n mynd i ofal sylfaenol, ac mae'r dull tîm hwnnw o ddarparu gwasanaethau yn un y byddwn ni'n parhau i'w hyrwyddo i sicrhau iechyd hirdymor gwasanaethau gofal sylfaenol yng Nghymru.

Jane Dodds.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd, a neis gweld pawb yn ôl hefyd. Prif Weinidog, yn ddiweddar, mae fforwm cleifion y Drenewydd wedi codi pryderon ynghylch pwysau enfawr ar wasanaethau meddyg teulu. Tra bod y coronafeirws wedi gwaethygu'r problemau yn y Drenewydd a thu hwnt hefyd, mae sawl practis yn y rhanbarth wedi gweld pwysau enfawr ers blynyddoedd.

Hoffwn i dalu teyrnged i Russell George, yr Aelod o'r Senedd dros sir Drefaldwyn, am y gwaith y mae wedi ei wneud i fwrw ymlaen â rhaglen lesiant gogledd Powys, a fyddai'n helpu i fynd i'r afael â rhai o'r problemau hyn. A gaf i ofyn i'r Prif Weinidog, os gwelwch yn dda, am amserlen ar gyfer pryd y gallwn ni weld y rhaglen hon, a fyddai'n gwneud cymaint o wahaniaeth i ogledd Powys? Diolch yn fawr iawn.

Diolch i Jane Dodds am y cwestiwn. Wrth gwrs, dwi'n cydnabod, fel dywedais i yn yr ateb diweddaraf, y pwyslais sydd wedi bod ar bobl sy'n gweithio yn y maes ym Mhowys, a dwi'n cydnabod hefyd y gwaith mae Russell George wedi'i wneud. Dwi wedi ateb nifer o gwestiynau ar lawr y Cynulliad am ddatblygiadau yn y Drenewydd.

Llywydd, roeddwn i'n falch o weld y datganiad i'r wasg a gyhoeddwyd gan arweinwyr rhaglen gogledd Powys ar 17 Awst, datganiad i'r wasg ar y cyd rhwng prif weithredwr y bwrdd iechyd a'r aelod cabinet dros ofal cymdeithasol i oedolion yng nghyngor Powys. Adroddodd ar y gwaith yr oedden nhw'n ei wneud i fwrw ymlaen â'r cynlluniau pwysig iawn ar gyfer datblygu campws gofal sylfaenol yng nghanol y Drenewydd. Adroddodd ar waith ymgysylltu a wnaed gyda thrigolion Powys ac mae'n mynd ymlaen i ddweud y bydd hynny yn cyfrannu bellach at y cam nesaf, yr achos amlinellol strategol ar gyfer y rhaglen gyfan, y maen nhw'n gobeithio ei gwblhau yn ystod y misoedd nesaf. Dyna y mae'r datganiad i'r wasg yn ei ddweud. Yna caiff yr achos amlinellol strategol hwnnw ei gyflwyno i Lywodraeth Cymru, ac ailadroddaf yr hyn yr wyf i wedi ei ddweud o'r blaen ar lawr y Senedd wrth Mr George, bod Llywodraeth Cymru yn bwriadu cefnogi'r cynllun, ac yn edrych ymlaen at weld y fersiwn ddiweddaraf o'r cynlluniau hynny yn cael eu cyflwyno o ganlyniad i'r gwaith a wnaed hyd yma.

Rwy'n meddwl y byddai'n well i mi eich galw chi, Mr George, ar ôl hynny i gyd. Russell George.

Diolch, Llywydd. Rwy'n ddiolchgar i Jane Dodds a'r Prif Weinidog am godi'r pwyntiau hyn, ac am ateb y Prif Weinidog. Rwy'n credu bod llawer iawn o gefnogaeth drawsbleidiol i'r ganolfan honno yng ngogledd Powys, ac rwy'n credu y bydd yn parhau yn yr un modd, felly mae hynny'n cael ei werthfawrogi'n fawr.

Roeddwn i'n gwrando'n astud iawn ar eich ymateb, Prif Weinidog, i Jayne Bryant. Gallaf i gytuno â phob gair y gwnaethoch ei ddweud mewn ymateb i Jayne, felly gofynnaf fy nghwestiwn yn y cyd-destun hwnnw. Ceir pwysau mawr, a nifer o bobl sydd eisiau gweld eu meddyg teulu wyneb yn wyneb, ac wrth gwrs ceir y mater sylweddol o gamddiagnosis os nad yw meddyg teulu yn gweld rhywun wyneb yn wyneb ac yn cael ymgynghoriad dros y ffôn neu ar-lein. Gofynnaf y cwestiwn, serch hynny, yng nghywair ac ysbryd eich ymateb i Jayne Bryant a gan gytuno â'r hyn y gwnaethoch ei ddweud, ond tybed, nawr ein bod ni ar y blaen i bwysau'r gaeaf a'r pwysau ar y gwasanaeth ambiwlans, a yw hyn yn rhywbeth y gallwch chi ei ailystyried gyda meddygon teulu o ran galluogi mwy o ymgynghoriadau wyneb yn wyneb, yng nghyd-destun yr hyn yr ydych chi wedi ei ddweud.

Llywydd, rwy'n deall y pwyntiau sy'n cael eu gwneud. Mae cyfran y cysylltiadau â meddygon teulu a gweddill y tîm clinigol sydd wedi bod yn cynnal ymgynghoriadau wyneb yn wyneb yn tyfu, ond ni ddylai neb, yn fy marn i, annog y gred bod ymgynghoriad dros y ffôn, ymgynghoriad fideo, rywsut yn fath eilradd neu ail orau o gyswllt â meddyg teulu. I lawer iawn o bobl, dyna fydd y llwybr y maen nhw'n ei ffafrio. Bydd yn fwy effeithiol; bydd yn rhyddhau amser meddygon teulu ar gyfer gwaith arall. Cefais reswm fy hun dros yr haf i siarad ag aelod o'r tîm gofal sylfaenol, ac roeddwn i'n gallu gwneud hynny oherwydd nad oedd yn rhaid i mi fynd â fy hun yr holl ffordd i'r feddygfa er mwyn gallu gwneud hynny, a chefais yr holl gyngor yr oedd ei angen arnaf i yn syml ac yn hawdd iawn dros y ffôn. Mae'n rhaid i ni ddibynnu ar farn glinigol ein gweithwyr proffesiynol medrus iawn i wybod pryd mae angen clinigol am ymgynghoriad wyneb yn wyneb, ac os ydym ni'n mynd i ofyn iddyn nhw barhau i wneud yr holl bethau yr ydym ni'n gofyn iddyn nhw eu gwneud, a'r pethau ychwanegol y byddwn ni'n gofyn iddyn nhw eu gwneud hefyd, yna rwy'n credu bod yn rhaid i ni ddangos rhywfaint o hyder yn eu gallu i ddefnyddio'r dechnoleg newydd sydd ganddyn nhw yn effeithiol ac i wahaniaethu rhwng y bobl hynny y gellir eu cynghori yn briodol yn y ffordd honno a'r bobl hynny y mae ymgynghoriad wyneb yn wyneb yn rhan angenrheidiol o'u hymchwiliad clinigol.

Diolchaf i Hefin David, Llywydd, am hynny. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i geisio eglurder ar gyfres o faterion sydd y tu ôl i benawdau cyhoeddiad yr wythnos diwethaf. Mae hynny yn cynnwys faint o gyllid sydd ar gael i Gymru ac, yn bwysig iawn, y driniaeth o achosion trawsffiniol. Bydd ein grŵp gweinidogol talu am ofal, fel y clywsoch, yn ailymgynnull i gyflwyno cynigion ar gyfer Cymru.

Dywedaf yn barchus wrth y Prif Weinidog y byddai wedi bod o gymorth, efallai, i gael datganiad llafar yn y Siambr y prynhawn yma ar hyn, o gofio iddo gael ei godi gan y Dirprwy Weinidog dros Wasanaethau Cymdeithasol yn y gynhadledd i'r wasg a bod datganiad ysgrifenedig wedi ei gyhoeddi, ac rwy'n credu yn anad dim oherwydd mai yswiriant gwladol yw'r ffordd fwyaf atchweliadol o ariannu gofal cymdeithasol ychwanegol, a byddwn i wedi hoffi clywed y Ceidwadwyr, oherwydd gwn fod gan rai ohonyn nhw amheuon am hyn—. Hoffwn i glywed eu barn ar y ffordd hon o ariannu gofal cymdeithasol. Mae ffordd well o'i wneud, ac rydym ni eisoes wedi clywed arweinydd Plaid Cymru yn cyfeirio at ardoll Holtham, yr wyf i eisoes wedi dweud y byddai wedi bod yn ffordd well o lawer o'i wneud. Ac rwy'n siŵr, Prif Weinidog, eich bod chi'n teimlo rhwystredigaeth na all hynny ddigwydd. Rwy'n credu ein bod ni'n gweld cyfyngiadau'r setliad datganoli bellach, ac mae angen ei newid yn sylweddol.

A allwch chi sicrhau bod pob ceiniog sy'n dod o'r cynnydd hwn yn cael ei chyfeirio i ofal cymdeithasol yng Nghymru? A allwch chi roi'r sicrwydd hwnnw? A gallwn ni weld bod adolygiad gwariant Llywodraeth y DU wedi ei drefnu ar gyfer 27 Hydref. Pa mor fuan ar ôl hynny y byddwn ni wedyn yn gwybod manylion cynlluniau Llywodraeth Cymru?

Llywydd, mae Hefin David yn cyfeirio at ddiffyg parhaus pwysig iawn yn y setliad. Mae gan wasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol yn Lloegr sicrwydd bellach ynghylch faint o arian y bydd ganddyn nhw am weddill y flwyddyn ariannol hon ac yn y flwyddyn ariannol nesaf. Nid oes gan yr un Llywodraeth ddatganoledig yr un sicrwydd. Ni fyddwn ni'n gwybod tan 27 Hydref faint o arian fydd yn dod i Gymru. Rydym ni'n gwybod beth yw cyfanswm cynnyrch y cyhoeddiadau diweddar, ond yr hyn nad ydym ni'n ei wybod yw pa benderfyniadau eraill fydd yn cael eu gwneud o fewn Llywodraeth y DU a fyddai'n arwain at symiau canlyniadol Barnett negyddol. Felly, rydym ni yr un mor debygol o golli arian ar gyfer penderfyniadau eraill ag yr ydym ni wedi bod o gael arian drwy hyn. Nid yw hynny'n wir i'r Adran Iechyd yn Lloegr. Maen nhw bellach yn gwybod, pa bynnag benderfyniadau gwario eraill sy'n cael eu gwneud, eu bod nhw'n sicr o gael yr arian a gyhoeddwyd. Ni fyddwn ni'n gwybod hynny. Ni fyddwn yn ei wybod tan ar ôl 27 Hydref, ac mae'r Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn am annhegwch hynny.

Nawr, y llynedd cafodd hynny ei liniaru yn rhannol gan Ganghellor y Trysorlys, oherwydd iddo roi sicrwydd cyllid cyffredinol i Gymru, i'r Alban ac i Ogledd Iwerddon, ac fe wnaethom ni groesawu hynny gan ei fod yn datrys rhywfaint o'r ansicrwydd hwn i ni. Nid yw wedi bod yn barod i wneud hynny eleni ac, o ganlyniad, ni fydd gennym ni'r sicrwydd y gofynnodd yr Aelod amdano tan y byddwn ni'n gwybod am yr arian a fydd yn dod i Gymru a phenderfyniadau eraill. Bydd yr Aelodau yma yn cofio'r penderfyniad cwbl wrthnysig a wnaed o ran cymaroldeb Barnett yng nghyswllt cynllun HS2, pan na chynigiwyd unrhyw gymaroldeb o gwbl i ni, er gwaethaf y ffaith ei fod yn cael effeithiau uniongyrchol arnom ni yng Nghymru. Byddwn yn gwylio am benderfyniadau pellach o'r fath dros yr wythnosau nesaf, ac yna ar ôl 27 Hydref, pan fyddwn ni'n gwybod beth sydd gennym ni mewn gwirionedd ar gyfer iechyd, ar gyfer gofal cymdeithasol ac ar gyfer y cyfrifoldebau pwysig iawn eraill y mae'r Senedd hon yn eu cyflawni, wrth gwrs byddwn yn dychwelyd i'r llawr yma gyda chynigion y Llywodraeth.

Ein hasesiad, Llywydd, yw bod cynnydd da yn cael ei wneud gan swyddfa bortffolio bargen twf gogledd Cymru wrth symud ymlaen i gam cyflawni'r fargen. Mae nifer o achosion busnes wedi eu drafftio bellach a'u cyflwyno i Fwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru i'w cymeradwyo.

Diolch, Prif Weinidog, am eich ateb. Rydym ni i gyd yn gwybod pa mor bwysig yw bargen twf gogledd Cymru i'r rhanbarth. Hoffwn i groesawu'r gwaith ar draws Llywodraethau, gydag awdurdodau lleol a chyrff eraill, i weld y cynnydd hwn yr ydym ni i gyd yn dymuno ei weld ar gyfer y rhanbarth.

Un o'r prosiectau, a phrosiect pwysig ymysg llawer, yw prosiect i ddatblygu'r porthladd yng Nghaergybi ymhellach. A byddwch chi'n ymwybodol o bwysigrwydd hyn o ran ei gyfle i ddod â ffyniant i'r rhanbarth, yn ogystal â datblygu'r berthynas economaidd honno ag Iwerddon. Wrth gwrs, gyda phrosiectau cymhleth gall fod heriau ar adegau o ran eu cyflawni. Felly, a wnewch chi, Prif Weinidog, ymrwymo i weithio gyda rhanddeiliaid er mwyn rhoi sicrwydd parhaus a chymorth priodol i sicrhau bod y prosiect penodol hwn yn cael ei gyflawni cyn gynted â phosibl?

Wel, Llywydd, diolch i'r Aelod am hynny. Wrth gwrs, rwy'n ymwybodol bod prosiect porth Caergybi yn rhan o thema tir ac eiddo y fargen dwf, ac rydym ni yn ymddiddori ynddo yn uniongyrchol ac yn barhaus. Bydd yr Aelod yn ymwybodol o'r heriau sylweddol sydd i borthladdoedd Cymru o ganlyniad i brotocol Gogledd Iwerddon, ac rydym yn parhau i godi'r materion hyn gyda chydweithwyr yn Llywodraeth y DU hefyd. Hyd nes y caiff rhai o'r materion hynny eu datrys yn briodol, ni fydd y lefelau masnach presennol trwy Gaergybi yn adfer i'r lefelau y gwnaethom eu gweld cyn cytuno ar y telerau yr ydym wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd arnyn nhw. Felly, rwy'n cytuno â'r hyn yr oedd yr Aelod wedi ei ddweud: mae'n brosiect cymhleth, ac yn un sy'n fwy cymhleth byth erbyn hyn oherwydd y cyd-destun y mae'n gweithredu ynddo bellach.

Diolch i'r Prif Weinidog.

Yr eitem nesaf felly yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad hwnnw. Lesley Griffiths.

Diolch, Llywydd. Rwyf i wedi ychwanegu tri datganiad at yr agenda heddiw, datganiad ar Afghanistan gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, datganiad i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am y sefyllfa COVID-19 gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, a datganiad gan y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am ddatblygiadau gyda'r Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus (Cymru). Yn olaf, mae'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar Fil yr Amgylchedd wedi'i ohirio tan 28 Medi. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos eistedd nesaf wedi'i nodi ar y datganiad a'r cyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymysg papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

Trefnydd, hoffwn i alw am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar wasanaeth ambiwlans Cymru. Rwy'n deall bod gwasanaeth ambiwlans Cymru yn cynnal adolygiad Cymru gyfan o restrau ar hyn o bryd, ac rwyf i wedi cael sylwadau gan staff pryderus y GIG ynghylch cynlluniau ar gyfer y gwasanaeth yn fy ardal i, yn sir Benfro. Y cynlluniau ar hyn o bryd yw lleihau nifer yr ambiwlansys brys yn sir Benfro o saith i bump. Nawr, nid oes angen dweud, bydd hyn yn cael effaith ddifrifol iawn ar bobl sir Benfro, ac yn wir ar ein staff ambiwlans. Dywedodd un aelod o staff wrthyf fod 'ofn gwirioneddol' arno ynghylch yr effaith y byddai'r newidiadau hyn yn ei chael arnyn nhw, o gofio eu bod eisoes yn cael trafferth gyda'r galw presennol, ac rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno â mi fod hyn yn gwbl annerbyniol.

Mae'n debyg hefyd mai Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda yw'r unig fwrdd iechyd yng Nghymru a fydd yn gweld y lefel hon o ostyngiad i nifer yr ambiwlansys brys. Felly, o ystyried difrifoldeb y cynlluniau hyn, a'r effaith y byddan nhw'n ei chael ar ddefnyddwyr a staff yn sir Benfro, a wnewch chi sicrhau bod y Gweinidog iechyd yn cyflwyno datganiad yn awr fel mater o frys?

Diolch i chi am y cwestiwn yna. Fel yr ydych chi eich hun wedi ei ddweud, mae adolygiad ar hyn o bryd o wasanaeth ambiwlans Cymru. Rwy'n credu y byddai'n ffôl iawn achub y blaen ar unrhyw ganlyniad i hynny, ond rwy'n siŵr, ar yr adeg fwyaf priodol, y bydd y Gweinidog iechyd yn cyflwyno rhagor o wybodaeth.FootnoteLink

Braf oedd gweld disgyblion Ysgol Mynydd Bychan o Gaerdydd yn y galeri, yn yr Oriel heddiw, a Heledd Fychan a fi yn derbyn nifer o gwestiynau heriol oddi wrthyn nhw, gan gynnwys pa blaid fyddem ni oni bai am Blaid Cymru. Gallaf i ddweud, yn amlwg, dim Tories oedd yr ateb.

Ond, Trefnydd, licen i fod mor hy a gofyn am dri datganiad heddiw. Yn gyntaf, oherwydd ei bod hi'n Wythnos Senedd Ieuenctid, a oes modd i'r Llywodraeth amlinellu pa gydweithio maen nhw'n ei wneud gydag eraill, gan gynnwys y Comisiwn, i sicrhau bod cynifer â phosib o bobl ifanc o wahanol gefndiroedd yn cymryd rhan yn y weithgaredd bwysig yma?

Trefnydd, a gaf i hefyd ofyn am ddatganiad ynghylch diogelwch adeiladau mewn adeiladau uchel iawn? A yw Llywodraeth Cymru yn cytuno â Phlaid Cymru na ddylai lesddeiliaid diniwed dalu am waith diffygiol gan ddatblygwyr? A, Trefnydd, a gawn ni ddatganiad ysgrifenedig hefyd o ran yr effaith y mae hyn yn ei chael ar lesddeiliaid? Rwyf i wedi cwrdd â llawer erbyn hyn, ac mae'r straen yn amlwg ar eu hwynebau. A wnewch chi ymchwilio i'r effaith ar fywydau'r bobl hyn, heb unrhyw fai arnyn nhw? Diolch yn fawr.

Diolch. O ran eich rhan gyntaf, rwy'n credu ei bod hi'n wych gweld aelodau o'r cyhoedd yn ôl yn yr oriel gyhoeddus, ond mae hi bob amser yn dda iawn gweld plant a phobl ifanc yn yr oriel gyhoeddus. Ac fel yr ydych chi wedi ei ddweud, yn amlwg, mae'n Wythnos y Senedd Ieuenctid, ac mae'n bwysig iawn ein bod ni'n ymgysylltu â phlant a phobl ifanc ynghylch y broses ddemocrataidd a gwleidyddiaeth yn gyffredinol.

O ran eich ail gwestiwn ynghylch diogelwch adeiladau, byddwch chi'n ymwybodol bod y Gweinidog Newid Hinsawdd wedi cyhoeddi datganiad ysgrifenedig ar 14 Gorffennaf, yn cyhoeddi'r cyllid grant ar gyfer gwaith arolwg a fydd yn cael ei wneud ar rai o'r adeiladau preswyl hyn yr ydych chi wedi cyfeirio atyn nhw. Rydym yn rhagweld y bydd y cynllun yn barod i dderbyn ceisiadau yn yr hydref eleni, felly bydd cyhoeddiad pellach.

Mike Hedges.

Diolch, Llywydd. Byddai'n dda gen i pe baech chi wedi fy ngalw i cyn Rhys ab Owen, oherwydd roeddwn i hefyd yn mynd i godi'r broblem o ran adeiladau uchel iawn problemus. Byddaf i'n dal i'w chodi oherwydd ei bod yn bryder difrifol i nifer o fy etholwyr i sy'n byw yn SA1. Rwy'n credu ein bod ni yn yr hydref bellach ac felly, pa mor fuan y gallwn ni ddisgwyl y datganiad hwn, gan ei fod yn effeithio'n wirioneddol ar nifer o bobl? Rydym ni'n sôn am faterion iechyd meddwl. Ni allaf i feddwl am ddim a fyddai'n cael mwy o effaith ar iechyd meddwl rhywun na'r ffaith ei fod yn berchen ar eiddo y mae wedi talu £100,000 i £150,000 amdano, y mae'n talu llog ar fenthyciad arno, a bod yr adeilad yn ddiwerth bellach. Yn wir, mae'n debyg y byddai'n rhaid talu rhywun arall i gael gwared arno. Felly, mae'n fater o frys mawr; mae gen i lawer o etholwyr anhapus iawn, yn yr un modd ag sydd gan bobl eraill yn yr ystafell hon rwy'n siŵr. Felly, os gwelwch yn dda, a gawn ni ofyn i gael hyn cyn gynted ag y bo'n ymarferol?

Mae'r ail fater yr hoffwn i ei godi—ac mae'n rhywbeth nad ydym ni wedi sôn amdano ers cryn amser—yn ymwneud ag ardaloedd menter. Yn 2012, lansiodd Llywodraeth Cymru saith ardal fenter ledled Cymru; cafodd glannau Port Talbot eu hychwanegu'n ddiweddarach. A gawn ni ddatganiad gan y Llywodraeth ynghylch llwyddiant yr ardaloedd hyn, a pha rai y mae bwriad parhau â nhw ar ôl y flwyddyn nesaf?

Diolch. Nid wyf i'n anghytuno â'r hyn y gwnaethoch ei ddweud ynghylch cladin a'r mater sydd newydd gael ei godi gyda mi. A phan roddais i fy ateb, fe wnes i feddwl, wrth i mi ddweud y gair 'hydref', roeddwn i'n meddwl, 'Wel, gallai hynny fod yn sawl mis.' Ac rwy'n cytuno â chi, rydym ni yn yr hydref nawr, ond gwn fod y Gweinidog yn obeithiol iawn o gyflwyno datganiad cyn gynted â phosibl.

O ran ardaloedd menter, bydd yr Aelod yn ymwybodol eu bod wedi eu cyflwyno a'u creu yma i helpu i hyrwyddo gweithgaredd a datblygiad economaidd mewn ardaloedd gwahanol iawn. Ac mae'n gwbl amserol, yn fy marn i, i adolygu'r rhaglen ardaloedd menter honno, a hefyd y strwythurau llywodraethu a gyflwynwyd i'w chefnogi pan wnaethom eu cyflwyno yn gyntaf yng ngoleuni ein blaenoriaethau. Ac yn amlwg, erbyn hyn rydym ni wedi datblygu dull rhanbarthol o weithredu datblygiad economaidd, ac mae diwedd y cyfnodau gwaith presennol y byrddau yn agosáu hefyd. Felly, bydd Gweinidog yr Economi yn gwneud datganiad ar ardaloedd menter.

Fel fy nghyd-Aelod Paul Davies, mae llawer o etholwyr wedi cysylltu â mi hefyd, yn pryderu ynghylch amseroedd aros ambiwlansys. Mae ein criwiau ambiwlans gweithgar a'n timau damweiniau ac achosion brys yn anhygoel, ac yn gweithio'n ddiflino, ond mae criwiau ambiwlans yn treulio eu holl sifftiau yn eistedd y tu allan i ysbytai, yn aros i drosglwyddo cleifion, sy'n achosi oedi hir, gan adael cymunedau gwledig fel fy un i ym Mrycheiniog a Sir Faesyfed heb wasanaeth digonol pan fydd argyfwng.

Dyma enghraifft o ohebiaeth a gefais i'n gynharach yn yr wythnos. Syrthiodd dynes 92 oed, nepell i Aberhonddu, ac roedd amheuaeth bod ei chlun wedi torri. Cafodd yr ambiwlans ei alw am 4 p.m. Arhosodd y fenyw mewn cryn boen, yn methu â symud, yn methu â theithio mewn car, yn methu â bwyta nac yfed. Cyrhaeddodd yr ambiwlans y bore wedyn gan nad oedd ambiwlansys ar gael ledled fy etholaeth i. Nid yw hyn yn unigryw. Roedd dros 400 o bobl, ledled Cymru, yn gynharach yn y flwyddyn, yn aros am fwy na 12 awr am ambiwlans. Rwy'n siŵr nad oes neb yn y Siambr hon o'r farn bod hynny'n dderbyniol.

Felly, Trefnydd, a wnewch chi ofyn i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn awr i wneud datganiad brys ar yr argyfwng hwn, ac amlinellu'r cynigion o ran sut y bydd Llywodraeth Cymru yn gwella'r gallu i gael defnydd o ambiwlans, oherwydd ei bod yn gwbl gywilyddus bod pobl yn aros ar y llawr am ambiwlans am 12 awr?

Byddwn i'n rhybuddio'r Aelod. Rydych chi'n dyfynnu, ac rwyf i am eich dyfynnu chi nawr, 'Mae'r holl ambiwlansys yn treulio eu hamser yn eistedd y tu allan i ysbytai.' Nid yw hynny'n wir o gwbl—[Torri ar draws.]—ac rwy'n credu y dylech chi fod yn ofalus iawn, iawn wrth ddefnyddio'r union eiriau hynny a hefyd y gair 'argyfwng'. Byddwch chi wedi clywed fy ateb i Paul Davies o ran yr adolygiad. Ni fyddwn i, yn bersonol, na neb yn y Siambr hon yn dymuno clywed yr hanes yr ydych chi wedi ei adrodd. Ni allaf wneud sylw personol ar achos penodol, a gofynnaf i chi ysgrifennu at y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol.

Hoffwn i gael datganiad gan y Llywodraeth, os gwelwch yn dda, ynghylch pwysigrwydd seibiant ar gyfer gofalwyr a gwasanaethau gofal dydd i bobl ag anableddau. Mae hwn yn fater yr wyf i wedi ei godi droeon yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, ac mae llawer o deuluoedd yn fy rhanbarth i, yng Nghaerffili yn bennaf, nad oes ganddyn nhw'r cymorth seibiant a oedd ganddyn nhw cyn y pandemig. Nawr, rwy'n deall bod y cyngor wedi gwneud datganiad yn ddiweddar iawn yn cadarnhau nad oes unrhyw gynlluniau i gau canolfannau dydd, a bydd hynny'n rhyddhad enfawr i deuluoedd, ond maen nhw'n ymgynghori ar y ddarpariaeth bresennol, ac oherwydd y gwasanaethau cyfyngedig sydd ar gael, ni all teuluoedd heb geir deithio i gael y cymorth sydd ar gael bob amser. Yr hyn yr hoffwn i'r Llywodraeth ei wneud, os gwelwch yn dda, yw rhoi rhywfaint o eglurder ynghylch pa gymorth sy'n cael ei roi i awdurdodau lleol, a pha gymhellion sydd ar gael i ailgychwyn y gwasanaethau hyn sy'n rhoi cymorth mor sylweddol i deuluoedd cyfan. Mae llawer o ofalwyr di-dâl wedi bod yn gofalu am eu hanwyliaid 24 awr y dydd am y 18 mis diwethaf, ac mae hynny'n cael effaith gorfforol; mae hefyd yn arwain at draul emosiynol. Byddwn i'n croesawu'n fawr ddatganiad gan y Llywodraeth yn nodi'r hyn a fydd yn cael ei wneud i'w helpu.

Diolch, ac rwy'n credu bod yr Aelod yn codi pwynt pwysig iawn. Mae'n gwbl hanfodol ein bod ni'n gwerthfawrogi ein gofalwyr ac, fel yr ydych chi'n ei ddweud, mae COVID-19 wedi rhoi pwysau arall ar bobl sy'n gofalu am aelodau eu teulu neu eu cylch ffrindiau sy'n agored i niwed. Nid wyf i'n ymwybodol o'r ymgynghoriad gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, ond byddwn i'n annog pob etholwr yn eich rhanbarth chi i gyfrannu at yr ymgynghoriad hwnnw. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn bod y cyngor yn clywed beth yw anghenion a gofynion pobl.

Trefnydd, a gawn ni ddatganiad ynghylch darpariaeth iechyd meddwl brys yng Nghymru? Tynnodd erthygl ddiweddar gan y BBC sylw at y ffaith bod yr heddlu'n gorfod ymdrin fwyfwy â galwadau gan deulu a ffrindiau sy'n ofni y gall anwyliaid fod yn hunanladdol ac nad ydyn nhw'n gwybod ble i droi. Mae fy heddlu lleol i, Heddlu Gwent, wedi gweld cynnydd o draean i nifer y galwadau 999 a 101 rhwng mis Ionawr a mis Gorffennaf. Fodd bynnag, nid oedd mwy na hanner y galwadau yn adrodd am droseddau, maen nhw'n aml yn ymwneud â gwasanaethau eraill. Ar gyfartaledd, mae rhwng 6 y cant ac 8 y cant o'r holl gysylltiadau â Heddlu Gwent yn ymwneud â phryderon ynghylch iechyd meddwl rhywun. Mae Heddlu Gwent yn addasu'n rhagorol, ac mae ganddyn nhw dîm iechyd meddwl a gweithiwr cymdeithasol sy'n eistedd ochr yn ochr â gweithredwyr yn yr ystafell alwadau, ac rwy'n gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi gwneud cyhoeddiadau a buddsoddiadau cadarnhaol iawn yn y maes hwn yn ystod yr haf, ac mae gwaith gwych yn cael ei dreialu yn ardal Bae Abertawe, sy'n cynnwys tîm llinell gymorth argyfwng iechyd meddwl 111, ond gorau po gyntaf y gallwn ni wella gwasanaethau ledled Cymru, fel bod unigolion sy'n dioddef yn cael y cymorth gorau a mwyaf priodol.

Diolch. Unwaith eto, rydych chi'n codi pwynt pwysig iawn ac, fel yr ydych chi'n ei ddweud, rydym ni wedi gweithio'n agos iawn gyda'r GIG a gyda'r heddlu a sefydliadau eraill hefyd i geisio deall anghenion unigolion ar y pwynt hwnnw o argyfwng y gwnaethoch chi gyfeirio ato. Mae angen ymateb amlasiantaethol ar y rhan fwyaf o unigolion o dan yr amgylchiadau hynny, yn hytrach na gwasanaeth iechyd meddwl penodol neu arbenigol. Felly, byddwn ni'n parhau i weithio gyda'n partneriaid mewn cysylltiad â'r dull amlasiantaethol hwnnw o weithredu ac yn sicrhau bod y llwybr hwnnw ar gael, ac, yn rhan o'r ymrwymiad hwnnw, rydym ni wedi ymrwymo £6 miliwn eleni i gefnogi gofal argyfwng. Mae hynny yn cynnwys cyflwyno'r pwynt cyswllt unigol ar gyfer iechyd meddwl, a gwnaethoch chi sôn am y gwaith treialu sy'n cael ei wneud. Mae hefyd yn bwysig iawn, rwy'n credu, i wella amseroedd ymateb ar gyfer y sefyllfaoedd argyfwng hynny, a hefyd i leihau'r angen am fathau eraill o drafnidiaeth, ac rwy'n gwybod o'r amser pan oeddwn i'n Weinidog iechyd, nad yw defnyddio cerbydau'r heddlu yn briodol ar gyfer llawer o'r achosion hyn. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod ni'n lleihau'r angen am y mathau eraill hynny o drafnidiaeth. Felly, byddwn yn parhau i weithio gyda'r GIG, gyda'r heddlu a sefydliadau eraill.

Tybed a gaf i ofyn i chi ddarparu datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, os gwelwch yn dda, ar ddeintyddion ledled Cymru, yn enwedig yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru. Mae gennym ni her arbennig yn yr ardal wledig iawn hon o ran gallu cael defnydd o ddeintyddion y GIG, a byddai gen i ddiddordeb arbennig yn y deintyddion sydd ar gael yn ardaloedd Llandrindod a Thref-y-clawdd, lle bu cefnogaeth drawsbleidiol i ni geisio gwella'r sefyllfa.

Yr ail ddatganiad yr oeddwn i'n tybio, allai fod gan y Gweinidog Newid Hinsawdd ar gyflwr Afon Gwy. Rydym ni i gyd yn gwybod bod hon yn afon lygredig iawn, o amrywiaeth o ffynonellau, a byddwn i'n ddiolchgar am ddatganiad ynghylch llygredd yn Afon Gwy. Diolch. Diolch yn fawr iawn.

Diolch. O ran eich cwestiwn ynghylch darpariaeth ddeintyddol, rydych chi'n sôn am ardaloedd penodol iawn yn eich rhanbarth chi, felly gofynnaf i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ysgrifennu atoch chi ynghylch hynny—rwy'n credu mai Llandrindod a Thref-y-clawdd ydoedd.

Unwaith eto, byddwch chi'n ymwybodol bod llawer iawn o waith yn cael ei wneud o ran llygredd ein hafonydd. Mae'n bwysig iawn ein bod ni'n gwella ein dyfrffyrdd yn yr un modd ag yr wyf i'n credu ein bod ni eisoes wedi gwella dŵr môr o amgylch Cymru, ac mae'r gwaith hynny yn mynd rhagddo.

Trefnydd, rwy'n galw am ddatganiad gan y Gweinidog iechyd ynghylch ailddatblygu Ysbyty Brenhinol Alexandra yn y Rhyl. Mae ailddatblygu Ysbyty Brenhinol Alexandra a chreu ysbyty cymunedol yn rhan annatod o ddarparu gofal iechyd o'r radd flaenaf i fy etholwyr i—etholwyr na allan nhw ddeall yr oedi. Pan siaradais i ddiwethaf â chadeirydd a phrif weithredwr y bwrdd iechyd yn ystod yr haf, roedden nhw, fel fi, yn rhwystredig oherwydd y diffyg cynnydd ac yn synnu pan ddatgelodd fy nghwestiwn ysgrifenedig fod gan Lywodraeth Cymru rhagor o gwestiynau ynghylch yr achos busnes llawn. Trefnydd, mae yna bryderon bod Llywodraeth Cymru yn ailystyried prosiectau a gafodd eu cytuno eisoes yn sgil prinder cyllid cyfalaf. Rwy'n gofyn felly i'r Gweinidog iechyd gyflwyno datganiad cyn gynted â phosibl i gadarnhau neu wadu'r pryderon hyn a rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i fy nhrigolion am statws prosiect ailddatblygu Ysbyty Brenhinol Alexandra. Diolch yn fawr iawn.

Nid wyf i'n credu y byddai hynny'n briodol ar gyfer datganiad llafar. Yn amlwg, fe wnaethoch chi eich hun ddweud, yn yr ateb i'ch cwestiwn ysgrifenedig, fod y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol wedi ei gwneud yn glir bod rhagor o gwestiynau i'w gofyn i Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr o ran yr achos busnes. Felly, rwy'n credu, yn amlwg, y bydd y broses honno'n mynd drwy'r camau sy'n ofynnol.

Hoffwn i ofyn i'r Trefnydd am ddatganiad i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am y cymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i Gymdeithas Twnnel y Rhondda a phrosiectau tebyg eraill. Fel llawer o'r Aelodau yma, cefais i gyfle i blymio i ddyfnderoedd y twnnel ar gyfer ymweliad a gafodd ei drefnu gan Tony a'r grŵp, ac os nad ydych chi wedi gwneud hynny'n barod, Trefnydd, rwy'n ei argymell yn fawr. Bydd y prosiect yn cyflwyno amrywiaeth o fanteision gwahanol i Flaencwm a Blaengwynfi, yn economaidd ac yn ddiwylliannol, a bydd y twnnel yn rhoi cyfle i ni adrodd hanes y Cymoedd mewn modd tebyg i'r hyn sy'n cael ei wneud yn Seland Newydd, lle mae hen draciau mwynglawdd aur wedi eu troi'n llwybrau cerdded a beicio, ac yn gweithredu fel taith gerdded hanes hefyd. Rwy'n gwybod bod y tîm yn awyddus i wneud rhywbeth tebyg, ond mae angen cymaint o gymorth arnyn nhw ag y gallan nhw ei gael.

Diolch. Nid wyf i wedi gwneud y daith gerdded trwy dwnnel y Rhondda, ond mae'n sicr yn rhywbeth—mae Buffy wedi gadael y Siambr nawr—y mae Buffy Williams a minnau wedi ei drafod. Nid wyf i'n ymwybodol o unrhyw gymorth penodol y mae modd ei roi, ond byddaf i'n sicr yn gofyn i'r Gweinidog gael golwg arno.

A gaf i ofyn am ddatganiad gan Weinidog yr economi ynghylch y cyhoeddiad bod dwy ffatri yng nghymuned Gorseinon wedi cyhoeddi eu bwriad i gau yn ystod y flwyddyn nesaf? Mae 3M wedi cyhoeddi y bydd 89 o swyddi yn cael eu colli, ac mae Toyoda Gosei wedi dweud bod 228 o swyddi ar eu safle dan fygythiad hefyd. Mae'r rhain yn ddau gyflogwr pwysig yng nghymuned Gorseinon, a bydd effaith eu colli yn sylweddol iawn ar y gymuned, yn uniongyrchol i bobl a theuluoedd a'r gadwyn gyflenwi. Felly, er fy mod i'n ddiolchgar i'r Gweinidog gyhoeddi datganiad ysgrifenedig ar y pwnc ar 3 Medi, rwy'n gofyn a wnaiff Gweinidog yr economi roi diweddariad arall ar lawr y Senedd am drafodaethau Llywodraeth Cymru â'r cwmnïau hyn, eu cyflogeion, undebau llafur a rhanddeiliaid eraill ynghylch cyflogadwyedd y gweithlu hwn yn y dyfodol, ac amlinellu cynllun Llywodraeth Cymru i helpu Gorseinon i adfer.

Diolch. Rwy'n gwybod bod swyddogion wedi bod yn gweithio gyda'r cwmni yr ydych chi'n cyfeirio ato. Nid wyf i'n credu bod unrhyw beth arall y gall Gweinidog yr Economi ei ychwanegu at ei ddatganiad ysgrifenedig ar hyn o bryd.

Diolch, Trefnydd. Byddwch yn ymwybodol, dwi'n siŵr, fod cryn sylw wedi bod yn y wasg a gwrthwynebu chwyrn a phryderon lleol ynglŷn â'r ymgynghori a fu dros yr haf ynghylch codi tâl ar yrwyr i ddefnyddio'r A470 rhwng Glan-bad a Phontypridd a hefyd ar rannau o draffordd yr M4. Gwn fod y Dirprwy Weinidog dros Newid Hinsawdd wedi datgan ar Twitter nad oes unrhyw gynlluniau na thrafodaethau ynglŷn â chodi tâl ar yrwyr. Ond, oes modd cael datganiad o ran hyn, os gwelwch yn dda, yn arbennig, felly, o ran beth yw cynlluniau'r Llywodraeth i leihau'r lefel uchel o lygredd ar y rhan yma o'r A470, a hwythau'n parhau yn rhy uchel er gwaethaf y mesurau cyfyngu cyflymder sydd wedi eisoes eu rhoi mewn grym?

Diolch. Rwy'n ymwybodol o ddiddordeb y wasg yr ydych chi'n cyfeirio ato ac o sylwadau'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd. Mae cryn dipyn o waith yn digwydd o ran parthau aer glân, ac, yn amlwg, mae'r A470 yn un o'r ardaloedd hynny. Fe gynhaliwyd rhai arolygon ac fe gafodd y rhain eu cwblhau ddiwedd mis Awst—felly, ychydig wythnosau 'nôl—felly fe wn i, pan y cafodd y rhain, yn amlwg, eu hasesu, fe gaiff y canlyniadau eu hadolygu ac yna eu rhannu gyda'r Gweinidog a'r Dirprwy Weinidog. Ar hyn o bryd, nid oes unrhyw fwriad i weithredu parthau aer glân yn y naill leoliad na'r llall, ond fe fydd yna ymchwiliadau manwl ac, yn amlwg, fe fydd y Gweinidogion yn gwneud datganiad ar yr adeg briodol.

Trefnydd, rwy'n codi i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd ynglŷn ag adolygiad Llywodraeth Cymru o ffyrdd. Mae hi'n ymddangos bod gohebiaeth ddiweddar a gafwyd oddi wrth y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yn awgrymu nawr fod y weinyddiaeth yn datblygu'r broses statudol ar gyfer cyffyrdd 15 ac 16 ar yr A55 er gwaethaf y posibilrwydd y gallai'r gwaith hwnnw gael ei ddiddymu gan y panel sy'n adolygu'r ffyrdd. Mae hi'n ymddangos hefyd fod y diweddariad yn gwrth-ddweud datganiad y Dirprwy Weinidog a wnaethpwyd yn gynharach eleni sef ei fod yn rhewi pob prosiect ffyrdd newydd yng Nghymru.

Mewn gwirionedd, mae Llywodraethau Cymru olynol wedi llusgo eu traed dro ar ôl tro o ran bwrw ymlaen â'r gwaith arfaethedig hwn i wella ffyrdd, gan anghofio'r cyfan am y trigolion a'r busnesau yn Nwygyfylchi, Penmaenmawr a Llanfairfechan yn fy etholaeth i. Nid yw hi'n iawn i Lywodraeth Cymru fod yn bwrw ymlaen â phroses statudol ar gyfer y cyffyrdd hyn, gan wario rhagor o arian y trethdalwyr, dim ond i banel adolygu ffyrdd ddod ymlaen a diddymu'r prosiect yn gyfan gwbl. Felly, gyda hyn mewn golwg, rwy'n galw nawr am ddatganiad gan y Gweinidog i egluro'r sefyllfa hurt hon. Diolch.

Llywydd, bydd y Dirprwy Weinidog yn cyhoeddi datganiad ysgrifenedig yfory a fydd yn rhoi rhagor o wybodaeth i'r Aelodau am yr adolygiad o ffyrdd.

Dyna ni. Diolch yn fawr i'r Trefnydd.

Y datganiad nesaf, gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ar Affganistan—y Gweinidog, Jane Hutt.

Diolch, Llywydd. Prynhawn da. Rwy'n falch iawn o gael rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd am y camau yr ydym ni wedi'u cymryd yng Nghymru i ymateb i ymadawiad rhai o ddinasyddion Affganistan â'u gwlad dros yr ychydig wythnosau diwethaf, ac rwy'n diolch i Aelodau ar draws y Siambr hon am eu hymgysylltiad nhw â hyrwyddo Cymru fel cenedl noddfa. Mae Cymru wedi croesawu dros 50 o deuluoedd o Affganistan erbyn hyn ac mae gwaith yn parhau i gynyddu hyn eto. Rwy'n siŵr y bydd yr Aelodau yn cytuno i ni gyrraedd carreg filltir bwysig iawn.

Rwyf wedi cyfarfod â Llywodraeth y DU a Gweinidogion o'r Alban a Gogledd Iwerddon ar ddau achlysur i gefnogi dull pedair gwlad o ailsefydlu pobl. Ac fe ysgrifennodd yr Ysgrifennydd Cartref a'r Ysgrifennydd Cymunedau ataf i ddoe i nodi mwy o fanylion ynglŷn â'r cynlluniau. Fe gefais i fy nghalonogi bod rhai o'm ceisiadau i ynghylch y meini prawf cymhwysedd ar gyfer cynllun newydd i gefnogi dinasyddion o Affganistan a lefel y cyllid sydd ar gael wedi cael eu derbyn. Mae llawer o gwestiynau yn parhau i fod angen eu hateb.

Mae Aelodau wedi gweld llawer iawn o haelioni o ran ymatebion eu hetholwyr nhw. Mae'r caredigrwydd hwn, yn fy marn i, yn ymgorfforiad o'r hyn y mae'n ei olygu i fod yn genedl noddfa. Ac nid yw'r cysyniad hwnnw yn perthyn i Lywodraeth Cymru; mae'n perthyn i'r holl bobl a'r sefydliadau sy'n rhan o'n gwlad ni ac sy'n awyddus i roi'r hyn y gallan nhw at ddiben dyngarol. Fe gefais i fy ngwir galonogi gan ymatebion y cyhoedd, yr elusennau a'r sefydliadau ledled Cymru i gefnogi'r rhai y mae angen cymorth arnyn nhw. Rydym ni'n gweithio'n galed i ddod o hyd i gyfrwng effeithiol ar gyfer y cymorth hwn.

Rwy'n ddiolchgar iawn i bob awdurdod lleol yng Nghymru sydd wedi addo eu cefnogaeth i'r ddau gynllun newydd—polisi adleoli a chynorthwyo Affganistan, neu ARAP, a'r cynllun i ailsefydlu dinasyddion Affganistan. Fe ddylid ystyried y cymorth hwn hefyd yn y cyd-destun ehangach a gefnogwyd gan bob awdurdod lleol yng Nghymru yn flaenorol ac sy'n parhau sef y cynllun i ailsefydlu pobl o Syria, ac mae llawer wedi parhau i gefnogi'r system o ddydd i ddydd ar gyfer rhoi noddfa i bobl drwy gydol y degawdau diwethaf. Fe fyddwn ni yn ein herio ein hunain i wneud rhagor bob amser, ond nid oes unrhyw amheuaeth nad yw llywodraeth leol yng Nghymru yn chwarae rhan lawn yn yr ymdrech hon. I'r perwyl hwnnw, mae tua 230 o unigolion o 50 o deuluoedd wedi cyrraedd Cymru erbyn hyn. Dim ond trwy waith ymroddedig timau ailsefydlu awdurdodau lleol y bu'r gwaith hwn yn bosibl, a chyllid penodol gan y Swyddfa Gartref i gaffael y llety, ac, mewn rhai achosion, garedigrwydd landlordiaid a sefydliadau eraill i sicrhau bod eu tai nhw ar gael.

Hyd yma, mae gan fwyafrif llethol y teuluoedd hyn yr ydym ni wedi rhoi llety iddyn nhw gysylltiadau eisoes â Chymru yn sgil eu gwaith ochr yn ochr â'r lluoedd arfog sydd â chyswllt cryf â Chymru sydd wedi bod yn weithgar yn Affganistan dros 20 mlynedd. Maen nhw wedi dangos dewrder a sgiliau wrth gefnogi ein lluoedd arfog ni, ac rydym ni wedi gweithio ar y cyd â'r Weinyddiaeth Amddiffyn i sicrhau y gellir lletya'r teuluoedd hyn yng Nghymru, ochr yn ochr â'r ffrindiau y buon nhw'n gweithio i'w hamddiffyn nhw yn Affganistan. Ac fe fydd hi'n fraint i mi gael croesawu rhai o blith y teuluoedd hyn i gwrdd ag Aelodau yn y Senedd yn y dyfodol agos.

Mae'r datrysiad hwn a luniwyd yng Nghymru wedi gofyn am ffyrdd arloesol o weithio. Rwy'n arbennig o ddiolchgar i Urdd Gobaith Cymru am ymgorffori ei ddibenion dyngarol hirsefydlog drwy ddod i'r adwy a chynnig llety dros dro i'r rhai sydd mewn angen dybryd. Mae cysylltiad dwfn yr Urdd â diwylliant a gwaith Cymru gyda phlant a phobl ifanc yn ychwanegu gwerth sylweddol, ac fe fydd hynny'n gwneud eu harhosiad dros dro nhw yn brofiad llawer mwy cefnogol a hwylus o ran integreiddio nag unrhyw drefniant dros dro arall y gellid ei gynnig iddyn nhw.

Fe hoffwn i ddiolch i lywodraeth leol am roi eu caniatâd a threfnu'r cymorth yn gyflym, y Swyddfa Gartref am sicrhau y gallem ni ddatblygu'r datrysiad hwn, a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru am eu hymdrechion diflino i gydlynu ymateb dyngarol mor bwysig. Rydym ni wedi gweithio'n agos gyda sefydliadau sy'n cefnogi ffoaduriaid, arweinwyr ffydd, cymunedau Affganistan Cymru sydd eisoes yn byw yma yng Nghymru, a llawer mwy, i sicrhau bod y rhai sy'n cyrraedd yn cael y cymorth gorau posibl.

Mae darparu llety yn allweddol, ond mae'n rhaid i ni sicrhau bod y rhai sy'n cyrraedd yn gallu deall bywyd Cymru hefyd a chael eu cefnogi i ailadeiladu eu bywydau nhw. Mae ein profiad cyfunol ni yng Nghymru yn sgil y cynllun ailsefydlu pobl o Syria a'r system ceisio lloches yn golygu ein bod ni mewn sefyllfa dda, ond rydym ni'n parhau i drafod ffyrdd o estyn y croeso mwyaf priodol y gallwn ni. Mae ein hymrwymiad i'r cynlluniau hyn yn amlwg, ond rwy'n awyddus i gydnabod bod gennym ni ymrwymiad hirdymor i gefnogi pobl sy'n chwilio am noddfa yng Nghymru. Fe gaiff unrhyw un sy'n cael ei ailsefydlu neu ei wasgaru i Gymru ei gefnogi, cyn belled ag y gallwn ni, fel cenedl noddfa.

Mae pobl sy'n byw yn ein cymunedau ni nawr wedi cael eu gorfodi i ffoi o'u gwlad nhw am eu bod nhw'n ofni erledigaeth, ac nid o ran Affganistan yn unig y mae hynny'n wir. Rydym ni wedi annog Llywodraeth y DU i ailfeddwl am y cynigion a gyflwynwyd yn y Bil Cenedligrwydd a Ffiniau, a fyddai'n creu system ddwy haen ddi-fudd rhwng y rhai sy'n ceisio lloches a ffoaduriaid sydd wedi cael eu hailsefydlu. Fe ddylid diddymu'r cynigion hyn, ac fe fyddwn ni'n hapus i weithio gyda Llywodraeth y DU ar system ceisio lloches sy'n gweithio mewn gwirionedd ac sy'n ddyngarol.

Fe ddywedodd yr awdur Affgan-Americanaidd Khaled Hosseini un tro,

'Mamau, tadau, chwiorydd, brodyr, plant yw ffoaduriaid sydd â'r un gobeithion a'r un uchelgeisiau â ni—dim ond eu bod nhw, drwy ryw dynged, wedi gweld eu bywydau nhw'n cael eu rhwymo i argyfwng ffoaduriaid byd-eang ar raddfa ddigynsail.'

Rwy'n galw ar bawb yn y fan hon i addo gweithio gyda ni ar ein gweledigaeth ni a rennir o genedl noddfa, ac fe fyddaf i'n hapus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau maes o law. Diolch.

Rydym ni'n parhau i gadw at ein hymrwymiad hirsefydlog ni i Gymru fod yn genedl noddfa. Fel y bydd y Gweinidog o bosibl yn ei gofio, fe wnes i noddi a chynnal y digwyddiad Noddfa yn y Senedd bum mlynedd yn ôl. Mae'n rhaid i ni sicrhau y bydd pobl o Affganistan sydd wedi gorfod ffoi o'u cartrefi, gan gynnwys rhai sy'n dod i'r DU a fu'n gweithio'n agos gyda'r fyddin Brydeinig a Llywodraeth y DU yn Affganistan, ac wedi peryglu eu bywydau wrth wneud hynny, yn cael y cymorth hanfodol y bydd ei angen arnyn nhw i ailadeiladu eu bywydau a bod â dyfodol sy'n sefydlog a diogel. Mae'n rhaid i Gymru wneud ei rhan lawn yn hyn o beth.

Fodd bynnag, ddiwedd mis Awst, fe ofynnwyd i mi am sylw i'r wasg gan Voice of Wales, ar ôl yr adroddiad y gallai parc gwyliau Pontins ym Mhrestatyn gartrefu ffoaduriaid o Affganistan. Fe ddywedwyd wrthyf i nad oedd hi'n ymddangos bod y penderfyniad yn boblogaidd gyda thrigolion lleol yr oedden nhw wedi bod yn siarad â nhw. Fe dderbyniais i wybodaeth wedyn nad oedd Pontins Prestatyn yn cael ei ystyried at y diben hwn. Er hynny, yn eich sesiwn friffio dechnegol chi ddydd Iau diwethaf, roeddech chi'n dweud y byddai llety Urdd Gobaith Cymru yn cael ei ddefnyddio at y diben hwn, fel yr ydych chi wedi ei gadarnhau eto yn eich datganiad heddiw. Pa safleoedd, gan gynnwys hwnnw, a gaiff eu defnyddio ledled Cymru felly? Sut y byddwch chi'n sicrhau eu bod nhw i gyd yn bodloni'r safonau angenrheidiol o ran ansawdd bywyd i unigolion a theuluoedd? Ac yn bwysig iawn, sut ydych chi am sicrhau ymgysylltiad â chymunedau lleol i leihau'r gwrthwynebiad a sicrhau'r ddealltwriaeth a'r gefnogaeth orau bosibl?

Roedd y sylw yn y wasg ar y cyntaf o Fedi yn cadarnhau bod pob un o 22 cyngor Cymru wedi addo cartrefu ffoaduriaid o Affganistan, ond roedd yr ymatebion wedyn yn amrywio o sir Gaerfyrddin yn dweud y bydden nhw'n derbyn tri theulu yn cynnwys 15 o bobl, a sir Fynwy a Chastell-nedd Port Talbot yn dweud y bydden nhw'n rhoi cymorth cychwynnol i dri theulu ac i ddau arall yn ddiweddarach, i sir Benfro yn datgan, 'Dim, ond yn amodol ar ymateb y gymuned', a Phen-y-bont ar Ogwr, Caerffili, sir y Fflint, Rhondda Cynon Taf a sir Ddinbych yn methu ag ateb yr un pedwar cwestiwn a roddwyd i bob cyngor. Serch hynny, fe gadarnhaodd sir Ddinbych wedyn y bydd yn rhoi cymorth i bum teulu sy'n ffoaduriaid o dan bolisi cymorth adleoli Affganistan Llywodraeth y DU, ac y gellid cynyddu'r nifer hyd at 10 teulu, yn dibynnu ar setliad ariannu cynhwysfawr neu ymrwymiad y tu hwnt i'r amserlen un flwyddyn ar y pryd.

Beth, felly, yw eich dealltwriaeth chi o ran nifer y lleoliadau sydd ar gael gan gynghorau ledled Cymru erbyn hyn? Sut fyddwch chi'n ceisio sicrhau eu bod nhw i gyd yn cymryd cyfran deg? A sut ydych chi am weithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau y bydd cymorth ariannol gan y ddwy Lywodraeth yn mynd i'r mannau priodol, gan fod Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi pecyn ariannu erbyn hyn lle bydd cynghorau sy'n cefnogi pobl drwy gynllun ailsefydlu dinasyddion Affganistan neu gynllun polisi adleoli a chymorth Affganistan yn cael £20,520 y pen dros dair blynedd ar gyfer costau ailsefydlu ac integreiddio, a chynghorau lleol a phartneriaid iechyd sy'n adsefydlu teuluoedd yn derbyn hyd at £4,500 y plentyn ar gyfer addysg, £850 i dalu am ddarpariaeth Saesneg i oedolion sydd ag angen am gymorth fel hyn, a £2,600 i dalu am ofal iechyd?

Pa gamau y byddwch chi'n eu cymryd i sicrhau cefnogaeth ehangach gan y gwasanaethau datganoledig y mae Llywodraeth Cymru yn gyfrifol amdanyn nhw, yn enwedig iechyd, addysg a gwasanaethau cymdeithasol? Ac yn olaf, o ystyried y swyddogaeth allweddol a fydd gan y trydydd sector, eglwysi, a grwpiau ffydd eraill yr oeddech chi'n cyfeirio atyn nhw yn y gefnogaeth i oedolion a phlant Affganistan sydd wedi ymgartrefu yng Nghymru wedi iddyn nhw orfod ffoi o'u cartrefi, sut ydych chi am sicrhau eu bod nhw'n cael eu hintegreiddio yn uniongyrchol i gynlluniau, dyluniad, a darpariaeth y gwasanaethau cymorth o'r cychwyn cyntaf?

Rwy'n diolch i Mark Isherwood am y cwestiynau yna ac yn diolch iddo a'r Ceidwadwyr Cymreig am eu cefnogaeth nhw i'r genedl noddfa. Rwy'n hapus iawn i ymateb i'r cwestiynau, gan gydnabod yn arbennig ein bod ni'n sôn i ddechrau am yr ymateb hwnnw a fu i'r cais am lety dros dro. Rwy'n credu ei bod hi'n ddefnyddiol iawn i ni, ar hyn o bryd—. Unwaith eto, rwyf i wedi ei gwneud hi'n gwbl eglur yn fy natganiad i mai yn ein hymateb Cymreig ni rydym ni wedi gweld Urdd Gobaith Cymru yn gallu bod â rhan, mewn gwirionedd, gan ein galluogi ni i gyrraedd y garreg filltir o 50 teulu cyn gynted ag y gwnaethom ni, ac mor briodol o ran y llety dros dro sy'n cael ei ddarparu, ond yn y tymor byr i raddau helaeth iawn. Felly, yn amlwg, i gael yr ymrwymiad hwnnw, o ran gallu ymateb i weledigaeth ac ymateb a chynnig dyngarol yr Urdd, a ddaeth yn gynnar iawn pan wnaethom ni sylweddoli y byddem ni'n croesawu ffoaduriaid—fe wnaethpwyd hynny gyda chymorth y Swyddfa Gartref, llywodraeth leol, a phawb a fu'n ymwneud â'r ymateb iddyn nhw a gweithio gyda nhw.

Ond, yn amlwg, yr hyn sy'n bwysig yw mai llety dros dro yw hwn yn y tymor byr wrth i ni barhau i weithio'n agos gyda llywodraeth leol i sicrhau llety priodol i'r dyfodol. Mae ansawdd y gefnogaeth y mae'r teuluoedd yn ei chael yn uchel, fel mae pawb yn ei ddeall a'i gydnabod, ac yn adeiladu ar arbenigedd helaeth yr Urdd o weithio gyda phlant. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig siarad mewn gwirionedd am ein cyrchfan ni o ran symud ymlaen gyda'r cymorth, oherwydd mae hyn yn ymwneud â llety dros dro, ond fe ddylai'r ffyrdd y mae awdurdodau lleol yn croesawu teuluoedd o dan y cynlluniau hyn, yn fy marn i, fod yn destun balchder mawr. Fel y dywedais i, mae pob awdurdod lleol yng Nghymru yn ymateb i'r her hon. Yn wir, fe ysgrifennodd arweinydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, y Cynghorydd Andrew Morgan—at bob awdurdod yn gynnar ym mis Awst, ac at Lywodraeth y DU, gan ddweud eu bod yn annog pob awdurdod i ymgysylltu, fel y maen nhw wedi gwneud, wrth ymateb. Mae hanner y rhain wedi derbyn teuluoedd eisoes; ac eraill yn gweithio tuag at y canlyniad hwn cyn gynted â phosibl.

Mae yna angen dybryd i sicrhau bod teuluoedd yn cael eu lletya nawr, ac felly mae'r llety pontio dros dro hwn gennym ni. Ond yna, wrth gwrs, fe fydd hi'n rhaid i ni symud ymlaen i wasgaru pobl, i lety mwy cynaliadwy. A dyna'n union y mae awdurdodau lleol wedi bod yn ei wneud, gan chwarae eu rhan nhw yn y system llety lloches ers cynifer o flynyddoedd. Gan nad ydym ni'n dymuno i deuluoedd fod mewn llety pontio dros dro am fwy o amser nag sy'n angenrheidiol, oherwydd mae hynny, wrth gwrs, yn arwain at y cwestiynau y gwnaethoch chi eu codi nhw, Mark, ynghylch sicrhau bod teuluoedd wedyn yn gallu rhoi gwreiddiau i lawr, integreiddio â'u cymunedau, gyda chefnogaeth yr holl sefydliadau hynny a fydd yn ymgysylltu â nhw ac sy'n ymgysylltu yn llawn ar hyn o bryd. Rwyf i wedi cyfarfod â phob un o sefydliadau'r trydydd sector, grwpiau ffydd, eglwysi, fel yr oeddech chi'n dweud, y sector gwirfoddol, fel y Groes Goch, y Lleng Brydeinig—pawb sydd â rhan yn y gwaith hwn.

Fe hoffwn i wneud sylwadau i orffen ar eich pwynt chi ynglŷn â chyllid. Rydych chi wedi rhoi'r manylion, Mark Isherwood, am y cyllid—y pecyn integreiddio a gefais i ddoe gan y Swyddfa Gartref a'r Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol. Yr hyn sy'n bwysig am y cyllid hwn yw ei fod yn rhoi rhywfaint o eglurder, er hynny, fel y dywedais i, fe geir cwestiynau i'w gofyn eto. Ond mae hi'n bwysig hefyd o ran yr eglurder ariannol hwnnw ein bod ni'n edrych ar ein cyfrifoldebau ni, y cyfrifoldebau sydd gennym ni a rennir o ran gwasanaethau datganoledig. Felly, er enghraifft, yr wythnos diwethaf—rwy'n credu mai dim ond yr wythnos diwethaf yr oedd hi—pan oeddem ni'n gwybod am ddyfodiad y teuluoedd, roedd yna gydweithrediad agos â chyngor Caerdydd, gyda'r bwrdd iechyd, gyda'r heddlu lleol, gyda phawb sydd â rhan i'w chwarae o ran integreiddio a chefnogi'r teuluoedd hyn, gan ddilyn i raddau helaeth iawn yr hyn a wnaethom ni'n llwyddiannus iawn gyda'r cynllun i ailsefydlu pobl agored i niwed o Syria.

Dwi'n croesawu'r cyfle i ymateb i’r datganiad hwn ynglŷn â’r cynllun adsefydlu yn sgil y sefyllfa ddirdynnol yn Affganistan, a thrafod sut mae a sut gall Cymru roddi cymorth a noddfa i’r rhai sydd eu hangen. A hoffwn ddechrau hefyd drwy ddiolch i’r Gweinidog am drefnu briff inni fel Aelodau o’r Senedd wythnos diwethaf fel bod peth cyfle i gael ein diweddaru hefyd.

Fe wrthwynebodd Plaid Cymru i’r rhyfel yn Affganistan o’r cychwyn cyntaf, gan gwestiynu amcanion milwrol yr ymgyrch a’r tactegau a ddefnyddiwyd, gan rybuddio y gallai peidio â chael strategaeth a nodau pendant arwain at ymyriad tymor hir aneffeithiol. Ac, yn anffodus, dyna’r sefyllfa rydym ynddi heddiw, yng nghanol argyfwng sy’n datblygu ac sydd yn parhau i waethygu oherwydd methiannau Llywodraethau Llafur a’r Ceidwadwyr yn San Steffan. Ond er nad oedd hwn yn rhyfel roeddem yn ei gefnogi, hoffwn ddatgan yn glir heddiw ein cefnogaeth lwyr o ran rhoddi noddfa i’r rhai sy’n ffoi o Affganistan. Fel cenedl noddfa, mae’n allweddol bwysig ein bod yn gwneud popeth i’w croesawu a’u cefnogi.

Fe wnaethoch nodi yn eich datganiad eich bod ddoe wedi derbyn mwy o fanylion am y cynlluniau adleoli ac adsefydlu, a bod rhai o’ch ceisiadau o ran meini prawf wedi’u derbyn. Allwch chi gadarnhau neu rannu, os gwelwch yn dda, pa rai sydd wedi’u derbyn a pha rai sydd wedi’u gwrthod? Hefyd, o ran y cynllun dinasyddion, oes yna unrhyw amcan o ran pryd y bydd hyn yn cychwyn, ac os nad oes dyddiadau, sut mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu helpu dinasyddion yn Affganistan sydd angen cymorth ond methu ei dderbyn fel rhan o’r cynlluniau presennol?

Fe wnaethoch hefyd gyfeirio yn eich datganiad, a hefyd mewn ymateb i Mark Isherwood, ynglŷn â chyllid a bod eich cais o ran hynny wedi’i dderbyn. Ydy hynny’n llwyr, neu oes yna rai pryderon gennych chi yn parhau? A byddwn i’n hoffi gwybod yn glir, felly, beth ydy’r sefyllfa ddiweddaraf ynghylch darparu cyllid digonol i awdurdodau lleol. Ydych chi hefyd wedi derbyn cadarnhad y bydd cefnogaeth ariannol yn dod gan San Steffan os nad oes cyllid digonol ar gael yng nghyllideb Llywodraeth Cymru?

Mi ydym ni i gyd wedi cyfeirio at yr Urdd, a hoffwn innau ategu ein diolch bod yr Urdd wedi ymrwymo i gynnig lloches, a hefyd eu bod am drefnu amrywiaeth o weithgareddau chwaraeon, celfyddydol ac addysgol er mwyn cefnogi'r teuluoedd wrth iddynt setlo. Mi welsom ni werth hynny, o ran sut mae cymunedau yn medru setlo yma yng Nghymru, dros yr haf, efo cyfweliadau yn y Gymraeg gyda ffoaduriaid o Syria—rhywbeth oedd yn emosiynol ac yn gwneud imi deimlo'n falch iawn o fod yn Gymraes. A dwi'n gobeithio y gwelwn ni y math yna o olygfeydd gyda ffoaduriaid o Affganistan yn y dyfodol. A yw'r Gweinidog, felly, yn cytuno, fel rhan o roi pob cyfle i ffoaduriaid gwmpasu eu bywyd yng Nghymru yma yn llawn, y dylid hefyd gynnwys rhoi cyfle iddynt ddysgu Cymraeg os ydynt eisiau? Rydych chi hefyd wedi cyfeirio at yr holl sefydliadau trydydd sector a gwirfoddol ac ati sy'n barod iawn i roi cymorth; oes yna unrhyw gymorth ariannol gan Lywodraeth Cymru o ran hynny? 

Wrth gwrs, mae'r sefyllfa yn Affganistan yn digwydd yng nghyd-destun toriadau Llywodraeth San Steffan i gyllideb cymorth datblygu tramor y Deyrnas Unedig, ac, yn anffodus, yn gynharach eleni, fe gyhoeddwyd hynny yng nghyllideb Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Bydd gollwng yr ymrwymiad hwn yn tanseilio nodau Llywodraeth y Deyrnas Unedig o fod yn rym er daioni yn y byd. Ydych chi, felly, Weinidog, yn poeni y bydd y toriadau yma yn golygu llai o gefnogaeth yn y dyfodol i'r rhai sydd mewn angen yn Affganistan, ac a yw Llywodraeth Cymru wedi gwneud unrhyw asesiad o sut bydd y toriad yma yn effeithio ar allu Llywodraeth Cymru i gefnogi pobl a gwledydd sydd mewn angen ar draws y byd, gan gynnwys Affganistan, yn y dyfodol?

Yn olaf, allwn ni ddim ond dychmygu'r hyn mae'r unigolion a'r teuluoedd hyn wedi'i wynebu, ac yn parhau i'w wynebu, ac mae'n bwysig heddiw ein bod ni fel Senedd yn gyrru neges glir bod croeso cynnes a Chymreig a thwymgalon i bawb sydd yn dod yma i Gymru. Yn anffodus, fel oedd wedi'i amlygu yn adroddiad diweddar Hope Not Hate, er ein bod yn genedl o noddfa, mae hiliaeth yn parhau yn broblem yma yng Nghymru, ac mae cyfrifoldeb arnom oll i yrru neges bendant nad yw hyn yn dderbyniol. Cymru yw eu cartref rŵan, ac mae cyfrifoldeb arnom i sicrhau eu bod yn derbyn y croeso a'r gefnogaeth sydd yn gwneud iddynt deimlo'n ddiogel yma.

Diolch yn fawr, Heledd Fychan. Diolch yn fawr i chi am eich datganiadau cadarn chi y prynhawn yma sy'n cefnogi ein hymateb dyngarol ni a luniwyd yng Nghymru, fel roeddem ni'n dweud, i'r sefyllfa gyda dinasyddion o Affganistan sy'n cael eu croesawu gennym ni yng Nghymru ar hyn o bryd, a chydnabyddiaeth arbennig o'n huchelgais ni a'n dyhead ni i fod yn genedl noddfa. Mae gennym lawer i'w wneud eto i gyflawni hynny, mae hi'n amlwg. Rwy'n credu, unwaith eto, eich cefnogaeth chi a'ch cydnabyddiaeth chi o waith Urdd Gobaith Cymru—fe ddylem ni fynegi hynny fwy nag unwaith y prynhawn yma, rwy'n siŵr. Ond rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn eich bod chi'n gallu fy helpu i, yn Weinidog i chi, yn hyn o beth, i ymgysylltu'n llawn â'r heriau gwirioneddol sydd i'w cael. Ac mae'r rhain yn heriau i'n hawdurdodau lleol ni; maen nhw'n heriau i'r sefydliadau trydydd sector sydd â rhan; maen nhw'n heriau y maen nhw eu hunain yn eu codi hefyd. Felly, roedd eglurder ynglŷn â'r cyllid yn hanfodol bwysig. A phe cawn i ymateb i hynny'n arbennig, oherwydd mae hyn yn ymwneud â'ch cwestiynau chi ynghylch yr hyn ddaw nesaf, o ran integreiddio a chyfraddau cyllido.

Rydym ni'n falch y bydd yna gydraddoldeb rhwng trefniadau ariannu ar gyfer y ddau gynllun, y cynllun ARAP a'r cynllun ACRS, ac roeddem ni'n awyddus i gael hynny fel na fydd unrhyw ganlyniadau croes o ran y cymorth y gallai awdurdodau lleol ei roi i'r teuluoedd hyn sy'n cyrraedd. Efallai y caf i ddweud nawr hefyd fy mod i'n falch iawn bod Llywodraeth y DU wedi derbyn y bydd unrhyw un sy'n cyrraedd o dan yr ARAP neu'r ACRS yn cael caniatâd parhaus i aros. Rwyf i wedi dweud fy mod i wedi mynychu dau gyfarfod o'r pedair gwlad. Mae'r rhain yn faterion y gwnaethom ni eu codi yn y cyfarfodydd hyn. Mae sicrhau bod teuluoedd yn gallu cael gafael ar y gwasanaethau sydd eu hangen arnyn nhw yn gam pwysig iawn. Ac yn ogystal â hynny, rydym ni'n parhau i annog Llywodraeth y DU i sicrhau nad yw'r rhai sy'n ofni erledigaeth o unrhyw fath, a fyddai, fel arfer, yn rhoi'r hawl iddyn nhw fod â statws ffoadur, o dan anfantais o ran cael gafael ar wasanaethau—ein gwasanaethau cyhoeddus ni yw'r rhain—os nad yw eu statws nhw yn ôl y naill gynllun neu'r llall yn cael ei ystyried yn statws ffoadur yn dechnegol. Nid materion technegol ddylai'r rhain fod; materion dyngarol allweddol yw'r rhain ac rydym ni'n cadw llygad barcud arnyn nhw.

Ond roeddwn i'n dymuno dweud hefyd ein bod ni, yn ogystal â hynny, wedi pwyso'n galed i sicrhau, yn ôl y cynllun ailsefydlu dinasyddion, y dylid rhoi ystyriaeth arbennig i bobl sy'n agored i niwed, gan gynnwys menywod a merched sydd mewn perygl, ac aelodau o gymunedau lleiafrifol sydd mewn perygl, sy'n gynnwys LGBTQ+, a lleiafrifoedd ethnig a chrefyddol. Fe gafodd y pwynt hwnnw ei wneud, ac mae Llywodraeth y DU wedi cadarnhau cydnabyddiaeth o'r ystyriaeth honno. Ond hefyd, ar ôl cyfarfod â theuluoedd o Affganistan yng Nghymru sydd wedi bod yn byw yma ers blynyddoedd lawer, mae llawer ohonyn nhw'n ofidus am eu perthnasau nhw, oherwydd efallai y bydd cysylltiadau, yn amlwg, â phryderon am beryglon ymhlith ein cymunedau o Affganistan yng Nghymru gydag unrhyw gysylltiadau a allai fod ganddyn nhw â theuluoedd yn Affganistan. Felly, dyna rai o'r materion yr ydym ni'n mynd i'r afael â nhw.

Ond rwy'n credu mai'r hyn sy'n bwysig o ran y cwestiynau a ofynnais i ac sydd wedi cael eu hateb yw y caiff cost y cynlluniau ei ddarparu dros dair blynedd yn hytrach na phump. Nawr, yn amlwg, fe fydd angen i ni ystyried yr hyn sy'n digwydd wrth i ni fwrw ymlaen, oherwydd roedd hwn yn wahanol i gynllun Syria, y cynllun pum mlynedd. Ond yn ogystal â hynny, mae Llywodraeth y DU wedi cytuno bod angen y gyfradd hon o gyllid, ond fe fydd yn rhaid i ni edrych ar yr hyn mae hynny'n ei olygu o ran pecyn integreiddio hefyd.

Nid oes gennym eglurder eto ynghylch sut y caiff yr arian ei ddyfarnu, a gaiff ei ddyfarnu yn uniongyrchol i awdurdodau lleol Cymru a byrddau iechyd lleol Cymru. Felly, rydym ni'n gofyn am eglurder ynglŷn â hyn. Nid ydym ni'n dymuno gweld unrhyw fylchau yn y gefnogaeth, ac fe allwn ni adeiladu ar ein profiad ni o system a chynllun ailsefydlu Syria. Rydym yn falch bod Llywodraeth y DU wedi datgan cronfa arall o £20 miliwn o gyllid hyblyg yn y flwyddyn ariannol gyfredol i gefnogi awdurdodau lleol sydd â seiliau cost uwch gydag unrhyw gostau ychwanegol wrth ddarparu gwasanaethau. Nid ydym ni'n gwybod beth mae hynny'n ei olygu yn ymarferol, ond mae hyn yn rhywbeth y byddwn ni'n gweithio arno gyda'n cydweithwyr ni mewn llywodraeth leol wrth fwrw ymlaen â hyn.

Rwyf i o'r farn, fel y gwyddom ni, fod llawer o ffoaduriaid yng Nghymru sydd wedi bod yn awyddus i ddysgu Cymraeg ac wedi gwneud hynny. Mae'n rhaid i ni edrych ar ein cynlluniau ni nawr, ein cynlluniau presennol ni, ac ar sut y gallwn ni sicrhau eu bod nhw'n rhai da, ond rwy'n credu bod plant eisoes, o ran ein system addysg ni a'u profiad nhw gyda'r Urdd eisoes o ran y rhai sydd wedi cael llety dros dro, sydd wedi cyrraedd. Fe gânt weld yn gyflym iawn eu bod nhw yng Nghymru a'r hyn y mae hynny'n ei olygu o ran cenedl sy'n ddwyieithog. Felly, mae angen i ni fynd i'r afael â'r holl faterion hyn, ac fe hoffwn i chi fy helpu i o ran craffu a holi wrth i ni symud ymlaen yn ein croeso ni ar gyfer sicrhau y gallwn ni fod yn genedl noddfa, yr ydych chi'n ei chefnogi hi, i'r dinasyddion hyn o Affganistan.

Diolch, Gweinidog, am ddod â'r datganiad heddiw. Rwy'n credu bod llawer o'r pwyntiau yr oeddwn i'n mynd i'w codi gyda chi, mae'n debyg, wedi cael eu gofyn a'u hateb eisoes y prynhawn yma, ond fe hoffwn i gydnabod y gwaith eithriadol sydd wedi cael ei wneud gan ein personél ni yn y lluoedd arfog wrth gefnogi'r rhai sy'n ffoi rhag erledigaeth yn Affganistan, ynghyd ag asiantaethau'r Llywodraeth a rhai yn Affganistan i sicrhau bod y bobl sydd â'r angen mwyaf i wneud hynny'n gallu dianc rhag y Taliban. Rwy'n croesawu'r dull pedair gwlad y gwnaethoch chi ei egluro yn eich datganiad chi'n fawr iawn hefyd. Roedd hi'n galonogol iawn i weld cenhedloedd yn cydweithio er lles rhai sydd mewn angen. Ac yn ogystal â hynny, roeddwn i'n falch iawn o weld, fel roeddech chi'n sôn, yr holl awdurdodau lleol yng Nghymru yn cymryd rhan yn y polisi adleoli a chymorth, ac fe fyddan nhw, fel roeddech chi'n sôn, yn cefnogi ac yn cynorthwyo dinasyddion Affganistan sydd wedi cael eu hailsefydlu yn hyn o beth, yn fy marn i. Ac rwy'n credu bod llawer iawn o glod yn ddyledus i awdurdodau lleol am eu cyflymder a pha mor chwim y maen nhw wedi bod wrth ymateb i'r sefyllfa hon, ac wrth reoli'r pwysau ar lawr gwlad hefyd mewn meysydd eraill.

Rwy'n pryderu, fel y gwnewch chithau efallai, Gweinidog, ynglŷn â gwneud yn siŵr fod yna gynllun ac integreiddio hirdymor a chyfle gwirioneddol i ffoaduriaid wrth iddyn nhw ddod i Gymru ac rwy'n diolch i chi am gydnabod y gwahaniaeth sylweddol y bydd yr arian ychwanegol gan Lywodraeth y DU yn ei wneud i sicrhau bod yr integreiddio a'r cyfle hwn ar gael i'r ffoaduriaid hynny. Roeddech chi'n sôn am rywfaint o ddiffyg eglurder ynghylch sut y bydd y cyllid hwnnw'n cyrraedd cynghorau a byrddau iechyd. Meddwl oeddwn i tybed a wnewch chi ymrwymo heddiw, os daw'r arian hwnnw drwy gyfrwng Llywodraeth Cymru, y bydd holl arian sy'n cael ei roi yn mynd i'r cynghorau hynny sydd ag angen gwirioneddol amdano, yn hytrach na bod rhywfaint ohono'n cael ei ailgyfeirio i waith yn Llywodraeth Cymru. Ac a wnewch chi ymrwymo hefyd i wrando ar gynghorau a pharhau â'r ymgysylltu hwn â chynghorau, nid yn unig yn ystod y camau adweithiol hyn nawr ond dros y misoedd nesaf hefyd a blynyddoedd hyd yn oed, efallai, i sicrhau ein bod ni'n gweld yr integreiddio gwirioneddol hwn ymysg y ffoaduriaid hyn i'n cymunedau ni ac nad oes yna fwy o dwrw nag o daro o ran y rhaglen gyfredol hon? Diolch, Gweinidog.

Diolch yn fawr iawn, Sam Rowlands, a diolch i chi am gydnabod y ffordd yr ydym ni wedi cydweithio ar draws y pedair gwlad ac, yn wir, gyda'n holl bartneriaid ni yng Nghymru, a hefyd, cyn belled ag y gallwn ni, ar sail drawsbleidiol o ran yr ymateb dyngarol hwn—ymateb Cymru gyfan ac ymateb a luniwyd yng Nghymru. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn, yn y cyfarfodydd a gawsom ni ein bod ni wedi cynnwys, er enghraifft, Sion Walker o'r 160fed Brigâd (Gymreig), Cyrnol Walker. Yn ei ddatganiad ef, ynghyd â datganiad gan arweinywyr yr Urdd a Chyngor Caerdydd, fe grybwyllodd Sion Walker y cysylltiadau hanesyddol uniongyrchol ag unedau sydd â sail a phresenoldeb yng Nghymru. Ac mae llawer o'r teuluoedd sy'n dod i Gymru wedi gweithio ochr yn ochr â'i gilydd yn ystod cyfnodau anodd iawn yn Affganistan. Mae cydnabyddiaeth o'r cwmnigarwch sydd wedi datblygu yn ystod y cyfnod hwn yn ogystal â balchder yn eu rhan nhw yn yr ymdrech.

Felly, rwyf i o'r farn bod hwn wedi bod yn ymateb arbennig iawn a ddaeth i'r golwg, gyda phawb yn gweithio gyda'i gilydd, ond mae hi'n hollbwysig ein bod ni'n cydnabod yr hyn y mae'n ei olygu mewn gwirionedd, yn enwedig yn rheng flaen yr awdurdodau lleol, oherwydd fe fydd yna lawer sy'n cyrraedd wedi profi llawer iawn o drawma o ganlyniad i'w hymadawiad nhw. Felly, rydym ni'n gweithio gyda Straen Trawmatig Cymru a byrddau iechyd lleol i sicrhau bod cymorth iechyd meddwl yn cael ei ystyried. Rydym ni'n gweld yr awdurdodau lleol yn asesu'r hyn sy'n angenrheidiol o ran lleoedd ysgol, yr hyn sydd ar gael, a hyfforddiant iaith hefyd—rydym ni wedi sôn am hyn—sydd, ar gyfer mudwyr newydd sy'n cyrraedd, yn elfen hanfodol o integreiddio effeithiol. Rydym ni'n asesu, unwaith eto, yr hyn y mae'n ei olygu mewn gwirionedd o ran y cymorth ariannol i ni o ystyried yr anghenion penodol hynny.

Rwyf i o'r farn hefyd fod yn rhaid i ni gydnabod y ceir anghenion eraill, fel COVID-19, a chymorth effeithiol ar gyfer newydd-ddyfodiaid fel y gallan nhw gael eu cynnwys yn ein rhaglen effeithiol ni—hynod effeithiol—i gyflwyno brechlynnau, ac y bydd sgrinio iechyd ar gyfer anghenion iechyd cyffredinol yn cael ei ystyried hefyd. Fe geir pob ystyriaeth ddiwylliannol hefyd, o anghenion bwyd hyd at addoli, fe fydden nhw'n cael eu hystyried. A hefyd, mae awdurdodau lleol yn sicrhau bod dinasyddion yn gallu cofrestru ar gyfer cyfrifon banc, rhifau yswiriant gwladol, meddygfeydd meddygon teulu a deintyddion, a'u bod nhw'n gallu gwneud cais am fudd-daliadau nawdd cymdeithasol. Felly, mae'r ymrwymiad hwn gennym ni oherwydd ein profiad ni, oherwydd y profiad hirdymor sydd gennym ni yma yng Nghymru ond rwyf i hefyd yn dymuno diolch yn fawr iawn, yn olaf, i Bartneriaeth Ymfudo Strategol Cymru, sydd eisoes yn gweithio'n effeithiol yng Nghymru. Maen nhw'n gyfrwng allweddol rhyngom ni, llywodraeth leol a'r Swyddfa Gartref. Felly, rydym ni'n cael cyfarfodydd â nhw. Maen nhw'n ymgysylltu ag awdurdodau, yn enwedig o ran symud ymlaen o'r llety dros dro i'r ymgartrefu, gyda llety mwy cynaliadwy. Felly, dull o gydweithio agos iawn sydd gan dîm Cymru yn hyn o beth. Diolch. 

Cadeirydd y Pwyllgor Diwylliant, Cyfathrebu, y Gymraeg, Chwaraeon, a Chysylltiadau Rhyngwladol, Delyth Jewell. 

Diolch, Llywydd. Diolch, Gweinidog, am y datganiad. Yn yr ymateb diweddar fe wnaethoch chi anfon llythyr ar y cyd a anfonwyd oddi wrth Gadeirydd y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol a minnau, ac ynddo fe wnaethoch chi nodi nifer o fanylion. A wnewch chi ddweud mwy wrthym ni am y trafodaethau a gawsoch chi gyda Llywodraeth y DU ynghylch datblygu'r amserlen ar gyfer cynllun ailsefydlu dinasyddion o Affganistan, gan adeiladu ar yr hyn a ofynnodd Heledd Fychan i chi'n gynharach? Rwy'n pryderu yn arbennig am drafferthion menywod a merched sydd mewn perygl o driniaeth annynol ac anghyfiawnder o ran eu hawliau dynol gan y Taliban. Ac yn olaf, Gweinidog, yn eich llythyr chi at ein pwyllgorau ni, roeddech chi'n dweud y byddai Llywodraeth y DU, roeddech chi'n gobeithio, yn ymgysylltu â Llywodraeth Cymru ac Asiantaeth Ffoaduriaid y Cenhedloedd Unedig, yr UNHCR, ynghylch cymhwysedd ar gyfer y cynllun hwnnw. A ydych chi wedi bod ag unrhyw gysylltiad â'r UNHCR ei hun hyd yma ynghylch y mater hwn o safbwynt cysylltiadau rhyngwladol, os gwelwch chi'n dda?

Diolch yn fawr, Delyth Jewell. Roeddwn i'n falch iawn o gael llythyr cynnar gan Delyth Jewell a Jenny Rathbone fel Cadeirydd y pwyllgor cydraddoldeb a chyfiawnder cymdeithasol yn ogystal â chithau fel Cadeirydd eich pwyllgor chi eich hun, a gan fod hwnnw'n nodi cwestiynau hefyd yr oeddem ni'n barod i'w hateb cyn gynted ag y cawsom ni'r ymatebion gan Lywodraeth y DU a'r ymgysylltiad yr oedd ei angen arnom ni, ond mae cyfle i baratoi yn rhywbeth gwerthfawr, rwy'n siŵr, ar gyfer presenoldeb mewn pwyllgorau yn ogystal ag ymateb i'r cwestiynau hyn.

Rwyf i o'r farn bod gennym ni fwy o eglurder nawr o ran cynllun ailsefydlu dinasyddion Affganistan. Fe fydd hwn yn croesawu hyd at 5,000 o bobl yn ei flwyddyn gyntaf, hyd at gyfanswm o 20,000 dros y blynyddoedd nesaf. Ac fel y dywedais i, fe gydnabyddir bod angen y llwybr hwn at ddiogelwch ar ffoaduriaid sy'n agored i niwed o Affganistan a'r rhai sy'n cael eu rhoi mewn perygl oherwydd digwyddiadau diweddar yn arbennig felly, ac rwy'n falch hefyd o ddarllen yn y llythyr a gefais i oddi wrth Lywodraeth y DU fod hyn yn cynnwys pobl, fel maen nhw wedi dweud, sydd wedi sefyll o blaid gwerthoedd fel democratiaeth, hawliau menywod, a rhyddid i lefaru: mae newyddiadurwyr, gweithredwyr hawliau menywod yn rhai sy'n agored i niwed; rwyf i wedi sôn am hyn eisoes, menywod a merched sydd mewn perygl. Rwyf i wedi clywed sylwadau a phryderon yn cael eu codi gyda mi ynglŷn â menywod ym myd chwaraeon ac rydych chi wedi clywed sôn am rai o'r pryderon a'r canlyniadau sydd gan bobl oherwydd y broblem wirioneddol ynghylch y rhai sydd wedi cael eu gadael ar ôl a'r amgylchiadau iddyn nhw, o ran eu sefyllfa nhw.

Felly, rwy'n gobeithio y bydd hyn yn rhoi man cychwyn i chi o ran ymateb, ac rwyf i wedi gallu ymateb i chi, Jenny Rathbone, i ddechrau, ond mae yna lawer mwy o bethau i ymateb iddyn nhw, rwy'n deall hynny.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd, a diolch yn fawr iawn, Gweinidog, am waith rhagorol. Rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn ymuno â mi i gydnabod cyfraniad enfawr ein lluoedd arfog ni wrth gludo 15,000 o bobl o Affganistan i'r Deyrnas Unedig. Fe wn i fod y modd y gwnaeth yr Unol Daleithiau a'r DU ymdrin â'r cilio wedi bod yn destun llawer o ddadleuon, ond i mi, sy'n rhywun sydd wedi ymgartrefu yn y wlad hon, mae angen i'n pwyslais allweddol ni yn awr fod ar yr hyn yr ydym ni'n ei wneud i helpu i sicrhau ein bod ni'n cyflawni ein dyletswyddau dyngarol ni i'r rhai sydd wedi dianc rhag yr ofnau, y gwahaniaethu, a dioddefaint yng ngwlad Affganistan nad yw hi'n perthyn iddyn nhw mwyach. Rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn cytuno â mi, wrth groesawu pobl i Gymru, fod angen i ni wneud mwy na dim ond cynnig adeilad i bobl orffwys ynddo, ond cynnig cartref lle mae cysylltiadau â'r gymuned leol yn cael eu creu i helpu pobl i ailaddasu i'w bywydau newydd nhw hefyd a chynnig cyfleoedd yn ein cenedl ni iddyn nhw allu ymestyn at astudiaethau a gwaith yma.

Cyn i mi ofyn un neu ddau o gwestiynau, rwy'n dymuno crybwyll un o'm pryderon i, a'r gwaith sydd ei angen i liniaru'r risg o radicaleiddio yw hwnnw. Mae Islam yn dysgu brawdoliaeth gyffredinol, rhyddid oddi wrth ofn, cydraddoldeb hiliol, ymladd yn erbyn anobaith, a gwroldeb. Mae yna frys o ran gweld cymunedau yn dod at ei gilydd ac yn darparu ar gyfer ei gilydd er lles cyffredinol y wlad hon.

Nawr, gan droi at y cwestiynau, Gweinidog: a oes gan y Gweinidog arweiniad i'w roi ar hyn o bryd ynghylch pa gyfran o'r 15,000 hwnnw y gallwn ni eu cartrefu a'u cefnogi yng Nghymru? A wnaiff y Gweinidog fanylu ar faint o lety y mae hi'n credu sydd ar gael erbyn hyn i gefnogi'r rhai sy'n gallu ymgartrefu yng Nghymru?

Fe gyhoeddodd Prif Weinidog y DU gymorth ariannol i'r GIG ac elusennau i ddarparu cymorth iechyd meddwl i'n personél milwrol ni; a wnaiff y Gweinidog amlinellu pa gynlluniau sydd ar waith ar hyn o bryd i sicrhau cefnogaeth i'r rhai sydd ar eu ffordd adref?

Fe gyhoeddodd Prif Weinidog y DU gyrsiau Saesneg rhad ac am ddim ac ysgoloriaethau prifysgol hefyd; pa drafodaethau a gafodd hi gyda phartneriaid yn y sectorau addysg ac addysg uwch ynghylch cwmpas ac adnoddau'r hyn sydd ei angen i ddarparu cymorth cyfatebol i'r rhai sy'n ymgartrefu yng Nghymru?

Yn olaf: pa gyswllt y mae hi wedi'i gael gyda chydweithwyr yn Llywodraeth y Deyrnas Unedig ynghylch y gofynion ariannu ar gyfer lleoedd ysgolion, a pha asesiadau a gynhaliwyd ledled Cymru i nodi capasiti? Diolch, Gweinidog. 

Diolch, Altaf Hussain, a diolch i chi am fod yn bresennol yn y briff technegol yr wythnos diwethaf gyda chwestiynau perthnasol iawn, fel y cododd yr Aelodau i gyd gyda mi'r wythnos diwethaf, sydd wedi ein helpu ni gyda'n gwaith cynllunio. Mae gan y rhan fwyaf o deuluoedd sydd wedi cyrraedd Cymru hyd yn hyn, fel y dywedais i, gysylltiadau uniongyrchol ag unedau'r lluoedd arfog a leolir yng Nghymru neu sydd ag agwedd yng Nghymru. Rwy'n deall, dros y penwythnos diwethaf, fe fu yna rai aduniadau emosiynol y gallaf i wneud sylwadau arnyn nhw efallai rhwng pobl yn cyrraedd o Affganistan a phersonél y lluoedd arfog yma yn y de. Ac rwyf i wedi sôn am y ffaith bod y Weinyddiaeth Amddiffyn wedi bod yn ein cefnogi ni gyda chynllunwyr, ac mae hynny'n adlewyrchu'r ffaith i raddau helaeth iawn eu bod nhw wedi ein helpu ni drwy bandemig COVID-19 yn ein canolfannau brechu, fel mae pawb ohonoch chi'n cofio.

Rydym ni wedi cael llawer iawn o gynigion oddi wrth gymunedau ledled Cymru—yn amlwg, yr awdurdodau lleol sydd ar flaen y gad, ond mae'r trydydd sector wedi cynnig hefyd, ac rwy'n credu bod llawer iawn o bobl yn cael eu hysgogi gan y sefyllfa yn Affganistan, ond mae angen i ni ddefnyddio'r gefnogaeth honno, ac fe wn i fod llawer o Aelodau yn gofyn i mi sut y gallan nhw ddefnyddio'r gefnogaeth sydd i'w chael. O ran cynigion o lety, mae'n rhaid i hynny fynd gerbron yr awdurdod lleol. Rwyf i wedi sôn am y ffaith bod awdurdodau lleol yn asesu eu hanghenion nhw o ran lleoedd mewn ysgolion. Rydych chi wedi sôn am addysg uwch hefyd. Fe fydd hynny i gyd yn rhan o'r gwaith y maen nhw'n ei wneud ar hyn o bryd, ond fe fyddaf i'n gallu cyflwyno sylwadau wedyn, wrth i ni asesu'r anghenion, yn ôl yr angen i Lywodraeth y DU a rhoi cyfrif am yr effaith—wyddoch chi, i asesu'r effaith y mae hyn yn ei gael ar awdurdodau lleol a'n gwasanaethau cyhoeddus ni, a'r ymateb da a gyflwynwyd eisoes.

Felly, unwaith eto, rwyf i o'r farn bod llawer mwy i ddod eto dros yr wythnosau nesaf, ac, rwy'n gobeithio, fe allaf i ddod yn ôl ac adrodd i'r Senedd yn y fan hon a'r pwyllgorau hefyd. 

Diolch, Gweinidog, am eich datganiad chi. Rwy'n credu ei bod hi'n gwbl hanfodol ein bod ni'n cefnogi'r rhai sydd wedi ein cefnogi ni, er eu bod nhw wedi ein cefnogi ni mewn gwlad arall. Fe wyddom ni ein bod ni'n cefnogi ein lluoedd arfog ein hunain, ac mae hynny'n gwbl briodol, ac eto mae'r gwaith a wnân nhw, yn bennaf, yn digwydd mewn mannau eraill. Felly, rwy'n falch iawn ein bod ni yma yng Nghymru yn genedl noddfa. Wrth gwrs, mae llawer o'r cwestiynau yr oeddwn yn mynd i'w gofyn i chi wedi cael eu gofyn yn barod, felly nid wyf i am ofyn yr un rhai eto. Ond mae yna rai cwestiynau amlwg rwy'n credu bod angen i ni eu hystyried.

O ran statws preswylydd sefydlog, pan fydd unigolion wedi cael hwnnw, wrth gwrs, os ydyn nhw mewn sefyllfa i wneud felly, fe allan nhw rannu eu harbenigedd nhw wedyn gyda'r cymunedau y maen nhw'n cael eu setlo ynddyn nhw drwy eu gwaith. Ac mae honno'n fantais fawr, wrth gwrs, i bawb. Ac mae'r gefnogaeth barhaus, wrth gwrs, sydd wedi cael ei chrybwyll sawl tro, yn hanfodol. Ond rwyf i'n pryderu, ac mae hyn wedi cael ei godi mewn mannau eraill, am yr effaith o fewn teuluoedd, yn enwedig ar ferched a menywod, a sicrhau nad ydyn nhw'n cael eu torri i ffwrdd oddi wrth y gefnogaeth fwy eang a roddir i bawb. Rwyf i o'r farn ei bod hi'n hanfodol i leisiau menywod gael eu clywed, a phan fyddwn ni'n siarad ag arweinwyr yn y cymunedau hynny rydym ni'n gwneud pob ymdrech bosibl, a'n bod ni yn siarad â'r menywod a'r merched i sicrhau eu bod nhw'n ddiogel yn y cartrefi y maen nhw'n eu cael eu hunain ynddyn nhw nawr. Diolch.

Diolch yn fawr iawn, Joyce Watson, ac, fel y dywedais i, diolch i chi am eich cefnogaeth i'r genedl noddfa a phopeth yr ydym ni'n ymdrechu i'w gyflawni yma yng Nghymru yn yr ymateb i hyn. Rwyf i o'r farn ei bod hi'n bwysig iawn i ni gydnabod y bydden nhw'n cael caniatâd parhaol i aros o ganlyniad i gyrraedd o dan y ddau gynllun hyn. Ac mae hynny mor hanfodol o ran gallu defnyddio gwasanaethau a chael mynd at bobl am gymorth a gallu manteisio ar y trefniadau democrataidd sydd gennym ni yma yng Nghymru.

Felly, rwyf i wedi dweud y byddai hi'n dda iawn i ni allu cyfarfod â'n gilydd; fe fyddwn i'n gobeithio, yn enwedig gyda'ch profiad chi, y gallem ni estyn allan at y menywod sy'n cyrraedd yn famau, yn weithwyr, yn ogystal â phartneriaid mewn teuluoedd, a'r merched a menywod ifanc hefyd. Fe fydd yna lawer o allgymorth, ac mae hynny'n dechrau eisoes, o ran yr allgymorth dros dro gan yr Urdd. Ond rwy'n credu mai'r pwynt o ran eu pryderon nhw, yn ogystal â'r hyn y maen nhw wedi ei adael ar ôl, a'r pryderon sydd ganddyn nhw am eu bod nhw yma. Ond mae ganddyn nhw sgiliau y byddwn ni hefyd—a llais yr ydym ni'n awyddus i'w glywed a dysgu oddi wrtho.

Rydym ni'n awyddus i'w cefnogi nhw i ailymuno â'r farchnad lafur cyn gynted â phosibl, ac mae gennym ni hefyd—. Felly, yn rhan o hynny, yr Adran Gwaith a Phensiynau sy'n ymwneud â hyn mewn gwirionedd. Fe geir busnesau a chwmnïau eisoes sydd â diddordeb o ran gweld pa gyfleoedd cyflogaeth a fydd ganddyn nhw. Ac wrth gwrs, dyna pam mae rhywfaint o'r gwaith hwnnw o ran cael eich rhif yswiriant gwladol, ac ati, cyfrif banc, yn gwbl hanfodol.

Ond rwy'n credu bod—. Mae gan lawer ohonom ni yng Nghymru brofiad o gefnogi a gweithio gyda ffoaduriaid o Syria, a'r swyddogaeth anhygoel sydd gan y menywod a'r ffyrdd y mae'r plant a phawb yn rhan mor bwysig, hanfodol—yn ddinasyddion yn ein cymunedau ni. A dyna a fyddem ni'n dymuno ei weld yn digwydd.

Diolch yn fawr i'r Gweinidog. Byddwn ni nawr yn cymryd toriad byr er mwyn caniatáu ambell i newid yn y Siambr. Felly'r toriad i ddilyn.

Croeso nôl. Yr eitem nesaf yw'r datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, y wybodaeth ddiweddaraf—too much of a recess—am COVID-19. Galwaf ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Eluned Morgan.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i chi am y cyfle hwn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am yr hyn sy'n parhau i fod yn sefyllfa iechyd cyhoeddus sy'n symud yn gyflym ac sy'n esblygu.

Nawr, mae llawer wedi newid ers y Senedd ddiwethaf, ers i ni gyfarfod ddiwethaf i drafod y coronafeirws yng Nghymru cyn toriad yr haf. Mae Cymru wedi bod ar lefel rhybudd 0 ers saith wythnos bellach ac, fel y gŵyr yr Aelodau, mae hyn yn golygu bod pob busnes yn gallu agor a bod gennym lai o gyfyngiadau cyfreithiol ar waith nag ar unrhyw adeg ers i'r pandemig ddechrau 18 mis yn ôl. Ond mae rhai amddiffyniadau pwysig ar waith o hyd i helpu i'n cadw ni i gyd yn ddiogel, gan gynnwys y gofyniad i bob busnes a chyflogwr gynnal asesiad risg.

Mae'r rhan fwyaf ohonom wedi mwynhau'r haf hwn, yn cwrdd â ffrindiau a theulu ac yn mynd ar wyliau yn ein gwlad hardd. Mae'r coronafeirws, wrth gwrs, yn feirws sy'n ffynnu ar gyswllt dynol. Ac wrth i ni ymgynnull mewn niferoedd mwy dros yr haf, mae achosion o'r feirws wedi cynyddu yn ôl y disgwyl. Gallwn weld cynnydd pellach wrth i'r tymor newydd ddechrau ar gyfer ysgolion, colegau a phrifysgolion.

Mae Cymru ar lefel rhybudd 0, ond mae'n amlwg nad yw'r pandemig drosodd eto. Byddai ein modelu'n awgrymu ein bod yn nesáu at uchafbwynt trydedd don y pandemig, wedi'i ysgogi gan yr amrywiolyn delta. Erbyn hyn mae gennym gyfraddau uchel iawn o'r coronafeirws ym mhob un o'n cymunedau. Mae ein senarios modelu, sydd wedi'u cyfrifo'n ofalus gan arbenigwyr ym Mhrifysgol Abertawe, yn rhagweld bod y rhain yn debygol o waethygu dros yr wythnosau nesaf wrth i'r don ddechrau cyrraedd uchafbwynt. Os bydd y feirws yn parhau i ledaenu ar ei gyfradd bresennol, gallwn ddisgwyl gweld tua 3,200 o achosion yn cael eu cadarnhau bob dydd tua diwedd y mis.

Hyd yn hyn, mae'r cynnydd hwn wedi bod dan reolaeth oherwydd ein rhaglen frechu anhygoel, sydd wedi helpu i wanhau'r cysylltiad rhwng haint a salwch difrifol. Ond gyda lledaeniad cyflym y coronafeirws yn ein cymunedau, mae pwysau'r pandemig ar y GIG yn cynyddu unwaith eto, ac mae adroddiadau cynyddol bod hyd yn oed pobl sydd wedi cael eu brechu ddwywaith yn cael eu derbyn i'r ysbyty gyda COVID-19.

Ar hyn o bryd, mae tua 40 o dderbyniadau i'r ysbyty COVID-19 y diwrnod. Mae ychydig dros 480 o achosion wedi'u cadarnhau mewn ysbytai ledled Cymru—y nifer uchaf ers mis Mawrth. Nawr, mae ein modelu'n awgrymu y gallai fod 100 o dderbyniadau newydd i'r ysbyty oherwydd COVID-19 bob dydd wrth i'r don delta gyrraedd uchafbwynt. Mae'r GIG eisoes dan bwysau dwys gan ei fod yn ymateb i ofynion gofal iechyd brys, ac yn darparu mwy o lawdriniaethau a thriniaethau wedi'u cynllunio. Ac mae ein gwasanaethau iechyd a gofal eisoes yn profi pwysau staffio drwy gyfuniad o wyliau blynyddol, staff sy'n gweithio mewn meysydd eraill, salwch ac ynysu. Mae ein staff iechyd a gofal wedi blino ar ôl gweithio mor galed ac mor ddwys dros y 18 mis diwethaf.

Nawr, yr wythnos hon mae dau ddatblygiad sylweddol yn gysylltiedig â brechu. Heddiw, mae'r Cyd-bwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu wedi cyhoeddi ei gyngor terfynol ar gyfer rhaglen atgyfnerthu'r hydref, a byddwn yn derbyn y cyngor hwnnw maen nhw wedi'i roi. Mae hyn yn bwysig yng ngoleuni'r dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg am effeithiolrwydd y brechlynnau sy'n gwanhau. Byddwn yn dechrau anfon gwahoddiadau o 20 Medi ymlaen, ac mae ein GIG wedi gweithio'n galed i sicrhau ei fod yn barod i ddechrau'r rhaglen a gwahodd y rhai a gafodd eu brechiadau gynharaf.

Ar yr un pryd, mae pedwar prif swyddog meddygol y DU wedi bod yn trafod ac yn cymryd tystiolaeth arbenigol ynghylch p’un a ddylai'r brechlyn fod ar gael i bobl ifanc 12 i 15 mlwydd oed. Maen nhw bellach wedi argymell, oherwydd y manteision tebygol o leihau aflonyddwch addysgol a'r effaith mae hyn yn ei chael ar les ac iechyd meddwl plant a phobl ifanc, fod Gweinidogion yn ymestyn y cynnig o frechu cyffredinol i'r plant hyn. Bydd hyn yn golygu cynnig dos cyntaf o frechlyn COVID-19 Pfizer BioNTech i bob plentyn a pherson ifanc rhwng 12 a 15 mlwydd oed nad ydynt eisoes wedi'u cynnwys yng nghyngor presennol y JCVI.

Nawr, wrth ystyried yr holl gyngor, rwy'n cytuno â'r prif swyddogion meddygol fod budd o ran cynnig y brechlyn i bobl ifanc 12 i 15 mlwydd oed, a byddwn yn dechrau cynnig apwyntiadau brechu o'r wythnos nesaf gyda'r nod o frechu pawb sy'n dymuno dod ymlaen erbyn hanner tymor mis Hydref.

Llywydd, os yw ein gwaith modelu ni'n gywir—ac mae wedi bod hyd yma—bydd nifer yr achosion o COVID-19 a'r rhai a fydd yn cael eu derbyn i'r ysbyty ar ei anterth yr union adeg y bydd cyfnod y gaeaf yn dechrau ar gyfer y gwasanaeth iechyd. Bydd hwn yn rhoi rhagor o bwysau ar ein systemau iechyd a gofal, system sydd, fel y gwyddoch, o dan bwysau yn barod. Mewn rhai rhannau o'r Deyrnas Unedig, mae llawdriniaethau sydd wedi'u cynllunio o flaen llaw wedi cael eu gohirio'n barod er mwyn galluogi'r ymddiriedolaethau gwasanaeth iechyd i ymdopi â phwysau'r pandemig a'r argyfyngau eraill rŷm ni'n wynebu.

Pan fydd lefelau heintiau COVID yn uchel, mae'n bosibl y bydd nifer y bobl sy'n dioddef o COVID hir yn cynyddu. Dŷn ni ddim yn gwybod faint yn union o bobl sydd â COVID hir ac mae'r sylfaen dystiolaeth yn dal i ddatblygu. Mae lefelau uchel o heintiau hefyd yn cynyddu'r risg y bydd amrywiolyn newydd yn dod i'r amlwg. Rŷn ni i gyd yn cofio'r boen a'r dioddefaint a achosodd yr amrywiolyn alffa, neu Caint, yn ystod y gaeaf, ac rŷm ni yn awr yn delio â'r amrywiolyn delta.

Wrth i ni edrych ymlaen tuag at y gaeaf, mae heintiau anadlol eraill fel RSV a'r ffliw tymhorol hefyd yn fygythiad. Os ydyn ni am lwyddo i reoli'r coronafeirws a heintiau anadlol eraill yr hydref a'r gaeaf hwn, rhaid i ni barhau i ganolbwyntio ar gynyddu'r niferoedd sy'n cael eu brechu rhag COVID, yn arbennig ymhlith y grwpiau a'r cymunedau hynny lle mae'r niferoedd sydd wedi cael y brechlyn yn gymharol isel.

Ar hyn o bryd, mae tua 373,000 o bobl sydd heb eu brechu yng Nghymru a allai fod wedi cael y brechlyn, ac mae'r rhan fwyaf ohonyn nhw o dan 50 oed. Rŷm ni'n poeni yn arbennig am y nifer isel o fenywod beichiog sydd wedi cael eu brechu. Yn anffodus, dros y tair wythnos diwethaf, mae cynnydd wedi bod yn nifer y menywod beichiog sydd heb eu brechu sy'n cael eu derbyn i'r ysbyty. Rhywbeth arall sydd yr un mor bwysig hefyd yw gwneud yn siŵr bod pawb sy'n gymwys yn cael y pigiad atgyfnerthu, neu'r booster. Byddwn ni hefyd yn gweithio'n galed i annog pobl i gael y brechlyn rhag y ffliw, er mwyn adeiladu ar y nifer a gafodd y brechlyn y llynedd—y nifer mwyaf erioed.

Yn olaf, Dirprwy Lywydd, hoffwn i orffen y datganiad hwn drwy atgoffa pawb am y pethau y gallwn ni eu gwneud i ddiogelu ein hunain a'r rheini sy'n annwyl i ni. Os byddwch chi'n teimlo'n sâl a bod gennych chi symptomau COVID, rhaid i chi aros gartref a chael prawf PCR. Os bydd canlyniad y prawf yn bositif, rhaid i chi hunanynysu. Bydd hyn yn helpu i atal lledaeniad y feirws ddychrynllyd yma. Meddyliwch am bwy ŷch chi'n mynd i gyfarfod â nhw, a phryd. Os allwn ni i gyd dorri i lawr ar y nifer o bobl rŷm ni'n cwrdd â nhw wyneb yn wyneb, a'r amser byddwn ni'n ei dreulio gyda nhw, bydd e'n help i ni gadw'n ddiogel. Pan fydd yn bosibl, dylech chi gwrdd â phobl yn yr awyr agored, ond os byddwch chi o dan do, agorwch y drysau a'r ffenestri. Gwisgwch orchudd wyneb mewn mannau cyhoeddus lle mae llawer o bobl dan do, a golchwch eich dwylo yn rheolaidd. A gweithiwch gartref o hyd pan allwch chi wneud hynny. Rŷm ni wedi gweithio gyda'n gilydd o'r blaen, ac rŷm ni wedi newid cwrs y pandemig hwn. Gallwn ni i gyd wneud hynny eto nawr a chadw Cymru'n ddiogel gyda'n gilydd. Diolch.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Russell George.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Gweinidog, a gaf i ddiolch i chi am eich datganiad y prynhawn yma a hefyd am eich llu o ddatganiadau yn gynharach heddiw hefyd? Roeddwn i’n gwerthfawrogi'n fawr fod y datganiadau hynny a'r wybodaeth honno wedi dod atom fel Aelodau ac Aelodau'r Senedd hon yn gyntaf, cyn unrhyw gyfryngau. Mae hynny'n cael ei werthfawrogi'n fawr.

A gaf fi ddweud, yn gyntaf oll, o ran cyngor brechu'r JCVI—? Heddiw rwy'n derbyn eich bod wedi gwneud y penderfyniad cywir ar hynny. Rwy'n credu eich bod wedi cymryd y dull cywir wrth ddilyn eu cyngor o ran y cyngor atgyfnerthu yr hydref hwn. Hefyd, rwy'n falch iawn bod prif swyddogion meddygol pedair gwlad y DU wedi rhoi cyngor unedig gyda'i gilydd, ac mae hynny i'w groesawu'n fawr hefyd. Rwy’n credu eich bod wedi mabwysiadu'r dull cywir yn hynny o beth a'r penderfyniad cywir yn hynny o beth o ran dilyn cyngor y prif swyddogion meddygol hefyd.

Yr hyn rwy’n pryderu amdano, ac rwy'n gofyn am eich adborth ar hyn, yw bod y grŵp hwn o bobl, y rhai 12 i 15 mlwydd oed, a'r rhaglen atgyfnerthu brechu yn cael eu cynnal tua'r un pryd, rwy'n credu fy mod yn iawn i ddweud. Felly, rwy’n pryderu am yr effaith y bydd hynny'n ei gael ar gynnal y ddwy raglen hynny ar yr un pryd, gyda'i gilydd, wrth gwrs, gyda'r ffaith eich bod wedi dweud eich hun bod GIG Cymru dan bwysau eithafol ar hyn o bryd. Felly, y tri chyfuniad hynny gyda'i gilydd, byddwn yn gwerthfawrogi eich asesiad ar hyn a sut rydych chi’n helpu GIG Cymru a'r byrddau iechyd i ymdopi â darparu'r brechlynnau atgyfnerthu hynny a'r dos cyntaf i bobl ifanc 12 i 15 mlwydd oed ar yr un pryd.

Hefyd, byddai unrhyw wybodaeth ddefnyddiol yn cael ei gwerthfawrogi o ran sut y bydd hynny'n cael ei gyflwyno ar gyfer pobl ifanc 12 i 15 mlwydd oed. A fydd hyn yn digwydd mewn canolfannau brechu torfol neu mewn ysgolion? Mae heriau amrywiol yn ymwneud â'r holl faterion hynny, ond rwy’n credu y bydd pobl yn dymuno gwybod sut y bydd yn gweithio. Mae'n sicr yn her i gwblhau'r rhaglen honno erbyn hanner tymor mis Hydref i'r holl blant a rhieni hynny sydd am gymryd y dos cyntaf hwnnw. Felly, byddwn i'n gwerthfawrogi unrhyw wybodaeth yn hynny o beth.

Rydych chi wedi dweud yn eich datganiad fod llawdriniaethau dewisol eisoes wedi'u gohirio mewn rhai rhannau o'r DU. Mae hynny'n digwydd yng Nghymru, yn ôl yr hyn rwy’n ei ddeall, ond efallai y gallaf ofyn am rywfaint o gadarnhad ar hynny. Fel rydw i’n ei ddeall, mae bwrdd iechyd Hywel Dda wedi bod yn gohirio llawdriniaethau dewisol yn ysbytai'r Tywysog Philip a Llwynhelyg i ymdopi â nifer o heriau lluosog—galw uchel, COVID-19, prinder staff. Ydy hynny'n gywir? Efallai y gallech chi gadarnhau hynny. Ydych chi’n ymwybodol o unrhyw fyrddau iechyd eraill sydd yn yr un sefyllfa hefyd? Byddai unrhyw wybodaeth bellach am hynny'n cael ei gwerthfawrogi.

Rydym yn gweld ambiwlansys mewn ciwiau hir y tu allan i unedau damweiniau ac achosion brys, ac yn y Faenor, ysbyty blaenllaw'r Llywodraeth, roedd o leiaf 15 ambiwlans yn aros ac roedd amseroedd aros ar gyfer damweiniau ac achosion brys yno hyd at 18 awr. Mae'n debyg i'r Gweinidog glywed y sylwadau heddiw a chwestiynau ac enghreifftiau yn ystod y datganiad busnes. Rydym yn bryderus iawn am hyn. Ym mis Gorffennaf, yn ôl yr hyn rwy’n ei ddeall, roedd 400 o gleifion yng Nghymru yn aros mwy na 12 awr am ambiwlans—mae hynny'n eithaf syfrdanol; mae hynny'n peri pryder mawr, ac mae hynny i ddweud y lleiaf. Byddwn i'n mynd mor bell â dweud bod y gwasanaeth ambiwlans mewn argyfwng. Ydy'r Gweinidog yn cytuno â'r asesiad hwnnw? Dylwn i gofnodi fy mod yn talu teyrnged enfawr i'r staff ambiwlans sy'n gweithio dan bwysau mawr, mawr hefyd.

Rwyf wedi codi gyda chi droeon ein bod angen canolfannau llawfeddygol sy'n ysgafn o ran COVID i leihau'r ôl-groniad yn GIG Cymru. Rydym yn gwybod bod un o bob pedwar llwybr cleifion bellach yn aros dros flwyddyn am driniaeth. Cyhoeddodd yr Adran Iechyd a Gofal Cymdeithasol yr wythnos diwethaf eu bod yn buddsoddi mewn canolfannau llawfeddygol i drin tua 30 y cant yn fwy o gleifion dewisol erbyn 2024 a chyflymu'r gostyngiad yn ôl-groniad Lloegr. O ystyried yr arian ychwanegol mae Llywodraeth y DU yn ei ddarparu i Gymru, ydych chi nawr yn gallu cadarnhau eich bod yn sicrhau bod mentrau fel hyn yn cael eu cyflwyno ar frys i helpu'r GIG i adfer?

Ac yn olaf, o ran pasbortau brechu, mae gan Gaeredin farn, mae gan Lundain farn, ond nid oes gan Gaerdydd. Rwyf wedi clywed ymateb y Prif Weinidog i arweinydd yr wrthblaid heddiw, a gwn eich bod yn trafod hyn yn y Cabinet yr wythnos hon—cadarnhawyd hynny gan y Prif Weinidog y bore yma. A gaf i ofyn pa gynlluniau ydych chi’n eu gwneud ar gyfer pasbortau brechu? Rydw i’n rhywun, fel Ceidwadwr Cymreig, nad yw’n cytuno mai pasbortau brechu yw'r dull cywir o ymdrin â materion moesegol, cyfreithiol a gweithredol—dylwn i gofnodi hynny'n gadarn. Ond os yw hyn yn rhywbeth mae Llywodraeth Cymru yn ei archwilio ac yn ymchwilio iddo, a allwch chi gadarnhau pa gynlluniau a chynlluniau wrth gefn mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn eu trafod, os o gwbl, o ran pasbortau brechu? Yn olaf, a fyddwch yn dod â hyn i bleidlais i'r Senedd, Weinidog, o ran y mater pwysig hwn o basbortau brechu? Diolch, Llywydd.

Rwy'n falch iawn eich bod yn cytuno â'n safbwynt mewn perthynas â'r brechiad atgyfnerthu. Y gwir amdani yw ein bod wedi bod yn barod i gyflwyno'r brechiad atgyfnerthu ers amser maith yng Nghymru. Rydym wedi bod yn aros am y cyngor hwnnw gan y Cyd-bwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu am amser hir iawn, a dyna pam y gallwn ni, yn awr, bwyso'r botwm. Bydd y gwahoddiadau hynny'n mynd allan ddechrau'r wythnos nesaf, a gobeithio y bydd y bobl gyntaf yn dod drwodd yn yr wythnos ganlynol. Felly, rydyn ni i gyd yn barod i fynd. Rydych chi yn llygad eich lle; mae'n mynd i fod yn her wirioneddol i wneud hynny ar yr un pryd â'r brechiad ar gyfer pobl ifanc 12 i 15 mlwydd oed. Ond rydym wedi bod yn cynllunio ar gyfer hyn; mae’r holl gynlluniau ar waith gennym ni. Rydym wedi bod yn gweithio gyda byrddau iechyd ers amser maith ac maen nhw i gyd yn barod i'w cyflwyno. Felly, rwy'n hyderus iawn nad yw'n mynd i fod yn broblem i redeg y ddau beth ochr yn ochr.

O ran ymarferoldeb sut y bydd hynny'n digwydd, mae'n debyg y bydd y rhan fwyaf ohono o ran plant 12 i 15 mlwydd oed yn digwydd drwy ganolfannau brechu torfol, ond bydd rhai enghreifftiau lle gwneir hyn, yn arbennig, yn rhai o'r ysgolion mwy. Felly, bydd hynny ar gael iddynt. Bydd cyfle, felly, yn y canolfannau brechu torfol i'r plant fod yng nghwmni eu rhieni. Yn amlwg, byddan nhw wedyn yn cael cyfle i glywed manteision ac anfanteision y sefyllfa hon. Wrth gwrs, sefyllfa wirfoddol yr ydym ni'n sôn amdani. Nid ydym yn sôn am frechiadau gorfodol.

O ran llawdriniaethau dewisol, rydych chi’n llygad eich lle wrth dynnu sylw at y ffaith bod rhywfaint o lawdriniaethau dewisol eisoes wedi'u gohirio yn Hywel Dda. Mae hynny'n wir hefyd yn Betsi Cadwaladr. Roeddwn i’n siarad â rhai o'r gweithwyr iechyd yng Nglan Clwyd ac Ysbyty Gwynedd yr wythnos diwethaf. Maen nhw dan bwysau anhygoel. Fel y gwyddoch chi, maen nhw bellach wedi atal ymwelwyr â'r ysbytai hynny ac eraill ledled Cymru oherwydd lledaeniad COVID yn y gymuned.

Rydych chi’n llygad eich lle; mae amseroedd aros yn anodd iawn ar hyn o bryd. Mewn gwirionedd, mae llawer o'r pwysau ar y GIG ar hyn o bryd oherwydd na allwn gael cleifion sy'n barod i gael eu rhyddhau allan o'r ysbyty. Mae dros 1,000 o gleifion yn yr ysbyty ar hyn o bryd y gellid eu rhyddhau, ond oherwydd cyflwr llwm y sector gofal, ni ellir eu rhyddhau. Felly, rydym yn treulio llawer o amser ar hyn o bryd yn canolbwyntio'n wirioneddol ar hyn, gan gael cyfarfodydd wythnosol gyda chynrychiolwyr Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a gyda byrddau iechyd, i sicrhau y gallwn fynd i'r afael â'r hyn sy'n fater tymor byr mewn gwirionedd cyn i ni fynd i'r afael â'r cynllun tymor hwy, nawr fod gennym well ymdeimlad o sut mae’r dyfodol yn edrych, yn sicr o ran cyllid gan Lywodraeth y DU. 

Mae'r un peth yn wir am adrannau damweiniau ac achosion brys. Mae tîm gweithgar iawn o fewn Llywodraeth Cymru yn cadw'r pwysau ymlaen. Mae cynllun ar waith i fynd i'r afael â'r materion hyn, felly rydym yn gweithredu ar hynny. Ond, mae'n anodd iawn os nad oes gwelyau. Dyna'r llinell sylfaen. Allwch chi ddim gadael i bobl fynd os nad oes gwelyau, felly mae hynny'n rhywbeth rydyn ni’n ceisio mynd i'r afael ag ef ar frys.

O ran canolfannau llawfeddygol, byddwch wedi clywed dros yr haf ein bod wedi cyhoeddi £140 miliwn ychwanegol i fynd i'r afael â'r sefyllfa mewn perthynas â'r ôl-groniad, ar ben y £100 miliwn sydd eisoes wedi'i gyhoeddi. Roeddwn i’n ddigon ffodus i gael sgwrs ddoe gyda chynrychiolwyr o Goleg Brenhinol y Llawfeddygon, a roddodd eu syniadau i mi o ran sut y dylem fod yn mynd i'r afael â'r mater hwn. Mae canolfannau rhanbarthol yn sicr yn rhywbeth rydyn ni’n ei ystyried, ac rydym yn gweithio drwy'r cynigion sydd wedi dod gan fyrddau iechyd ar hyn o bryd.

O ran pasbortau brechu, rydym eisoes wedi bod yn trafod y mater hwn. Fel rydych chi’n ei ddweud, mae llawer o faterion ymarferol a moesegol i ni eu hystyried, a dyna pam nad ydym wedi dod i gasgliad ar hyn eto. Yr hyn y gallaf ei ddweud wrthych yw, pe byddem yn dilyn y llwybr hwn, nad yw'n rhywbeth y gallwch ei droi ymlaen ar ddim — gwneud penderfyniad un diwrnod, a'i weld yn cael ei roi ar waith y diwrnod nesaf. Felly, dyna pam y bydd angen i chi feddwl am roi rhywfaint o ddeddfwriaeth ar waith, o bosibl. Felly, mae llawer o bethau i'w hystyried yn y gofod hwn. Mae hynny'n rhywbeth sy'n dal i gael ei ystyried. Felly, ni allaf roi ateb terfynol i chi ar hynny, ond gobeithio, erbyn diwedd yr wythnos hon, y bydd y Prif Weinidog yn gallu gwneud cyhoeddiad ar hynny.    
 

Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Ie, mae yna bethau sydd heb gael eu setlo eto—vaccine passports yn un o'r rheini. Dwi'n meddwl bod Llywodraeth Cymru yn iawn i gadw'r opsiwn ar agor. Dwi'n gweld bod Sajid Javid yn San Steffan wedi cadarnhau y bydd Llywodraeth Geidwadol Prydain yn cadw hwn fel opsiwn ar gyfer plan B ar gyfer y gaeaf. Felly, gwahaniaeth barn rhwng Ceidwadwyr Cymru a Cheidwadwyr yn Llywodraeth Prydain yn hynny o beth.

Ond, os gwnaf i droi at y pethau sydd wedi cael eu cyhoeddi heddiw a dros y dyddiau diwethaf, dwi'n croesawu'r cyhoeddiad ynglŷn â'r boosters. Dwi'n croesawu'r penderfyniad hefyd o ran brechu, a chynnig y brechiad, i blant rhwng 12 a 15 oed. Dwi'n nodi, yn arbennig, groeso cynnes iawn y Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant i hwn fel cam i warchod lles ehangach plant a phobl ifanc. A gaf i ofyn y cwestiwn yma ar hynny: pa adnoddau a chefnogaeth fydd yn cael eu rhoi i rieni a theuluoedd a phlant er mwyn eu galluogi nhw i ddod i benderfyniad ynglŷn â'r brechiad?

Mi fydd hyn yn cymryd amser rŵan, wrth gwrs. Dwi'n edrych ymlaen at weld rhagor o fanylion ynglŷn â'r broses frechu i'r grŵp yma. Ond rydym ni, wrth gwrs, yn gwybod yn y cyfamser fod nifer yr achosion yn dal i gynyddu. Mae yna ddwy sir heddiw wedi rhoi ysgolion yn y categori risg uchaf—Abertawe a Chastell-nedd Port Talbot—efo nifer o gyfyngiadau yn disgwyl i gael eu cyflwyno yn yr ysgolion yn y siroedd hynny. Ydych chi'n disgwyl i hyn ddod yn gam cyffredin i'w gymryd ym mhob rhan o Gymru?

A hefyd, tra rydym ni’n dal i chwilio am warchodaeth frys i ysgolion, dwi’n falch bod y Llywodraeth wedi gwneud tro pedol ar y cyhoeddiad ar beiriannau osôn. Mi wnes i godi pryderon, a llawer iawn o bobl eraill, ynglŷn â’r dewis rhyfedd yma o’r dechnoleg honno. Dwi yn gofyn yn daer i’r Gweinidog edrych ar dechnolegau eraill mae gennym ni fwy o brofiad o’u defnyddio nhw. Dwi wedi sôn wrth y Gweinidog o’r blaen ynglŷn â golau uwchfioled. Dwi wedi bod yn darllen ac yn cymryd diddordeb mawr mewn peiriannau ffiltro awyr sy’n cael eu defnyddio’n eang iawn erbyn hyn, yn cynnwys yn Efrog Newydd lle maen nhw’n cael eu defnyddio’n eang. Ydy’r Gweinidog yn barod i edrych ar hynny ac yn barod i wrando ar a darllen gwybodaeth y gallwn i ei rhannu efo’r Gweinidog ynglŷn â darparwyr posibl peiriannau o’r math yna?

Cwpl o faterion eraill. Dwi’n croesawu’r cyfeiriad at COVID hir ac yn dal i wthio’r Llywodraeth i wneud yn siŵr bod Cymru’n bod yn flaengar wrth drio dod i ddeall mwy am y cyflwr yma a’r camau sydd angen eu cymryd i warchod pobl sydd wedi dioddef yn hir iawn, rhai ohonyn nhw, ac yn ddwys iawn, llawer ohonyn nhw, yn sgil contractio’r feirws yma.

Ond dwi eisiau gorffen drwy edrych ar y pwysau ehangach ar yr NHS. Mae fy niolch i a phawb mor fawr i bawb sydd yn gweithio o fewn gwasanaethau iechyd a gofal. Mi glywsom ni gyfeiriad at y gwasanaethau ambiwlans sydd o dan bwysau rhyfeddol ar hyn o bryd, ond ar draws yr holl wasanaethau mae ein diolch ni yn fawr, ac mae yna gwestiynau mawr ynglŷn â chamau sydd angen eu cymryd ar frys er mwyn gwarchod ein gwasanaethau ni.

Un peth fyddwn i’n licio ei glywed ydy ymrwymiad i roi llawer gwell data i weld beth sy’n digwydd yn union mewn ysbytai, yn benodol y berthynas rhwng faint o bobl sydd mewn ysbytai, mewn adrannau gofal dwys, sy’n colli eu bywydau hyd yn oed, sydd wedi cael y brechiad ac sydd ddim. Dwi’n meddwl y byddai hynny’n ddefnyddiol i ni allu cael darlun gwell a mwy deallus o’r hyn sy’n digwydd o ran y feirws ar hyn o bryd.

Ac o ran y pwysau ar ein hysbytai ni, dwi’n deall bod Ysbyty Abergele wedi penderfynu cau oherwydd pwysau yn yr ysbytai cyffredinol. O bosib gall y Gweinidog gadarnhau hynny, a’r ffaith bod triniaethau elective orthopedig yn y fan honno eto yn cael eu gohirio. Allwn ni ddim fforddio colli mwy o amser trin pobl non-COVID achos mae yna argyfwng gennym ni yn barod. Dwi’n apelio yn y fan hyn am gynllun sy’n gwarchod yr elfen yna o’n darpariaeth iechyd ni, achos wrth i ni wynebu’r gaeaf yma, lle rydym ni’n cael problem bob amser, mae yna beryg rŵan bod y problemau yn dwysáu fwy fyth, a dyna pam ei bod hi’n hen bryd sicrhau bod y gweithgarwch non-COVID yna yn gallu parhau heb fwy o rwystr na sydd raid.

Diolch yn fawr. Gallaf gadarnhau, beth bynnag yw penderfyniad yr wythnos yma o ran y Cabinet, fy mod i'n siŵr bydd vaccine passports yn aros ar y bwrdd. Os na fyddwn ni’n mynd amdano, bydd e yno er mwyn i ni ei gysidro yn y dyfodol. Dydyn ni ddim wedi dod i benderfyniad. Mae hi’n benderfyniad anodd.

Dwi yn falch eich bod chi’n cytuno gyda ni o ran y penderfyniad ar y boosters ac ar y brechlynnau i blant. Mae'r CMOs wedi’i gwneud hi’n glir eu bod nhw eisiau gweld gwybodaeth ar gael ar gyfer rhieni sy’n dod o arbenigwyr, felly ein bod ni’n cael y wybodaeth gywir, bod pobl yn gallu pwyso a mesur beth sydd angen ei gysidro cyn bod eu plant nhw’n cael y brechlyn. Hefyd, dwi wedi bod yn siarad gyda'r comisiynydd plant, sy'n awyddus iawn i wneud yn siwr bod y ffordd mae hynny'n cael ei gyflwyno i blant yn rhywbeth sy'n ddealladwy iddyn nhw. Felly, mae hynny'n sicr yn rhywbeth mi fyddwn ni'n ei wneud.

O ran yr ysgolion, wrth gwrs, mae yna fframwaith mewn lle, achos roedden ni'n rhagweld y byddai sefyllfa fel yr un rŷn ni wedi'i gweld yn Abertawe a Chastell-nedd yn codi. Felly, dwi'n falch bod hynny wedi dechrau hyd yn oed cyn yr amserlen yr oeddem ni wedi'i rhagweld. Dwi'n gwybod bod yr Aelod wedi bod yn awyddus i sicrhau ein bod ni'n cymryd mesurau i wella safon yr awyr yn ein hysgolion ni. Felly, dwi’n falch eich bod chi wedi gweld ein bod ni wedi gwneud cyhoeddiad ar sut rŷn ni'n mynd i fynd ati i wneud hynny. Dwi'n barod i edrych ar bethau eraill o ran ffiltro awyr, felly os oes unrhyw wybodaeth gyda chi, rwy'n hapus ichi anfon hynny ataf i.

O ran COVID hir, dwi'n ymwybodol iawn bod yna broblem fan hyn. Dŷn ni ddim cweit yn siŵr o'r hyd a lled ohoni, ac un o'r rhesymau pam roeddwn i'n barod i dderbyn canllawiau gan y CMOs oedd achos fy mod i wedi darllen bod un mewn saith o blant yn gallu dioddef o COVID hir. Felly, roedd hwnna'n rhan o'r penderfyniad o'm safbwynt i.

O ran data, dwi'n siŵr gallwn ni gael mwy o ddata ynglŷn â faint sydd yn ein hysbytai a faint sydd wedi cael y brechlyn, a faint sydd yn ein ITUs ni. Dwi'n meddwl, o beth dwi wedi'i weld, mae lot o comorbidity yn bodoli hefyd. Hyd yn oed pobl sydd wedi cael y brechlyn, mae lot ohonyn nhw gyda phroblemau eraill—y rhai sydd yn dioddef o COVID ac yn mynd i mewn i'n hysbytai ni—felly'r rheini sy'n dioddef fwyaf. Ond dwi'n hapus i edrych i weld os gallwn ni dorri hynny i lawr. Wrth gwrs, mae pob bwrdd iechyd yn ei wneud ychydig yn wahanol.

Mae'n wir i ddweud bod ysbytai ar hyd a lled y gogledd wedi dechrau gohirio elective surgery erbyn hyn. Roedd hwn yn neges glir ces i o'r Royal College of Surgeons ddoe: a fyddai hyn yn rhywbeth rŷn ni'n barod i'w weld, lle rŷn ni jest yn sicrhau bod yna gwelyau rŷn ni'n eu paratoi ac yn eu cadw, fel ein bod ni'n gallu cadw ymlaen gyda'r elective surgeries? Felly, mae hwnna, yn sicr, ar ôl y drafodaeth neithiwr, yn rhywbeth dwi'n awyddus i drafod ymhellach gyda'm swyddogion i.

Diolch i chi am y datganiad, Gweinidog. Yn gyntaf, hoffwn ganmol y rhai sydd wedi bod ar flaen y gad o ran cyflwyno'r brechlyn ledled Cymru, a'r staff hynny sy'n gweithio i'n cadw'n ddiogel, hefyd, gyda'r nifer, fel rydych chi'n ei ddweud, o achosion COVID a derbyniadau i'r ysbyty yn parhau i godi.

Rwy'n sylwi bod byrddau iechyd yn ein rhanbarth ni wedi siarad dros y penwythnos am storm berffaith o dderbyniadau COVID i ysbytai, absenoldeb oherwydd salwch a swyddi gwag staff. Fel y byddech, rwy'n siŵr, yn cytuno, mae'n gwbl hanfodol bod staff a chleifion yn glir ynghylch sut olwg sydd ar y cynllun adfer, yn enwedig i'r 600,000 o bobl hynny sy'n dal i aros am driniaethau. Mae pobl yng Nghymru wedi cadw at y rheolau i helpu i'w cadw nhw, eu teuluoedd a'u cymunedau'n ddiogel, ond er gwaethaf hynny, mae achosion COVID a derbyniadau i'r ysbyty wedi parhau i godi.

Gweinidog, dim ond y cwestiwn hwn sydd gen i: a wnewch chi roi sylwadau ar y berthynas waith â Llywodraeth y DU o ran negeseuon cyhoeddus ynghylch nifer yr achosion o COVID yn ein cymunedau? Diolch. Diolch yn fawr iawn.

Diolch yn fawr. Diolch, Jane, ac mae'n hyfryd eich gweld chi yn ôl, fel y mae i weld cymaint o bobl yn ôl, ac mae'n wych gweld ychydig mwy o bobl yn y Siambr.

Hoffwn estyn fy niolch, fel yr ydych chi wedi ymestyn eich un chi, i'r timau brechu anhygoel sydd gennym, ar hyd a lled y wlad, sydd wedi gwneud gwaith gwirioneddol wych, a gobeithio eu bod i gyd yn barod i fynd ati eto gyda'r brwdfrydedd sydd wedi bod ganddyn nhw yn y gorffennol. Mae wedi bod ychydig yn rhwystredig, os ydw i'n onest, i fod wedi bod ar flaen y gad, er ein bod yn gwybod nad oedd yn ras, ond roeddem ar flaen y gad ac yna'n gorfod aros am y penderfyniad hwn gan y Cyd-bwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu. Ond byddwn ni'n cael ein hunain yn barod cyn gynted ag y gallwn.

Sylwais ar sylwadau cadeirydd bwrdd iechyd Hywel Dda hefyd, yn sôn am y storm berffaith, ac rwy'n credu ei bod yn gywir disgrifio'r storm hon sy'n taro ein GIG ar hyn o bryd fel y storm berffaith, gan nodi wrth gwrs, rai o'r pwyntiau yr ydych chi wedi'u gwneud, bod problemau recriwtio gwirioneddol; bod problemau staffio gwirioneddol; bod problemau o ran pobl sydd wedi bod yn aros yn hir am lawdriniaeth; pobl sydd ag afiechydon acíwt. Felly, mae pob math o faterion sy'n taro ein byrddau iechyd ar hyn o bryd, ac, wrth gwrs, mae angen inni eu cefnogi. A'r ffordd orau y gallwn ni eu cefnogi yw drwy sicrhau bod yr etholwyr yr ydym ni'n eu cynrychioli yn gwneud eu gorau glas i geisio osgoi mynd i'r adran damweiniau ac achosion brys neu i feddygfeydd meddygon teulu oni bai bod yn rhaid iddyn nhw, oherwydd bod y pwysau'n wirioneddol ddwys ar hyn o bryd. Wrth gwrs, mae'r gwasanaethau hynny'n parhau i fod ar agor bob amser ar gyfer argyfyngau, a hoffwn danlinellu hynny hefyd.

O ran cynlluniau adfer, wrth gwrs mae gennym gynllun adfer eang yr oeddem ni wedi'i nodi cyn yr etholiad. Mae'n anodd iawn bwrw ymlaen â'r cynllun adfer hwnnw os byddwch yn parhau i gael eich taro gan don arall, ond, wrth gwrs, byddwn yn cadw llygad ar y rheini a byddwn yn diweddaru'r rheini pan fo angen.

O ran y berthynas waith â Llywodraeth y DU, gadewch i ni ddweud ei bod yn mynd a dod. Felly, rwy'n cael cyfarfodydd eithaf rheolaidd gyda Gweinidog pedair gwlad y DU, yn enwedig o ran iechyd. Rwy'n credu bod y negeseuon, pe bawn yn onest, rwy'n credu bod ein rhai ni ychydig yn fwy llym, gobeithio, i'r cyhoedd yng Nghymru, dim ond i sicrhau eu bod yn deall peryglon gwirioneddol lledaeniad COVID ar hyn o bryd yn ein cymunedau. Ond, yn y pen draw, mae'n rhaid i ni ddeall ein bod yn gydgysylltiedig iawn fel cenedl, ac mae'r hyn sy'n digwydd yn Lloegr yn debygol o gael effaith arnom ni yma yng Nghymru. Felly, mae angen i'r cyfraddau hynny yn Lloegr ostwng, fel y mae angen iddyn nhw ddod i lawr yng Nghymru.

Gweinidog, rwy'n clywed eich sylwadau ynghylch llawdriniaeth ddewisol a chael pobl allan o'r ysbyty i ryddhau gwelyau, ond gofynnodd fy nghyd-Aelod Russell George gwestiwn i chi—ydych chi'n cytuno bod gwasanaeth ambiwlans Cymru mewn argyfwng—a byddwn i'n ddiolchgar iawn pe gallech chi ateb y sylw hwnnw.

Ond, Gweinidog, hyd yn oed cyn y pandemig, roeddem ni'n gweld amseroedd rhestrau aros yn cynyddu, a phobl ledled Cymru yn byw gyda phoen sy'n newid bywydau. Dros y pandemig, roedd pobl yn deall y byddai oedi, ond mae'n dod i bwynt lle mae angen i ni ddechrau trin pobl. Rwy'n gwybod yn uniongyrchol sut beth yw hyn. Roedd rhywun agos iawn i mi yn berson ffit ac iach ddim mwy na dwy flynedd yn ôl. Maen nhw wedi bod yn aros am lawdriniaeth clun, ac yn awr, maen nhw ar y math cryfaf o gyffuriau lladd poen y gall meddygon eu rhagnodi, ac ni all hyd yn oed godi allan o'r gwely yn y bore heb gymorth gan ffrindiau a theulu. Rwy'n clywed am achosion fel hyn yn ddyddiol gan fy etholwyr, sy'n cymryd benthyciadau ac yn ailforgeisio eu cartrefi er mwyn gallu cael triniaeth breifat, er mwyn iddyn nhw allu byw bywyd di-boen. Ar ôl blynyddoedd o dalu i mewn i'r system, ni all hyn barhau i ddigwydd. Fe wnaethoch chi ddweud wrthyf fisoedd yn ôl y byddai angen i bobl fod yn amyneddgar, eich bod wedi rhoi arian ychwanegol i'r system ac y byddai angen i ni reoli disgwyliadau. Ond rwy'n credu bod yr amser wedi dod nawr i gymryd camau brys, ac rwy'n gofyn i chi: pa gamau allwch chi eu cymryd i fynd i'r afael â'r mater hwn cyn y bydd rhai pobl yn cael eu cyfyngu i fywyd o ofid a dioddefaint? Diolch, Dirprwy Lywydd.

Diolch yn fawr iawn, James. Ac rwy'n cydnabod bod pwysau gwirioneddol ar y gwasanaeth ambiwlans ar hyn o bryd, ond, na, ni fyddwn i'n ei ddisgrifio fel argyfwng ar hyn o bryd. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn i ni ddeall bod y pwysau'n ddwys iawn. Y mater, wrth gwrs—. Rwy'n deall yn iawn y ffaith bod 620,000 o lawdriniaethau y mae angen eu cynnal yng Nghymru. Rwy'n ymwybodol iawn o hynny, gadewch imi ddweud wrthych, fel y Gweinidog iechyd. Gwn fod pob un o'r bobl hynny'n unigolyn sydd, fel eich ffrind, yn dioddef poen, a'm cyfrifoldeb i yw eu rhyddhau o'r boen honno, ac nid wyf yn dymuno bod mewn sefyllfa lle mai'r unig ffordd o gael rhyddhad o'r boen honno yw os gallwch ddefnyddio'r sector preifat. Nid dyna lle yr ydym ni eisiau bod fel Llywodraeth, ac yn sicr rydym yn benderfynol o fynd i'r afael â'r mater hwn.

Byddwch wedi clywed ein bod wedi cyhoeddi £240 miliwn dros yr haf i fynd i'r afael â'r materion hyn, ond, a dweud y gwir, y broblem fwyaf yr ydym ni'n ei hwynebu ar hyn o bryd yw'r ffaith nad oes gwelyau yn yr ysbytai oherwydd na allwn eu cael allan o'r ysbyty oherwydd bod problem yn y gwasanaeth gofal. Er na fyddwn i'n ei ddisgrifio fel argyfwng ar hyn o bryd—y gwasanaeth gofal—mae'n dod yn eithaf agos, ac felly fy sylw ar hyn o bryd, ynghyd â'm cyd-Aelod Julie Morgan, yw ceisio gwneud yr hyn a allwn ni i ymdopi â'r gaeaf hwn o ran gofal. Rydym wedi cynnal ymgyrch recriwtio enfawr dros y tair wythnos diwethaf, gan geisio denu pobl i'r hyn sy'n swydd sy'n rhoi llawer iawn o foddhad, gan geisio cael mwy o bobl i mewn i'r sector hwnnw, fel y gallwn ryddhau'r dros 1,000 o bobl sydd yn ein hysbytai ar hyn o bryd sy'n barod i fynd adref. Felly, mae angen inni ddarparu'r cymorth hwnnw, a dyna yr ydym ni'n canolbwyntio ein sylw arno ar hyn o bryd. Rydym yn cynnal cyfarfodydd wythnosol, fel y dywedais i, gyda chynrychiolwyr Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a byrddau iechyd i sicrhau bod pawb yn deall ble mae'r cyfrifoldeb, a'r ffaith bod angen mynd i'r afael â hyn fel mater o frys.

Fe fyddwch yn ymwybodol, fel nifer o fyrddau iechyd, fod Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg wedi rhoi mesurau mewn grym unwaith eto i gyfyngu ymwelwyr i'w safleoedd, sydd, wrth gwrs, yn ddealladwy. Ond, unwaith eto, rydym wedi gweld cyfyngu o ran pryd gall bartner neu berson arall fod gyda dynes sy'n rhoi genedigaeth, a dim ond yn ystod y geni ac yn syth wedi'r geni mae hynny, sef active labour. Does dim ymwelwyr i'r wardiau cyn-enedigol ac ôl-enedigol chwaith, a dim ond un person o ran apwyntiadau pediatrig a neonatal. Gyda dros 20,000 o bobl yn y stadiwm wythnos diwethaf yn gwylio Cymru, a finnau'n un ohonyn nhw, dwi wedi cael galwadau ffôn ac e-byst eithriadol o emosiynol gan famau yn sôn am effaith hyn o ran eu hiechyd meddwl nhw, tadau yn sôn bod hyn yn effeithio'r bond pwysig yna rhyngddyn nhw â'u plant, ac o ran pediatrig, plant eisiau'r ddau riant yna a phlant yn crio oherwydd eu bod nhw'n methu cael y ddau riant yna gyda nhw. Oes yna unrhyw beth a allwn ni ei wneud i roi'r sicrwydd yna a sicrhau bod pobl yn cael cefnogaeth pan maen nhw ar eu mwyaf bregus ac angen y gwmnïaeth yna a hefyd cael y bond gyda'u plant, fel ei bod hi'n gydradd a ddim yn disgyn fel bod hyn yn gyfrifoldeb jest i famau yn unig?

Wel, diolch yn fawr. Dwi'n ymwybodol fod nifer o'r byrddau iechyd erbyn hyn wedi cyfyngu ar yr ymwelwyr. Dwi'n falch i weld bod yna eithriadau a bod hawl gyda phobl i fynd i'r enedigaeth, ac mae'n rhaid dweud bod hwnna eisoes yn eithriad, a dwi'n meddwl bod hwnna, wrth gwrs, yn bwysig. A dwi'n deall hefyd fod pobl yn edrych ar y stadiwm, ond mae stadiwm tu fas, a beth rydym ni'n sôn amdano yw awyrgylch sydd tu fewn lle mae yna eisoes lot o haint. Mae'n rhan o'n swydd ni i ddiogelu pobl rhag yr haint yma, ac felly dwi'n ymwybodol iawn bod yna bosibilrwydd y byddwch chi'n sefyll lan yr wythnos nesaf a gofyn i fi pam mae cymaint o haint yn ein hysbytai ni, pam mae cymaint o bobl yn dal COVID yn ein hysbytai ni. Felly, mae'r balans yma yn rili anodd, a dyna pam dwi'n falch bod yna eithriad, bod o leiaf pobl yn gallu mynd i weld eu plant nhw yn cael eu geni, ond dwi'n deall y sensitifrwydd eu bod nhw eisiau bod yna ar ôl y geni hefyd. Ond mae'n rhaid i ni adael i'r byrddau iechyd edrych ar y sefyllfa yn eu cymunedau nhw a gwneud y galwad, achos mae'r galwad yna yn rhywbeth sy'n glinigol, sy'n bwysig hefyd, mae'n rhaid iddyn nhw ei ystyried.

Ac yn olaf, Laura Anne Jones.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch i chi am y datganiad hwnnw, Gweinidog. Rwyf yn croesawu ac yn cefnogi'r penderfyniad yr ydych chi wedi dod iddo y dylai pobl ifanc 12 i 15 mlwydd oed gael y cyfle nawr i gael eu brechu, ac mae hefyd yn wych gweld pwysigrwydd cadw ein plant mewn ysgolion a'u haddysgu mewn ysgolion yn ffactor wrth wneud y penderfyniad hwnnw. Yn amlwg, mae'n hollbwysig ein bod yn cadw ein plant yn yr ysgol gymaint â phosibl, ac mae'n bwysig hefyd, wrth i'r plentyn wneud y penderfyniad terfynol hwnnw ynghylch a ddylai gael ei frechu, fod rhieni a phlant yn cydweithio i ddod i'r casgliad hwnnw ynghylch a ddylent gael y brechiad. Fel y gwyddom ni, mewn rhai achosion, ni fydd hynny'n digwydd. Nawr, fel rhiant i blentyn 11 mlwydd oed, bron yn 12 mlwydd oed, rwy'n poeni braidd amdano'n dod i gasgliad gwahanol nag y byddwn i yn dymuno iddo ddod iddo, ac mae fy mhryderon yn canolbwyntio ar y wybodaeth fydd yn cael ei rhoi iddo a sut mae hynny'n cael ei gyflwyno iddo fel sydd eisoes wedi'i amlinellu gan Rhun a Russell. Ond sut ydym ni'n mynd i estyn allan at y plant hynny a sut ydym ni'n mynd i ymgysylltu â nhw, ac ehangu ar bryderon y comisiynydd plant hefyd, mae angen i ni sicrhau bod ansawdd y wybodaeth yno a bod effaith eu penderfyniad hefyd yn cael ei chynnwys. Ydyn ni'n mynd i ddefnyddio fideos? Oherwydd ni allaf ddychmygu fy mhlentyn i, er enghraifft, yn darllen drwy lwythi o bapurau, neu gyfwerth ar-lein. Felly, roeddwn i eisiau cael eich sicrwydd ynghylch hynny, ein bod yn mynd i ymgysylltu'n weithredol â phlant mewn ffordd y byddan nhw'n ymateb iddi—

Mae'r Aelod wedi cael ei hamser. Mae'n ddrwg gennyf, ond bydd yn rhaid i ni stopio a gofyn y cwestiwn yn y fan yna.

Diolch yn fawr, Laura. Rwy'n falch iawn ein bod ni'n mynd i, gobeithio, allu cadw mwy o'n plant yn yr ysgol. Rydym yn ymwybodol iawn o'r ffaith, ar gyfer plentyn, os bydd yn colli chwe mis o addysg, y bydd, yn ystod eu hoes, yn debygol o golli tua £37,000 o ran enillion. Felly, mae effaith uniongyrchol ar y plant hyn, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn nad ydym yn colli golwg ar hynny. Dyna pam rydym mor awyddus i gadw ein plant yn yr ysgol.

O ran y wybodaeth sy'n cael ei rhoi allan, byddwn ni'n sicrhau ein bod yn trafod ein syniadau gyda'r comisiynydd plant i sicrhau ein bod yn cael adborth yn uniongyrchol, efallai, gan blant cyn i ni anfon pethau allan. Rhaid i ni anfon y pethau hyn allan yn eithaf cyflym, ond mae llawer o'r gwaith hwnnw eisoes wedi'i gomisiynu. Rwy'n siŵr y bydd gennych ddiddordeb mewn gwybod hefyd, pan fyddwch chi'n derbyn y pigiad Pfizer, fod gennych tua 15 munud i aros. Ac un o'r pethau rwy'n falch iawn y byddwn ni'n gallu ei wneud yw defnyddio'r 15 munud hwnnw i roi cyngor iechyd llawer ehangach i bobl. Mae'r mater iechyd cyhoeddus yng Nghymru yn rhywbeth yr wyf yn gwbl benderfynol o fynd i'r afael ag ef. Felly, tra bod pobl yn aros, gobeithio y byddan nhw'n gallu cael llawer o gyngor iechyd cyhoeddus. Yn sicr, mae fideos wedi'u comisiynu ar gyfer hynny, ond byddaf yn gwirio i sicrhau ein bod wedi comisiynu'r fideos hynny i blant hefyd.

Diolch, Weinidog. 

Eitem 5, datganiad gan y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol: y wybodaeth ddiweddaraf am y Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus (Cymru). Galwaf ar y Dirprwy Weinidog, Hannah Blythyn.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i ddefnyddio pob ysgogiad sydd ar gael i ni i wella bywydau gwaith a gweithleoedd ledled y wlad. Rydym yn benderfynol o fod yn genedl o waith teg, gan gydweithio i sicrhau gwaith boddhaol ac urddasol sy'n cyflwyno manteision ehangach i'n cymunedau, ein heconomi a'n hamgylchedd. Mae'r Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus (Cymru) yn rhan bwysig o hyn.

Daeth yr ymgynghoriad ar ein Bil drafft i ben yn fuan cyn etholiadau'r Senedd ym mis Mai. Roedd yr ymateb yn gadarnhaol iawn, gydag 85 o ymatebion yn cymeradwyo ein cynigion yn fras a chyhoeddwyd dadansoddiad cryno o'r ymatebion ar 13 Gorffennaf. Roedd y Bil drafft yn cynnwys darpariaethau i gryfhau a hyrwyddo cysondeb mewn partneriaeth gymdeithasol yng Nghymru. Bydd yn rhoi partneriaeth gymdeithasol ar sail fwy ffurfiol drwy greu cyngor partneriaeth gymdeithasol statudol ac yn gosod dyletswydd newydd ar gyrff cyhoeddus penodedig yng Nghymru i gynnwys yr undebau llafur cydnabyddedig wrth gyflawni swyddogaethau penodol.

Roedd y Bil drafft yn cynnwys mesurau i'n galluogi ni i sicrhau caffael cyhoeddus sy'n gyfrifol yn gymdeithasol. Fel y cadarnhaodd fy nghyd-Aelod, y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol, rydym yn gweithio'n agos gyda Llywodraeth y DU ar ddiwygio caffael cyhoeddus a byddwn yn defnyddio eu deddfwriaeth ar gyfer y prosesau sylfaenol sy'n sail i gaffael. Ond rydym ni o'r farn y dylid gwneud y penderfyniadau ar ganlyniadau polisi caffael yng Nghymru. Byddwn yn sefydlu fframwaith statudol a fydd yn gosod ein blaenoriaethau o waith teg, datgarboneiddio a llesiant wrth wraidd ein proses gaffael. Bydd y ddeddfwriaeth yn gwella'r cysylltiad rhwng prosesau caffael a chyflawni canlyniadau gwell drwy ddarpariaethau rheoli contractau cryfach i wella tryloywder. Bydd hyn yn amlygu meysydd i'w gwella ac yn caniatáu rhannu arfer da. Ein nod yw sefydlu system lle gellir dwyn sefydliadau i gyfrif am sicrhau bod amodau contract yn cefnogi arferion sy'n gyfrifol yn gymdeithasol ar draws cadwyni cyflenwi, yn enwedig mewn contractau adeiladu mawr a chontractau gwasanaethau allanol.

Yn olaf, bydd y Bil yn cyflwyno dyletswydd benodol ar Weinidogion Cymru i gymryd camau i hyrwyddo ac annog gwaith teg pan fyddwn yn ymgymryd â gweithgarwch i wella'r modd y mae gwasanaethau cyhoeddus yn cael eu darparu neu lesiant economaidd, cymdeithasol, amgylcheddol neu ddiwylliannol Cymru. Yn ymarferol, bydd dyletswydd gwaith teg y Bil yn golygu y bydd Gweinidogion Cymru o dan rwymedigaeth gyfreithiol i gymryd camau sy'n hyrwyddo ac yn annog gwaith teg yn unol â'r diffiniad a geir yn adroddiad y Comisiwn Gwaith Teg. Bydd y Bil yn cryfhau'r ffordd yr ydym yn mynd ati i ymdrin â gwaith teg ar draws y Llywodraeth, gan roi dull cyffredin i ni wedi ei ategu gan ddeddfwriaeth. Ni fydd hyrwyddo ac annog gwaith teg yn ddewis polisi mwyach, lle mae 'gwneud dim' yn opsiwn posibl i Weinidogion a swyddogion, oherwydd bydd dyletswydd arnom i weithredu.

Bydd y Bil hefyd yn cyflwyno dyletswydd ar Weinidogion Cymru i adrodd yn flynyddol ar y gweithgareddau yr ydym ni wedi eu cynnal i hyrwyddo ac annog gwaith teg. Bydd y darpariaethau gwaith teg penodol hyn, ochr yn ochr â'r bartneriaeth gymdeithasol a'r dyletswyddau caffael cynaliadwy yn y Bil, yn rhoi hwb, sicrwydd ac eglurder ychwanegol i'r camau y byddwn yn eu cymryd i ddatblygu gwaith teg.

Felly, bydd y Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus yn cyflawni argymhelliad canolog y Comisiwn Gwaith Teg drwy ddarparu fframwaith i ddefnyddio ein holl ddylanwad a'n hysgogiadau polisi i ddatblygu gwaith teg. Fodd bynnag, nid yw'n ymwneud â deddfwriaeth yn unig. Rydym ni eisoes yn dangos sut y byddwn yn dehongli'r ddyletswydd gwaith teg ac yn rhoi ein hymrwymiad i waith teg ar waith er mwyn sicrhau gwell bargen i weithwyr, rhywbeth yr ydym ni wedi ymrwymo i barhau i'w ddatblygu.

Mae'r fforwm gofal cymdeithasol ar flaen y gad o ran llywio ein dull o gyflawni ein rhaglen ar gyfer ymrwymiad y llywodraeth i dalu'r cyflog byw gwirioneddol i weithwyr gofal cymdeithasol. Mae'r pandemig coronafeirws wedi tynnu sylw at y gweithwyr hynny yr ydym yn dibynnu arnyn nhw gymaint, i ofalu am ein hanwyliaid a byw ein bywydau bob dydd. Mewn ymateb i hyn, rydym yn archwilio sut y gall dull partneriaeth gymdeithasol mewn sectorau eraill helpu i ymateb i heriau nid yn unig o ran cyflog ac amodau ond hefyd o ran cynaliadwyedd y sectorau hynny yn gyffredinol, fel lletygarwch a manwerthu. Ac rydym yn parhau i weithio gydag eraill i ddiogelu rhag atchweliad ar hawliau gweithwyr. Rydym yn gweithio gyda phartneriaid cymdeithasol ac amrywiaeth o randdeiliaid i wella gwybodaeth ac ymwybyddiaeth o hawliau gweithwyr a ble i gael gafael ar gymorth a chyngor. Rydym ni hefyd yn gweithio i ddatblygu a chyfleu manteision busnes gwaith teg, gan gynnwys hyrwyddo mabwysiadu ac achredu cyflogau byw gwirioneddol. Bydd adnewyddu a chryfhau'r contract economaidd a'r piler gwaith teg ynddo yn arf hanfodol yn ein sgyrsiau parhaus ac wrth ymgysylltu â busnes.

Yn hyn oll, rydym yn ceisio hyrwyddo, drwy gydweithio, fod gan gyflogwyr a gweithwyr fuddiant cyfunol yn y manteision cyffredin o waith teg. Dylai undebau llafur fod yn flaenllaw ac yn ganolog i'r gwaith hwn; nhw yw'r llwybr gorau ar gyfer cynrychiolaeth gyfunol yn y gweithle ac mae ganddyn nhw ran ganolog i'w chwarae nid yn unig wrth wella telerau ac amodau ond yn fwy cyffredinol wrth ddatgloi ein heconomi yn gyffredinol. Gan ystyried hyn, ochr yn ochr â'r Bil, rydym ni wedi ymrwymo i barhau i gyflwyno'r achos cymdeithasol ac economaidd dros undebau llafur ac aelodaeth undebau llafur mewn gweithleoedd yng Nghymru.

Yn ystod datganoli, mae partneriaeth gymdeithasol wedi datblygu i gael ei hystyried fel ffordd Gymreig o weithio. Mae'r deunaw mis diwethaf wedi dangos y tu hwnt i unrhyw amheuaeth werth gweithio mewn partneriaeth gymdeithasol i fynd i'r afael â'r materion mawr sy'n wynebu Cymru. Mae'r Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus (Cymru) yn ddarn uchelgeisiol a blaengar o ddeddfwriaeth sy'n rhoi'r gwerthoedd hyn wrth wraidd y broses o wneud penderfyniadau mewn Llywodraeth, yng ngwasanaethau cyhoeddus Cymru ac wrth fwrw ymlaen â'n hymrwymiad i Gymru fwy cyfartal. Drwy gydol yr haf, rydym ni wedi gweithio gyda phartneriaid cymdeithasol a rhanddeiliaid allweddol i fireinio'r darpariaethau ac rydym yn parhau ar y trywydd iawn i gyflwyno'r ddeddfwriaeth ym mlwyddyn gyntaf tymor y Senedd hon.

Edrychaf ymlaen at ddod â'r Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus (Cymru) gerbron y Senedd a chydweithio i sicrhau'r manteision hyn i weithwyr yng Nghymru ac i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus. Ond mae hon yn agenda bwysig na all aros, a byddwn yn parhau i ddefnyddio cyfleoedd anneddfwriaethol i ddatblygu gwaith teg yn y cyfamser.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Joel James.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Nid yw'r Bil cyntaf y mae Llywodraeth Cymru wedi dewis ei gyflwyno i'r chweched Senedd yn un sy'n ymdrin â'r argyfwng ymateb ambiwlansys nac â'r miloedd o bobl sy'n aros mwy na dwy flynedd am lawdriniaeth, ac nid yw'n ymdrin â'r pandemig COVID presennol hyd yn oed. [Torri ar draws.] Yn hytrach, mae'r Llywodraeth hon yn poeni'n bennaf am ofalu am eu cyflogwyr undebau llafur. [Torri ar draws.] Y broblem fwyaf ynghylch y Bil hwn yw ei fod yn mynnu bod corff cyhoeddus yn ymgynghori ag undebau llafur ac yn gofyn iddyn nhw am gymeradwyaeth er mwyn i gontractau caffael fynd yn eu blaenau.

Ynddo'i hun, nid yw ymgynghori â chorff allanol i sicrhau didueddrwydd llawn ac i sicrhau bod prosesau teg yn cael eu gorfodi yn ddatblygiad newydd. Fodd bynnag, siawns na all y Dirprwy Weinidog weld bod problem amlwg o ran sut y bydd undebau llafur yn cael dylanwad gormodol ar gaffael cyhoeddus bellach a sut y bydd undebau llafur i bob pwrpas yn plismona'r system caffael cyhoeddus yng Nghymru bellach. O dan y ddeddfwriaeth arfaethedig hon, mae'n rhaid cytuno ar unrhyw adroddiad partneriaeth gymdeithasol gydag undebau llafur cydnabyddedig y corff cyhoeddus neu bydd yn rhaid i'r corff cyhoeddus fod yn atebol i Lywodraeth Cymru, gan ysgrifennu adroddiad llawn yn egluro pam ei fod wedi methu â bodloni gofynion yr undebau llafur. [Torri ar draws.] Bydd Llywodraeth Cymru, drwy ddefnyddio'r Bil hwn, i bob pwrpas yn sefydlu ei hun i weithredu fel Tartarws, gan gosbi'r rhai sy'n herio ei duwiau undebau llafur.

Yn eich ymgynghoriad eich hun, teimlai nifer o gyflogwyr awdurdodau lleol fod manteision gwaith teg eisoes yn cael eu cydnabod, ac ni allan nhw weld pa fanteision a ddaw yn sgil y ddeddfwriaeth hon. Felly, a wnaiff y Dirprwy Weinidog egluro beth, os o gwbl, yw manteision y ddeddfwriaeth hon—[Torri ar draws.]—na ellir eu cyflawni eisoes o dan y ddeddfwriaeth bresennol? A wnaiff y Dirprwy Weinidog hefyd egluro a fydd undebau llafur yn cael cydnabyddiaeth ariannol am eu rhan mewn bodloni gofynion y Bil a phwy fydd yn ariannu hyn yn y pen draw? [Torri ar draws.] Rwy'n rhagdybio y bydd yr undebau llafur yn gofyn am gydnabyddiaeth ariannol am eu hymdrechion, ac felly yr hyn y mae'r Bil hwn yn ei greu yw ffrwd incwm i'r undebau llafur a gefnogir gan y Llywodraeth, oherwydd mae'n siŵr y byddan nhw'n cael y gwaith o gyflogi ac rwy'n rhagdybio hefyd y gwaith o hyfforddi'r bobl angenrheidiol i graffu ar gontractau cyhoeddus. Rwy'n amau felly nad oes gan lawer o undebau llafur y staff i fodloni gofynion y Bil hwn. Bydd y Llywodraeth hon yn rhoi arian cyhoeddus i gynyddu capasiti gwaith yr undebau llafur hyn a fydd wedyn yn ariannu'n uniongyrchol, drwy eu tanysgrifiadau a'u rhoddion, Blaid Lafur Cymru. Mae'n rhaid bod y Dirprwy Weinidog yn gweld yn glir bod hyn, yn ogystal â bod yn ymddygiad anfoesol, hefyd yn sarhad aruthrol ar ysbytai, elusennau, ysgolion a chynghorau sy'n galw am arian ychwanegol i ddarparu gwasanaethau sylfaenol. Dylai'r Dirprwy Weinidog, heb amheuaeth, allu gweld problem amlwg arall o ran y ffaith y gallai'r system gyfan, wrth ei natur, fod yn destun cyhuddiadau o lygredigaeth, lle gellid ystyried bod undebau llafur yn ffafrio un cyflogwr neu gontract dros un arall. Mae hyn fel bwrw had llygredigaeth ac mae'n rhywbeth yr wyf i—ac rwy'n siŵr, llawer o Aelodau eraill yma—yn pryderu'n eithriadol yn ei gylch.

Gellir deall yn glir y farn y bydd gan undebau llafur ddylanwad gormodol bellach dros gontractau cyhoeddus hefyd oherwydd y ffaith mai nhw fydd traean o aelodaeth cyngor partneriaeth gymdeithasol Cymru, er mai dim ond tri chynrychiolydd yr ydych chi'n eu cynnig o'r sector preifat cyfan, y bydd gan y Bil hwn ddylanwad uniongyrchol arno. Yn ddiamau, byddai'r Dirprwy Weinidog eisoes wedi gweld hyn, felly ni allaf ond tybio fod hyn wedi ei wneud yn fwriadol, ac unwaith eto mae'n amlygu'r ffaith bod Llywodraeth Cymru yn ymwneud yn bennaf â chynyddu grym yr undebau llafur yn y wlad hon. Mae'n rhaid bod y Gweinidog yn cytuno â mi fod y sector preifat yn cael ei dangynrychioli'n aruthrol, a gofynnaf iddyn nhw a allan nhw egluro pam y mae cyn lleied o gynrychiolwyr y sector preifat ar y cyngor partneriaeth gymdeithasol.

Hefyd, oherwydd bydd y Bil yn dibynnu cymaint ar gyfranogiad undebau llafur, mae perygl y byddai gweithwyr o fewn sectorau lle mae cyfraddau undebol yn isel neu nad ydyn nhw'n bodoli yn cael eu heithrio o'r trefniadau partneriaeth gymdeithasol a'u manteision cysylltiedig. O wybod hyn, a wnaiff y Dirprwy Weinidog egluro pam y mae'r Bil hwn yn dibynnu cymaint ar undebau llafur ac yn gofyn iddyn nhw graffu ar gontractau caffael ac adeiladu cyhoeddus a'u cymeradwyo? Pam na ellid rhoi'r un pwerau adolygu i gorff annibynnol? Byddai'r trefniadau presennol gydag undebau llafur yn dal i fod ar waith, ac felly, yn fy marn i, nid oes unrhyw reswm da dros roi'r gwaith o gymeradwyo contractau'r bartneriaeth gymdeithasol i undebau llafur.

Yn olaf, hoffwn i ddweud fy mod i'n cytuno, ac mae fy mhlaid yn cefnogi hyn, sef bod y manteision y mae gwaith teg a chyflog teg—

A wnaiff yr Aelod ofyn y cwestiwn olaf nawr? Rydych chi dros eich amser.

—yn gallu eu creu i gwmnïau adeiladu yng Nghymru.

Does bosib Dirprwy Weinidog, o gofio'r hyn sydd wedi ei ddweud, nad ydych chi'n cydnabod bod blaenoriaethau uwch ar gyfer bobl Cymru y mae angen rhoi llawer mwy o sylw brys iddyn nhw na'r Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael hwn. Diolch.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Nid wyf i'n hollol siŵr ble i ddechrau gyda hynny—mae'n syth allan o lyfr dychanol y Ceidwadwyr ac yn dychwelyd i naratif y 1970au o ran undebau llafur a phobl sy'n gweithio. Mae'n destun siom, ond yn anffodus nid yw'n syndod. Mae'n ymddangos bod yr Aelod naill ai'n camddeall dibenion y Bil yn llwyr—ac rwy'n fwy na pharod i gynnig sesiwn friffio dechnegol yn ddiweddarach i'w roi ar ben ffordd ynghylch hynny—ond mae hefyd yn ceisio camddehongli diben y Bil yn fwriadol a swyddogaeth undebau llafur o fewn y maes gwaith yn y wlad hon. Mae'r cyngor partneriaeth gymdeithasol yn rhoi telerau cyfartal a chyfle cyfartal i undebau llafur, i gyflogwyr o'r sectorau preifat, cyhoeddus a gwirfoddol ac i Lywodraeth Cymru ddweud eu dweud o amgylch y bwrdd. Mae'n ymwneud â chydweithio i wneud gwahaniaeth. Fe wnaethoch chi ddweud eich bod yn cefnogi gwaith teg. Mae hyn yn defnyddio'r ysgogiadau sydd ar gael i ni i wneud gwahaniaeth, ac rydym ni wedi gweld yn ystod y pandemig pa mor bwysig yw hynny wrth i ni ailgodi, nid yn unig yn gryfach, ond yn decach, a chyflawni Cymru lle ceir gwaith teg.

Llefarydd Plaid Cymru, Peredur Owen Griffiths.

Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch am y diweddariad a gafwyd gan y Gweinidog heddiw. Croesawaf y gydnabyddiaeth y bu gwaith dros yr haf gyda phartneriaid allweddol i fireinio cynigion a geir o fewn drafft cynharach o'r Bil. Mae llawer o fewn y drafft rydyn ni'n ei groesawu yn gyffredinol, ac mae Plaid Cymru wedi hyrwyddo caffael lleol ers blynyddoedd llawer fel ffordd o gefnogi busnesau lleol ac ysgogi twf economaidd.

Ers 2012, mae Plaid Cymru wedi galw'n barhaus am fwy o gaffael cyhoeddus, polisi a nodwyd gennym unwaith eto yn ein maniffesto diweddaraf. Rydym ni eisiau cynyddu cyfran cwmnïau Cymru o gontractau o 52 y cant i 75 y cant o'r gyllideb caffael cyhoeddus. Amcangyfrifir y byddai hyn yn creu 46,000 o swyddi ychwanegol ac yn diogelu llawer o swyddi presennol yn economi Cymru. Mae hynny'n fantais bosibl a fyddai'n trawsnewid ein heconomi leol, ein busnesau lleol a'n cymunedau lleol. Dylai'r Llywodraeth hon, o'r diwedd, fanteisio ar y cyfle y mae caffael cyhoeddus yn ei gyflwyno, a gobeithio y bydd y Bil hwn, pan gaiff ei gwblhau, yn gwneud hynny.

Rwy'n sylwi o'r ymatebion i'r ymgynghoriad a gyhoeddwyd yn gynharach eleni fod nifer o faterion sy'n peri pryder wedi eu codi gan bartneriaid allweddol. Cododd Sefydliad Bevan nifer o bwyntiau pwysig yn ystod eu hymateb i'r ymgynghoriad, gan gynnwys yr angen i fynd i'r afael â chyd-destun ehangach y farchnad lafur y bydd y Bil partneriaeth gymdeithasol yn gweithredu ynddi. Mae'r cyd-destun hwn yn cynnwys natur a chyflenwad swyddi eraill yn y farchnad lafur, sgiliau a chymwysterau'r gweithlu, cyd-destun rheoleiddio'r DU, a pherchnogaeth a modelau busnes cyflogwyr. Heb fynd i'r afael â'r materion hyn, dywed Sefydliad Bevan na fydd y Bil yn cyrraedd ei lawn botensial.

Mae Sefydliad Bevan hefyd yn gofyn i amodau'r bartneriaeth gymdeithasol fod yn berthnasol i'r holl gyflogwyr hynny sy'n cael arian cyhoeddus, yn hytrach na chyrff cyhoeddus yn unig. Fe wnaethon nhw fynegi siom hefyd nad yw'r papur yn ymestyn i gadwyni cyflenwi gyda chyflenwyr o Gymru, rhywbeth sy'n hanfodol er mwyn i'r Bil hwn gael y math o effaith drawsnewidiol ar ein heconomi y soniais amdano yn gynharach. Cynigiodd Cyngres yr Undebau Llafur hefyd ddiffiniad newydd o gaffael cyhoeddus sy'n gyfrifol yn gymdeithasol er mwyn sicrhau nad oes unrhyw weithwyr yn cael eu hecsbloetio drwy gronfeydd cyhoeddus, rhywbeth y dylai'r Bil hwn fod yn ofalus iawn i warchod rhagddo.

Dyma rai o'r pwyntiau sydd wedi eu hamlygu yn ystod yr ymgynghoriad, felly hoffwn i wybod nawr, faint, i ddyfynnu eich datganiad, sydd wedi ei fireinio dros yr haf i'w gwneud hi'r ddeddfwriaeth gryfaf, decaf a mwyaf effeithiol y gall fod. Diolch yn fawr.

Diolch am y cwestiynau.

Fe wnaf fy ngorau i ymdrin â rhai o'r pwyntiau allweddol yna. Fe wnaethoch chi gyfeirio, ar ddechrau eich cyfraniad, at y potensial, y pŵer a'r ysgogiadau a geir yn sgil caffael yng Nghymru. Fel y dywedais i yn y datganiad, rydym ni'n credu y dylid pennu cyfeiriad polisi caffael yma yng Nghymru, ond rydym ni'n gweithio'n agos ar draws y Llywodraeth gyda fy nghyd-Aelod, y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol ar sut y gallwn ni fanteisio ar y cyfle i ddiwygio caffael i fynd i'r cyfeiriad polisi hwnnw i weld sut y gallwn ni sicrhau ei fod yn cyflawni'r potensial, yr allbynnau a'r cyfleoedd gorau sydd ar gael, ond hefyd, mewn gwirionedd, i gefnogi'r proffesiwn caffael a'r sector hefyd. Un o'r pethau y gwnaethom ei ddweud yn y Bil hwn oedd ceisio symleiddio pethau yn hytrach na chreu haenau ychwanegol, a sut y gallwn gefnogi'r proffesiwn i gyflawni i'r eithaf, i dyfu ac i ddatblygu yn rhan o hynny. Felly, rwy'n siŵr yn ystod hynt y Bil hwn a diwygio caffael yn ehangach, y bydd diweddariadau a chyfleoedd pellach i Aelodau ddylanwadu ar y cyfeiriad hwnnw a'i lywio hefyd.

Rwy'n gyfarwydd ag ymateb Sefydliad Bevan a nifer o ymatebion eraill i'r ymgynghoriad. Rwy'n credu i mi dreulio'r toriad hanner tymor yn ceisio darllen drwy'r holl ymatebion i'r ymgynghoriad, gan fy mod i'n ei chael yn ddefnyddiol iawn i ddeall yn bersonol y pwyntiau y mae pobl yn eu codi. Ac rwy'n credu bod nifer o bethau yno hefyd. Dywedais yn y datganiad nad yw deddfwriaeth yn unig yn mynd i fynd i'r afael â'r holl bethau hyn, felly mae'n debygol y bydd polisi a all ategu'r ddeddfwriaeth hefyd, er mwyn ymdrin â rhai o'r heriau a'r materion hynny hefyd. Er enghraifft, o edrych ar y sectorau hynny yr ydym ni'n gwybod eu bod yn wynebu heriau penodol ac, yn wir, mae achos busnes dros gael busnesau o amgylch y bwrdd hefyd, i siarad am sut y gallwn ni wella sgiliau a chefnogi gweithwyr o bosib, a bydd hynny yn rhoi cyflogaeth fwy sefydlog a boddhaol iddyn nhw, ond bydd hefyd yn rhoi sefydlogrwydd i'r sectorau. Felly, o fewn y pwyntiau a wnaeth Sefydliad Bevan o ran y farchnad lafur ehangach a gwella sgiliau, y ddyletswydd gwaith teg ynghylch y pethau y gallwn ni eu gwneud o fewn ein cyfrifoldebau datganoledig o ran cefnogi sgiliau a hyfforddiant, rwy'n credu y bydd hynny'n cyflwyno cyfleoedd ac, fel y gwnaethoch chi ei ddweud, yn gosod y ddyletswydd honno ar Weinidogion Cymru i orfod ystyried hynny a gorfod gwneud rhywbeth yn ei gylch, ac iddo fod yn flaenoriaeth ar draws y Llywodraeth hefyd.

Fe wnaethoch chi sôn am y ddyletswydd partneriaeth gymdeithasol a'r galwadau i hynny gynnwys cyrff eraill a sefydliadau eraill. Fel y nodir yn y Bil drafft, roedd yn unol â Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 a'r cyrff cyhoeddus hynny ac, wrth gwrs, mae pobl wedi nodi bod cyrff cyhoeddus eraill wedi dod i rym ers i'r Bil hwnnw gael ei ddeddfu. Felly, yn rhan o'r broses hon o weithio gyda rhanddeiliaid dros yr haf, a phartneriaid eraill, i fireinio'r Bil ac i symud pethau ymlaen er mwyn bod mewn sefyllfa i'w gyflwyno yn y lle hwn, ochr yn ochr â hyn, mewn gwirionedd, roedd adolygiad o'r cyrff fel yr argymhellwyd gan adroddiad y pwyllgor, i'w gynnal i adolygu'r cyrff hynny sydd wedi eu cynnwys o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol. Bydd y gwaith hwnnw yn digwydd ochr yn ochr â'n gwaith ni o fwrw ymlaen â'r Bil ac yna bydd yn helpu i lunio sut y gallwn ni alinio hynny'n well ac edrych a yw'r cyrff iawn wedi eu cynnwys o dan y Ddeddf hon.

Felly, mae llawer o waith wedi bod yn digwydd dros yr haf, yn ymwneud yn bennaf â'r ddyletswydd gwaith teg, wrth gwrs, a hefyd o ran sut y bydd y broses gaffael yn gweithio'n ymarferol. Gwnaed hynny mewn partneriaeth â rhanddeiliaid a phartneriaid cymdeithasol, ac mae hynny yn rhywbeth y byddwn yn parhau i'w wneud wrth i ni geisio cyflwyno'r Bil bellach, ond hefyd, mewn gwirionedd, wrth edrych ar natur weithredol y ddeddfwriaeth hefyd.

Rwy'n credu, i'w roi ar gofnod, y byddaf i'n datgan fy mod i'n aelod balch o undeb llafur, a byddwn i'n annog pobl yn y Siambr hon, Aelodau yn y Siambr hon, i fyfyrio ar rai o'r sylwadau sydd wedi eu gwneud yn ystod y cyfraniadau heddiw, oherwydd yn wir, undebau llafur fel Unite Wales yn fy etholaeth i a gefnogodd Airbus ac a achubodd gannoedd o swyddi yn Airbus drwy gydol y pandemig, pan oedd Llywodraeth Geidwadol y DU yn parhau i'w siomi ac yn esgeuluso'r gweithlu unwaith eto.

Felly, rwy'n diolch i'r Gweinidog am y datganiad heddiw. Mae'r rhain yn gynigion gwych ac yn gyfle gwych i wneud gweithleoedd ar hyd a lled Cymru yn lleoedd tecach a mwy cydweithredol. Yr hyn sy'n hanfodol i mi, Gweinidog, yw bod gan y Ddeddf hon ddannedd i wneud gwahaniaeth gwirioneddol i'r gweithlu, boed yn aelodau o undebau llafur neu'n weithwyr unigol sy'n chwilio am lais i fynnu telerau ac amodau gwell a hyd yn oed gydnabyddiaeth briodol. Nawr, un o'r camau, Gweinidog, i gyflawni hyn, yw cael diffiniad cadarn o waith teg, felly efallai, Gweinidog, y gallech chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Siambr am beth yw hwnnw a pha mor ffyddiog yr ydych chi y bydd hwnnw'n gweithio ar gyfer gweithwyr.

Diolch i'r Aelod, Jack Sargeant, am ei gyfraniad, ac am ddefnyddio'r cyfle i dynnu sylw at yr achos cadarnhaol dros undebau llafur ac i agor ein llygaid i realiti yn hytrach na gwrando ar y rhethreg a'r mythau o'i gwmpas. Fe wnaethom ni weld yn y gogledd-ddwyrain filoedd o swyddi â chyflogau da yn cael eu harbed oherwydd, mewn partneriaeth gymdeithasol, gweithiodd yr undebau llafur gyda'r cyflogwr i lunio ateb er mwyn diogelu'r swyddi hynny ar gyfer y dyfodol hefyd.

Mae'r Aelod yn llygad ei le wrth ddweud y dylem ni sicrhau bod gennym ni ddarn o ddeddfwriaeth a all wneud y gwahaniaeth yr ydym ni eisiau iddo ei wneud. Felly, fel y byddwch chi'n gyfarwydd ag ef, yn y Bil drafft, fe wnaethom ni adael y diffiniad ynghylch y ddyletswydd gwaith teg yn agored, ac o'r sgyrsiau yr ydym ni wedi eu cael â phartneriaid a rhanddeiliaid, y diffiniad a fydd ar y Bil fydd y diffiniad a argymhellwyd gan y Comisiwn Gwaith Teg yr ydym ni eisoes wedi ymrwymo iddo. Yna, wrth gwrs, o ran hynny, bydd yn rhaid i ni archwilio pa ysgogiadau sydd gennym yr ydym yn gyfrifol amdanyn nhw, lle y gallwn wneud y gwahaniaethau ymarferol hynny, boed hynny drwy bethau yr ydym ni wedi sôn amdanyn nhw eisoes fel sgiliau, hyfforddiant neu gyfleoedd eraill hefyd.

Dirprwy Weinidog, rwy'n credu bod y Bil hwn hefyd yn cynnig cyfleoedd i Gymru, yn arbennig o ran caffael cyhoeddus. Fel aelod blaenorol o gabinet llywodraeth leol dros yr economi, un o'r pethau yr oeddwn i'n arfer ei glywed drwy'r amser gan fusnesau ledled Powys oedd, 'Sut gallwn ni fod yn rhan o gaffael cyhoeddus? Sut gallwn ni helpu i ddatblygu'r economi leol?' Ac rwy'n credu bod angen i ni fod yn feiddgar yma a cheisio arwain y byd ym maes caffael cyhoeddus yn wirioneddol. Gall caffael cyhoeddus ychwanegu manteision enfawr i'r economi leol o ran swyddi a chyfleoedd; hefyd yn ein hysgolion, drwy ddarparu prydau o ffynonellau lleol, addysgu pobl ifanc o ble mae eu bwyd yn dod, ac mae pennod 7 o'r Bil, rwy'n credu, yn bwysig iawn ar gyfer gwneud hynny o fewn addysg ehangach ein plant. Hoffwn i wybod pa sgyrsiau yr ydych chi wedi eu cael â chydweithwyr llywodraeth leol i'w paratoi nhw os caiff y Bil hwn ei basio yma a hefyd â'r Weinyddiaeth Amddiffyn, sydd â phresenoldeb mawr yng Nghymru ac sy'n rhan fawr o gaffael cyhoeddus yn y wlad. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod ni'n sicrhau ei bod hi'n rhan o hyn yn gynnar er mwyn sicrhau ei bod yn gallu caffael cynnyrch lleol sydd o fudd i swyddi a bywoliaeth pobl yng Nghymru. Felly, hoffwn i weld rhai ymrwymiadau gennych chi y byddwn ni'n sicrhau, drwy'r pwerau sydd gennym ni yma, y bydd caffael cyhoeddus ar gael i fusnesau lleol ac y gallan nhw wneud cais amdano, oherwydd rwy'n credu mai dyna'r ffordd y gallwn ni ddiogelu swyddi a bywoliaeth wrth i ni ddod allan o'r pandemig hwn. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Diolch, Dirprwy Lywydd, ac mae'r Aelod yn gwneud rhai pwyntiau adeiladol iawn, fel y gwnaethoch chi ei ddweud o'r blaen, y potensial y mae caffael yn ei roi i ni yma yng Nghymru i wneud gwahaniaeth gwirioneddol, i gefnogi gwaith mewn gwirionedd, ond yn ddiofyn i gefnogi'r economi leol, oherwydd os yw pobl mewn swyddi boddhaol, maen nhw'n fwy tebygol o wario yn yr economi leol hefyd, felly mae'r cysylltiad hwnnw yno. Fel y dywedais i o'r blaen, mae'r Bil hwn yn un agwedd ar hynny ond ymysg diwygio caffael ehangach. Ac un peth y byddwn i'n ei awgrymu yw, pan oeddech chi'n tyfu i fyny na fyddech chi byth wedi dweud, 'Mae caffael yn cynnig cyfle cyffrous iawn,' ond y mae'n gwneud hynny'n llwyr, ac mae'n un o'r ysgogiadau allweddol hynny sydd ar gael i ni yng Nghymru heb amheuaeth, rwy'n gwybod, nid yn unig o fewn y Bil hwn ac o safbwynt partneriaeth gymdeithasol, caffael cyhoeddus yn y Bil hwn ei hun, ond ar draws y Llywodraeth, ac mae'n gweithio ar y ffordd y gallwn ni fanteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd hynny. Byddwn i'n fwy na pharod i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelod, a hefyd os oes gennych chi unrhyw awgrymiadau yr hoffech eu cyfrannu at y broses honno, byddwn i'n eu croesawu hefyd.

Dim ond i grybwyll y pwynt a wnaethoch—. Yn bendant, gallwn ni siarad am bartneriaeth, ac mae'r Bil hwn wedi ei ddatblygu drwy gael y sgyrsiau hynny â'r bobl a'r sefydliadau y bydd yn effeithio arnyn nhw. Felly, rydym ni wedi gweithio gyda llywodraeth leol drwy'r gymdeithas llywodraeth leol, ond mae'n amlwg y bydd angen sgyrsiau ac arweiniad a chymorth manylach wrth i ni lunio manylion ac effaith weithredol y ddeddfwriaeth newydd hefyd.

Ac yn olaf, Sarah Murphy.

Diolch i chi, Gweinidog. A minnau yn undebwraig lafur falch arall, rwy'n croesawu eich datganiad yn fawr a'r ffaith bod Llywodraeth Cymru yn blaenoriaethu Bil gyda gwaith teg wrth ei wraidd, ac ymrwymiad i hyrwyddo undebau llafur a chydfargeinio, fel y gall datblygu a thwf diwydiant fod o fudd i gyflogwyr a gweithwyr.

Fodd bynnag, yn frawychus, pan wnes i a'r Athro Lina Dencik o'r Labordy Cyfiawnder a Chasglu Data ym Mhrifysgol Caerdydd gyfweld ag aelodau undebau llafur y llynedd, fe wnaethon nhw ddisgrifio amrywiaeth o ddata newydd, monitro pwrpasol ac arferion gwyliadwriaeth a all lesteirio awtonomiaeth gweithwyr a chydfargeinio. Er enghraifft, gellir defnyddio technoleg adnabod wynebau i sganio mannau gwaith a nodi pryd y mae cynrychiolwyr undeb yn siarad â gweithwyr. Ac rydym ni'n gwybod o adroddiadau sydd ar gael i'r cyhoedd fod yr uwchgwmni rhyngwladol Amazon yn trefnu i'w ddadansoddwyr fonitro'n ofalus weithgaredd trefnu llafur ac undebau eu gweithwyr ledled Ewrop, ac fe honnir iddo gael ei ddal yn pardduo enw da gweithwyr a geisiodd drefnu eu cydweithwyr. Felly, Gweinidog, pa ystyriaeth sydd wedi ei rhoi i sut y gallai technolegau newydd a gwyliadwriaeth yn y gweithle effeithio ar gydfargeinio a gallu undebau llafur i drefnu, er mwyn sicrhau bod y Bil hwn yn addas ar gyfer y byd gwaith yn awr ac yn cyflawni'r nod y caiff pawb eu trin yn yr un modd er mwyn i bawb ffynnu?

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei chwestiwn? A sylwaf fod yr Aelod wedi gwneud llawer o waith ynghylch yr heriau sy'n ymwneud â beth y mae technoleg ddigidol yn ei olygu i'r byd gwaith, dyfodol gwaith a'r peryglon a allai ddod yn sgil hynny mewn gwirionedd yn ogystal â photensial. Rydym ni'n gwybod, pan gaiff ei defnyddio'n gyfrifol, y gall technoleg fod yn rym er lles; mae'n darparu cymorth a hyblygrwydd, fel yr ydym ni wedi ei weld mewn llawer o achosion yn ystod y 18 mis diwethaf yn ystod y pandemig, pan fu'n rhaid i lawer ohonom ni weithio'n wahanol. Mae rhai sefydliadau sydd efallai wedi gwrthsefyll y newid hwnnw yn y gorffennol wedi gweld y gall pobl, mewn gwirionedd, fod yr un mor gynhyrchiol pan fyddan nhw'n gweithio mewn lleoliad gwahanol. Ond, fel yr ydych chi'n ei ddweud, mae ochr arall i'r geiniog pan ellir ei defnyddio ar gyfer gwahanol gymhellion.

Mae heriau i ni, onid oes, oherwydd nid yw cyfraith cyflogaeth a chysylltiadau diwydiannol wedi eu datganoli. Rwy'n myfyrio, o ran beth y mae dyfodol gwaith yn ei olygu, ar ba ddulliau dylanwadu sydd gennym ni a sut y gallwn ni ddylanwadu, dyma'r math o beth y byddech chi, mae'n debyg—. Nid fy lle i yw penderfynu beth ddylai'r cyngor partneriaeth gymdeithasol, pan ddaw i fodolaeth gobeithio, weithio arno. Ond mae gwaith yn y dyfodol ac effaith pethau fel newidiadau digidol mewn patrymau gwaith a sut y mae'r gwaith hwnnw yn edrych yn y dyfodol a sut y mae'n gweithio ar gyfer gweithleoedd, i weithwyr ac i'r wlad gyfan yn bendant yn rhywbeth a ddylai fod ar ei agenda. Ac rwy'n credu, yn y cyfamser, y byddwn i'n hapus iawn i gyfarfod â chi efallai i ddysgu mwy am y gwaith hwnnw ac efallai i ddechrau edrych ar yr hyn y gallwn ni fod yn ei wneud nawr mewn gwirionedd.

Rwyf i wedi cael cais gan Aelod i ofyn un cwestiwn arall ac roedd o fewn yr amser ac mae gennym ni ddigon o amser, felly rwy'n ei ganiatáu, ond cofiwch ei fod yn gwestiwn ar ddatganiad ac nid araith. Felly, Mark Isherwood.

Diolch. Yn eich datganiad, rydych chi'n dweud y byddwch chi'n rhoi gwaith teg, datgarboneiddio a llesiant wrth wraidd caffael, ond nid ydych chi'n sôn am y canllawiau presennol ar gyfer caffael, sy'n seiliedig ar ansawdd, gwerth a phris a hefyd hyblygrwydd achosion lleol a chymunedol er budd cymunedau lleol. Felly, sut y byddwch chi'n sicrhau na fydd y blaenoriaethau yr ydych yn eu nodi yn arwain at gaffael drytach o ansawdd is a bod materion fel cost, ansawdd, gwerth a budd cymunedol yn dal i fod wrth wraidd y penderfyniadau a wneir?

Diolch i'r Aelod am gael y cwestiwn i mewn ar yr unfed awr ar ddeg. Mae'n gwestiwn allweddol iawn o ran sicrhau mewn gwirionedd nad ydym ni'n effeithio ar bethau pan fyddwn yn gwybod bod gwerth yno'n barod. Ac fel y dywedais yn y datganiad, bydd mwy o waith i ddilyn sy'n rhan o gyfleoedd ehangach diwygio caffael, wrth i ni weithredu'n gyson â phroses Llywodraeth y DU ac edrych ar hynny'n ehangach. Felly, gwn y bydd fy nghyd-Aelod, y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol, yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am hynny. Ond rydym yn ymwybodol iawn, fel y dywedais o'r blaen, nad ydym ni eisiau creu biwrocratiaeth ychwanegol ac nid ydym ni eisiau dyblygu; rydym ni eisiau ategu, gwella a sicrhau bod y cyfan yn cyd-fynd â'i gilydd mewn ffyrdd llawer gwell yn y dyfodol.

Mae gen i Aelod arall nawr, yn y nawfed munud wedi'r hanner cant o'r unfed awr ar ddeg. Gofynnaf i bob Aelod ymdrechu i gyflwyno eu ceisiadau mewn amser priodol, os gwelwch yn dda, er mwyn i ni gael cyfle. Mike Hedges. A dyma'r siaradwr olaf. [Chwerthin.]

Diolch. A gaf i gytuno â'r hyn a gododd Sarah Murphy, oherwydd rwy'n credu bod hwnnw yn fater sy'n mynd i fod yn destun pryder mawr ac yn fwy o bryder wrth i amser fynd heibio?

Ond y cwestiwn yr wyf i eisiau ei ofyn yw: beth allwn ni ei wneud i wneud contractau yn llai? Rwy'n cytuno nad oes hanner digon yn cael ei roi i gwmnïau llai y tu mewn i gymunedau, ond y rheswm yw bod pobl yn ei becynnu—gan gynnwys Llywodraeth Cymru, gan gynnwys awdurdodau lleol—mewn contractau mor fawr fel mai dim ond cwmnïau mawr a all ymgeisio. Os cymerwch chi ddatblygiad yr A55, y tro diwethaf iddo gael ei gynnig, cafodd ei gynnig ar raddfa mor fawr fel na allai unrhyw gwmni yn y gogledd ymgeisio, ac roedd yr holl bobl a allai ymgeisio yn rhai o gwmnïau mawr a oedd wedi eu lleoli ar draws y byd. Felly, sut y gallwn ni wneud contractau yn llai, fel y gall cwmnïau lleol a phobl leol elwa?

Diolch i'r Aelod am lwyddo i ofyn ei gwestiwn ar yr unfed awr ar ddeg, gan godi unwaith eto rai pwyntiau dilys iawn ynghylch pa mor agored yw'r broses gaffael a'r cyfleoedd a ddaw yn ei sgil, nid yn unig o ran creu gwaith boddhaol, ond wrth gefnogi'r cwmnïau llai hynny, yr economi sylfaenol, cymunedau lleol mewn gwirionedd. Felly, mae'n sicr yn rhywbeth sydd wrth wraidd y gwaith o ystyried diwygio'r broses gaffael, i sicrhau bod y cyfleoedd hynny ar gael, i gwmnïau ac i'r bobl a allai weithio iddyn nhw yn y dyfodol o bosibl ym mhob un o'n hetholaethau a'n cymunedau ledled y wlad.

Diolch, Ddirprwy Weinidog.

Eitem 6. Gohiriwyd yr eitem hon tan 28 Medi. Daw hynny â thrafodion heddiw i ben.