Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
16/12/2020Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:29 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:29 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau heddiw, dwi eisiau nodi ychydig o bwyntiau. Cynhelir y cyfarfod hwn ar ffurf hybrid, gyda rhai Aelodau yn Siambr y Senedd, ac eraill yn ymuno drwy gyswllt fideo. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan yn nhrafodion y Senedd, lle bynnag y bônt, yn cael eu trin yn gyfartal. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer Cyfarfod Llawn heddiw, ac mae'r rheini wedi'u nodi ar eich agenda. A dwi eisiau atgoffa Aelodau fod y Rheolau Sefydlog sy'n ymwneud â threfn yn y Cyfarfod Llawn yn berthnasol i'r cyfarfod yma, ac yr un mor berthnasol i'r Aelodau sydd yn y Siambr â'r rhai sydd yn ymuno drwy fideo.
Welcome, all, to this Plenary session. Before we begin today, I want to set out a few points. This meeting will be held in hybrid format, with some Members in the Senedd Chamber and others joining by video-conference. All Members participating in proceedings of the Senedd, wherever they may be, will be treated equally. A Plenary meeting held using video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting, and those are set out on your agenda. And I would remind Members that Standing Orders relating to order in Plenary meetings apply to this meeting, and apply equally to Members in the Chamber as to those joining virtually.
Yr eitem gyntaf y prynhawn yma yw'r cwestiwn brys, sydd i'w ofyn i'r Prif Weinidog, ac mae'n mynd i gael ei ofyn gan Paul Davies.
The first item this afternoon is the emergency question, which is to be asked to the First Minister, and it will be asked by Paul Davies.
A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gynigion Llywodraeth Cymru i gyflwyno cyfyngiadau pellach i ymateb i'r pandemig COVID-19? (EQ0008)
Will the First Minister make a statement on the Welsh Government’s proposals to introduce further restrictions in response to the COVID-19 pandemic? (EQ0008)
The virus cases in Wales continue to rise, putting our NHS under intense and sustained strain, from a combination of pandemic and winter pressures. The conditions have been met in Wales to move to alert level 4, as set out in the document published—[Interruption.]
Mae nifer achosion y feirws yng Nghymru yn parhau i godi, gan roi ein GIG o dan straen dwys a pharhaus, drwy gyfuniad o bwysau’r pandemig a phwysau’r gaeaf. Mae'r amodau wedi'u cyrraedd yng Nghymru i symud i lefel rhybudd 4, fel y nodir yn y ddogfen a gyhoeddwyd—[Torri ar draws.]
Sorry, First Minister. I think you can carry on.
Mae’n ddrwg gennyf, Brif Weinidog. Rwy'n credu y gallwch barhau.
Apologies, Llywydd. Conditions have been met in Wales to move to alert level 4, as set out in the document published on Monday of this week. We will introduce new tightened measures to protect people's health and to save lives.
Ymddiheuriadau, Lywydd. Mae'r amodau wedi'u cyrraedd yng Nghymru i symud i lefel rhybudd 4, fel y nodir yn y ddogfen a gyhoeddwyd ddydd Llun yr wythnos hon. Byddwn yn cyflwyno mesurau newydd tynnach i ddiogelu iechyd pobl ac i achub bywydau.
Thank you for that response, First Minister. Of course, it's deeply regrettable that Wales is at the point where further nationwide restrictions will be implemented to combat the dramatic rise in COVID-19 cases across the country, and this will be a bitter blow for many people across Wales who have complied with Government restrictions all year long and now face further restrictions on their lives. However, the figures speak for themselves, and given that the R rate is now above 1.4 in Wales, and because the confirmed case rate has exceeded the threshold for alert level 4 in the coronavirus control plan, then I can very much understand the basis of the Welsh Government's decision.
Firstly, there will be many people who will understandably question perhaps the proportionality of these measures, particularly those people that live in areas like Gwynedd and Ynys Môn. So, can the First Minister confirm that these arrangements will be reviewed and that targeted restrictions will be brought forward for specific areas if the scientific evidence permits? Of course, at present, these measures will follow a period of relaxation in restrictions between 23 and 27 December, where people from Wales will be permitted to travel across the UK. And I know that the Welsh Government and the UK Government have been discussing the Christmas period over the past 24 hours, and I understand that a statement will be forthcoming in due course. But perhaps the First Minister could make it clear exactly what the arrangements are in relation to travel, both within Wales and, indeed, across other parts of the United Kingdom as well.
It's also crucial that there is adequate funding and resources in place to underpin the move to level 4 restrictions in Wales, so that people and businesses that need support can have access to it. We simply can't allow people and businesses to bear the brunt of these restrictions without Government support. And so, can he tell us what additional support has been earmarked for level 4 restrictions, and can he confirm that support will be made available urgently and not further down the line?
Now, support must be forthcoming for people who need it in terms of their mental health, and I seriously hope that the Welsh Government is prioritising mental health services and support to ensure that people will be supported throughout this period. Therefore, can the First Minister tell us more about the assistance that he will be making available during the alert level 4 period?
Whilst these restrictions are being introduced during a period where children and young people are not in school and in university settings, there will still be some concerns over what this announcement may mean for the start of the next academic term. And so, can the First Minister confirm what discussions are taking place with the education sector about the impact of level 4 restrictions? And can he confirm that he still intends to allow children and students to return to schools, colleges and universities in January?
The Welsh Government also has a duty to effectively communicate any precautionary measures to the people of Wales in order to instil public confidence and compliance with these new measures. And so, between now and 26 December, can he tell us what guidance and communication will be made by the Welsh Government, to ensure the people of Wales fully understand the new measures, how they can actually access support, and, crucially, why these restrictions are now being implemented in the first place?
And, finally, Llywydd, perhaps the First Minister could tell us how these restrictions will be evaluated alongside the vaccine deployment programme, as that will also have an important role in tackling the virus over the Christmas period. The people of Wales need hope, and the vaccine programme is an important part of reminding the people that there is light at the end of this very dark tunnel and we have to be positive about the progress being made on this front. Therefore, it's crucial that further detail is now provided on these matters, and I welcome any further updates that the First Minister is able to give in his response. Diolch, Llywydd.
Diolch am eich ymateb, Brif Weinidog. Wrth gwrs, mae'n destun cryn ofid fod Cymru wedi cyrraedd y pwynt lle bydd cyfyngiadau pellach yn cael eu rhoi ar waith yn genedlaethol i ymladd y cynnydd dramatig mewn achosion o COVID-19 ledled y wlad, a bydd hon yn ergyd chwerw i lawer o bobl ar draws Cymru sydd wedi cydymffurfio â chyfyngiadau’r Llywodraeth drwy'r flwyddyn ac sydd bellach yn wynebu cyfyngiadau pellach ar eu bywydau. Fodd bynnag, mae'r ffigurau'n siarad drostynt eu hunain, ac o ystyried bod cyfradd R bellach yn uwch na 1.4 yng Nghymru, a chan fod cyfradd yr achosion a gadarnhawyd yn uwch na'r trothwy ar gyfer lefel rhybudd 4 yng nghynllun rheoli’r coronafeirws, rwy’n deall yn iawn yr hyn sy’n sail i benderfyniad Llywodraeth Cymru.
Yn gyntaf, bydd llawer o bobl, yn ddealladwy, yn cwestiynu cymesuredd y mesurau hyn o bosibl, yn enwedig pobl sy'n byw mewn ardaloedd fel Gwynedd ac Ynys Môn. Felly, a all y Prif Weinidog gadarnhau y bydd y trefniadau hyn yn cael eu hadolygu, ac y bydd cyfyngiadau wedi'u targedu yn cael eu cyflwyno mewn ardaloedd penodol os yw'r dystiolaeth wyddonol yn caniatáu hynny? Wrth gwrs, ar hyn o bryd, bydd y mesurau hyn yn dilyn cyfnod o lacio cyfyngiadau rhwng 23 a 27 Rhagfyr, lle caniateir i bobl o Gymru deithio ledled y DU. A gwn fod Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU wedi bod yn trafod cyfnod y Nadolig dros y 24 awr ddiwethaf, a deallaf y bydd datganiad yn cael ei wneud maes o law. Ond efallai y gallai'r Prif Weinidog egluro beth yn union yw'r trefniadau mewn perthynas â theithio, yng Nghymru, ac yn wir, ar draws rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig hefyd.
Mae hefyd yn hanfodol fod cyllid ac adnoddau digonol ar waith yn sail i'r newid i gyfyngiadau lefel 4 yng Nghymru, fel y gall pobl a busnesau sydd angen cymorth gael mynediad ato. Yn syml, ni allwn ganiatáu i bobl a busnesau ysgwyddo baich y cyfyngiadau hyn heb gymorth y Llywodraeth. Ac felly, a all ddweud wrthym pa gymorth ychwanegol sydd wedi'i glustnodi ar gyfer cyfyngiadau lefel 4, ac a all gadarnhau y bydd cymorth yn cael ei ddarparu ar frys ac nid yn nes ymlaen?
Nawr, mae’n rhaid rhoi cymorth i bobl sydd ei angen er mwyn eu hiechyd meddwl, ac rwy’n mawr obeithio bod Llywodraeth Cymru yn blaenoriaethu gwasanaethau a chymorth iechyd meddwl, er mwyn sicrhau y bydd pobl yn cael eu cynnal drwy gydol y cyfnod hwn. Felly, a all y Prif Weinidog ddweud mwy wrthym am y cymorth y bydd yn ei ddarparu yn ystod y cyfnod rhybudd lefel 4?
Er bod y cyfyngiadau hyn yn cael eu cyflwyno mewn cyfnod pan nad yw plant a phobl ifanc yn yr ysgol ac mewn lleoliadau prifysgol, bydd pryderon o hyd ynghylch yr hyn y gall y cyhoeddiad hwn ei olygu ar gyfer dechrau'r tymor academaidd nesaf. Ac felly, a all y Prif Weinidog gadarnhau pa drafodaethau sy'n mynd rhagddynt gyda'r sector addysg ynghylch effaith cyfyngiadau lefel 4? Ac a all gadarnhau ei fod yn dal yn bwriadu caniatáu i blant a myfyrwyr ddychwelyd i ysgolion, colegau a phrifysgolion ym mis Ionawr?
Mae dyletswydd ar Lywodraeth Cymru hefyd i gyfleu unrhyw fesurau rhagofalus i bobl Cymru yn effeithiol er mwyn ennyn hyder y cyhoedd a’u cydymffurfiaeth â'r mesurau newydd hyn. Ac felly, rhwng nawr a 26 Rhagfyr, a all ddweud wrthym pa ganllawiau a chyfathrebiadau a gaiff eu gwneud gan Lywodraeth Cymru er mwyn sicrhau bod pobl Cymru yn deall y mesurau newydd yn llawn, sut y gallant gael gafael ar gymorth, ac yn allweddol, pam fod y cyfyngiadau hyn yn cael eu rhoi ar waith yn y lle cyntaf?
Ac yn olaf, Lywydd, efallai y gallai'r Prif Weinidog ddweud wrthym sut y bydd y cyfyngiadau hyn yn cael eu gwerthuso ochr yn ochr â’r rhaglen frechu, gan y bydd gan honno hefyd rôl bwysig yn mynd i'r afael â'r feirws dros gyfnod y Nadolig. Mae angen gobaith ar bobl Cymru, ac mae'r rhaglen frechu yn rhan bwysig o atgoffa'r bobl fod golau ar ben draw’r twnnel tywyll iawn hwn ac mae’n rhaid i ni fod yn bositif ynglŷn â'r cynnydd a wneir yn hyn o beth. Felly, mae'n hanfodol fod mwy o fanylion yn cael eu darparu nawr ar y materion hyn, ac rwy'n croesawu unrhyw ddiweddariadau pellach y gall y Prif Weinidog eu rhoi yn ei ymateb. Diolch, Lywydd.
Llywydd, I thank the leader of the opposition both for his understanding of the conditions that have led to today's announcement and for the detailed questions that he has posed. It is our intention that these will be all-Wales restrictions, despite the fact that there is variation in the level of coronvirus in different parts of Wales. Coronavirus is rising in every part of our country, and we have an obligation to take the action that will protect all parts of our country, and that is why we will do this on an all-Wales basis. But, as Paul Davies acknowledged, the document published on Monday sets out a path through which, if some parts of Wales in a reliable and sustainable way demonstrated that they were in a different part of the spectrum to other parts of Wales, that can be recognised through different levels of restriction. We are not in that position here today. But I've given a commitment today that we will review the level 3, level 4 restrictions three weeks after they are introduced, and that will give us an opportunity to see whether that reliable, sustainable differentiation has been achieved.
On travel arrangements, the travel arrangements for the five days of the Christmas period are not changing. The advice to people will be strengthened today in the joint statement that we will publish from all four Governments, urging people only to travel where necessary, and particularly not to travel from high-incidence to low-incidence areas, and I very much endorse that advice, which will be set out later in the afternoon.
As for funding, we will provide a further enhanced level of funding beyond the £340 million we have already announced. We will make details of that available before the end of this week. We will look to use, as much as possible, established means of getting help from the Welsh Government to the businesses who require it, because using established mechanisms means that we can do it most swiftly. And I reported to the Senedd yesterday that, in the package of measures originally announced when changes were made to hospitality, millions of pounds have already been put into the hands of businesses that are affected, and I'm very grateful indeed to our local authority colleagues for the help that they are providing in that.
We rehearsed yesterday and the leader of the opposition made a number of important points about mental health, Llywydd. I won't repeat them here, other than to say that, in the balance of harm that lie behind all the decisions we make as a Government, the impact on people's mental health and well-being is always consciously part of the calculation that we make, and we go on doing that, and the services that we provide to help people with the impact of changes on their mental well-being will be there in the post-Christmas period.
There are discussions going on, of course, about the start of the next term of education. I discussed this matter myself with the education Minister yesterday, and she continues to be directly engaged with local education authorities, trade unions, parents and others. It remains a significant priority for the Welsh Government to make sure that children do not lose out on education, and that is how we will approach the start of the next school term.
Finally, to agree with what Paul Davies said about the importance of offering people some hope, even in these very difficult times, vaccination will continue as planned during the level 4 restriction period. We've had the first vaccination of care home residents happening in Wales today. Despite the very significant short-term challenges we face, the prospects into next year are different, and communicating that to our fellow citizens remains part of how we will help people to deal with the difficulties that we know are faced in individual lives by the circulation of the virus in Wales.
Lywydd, diolch i arweinydd yr wrthblaid am ei ddealltwriaeth o'r amgylchiadau sydd wedi arwain at y cyhoeddiad heddiw ac am y cwestiynau manwl y mae wedi'u gofyn. Ein bwriad yw y bydd y rhain yn gyfyngiadau ar gyfer Cymru gyfan, er gwaethaf y ffaith bod amrywiad yn lefel y coronafeirws mewn gwahanol rannau o Gymru. Mae’r coronafeirws yn codi ym mhob rhan o'n gwlad, ac mae'n rhaid inni gymryd y camau a fydd yn diogelu pob rhan o'n gwlad, a dyna pam y byddwn yn gwneud hyn ar sail Cymru gyfan. Ond fel y cydnabu Paul Davies, mae’r ddogfen a gyhoeddwyd ddydd Llun yn nodi llwybr y gellid ei gydnabod drwy wahanol lefelau o gyfyngiadau pe bai rhai rhannau o Gymru yn dangos mewn ffordd ddibynadwy a chynaliadwy eu bod ar ran wahanol o’r sbectrwm i rannau eraill o Gymru. Nid ydym yn y sefyllfa honno yma heddiw. Ond rwyf wedi rhoi ymrwymiad heddiw y byddwn yn adolygu'r cyfyngiadau lefel 3, lefel 4 dair wythnos ar ôl iddynt gael eu cyflwyno, a bydd hynny'n rhoi cyfle i ni weld a yw'r gwahaniaeth dibynadwy, cynaliadwy hwnnw wedi'i gyflawni.
O ran trefniadau teithio, nid yw'r trefniadau teithio ar gyfer pum niwrnod cyfnod y Nadolig yn newid. Bydd y cyngor i bobl yn cael ei gryfhau heddiw yn y datganiad ar y cyd y byddwn yn ei gyhoeddi gan y pedair Llywodraeth, yn annog pobl i deithio pan fo angen yn unig, ac yn arbennig, i beidio â theithio o ardaloedd lle ceir nifer uchel o achosion i ardaloedd lle ceir nifer isel o achosion, ac rwy'n llwyr gefnogi’r cyngor hwnnw, a fydd yn cael ei nodi yn ddiweddarach y prynhawn yma.
O ran cyllid, byddwn yn darparu lefel uwch o gyllid y tu hwnt i'r £340 miliwn rydym eisoes wedi'i gyhoeddi. Byddwn yn sicrhau bod manylion ynglŷn â hynny ar gael cyn diwedd yr wythnos hon. Byddwn yn ceisio gwneud cymaint â phosibl o ddefnydd o'r dulliau sefydledig o roi cymorth gan Lywodraeth Cymru i'r busnesau sydd ei angen gan fod defnyddio mecanweithiau sefydledig yn golygu y gallwn wneud hynny’n gyflym. A dywedais wrth y Senedd ddoe, yn y pecyn o fesurau a gyhoeddwyd yn wreiddiol pan wnaed newidiadau i letygarwch, mae miliynau o bunnoedd eisoes wedi'u rhoi i fusnesau yr effeithir arnynt, ac rwy'n ddiolchgar iawn yn wir i'n cymheiriaid yn yr awdurdodau lleol am y cymorth y maent yn ei roi gyda hynny.
Fe fuom yn trafod ddoe a gwnaeth arweinydd yr wrthblaid nifer o bwyntiau pwysig am iechyd meddwl, Lywydd. Nid wyf am eu hailadrodd yma, ar wahân i ddweud, o ran cydbwysedd y niwed sydd y tu ôl i'r holl benderfyniadau a wnawn fel Llywodraeth, fod yr effaith ar iechyd meddwl a lles pobl bob amser yn rhan ymwybodol o'r cyfrifiad a wnawn, ac rydym yn parhau i wneud hynny, a bydd y gwasanaethau a ddarparwn i helpu pobl gydag effaith y newidiadau ar eu lles meddyliol ar gael yn y cyfnod ar ôl y Nadolig.
Mae trafodaethau’n parhau, wrth gwrs, ynglŷn â dechrau’r tymor addysg nesaf. Trafodais y mater hwn fy hun gyda’r Gweinidog Addysg ddoe, ac mae’n parhau i ymgysylltu’n uniongyrchol ag awdurdodau addysg lleol, undebau llafur, rhieni ac eraill. Mae sicrhau nad yw plant ar eu colled o ran addysg yn parhau i fod yn flaenoriaeth hollbwysig i Lywodraeth Cymru, a dyna sut y byddwn yn mynd ati ar ddechrau'r tymor ysgol nesaf.
Yn olaf, gan gytuno â'r hyn a ddywedodd Paul Davies ynglŷn â phwysigrwydd cynnig rhywfaint o obaith i bobl, hyd yn oed yn y cyfnod anodd iawn hwn, bydd brechu’n parhau fel y cynlluniwyd yn ystod cyfnod y cyfyngiadau lefel 4. Rhoddwyd y brechlynnau cyntaf i breswylwyr cartrefi gofal yng Nghymru heddiw. Er gwaethaf yr heriau tymor byr sylweddol iawn sy'n ein hwynebu, mae'r rhagolygon ar gyfer y flwyddyn nesaf yn wahanol, ac mae cyfathrebu hynny i'n cyd-ddinasyddion yn parhau i fod yn rhan o'r ffordd y byddwn yn helpu pobl i ymdopi â'r anawsterau y gwyddom eu bod yn cael eu hwynebu ym mywydau unigolion yn sgil lledaeniad y feirws yng Nghymru.
We called yesterday for you, First Minister, to give urgent consideration to introducing tier 4 restrictions earlier than the twenty-eighth, if, as is clear, many areas in Wales are already at the level of severity that is set out in the document that you published. So, we welcome that. The obvious question is, given that many areas in Wales are already at that level of severity, why wait even until Christmas evening and the days following. Why not intervene earlier, particularly in those areas of the highest infection? In relation to some areas of Wales, for instance, in the north-west—I believe, there were no new cases in Ynys Môn yesterday—is there not a case still, given that you've conceded the principle of having a regionalised or localised approach as appropriate, why that regional approach shouldn't be also implemented earlier to reflect what does seem to be a different pattern in those parts of Wales?
In relation to the Christmas relaxation, I welcome the new guidance from the Welsh Government, but isn't there a danger that if the guidance and the rules are not aligned, that could lead to mixed messaging and confusion? And I say that particularly given the very different message coming out of London and Westminster this afternoon, where the Prime Minister, in the last hour, has been on his feet saying that there was 'unanimous agreement' that the Christmas plans must still go ahead. And he's been characterising the leader of your party as the Christmas Grinch who would steal Christmas, and he's been the one defending it. He said some rather negative things about the Welsh Government's policy in relation to the firebreak as well at the same time. So, it seems to me that there is a danger, because of the mixed messaging, that people won't get the message that you're trying to get out that we're in a different situation in Wales, and, as a result of that, we can't relax the rules in the same way and, unless you change the rules, people might draw the wrong conclusion, First Minister. So, I'd like you particularly to address this point as to whether we need to change the rules in order to back up the clear guidance that you have now embraced.
On a more general level, we've had a number of changes in Welsh Government policy in short order, haven't we, over the last six weeks? So, we had the firebreak. We believe we came out of the firebreak too abruptly. We said that at the time—that there should have been a kind of buffer phase of still higher restrictions. We went then to probably, actually, at the time, First Minister, one of the most liberal regimes in terms of rules anywhere in the UK for a period, then we moved into what some would have seen as a fairly rapid or draconian shift to higher restrictions. Now, we've had this announcement today. I think the Welsh Government has, relatively speaking—compared, certainly, to the UK Government—had high levels of approval, largely because of the consistency and the cautious, slow and steady approach that you've adopted for most of the pandemic. Do you think that that has been undone over the last few weeks? How can you rebuild that sense of a clear, consistent line so we don't have a chopping and changing approach, where we're going in and out of restrictions, and that is causing confusion and some degree of public fatigue, so that, where we're now moving, sadly, into a situation where we have to increase the level of restrictions again, we can see a clear and consistent path to driving the level of prevalence down and moving down the tiers, rather than having to move them up and down, as we've seen, unfortunately, over the last few weeks?
Fe wnaethom alw arnoch ddoe, Brif Weinidog, i roi ystyriaeth frys i gyflwyno cyfyngiadau haen 4 cyn 28 Rhagfyr os oes llawer o ardaloedd yng Nghymru, fel sy'n amlwg, eisoes ar lefel y difrifoldeb a nodir yn y ddogfen a gyhoeddwyd gennych. Felly, rydym yn croesawu hynny. Y cwestiwn amlwg yw, o gofio bod llawer o ardaloedd yng Nghymru eisoes ar y lefel honno o ddifrifoldeb, pam aros hyd yn oed tan noswyl y Nadolig a'r dyddiau canlynol. Pam ddim ymyrryd yn gynharach, yn enwedig yn yr ardaloedd sydd â’r lefelau uchaf o haint? Mewn perthynas â rhai ardaloedd yng Nghymru, er enghraifft, yn y gogledd-orllewin—ni chredaf y cafwyd unrhyw achosion newydd ar Ynys Môn ddoe—onid oes achos i ddadlau o hyd, o ystyried eich bod wedi cyfaddef bod egwyddor defnyddio dull rhanbarthol neu ddull lleol yn briodol, pam na ddylid rhoi’r dull rhanbarthol hwnnw ar waith yn gynharach hefyd i adlewyrchu’r hyn sydd i'w weld yn batrwm gwahanol yn y rhannau hynny o Gymru?
Mewn perthynas â’r llacio ar gyfer y Nadolig, rwy'n croesawu'r canllawiau newydd gan Lywodraeth Cymru, ond onid oes perygl, os nad yw'r canllawiau a'r rheolau wedi'u halinio, y gallai hynny arwain at negeseuon cymysg a dryswch? A dywedaf hynny'n arbennig o gofio’r neges wahanol iawn a ddaw o Lundain a San Steffan y prynhawn yma, lle mae Prif Weinidog y DU, yn yr awr ddiwethaf, wedi bod ar ei draed yn dweud bod ‘cytundeb unfrydol’ fod yn rhaid i gynlluniau’r Nadolig fynd yn eu blaenau o hyd. Ac mae wedi bod yn disgrifio arweinydd eich plaid fel y Grinch a fyddai'n dwyn y Nadolig, ac mai ef yw'r un sy'n ei warchod. Dywedodd rai pethau negyddol iawn am bolisi Llywodraeth Cymru mewn perthynas â'r cyfnod atal byr ar yr un pryd. Felly, ymddengys i mi fod perygl, oherwydd y negeseuon cymysg, na fydd pobl yn deall y neges rydych yn ceisio’i chyfleu ein bod mewn sefyllfa wahanol yng Nghymru, ac o ganlyniad i hynny, ni allwn lacio’r rheolau yn yr un modd, ac oni bai eich bod yn newid y rheolau, gallai pobl ddod i’r casgliad anghywir, Brif Weinidog. Felly, hoffwn i chi roi sylw arbennig i'r pwynt hwn ynglŷn ag a oes angen i ni newid y rheolau er mwyn cynnal y canllawiau clir rydych bellach wedi'u rhoi.
Ar lefel fwy cyffredinol, rydym wedi cael nifer o newidiadau polisi gan Lywodraeth Cymru mewn cyfnod byr, onid ydym, dros y chwe wythnos ddiwethaf? Felly, cawsom y cyfnod atal byr. Credwn ein bod wedi dod allan o'r cyfnod atal byr yn rhy sydyn. Dywedasom ar y pryd—y dylem fod wedi cael rhyw fath o gyfnod clustogi o gyfyngiadau uwch byth. Wedyn, fe gawsom drefn fwy llac ei rheolau nag unman yn y DU am gyfnod, yn ôl pob tebyg, Brif Weinidog, yna cawsom yr hyn y byddai rhai wedi'i ystyried yn newid sydyn neu lym i gyfyngiadau uwch. Nawr, rydym wedi cael y cyhoeddiad hwn heddiw. Credaf fod Llywodraeth Cymru, o’i chymharu—yn sicr o’i chymharu â Llywodraeth y DU—wedi cael cryn dipyn o gymeradwyaeth, yn bennaf oherwydd y cysondeb a'r dull gofalus, pwyllog a chyson rydych wedi'i fabwysiadu am y rhan fwyaf o'r pandemig. A ydych yn credu bod hynny wedi'i ddadwneud dros yr wythnosau diwethaf? Sut y gallwch ailadeiladu'r ymdeimlad hwnnw o lwybr clir a chyson fel nad oes gennym ddull sy’n newid o un peth i'r llall o hyd, lle rydym yn mynd i mewn ac allan o gyfyngiadau gan beri dryswch a chryn dipyn o flinder ymhlith y cyhoedd, fel y gallwn weld, a ninnau'n symud bellach, yn anffodus, at sefyllfa lle mae'n rhaid i ni gynyddu lefel y cyfyngiadau unwaith eto, inni allu gweld llwybr clir a chyson tuag at leihau nifer yr achosion a symud i lawr yr haenau yn hytrach na gorfod eu symud i fyny ac i lawr, fel rydym wedi’i weld, yn anffodus, dros yr wythnosau diwethaf?
The leader of Plaid Cymru asked me, 'Why wait?' Well, because we are, as ever, balancing many different types of harm. Practically the only thing that we could do today that we are not doing until Christmas Eve is to close all non-essential retail. Of course, we have looked very carefully at whether we should do that now, but he will know that for so many firms in Wales, this trading period up to Christmas is the most important couple of weeks in the whole of the calendar year.
We are balancing harms to the economy, as we balance harms to health. We are balancing issues of equality as well; the poorer you are, the closer to Christmas you go out and buy things because you have to wait to know how much money you've got in your pocket to do that. We could close non-essential retail today and those people who are fortunate enough to have had money already, or who can easily buy things on-line, would find ways around it and those families who are already the most disadvantaged in Wales would find themselves further disadvantaged again. There are a series of different harms that you are forever having to balance. Our view is that the balance that we have struck, being clear that immediately after Christmas there will be significant new restrictions because of the health harms that we face, together with the things that we are doing in the period up to Christmas, strikes the best balance that we can find.
The leader of Plaid Cymru asked me why particularly did we not introduce those changes in areas of highest infection. Well, the answer is they simply wouldn't be effective. To close non-essential retail in some parts of Wales is no guarantee at all that people would not then make their way to other parts of Wales where shops are open. It simply would not be an effective measure to take and it would be a gesture without an impact. I don't think we want to be in that territory. Having asked me why I didn't do more in some areas, he asked me why I didn't do less in others, and the answer to that is that we continue to have strong advice that national measures—single messages conveyed everywhere in the clearest way we can—have the most opportunity to be observed and therefore to be effective. I will not offer a lower level of protection for some parts of Wales than others while I believe that that would save people's lives.
And while it is true that at the moment—at the moment—things are not as bad in Gwynedd and Ynys Môn as they were in those counties just a couple of weeks ago, and as bad as their neighbours find themselves, I do not feel that we have as yet a reliable pattern, and a pattern that gives us confidence, that those areas will continue to be at those lower levels into the future so that you would be prepared to offer them a lower level of protection. What has happened in London over the last few days has borne out everything that the Scientific Advisory Group for Emergencies has told us: that lower levels of protection simply lead to higher levels of infection in the future. I don't want to see that happen in any part of Wales. As I said to Paul Davies, however, if a genuine, reliable and sustainable pattern of differentiation were to establish itself, then the review period at the end of three weeks will allow us to attend to that, and the plan we published on Monday gives us a path to regional differentiation. We are not in that position today; it would not be in the interests of the communities that Adam Price pointed to.
Llywydd, I'm not responsible for the Prime Minister's unfortunate views, and there is no mixed message here in Wales. The message that I have been giving I repeat now: the position in Wales is so serious that over the Christmas period, only two households should think of coming together in the single extended household we already have. We will, for those five days, allow a single-person household to join with that extended household, but that is the full extent of household mixing that we should see here in Wales. We agreed in the four-nation meeting today a strengthened set of messages that will apply in every part of the United Kingdom. We also agreed that it was essential that we were still able to respond to the different patterns that we see across the four nations. I am fully signed up to the joint statement that we will make as four nations this afternoon, and I am fully signed up to the message that I have been giving throughout the last hour and a half that here in Wales, two households only should come together.
Adam Price points to the fact that we have had changing patterns of coronavirus here in Wales and that we've had to respond to them. I don't agree with him that most people in Wales would have regarded the terms on which we came out of our firebreak as liberal; only two households in Wales have been able to meet together, only four people have been able to meet together in any outdoor venue. Those are extraordinary restrictions on people's normal ability to meet with one another and they've been in place here in Wales ever since the firebreak ended. Of course, we are all having to calibrate our response to the changing pattern we see. It's only a week ago that the leader of Plaid Cymru was urging me to keep pubs open for longer and complaining that I wasn't allowing for alcohol to be served. Today, he recognises the different position that we are in in Wales. All of us are having to think about the response we make because the virus changes in front of us every day, and the impact it makes on our public services changes as well.
I thank the leader of Plaid Cymru for what he said about the document we published on Monday; it was intended to provide greater clarity for people about the pathways that exist between the different levels of intervention we need here in Wales. We have had to say today that the detail that that document provides on level 4 restrictions will come into place in Wales immediately after Christmas, but it also sets out for people how things can be different in the future. When conditions allow, we will move from those very severe restrictions and necessary restrictions in the post-Christmas period to a different future, and in doing so, I believe we will continue to have the solid support of the vast majority of people here in Wales.
Gofynnodd arweinydd Plaid Cymru i mi, ‘Pam aros?’ Wel, oherwydd ein bod, fel bob amser, yn cydbwyso sawl gwahanol fath o niwed. Yn ymarferol, yr unig beth y gallem ei wneud heddiw nad ydym yn ei wneud tan Noswyl Nadolig yw cau pob busnes manwerthu nwyddau dianghenraid. Wrth gwrs, rydym wedi ystyried yn ofalus iawn a ddylem wneud hynny nawr, ond fe fydd yn gwybod mai'r cyfnod masnachu hwn cyn y Nadolig yw'r ychydig wythnosau pwysicaf yn y flwyddyn gyfan i gynifer o gwmnïau yng Nghymru.
Rydym yn cydbwyso niwed i'r economi fel rydym yn cydbwyso niwed i iechyd. Rydym yn cydbwyso materion cydraddoldeb hefyd: po dlotaf yr ydych, yr agosaf at y Nadolig yr ewch chi allan i brynu pethau gan fod yn rhaid i chi aros i wybod faint o arian sydd gennych yn eich poced i wneud hynny. Gallem gau busnesau manwerthu nwyddau dianghenraid heddiw, a byddai'r bobl sy'n ddigon ffodus i fod ag arian yn barod, neu sy'n gallu prynu pethau ar-lein yn hawdd, yn dod o hyd i ffyrdd o gwmpas hynny, a byddai'r teuluoedd mwyaf difreintiedig yng Nghymru eisoes o dan anfantais bellach. Mae cyfres o wahanol fathau o niwed y mae'n rhaid i chi ei chydbwyso o hyd. Ein barn ni yw bod y cydbwysedd rydym wedi'i daro, gan fod yn glir y bydd cyfyngiadau newydd sylweddol ar waith yn syth ar ôl y Nadolig oherwydd y niwed rydym yn ei wynebu i iechyd, ynghyd â'r pethau rydym yn eu gwneud yn y cyfnod cyn y Nadolig, yn taro’r cydbwysedd gorau y gallwn ei ganfod.
Gofynnodd arweinydd Plaid Cymru i mi pam yn benodol na wnaethom gyflwyno'r newidiadau hynny yn yr ardaloedd â’r lefelau uchaf o'r haint. Wel, yr ateb yw na fyddent yn effeithiol. Nid yw cau busnesau manwerthu nwyddau dianghenraid mewn rhai rhannau o Gymru yn warant o gwbl na fyddai pobl wedyn yn teithio i rannau eraill o Gymru lle mae’r siopau ar agor. Ni fyddai’n fesur effeithiol i'w roi ar waith, a byddai’n gam gwag heb effaith. Ni chredaf ein bod yn dymuno gwneud rhywbeth felly. Ar ôl gofyn i mi pam nad wyf wedi gwneud mwy mewn rhai ardaloedd, gofynnodd i mi pam nad wyf wedi gwneud llai mewn ardaloedd eraill, a’r ateb i hynny yw ein bod yn parhau i dderbyn cyngor cryf mai mesurau cenedlaethol—negeseuon unigol yn cael eu cyfleu ym mhobman yn y ffordd gliriaf y gallwn eu rhoi—sydd â’r cyfle gorau i gael eu dilyn, ac felly i fod yn effeithiol. Nid wyf am gynnig lefel is o ddiogelwch i rai rhannau o Gymru nag eraill a minnau’n credu y byddai hynny'n arbed bywydau pobl.
Ac er ei bod yn wir, ar hyn o bryd—ar hyn o bryd—nad yw pethau cynddrwg yng Ngwynedd ac Ynys Môn ag a oeddent yn y siroedd hynny ychydig wythnosau yn ôl, na chynddrwg â’u cymdogion, nid wyf yn teimlo bod gennym batrwm dibynadwy eto, a phatrwm sy'n rhoi hyder i ni, y bydd yr ardaloedd hynny’n parhau i fod ar lefelau is yn y dyfodol i’r graddau y byddech yn barod i gynnig lefel is o ddiogelwch iddynt. Mae'r hyn sydd wedi digwydd yn Llundain dros yr ychydig ddyddiau diwethaf wedi cadarnhau popeth y mae'r Grŵp Cynghori Gwyddonol ar Argyfyngau wedi’i ddweud wrthym: fod lefelau is o ddiogelwch yn arwain at lefelau heintio uwch yn y dyfodol. Nid wyf am weld hynny'n digwydd mewn unrhyw ran o Gymru. Fel y dywedais wrth Paul Davies fodd bynnag, pe bai patrwm gwahaniaethol dilys, dibynadwy a chynaliadwy yn dod i’r amlwg, byddai'r cyfnod adolygu ar ddiwedd y tair wythnos yn caniatáu i ni roi sylw i hynny, ac mae’r cynllun a gyhoeddwyd gennym ddydd Llun yn rhoi llwybr i ni tuag at wahaniaethu rhanbarthol. Nid ydym yn y sefyllfa honno heddiw; ni fyddai'n fuddiol i'r cymunedau y cyfeiriodd Adam Price atynt.
Lywydd, nid wyf yn gyfrifol am farn anffodus Prif Weinidog y DU, ac nid oes neges gymysg yma yng Nghymru. Y neges rwyf wedi bod yn ei rhoi, ac fe’i hailadroddaf nawr, yw: mae’r sefyllfa yng Nghymru mor ddifrifol fel mai dwy aelwyd yn unig a ddylai feddwl am ddod ynghyd dros gyfnod y Nadolig yn yr un aelwyd estynedig sydd gennym eisoes. Am y pum niwrnod hynny, byddwn yn caniatáu i aelwyd un person ymuno â'r aelwyd estynedig honno, ond dyna'r graddau llawn y dylem ei weld yma yng Nghymru o ran cymysgu rhwng aelwydydd. Cytunwyd yn y cyfarfod rhwng y pedair gwlad heddiw ar set gryfach o negeseuon a fydd yn berthnasol ym mhob rhan o'r Deyrnas Unedig. Cytunwyd hefyd ei bod yn hanfodol i ni allu parhau i ymateb i'r gwahanol batrymau a welwn ar draws y pedair gwlad. Rwyf wedi ymrwymo'n llawn i'r datganiad ar y cyd y byddwn yn ei wneud fel pedair gwlad y prynhawn yma, ac rwyf wedi ymrwymo'n llawn i'r neges y bûm yn ei rhoi drwy gydol yr awr a hanner ddiwethaf mai dwy aelwyd yn unig a ddylai ddod ynghyd yma yng Nghymru.
Mae Adam Price yn tynnu sylw at y ffaith ein bod wedi cael patrymau newidiol o'r coronafeirws yma yng Nghymru a'n bod wedi gorfod ymateb iddynt. Nid wyf yn cytuno ag ef y byddai'r rhan fwyaf o bobl yng Nghymru o’r farn fod yr amodau pan ddaethom allan o'r cyfnod atal byr yn rhai llac; dwy aelwyd yn unig sydd wedi gallu cyfarfod â’i gilydd yng Nghymru, pedwar o bobl yn unig sydd wedi gallu cyfarfod â’i gilydd mewn unrhyw leoliad awyr agored. Mae'r rheini'n gyfyngiadau anarferol ar allu normal pobl i gyfarfod â'i gilydd, ac maent wedi bod ar waith yma yng Nghymru ers diwedd y cyfnod atal byr. Wrth gwrs, mae'n rhaid i bob un ohonom galibradu ein hymateb i'r patrwm newidiol a welwn. Wythnos yn ôl yn unig, roedd arweinydd Plaid Cymru yn fy annog i gadw tafarndai ar agor yn hirach ac yn cwyno nad oeddwn yn caniatáu i alcohol gael ei werthu. Heddiw, mae'n cydnabod y sefyllfa wahanol rydym ynddi yng Nghymru. Mae pob un ohonom yn gorfod meddwl am ein hymateb gan fod y feirws yn newid o'n blaenau bob dydd, ac mae'r effaith y mae'n ei chael ar ein gwasanaethau cyhoeddus yn newid hefyd.
Diolch i arweinydd Plaid Cymru am yr hyn a ddywedodd am y ddogfen a gyhoeddwyd gennym ddydd Llun; ei bwriad oedd darparu mwy o eglurder i bobl ynghylch y llwybrau sy'n bodoli rhwng y gwahanol lefelau o ymyrraeth sydd eu hangen arnom yma yng Nghymru. Bu’n rhaid i ni ddweud heddiw y bydd y manylion y mae’r ddogfen honno’n eu darparu ar gyfyngiadau lefel 4 yn dod i rym yng Nghymru yn syth ar ôl y Nadolig, ond mae hefyd yn nodi i bobl sut y gall pethau fod yn wahanol yn y dyfodol. Pan fydd yr amodau’n caniatáu, byddwn yn newid o'r cyfyngiadau difrifol iawn hynny a'r cyfyngiadau angenrheidiol yn y cyfnod ar ôl y Nadolig i ddyfodol gwahanol, ac wrth wneud hynny, credaf y byddwn yn parhau i gael cefnogaeth gadarn y mwyafrif helaeth o'r bobl yma yng Nghymru.
Can I say I fully support the decisions of the First Minister? But we are moving into the most dangerous seven days of the year: office party time. What is the Welsh Government doing to try and stop these parties taking place? Some will have food, some will have drinks, some will take place in the office, but these office parties—we've got to try and stop them happening. Whilst families meeting have a short chain, office parties—followed by returning home, possibly via public transport—have an elongated series of chains.
A gaf fi ddweud fy mod yn llwyr gefnogi penderfyniadau'r Prif Weinidog? Ond rydym yn agosáu at saith diwrnod mwyaf peryglus y flwyddyn: amser partïon swyddfa. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i geisio atal y partïon hyn rhag cael eu cynnal? Bydd gan rai fwyd, bydd gan rai ddiodydd, bydd rhai’n cael eu cynnal yn y swyddfa, ond y partïon swyddfa hyn—mae'n rhaid i ni geisio eu hatal rhag digwydd. Er bod gan deuluoedd sy'n cyfarfod gadwyn fer, mae gan bartïon swyddfa—ac yna dychwelyd adref, ar drafnidiaeth gyhoeddus o bosibl—gadwyni hirion.
Mike Hedges makes a very important point, which I'm very keen to reinforce. Of course we are not in a period where large numbers of people coming together to mix in any circumstances ought to be contemplated with anybody prepared to take their responsibilities seriously. And in a workplace setting, not only will there be individuals who ought to take that responsibility, but there will be people in charge of those settings bound by the regulations we have here in Wales that, in the workplace, all necessary measures must be taken to protect against the danger that coronavirus provides. So, let me be clear: it would be entirely against those regulations, and entirely in breach of the responsibility of those people who are in charge of office settings, if office parties of the sort that Mike Hedges described were to take place. In other settings, in hospitality settings, then of course the restrictions we have already put in place would deal with that, because no more than four people are able to come together in such settings from four different households. So, I do hope that nobody thinks that this is an opportunity to try to stretch, bend or break those rules, and that no setting thinks that this is the moment in which they should connive in that sort of activity. The position in Wales is far beyond the point where anybody should believe that that would be something sane or defensible to do.
Mae Mike Hedges yn gwneud pwynt pwysig iawn rwy'n awyddus iawn i'w gadarnhau. Wrth gwrs rydym mewn cyfnod lle na ddylai unrhyw un sy’n barod i gymryd eu cyfrifoldebau o ddifrif fod yn ystyried dod â nifer fawr o bobl ynghyd i gymysgu o dan unrhyw amgylchiadau. Ac mewn gweithle, nid yn unig y bydd yno unigolion a ddylai ysgwyddo'r cyfrifoldeb hwnnw, ond bydd y bobl sy’n gyfrifol am y lleoliadau hynny'n rhwym i'r rheoliadau sydd gennym yma yng Nghymru fod yn rhaid rhoi’r holl fesurau angenrheidiol ar waith yn y gweithle i ddiogelu rhag y perygl y mae coronafeirws yn ei achosi. Felly, gadewch i mi ddweud yn glir: byddai’n gwbl groes i’r rheoliadau hynny, ac yn gwbl groes i gyfrifoldebau’r bobl hynny sy’n gyfrifol am leoliadau swyddfa, pe bai partïon swyddfa o’r math y disgrifiodd Mike Hedges yn cael eu cynnal. Mewn lleoliadau eraill, mewn lleoliadau lletygarwch wrth gwrs, byddai'r cyfyngiadau rydym eisoes wedi'u rhoi ar waith yn atal hynny, gan na all mwy na phedwar o bobl o bedair aelwyd wahanol ddod ynghyd mewn lleoliadau o'r fath. Felly, gobeithio nad oes unrhyw un yn meddwl bod hwn yn gyfle i geisio ymestyn, plygu neu dorri'r rheolau hynny, ac nad oes unrhyw leoliad yn meddwl mai dyma'r adeg i ymgymryd â’r math hwnnw o weithgarwch. Mae'r sefyllfa yng Nghymru ymhell y tu hwnt i'r pwynt lle dylai unrhyw un gredu y byddai hynny'n rhywbeth call i'w wneud neu'n rhywbeth y byddai modd ei amddiffyn.
I rise to speak, obviously, in support of the First Minister. My overriding reaction to today's announcement is relief. We look at the numbers, and we listen to the health officials and the front-line NHS staff, just in my own region, and the situation is in extreme danger of spiralling out of control. They're not my words, of course; those are the words of those people who had to make those very difficult decisions. You, First Minister, and your Cabinet, have equally had to make some very difficult decisions, and I commend you for doing that. Nobody wants to stand up and say to other people, 'You can't do what it is you want to do'. But you have to also take note of those people who we've all heard on the radio, on the tv, on Twitter—those health professionals asking us to take action. And we can't ignore that. I hope that everybody who speaks today—and I'm really pleased that those who have spoken so far do—reflects that situation, and the seriousness of it, and the unsustainable pressure that is arising on our NHS staff. We are, of course, we all know, in the winter months, and normally there are areas of pressure, but if you add in COVID-19 figures to that, then I think it's pretty obvious to anybody that understands those figures that urgent action had to be taken—
Rwy'n codi i siarad, yn amlwg, o blaid y Prif Weinidog. Fy ymateb pennaf i'r cyhoeddiad heddiw yw rhyddhad. Rydym yn edrych ar y niferoedd, ac rydym yn gwrando ar y swyddogion iechyd a staff rheng flaen y GIG, yn fy rhanbarth fy hun yn unig, ac mae'r sefyllfa mewn perygl eithafol o fynd y tu hwnt i reolaeth. Nid fy ngeiriau i yw’r rheini, wrth gwrs; dyna eiriau'r bobl hynny y bu’n rhaid iddynt wneud y penderfyniadau anodd iawn hynny. Rydych chi a'ch Cabinet, Brif Weinidog, wedi gorfod gwneud penderfyniadau anodd iawn, ac rwy'n eich canmol am wneud hynny. Nid oes unrhyw un yn dymuno dweud wrth bobl eraill, 'Ni allwch wneud yr hyn rydych yn dymuno’i wneud'. Ond mae'n rhaid i chi wrando hefyd ar y bobl y mae pob un ohonom wedi'u clywed ar y radio, ar y teledu, ar Twitter—y gweithwyr iechyd proffesiynol sy'n gofyn i ni weithredu. Ac ni allwn anwybyddu hynny. Gobeithio y bydd pawb sy'n siarad heddiw—ac rwy'n falch iawn fod y rhai sydd wedi siarad eisoes wedi gwneud hynny—yn adlewyrchu'r sefyllfa honno, a'i difrifoldeb, a'r pwysau anghynaladwy sy'n codi ar staff ein GIG. Gŵyr pob un ohonom, wrth gwrs, ein bod ynghanol misoedd y gaeaf, ac fel arfer, mae pwysau ar rai mannau, ond os ydych yn ychwanegu ffigurau COVID-19 at hynny, credaf ei bod yn eithaf amlwg i unrhyw un sy'n deall y ffigurau hynny fod rhaid gweithredu ar frys—
You need to come to a question now, Joyce Watson, please.
Mae angen i chi ddod at gwestiwn nawr, Joyce Watson, os gwelwch yn dda.
There is light at the end of the tunnel—what has been and remains a very dark tunnel—and I'm really pleased to hear what you've said. But I have one request today, First Minister. I ask if you'll send out a message to people about supermarket workers. We've all seen the fact that they have suffered this year, more than any other year, abuse in the shops, so will you please join with me in asking people, as they rush to buy food, that they pay respect to those supermarket and shop workers who will be working to serve them so that they get what they need and what they want?
Mae golau ar ben draw’r twnnel—twnnel a fu ac sy'n parhau i fod yn dwnnel tywyll iawn—ac rwy'n falch iawn o glywed yr hyn rydych wedi'i ddweud. Ond mae gennyf un cais heddiw, Brif Weinidog. Gofynnaf i chi gyfleu neges i bobl am weithwyr archfarchnadoedd. Mae pob un ohonom wedi gweld y ffaith eu bod wedi cael eu difrïo yn y siopau eleni, yn fwy felly nag unrhyw flwyddyn arall, felly a wnewch chi ymuno â mi i ofyn i bobl, wrth iddynt ruthro i brynu bwyd, barchu’r gweithwyr yn yr archfarchnadoedd a’r siopau a fydd yn gweithio i'w gwasanaethu fel eu bod yn cael yr hyn sydd ei angen arnynt a'r hyn y maent ei eisiau?
Can I thank Joyce Watson for what she has said? One of the prime reasons why the Cabinet decided to bring forward this announcement to today was to make sure that people who work at the front line of our health and social care services knew that their Government was taking action on their behalf. We have been assessing this over a number of days, so we know that we were preparing for this moment, but there is no reason why they should know that, and that sense of relief that Joyce Watson referred to I think will be shared by those people who now know that actions are being taken in Wales, that we are not shying away from them, that we will not do what is sometimes the easy thing in avoiding the difficult messages Governments have to share.
So, I think we will be reinforcing the best instincts of people in Wales, because most people in Wales want to do the right thing. They want to make their contribution. They want to know that their Government is providing the context that allows them to play their part in this great national effort, and the reason for making this decision and announcing it today was to attend to the views of our front-line workers, but to give our fellow citizens the time they need in order to make the preparation for the changes that they will now have to abide by.
That will undoubtedly place even greater pressure on those people who throughout this pandemic have turned up to work every day in our supermarkets, putting themselves in harm's way in order to make sure that the rest of us are able to go out and get the food we need, even at the point of the greatest restrictions on other parts of our lives. Let me say this afternoon, Llywydd: I look to the supermarkets themselves to make sure that they take every action to protect those spaces as places where public health needs to be observed, and to protect their staff in the work that they do.
I look to the supermarkets to make sure that they set maximum limits for the number of people who should be inside a supermarket at any one time; that they police that carefully at the front door, that when they have one-way systems in their stores that those one-way systems are there to be observed, not simply to be put on the floor; that they provide advice regularly to people over the tannoy so that people understand what is expected of them; that when people come to queue to leave the supermarket and to pay for their goods, that that is done in a way that respects the public health crisis we are in, and respects the workers who are there to help the rest of us.
So, I am absolutely happy to send that message that Joyce Watson asked me to. Those people go into work every day so that the rest of us are able to go and buy the things, those necessities of life, and their contribution should be celebrated and it should be respected as well.
A gaf fi ddiolch i Joyce Watson am yr hyn a ddywedodd? Un o'r prif resymau pam y penderfynodd y Cabinet gyflwyno'r cyhoeddiad hwn heddiw oedd sicrhau bod pobl sy'n gweithio ar reng flaen ein gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol yn gwybod bod eu Llywodraeth yn gweithredu ar eu rhan. Rydym wedi bod yn asesu hyn dros nifer o ddyddiau, felly gwyddom ein bod wedi paratoi ar gyfer y foment hon, ond nid oes unrhyw reswm pam y dylent hwy wybod hynny, ac mae'r ymdeimlad hwnnw o ryddhad y cyfeiriodd Joyce Watson ato, yn fy marn i, yn cael ei rannu gan y bobl sy’n gwybod bellach fod camau’n cael eu cymryd yng Nghymru, nad ydym yn eu hosgoi, ac na fyddwn yn gwneud yr hyn sydd weithiau’n hawdd i’w wneud ac osgoi’r negeseuon anodd y mae’n rhaid i Lywodraethau eu rhannu.
Felly, credaf y byddwn yn cadarnhau greddfau gorau'r Cymry, gan fod y rhan fwyaf ohonynt yn awyddus i wneud y peth iawn. Maent yn dymuno gwneud eu cyfraniad. Maent am wybod bod eu Llywodraeth yn darparu’r cyd-destun sy’n caniatáu iddynt chwarae eu rhan yn yr ymdrech genedlaethol fawr hon, a’r rheswm dros wneud y penderfyniad hwn a’i gyhoeddi heddiw oedd i gydnabod safbwyntiau ein gweithwyr ar y rheng flaen, ond i roi’r amser sydd ei angen ar ein cyd-ddinasyddion i baratoi ar gyfer y newidiadau y bydd yn rhaid iddynt gydymffurfio â hwy nawr.
Heb os, bydd hynny'n rhoi mwy fyth o bwysau ar y bobl sydd wedi mynd i’w gwaith bob dydd yn ein harchfarchnadoedd drwy gydol y pandemig hwn, a rhoi eu hunain mewn perygl er mwyn sicrhau bod y gweddill ohonom yn gallu mynd allan i gael y bwyd sydd ei angen arnom, hyd yn oed yn ystod y cyfyngiadau mwyaf ar rannau eraill o'n bywydau. Gadewch i mi ddweud y prynhawn yma, Lywydd: rwy’n disgwyl i’r archfarchnadoedd eu hunain sicrhau eu bod yn gwneud popeth i ddiogelu'r lleoedd hynny fel lleoedd lle mae angen diogelu iechyd y cyhoedd, ac i ddiogelu eu staff yn y gwaith a wnânt.
Rwy’n disgwyl i’r archfarchnadoedd sicrhau eu bod yn gosod terfynau uchaf ar gyfer y nifer fwyaf o bobl a ddylai fod y tu mewn i archfarchnad ar unrhyw adeg; eu bod yn plismona hynny'n ofalus wrth y fynedfa, a phan fydd ganddynt systemau unffordd yn eu siopau, y cedwir at y systemau unffordd hynny, yn hytrach na’u bod yno ar y llawr yn unig; eu bod yn darparu cyngor rheolaidd i bobl dros yr uwchseinyddion fel bod pobl yn deall yr hyn y disgwylir iddynt ei wneud; pan fydd pobl yn ciwio i adael yr archfarchnad ac i dalu am eu nwyddau, fod hynny'n digwydd mewn ffordd sy'n parchu'r argyfwng iechyd cyhoeddus rydym ynddo, ac yn parchu'r gweithwyr sydd yno i helpu'r gweddill ohonom.
Felly, rwy'n fwy na pharod i anfon y neges y gofynnodd Joyce Watson i mi ei rhoi. Mae'r bobl hynny’n mynd i’w gwaith bob dydd fel y gall y gweddill ohonom fynd i brynu'r pethau, y pethau angenrheidiol mewn bywyd, a dylid dathlu eu cyfraniad a’i barchu hefyd.
I thank the First Minister for what he's had to say; it's obviously a very difficult time for everybody. I've got some very specific questions I'd like to ask. First of all, First Minister, how will this affect hotels, many of which have taken bookings for the period twenty-third to the twenty-seventh? They assumed they were safe to do that. If hospitality is closing down completely on Christmas Day, how does that affect those hotels? They need to know now, First Minister, because if they must cancel bookings, then they must do that straight away.
There will be some businesses, First Minister, for whom this opening and shutting and opening and shutting isn't sustainable. We have spoken to your Government before about the need, potentially, for long-term support to enable some businesses to hibernate into the next spring period. I know you'll be very well aware of the costs to businesses of opening and shutting, particularly of hospitality businesses. Can Government give further consideration to how that medium-term support for those businesses that might prefer to hibernate, rather than open and shut, might be provided?
When does he think he might be able to give any idea to those businesses who do want to reopen of what that kind of timescale might be? I do appreciate, First Minister, that it's all down to how the virus behaves and we can't predict that, but it is difficult for businesses if they don't know whether they're looking at reopening in mid January, no consideration of that being possible until the end of January. Can he give them any other guidance?
And finally, with regard to what he said today about only two households meeting in Wales for Christmas, can he just clarify for us—is that advice from the Welsh Government now, is that guidance, or will that be law? Because I think, as you said, First Minister, in response to a number of people already today, it's really important that people understand what's required of them. He'll forgive me, I'm sure, but I'm not sure in my own mind by what you've said so far, if we're talking here about advice, strongly-worded advice, guidance, which is more formal but if you break it, you're not breaking the law, or an actual legal requirement.
Diolch i'r Prif Weinidog am yr hyn a oedd ganddo i'w ddweud; mae'n amlwg yn gyfnod anodd iawn i bawb. Mae gennyf rai cwestiynau penodol iawn yr hoffwn eu gofyn. Yn gyntaf oll, Brif Weinidog, sut y bydd hyn yn effeithio ar westai, gyda llawer ohonynt wedi cymryd archebion am y cyfnod rhwng 23 a 27 Rhagfyr. Roeddent yn tybio eu bod yn ddiogel i wneud hynny. Os yw lletygarwch yn cau’n llwyr ar Ddydd Nadolig, sut y mae hynny'n effeithio ar y gwestai hynny? Mae angen iddynt wybod nawr, Brif Weinidog, oherwydd os oes rhaid iddynt ganslo archebion, mae'n rhaid iddynt wneud hynny ar unwaith.
Brif Weinidog, ni fydd yr agor a chau, agor a chau hwn yn gynaliadwy i rai busnesau. Rydym wedi siarad â'ch Llywodraeth o'r blaen am yr angen, o bosibl, am gefnogaeth hirdymor i alluogi rhai busnesau gael seibiant tan gyfnod y gwanwyn. Rwy'n gwybod y byddwch chi'n ymwybodol iawn o'r costau i fusnesau o agor a chau, yn enwedig busnesau lletygarwch. A all y Llywodraeth roi ystyriaeth bellach i sut y gellir darparu'r cymorth hwnnw yn y tymor canolig i fusnesau y gallai fod yn well ganddynt gael seibiant dros y gaeaf, yn hytrach nag agor a chau?
Pryd y mae'n meddwl y gallai roi unrhyw syniad i fusnesau sydd am ailagor o'r math o amserlen a allai eu hwynebu? Brif Weinidog, rwy’n derbyn bod y cyfan yn dibynnu ar sut y mae'r feirws yn ymddwyn ac ni allwn ragweld hynny, ond mae'n anodd i fusnesau os nad ydynt yn gwybod a ydynt yn edrych ar ailagor ganol mis Ionawr, fod dim ystyriaeth o hynny’n bosibl tan ddiwedd mis Ionawr. A all roi unrhyw arweiniad arall iddynt?
Ac yn olaf, o ran yr hyn a ddywedodd heddiw am ddim ond dwy aelwyd yn cyfarfod yng Nghymru ar gyfer y Nadolig, a all egluro i ni—ai cyngor gan Lywodraeth Cymru yw hwnnw nawr, ai arweiniad, neu ai dyna fydd y gyfraith? Oherwydd fel y dywedoch chi, rwy’n credu, mewn ymateb i nifer o bobl eisoes heddiw, Brif Weinidog, mae'n bwysig iawn fod pobl yn deall yr hyn y mae gofyn iddynt eu wneud. Fe wnaiff faddau i mi, rwy'n siŵr, ond nid wyf yn siŵr yn fy meddwl fy hun beth rydych wedi'i ddweud hyd yn hyn, a ydym yn siarad yma am gyngor, cyngor wedi'i eirio'n gryf, arweiniad sy'n fwy ffurfiol ond os byddwch yn ei dorri, nid ydych y torri'r gyfraith, neu ofyniad cyfreithiol go iawn.
Llywydd, on that final point from Helen Mary Jones, I'll make a final decision on that matter when the statement between the four nations is agreed and published. It provides the context within which that decision must be made. I think it is possible to overstate the significance of the decision. Most of our fellow citizens do not pore over the distinction between guidance and regulation. They want to know what the right thing is to do. And here is the right thing to do: in Wales, two households only should meet over Christmas. There it is. I don't think it can be plainer. I don't think it can be stated any more clearly. Whether we continue to provide that as guidance or regulation will depend on the wider context, which will become clear this afternoon, and I'll make a final decision on that at that point, but the message will be the same. The message is identical in either case, and it's the message, as I think Adam Price said, that is the key thing here, that we get that message over to people as clearly as we can, and I really don't think I could have been clearer in it.
We are working with hotels and other sectors during the day to give them the clarity that they need. Much of what we have provided already is sufficient to allow for a hibernation period in tourism and some hospitality businesses, and there will be further help as a result of the decisions that we have made today. I'm afraid Helen Mary Jones got it right herself, really, in answering her own question about when businesses can reopen. There will be a three-week review, so we will take all the evidence into account at that point. If it is possible to offer any lightening of restrictions regionally or nationally, of course that is what we would want to do, but it will depend entirely on the extent to which these measures are by then relieving the pressure that we see on the health service today and which is unsustainable unless measures are taken to reverse that trend. If the trend is reversed sustainably within three weeks, that will create one context. If we have to go further and do more in order to make our health service available to people in Wales, not just for coronavirus but all the other things we look for, then that is what we will do.
Lywydd, ar y pwynt olaf gan Helen Mary Jones, byddaf yn gwneud penderfyniad terfynol ar y mater hwnnw pan fydd y datganiad rhwng y pedair gwlad wedi’i gytuno a'i gyhoeddi. Mae'n darparu'r cyd-destun y mae'n rhaid gwneud y penderfyniad hwnnw ynddo. Rwy'n credu ei bod hi'n bosibl gorddatgan arwyddocâd y penderfyniad. Nid yw'r rhan fwyaf o'n cyd-ddinasyddion yn myfyrio dros y gwahaniaeth rhwng arweiniad a rheoliad. Maent eisiau gwybod beth yw'r peth iawn i'w wneud. A dyma’r peth iawn i’w wneud: yng Nghymru, ni ddylai mwy na dwy aelwyd gyfarfod dros y Nadolig. Dyna ni. Nid wyf yn credu y gall fod yn fwy plaen. Nid wyf yn credu y gellir ei ddweud yn gliriach. Bydd p'un a ydym yn parhau i ddarparu hynny fel arweiniad neu reoliad yn dibynnu ar y cyd-destun ehangach, a ddaw'n amlwg y prynhawn yma, a byddaf yn gwneud penderfyniad terfynol yn ei gylch bryd hynny, ond bydd y neges yr un fath. Mae'r neges yn union yr un fath yn y naill achos neu'r llall, ac fel y dywedodd Adam Price, y neges yw'r peth allweddol yma, ein bod yn cyfleu'r neges i bobl mor glir ag y gallwn, ac nid wyf yn credu y gallwn fod wedi bod yn gliriach.
Rydym yn gweithio gyda gwestai a sectorau eraill yn ystod y dydd i roi'r eglurder sydd ei angen arnynt. Mae llawer o'r hyn rydym wedi'i ddarparu eisoes yn ddigonol i ganiatáu ar gyfer cyfnod o seibiant mewn twristiaeth a rhai busnesau lletygarwch, a bydd cymorth pellach o ganlyniad i'r penderfyniadau a wnaethom heddiw. Mae arnaf ofn fod Helen Mary Jones yn gywir mewn gwirionedd pan atebodd ei chwestiwn ei hun ynglŷn â pha bryd y gall busnesau ailagor. Bydd adolygiad tair wythnos, felly byddwn yn ystyried yr holl dystiolaeth bryd hynny. Os yw’n bosibl cynnig unrhyw lacio ar y cyfyngiadau’n rhanbarthol neu’n genedlaethol, dyna fyddem am ei wneud wrth gwrs, ond bydd yn dibynnu’n llwyr ar i ba raddau y mae’r mesurau erbyn hynny'n lleddfu’r pwysau a welwn ar y gwasanaeth iechyd heddiw, pwysau sy'n anghynaladwy oni roddir camau ar waith i wrthdroi'r duedd honno. Os bydd y duedd yn cael ei gwrthdroi'n gynaliadwy o fewn tair wythnos, bydd hynny'n creu un cyd-destun. Os oes rhaid i ni fynd ymhellach a gwneud mwy er mwyn sicrhau bod ein gwasanaeth iechyd ar gael i bobl Cymru, nid yn unig ar gyfer coronafeirws ond yr holl bethau eraill yr edrychwn amdanynt, dyna a wnawn.
I thank the First Minister for his answers to the questions today. These are difficult times for businesses, and for communities, and indeed for Government. Those of us who sit on the back benches in this Chamber will know that for every email we get demanding that restrictions be eased, we get another email demanding that restrictions be tightened. It's not easy to take the best decision in those circumstances, and the Welsh Government has taken the right decisions. Nor is it easy to offer regional solutions in Wales. Wales is much, much smaller in land area than both England and Scotland, and it's wishful thinking to believe that the virus can be contained or kept away from one part of Wales. When you cross into the county of Conwy from the east, you do not go through a Checkpoint Charlie. It's easy to cross the boundary, and rightly so. The Menai strait is not the width of the Irish sea, so that does not act as a natural barrier, and people will cross boundaries if they have to. I will join with the leader of the opposition and with my colleague Joyce Watson about the importance of hope. There is light at the end of the tunnel. It's simply a question of how many lives we can preserve until we reach that destination. So, my question, Llywydd, is this: with a view to offering people hope, because there have been inevitably lots of restrictions over the last few months, is the First Minister able to say when we might reach a clinically significant number of vaccinated people, so that at that point people can begin to dream of a return to normality?
Diolch i'r Prif Weinidog am ei atebion i'r cwestiynau heddiw. Mae'r rhain yn amseroedd anodd i fusnesau, ac i gymunedau, ac yn wir i'r Llywodraeth. Bydd y rhai ohonom sy'n eistedd ar y meinciau cefn yn y Siambr hon yn gwybod, am bob e-bost a gawn yn mynnu bod cyfyngiadau'n cael eu llacio, ein bod yn cael e-bost arall yn mynnu bod cyfyngiadau'n cael eu tynhau. Nid yw'n hawdd gwneud y penderfyniad gorau o dan yr amgylchiadau hynny, ac mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud y penderfyniadau cywir. Nid yw'n hawdd cynnig atebion rhanbarthol yng Nghymru ychwaith. Mae gan Gymru lawer llai o arwynebedd tir na Lloegr a'r Alban, a gobaith ofer yw credu y gellir atal y feirws neu ei gadw o un rhan o Gymru. Pan fyddwch yn croesi i sir Conwy o'r dwyrain, nid ydych yn mynd drwy siecbwynt. Mae'n hawdd croesi'r ffin, a hynny'n gwbl briodol. Nid lled môr Iwerddon yw afon Menai, felly nid yw'n gweithredu fel rhwystr naturiol, a bydd pobl yn croesi ffiniau os bydd yn rhaid iddynt wneud hynny. Rwy'n ategu'r hyn a ddywedodd arweinydd yr wrthblaid a fy nghyd-Aelod Joyce Watson ynglŷn â phwysigrwydd gobaith. Mae golau ym mhen draw'r twnnel. Mae'n fater o faint o fywydau y gallwn eu harbed nes i ni gyrraedd y fan honno. Felly, fy nghwestiwn i, Lywydd, yw hwn: gyda golwg ar gynnig gobaith i bobl, oherwydd yn anochel fe gafwyd llawer o gyfyngiadau dros y misoedd diwethaf, a all y Prif Weinidog ddweud pryd y gallem gyrraedd nifer arwyddocaol yn glinigol o bobl wedi'u brechu, fel y gall pobl ddechrau breuddwydio am ddychwelyd i normalrwydd bryd hynny?
Llywydd, I thank Carwyn Jones for those questions and for the insight that he brings, of course, into the continuously challenging balance of judgments that we have to make in the Welsh Government, and of course he is right. When people write to us with very different points of view, it is never because one point of view has all the right things on its side and the other point of view has no merit.
I have been listening very carefully, of course, in recent days to all the messages we are receiving from senior clinicians and front-line workers, just as I have been listening to messages from informal carers in communities in Wales who have told me of the necessity for them to have some wider family support over this Christmas to go on doing all the things that they do every day to look after other people in Wales. One group of people urges me to tighten things, the other group of people urges me not to. Both have very strong arguments to make, as they pass those messages to me. And it is the balancing judgment that Carwyn Jones referred to that we have to have. And, of course, he's right to point to the limitations on regional solutions here in Wales. It's why I keep having to emphasise that what we would have to see established is not a temporary difference between one part of Wales or another, or an oscillating pattern of numbers rising and numbers falling, but a sustained and sustainable difference between some parts of Wales and others. Now, that can happen and may happen over the weeks ahead, and if it does, then our plan allows us to respond to that. But just as we have seen parts of Wales with numbers falling, those same parts of Wales, at different points, have been at the highest end of coronavirus during the months that have gone past. So, we would need to be in a different level of reliability of differentiation in order to take advantage of the decision-making pathway that the plan allows us to go down.
I'll end my reply to Carwyn Jones's question by agreeing with him about the importance of hope. Today, we are vaccinating people who live in care homes for the first time in Wales. We vaccinated a number of people in Wales at the top end of our expectation last week. If we are to get to the volumes that we would wish to see and the impact that we would wish to see in people's lives, then we must look to other vaccinations also receiving regulatory approval in order to get the volume of vaccinations to happen here in Wales. And even with everything being in place and with a huge determination of our health professionals in Wales to make that contribution, I'm afraid we are not going to be in that position until well into the second quarter of next year at the earliest.
Lywydd, diolch i Carwyn Jones am y cwestiynau hynny ac am y crebwyll y mae'n ei ddangos, wrth gwrs, ynglŷn â'r cydbwysedd heriol parhaus sydd i'w daro yn y penderfyniadau sy'n rhaid inni eu gwneud yn Llywodraeth Cymru, ac mae'n iawn wrth gwrs. Pan fydd pobl yn ysgrifennu atom gyda safbwyntiau gwahanol iawn, nid yw byth oherwydd bod gan un safbwynt yr holl bethau cywir ar ei ochr ac nad oes unrhyw rinwedd o gwbl yn perthyn i'r safbwynt arall.
Yn y dyddiau diwethaf bûm yn gwrando'n astud iawn ar yr holl negeseuon a gawn gan uwch glinigwyr a gweithwyr rheng flaen, yn union fel y bûm yn gwrando ar negeseuon gan ofalwyr anffurfiol mewn cymunedau yng Nghymru sydd wedi dweud wrthyf am yr angen iddynt gael cefnogaeth ehangach gan deuluoedd dros y Nadolig er mwyn parhau i wneud yr holl bethau a wnânt bob dydd i ofalu am bobl eraill yng Nghymru. Mae un grŵp o bobl yn fy annog i dynhau pethau, a'r grŵp arall o bobl yn fy annog i beidio. Mae gan y ddau ddadleuon cryf iawn i'w gwneud, wrth iddynt drosglwyddo'r negeseuon hynny i mi. Ac mae'n rhaid i ni gael y penderfyniad cytbwys y cyfeiriodd Carwyn Jones ato. Ac wrth gwrs, mae'n iawn i dynnu sylw at y cyfyngiadau ar atebion rhanbarthol yma yng Nghymru. Dyna pam rwy'n dal i orfod pwysleisio nad gwahaniaeth dros dro rhwng un rhan o Gymru a'r llall yw'r hyn y byddai'n rhaid i ni ei weld, neu batrwm yn pendilio rhwng niferoedd yn codi a niferoedd yn gostwng, ond gwahaniaeth cyson a chynaliadwy rhwng rhai rhannau o Gymru ac eraill. Nawr, gall hynny ddigwydd a gall ddigwydd dros yr wythnosau i ddod, ac os bydd yn digwydd, mae ein cynllun yn caniatáu inni ymateb i hynny. Ond yn union fel y gwelsom rannau o Gymru gyda niferoedd yn gostwng, mae'r un rhannau o Gymru, ar wahanol adegau, wedi bod ar ben uchaf coronafeirws yn ystod y misoedd sydd wedi mynd heibio. Felly, byddai angen inni fod ar lefel wahanol o ddibynadwyedd gwahaniaethu er mwyn manteisio ar y llwybr penderfynu y mae'r cynllun yn caniatáu inni ei ddilyn.
Rwyf am orffen fy ateb i gwestiwn Carwyn Jones drwy gytuno ag ef ynglŷn â phwysigrwydd gobaith. Heddiw, rydym yn brechu pobl sy'n byw mewn cartrefi gofal am y tro cyntaf yng Nghymru. Fe wnaethom frechu nifer o bobl yng Nghymru ar ben uchaf yr hyn a ddisgwyliem yr wythnos diwethaf. Os ydym am gyrraedd y niferoedd yr hoffem eu gweld a'r effaith y byddem am ei gweld ym mywydau pobl, rhaid inni weld brechlynnau eraill hefyd yn cael cymeradwyaeth reoleiddiol er mwyn cael brechu ar raddfa fawr i ddigwydd yma yng Nghymru. A hyd yn oed gyda phopeth yn ei le a chyda phenderfyniad enfawr ein gweithwyr iechyd proffesiynol yng Nghymru i wneud y cyfraniad hwnnw, mae arnaf ofn na fyddwn yn y sefyllfa honno tan ymhell i mewn i ail chwarter y flwyddyn nesaf ar y cynharaf.
Diolch i'r Prif Weinidog.
I thank the First Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Vikki Howells.
The next item is questions to the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs. The first question is from Vikki Howells.
1. Pa ddadansoddiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud yn ystod tymor y Senedd hon o sut mae'r Cod ar yr Arfer Orau wrth Ddefnyddio Maglau i Reoli Cadnoid wedi gweithio? OQ56037
1. What analysis has the Welsh Government made during this Senedd term of how the Code of Practice on the Use of Snares in Fox Control has worked? OQ56037
Thank you. Following the publication of the code in 2015, my officials have met annually with stakeholders to gather evidence on the use of snares in Wales. The evidence gathered is used to assist officials in considering whether a voluntary approach in driving up operator practice and animal welfare standards is working.
Diolch. Yn dilyn cyhoeddi'r cod yn 2015, mae fy swyddogion wedi cyfarfod yn flynyddol â rhanddeiliaid i gasglu tystiolaeth ar y defnydd o faglau yng Nghymru. Defnyddir y dystiolaeth a gasglwyd i gynorthwyo swyddogion i ystyried a yw dull gwirfoddol o wella arferion gweithredwyr a safonau lles anifeiliaid yn gweithio.
Thank you, Minister. One hundred and fifteen cases of animals trapped in snares have been reported to the Royal Society for the Prevention of Cruelty to Animals since the code was introduced. Wild animals, including protected species, farm animals and pets, with many of these cases involving traps set in breach of the code, and this, of course, could just be the tip of the iceberg.
Animal welfare charities rightly say that the code isn't working. The only way to stop this indiscriminate suffering is to bring in a ban. So, I was disappointed to see that the agriculture White Paper only talks about regulation. The voluntary approach hasn't worked, so why does the Welsh Government feel that regulation rather than an outright ban on the cruelty and pain caused by snares is the right way forward?
Diolch i chi, Weinidog. Adroddwyd am 115 achos o anifeiliaid wedi'u dal mewn maglau i'r Gymdeithas Frenhinol er Atal Creulondeb i Anifeiliaid ers cyflwyno'r cod. Anifeiliaid gwyllt, gan gynnwys rhywogaethau a warchodir, anifeiliaid fferm ac anifeiliaid anwes, gyda llawer o'r achosion hyn yn ymwneud â thrapiau wedi'u gosod yn groes i'r cod, a gallai hyn, wrth gwrs, fod yn ddim mwy na rhan fach iawn o'r hyn sy'n digwydd mewn gwirionedd.
Mae elusennau lles anifeiliaid yn dweud yn gywir nad yw'r cod yn gweithio. Yr unig ffordd o atal y dioddefaint difeddwl hwn yw cyflwyno gwaharddiad. Felly, roeddwn yn siomedig o weld mai am reoleiddio'n unig y mae'r Papur Gwyn yn sôn. Nid yw'r dull gwirfoddol wedi gweithio, felly pam y mae Llywodraeth Cymru yn teimlo mai rheoleiddio yn hytrach na gwaharddiad llwyr ar y creulondeb a'r boen a achosir gan faglau yw'r ffordd gywir ymlaen?
Thank you. You do raise a very important point and I think it is important that we continue to try and collect evidence on snare use in Wales where we can. But, clearly, we do need clear requirements, I think, for recording and reporting, in order that our evidence base is complete. As you're aware, I have published the agricultural White Paper today, which will pave the way for a Wales agricultural Bill in the sixth Senedd term. That will have provisions in it that will give Welsh Ministers the legislative powers to regulate all aspects of sale and use of snares, and, clearly, that is something that could also be considered in that piece of legislation.
Diolch. Rydych yn codi pwynt pwysig iawn a chredaf ei bod yn bwysig inni barhau i geisio casglu tystiolaeth ar y defnydd o faglau yng Nghymru lle gallwn. Ond yn amlwg, mae angen gofynion clir, rwy'n meddwl, ar gyfer cofnodi ac adrodd, er mwyn cwblhau ein sylfaen dystiolaeth. Fel y gwyddoch, rwyf wedi cyhoeddi'r Papur Gwyn amaethyddol heddiw, a bydd hwnnw'n paratoi'r ffordd ar gyfer Bil amaethyddol i Gymru yn chweched tymor y Senedd. Bydd hwnnw'n cynnwys darpariaethau i roi pwerau deddfwriaethol i Weinidogion Cymru reoleiddio pob agwedd ar werthu a defnyddio maglau, ac yn amlwg, mae hynny'n rhywbeth y gellid ei ystyried hefyd yn y ddeddfwriaeth honno.
Minister, the use of snares is a barbaric act and has no place in modern cruelty-free Wales. The code of practice allows the immoral trade in fox fur to continue, and does nothing to stop immense suffering to target and non-target animals. The RSPCA regularly deals with badgers and pet cats that have spent days trapped in snares. Minister, do you agree with me that the code is unworkable and unpoliceable, and needs to be scrapped in favour of a total ban of this barbarism in Wales?
Weinidog, mae defnyddio maglau yn weithred farbaraidd ac nid oes lle iddi mewn Cymru fodern ddi-greulondeb. Mae'r cod ymarfer yn caniatáu i'r fasnach anfoesol mewn ffwr llwynogod barhau, ac nid yw'n gwneud dim i atal dioddefaint aruthrol i anifeiliaid a dargedir ac anifeiliaid nad ydynt wedi'u targedu. Mae'r RSPCA yn ymdrin yn rheolaidd â moch daear a chathod anwes sydd wedi treulio dyddiau wedi'u dal mewn maglau. Weinidog, a ydych yn cytuno nad yw'r cod yn ymarferol ac nad oes modd ei blismona, a bod angen ei ddileu o blaid gwaharddiad llwyr ar yr anwarineb hwn yng Nghymru?
[Inaudible.]—will have heard my answer to Vikki Howells and the possibility of bringing in further legislation within the agricultural Bill. But I do think that it is important that the code of practice remains there to promote best practice, and that stake snares, for instance, should only be used when other control methods are not available.
[Anghlywadwy.]—wedi clywed fy ateb i Vikki Howells a'r posibilrwydd o gyflwyno deddfwriaeth bellach o fewn y Bil amaethyddol. Ond rwy'n credu ei bod yn bwysig fod y cod ymarfer yn aros yno i hyrwyddo arferion gorau, ac na ddylid defnyddio maglau polion, er enghraifft, heblaw pan nad oes dulliau rheoli eraill ar gael.
2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am lifogydd yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OQ56056
2. Will the Minister make a statement regarding flooding in Mid and West Wales? OQ56056
Diolch. Our national strategy sets out our approach to flood and coastal risk management and how we will tackle the growing risks associated with climate change. Our flood programme will invest over £3 million in the Mid and West Wales region this year, including £566,000 for emergency repairs to flood infrastructure.
Diolch. Mae ein strategaeth genedlaethol yn nodi ein dull o reoli perygl llifogydd ac arfordiroedd a sut y byddwn yn mynd i'r afael â'r risgiau cynyddol sy'n gysylltiedig â newid yn yr hinsawdd. Bydd ein rhaglen llifogydd yn buddsoddi dros £3 miliwn yn rhanbarth Canolbarth a Gorllewin Cymru eleni, gan gynnwys £566,000 ar gyfer atgyweiriadau brys i'r seilwaith llifogydd.
I'm grateful to you, Minister, for that answer. This weekend, I visited residents and businesses at Capel Teilo Road, which is between Trimsaran and Kidwelly in Carmarthenshire. A relatively small number of properties are affected, but very seriously affected, sometimes going weeks without being able to get their vehicles in and out. It's a complex pattern, Minister, with tidal flooding issues, some issues relating to the proximity of a railway and the difficulty of the water clearing. I'm sure, Minister, that you would agree with me that, when a member of a public agency said to one of the families that their property was, and I quote, 'dispensable' and that nothing could be done, that wasn't an acceptable approach. I won't name the agency because, obviously, the individual could potentially be identified by that.
But, Minister, if I write to you and ask you to do so, will you reply to me, encouraging all of the agencies that are in play here—and that includes Dŵr Cymru, Natural Resources Wales—. It also includes, obviously, the local authority and the railways, because of the railway line. Will you encourage them to come together at the site, with me and the residents, so that we can talk through what possibilities there might be? I realise that investment has to go to where the biggest number of properties are protected, but is it not also true that, when people are affected again and again and again, they too deserve our consideration and, potentially, some investment?
Rwy'n ddiolchgar i chi am yr ateb hwnnw, Weinidog. Y penwythnos hwn, ymwelais â thrigolion a busnesau yn Heol Capel Teilo, sydd rhwng Trimsaran a Chydweli yn Sir Gaerfyrddin. Effeithir ar nifer gymharol fach o eiddo, ond effeithir arnynt yn ddifrifol iawn, gyda wythnosau'n mynd heibio weithiau heb allu cael eu cerbydau i mewn ac allan. Mae'r patrwm yn gymhleth, Weinidog, gyda phroblemau llifogydd llanw, a rhai problemau'n codi o agosrwydd rheilffordd ac anhawster clirio dŵr. Rwy'n siŵr y byddech yn cytuno â mi, Weinidog, pan ddywedodd aelod o asiantaeth gyhoeddus wrth un o'r teuluoedd fod eu heiddo, ac rwy'n dyfynnu, yn 'hepgoradwy' ac na ellid gwneud dim, nad oedd hynny'n derbyniol. Nid wyf am enwi'r asiantaeth oherwydd, yn amlwg, gallai hynny ddangos pwy yw'r unigolyn.
Ond Weinidog, os ysgrifennaf atoch a gofyn ichi wneud hynny, a wnewch chi ymateb, ac annog yr holl asiantaethau sy'n weithredol yma—ac mae hynny'n cynnwys Dŵr Cymru, Cyfoeth Naturiol Cymru—. Mae hefyd yn cynnwys, yn amlwg, yr awdurdod lleol a'r rheilffyrdd, oherwydd y lein reilffordd. A wnewch chi eu hannog i gyfarfod â'r trigolion a minnau ar y safle, er mwyn inni allu trafod y posibiliadau? Rwy'n sylweddoli bod rhaid buddsoddi lle caiff y nifer fwyaf o eiddo ei diogelu, ond onid yw'n wir hefyd, pan effeithir ar bobl dro ar ôl tro, eu bod hwythau hefyd yn haeddu ein hystyriaeth a rhywfaint o fuddsoddiad o bosibl?
Yes, absolutely. You will be aware that our strategy is to protect homes and businesses and, therefore, people's lives, because we know that flooding is absolutely a devastating event. But it is not just about the large numbers, as you say. It's about individuals as well. Absolutely, I agree with you. Certainly, we saw the partnership working to which you refer very much at the fore in the February floods, particularly in the Rhondda, for instance. So, I would absolutely urge all of the organisations that you named to come together with you to see what we can do, and I'll be very happy to be part of that too.
Ydi, yn bendant. Fe fyddwch yn ymwybodol mai ein strategaeth yw diogelu cartrefi a busnesau, a bywydau pobl felly, oherwydd gwyddom fod llifogydd yn ddigwyddiad hollol ddinistriol. Ond mae'n ymwneud â mwy na'r ffigurau mawr, fel y dywedwch. Mae'n ymwneud ag unigolion hefyd. Yn sicr, rwy'n cytuno. Yn bendant, gwelsom y gwaith partneriaeth rydych yn cyfeirio ato yn amlwg iawn yn ystod y llifogydd ym mis Chwefror, yn enwedig yn y Rhondda, er enghraifft. Felly, byddwn yn annog yr holl sefydliadau a enwyd gennych i ddod at ei gilydd gyda chi i weld beth y gallwn ei wneud, a byddaf yn hapus iawn i fod yn rhan o hynny hefyd.
Minister, there are plans under way in Shropshire to develop a flood prevention scheme along the River Severn to protect Shrewsbury and surrounding areas from flooding. Now, I know that Councillor Lucy Roberts, who represents the Llandrinio ward, which is on the Welsh side of the England-Wales border, has been very keen to establish connections and also represent the views of residents on the Welsh side. If you are aware of this scheme, is the Welsh Government and NRW fully satisfied that these plans will not be detrimental to mid Wales and to my constituents as, of course, we are upstream in that regard? And if you're not aware of this particular scheme, I wonder would you ask your officials to appraise themselves, and yourself, of the scheme, and respond to us both to give us that assurance.
Weinidog, mae cynlluniau ar y gweill yn Swydd Amwythig i ddatblygu cynllun atal llifogydd ar hyd Afon Hafren i ddiogelu Amwythig a'r ardaloedd cyfagos rhag llifogydd. Nawr, gwn fod y Cynghorydd Lucy Roberts, sy'n cynrychioli ward Llandrinio, sydd ar ochr Cymru i'r ffin rhwng Cymru a Lloegr, wedi bod yn awyddus iawn i sefydlu cysylltiadau a hefyd i gynrychioli barn trigolion ar ochr Cymru. Os ydych yn ymwybodol o'r cynllun hwn, a yw Llywodraeth Cymru a Cyfoeth Naturiol Cymru yn gwbl fodlon na fydd y cynlluniau hyn yn niweidiol i ganolbarth Cymru ac i fy etholwyr oherwydd, wrth gwrs, rydym i fyny'r afon o ran hynny? Ac os nad ydych yn ymwybodol o'r cynllun penodol hwn, tybed a wnewch chi ofyn i'ch swyddogion edrych ar y cynllun ar eich rhan, ac ymateb er mwyn rhoi'r sicrwydd hwnnw i ni.
Thank you, Russell George, for raising this with me. I'm not aware of the scheme; I will check with officials if they are. But, as you say, I will certainly ensure that I receive a briefing on it and will write to the Member in due course.
Diolch am ddwyn hyn i fy sylw, Russell George. Nid wyf yn ymwybodol o'r cynllun; fe edrychaf i weld a yw fy swyddogion yn gwybod amdano. Ond fel y dywedwch, rwyf am sicrhau fy mod yn cael cyfarwyddyd yn ei gylch a byddaf yn ysgrifennu at yr Aelod maes o law.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.
Questions now from the party spokespeople. Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Rŷn ni i gyd yn gwybod, wrth gwrs, fod y Llywodraeth wedi cyhoeddi Papur Gwyn ar amaethyddiaeth y bore yma. Dwi'n edrych ymlaen i bori drwy hwnnw dros y dyddiau nesaf. Ond, ar yr olwg gyntaf, mae'n rhaid i fi ddweud does yna fawr ddim gwahaniaeth neu newid o rai o'r dogfennau ymgynghori rŷn ni wedi'u gweld yn flaenorol. Mae yna elfennau, wrth gwrs, rŷn ni'n cytuno â nhw—a dwi'n meddwl ei bod hi'n bryd inni symud yn nes at fodelau sydd yn talu am nwyddau cyhoeddus—ond, wrth gwrs, byddwch chi a phawb arall yn ymwybodol ein bod ni yn anghytuno ac yn dal i anghytuno ynglŷn â'r angen am ryw fath o daliad sefydlogrwydd fel rhan o'r gefnogaeth sydd ar gael i'r sector. Ond fe addawoch chi, wrth gwrs, na fyddech chi'n dod â chynigion gerbron heb eich bod chi wedi gwneud asesiadau effaith llawn ac wedi gwneud modelu trylwyr, ond mi oeddwn i'n darllen, yn y Papur Gwyn, ac mi ddyfynnaf i:
Thank you very much, Llywydd. We all know that the Government published its White Paper on agriculture this morning, and I look forward to reading that over the next few days. But, at first sight, I have to say that there isn't much difference or change from some of the consultation documents that we've previously seen. There are elements that we agree with—I think it is time for us to move towards models that pay for public goods—but you and everyone else will be aware that we disagree and continue to disagree on the need for some stability payment as part of the support available to the sector. But you pledged, of course, that you wouldn't bring proposals forward without having carried out a full impact assessment and thorough modelling of them, but I read in the White Paper, and I will quote:
'Further analytical work is being carried out to establish the economic impact of our proposals at the farm business, sector and regional levels. The results of this work will be important for assessing the potential impact of the scheme on rural communities.'
Mae gwaith dadansoddol pellach yn cael ei wneud i sefydlu effaith economaidd ein hargymhellion ar lefel busnes fferm, lefel sector a lefel ranbarthol. Bydd canlyniadau'r gwaith hwn yn bwysig ar gyfer asesu effaith bosibl y cynllun ar gymunedau gwledig.
Wel, mae hynny'n dweud wrthyf i nad ydych chi'n gwybod beth fydd effaith y cynigion sydd yn eich Papur Gwyn chi ar yr union ffermydd teuluol hynny y byddwch chi'n dibynnu arnyn nhw i ddelifro y nwyddau cyhoeddus a'r canlyniadau dŷn ni i gyd eisiau eu gweld. Felly, sut allwch chi gyhoeddi Papur Gwyn mor arwyddocaol a mor bellgyrhaeddol pan, yn amlwg, rydych chi heb wneud eich gwaith cartref?
Well, that tells me that you don't know what the impact of the proposals will be on those very family farms that you will rely on to deliver those public goods and the outcomes that we all want to see. So, how can you publish such a significant White Paper, which is so far reaching, when you clearly haven't done your homework?
Llyr Huws Gruffydd will be very well aware that this White Paper is the end of many discussions, many debates and two significant consultations, and we've now brought forward the White Paper, which I said, in an earlier answer, will pave the way to a Wales agricultural Bill in the sixth Senedd.
There is a great deal of evidence and analysis that will need to be looked at ahead of bringing forward the Bill. You'll be aware that Welsh Government officials have let a contract to engage an independent consortium to examine the effects of the proposals on the agricultural economy of Wales. It is a very complex piece of work. I think it's really important we get it right, we don't rush it, and I don't expect a final report on this to be received before the autumn of next year. There is no rush to do this. We have the temporary powers from the UK Government Agricultural Bill. What is important is we get it right, and there's a great deal of work that's been done in preparing this White Paper. We've got the environmental and rural affairs monitoring and modelling programme, we've established a stakeholder evidence group, so officials can engage with stakeholders, and, as I have said, and you have just alluded to, we won't take any final decisions on the nature of any future scheme until that economic analysis is completed.
Bydd Llyr Huws Gruffydd yn ymwybodol iawn mai'r Papur Gwyn hwn yw pen draw llawer iawn o drafodaethau a dadleuon a dau ymgynghoriad sylweddol, ac rydym bellach wedi cyflwyno'r Papur Gwyn, a dywedais mewn ateb cynharach y bydd yn paratoi'r ffordd ar gyfer Bil amaethyddol i Gymru yn y chweched Senedd.
Mae llawer iawn o dystiolaeth a dadansoddiadau y bydd angen edrych arnynt cyn cyflwyno'r Bil. Fe fyddwch yn ymwybodol fod swyddogion Llywodraeth Cymru wedi gosod contract i ymgysylltu â chonsortiwm annibynnol i archwilio effeithiau'r cynigion ar economi amaethyddol Cymru. Mae'n waith cymhleth iawn. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gwneud pethau'n iawn, nad ydym yn ei ruthro, ac nid wyf yn disgwyl i adroddiad terfynol ar hyn ddod i law cyn hydref y flwyddyn nesaf. Nid oes rhuthr i wneud hyn. Mae gennym bwerau dros dro o dan Fil Amaethyddol Llywodraeth y DU. Yr hyn sy'n bwysig yw ein bod yn gwneud pethau'n iawn, ac mae llawer iawn o waith wedi'i wneud ar baratoi'r Papur Gwyn hwn. Mae gennym y rhaglen monitro a modelu amgylcheddol a materion gwledig, rydym wedi sefydlu grŵp tystiolaeth rhanddeiliaid fel y gall swyddogion ymgysylltu â rhanddeiliaid, ac fel y dywedais, ac fel rydych newydd ei nodi, ni fyddwn yn gwneud unrhyw benderfyniadau terfynol ar natur unrhyw gynllun yn y dyfodol hyd nes y bydd y dadansoddiad economaidd hwnnw wedi'i gwblhau.
So, if there's no hurry, Minister, why are you bringing forward a White Paper before the group that you're establishing to look at making these assessments have actually concluded their work? You've contradicted yourself in that answer. And what work has already been done, which I know you reference in the report, of course, will be dated if not irrelevant come 1 January, because, at the end of the transition period, everything changes. We have no idea what access Welsh farmers will have to export markets, be it the EU or further afield. We have no idea what level of cheap imports may well be flooding into our domestic market, undermining and undercutting our producers here in Wales, and, of course, instigating that race to the bottom. And we still don't really know what level of EU replacement funding we'll receive in Wales; what we do know is that the UK Government has cut the funding that we'll receive next year. So, it really doesn't augur well in terms of you knowing what level of funding you will have to meet some of the ambitions that you have in your White Paper. So, surely, what we are proposing in any White Paper should be based on what we will come to know after the Brexit dust has settled, and not just publish a White Paper that is a bit of a hit-and-hope approach, in my book, when absolutely nothing is clear.
Felly, os nad oes brys, Weinidog, pam eich bod yn cyflwyno Papur Gwyn cyn bod y grŵp rydych yn ei sefydlu i ystyried gwneud yr asesiadau hyn wedi cwblhau eu gwaith? Rydych yn gwrthddweud eich hun yn yr ateb hwnnw. A bydd unrhyw waith sydd eisoes wedi'i wneud, y gwn eich bod yn cyfeirio ato yn yr adroddiad, wedi dyddio, os nad yn amherthnasol, ar 1 Ionawr, wrth gwrs, oherwydd, ar ddiwedd y cyfnod pontio, mae popeth yn newid. Nid oes gennym syniad pa fynediad fydd gan ffermwyr Cymru at farchnadoedd allforio, boed yn yr UE neu ymhellach. Nid oes gennym syniad pa lefel o fewnforion rhad a allai fod yn llifo i'n marchnad ddomestig gan danseilio a chodi prisiau is na'n cynhyrchwyr yma yng Nghymru, gan ddechrau'r ras i'r gwaelod wrth gwrs. Ac nid ydym yn gwybod yn iawn o hyd pa lefel o arian a gawn yng Nghymru yn lle arian yr UE; yr hyn a wyddom yw bod Llywodraeth y DU wedi torri'r cyllid y byddwn yn ei gael y flwyddyn nesaf. Felly, nid yw'n argoeli'n dda o ran gwybod pa lefel o gyllid fydd gennych i gyflawni rhai o'r uchelgeisiau sydd gennych yn eich Papur Gwyn. Felly, mae'n sicr y dylai'r hyn rydym yn ei gynnig mewn unrhyw Bapur Gwyn fod yn seiliedig ar yr hyn y down i'w wybod ar ôl i bethau dawelu ar ôl Brexit, ac nid dim ond cyhoeddi Papur Gwyn sydd ond yn taro allan a gobeithio am y gorau, yn ôl fel y gwelaf fi, pan nad oes unrhyw beth o gwbl yn glir.
You are quite right that there's a huge amount of uncertainty at the current time, particularly in relation to funding. As you say, the UK Government have cut the agricultural funding by—we're £137 million short; we're still fighting to get that funding returned to us, but, clearly, funding is a significant issue. However, this is an opportunity. We know we need to bring forward an agricultural Bill very early in the sixth Senedd. This is a consultation, again. This consultation is open until 25 March. Nothing is set in stone and, as I say, no final decisions will be taken. We've engaged significantly over the past four years, since the European Union referendum. Officials have met with a wide range of stakeholders; I, myself, have met with a wide range of stakeholders. We've had many discussions in the development of the evidence base that this White Paper has been based on.
Rydych yn llygad eich lle fod llawer iawn o ansicrwydd ar hyn o bryd, yn enwedig mewn perthynas â chyllid. Fel y dywedwch, mae Llywodraeth y DU wedi torri'r cyllid amaethyddol—rydym £137 miliwn yn brin; rydym yn dal i ymladd i sicrhau bod y cyllid hwnnw'n cael ei ddychwelyd i ni, ond yn amlwg, mae cyllid yn fater o bwys. Fodd bynnag, mae hwn yn gyfle. Gwyddom fod angen inni gyflwyno Bil amaethyddol yn gynnar iawn yn y chweched Senedd. Ymgynghoriad yw hwn, unwaith eto. Mae'r ymgynghoriad ar agor tan 25 Mawrth. Nid oes dim yn bendant ac fel y dywedais, ni wneir unrhyw benderfyniadau terfynol. Rydym wedi ymgysylltu'n sylweddol dros y pedair blynedd diwethaf, ers refferendwm yr Undeb Ewropeaidd. Mae swyddogion wedi cyfarfod ag ystod eang o randdeiliaid; rwyf fi'n bersonol wedi cyfarfod ag ystod eang o randdeiliaid. Rydym wedi cael llawer o drafodaethau wrth ddatblygu'r sylfaen dystiolaeth y seiliwyd y Papur Gwyn arni.
And still there's no clarity on how your proposals will actually be implemented. You mentioned it: four years since the referendum, three years, I suppose, since this dialogue with the sector started in earnest. This is the third consultation that you will be engaging with the sector and wider society around, but, again, it's a lot of high-level aspirations, which we've already seen in 'Sustainable farming and our Land', the previous consultation, and 'Brexit and our land', the one before that. There's next to no operational detail, no information on what the proposals will mean on a farm level, no clarity on timescales, no detail on the transitional arrangements, no budgetary information either. So, I'm just wondering: what are you hoping to learn from this particular consultation that hasn't already become evident to you in your two previous consultations that you've undertaken? And, again, I'll come back to the point that you made that there's no hurry. And I agree that it's more important to get it right than to do it quickly, but is the next 12 weeks really the best time to engage the sector in a meaningful consultation? They're already grappling with the consequences of a global pandemic, which is decimating the food supply system globally, and Brexit hasn't hit yet. Give it a fortnight and the whole sector's going to be in absolute chaos dealing with the fallout of the end of the transition period, and you're expecting a meaningful consultation when the sector is actually in the throes of ensuring that they just survive. Surely the timing of this is all wrong.
Ac nid oes eglurder o hyd ynglŷn â sut y bydd eich cynigion yn cael eu gweithredu mewn gwirionedd. Fel y dywedoch chi: bedair blynedd ers y refferendwm, dair blynedd, mae'n debyg, ers i'r ddeialog hon gyda'r sector ddechrau o ddifrif. Dyma'r trydydd ymgynghoriad y byddwch yn ymgysylltu â'r sector a'r gymdeithas ehangach yn ei gylch, ond unwaith eto, ceir llawer o uchelgeisiau lefel uchel, fel y gwelsom eisoes yn 'Ffermio cynaliadwy a'n tir', yr ymgynghoriad o'i flaen, a 'Brexit a'n tir', yr un cyn hwnnw. Prin fod yna unrhyw fanylion gweithredol, dim gwybodaeth am yr hyn y bydd yr argymhellion yn ei olygu ar lefel fferm, dim eglurder ynghylch amserlenni, dim manylion am y trefniadau pontio, dim gwybodaeth gyllidebol ychwaith. Felly, rwy'n meddwl tybed beth rydych chi'n gobeithio ei ddysgu o'r ymgynghoriad hwn nad yw eisoes wedi dod yn amlwg i chi yn y ddau ymgynghoriad a gynhaliwyd gennych o'i flaen? Ac unwaith eto, fe ddof yn ôl at y pwynt a wnaethoch nad oes unrhyw frys. Ac rwy'n cytuno ei bod yn bwysicach ei gael yn iawn na'i wneud yn gyflym, ond ai'r 12 wythnos nesaf yw'r amser gorau i gynnwys y sector mewn ymgynghoriad ystyrlon? Maent eisoes yn mynd i'r afael â chanlyniadau pandemig byd-eang, sy'n dinistrio'r system gyflenwi bwyd yn fyd-eang, ac nid yw Brexit wedi taro eto. Rhowch bythefnos iddo a bydd y sector cyfan mewn anhrefn llwyr yn ymdrin â diwedd y cyfnod pontio, ac rydych yn disgwyl ymgynghoriad ystyrlon pan fo'r sector yn ei chanol hi'n ceisio sicrhau eu bod yn goroesi. Does bosibl nad yw amseriad hyn yn hollol anghywir.
I absolutely recognise that we are in a very difficult period of time, but that, unfortunately, I think, is going to last for a little while later. You will be very well aware that I committed to bring forward this White Paper before the end of the year, and I'm sure you would have been the first to criticise me if I hadn't done that. So, I have to say, I haven't heard from any quarters, apart from what you've just raised with me, about it being the wrong time to consult. Everybody has known this White Paper is coming before the end of the year. I think it was back—if it wasn't the summer, it was certainly the autumn that I promised to do that before the end of the calendar year. So, nobody will be surprised that we have brought this forward. The consultation is open to 25 March; I hope to hear as many views as possible on the White Paper. And I think stakeholders recognise that we're in a middle of a climate emergency as well, whilst, of course, we're in the middle of a pandemic. That climate emergency is here as well, and I know that the agricultural sector, in particular, feels they are part of the solution to that climate emergency, and I would be very keen to hear their views on how they will continue to respond to that.
Rwy'n cydnabod yn llwyr ein bod mewn cyfnod anodd iawn, ond yn anffodus, credaf y bydd yn para ychydig yn hwy. Fe fyddwch yn ymwybodol iawn fy mod wedi ymrwymo i gyflwyno'r Papur Gwyn hwn cyn diwedd y flwyddyn, ac rwy'n siŵr mai chi fyddai'r cyntaf i fy meirniadu pe na bawn wedi gwneud hynny. Felly, mae'n rhaid i mi ddweud, nid wyf wedi clywed gan neb, ar wahân i'r hyn rydych newydd ei ddweud wrthyf, mai dyma'r adeg anghywir i ymgynghori. Roedd pawb yn gwybod bod y Papur Gwyn hwn yn dod cyn diwedd y flwyddyn. Rwy'n credu mai nôl—os nad yn yr haf, yn sicr yn yr hydref yr addewais wneud hynny cyn diwedd y flwyddyn galendr. Felly, ni fydd neb yn synnu ein bod wedi cyflwyno hyn. Mae'r ymgynghoriad yn agored tan 25 Mawrth; rwy'n gobeithio clywed cynifer o safbwyntiau â phosibl ar y Papur Gwyn. Ac rwy'n credu bod rhanddeiliaid yn cydnabod ein bod ynghanol argyfwng hinsawdd hefyd, ac wrth gwrs, rydym ynghanol pandemig. Mae'r argyfwng hinsawdd yma hefyd, a gwn fod y sector amaethyddol yn arbennig yn teimlo eu bod yn rhan o'r ateb i'r argyfwng hinsawdd, ac rwy'n awyddus iawn i glywed eu barn ynglŷn â sut y byddant yn parhau i ymateb iddo.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Janet Finch-Saunders.
Conservatives spokesperson, Janet Finch-Saunders.
Diolch, Llywydd. I have to say, in looking forward to the publication of the White Paper today, I do have to echo and endorse some of the comments by my colleague Llyr Gruffydd. These White Paper proposals fall short of providing the framework required to meet the principles and ambitions that our Welsh farmers deserve. We've all known the result of the Brexit vote, and, on the quick reading that I've had a chance to do on this today, it's not too clear that some of the previous consultations have added any weight to that, in terms of you taking those forward.
Our farms are the cornerstone of our rural communities, and are essential job creators, who safeguard historic and sustainable land management practices for generations to come. Despite your White Paper running to 74 pages, I'm astounded that you've only referenced the term 'employment' three times, and have only given a single cursory nod to jobs in the farming sector. This undermines the immense value that our farms bring to rural communities and regional economies. So, Minister, will you review your proposals to fully recognise the importance of the farming sector as an integral employer in rural areas, and will you look to further emphasise the very real value of the food production by our farmers in Wales?
Diolch, Lywydd. Wrth edrych ymlaen at gyhoeddi'r Papur Gwyn heddiw, rhaid i mi adleisio a chymeradwyo rhai o sylwadau fy nghyd-Aelod Llyr Gruffydd. Nid yw'r argymhellion Papur Gwyn hyn yn darparu'r fframwaith sydd ei angen i gyflawni'r egwyddorion a'r uchelgeisiau y mae ein ffermwyr yng Nghymru yn eu haeddu. Rydym i gyd yn gwybod canlyniad pleidlais Brexit, ac ar y darlleniad cyflym y cefais gyfle i'w wneud ar hyn heddiw, nid yw'n rhy glir fod rhai o'r ymgynghoriadau blaenorol wedi ychwanegu unrhyw bwysau at hynny, o ran bwrw ymlaen â'r rheini.
Ein ffermydd yw conglfaen ein cymunedau gwledig, ac maent yn creu swyddi hanfodol, sy'n diogelu arferion rheoli tir hanesyddol a chynaliadwy am genedlaethau i ddod. Er bod eich Papur Gwyn yn 74 tudalen o hyd, rwy'n synnu mai tair gwaith yn unig y cyfeiriwch at y gair 'cyflogaeth', a'ch bod ond wedi rhoi un sylw wrth fynd heibio i swyddi yn y sector ffermio. Mae hyn yn tanseilio'r gwerth aruthrol y mae ein ffermydd yn ei gyfrannu i gymunedau gwledig ac economïau rhanbarthol. Felly, Weinidog, a wnewch chi adolygu eich argymhellion i gydnabod yn llawn pa mor bwysig yw'r sector ffermio fel cyflogwr allweddol mewn ardaloedd gwledig, ac a wnewch chi geisio rhoi mwy o bwyslais ar werth gwirioneddol y gwaith o gynhyrchu bwyd gan ein ffermwyr yng Nghymru?
I'm astounded at Janet Finch-Saunders's analysis of the White Paper. Obviously, it's the Bill and then the Act that will provide that framework, but the whole purpose of having our own Wales agricultural bill—the first time we've had the opportunity; let's look at the opportunities from leaving the European Union. And this is a massive opportunity to have our own Welsh agricultural policy, absolutely tailored for Wales—a bespoke agricultural policy. We absolutely need to keep farmers on the land—absolutely. Without them, we wouldn't be able to deliver any of the outcomes that we seek to do. Sustainable food production is absolutely at the heart of this White Paper—not like England's. So, we are absolutely adamant that food production has to be a part. And if you look at 'Brexit and our land', that was one of the concerns of the agricultural sector, that food wasn't given enough prominence. That changed with the second consultation, in relation to 'Sustainable Farming and our Land', and it's absolutely at the heart of the White Paper, along with the environmental outcomes that our farmers are producing but not being rewarded for at the current time.
Rwy'n synnu at ddadansoddiad Janet Finch-Saunders o'r Papur Gwyn. Yn amlwg, y Bil ac yna'r Ddeddf a fydd yn darparu'r fframwaith hwnnw, ond holl ddiben cael ein bil amaethyddol ein hunain yng Nghymru—y tro cyntaf i ni gael y cyfle; gadewch i ni edrych ar y cyfleoedd yn sgil gadael yr Undeb Ewropeaidd. Ac mae hwn yn gyfle enfawr i gael ein polisi amaethyddol ein hunain yng Nghymru, wedi'i deilwra'n gyfan gwbl ar gyfer Cymru—polisi amaethyddol pwrpasol. Mae gwir angen inni gadw ffermwyr ar y tir—yn sicr. Hebddynt hwy, ni fyddem yn gallu cyflawni unrhyw un o'r canlyniadau rydym yn ceisio’u cyflawni. Mae cynhyrchu bwyd yn gynaliadwy yn ganolog i'r Papur Gwyn hwn—nid fel un Lloegr. Felly, rydym yn gwbl sicr fod yn rhaid cynnwys cynhyrchu bwyd. Ac os edrychwch ar 'Brexit a'n tir', roedd hynny’n un o bryderon y sector amaethyddol, nad oedd digon o amlygrwydd yn cael ei roi i fwyd. Newidiodd hynny gyda'r ail ymgynghoriad, mewn perthynas â 'Ffermio Cynaliadwy a'n Tir', ac mae’n sicr yn cael lle canolog yn y Papur Gwyn, ynghyd â'r canlyniadau amgylcheddol y mae ein ffermwyr yn eu cynhyrchu ond heb gael eu gwobrwyo amdanynt ar hyn o bryd.
Thank you, Minister, but considering the time that has elapsed since your very first consultation, I am dismayed by the lack of substantive detail in this document, and such little acknowledgement of the time and energy that our farmers have put in to responding to you previously on many other consultations. And reading the document—albeit very quickly—today, it does not reflect the input that they've had. This proposal should stand as a once-in-a-generation opportunity. We're looking at a 15 to 20-year plan, to develop and introduce a comprehensive food and farming policy, ensuring food security, and promoting the sale and procurement of Welsh food for the domestic market. Instead, however, your White Paper is heavy on enforcement, mentioning regulations 79 times. I consider that a class insult to our farmers—a move that will only work to impact the competitiveness of our farms.
COVID-19 has highlighted the fragility of our supply chains, and just how important our farmers are to food production in Wales. Just remember how they came forward during the pandemic, and continue to do so. When people became very frightened and bothered about going into supermarkets, our farmers were there, with our butchers, delivering food where it was needed, and that cannot be overlooked. It is simply not a globally responsible position for this Government to pursue a policy that leads to the contraction of Welsh farming and food production, and that is the feeling so far. So, Minister, in this context, why does the White Paper mention food security only twice, with no apparent consideration of the need to maintain and enhance levels of food production in Wales?
Diolch, Weinidog, ond o ystyried yr amser sydd wedi mynd heibio ers eich ymgynghoriad cyntaf un, rwy'n siomedig ynglŷn â’r diffyg manylion o sylwedd yn y ddogfen hon, a chyn lleied o gydnabyddiaeth o'r amser a'r egni y mae ein ffermwyr wedi'i roi wrth ymateb i chi yn flaenorol ar lawer o ymgynghoriadau eraill. Ac wrth ddarllen y ddogfen—er yn gyflym iawn—heddiw, nid yw'n adlewyrchu eu mewnbwn. Dylai'r cynnig hwn fod yn gyfle unwaith mewn cenhedlaeth. Rydym yn edrych ar gynllun 15 i 20 mlynedd, i ddatblygu a chyflwyno polisi bwyd a ffermio cynhwysfawr, i sicrhau diogelwch bwyd, a hybu gwerthiant a chaffael bwyd o Gymru ar gyfer y farchnad ddomestig. Yn hytrach, fodd bynnag, mae eich Papur Gwyn yn sôn llawer am orfodaeth, gan grybwyll rheoliadau 79 o weithiau. Rwy’n ystyried hynny’n sarhad pur ar ein ffermwyr—cam na fydd yn gwneud unrhyw beth heblaw amharu ar gystadleurwydd ein ffermydd.
Mae COVID-19 wedi tynnu sylw at freuder ein cadwyni cyflenwi, a pha mor bwysig yw ein ffermwyr i gynhyrchiant bwyd yng Nghymru. Cofiwch sut y daethant i’r adwy yn ystod y pandemig, ac maent yn parhau i wneud hynny. Pan ddechreuodd pobl fod yn ofnus ynglŷn â mynd i mewn i archfarchnadoedd, roedd ein ffermwyr yno, gyda'n cigyddion, yn danfon bwyd lle roedd ei angen, ac ni ellir anwybyddu hynny. Yn syml, nid yw dilyn polisi sy'n arwain at grebachiad ffermio a chynhyrchiant bwyd yng Nghymru yn rhywbeth cyfrifol i'r Llywodraeth hon ei wneud ar sail fyd-eang, a dyna'r teimlad hyd yn hyn. Felly, Weinidog, yn y cyd-destun hwn, pam mai dwy waith yn unig y mae’r Papur Gwyn yn crybwyll diogelwch bwyd, heb roi unrhyw ystyriaeth yn ôl pob golwg i’r angen i gynnal a gwella lefelau cynhyrchu bwyd yng Nghymru?
So, we had the first consultation back in 2018 and the second one last year, in 2019. Again, I'm surprised that you don't feel that there has been a change in the tone of language or the proposals that have come forward, because there clearly has. So, I would ask you to go back and look at the two previous consultations, just to see that.
Our proposal to introduce a sustainable farming scheme is to place a proper value on the environmental outcomes that our farmers produce. They don't get rewarded for that at the current time. Sustainable food production is absolutely at the heart of it also, and that was at the specific request of, certainly the first consultation we had, where we had over 12,000 responses. So, to say we haven't listened to people who took the time to respond, I think, is completely incorrect.
There are those who have called for a status quo, but I think, as the—. Certainly the first consultation, people were saying they wanted a status quo. But if you talk to the majority of farmers, they will say that the common agricultural policy has not equipped the sector to be resilient or to deal with the environmental challenges that, as I say, the climate emergency is really in the middle of. I absolutely agree with you that our agricultural sector, and our farmers, were at the fore, to ensure that we were all fed. Nobody went without food in Wales, and of course they were part of that.
So, this is a consultation again, so if anybody has any further ideas, obviously we hope to hear very much from them. We're going to work very closely with the industry and with our farmers to develop the detail of the scheme. And I've made it very clear that we won't make any changes until we can demonstrate that new scheme is adequately designed.
You mentioned procurement, and I absolutely agree with you that that is a further opportunity. And that food security that we're all concerned about, I'm certainly having discussions with my counterparts at the current time, because a 'no deal' exit from the European Union would not do anything to help our food security.
Felly, cawsom yr ymgynghoriad cyntaf yn ôl yn 2018 a’r ail un y llynedd, yn 2019. Unwaith eto, rwy’n synnu nad ydych yn teimlo y bu newid yng nghywair yr iaith na’r argymhellion a gyflwynwyd, oherwydd mae'n amlwg fod hynny wedi digwydd. Felly, hoffwn ofyn i chi fynd yn ôl i edrych ar y ddau ymgynghoriad blaenorol, dim ond er mwyn gweld hynny.
Mae ein cynnig i gyflwyno cynllun ffermio cynaliadwy yn rhoi gwerth teilwng ar y canlyniadau amgylcheddol y mae ein ffermwyr yn eu cynhyrchu. Nid ydynt yn cael eu gwobrwyo am hynny ar hyn o bryd. Mae cynhyrchu bwyd cynaliadwy yn sicr yn ganolog iddo hefyd, ac roedd hynny ar gais penodol yr ymgynghoriad cyntaf a gawsom, lle cawsom dros 12,000 o ymatebion. Felly, mae dweud nad ydym wedi gwrando ar bobl a roddodd amser i ymateb yn gwbl anghywir yn fy marn i.
Mae rhai wedi galw am status quo, ond rwy'n credu, fel y—. Yn sicr, yn yr ymgynghoriad cyntaf, roedd pobl yn dweud eu bod yn awyddus i gael status quo. Ond os siaradwch â’r rhan fwyaf o ffermwyr, byddant yn dweud nad yw'r polisi amaethyddol cyffredin wedi galluogi'r sector i fod yn wydn nac i oresgyn yr heriau amgylcheddol sy'n codi o'r argyfwng hinsawdd, fel rwy'n dweud. Cytunaf yn llwyr â chi fod ein sector amaethyddol, a'n ffermwyr, wedi bod ar flaen y gad yn sicrhau bod pob un ohonom yn cael ein bwydo. Nid oes unrhyw un wedi mynd heb fwyd yng Nghymru, ac wrth gwrs, roeddent yn rhan o hynny.
Felly, ymgynghoriad yw hwn eto, felly os oes gan unrhyw un syniadau pellach, yn amlwg, rydym yn gobeithio clywed llawer ganddynt. Rydym yn mynd i weithio'n agos iawn gyda'r diwydiant a chyda'n ffermwyr i ddatblygu manylion y cynllun. Ac rwyf wedi dweud yn glir iawn na fyddwn yn gwneud unrhyw newidiadau hyd nes y gallwn ddangos bod y cynllun newydd wedi'i gynllunio'n addas.
Fe sonioch chi am gaffael, ac rwy’n cytuno’n llwyr â chi fod hwnnw’n gyfle pellach. A'r diogelwch bwyd hwnnw y mae pob un ohonom yn poeni amdano, rwy'n sicr yn cael trafodaethau gyda fy swyddogion cyfatebol ar hyn o bryd, gan na fyddai gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb yn gwneud unrhyw beth i helpu i ddiogelu ein cyflenwad bwyd.
Thank you again. Minister, in dealing with the national minimum standards for agriculture, your White Paper states:
'Further, more detailed, consultation on the scope of the National Minimum Standards will accompany this secondary legislation.'
So, there's a feeling that you are once again leaving the details until further down the road. Now, considering that you are intending to make these as broad as possible, consolidating regulations on nitrate vulnerable zones and animal health and welfare legislation into it, stakeholders have said that they believe the timing of the publication will make it harder for farmers to actively participate, and that they feel that this paper simply does not reflect their consistent level of engagement with you on previous consultations.
Just let me remind you that when our hardworking farmers do respond to consultations, a lot of their time and energy goes into that, so this document, and any Bill going forward, must reflect their views. So, having raised concerns with you about engagement before, can you give this Chamber some reassurances that adequate time will be given for farmers to scrutinise these proposals with a target date when this further clarity will be provided? Because, quite simply, as you've rightly pointed out, we're in the middle of COVID still, we're in the middle of a climate emergency, and with all the Brexit negotiations and preparations at the beginning part of the year, it's going to be very difficult—[Interruption.] I don't think the Minister needs any help, Joyce. [Interruption.]
Diolch unwaith eto. Weinidog, wrth ymdrin â'r safonau gofynnol cenedlaethol ar gyfer amaethyddiaeth, dywed eich Papur Gwyn:
‘Bydd ymgynghoriad manylach ar y Safonau Gofynnol Cenedlaethol yn rhan o’r is-ddeddfwriaeth hon.’
Felly, ceir teimlad eich bod, unwaith eto, yn gadael y manylion tan yn ddiweddarach. Nawr, o ystyried eich bod yn bwriadu gwneud y rhain mor eang â phosibl, gan gyfuno rheoliadau ar barthau perygl nitradau a deddfwriaeth iechyd a lles anifeiliaid o'i fewn, mae rhanddeiliaid wedi dweud eu bod yn credu y bydd amseriad y cyhoeddiad yn ei gwneud yn anoddach i ffermwyr gymryd rhan weithredol, a'u bod yn teimlo nad yw'r papur hwn yn adlewyrchu lefel gyson eu hymgysylltiad â chi mewn ymgynghoriadau blaenorol.
Gadewch i mi eich atgoffa, pan fydd ein ffermwyr gweithgar yn ymateb i ymgynghoriadau, fod llawer o'u hamser a'u hegni yn mynd i mewn i hynny, felly mae'n rhaid i'r ddogfen hon, ac unrhyw Fil yn y dyfodol, adlewyrchu eu barn. Felly, gan fy mod wedi codi pryderon gyda chi ynglŷn ag ymgysylltu o'r blaen, a allwch roi rhywfaint o sicrwydd i'r Siambr hon y bydd amser digonol yn cael ei roi i ffermwyr graffu ar y cynigion hyn gyda dyddiad targed ar gyfer darparu’r eglurder pellach hwn? Oherwydd, yn syml iawn, fel rydych wedi’i nodi'n gwbl gywir, rydym yng nghanol COVID o hyd, rydym mewn argyfwng hinsawdd, a chyda holl drafodaethau a pharatoadau Brexit ar ddechrau’r flwyddyn, mae'n mynd i fod yn anodd iawn—[Torri ar draws.] Ni chredaf fod angen unrhyw help ar y Gweinidog, Joyce. [Torri ar draws.]
Hold on, this isn't a conversation between the two of you. You carry on, Janet Finch-Saunders.
Arhoswch funud, nid sgwrs rhwng y ddwy ohonoch yw hon. Parhewch, Janet Finch-Saunders.
There's going to be very little time for farmers, once again, to engage if they feel they're not being listened to. So, all I do is make a plea, again, after what's been a horrendous year for all of us, make a plea that you listen to the farmers and you make our food producers and our farmers the most integral part of any agricultural Bill going forward. Thank you.
Ychydig iawn o amser a fydd ar gael, unwaith eto, i ffermwyr ymgysylltu os ydynt yn teimlo nad oes unrhyw un yn gwrando arnynt. Felly, y cyfan rwy'n ei wneud yw erfyn arnoch, unwaith eto, ar ôl blwyddyn sydd wedi bod yn erchyll i bob un ohonom, i wrando ar y ffermwyr ac i sicrhau mai ein cynhyrchwyr bwyd a'n ffermwyr yw'r rhan fwyaf canolog o unrhyw Fil amaethyddol yn y dyfodol. Diolch.
Janet Finch-Saunders reminds us that we're in the middle of a perfect storm; I couldn't agree more with you on that. But I have always made the farmers and our food producers absolutely integral in all this. I've always listened to them. I've always engaged them. I think you'd be very hard-pressed to find a farmer that would say any different.
You referred to the national minimum standards in relation to regulations, and one of the first complaints I received when I came into this portfolio four years ago was that the regulations were too complex, there was not one place where those regulations were, they were in different parts of legislation. This is a proposal to bring everything together in one piece of legislation. Also, you've got the enforcement of agricultural regulation, which, really, is currently heavily focused on the CAP payment schemes. And outside of those schemes, it then really goes to criminal prosecution. It's a very big leap from that to criminal prosecution. I don't want to criminalise our farmers, and I think we need proportionate options for enforcing less serious offences. So, that is the plan with the national minimum standards. But, again, it's a 12-week consultation.
And one of the reasons—. Believe me, the team of officials that have worked on this, they were very, very involved at the beginning of the COVID-19 response for Welsh Government. They knew that I wanted to bring this White Paper forward by the end of the year: (1) I promised it, and (2) in order to have the full 12 weeks of consultation, and that's one of the reasons for bringing it forward now, and I pay tribute to the hard work they've done to enable that to happen.
Mae Janet Finch-Saunders yn ein hatgoffa ein bod yng nghanol storm berffaith; ni allwn gytuno mwy â chi ar hynny. Ond rwyf bob amser wedi sicrhau bod y ffermwyr a'n cynhyrchwyr bwyd yn rhan gwbl ganolog o hyn. Rwyf wedi gwrando arnynt bob amser. Rwyf wedi ymgysylltu â hwy bob amser. Credaf y byddech yn ei chael hi’n anodd dod o hyd i ffermwr a fyddai'n dweud yn wahanol.
Fe gyfeirioch chi at y safonau gofynnol cenedlaethol mewn perthynas â rheoliadau, ac un o'r cwynion cyntaf a gefais pan ddeuthum i'r portffolio hwn bedair blynedd yn ôl oedd bod y rheoliadau'n rhy gymhleth, nad oedd y rheoliadau hynny mewn un man, eu bod mewn gwahanol rannau o ddeddfwriaeth. Mae hwn yn gynnig i ddod â phopeth ynghyd mewn un ddeddf. Hefyd, mae gennych y gwaith o orfodi rheoliadau amaethyddol, sydd, mewn gwirionedd, yn canolbwyntio'n helaeth ar hyn o bryd ar gynlluniau taliadau'r PAC. A’r tu hwnt i'r cynlluniau hynny, mae’n ymwneud ag erlyniadau troseddol. Mae'n gam mawr iawn o hynny i erlyniadau troseddol. Nid wyf am droseddoli ein ffermwyr, a chredaf fod angen opsiynau cymesur arnom ar gyfer gorfodi mewn perthynas â throseddau llai difrifol. Felly, dyna'r cynllun gyda'r safonau gofynnol cenedlaethol. Ond unwaith eto, mae'n ymgynghoriad 12 wythnos.
Ac un o'r rhesymau—. Credwch fi, y tîm o swyddogion sydd wedi gweithio ar hyn, fe wnaethant chwarae rhan fawr iawn ar ddechrau’r ymateb i COVID-19 ar ran Llywodraeth Cymru. Roeddent yn gwybod fy mod yn dymuno cyflwyno’r Papur Gwyn hwn erbyn diwedd y flwyddyn: (1) fe wnes i ei addo, a (2) er mwyn cael y 12 wythnos lawn o ymgynghori, a dyna un o'r rhesymau dros ei gyflwyno nawr, ac rwy’n talu teyrnged i'r gwaith caled y maent wedi'i wneud i alluogi hynny i ddigwydd.
3. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud ynglŷn â'r cynnydd yn nifer y cŵn bach a gaiff eu gwerthu yn ystod pandemig COVID-19? OQ56048
3. What assessment has the Minister made regarding the upsurge in the sale of puppies during the COVID-19 pandemic? OQ56048
People should think hard about the commitment involved in pet ownership. It is important potential owners of a new pet ensure that the animal is sourced responsibly. For this reason, we have relaunched our #PawsPreventProtect campaign and will continue to issue strong messaging on this in the future.
Dylai pobl feddwl yn galed am yr ymrwymiad sydd ynghlwm wrth fod yn berchen ar anifail anwes. Mae'n bwysig fod darpar berchnogion anifeiliaid anwes newydd yn sicrhau eu bod yn prynu’r anifail mewn modd cyfrifol. Am y rheswm hwn, rydym wedi ail-lansio ein hymgyrch #ArosAtalAmddiffyn a byddwn yn parhau i gyhoeddi negeseuon cryf ar hyn yn y dyfodol.
I thank you. In the first month of lockdown, online searches for puppies and kittens increased by 120 per cent according to the Dogs Trust. And that upsurge in the sale of puppies and kittens, according to a report from Battersea Dogs Home, has resulted in a 94 per cent increase of legal imports from overseas to meet demand. Sadly, according to the charity, this spike is likely to indicate an increase in the illegal cross-border puppy and kitten smuggling trade as well. Many of them will be sold via third parties on online sites like Facebook and Gumtree, for example.
In October, the Welsh Government announced that they will be bringing forward legislation that will make the third-party sale of puppies and kittens illegal in Wales, and we call it Lucy's law. It is important legislation and it is hoped that it will eradicate the unscrupulous breeders that have little regard for animal welfare. So, Minister, are you able to give us a clear timetable for when you intend to implement what is commonly known as Lucy's law in Wales?
Diolch. Yn ystod mis cyntaf y cyfyngiadau symud, cynyddodd nifer y chwiliadau ar-lein am gŵn a chathod bach 120 y cant yn ôl Dogs Trust. Ac mae’r cynnydd hwnnw yng ngwerthiant cŵn a chathod bach, yn ôl adroddiad gan Gartref Cŵn Battersea, wedi arwain at gynnydd o 94 y cant mewn mewnforion cyfreithiol o dramor i ateb y galw. Yn anffodus, yn ôl yr elusen, mae'r cynnydd hwn yn debygol o nodi cynnydd ym masnach anghyfreithlon smyglo cŵn a chathod bach ar draws ffiniau gwledydd hefyd. Bydd llawer ohonynt yn cael eu gwerthu drwy drydydd partïon ar wefannau ar-lein fel Facebook a Gumtree, er enghraifft.
Ym mis Hydref, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru y byddant yn cyflwyno deddfwriaeth a fydd yn gwneud gwerthu cŵn a chathod bach gan drydydd parti yn anghyfreithlon yng Nghymru, ac rydym yn ei galw’n gyfraith Lucy. Mae'n ddeddfwriaeth bwysig a'r gobaith yw y bydd yn cael gwared ar y bridwyr diegwyddor nad oes ganddynt fawr o barch at les anifeiliaid. Felly, Weinidog, a allwch roi amserlen glir i ni ar gyfer pa bryd rydych yn bwriadu rhoi’r ddeddf a elwir yn gyfraith Lucy ar waith yng Nghymru?
So, as I think I mentioned to the Chair of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee last week—and the chief veterinary officer is really keen that I push this point—we're going beyond Lucy's law, and it is about third-party sales. So, it will be brought forward before the end of this parliamentary term. I can't give you an exact timeline, but, as I say, we've only got three, four months now to enable us to do this. And, despite all the other calls on the team's time, we are on track still with our third-party sales legislation.
You will have heard me say many times, Joyce, that the legislation on its own will not do everything we would want it to do, and that's why we've had the local authority dog breeding enforcement project too. We funded that and worked very closely with our local authorities. Llywydd, I would just like to remind people that we do, unfortunately, know that Christmas is traditionally a time for impulse purchases of puppies and kittens. I mentioned the #PawsPreventProtect social media campaign. We've relaunched that. We did that last year, ahead of Christmas, and we have relaunched that this week to remind people.
Felly, fel y soniais, rwy’n credu, wrth Gadeirydd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig yr wythnos diwethaf—ac mae'r prif swyddog milfeddygol yn wirioneddol awyddus i mi bwysleisio'r pwynt hwn—rydym yn mynd y tu hwnt i gyfraith Lucy, ac mae’n ymwneud â gwerthiannau gan drydydd partïon. Felly, bydd hyn yn cael ei gyflwyno cyn diwedd tymor y Senedd hon. Ni allaf roi union amserlen i chi, ond fel y dywedaf, dim ond tri, pedwar mis sydd gennym bellach i'n galluogi i wneud hyn. Ac er gwaethaf yr holl alwadau eraill ar amser y tîm, rydym ar y trywydd iawn gyda'n deddfwriaeth ar werthu gan drydydd partïon.
Byddwch wedi fy nghlywed yn dweud lawer gwaith, Joyce, na fydd y ddeddfwriaeth ar ei phen ei hun yn gwneud popeth y byddem am iddi ei gwneud, a dyna pam y cawsom brosiect gorfodaeth bridio cŵn ar gyfer awdurdodau lleol hefyd. Gwnaethom ei ariannu, a buom yn gweithio'n agos iawn gyda'n hawdurdodau lleol. Lywydd, hoffwn atgoffa pobl ein bod, yn anffodus, yn gwybod bod y Nadolig yn draddodiadol yn gyfnod pan fydd pobl yn prynu cŵn a chathod bach ar fympwy. Soniais am ymgyrch #ArosAtalAmddiffyn ar y cyfryngau cymdeithasol. Rydym wedi’i hail-lansio. Fe wnaethom ni hynny y llynedd cyn y Nadolig, ac rydym wedi ail-lansio’r ymgyrch yr wythnos hon i atgoffa pobl.
4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am flaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer yr amgylchedd yn Nhorfaen ar gyfer gweddill tymor y Senedd hon? OQ56057
4. Will the Minister make a statement on the Welsh Government's priorities for the environment in Torfaen for the remainder of this Senedd term? OQ56057
Thank you. The Welsh Government sets the priorities for the whole of Wales through the natural resources policy. The south-east Wales area statement, published by Natural Resources Wales, outlines the key challenges and opportunities to sustainably manage natural resources in the area, and that includes Torfaen.
Diolch. Mae Llywodraeth Cymru yn nodi’r blaenoriaethau ar gyfer Cymru gyfan drwy'r polisi adnoddau naturiol. Mae datganiad ardal de-ddwyrain Cymru, a gyhoeddwyd gan Cyfoeth Naturiol Cymru, yn amlinellu'r heriau a'r cyfleoedd allweddol i reoli adnoddau naturiol yn gynaliadwy yn yr ardal, ac mae hynny'n cynnwys Torfaen.
Thank you, Minister. SL Recycling Ltd has been operating a waste plant on the former Shanks incinerator site in a residential area of New Inn, in my constituency. They were granted a permit by NRW many months ago, despite the fact that the company is only now applying for planning permission from the local authority. Since they've begun operating, I've received a huge volume of complaints from local residents who are affected by noise nuisance and other matters such as odour. Those issues have had to be picked up by my hard-pressed local authority, because NRW are not able to be sufficiently responsive. Do you share my concern, Minister, about the obvious disconnect between the operation of NRW and my local authority? Will you raise this with NRW, with a view to ensuring that this disconnect does not continue in future? Thank you.
Diolch, Weinidog. Mae SL Recycling Ltd wedi bod yn gweithredu safle llosgi gwastraff ar hen safle llosgydd Shanks mewn ardal breswyl yn y Dafarn Newydd yn fy etholaeth. Rhoddwyd caniatâd iddynt gan CNC fisoedd lawer yn ôl, er mai nawr y mae'r cwmni'n gwneud cais am ganiatâd cynllunio gan yr awdurdod lleol. Ers iddynt ddechrau gweithredu, rwyf wedi derbyn nifer fawr o gwynion gan drigolion lleol yr effeithir arnynt gan niwsans sŵn a phethau eraill fel drewdod. Bu'n rhaid i fy awdurdod lleol, sydd eisoes o dan bwysau, fynd i’r afael â’r materion hynny, gan nad yw CNC yn gallu bod yn ddigon ymatebol. A ydych yn rhannu fy mhryder, Weinidog, am y datgysylltiad amlwg rhwng gweithrediad CNC a fy awdurdod lleol? A wnewch chi godi hyn gyda CNC, gyda golwg ar sicrhau na fydd y datgysylltiad hwn yn parhau yn y dyfodol? Diolch.
Thank you. I'm very concerned to hear this, and I certainly do share your concerns, because obviously planning and environmental permitting are complementary regimes. The planning permission determines if the development is an acceptable use of land, for instance, and it's absolutely right that the complaints went to the local authority in the first place, but I'll be certainly very happy to raise this with Natural Resources Wales at my regular monthly meetings, and then I will write to the Member to fully fulfil what your concerns are. Obviously, the issue of an environmental permit from NRW doesn't remove the requirement for a site to have the appropriate planning consent. So, I will ask NRW again to consult with the local authority and make sure that everything is absolutely in place.
Diolch. Rwy'n bryderus iawn wrth glywed hyn, ac rwy'n sicr yn rhannu eich pryderon, oherwydd yn amlwg, mae cynllunio a thrwyddedu amgylcheddol yn gyfundrefnau sy’n ategu ei gilydd. Mae'r caniatâd cynllunio yn penderfynu a yw'r datblygiad yn ddefnydd tir derbyniol, er enghraifft, ac mae'n gwbl iawn fod y cwynion wedi mynd i'r awdurdod lleol yn y lle cyntaf, ond rwy’n sicr yn fwy na pharod i godi hyn gyda Cyfoeth Naturiol Cymru yn fy nghyfarfodydd misol rheolaidd, ac fe ysgrifennaf at yr Aelod wedyn i nodi beth yn union yw eich pryderon. Yn amlwg, nid yw trwydded amgylcheddol gan CNC yn dileu'r gofyniad y dylai fod gan safle ganiatâd cynllunio priodol. Felly, gofynnaf unwaith eto i CNC ymgynghori â'r awdurdod lleol a sicrhau bod popeth yn ei le.
Nearly 10 years ago, the Welsh Government set a target for planting 5,000 hectares of new woodland every year until 2030. However, in the last five years, the average figure for new woodland planted is only 300 hectares. Does the Minister agree that the Welsh Government's failure to meet its own target is hampering its ability to achieve its climate change aims? And what action will she take to encourage more trees to be planted in Torfaen and throughout Wales?
Bron i 10 mlynedd yn ôl, pennwyd targed gan Lywodraeth Cymru i blannu 5,000 hectar o goetir newydd bob blwyddyn tan 2030. Fodd bynnag, yn y pum mlynedd diwethaf, 300 hectar yn unig yw'r ffigur cyfartalog ar gyfer coetir newydd a blannwyd. A yw'r Gweinidog yn cytuno bod methiant Llywodraeth Cymru i gyflawni ei tharged ei hun yn rhwystro ei gallu i gyflawni ei nodau newid hinsawdd? A pha gamau y bydd yn eu cymryd i annog plannu mwy o goed yn Nhorfaen a ledled Cymru?
You will have heard me say many times that we have certainly not planted enough trees and that's why we've brought forward several initiatives in the last 12 months, particularly the main one being the national forest, and that will create areas of new woodland to help us restore and maintain some of our irreplaceable ancient woodlands and also to ensure that we are planting more trees to help us mitigate climate change. Again, you will have heard my earlier answers around the agriculture White Paper, published today, and in there you will see the plan to plant more trees. But I absolutely have always said we need to work with our farmers, with our land managers, with NRW to ensure that we significantly increase the number of trees we are planting.
Byddwch wedi fy nghlywed yn dweud lawer gwaith nad ydym wedi plannu digon o goed, yn sicr, a dyna pam rydym wedi cyflwyno sawl menter yn ystod y 12 mis diwethaf, yn enwedig y brif fenter, sef y fforest genedlaethol, a bydd hynny'n creu ardaloedd o goetir newydd i’n helpu i adfer a chynnal rhai o'n coetiroedd hynafol digymar, a hefyd i sicrhau ein bod yn plannu mwy o goed i'n helpu i liniaru’r newid yn yr hinsawdd. Unwaith eto, byddwch wedi clywed fy atebion cynharach mewn perthynas â’r Papur Gwyn ar amaethyddiaeth a gyhoeddwyd heddiw, ac yn hwnnw, fe welwch y cynllun i blannu mwy o goed. Ond rwyf wedi dweud bob amser fod angen i ni weithio gyda'n ffermwyr, gyda'n rheolwyr tir, gyda CNC i sicrhau ein bod yn cynyddu nifer y coed rydym yn eu plannu yn sylweddol.
5. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am effaith COVID-19 ar les anifeiliaid yng Nghymru? OQ56041
5. Will the Minister make a statement on the impact of COVID-19 on animal welfare in Wales? OQ56041
Thank you. Throughout the COVID-19 pandemic, we've issued guidance, working with the veterinary profession and existing companion animal welfare groups and have established our own farmed animal health and welfare group to specifically consider the impact of COVID-19 on animal welfare. Promoting high animal welfare standards remains a priority, despite the challenges we're all facing.
Diolch. Drwy gydol pandemig COVID-19, rydym wedi cyhoeddi canllawiau, gan weithio gyda'r proffesiwn milfeddygol a grwpiau lles anifeiliaid anwes presennol ac wedi sefydlu ein grŵp iechyd a lles anifeiliaid fferm ein hunain i ystyried effaith COVID-19 ar les anifeiliaid yn benodol. Mae hyrwyddo safonau lles anifeiliaid uchel yn parhau i fod yn flaenoriaeth, er gwaethaf yr heriau y mae pob un ohonom yn eu hwynebu.
Thank you, Minister. During this COVID-19 pandemic, of course, we've seen an increase in demand for and the selling of puppies from various sources. Now, UK-based Google searches for puppies near where I live have increased more than six times and the number of licences issued for the commercial import of dogs more than doubled to 12,733 from June to August 2019 in the same three-month period this year. So, there is a serious concern that we are sitting on an animal welfare time bomb. It just beggars belief that import licences to bring dogs and puppies in have doubled in that way, when you see how many strays there are, how many unwanted dogs are waiting for forever homes. So, there could be a significant increase in the levels of abandonment as the further economic consequences of coronavirus are realised. So, it's fair to say our rescue centres must be prepared. However, fundraising opportunities are vastly reduced, and a survey of members of the Animal Welfare Network Wales showed 71 per cent of organisations calling for grants to be made available to rescues—that's a significant amount of people needing help to look after these dogs that find themselves in dire straits. So, will you consider stepping in at some point with some funding to assist the rescue centres, should they be able to prove that, despite the grants they may have received from any other sources, you might be able to help in some way? Thank you.
Diolch, Weinidog. Yn ystod pandemig COVID-19, wrth gwrs, rydym wedi gweld cynnydd yn y galw am gŵn bach a’u gwerthiant o amrywiol ffynonellau. Nawr, mae chwiliadau Google yn y DU am gŵn bach ger fy nghartref i wedi cynyddu fwy na chwe gwaith, ac mae nifer y trwyddedau a roddwyd ar gyfer mewnforio cŵn yn fasnachol wedi mwy na dyblu o’i gymharu â'r cyfnod rhwng mis Mehefin a mis Awst 2019, i 12,733 yn yr un cyfnod o dri mis eleni. Felly, mae pryder difrifol ein bod yn eistedd ar fom amser mewn perthynas â lles anifeiliaid. Mae’n anghredadwy fod trwyddedau i fewnforio cŵn a chŵn bach wedi dyblu yn y ffordd honno, pan welwch faint o gŵn crwydr sydd i’w cael, faint o gŵn gadawedig sy'n aros am gartrefi parhaol. Felly, gallai fod cynnydd sylweddol yn niferoedd anifeiliaid gadawedig wrth i ganlyniadau economaidd pellach y coronafeirws gael eu gwireddu. Felly, mae'n deg dweud bod yn rhaid i'n canolfannau achub fod yn barod. Fodd bynnag, mae nifer y cyfleoedd i godi arian wedi lleihau'n sylweddol, a dangosodd arolwg o aelodau Rhwydwaith Lles Anifeiliaid Cymru fod 71 y cant o sefydliadau'n galw am ryddhau grantiau ar gyfer canolfannau achub—mae hynny’n nifer sylweddol o bobl sydd angen help i ofalu am y cŵn hyn sydd mewn trafferthion enbyd. Felly, a wnewch chi ystyried darparu rhywfaint o arian ar ryw bwynt i gynorthwyo'r canolfannau achub os gallant brofi, er y grantiau y gallent fod wedi'u cael o ffynonellau eraill, y gallech helpu mewn rhyw ffordd? Diolch.
I thank Janet Finch-Saunders for that question. You raised this issue when I was in front of committee last Thursday, and both I and the chief veterinary officer said that we haven't seen an increase in abandonment. But maybe it's too early because, obviously, people perhaps are working from home, who have not gone back to work, and if they've had a puppy or a dog during that time, maybe it is a bit early to assess that, but we are keeping a close eye on that.
I think I also mentioned last week that the economic resilience fund, which is unique to Wales, supporting businesses, is available for some of the centres to which you referred to apply for. Clearly, it's something that we are keeping a very close eye on and, as the pandemic progresses and we do come out of this and we do see people returning to work et cetera, we will have to, as I say, keep a very close eye. But, certainly, we're not seeing the levels of abandonment that I think you referred to.
Diolch i Janet Finch-Saunders am ei chwestiwn. Fe godoch chi’r mater hwn pan fûm gerbron y pwyllgor ddydd Iau diwethaf, a dywedodd y prif swyddog milfeddygol a minnau nad ydym wedi gweld cynnydd yn nifer yr anifeiliaid gadawedig. Ond efallai ei bod yn rhy gynnar oherwydd yn amlwg, efallai fod pobl yn gweithio gartref, a heb fynd yn ôl i'r gwaith, ac os ydynt wedi cael ci neu gi bach yn ystod y cyfnod hwnnw, efallai ei bod braidd yn gynnar i asesu hynny, ond rydym yn cadw llygad ar hynny.
Credaf i mi grybwyll yr wythnos diwethaf hefyd fod y gronfa cadernid economaidd, sy'n unigryw i Gymru ac sy'n cefnogi busnesau, ar gael i rai o'r canolfannau y cyfeirioch chi atynt wneud cais iddi am gyllid. Yn amlwg, mae'n rhywbeth rydym yn cadw llygad arno, ac wrth i'r pandemig fynd rhagddo ac wrth i ni ddod allan o hyn a gweld pobl yn dychwelyd i'r gwaith ac ati, bydd yn rhaid i ni gadw llygad ar y sefyllfa, fel rwy'n dweud. Ond yn sicr, nid ydym yn gweld y lefelau o anifeiliaid gadawedig y credaf i chi gyfeirio atynt.
A number of people have bought pets for the first time because they're working from home due to COVID and they feel they've got time to look after them. Should training in animal welfare be offered to people purchasing their first pet, because, to be quite honest with you, if I actually bought a rabbit, I wouldn't have the faintest idea what to do with it?
Mae nifer o bobl wedi prynu anifeiliaid anwes am y tro cyntaf gan eu bod yn gweithio gartref oherwydd COVID, ac maent yn teimlo bod ganddynt amser i ofalu amdanynt. A ddylid cynnig hyfforddiant mewn lles anifeiliaid i bobl sy'n prynu eu hanifail anwes cyntaf, oherwydd, a dweud y gwir, pe bawn yn prynu cwningen, ni fyddai syniad gennyf beth i'w wneud â hi?
I think you make a very important point, and I wouldn't just say it's a first pet; I think anyone purchasing a pet, because, as you say, sometimes people buy rabbits or dogs et cetera. But we have got appropriate training available. I know that, in relation to dogs, there is the local authority dog breeding project. That's looking at improvements around socialisation plans that are being put into practice at licensed dog breeding premises, and I think that that's a first step, in training puppies to make sure that they are good family pets.
Credaf eich bod yn gwneud pwynt pwysig iawn, ac ni fyddwn yn dweud bod hyn yn ymwneud â’r anifail anwes cyntaf yn unig; credaf y dylai fod yn berthnasol i unrhyw un sy’n prynu anifail anwes, oherwydd, fel y dywedwch, mae pobl weithiau’n prynu cwningod neu gŵn ac ati. Ond mae gennym hyfforddiant priodol ar gael. Mewn perthynas â chŵn, gwn fod gennym brosiect bridio cŵn yr awdurdodau lleol. Mae hwnnw’n edrych ar welliannau mewn perthynas â chynlluniau cymdeithasoli sy'n cael eu rhoi ar waith mewn safleoedd bridio cŵn trwyddedig, a chredaf fod hwnnw’n gam cyntaf, wrth hyfforddi cŵn bach i sicrhau eu bod yn anifeiliaid anwes da i deuluoedd.
6. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o effaith COVID-19 ar yr economi wledig hyd yma? OQ56054
6. What assessment has the Minister made of the impact of COVID-19 on the rural economy to date? OQ56054
The pandemic has impacted all sectors, and the rural economy is no different. In September, I committed £106 million to support the rural economy over the next three years. We are continually assessing the impacts of the pandemic and have responded decisively.
Mae'r pandemig wedi effeithio ar bob sector, ac nid yw'r economi wledig yn wahanol. Ym mis Medi, ymrwymais £106 miliwn i gefnogi'r economi wledig dros y tair blynedd nesaf. Rydym yn asesu effeithiau'r pandemig yn barhaus ac rydym wedi ymateb mewn modd pendant.
Thank you for that answer, Minister. The COVID pandemic has undoubtedly hit the rural economy hard and will continue to do so for a long time to come. One shameful feature of the rural economy in Wales is puppy farming. Ministers from other nations have had the determination to ban third-party puppy sales, and your latest statement on this issue is that a ban would be put in place before the end of this parliamentary term. However, you haven't said when and you haven't said why you are continuing to let the animal suffering go on in the meantime. The legislation involved is simple and could simply be copied and pasted from the other UK countries that have shown more care for animal welfare than this Government and have already brought in bans. Your Government has found time to give prisoners the vote but still hasn't found time to ban third-party sales that fuel the puppy farming industry. So, Minister, why is it that you're delaying the ban on this cruel business? Is it because, in the current economic climate, you're trying to protect the profits of any business that the COVID restrictions haven't sent to the wall, even if that business is making money out of suffering?
Diolch am eich ateb, Weinidog. Heb os, mae'r pandemig COVID wedi taro’r economi wledig yn galed, a bydd yn parhau i wneud hynny am beth amser i ddod. Un nodwedd gywilyddus o'r economi wledig yng Nghymru yw ffermio cŵn bach. Mae gweinidogion o wledydd eraill wedi bod yn ddigon penderfynol i wahardd gwerthiannau cŵn bach gan drydydd partïon, ac mae eich datganiad diweddaraf ar y mater hwn yn nodi y byddai gwaharddiad yn cael ei roi ar waith cyn diwedd tymor y senedd hon. Fodd bynnag, nid ydych wedi dweud pryd, ac nid ydych wedi dweud pam eich bod yn parhau i adael i anifeiliaid ddioddef yn y cyfamser. Mae'r ddeddfwriaeth dan sylw yn syml, a gellid ei hatgynhyrchu o ddeddfwriaeth gwledydd eraill y DU sydd wedi dangos mwy o ofal am les anifeiliaid na'r Llywodraeth hon ac sydd eisoes wedi cyflwyno gwaharddiadau. Mae eich Llywodraeth wedi dod o hyd i amser i roi'r bleidlais i garcharorion, ond nid yw wedi dod o hyd i amser i wahardd gwerthiannau gan drydydd parti sy'n bwydo'r diwydiant ffermio cŵn bach. Felly, Weinidog, pam eich bod yn gohirio'r gwaharddiad ar y busnes creulon hwn? Ai oherwydd eich bod, yn yr hinsawdd economaidd sydd ohoni, yn ceisio diogelu elw unrhyw fusnes nad yw'r cyfyngiadau COVID wedi peri iddynt fynd i'r wal, hyd yn oed os yw'r busnes hwnnw'n gwneud elw o ddioddefaint?
Michelle Brown wasn't listening to my earlier answer to Joyce Watson that we will be bringing forward the legislation, which goes beyond Lucy's law, by the end of this Senedd term, i.e. April. So, if she hasn't heard that, well, I've just repeated it for her.
Nid oedd Michelle Brown yn gwrando ar fy ateb cynharach i Joyce Watson y byddwn yn cyflwyno’r ddeddfwriaeth, sy’n mynd y tu hwnt i gyfraith Lucy, erbyn diwedd tymor y Senedd hon, h.y. mis Ebrill. Felly, os na chlywodd hynny, wel, rwyf newydd ei ailadrodd iddi.
We know that mental health issues can often be hidden and disguised, particularly in deeper rural areas of Wales, often, sadly, until it's too late. The pandemic has now added another layer to many of the stresses and strains that are being faced by businesses and farmers, for instance, in the rural areas. What assessment have you made and what discussions have you had with the Minister responsible for dealing with mental health issues to assess the challenges that are facing businesses and farmers and people within the rural economy, and what support can the Welsh Government give to businesses in those areas at this difficult time to make sure that the burden is carried with those affected by the Government for as much as possible?
Gwyddom y gall materion iechyd meddwl fod yn guddiedig yn aml, yn enwedig yn ardaloedd mwy gwledig Cymru, ac yn aml iawn tan ei bod hi'n rhy hwyr, gwaetha'r modd. Mae'r pandemig wedi ychwanegu haen arall nawr at y mathau niferus o straen a phwysau sy'n wynebu busnesau a ffermwyr, er enghraifft, yn yr ardaloedd gwledig. Pa asesiad rydych wedi'i wneud, a pha drafodaethau rydych wedi'u cael gyda'r Gweinidog sy'n gyfrifol am ymdrin â materion iechyd meddwl i asesu'r heriau sy'n wynebu busnesau a ffermwyr a phobl yn yr economi wledig, a pha gefnogaeth y gall Llywodraeth Cymru ei rhoi i fusnesau yn yr ardaloedd hynny ar yr adeg anodd hon i sicrhau bod y baich yn cael ei ysgwyddo gan y Llywodraeth i’r graddau mwyaf posibl ar gyfer y rheini yr effeithir arnynt?
Nick Ramsay raises a very important point. It's about that balance of harms that the First Minister was referring to, and we've clearly seen poor mental health increase significantly during this pandemic. In relation to the rural sector and the agricultural sector, we have brought forward specific schemes to help our agricultural sector. We've brought forward a group of all the charities that work in this area. I attended several meetings, particularly over the summer and the spring, at the height of the pandemic, to make sure that those charities and organisations were working very closely together for farmers to access that funding. We also brought forward a scheme that was in production, but we brought it forward earlier, called FarmWell, where people can access really quick assistance, to work with organisations, in relation to better mental health. I've had discussions with my colleague Eluned Morgan and, prior to that, with the Minister for Health and Social Services around this to ensure that we are reaching as many people as possible, and I really pay tribute to the charities within the agricultural sector who have provided so much support over the past nine months.
Mae Nick Ramsay yn nodi pwynt pwysig iawn. Mae'n ymwneud â chydbwysedd y niwed y cyfeiriodd y Prif Weinidog ato, ac rydym yn amlwg wedi gweld lefelau iechyd meddwl gwael yn cynyddu'n sylweddol yn ystod y pandemig hwn. Mewn perthynas â'r sector gwledig a'r sector amaethyddol, rydym wedi cyflwyno cynlluniau penodol i helpu ein sector amaethyddol. Rydym wedi sefydlu grŵp o'r holl elusennau sy'n gweithio yn y maes hwn. Mynychais sawl cyfarfod, yn enwedig dros yr haf a'r gwanwyn, pan oedd y pandemig ar ei waethaf, i sicrhau bod yr elusennau a'r sefydliadau hynny'n cydweithio'n agos iawn fel y gallai ffermwyr gael mynediad at y cyllid hwnnw. Fe wnaethom hefyd gyflwyno cynllun a oedd wrthi’n cael ei ddatblygu, ond fe wnaethom ei gyflwyno’n gynharach, cynllun o'r enw FarmWell, lle gall pobl gael mynediad at gymorth cyflym iawn, i weithio gyda sefydliadau, mewn perthynas â gwell iechyd meddwl. Rwyf wedi cael trafodaethau ynglŷn â hyn gyda fy nghyd-Aelod, Eluned Morgan, a chyn hynny, gyda’r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i sicrhau ein bod yn cyrraedd cymaint o bobl â phosibl, ac rwy'n talu teyrnged i’r elusennau yn y sector amaethyddol sydd wedi darparu cymaint o gefnogaeth dros y naw mis diwethaf.
COVID-19 is clearly affecting our rural economy and will continue to do so for some time to come, but could I ask the Minister what assessment she has made of the additional impact of EU withdrawal on the rural economy and communities through the loss of agricultural support and rural development support, the loss of EU-funded social programmes and infrastructure programmes, like broadband, and without the UK Government making good on its promises to replace these funds in full and pass those funds back to Wales under our devolved powers and, I have to say, without Boris Johnson being able to deliver a so-called oven-ready Brexit trade deal, and letting down, therefore, badly, Welsh farmers? Would she agree with me that, regardless of which side of the Brexit argument you were originally on, there are points that everyone can now agree on: that the Brexit promises were false, and that the people of Wales were deceived by Boris Johnson and by assorted Faragist cheerleaders? They've let Wales down badly and they now need to own the mess that they've made.
Mae COVID-19 yn amlwg yn effeithio ar ein heconomi wledig a bydd yn parhau i wneud hynny am beth amser i ddod, ond a gaf fi ofyn i'r Gweinidog pa asesiad y mae wedi'i wneud o effaith ychwanegol gadael yr UE ar yr economi wledig a chymunedau drwy golli cymorth amaethyddol a chymorth datblygu gwledig, colli rhaglenni cymdeithasol a rhaglenni seilwaith a ariennir gan yr UE, fel band eang, a heb i Lywodraeth y DU gadw at ei haddewidion i ddarparu cyllid yn lle’r cronfeydd hyn a throsglwyddo'r cronfeydd hynny yn ôl i Gymru o dan ein pwerau datganoledig, ac mae'n rhaid i mi ddweud, heb i Boris Johnson allu sicrhau cytundeb masnach Brexit parod i’w bobi bondigrybwyll, gan wneud tro gwael iawn, felly, â ffermwyr Cymru? A fyddai’n cytuno, ni waeth pa ochr i'r ddadl Brexit roeddech arni'n wreiddiol, fod pwyntiau y gall pawb gytuno arnynt bellach: fod addewidion Brexit yn ffug, a bod pobl Cymru wedi cael eu twyllo gan Boris Johnson a chan gefnogwyr amrywiol Farage? Maent wedi gwneud tro gwael iawn â Chymru, ac mae angen iddynt gydnabod nawr mai hwy sy'n gyfrifol am y llanast hwn.
I absolutely agree with the Member, and certainly the failure to provide full replacement agricultural funding is clearly something that makes me very angry—it should make us all very angry. And every Member of this Senedd should be standing up for Wales to ensure we get that funding back to support our agricultural sector. Wales currently benefits from over £700 million from our participation in a range of EU programmes, and the vast majority of those do absolutely support our rural economy and society. We will continue to fight for that funding, but I have to say the UK Government have betrayed our rural Wales.
Rwy'n cytuno'n llwyr â'r Aelod, ac yn sicr, mae’r methiant i ddarparu cyllid amaethyddol llawn yn lle cyllid yr UE yn amlwg yn rhywbeth sy'n fy ngwylltio'n fawr—dylai wylltio pob un ohonom. A dylai pob Aelod o'r Senedd hon fod yn dadlau dros Gymru i sicrhau ein bod yn cael yr arian hwnnw yn ôl i gefnogi ein sector amaethyddol. Ar hyn o bryd, mae Cymru yn elwa o dros £700 miliwn o ganlyniad i’n cyfranogiad mewn ystod o raglenni'r UE, ac mae'r mwyafrif helaeth o'r rheini'n sicr yn cefnogi ein heconomi a'n cymdeithas wledig. Byddwn yn parhau i ymladd am y cyllid hwnnw, ond mae’n rhaid i mi ddweud bod Llywodraeth y DU wedi bradychu'r Gymru wledig.
Tynnwyd cwestiwn 7 [OQ56031] yn ôl, felly cwestiwn 8, Rhianon Passmore.
Question 7 [OQ56031] is withdrawn. Question 8, Rhianon Passmore.
8. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â thipio anghyfreithlon mewn lleoliadau gwledig anghysbell yn Islwyn? OQ56061
8. What action is the Welsh Government undertaking to address fly-tipping in remote rural locations in Islwyn? OQ56061
Thank you. Welsh Government funds the Fly-tipping Action Wales programme, which is led by Natural Resources Wales. The programme continues to support Caerphilly County Borough Council in tackling fly-tipping. This has included provision of surveillance equipment, signage and training. Work is ongoing to identify solutions to stop fly-tipping on common land in this region.
Diolch. Mae Llywodraeth Cymru yn ariannu rhaglen Taclo Tipio Cymru, sy'n cael ei harwain gan Cyfoeth Naturiol Cymru. Mae'r rhaglen yn parhau i gynorthwyo Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili i fynd i'r afael â thipio anghyfreithlon. Mae hyn wedi cynnwys darparu offer gwyliadwriaeth, arwyddion a hyfforddiant. Mae gwaith yn mynd rhagddo i nodi atebion i atal tipio anghyfreithlon ar dir comin yn y rhanbarth hwn.
Thank you, Minister, for that answer. Fly-tipping costs Caerphilly County Borough Council hundreds of thousands of pounds, with the majority of rubbish being dumped in areas of open land, such as the historic Twmbarlwm in my constituency of Islwyn. Not only is there a financial cost to pay, but there is untold cost to the beautiful natural landscapes of Islwyn. Minister, earlier this year the Welsh Government relaunched its duty of care campaign to encourage people to help stop fly-tipping. So, how can the Welsh Government aid and empower Caerphilly County Borough Council and other local authorities to help combat the scourge of fly-tipping?
Diolch am eich ateb, Weinidog. Mae tipio anghyfreithlon yn costio cannoedd o filoedd o bunnoedd i Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, gyda'r rhan fwyaf o’r sbwriel yn cael ei ddympio ar ddarnau o dir agored, fel y Twmbarlwm hanesyddol yn fy etholaeth i, Islwyn. Nid yn unig fod cost ariannol i'w thalu, ond mae cost aruthrol i dirweddau naturiol hardd Islwyn. Weinidog, yn gynharach eleni, ail-lansiodd Llywodraeth Cymru ei hymgyrch dyletswydd gofal i annog pobl i helpu i ddod â thipio anghyfreithlon i ben. Felly, sut y gall Llywodraeth Cymru gynorthwyo a grymuso Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili ac awdurdodau lleol eraill i helpu i ymladd malltod tipio anghyfreithlon?
Rhianon Passmore raises a really important point. This part of Welsh Government has recently come back into my portfolio, and I've taken a keen interest in it because I think, certainly over the course of the pandemic, we have seen an increase in fly-tipping that we would not want to see. So, we do continue to work closely with all local authorities so that we can support them in any measures they bring forward to prevent and investigate fly-tipping incidents.
I think the campaign to which you referred, the Duty of Care campaign, has been well received. There's a communication toolkit, for instance, which can be used by all partner organisations and that really does encourage householders to dispose of their waste and recycling responsibly. We've also recently awarded funding via the rural communities rural development programme for the common collaboration project at the commons that are partly located, I think, in your constituency, but certainly within Caerphilly County Borough Council. And part of that project will focus on tackling landscape crime, and that includes a Fly-tipping Action Wales officer working closely with the commoners association and Caerphilly council to tackle fly-tipping.
Mae Rhianon Passmore yn codi pwynt pwysig iawn. Mae'r rhan hon o Lywodraeth Cymru wedi dod yn ôl i fy mhortffolio yn ddiweddar, ac mae gennyf gryn ddiddordeb yn hyn gan y credaf, yn sicr yn ystod y pandemig, ein bod wedi gweld cynnydd nad ydym yn dymuno’i weld mewn tipio anghyfreithlon. Felly, rydym yn parhau i weithio'n agos gyda'r holl awdurdodau lleol fel y gallwn eu cefnogi gydag unrhyw fesurau a gyflwynir ganddynt i atal ac ymchwilio i achosion o dipio anghyfreithlon.
Credaf fod yr ymgyrch y cyfeirioch chi ati, ymgyrch Dyletswydd Gofal, wedi’i chroesawu’n fawr. Mae pecyn cymorth cyfathrebu, er enghraifft, ar gael i bob sefydliad partner ei ddefnyddio, ac mae hynny'n annog deiliaid tai i gael gwared ar eu gwastraff a'u hailgylchu mewn modd cyfrifol. Yn ddiweddar, rydym hefyd wedi dyfarnu cyllid drwy raglen cymunedau gwledig y rhaglen datblygu gwledig ar gyfer y prosiect cydweithredu ar y tiroedd comin sydd wedi’u lleoli'n rhannol yn eich etholaeth, rwy'n credu, ond yn sicr yn ardal Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili. A bydd rhan o'r prosiect hwnnw'n canolbwyntio ar fynd i'r afael â throseddau tirwedd, ac mae hynny'n cynnwys swyddog Taclo Tipio Cymru i weithio'n agos gyda’r gymdeithas cominwyr a chyngor Caerffili i fynd i'r afael â thipio anghyfreithlon.
9. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i atal halogi tir yn Nwyrain De Cymru? OQ56058
9. What steps is the Welsh Government taking to prevent land contamination in South Wales East? OQ56058
Thank you. Local authorities in South Wales East and Natural Resources Wales have responsibility for preventing land contamination through the planning regime, industrial regulation or implementing contaminated land legislation. We previously provided support through the contaminated land capital fund. We also fund land contamination training for local authorities and NRW.
Diolch. Mae awdurdodau lleol yn Nwyrain De Cymru a Cyfoeth Naturiol Cymru yn gyfrifol am atal halogi tir drwy'r drefn gynllunio, rheoleiddio diwydiannol neu weithredu deddfwriaeth tir halogedig. Roeddem yn arfer darparu cymorth drwy'r gronfa cyfalaf tir halogedig. Rydym hefyd yn ariannu hyfforddiant ar dir halogedig ar gyfer awdurdodau lleol a CNC.
Thank you, Minister. I've written to you on a number of occasions about the activities of the Bryn Group near Gelligaer, who have contaminated land by putting shredded plastic through the soil and who appear to have been spreading grass seed to cover that up. Now, Caerphilly council and NRW have said that there's no problem with the site, despite all the evidence that I and others have sent through video footage and photographs. I, myself, have walked the bund for two hours and can testify to how extensive and devastating the contamination is. In response to my most recent letter, Minister, you've told me that you'll be asking NRW to look into this matter again, but you've said that you don't see the need for an independent investigation. Could I please plead with you, Minister, to reconsider that decision, to keep the door open to conducting your own investigation of the contamination before all the evidence is covered up deep in the soil as a problem for future generations to deal with? I've told you before that I'm concerned the plastic could be entering the food chain through silage. This is not a problem that's going to go away, so please can you give me your assurance, and your assurance for the residents living nearby, that you'll take this extremely seriously?
Diolch, Weinidog. Rwyf wedi ysgrifennu atoch ar sawl achlysur mewn perthynas â gweithgareddau Bryn Group ger Gelligaer, sydd wedi halogi tir drwy roi plastig wedi'i ddarnio drwy'r pridd, ac sydd yn ôl pob golwg wedi bod yn taenu hadau glaswellt i guddio hynny. Nawr, mae cyngor Caerffili a CNC wedi dweud nad oes problem gyda'r safle, er gwaethaf yr holl dystiolaeth rwyf fi ac eraill wedi'i hanfon drwy fideo a ffotograffau. Rwyf fi'n bersonol wedi cerdded ar hyd y bwnd am ddwy awr a gallaf dystio i ba mor helaeth a dinistriol yw'r halogiad. Mewn ymateb i fy llythyr diweddaraf, Weinidog, rydych wedi dweud wrthyf y byddwch yn gofyn i CNC ymchwilio i'r mater hwn eto, ond rydych wedi dweud nad ydych o’r farn fod angen ymchwiliad annibynnol. A gaf fi erfyn arnoch, Weinidog, i ailystyried y penderfyniad hwnnw, i gadw'r drws ar agor i gynnal eich ymchwiliad eich hun i'r halogiad cyn i'r holl dystiolaeth gael ei chelu'n ddwfn yn y pridd fel problem i genedlaethau'r dyfodol orfod ymdrin â hi? Rwyf wedi dweud wrthych o'r blaen fy mod yn poeni y gallai'r plastig fod yn mynd i mewn i'r gadwyn fwyd drwy silwair. Nid yw hon yn broblem sy'n mynd i ddiflannu, felly a wnewch chi fy sicrhau i, a'r preswylwyr sy'n byw gerllaw, eich bod yn mynd i roi sylw agos iawn i hyn?
I can reassure the Member that I do take it very seriously. I have raised it with NRW. I can't remember off the top of my head if they've come back to me on that, but I will certainly chase that up when I get back to the office and write again to the Member.FootnoteLink
Gallaf dawelu meddwl yr Aelod fy mod o ddifrif yn ei gylch. Rwyf wedi'i godi gyda CNC. Ni allaf gofio yr eiliad hon a ydynt wedi dod yn ôl ataf ar hynny, ond byddaf yn sicr yn mynd ar drywydd hynny pan fyddaf yn dychwelyd i'r swyddfa ac fe ysgrifennaf at yr Aelod eto.FootnoteLink
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Yr eitem nesaf yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol, ac mae'r cwestiwn cyntaf heddiw gan Siân Gwenllian.
The next item is questions to the Minister for Housing and Local Government, and the first question is from Siân Gwenllian.
1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am reoleiddio gosodiadau gwyliau tymor byr? OQ56042
1. Will the Minister make a statement on the regulation of short-term holiday lets? OQ56042
As the Member will be aware, this is one of a number of issues being considered by the cross-party working group, and also being considered by officials, linked to concerns around second homes in some communities. We will be updating the cross-party group in the new year.
Fel y gŵyr yr Aelod, mae hwn yn un o nifer o faterion sy'n cael eu hystyried gan y gweithgor trawsbleidiol, a hefyd yn cael eu hystyried gan swyddogion, yn gysylltiedig â phryderon ynghylch ail gartrefi mewn rhai cymunedau. Byddwn yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r grŵp trawsbleidiol yn y flwyddyn newydd.
Mae Cyngor Gwynedd wedi cyhoeddi cynllun tai newydd i'r sir efo chyllideb o bron i £80 miliwn. Pwrpas y cynllun ydy ymateb i'r argyfwng cynyddol sydd yna yn y maes tai yng Ngwynedd, gan roi'r pwyslais ar gartrefi i bobl leol, pobl sydd mewn angen, a buddsoddi yn y stoc tai lleol i'r dyfodol. Ond fel cam arall i ymateb i'r argyfwng, mae Plaid Cymru am weld pob uned wyliau tymor byr yn sicrhau trwydded cyn dechrau gosod, a sicrhau caniatâd cynllunio mewn rhai ardaloedd. Mae'r Alban ar fin cael y pwerau hynny drwy eu trosglwyddo nhw i'r awdurdodau lleol. Ydych chi'n cytuno efo fi bod angen cynllun tebyg yma yng Nghymru i atal colli mwy o'r stoc tai o ddwylo lleol? Mae Cyngor Gwynedd wedi canfod bod 92 y cant o bobl Abersoch wedi cael eu prisio allan o'r farchnad dai.
Gwynedd Council has published a new housing scheme for the county with a budget of almost £80 million. The purpose of the scheme is to respond to the increasing crisis that there is in terms of housing in Gwynedd, placing the pressure on homes for local people, people who are in need, and investment in the local housing stock for the future. But as another step to respond to the crisis, Plaid Cymru wants to see every holiday unit in the short term receiving a licence before being available to let, ensuring planning permission in some areas. Scotland is about to have those powers through transferring them to the local authorities. Do you agree with me that we need a similar scheme here in Wales to prevent the loss of more of the housing stock from local hands? Gwynedd Council has found that 92 per cent of people in Abersoch have been priced out of the market.
You'll know that we're going to be monitoring the effects of changes made to primary legislation in Scotland through the Planning (Scotland) Act 2019, which does require the registration of all short-term lets and allows a planning authority to designate all or part of an area as a short-term let control area. In designated areas—as I'm sure you're aware—the use of the dwelling house there for providing short-term lets would be a material change of use. But we understand the processes relating to these changes are not fully effected until 2024, and so not a quick fix by any means.
I was also very aware that Gwynedd Council's scrutiny committee were scheduled to meet on 10 December to look at a research paper, which you've just referenced—I think that's the paper you've just referenced, 'Managing the use of dwellings as holiday homes'—and we're very keen to work with them on the recommendations that they brought forward, but that for the most part require Welsh Government rather than the local authority to do things, all of which include some kind of primary legislation. But we're very happy to look at that as part of the cross-party working group as well.
I'm very happy to look with Gwynedd at reviewing a number of other issues that the local authority could do and we're keen to take forward what can be done without the use of primary legislation. Siân will be aware—as well as all other Members of the Senedd—of the difficulty of getting any legislation through in this Senedd term now as a result of pressures on resourcing as a result of COVID-19, Brexit and the shortness of the timescale. But I'm very happy to look with the cross-party group at the recommendations of the report in Gwynedd. I'm as anxious as she is to do something about the increasing difficulties of parts of Wales where—you know, they're very beautiful, aren't they? So, more and more people want to come and either live there or stay there on a longer-term basis.
Having said that, of course we want to ensure that the tourism industry, which is very, very important to Wales, is also resilient and sustainable, especially after the battering they've all had this year. So, it is a question of balance as always, but I absolutely accept that Gwynedd in particular has a real problem with the numbers of people who come into the county looking for lovely holidays.
Fe fyddwch yn gwybod y byddwn yn monitro effeithiau newidiadau a wnaed i ddeddfwriaeth sylfaenol yn yr Alban drwy Ddeddf Cynllunio (Yr Alban) 2019, sy'n ei gwneud yn ofynnol i gofrestru pob eiddo gosod tymor byr ac sy'n caniatáu i awdurdod cynllunio ddynodi ardal gyfan neu ran ohoni fel ardal rheoli eiddo gosod tymor byr. Mewn ardaloedd dynodedig—fel y gwyddoch, mae'n siŵr—byddai defnyddio'r tŷ annedd ar gyfer gosod tymor byr yn newid defnydd sylweddol. Ond rydym yn deall nad yw'r prosesau sy'n gysylltiedig â'r newidiadau hyn yn dod i rym yn llawn tan 2024, ac felly nid ydynt yn ateb cyflym o bell ffordd.
Roeddwn hefyd yn ymwybodol iawn fod pwyllgor craffu Cyngor Gwynedd wedi'i drefnu i gyfarfod ar 10 Rhagfyr i edrych ar bapur ymchwil rydych newydd gyfeirio ato—rwy'n credu mai dyna'r papur rydych newydd gyfeirio ato, 'Rheoli'r defnydd o dai fel cartrefi gwyliau'—ac rydym yn awyddus iawn i weithio gyda hwy ar yr argymhellion a gyflwynwyd ganddynt, ond mae hwnnw at ei gilydd yn ei gwneud yn ofynnol i Lywodraeth Cymru yn hytrach na'r awdurdod lleol wneud pethau, a bydd hynny i gyd yn cynnwys rhyw fath o ddeddfwriaeth sylfaenol. Ond rydym yn hapus iawn i edrych ar hynny fel rhan o'r gweithgor trawsbleidiol hefyd.
Rwy'n hapus iawn i edrych gyda Gwynedd ar adolygu nifer o faterion eraill y gallai'r awdurdod lleol eu gwneud ac rydym yn awyddus i ddatblygu'r hyn y gellir ei wneud heb ddefnyddio deddfwriaeth sylfaenol. Bydd Siân yn ymwybodol—yn ogystal â'r holl Aelodau eraill o'r Senedd—o'r anhawster i gael unrhyw ddeddfwriaeth drwodd yn ystod y Senedd hon nawr o ganlyniad i bwysau ar adnoddau yn sgil COVID-19, Brexit a diffyg amser. Ond rwy'n hapus iawn i edrych gyda'r grŵp trawsbleidiol ar argymhellion yr adroddiad yng Ngwynedd. Rwyf yr un mor awyddus â hithau i wneud rhywbeth am anawsterau cynyddol rhannau o Gymru lle—wyddoch chi, maent yn hardd iawn, onid ydynt? Felly, mae mwy a mwy o bobl am ddod i fyw yno neu i aros yno ar sail fwy hirdymor.
Wedi dweud hynny, wrth gwrs ein bod am sicrhau bod y diwydiant twristiaeth, sy'n bwysig iawn i Gymru, hefyd yn wydn ac yn gynaliadwy, yn enwedig ar ôl yr ergydion y maent i gyd wedi'u cael eleni. Felly, mae'n fater o gydbwysedd fel bob amser, ond rwy'n derbyn yn llwyr fod gan Wynedd yn arbennig broblem wirioneddol gyda nifer y bobl sy'n dod i mewn i'r sir i chwilio am wyliau hyfryd.
2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gefnogaeth i gyn-filwyr yng Nghymru? OQ56055
2. Will the Minister make a statement on support for veterans in Wales? OQ56055
We value and continue to provide a range of support to our armed forces community. Our armed forces annual report, laid before the Senedd on 30 September 2020, sets out in detail the comprehensive support we provide to veterans in Wales.
Rydym yn gwerthfawrogi ac yn parhau i ddarparu ystod o gymorth i gymuned ein lluoedd arfog. Mae adroddiad blynyddol y lluoedd arfog, a osodwyd gerbron y Senedd ar 30 Medi 2020, yn nodi'n fanwl y cymorth cynhwysfawr a ddarparwn i gyn-filwyr yng Nghymru.
Thank you, Minister. Newport Veterans Hub is a social support group that aims to bring veterans out of isolation and give them a place to socialise and make new friends. As well as offering support and activities for veterans and their families, including a free meal delivery service for those suffering with ill health, they link up with other local and national organisations to ensure their members can access the services that they need. They're really keen that the hub supports veterans and their families as well. They have recently linked up with Dragons Rugby and their mission is to make Newport one of the best places for supporting veterans in the UK.
Speaking with some of the veterans when I visited the Thursday drop-in, the work that they're doing is phenomenal, and sadly very necessary. We're all aware of the difficulties faced by servicemen and women when they return from active service, and while warm words are welcome, veterans and their families want and need to see support in practical ways. The support offered by the hub is tailored to the needs of the users, and is greatly appreciated. The hub is a charitable organisation that relies on donations, so would the Minister look closely at the excellent work of Newport Veterans Hub and ensure that the Welsh Government is doing all that it can to support our veterans and their families in our communities?
Diolch, Weinidog. Mae Hyb Cyn-filwyr Casnewydd yn grŵp cymorth cymdeithasol sy'n ceisio sicrhau nad yw cyn-filwyr yn teimlo wedi'u hynysu ac yn rhoi lle iddynt gymdeithasu a gwneud ffrindiau newydd. Yn ogystal â chynnig cymorth a gweithgareddau i gyn-filwyr a'u teuluoedd, gan gynnwys gwasanaeth dosbarthu prydau am ddim i'r rhai sy'n dioddef o salwch, maent yn cysylltu â sefydliadau lleol a chenedlaethol eraill i sicrhau bod eu haelodau'n gallu cael gafael ar y gwasanaethau sydd eu hangen arnynt. Maent yn awyddus iawn i'r hyb gefnogi cyn-filwyr a'u teuluoedd hefyd. Maent wedi cysylltu'n ddiweddar â Rygbi'r Dreigiau a'u cenhadaeth yw gwneud Casnewydd yn un o'r lleoedd gorau ar gyfer cefnogi cyn-filwyr yn y DU.
Wrth siarad â rhai o'r cyn-filwyr pan ymwelais â'r sesiwn galw heibio ddydd Iau, mae'r gwaith y maent yn ei wneud yn rhyfeddol, ac yn angenrheidiol iawn, yn anffodus. Rydym i gyd yn ymwybodol o'r anawsterau y mae milwyr yn eu hwynebu pan fyddant yn dychwelyd o wasanaeth gweithredol, ac er bod geiriau cynnes i'w croesawu, mae cyn-filwyr a'u teuluoedd eisiau ac angen gweld cefnogaeth mewn ffyrdd ymarferol. Mae'r cymorth a gynigir gan yr hyb wedi'i deilwra i anghenion y defnyddwyr, ac mae'n cael ei werthfawrogi'n fawr. Mae'r hyb yn sefydliad elusennol sy'n dibynnu ar roddion, felly a wnaiff y Gweinidog edrych yn fanwl ar waith rhagorol Hyb Cyn-filwyr Casnewydd a sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth yn ei gallu i gefnogi ein cyn-filwyr a'u teuluoedd yn ein cymunedau?
Can I thank Jayne Bryant for sharing her recent visit and the excellent and very valued work that the Newport Veterans Hub does? You mentioned the importance of working in partnership as well, and that peer-led support that we know makes a big difference, and is a way that we can actually do all that we can and need to do to support those who've served and our veterans in Wales. One of the things I'd say is that we're very much committed to supporting and building on that support for those who've served in Wales, and actually the scoping exercise that took place last year to identify those areas where we perhaps might need to build on and strengthen support—I know that the Newport Veterans Hub participated in that, and also they actually work closely and are supported by the Welsh Government-funded armed forces liaison officers. But I'm very happy to continue the conversation with the Member if she'd like to write to me about the work of the hub, to see how actually we can make sure they're well aligned with the work we're doing right across Government, and the armed forces expert group as well.
A gaf fi ddiolch i Jayne Bryant am rannu ei hymweliad diweddar a'r gwaith rhagorol a gwerthfawr iawn y mae Hyb Cyn-filwyr Casnewydd yn ei wneud? Fe sonioch chi am bwysigrwydd gweithio mewn partneriaeth hefyd, a'r gefnogaeth a arweinir gan gymheiriaid y gwyddom ei bod yn gwneud gwahaniaeth mawr, ac mae'n ffordd y gallwn wneud popeth rydym yn gallu ei wneud ac angen ei wneud i gefnogi'r rhai sydd wedi gwasanaethu a'n cyn-filwyr yng Nghymru. Un o'r pethau y byddwn yn ei ddweud mewn gwirionedd yw ein bod wedi ymrwymo'n llwyr i gefnogi ac adeiladu ar y gefnogaeth honno i'r rhai sydd wedi gwasanaethu yng Nghymru, ac mewn gwirionedd yr ymarfer cwmpasu a gynhaliwyd y llynedd i nodi'r meysydd lle gallai fod angen inni adeiladu ar gymorth a'i gryfhau o bosibl—gwn fod Canolfan Cyn-filwyr Casnewydd wedi cymryd rhan yn hynny, a hefyd eu bod yn gweithio'n agos ac yn cael eu cefnogi gan swyddogion cyswllt y lluoedd arfog a ariennir gan Lywodraeth Cymru. Ond rwy'n hapus iawn i barhau â'r sgwrs gyda'r Aelod os hoffai ysgrifennu ataf am waith yr hyb, i weld sut y gallwn sicrhau eu bod yn cyd-gysylltu'n dda â'r gwaith rydym yn ei wneud ar draws y Llywodraeth, a grŵp arbenigol y lluoedd arfog hefyd.
Thank you, Minister. I too would like to extend my thanks and congratulations to the Newport Veterans Hub. They do fantastic work. Charities supporting veterans have been hard hit by this coronavirus pandemic, and I'm thinking of the poppy appeal particularly during the firebreak. In view of this, what additional specific and targeted support will the Minister provide for veterans in Wales who may have been adversely impacted by the loss of funding during this time?
Diolch i chi, Weinidog. Hoffwn innau hefyd longyfarch a diolch i Hyb Cyn-filwyr Casnewydd. Maent yn gwneud gwaith gwych. Mae elusennau sy'n cefnogi cyn-filwyr wedi cael eu taro'n galed gan y pandemig coronafeirws, ac rwy'n meddwl am apêl y pabi yn enwedig yn ystod y cyfnod atal byr. O ystyried hyn, pa gymorth ychwanegol penodol ac wedi'i dargedu y bydd y Gweinidog yn ei ddarparu i gyn-filwyr yng Nghymru a allai fod wedi cael eu heffeithio'n andwyol yn sgil colli cyllid ar yr adeg hon?
I thank Laura Anne Jones for her question as well, and add to the appreciation that we all recognise for organisations like the Newport Veterans Hub. Like you say, like many organisations it's faced difficult and very different times as a consequence of the coronavirus pandemic. I've been in close contact with the Royal British Legion, particularly ahead of the poppy appeal, to make sure that we were working with them as a Government to support their work, albeit in very different circumstances, and challenging circumstances, for the remembrance period of 2020. It was obviously very different to what it was in previous years. We'll continue to work very closely with those charities and other organisations to build on the support that's already there. This is an ongoing situation that we review, but if you haven't done so already, I'd urge you to take a look at the annual report, which looks at the support we provide and how we aim to build on that. But I'd really like to place on record today that this Government is absolutely, wholeheartedly committed to working in partnership across Government and with local authority and third sector partners to make sure we can do all we can to support our veterans in Wales. Whilst we might not have responsibility for defence, we absolutely are there to support our veterans in a range of areas from health to housing to education and so on, and their families as well.
Diolch i Laura Anne Jones am ei chwestiwn hefyd, ac rwy'n ategu ein gwerthfawrogiad o sefydliadau fel Hyb Cyn-filwyr Casnewydd. Fel y dywedwch, fel llawer o sefydliadau mae wedi wynebu cyfnod anodd a gwahanol iawn o ganlyniad i'r pandemig coronafeirws. Rwyf wedi bod mewn cysylltiad agos â'r Lleng Brydeinig Frenhinol, yn enwedig cyn apêl y pabi, i sicrhau ein bod yn gweithio gyda hwy fel Llywodraeth i gefnogi eu gwaith, er mewn amgylchiadau gwahanol iawn, ac amgylchiadau heriol, ar gyfer cyfnod y cofio 2020. Roedd yn amlwg yn wahanol iawn i'r hyn ydoedd mewn blynyddoedd blaenorol. Byddwn yn parhau i weithio'n agos iawn gyda'r elusennau a'r sefydliadau eraill hynny i adeiladu ar y gefnogaeth sydd yno eisoes. Mae hon yn sefyllfa barhaus a adolygir gennym, ond os nad ydych eisoes wedi gwneud hynny, byddwn yn eich annog i edrych ar yr adroddiad blynyddol, sy'n edrych ar y cymorth a ddarparwn a sut rydym yn anelu i adeiladu ar hynny. Ond hoffwn gofnodi heddiw fod y Llywodraeth hon wedi ymrwymo'n llwyr i weithio mewn partneriaeth ar draws y Llywodraeth a chyda phartneriaid awdurdodau lleol a thrydydd sector i sicrhau y gallwn wneud popeth a allwn i gefnogi ein cyn-filwyr yng Nghymru. Er nad ydym yn gyfrifol am amddiffyn, rydym yn gwbl gefnogol i'n cyn-filwyr mewn amrywiaeth o feysydd o iechyd i dai i addysg ac yn y blaen, a'u teuluoedd hefyd.
Porthcawl Veterans Hub and the many volunteers there give so much support to veterans, and without this support, many of them would be lost. But Minister, the pandemic has highlighted the fact that we as a nation are still failing our ex-servicemen and women, and veterans are still struggling to get the support they need and deserve, and far too many veterans have now been highlighted as still sleeping rough or sofa surfing, despite a commitment from both the UK and Welsh Governments. Minister, do you agree with me that we must do much more for these heroes who regularly put their lives on the line for us, and will you commit to finding accommodation for every single one of the veterans in Wales who so desperately need it? Thank you.
Mae Hyb Cyn-filwyr Porthcawl a'r gwirfoddolwyr niferus yno'n rhoi cymaint o gefnogaeth i gyn-filwyr, a heb y cymorth hwn, byddai llawer ohonynt yn cael eu colli. Ond Weinidog, mae'r pandemig wedi tynnu sylw at y ffaith ein bod ni fel cenedl yn dal i wneud cam â'n cyn-filwyr, ac mae cyn-filwyr yn dal i'w chael hi'n anodd cael y gefnogaeth sydd ei hangen arnynt ac y maent yn ei haeddu, a cheir llawer gormod o gyn-filwyr bellach y nodir eu bod yn dal i gysgu ar y stryd neu ar soffas pobl, er gwaethaf ymrwymiad gan Lywodraeth y DU a Llywodraeth Chymru. Weinidog, a ydych yn cytuno bod rhaid inni wneud llawer mwy dros yr arwyr hyn sy'n rhoi eu bywydau yn y fantol ar ein rhan yn gyson, ac a wnewch chi ymrwymo i ddod o hyd i lety i bob un o'r cyn-filwyr yng Nghymru sydd cymaint o'i angen? Diolch.
Diolch. Thank you, Caroline Jones. You again highlight the excellent work of the many hubs and organisations that are supporting our veterans and working in partnership in communities right across the country. We're very much committed to building on that support. As I said, our scoping exercise that took place last year was aimed at perhaps identifying where some things could be better aligned, and where those gaps were in support. They worked with a number of hubs and organisations that work closely with veterans, and with veterans themselves, in terms of actually identifying how we can build on that support in the areas that we do have responsibility for within Wales.
As part of that veterans scoping work, we are going to be updating the housing pathway that's already in place, working with the sector both in terms of the housing sector and those who support veterans, to ensure that housing providers are fully aware of it and making sure it's being fully engaged. Alongside that, we'll also make sure that our housing guidance is reviewed and updated for providers to make sure that the needs of our armed forces are being considered and, indeed, put front and centre as we take that work forward. Because I couldn't agree more with the Member, and other Members who've raised support for our veterans in the Senedd today, that we are absolutely committed and we do owe that debt of gratitude to those who served and those who continue to serve, to ensure that that support and guidance is there in communities right across the country.
Diolch, Caroline Jones. Unwaith eto, rydych yn tynnu sylw at waith rhagorol y llu o hybiau a sefydliadau sy'n cefnogi ein cyn-filwyr ac yn gweithio mewn partneriaeth mewn cymunedau ledled y wlad. Rydym wedi ymrwymo'n llwyr i adeiladu ar y cymorth hwnnw. Fel y dywedais, nod ein hymarfer cwmpasu a gynhaliwyd y llynedd oedd nodi lle gellid cysgysylltu rhai pethau'n well, a lle roedd y bylchau yn y cymorth. Buont yn gweithio gyda nifer o hybiau a sefydliadau sy'n gweithio'n agos gyda chyn-filwyr, a chyda chyn-filwyr eu hunain, yn nodi sut y gallwn adeiladu ar y cymorth hwnnw yn y meysydd y mae gennym gyfrifoldeb drostynt yng Nghymru.
Fel rhan o'r gwaith cwmpasu hwnnw ar gyfer cyn-filwyr, byddwn yn diweddaru'r llwybr tai sydd eisoes yn ei le, gan weithio gyda'r sector mewn perthynas â'r sector tai a'r rhai sy'n cefnogi cyn-filwyr, i wneud yn siŵr fod darparwyr tai yn gwbl ymwybodol o'r llwybr ac yn sicrhau ymgysylltiad llawn ag ef. Ochr yn ochr â hynny, byddwn hefyd yn sicrhau bod ein canllawiau tai yn cael eu hadolygu a'u diweddaru er mwyn i ddarparwyr wneud yn siŵr fod anghenion ein lluoedd arfog yn cael eu hystyried ac yn cael eu rhoi yn y canol yn wir wrth i ni ddatblygu'r gwaith hwnnw. Oherwydd rwy'n cytuno'n llwyr â'r Aelod, ac Aelodau eraill sydd wedi crybwyll cefnogaeth i'n cyn-filwyr yn y Senedd heddiw, ein bod wedi ymrwymo'n gyfan gwbl a bod arnom ddyled i'r rhai a wasanaethodd a'r rhai sy'n parhau i wasanaethu, i sicrhau bod y gefnogaeth a'r arweiniad hwnnw yno mewn cymunedau ledled y wlad.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood.
Questions now from the party spokespeople. Conservative spokesperson, Mark Isherwood.
Diolch, Llywydd. COVID has shown us just how important it is to properly fund services that take pressure away from statutory services. Services funded by the housing support grant play a vital role in preventing homelessness and reducing costs, particularly to health and social services. Homelessness and housing support workers have been at the forefront of the response to the COVID-19 pandemic, having helped over 4,000 people receive emergency accommodation and support, as well as continuing to support thousands of others to avoid homelessness. In order for this to be sustained, there needs to be a large increase in the housing support grant in the Welsh Government's budget, taking account of the fact there has been no inflationary increase in this grant for 10 years. Are you able to tell us whether this will happen?
Diolch, Lywydd. Mae COVID wedi dangos inni pa mor bwysig yw cyllid priodol i wasanaethau sy'n tynnu pwysau oddi ar wasanaethau statudol. Mae gwasanaethau a ariennir gan y grant cymorth tai yn chwarae rhan hanfodol yn atal digartrefedd a lleihau costau, yn enwedig i'r gwasanaeth iechyd a gwasanaethau cymdeithasol. Mae gweithwyr digartrefedd a chymorth tai wedi bod ar flaen y gad yn yr ymateb i bandemig COVID-19, ar ôl helpu dros 4,000 o bobl i gael llety a chymorth brys, yn ogystal â pharhau i gefnogi miloedd o bobl eraill i osgoi digartrefedd. Er mwyn cynnal hyn, mae angen cynnydd mawr yn y grant cymorth tai yng nghyllideb Llywodraeth Cymru, gan ystyried y ffaith na fu cynnydd chwyddiannol yn y grant hwn ers 10 mlynedd. A allwch chi ddweud wrthym a fydd hyn yn digwydd?
I thank Mark Isherwood for the question and the acknowledgement of the incredibly hard work that's been done across homelessness services by statutory services, by voluntary and third sector services. I'm always happy to have another opportunity to pay tribute to the extremely hard work, the fortitude and sheer resilience of the service. My tribute to the people at the front end of that service is absolutely heartfelt, because what we've managed to achieve in Wales in that period of time is just extraordinary. As he said, we now have over 4,000 people who've been housed through phase 1 of the homelessness service.
And absolutely, of course, it's not just about housing people in terms of four walls and a roof; it's about the support services that go with that, all the support services necessary to sustain somebody in that tenancy. So, I absolutely am incredibly grateful to all of the services and the umbrella organisations. Cymorth, in particular, has been extremely supportive all the way through in helping sustain that. Mark Isherwood will not be surprised to find that, however, I am not going to pre-empt the Welsh Government budget, which he knows will be published in draft on 21 December, and he wouldn't expect me to do so.
Diolch i Mark Isherwood am y cwestiwn a'r gydnabyddiaeth i'r gwaith hynod o galed sydd wedi'i wneud ar draws gwasanaethau digartrefedd gan wasanaethau statudol, gan wasanaethau gwirfoddol a gwasanaethau'r trydydd sector. Rwyf bob amser yn hapus i gael cyfle arall i dalu teyrnged i'r gwaith hynod o galed, a chryfder a gwytnwch llwyr y gwasanaeth. Mae fy nheyrnged i'r bobl ym mhen blaen y gwasanaeth yn gwbl ddiffuant, oherwydd mae'r hyn rydym wedi llwyddo i'w gyflawni yng Nghymru yn y cyfnod hwnnw'n rhyfeddol. Fel y dywedodd, erbyn hyn mae gennym dros 4,000 o bobl sydd wedi cael eu cartrefu drwy gam 1 y gwasanaeth digartrefedd.
Ac wrth gwrs, mae'n ymwneud â mwy na chartrefu pobl o ran pedair wal a tho; mae'n ymwneud â'r gwasanaethau cymorth sy'n cyd-fynd â hynny, yr holl wasanaethau cymorth sydd eu hangen i gynnal rhywun yn y denantiaeth honno. Felly, rwy'n hynod ddiolchgar i'r holl wasanaethau a'r sefydliadau ymbarél. Mae Cymorth, yn enwedig, wedi bod yn hynod gefnogol yr holl ffordd drwodd yn helpu i gynnal hynny. Ni fydd Mark Isherwood yn synnu deall, fodd bynnag, nad wyf yn mynd i achub y blaen ar gyllideb Llywodraeth Cymru y gŵyr y caiff ei chyhoeddi ar ffurf drafft ar 21 Rhagfyr, ac ni fyddai'n disgwyl i mi wneud hynny.
In your statement of 23 November, you accepted in principle the recommendations in the third and final report of the homelessness action group, including taking forward earlier intervention and preventative activity so that people do not become homeless in the first place. Evidence shows that nearly 50 per cent of single homeless people first became homeless before the age of 21, highlighting the need for earlier intervention and preventative activity focused on youth homelessness to significantly reduce the number of homeless people overall. The homelessness action group's report makes it clear that an increase in the housing support grant is needed in order to set Wales on a path to end homelessness. Next week's budget is therefore an opportunity to turn that into reality. Front-line homelessness and housing support staff have been exceptional during this pandemic, but we know that reductions in real-term budgets mean that they are in desperate need of extra funding to ensure they get the recognition and the support they need. Given that the housing support grant now goes to local authorities for distribution, what assurance at all can you provide that they will receive an increase at local authority level in the grant, and will you encourage local authorities to commission services that provide this key recognition and support for staff working in such challenging circumstances?
Yn eich datganiad ar 23 Tachwedd, roeddech yn derbyn mewn egwyddor yr argymhellion yn nhrydydd adroddiad ac adroddiad terfynol y grŵp gweithredu ar ddigartrefedd, gan gynnwys bwrw ymlaen ag ymyrraeth gynharach a gweithgarwch ataliol fel nad yw pobl yn mynd yn ddigartref yn y lle cyntaf. Dengys tystiolaeth fod bron i 50 y cant o bobl sengl ddigartref wedi mynd yn ddigartref am y tro cyntaf cyn eu bod yn 21 oed, gan dynnu sylw at yr angen am ymyrraeth gynharach a gweithgarwch ataliol sy'n canolbwyntio ar ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc er mwyn lleihau'n sylweddol nifer y bobl ddigartref yn gyffredinol. Mae adroddiad y grŵp gweithredu ar ddigartrefedd yn ei gwneud yn glir fod angen cynyddu'r grant cymorth tai er mwyn gosod Cymru ar lwybr i roi diwedd ar ddigartrefedd. Felly, mae cyllideb yr wythnos nesaf yn gyfle i wireddu hynny. Mae staff rheng flaen ym maes digartrefedd a chymorth tai wedi bod yn eithriadol yn ystod y pandemig hwn, ond gwyddom fod gostyngiadau mewn cyllidebau termau real yn golygu bod taer angen cyllid ychwanegol arnynt i sicrhau eu bod yn cael y gydnabyddiaeth a'r gefnogaeth sydd ei hangen arnynt. O gofio bod y grant cymorth tai bellach yn mynd i awdurdodau lleol i'w ddosbarthu, pa sicrwydd o gwbl y gallwch ei ddarparu y byddant yn cael cynnydd yn y grant ar lefel awdurdod lleol, ac a wnewch chi annog awdurdodau lleol i gomisiynu gwasanaethau sy'n darparu'r gydnabyddiaeth a'r gefnogaeth allweddol hon i staff sy'n gweithio mewn amgylchiadau mor heriol?
As I said, Mark Isherwood, I'm not going to be pre-empting the budget statement that my colleague, Rebecca Evans, will make next week, or the local government settlement announcement, which I will make the day after that, for obvious reasons. However, I'm really grateful for your acknowledgement of the incredible hard work that the sector has put in. I think we should be really proud of Wales. It's in stark contrast to what has happened across the border, of course, where homelessness services have started to slide back. We, unfortunately, have seen some small slippage of people back onto the streets, but it's very, very minor compared to the numbers of people that we've been working with, and I can assure Members of the Senedd that every single one of the people that we know have slipped back onto the streets is in receipt of assertive outreach services, so we know who they are and we're working with them to get them back into services as soon as possible.
I will take this opportunity, Llywydd, to just correct something that Caroline Jones said about the number of veterans sleeping out. The veterans pathway is working very well in Wales, and we do not have large numbers of veterans back on the streets, counter to what the Member said in her previous question.
Fel y dywedais, Mark Isherwood, nid wyf am achub y blaen ar y datganiad cyllideb y bydd fy nghyd-Aelod, Rebecca Evans, yn ei wneud yr wythnos nesaf, na'r cyhoeddiad ar y setliad llywodraeth leol y byddaf yn ei wneud y diwrnod wedyn, a hynny am resymau amlwg. Fodd bynnag, rwy'n ddiolchgar iawn am eich cydnabyddiaeth o'r gwaith anhygoel o galed y mae'r sector wedi'i wneud. Rwy'n credu y dylem fod yn falch iawn o Gymru. Mae'n cyferbynnu'n llwyr â'r hyn sydd wedi digwydd dros y ffin wrth gwrs, lle mae gwasanaethau digartrefedd wedi dechrau llithro'n ôl. Rydym ni, yn anffodus, wedi gweld rhywfaint o lithriad bach o bobl yn ôl ar y strydoedd, ond mae'n fach iawn o'i gymharu â nifer y bobl y buom yn gweithio gyda hwy, a gallaf sicrhau'r Aelodau o'r Senedd fod pob un o'r bobl y gwyddom eu bod wedi llithro'n ôl ar y strydoedd yn cael gwasanaethau allgymorth pendant, felly rydym yn gwybod pwy ydynt ac rydym yn gweithio gyda hwy i'w cael yn ôl i mewn i wasanaethau cyn gynted ag y bo modd.
Rwy'n manteisio ar y cyfle hwn, Lywydd, i gywiro rhywbeth a ddywedodd Caroline Jones am nifer y cyn-filwyr sy'n cysgu allan. Mae'r llwybr cyn-filwyr yn gweithio'n dda iawn yng Nghymru, ac nid oes gennym nifer fawr o gyn-filwyr yn ôl ar y strydoedd, yn groes i'r hyn a ddywedodd yr Aelod yn ei chwestiwn blaenorol.
Well, I will emphasise the questions I've raised with you were raised with me by the sector, who deserve the full praise that we've both given them, but also are desperately worried that this year's budget won't repeat previous years' and that they won't get the uplift they need, given the fantastic job they've done and the essential role they play.
If I may now finish by moving to the housing market more broadly, reflecting concern raised with me by estate agency businesses in Wales working in our cross-border regions, following today's announcement that Wales will go into a level 4 lockdown—the highest possible—from 28 December, with non-essential shops in Wales to close at the end of trading on Christmas Eve. As they state, the housing market itself is buoyant. Consumers are anxious to secure completion before the end of the land transaction tax holiday on 31 March, yet estate agents in Wales operating in the border towns will once again be disadvantaged, with competitor agents in England being open. As they also state, estate agents are COVID-secure, and the housing market has remained open next door in England throughout lockdowns and tier 3 restrictions there. So, they need to know: what scientific evidence to close the housing market does the Welsh Government have that England doesn't?
Wel, rwyf am bwysleisio bod y cwestiynau rwyf wedi'u gofyn i chi wedi'u dwyn i fy sylw gan y sector, sy'n haeddu'r ganmoliaeth lawn y mae'r ddau ohonom wedi'i rhoi iddynt, ond hefyd maent yn poeni'n fawr na fydd y gyllideb eleni yr un fath â chyllidebau blynyddoedd blaenorol ac na fyddant yn cael y cynnydd sydd ei angen arnynt, o ystyried y gwaith gwych y maent wedi'i wneud a'r rôl hanfodol y maent yn ei chwarae.
Os caf orffen yn awr drwy symud at y farchnad dai yn ehangach, gan adlewyrchu pryder a gafodd ei ddwyn i fy sylw gan fusnesau asiantaethau tai yng Nghymru sy'n gweithio yn ein rhanbarthau trawsffiniol, yn dilyn y cyhoeddiad heddiw y bydd Cymru'n mynd i gyfyngiadau symud lefel 4—yr uchaf posibl—o 28 Rhagfyr, gyda siopau nwyddau dianghenraid yng Nghymru i gau ar ddiwedd y dydd ar Noswyl Nadolig. Fel y dywedant, mae'r farchnad dai ei hun yn fywiog. Mae prynwyr yn awyddus i sicrhau eu bod wedi cwblhau cyn diwedd y seibiant treth ar drafodiadau tir ar 31 Mawrth, ac eto bydd gwerthwyr tai yng Nghymru sy'n gweithredu yn y trefi ar y ffin o dan anfantais unwaith eto, gyda siopau cystadleuwyr yn Lloegr yn aros ar agor. Fel y dywedant hefyd, mae siopau gwerthu tai yn ddiogel rhag COVID, ac mae'r farchnad dai wedi aros ar agor y drws nesaf yn Lloegr drwy gydol y cyfyngiadau symud a chyfyngiadau haen 3 yno. Felly, mae angen iddynt wybod: pa dystiolaeth wyddonol ar gau'r farchnad dai sydd gan Lywodraeth Cymru nad yw Lloegr yn meddu arni?
Thank you for that question, Mark Isherwood. Obviously, we face one of the most dire situations in terms of the pandemic that we have faced so far. The numbers are truly horrifying, and going up in every area of Wales bar Ynys Môn. I have, only today, met with all of the local authority leaders and chief executives, and they are as one in thinking that we should do something about these figures before our health service is unable to cope. So, although my heart goes out to anyone who is trying to move in these circumstances, and of course we've got to balance harms against economic harms to the industry and so on, in the end we are in the middle of a global pandemic, and Wales's figures are nothing to be sanguine about. So, I'm afraid that we must put the public health first. I will, however, be working with the industry to try and keep as much of it open as possible. For obvious reasons, we would not want people to be viewing houses where somebody is in residence and so on, but I'm sure we will be able to work with the industry to make sure that at least some parts of the market stay open.
Diolch ichi am y cwestiwn hwnnw, Mark Isherwood. Yn amlwg, rydym yn wynebu un o'r sefyllfaoedd mwyaf enbyd o ran y pandemig a wynebwyd gennym hyd yma. Mae'r ffigurau'n wirioneddol arswydus, ac yn codi ym mhob ardal o Gymru heblaw Ynys Môn. Heddiw ddiwethaf cyfarfûm â holl arweinwyr a phrif weithredwyr yr awdurdodau lleol, ac maent yn unfryd eu barn y dylem wneud rhywbeth am y ffigurau hyn cyn i'n gwasanaeth iechyd fethu ymdopi. Felly, er bod fy nghalon yn gwaedu dros unrhyw un sy'n ceisio symud tŷ yn yr amgylchiadau hyn, ac wrth gwrs mae'n rhaid inni gydbwyso niwed yn erbyn niwed economaidd i'r diwydiant ac yn y blaen, yn y pen draw rydym ynghanol pandemig byd-eang, ac ni allwn fod yn hyderus ynglŷn â ffigurau Cymru. Felly, mae arnaf ofn fod yn rhaid inni roi iechyd y cyhoedd yn gyntaf. Fodd bynnag, byddaf yn gweithio gyda'r diwydiant i geisio cadw cymaint ohono ar agor ag sy'n bosibl. Am resymau amlwg, ni fyddem am i bobl fynd i edrych ar dai lle mae rhywun yn preswylio ac yn y blaen, ond rwy'n siŵr y gallwn weithio gyda'r diwydiant i sicrhau bod o leiaf rai rhannau o'r farchnad yn aros ar agor.
Llefarydd Plaid Cymru, Delyth Jewell.
Plaid Cymru spokesperson, Delyth Jewell.
Diolch, Lywydd. Weinidog, dros yr 20 mlynedd diwethaf, mae'r nifer o gartrefi yng Nghymru sy'n cael eu rhentu yn breifat wedi mwy na dyblu. Er roedd dirywiad bach iawn dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, mae dal yn wir fod dros 200,000 o gartrefi wedi eu rhentu gan landlord preifat, ac, yn gyfrannol, hwn oedd yr unig tenure a oedd wedi cynyddu dros y cyfnod hwnnw. Mae'r cartrefi sy'n cael eu perchen gan y person sy'n byw yn y cartref, a hefyd tai cymdeithasol, wedi dirywio dros y cyfnod yna. Ydy hyn yn duedd hoffech chi ei gweld yn cynyddu dros yr 20 mlynedd nesaf?
Thank you, Lywydd. Minister, over the past 20 years, the number of homes in Wales privately rented has more than doubled. Although there was a small decline over recent years, it's still true to say that over 200,000 homes are rented by private landlords, and, as a percentage term, this was the only tenure that had increased over that period. Homes owned by the person living in the home and social housing have both declined over the same period. Is this a trend that you'd like to see increasing over the next 20 years?
No. Very much no, Delyth. You'll be aware, from the many conversations that we've had that we'd very much—. Although the private rented sector has its place to play in terms of accommodation, and we're very grateful to the very many good landlords we have across Wales for providing good homes for people, nevertheless, we'd very much like to see an increase, in particular in houses for social rent. As a result of the cap being removed from the housing revenue accounts only a few short years ago, we've worked really, really hard with councils and RSLs across Wales to ramp up the building of homes for social rent in particular. I'm really pleased that we've made the target—the 20,000 affordable homes target—but it's the social rent part of that that's most needed. And you'll know from the long conversations we have, and I know that we share the ambition, that the way to do—you know, we need to ramp that up as fast as possible. So, we've been working very hard, through our innovative housing programme, as well as just through our normal building routes, to ramp up builds by both our registered social landlords and our stock-holding councils to get as many social homes built and into the market as possible. And, of course, we have a number of schemes aimed at taking in private rented accommodation into the social housing market, either on a five-year rolling basis, or indeed, we've allowed councils to buy them where that's appropriate.
Na. Yn bendant iawn na, Delyth. Fe fyddwch yn ymwybodol, o'r sgyrsiau niferus rydym wedi'u cael y byddem yn—. Er bod i'r sector rhentu preifat ei le o ran darparu llety, ac rydym yn ddiolchgar iawn i'r nifer fawr o landlordiaid da sydd gennym ledled Cymru am ddarparu cartrefi da i bobl, serch hynny, hoffem weld cynnydd, yn enwedig mewn tai i'w rhentu'n gymdeithasol. O ganlyniad i ddileu'r cap o'r cyfrifon refeniw tai ychydig flynyddoedd yn ôl, rydym wedi gweithio'n galed iawn gyda chynghorau a landlordiaid cymdeithasol cofrestredig ledled Cymru i gynyddu'r gwaith o adeiladu cartrefi i'w rhentu'n gymdeithasol yn enwedig. Rwy'n falch iawn ein bod wedi cyrraedd y targed—y targed o 20,000 o dai fforddiadwy—ond y rhan rhent cymdeithasol o hynny sydd ei hangen fwyaf. Ac fe fyddwch yn gwybod o'r sgyrsiau hir a gawn, a gwn ein bod yn rhannu'r uchelgais, mai'r ffordd i'w wneud—wyddoch chi, mae angen inni gynyddu hynny cyn gynted ag sy'n bosibl. Felly, rydym wedi bod yn gweithio'n galed iawn, drwy ein rhaglen dai arloesol, yn ogystal â thrwy ein llwybrau adeiladu arferol, i gynyddu gwaith adeiladu ein landlordiaid cymdeithasol cofrestredig a'n cynghorau sy'n dal stoc i gael cymaint â phosibl o gartrefi cymdeithasol wedi'u hadeiladu ac i mewn i'r farchnad. Ac wrth gwrs, mae gennym nifer o gynlluniau gyda'r nod o fynd â llety rhent preifat i mewn i'r farchnad tai cymdeithasol, naill ai ar sail dreigl pum mlynedd, neu'n wir, rydym wedi caniatáu i gynghorau eu prynu lle mae hynny'n briodol.
Diolch, Weinidog. Dwi'n gwybod dŷn ni yn cytuno ar nifer o'r meysydd yma. Yn wir, dwi'n meddwl bod consensws yn gyffredinol bod angen gwrthdroi'r duedd yna dŷn ni newydd osod mas gydag angen, fel dŷch chi wedi'i ddweud, am fwy o dai cymdeithasol a mwy o gefnogaeth i bobl ifanc i allu dianc rhag gorfod rhentu—ar gyfer rhai pobl, byddan nhw'n dewis rhentu, ond rhag gorfod rhentu ac fel eu bod nhw'n gallu dod yn berchnogion tai.
Er ein bod ni wedi gweld dirywiad bach mewn cartrefi sy'n cael eu rhentu'n breifat ers cyflwyno'r gofyniad i gofrestru fel landlord, ni fu dim byd tebyg i'r exodus o'r sector gafodd ei fygwth pan ddechreuodd Llywodraethau siarad am roi'r sector hwn o dan reoliad priodol. So, a allaf i ofyn: a fydd y Llywodraeth, felly, yn cryfhau'r rheoliadau ar gyfer y sector hwnnw, gan fydd llawer yn dadlau bod angen cryfhau ansawdd a diogelwch y tenure sydd gan denantiaid? Wedi'r cyfan, ni ddylai bobl ddim ond cael sicrwydd dros y Nadolig yn unig.
Thank you, Minister. I know that we are agreed on a number of these areas. I think, indeed, that there is a general consensus that we need to reverse that trend that I've just set out with the need, as you've said, for more social housing and more support for young people to escape from renting—for some people, they choose to rent, but some people are forced into it and we need to ensure that people can have alternatives.
Although we've seen a small decline in the number of homes privately rented since the introduction of the requirement to register as a landlord, there's been nothing like the exodus from the sector that was threatened when Governments started to talk about putting this sector under appropriate regulation. So, could I ask whether the Government will strengthen the regulations in that sector, as many would argue that we need to strengthen the quality and security of tenancy for tenants? After all, people shouldn't just have assurances over the Christmas period alone.
Absolutely, Delyth; I couldn't agree more. One of the reasons that we passed, in this Welsh Parliament, the Renting Homes (Wales) Act back in 2016 was to do exactly that—to change the balance, really, between tenants and landlords in the private rented sector and give people much more security of tenure. You'll know that we're looking at the Renting Homes (Amendment) (Wales) Bill at the moment to improve, once again, on that Act, as four years have gone by and we're very happy, always, to look at improvements.
Unfortunately, because of COVID-19, we've not been able to implement the Renting Homes (Wales) Act with the speed that we'd like. I've been very keen to see all parties in this Senedd commit to doing that in election manifestos so that whoever makes up the Government after May would be committed to bringing that Act into force as soon as it can be managed. There are a number of statutory instruments that still need to be completed and a number of pieces of work with Rent Smart Wales and the landlords associations and so on that need to be completed for a smooth transition. But we've solved many of the issues that we had that stopped us from implementing it, and so, it's a matter of some frustration to me that we haven't been able to do that as a result of the pandemic.
I'm really proud of having done that in Wales, and I would reiterate your point, actually: we're always being told by a very small minority of landlords that any change we make will see a mass exodus from the market, and so on. None of the figures ever bear that out. And the good landlords know that we aren't doing anything that they will have any problem with; it's only rogue landlords who have anything to fear from this.
Yn sicr, Delyth; rwy'n cytuno'n llwyr. Un o'r rhesymau pam y gwnaethom basio Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) yn Senedd Cymru yn ôl yn 2016 oedd er mwyn gwneud yn union hynny—newid y cydbwysedd, mewn gwirionedd, rhwng tenantiaid a landlordiaid yn y sector rhentu preifat a rhoi llawer mwy o sicrwydd deiliadaeth i bobl. Fe fyddwch yn gwybod ein bod yn edrych ar y Bil Rhentu Cartrefi (Diwygio) (Cymru) ar hyn o bryd i wella'r Ddeddf honno, unwaith eto, gan fod pedair blynedd wedi mynd heibio ac rydym yn hapus iawn, bob amser, i edrych ar welliannau.
Yn anffodus, oherwydd COVID-19, nid ydym wedi gallu gweithredu Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) mor gyflym ag y byddem wedi hoffi. Rwyf wedi bod yn awyddus iawn i weld pob plaid yn y Senedd hon yn ymrwymo i wneud hynny ym maniffestos yr etholiad fel y byddai pwy bynnag sy'n ffurfio'r Llywodraeth ar ôl mis Mai wedi ymrwymo i ddod â'r Ddeddf honno i rym cyn gynted ag y gellir gwneud hynny. Mae nifer o offerynnau statudol angen eu cwblhau o hyd ac mae angen cwblhau nifer o ddarnau o waith gyda Rhentu Doeth Cymru a'r cymdeithasau landlordiaid ac yn y blaen er mwyn trosglwyddo'n ddidrafferth. Ond rydym wedi datrys llawer o'r problemau a oedd gennym a oedd yn ein hatal rhag ei weithredu, ac felly, mae'n destun rhywfaint o rwystredigaeth i mi nad ydym wedi gallu gwneud hynny o ganlyniad i'r pandemig.
Rwy'n falch iawn o fod wedi gwneud hynny yng Nghymru, a byddwn yn ailadrodd eich pwynt, mewn gwirionedd: mae lleiafrif bach iawn o landlordiaid bob amser yn dweud wrthym y bydd unrhyw newid a wnawn yn arwain at niferoedd yn gadael y farchnad, ac yn y blaen. Nid yw'r ffigurau byth yn cadarnhau hynny. Ac mae'r landlordiaid da yn gwybod nad ydym yn gwneud unrhyw beth y bydd ganddynt unrhyw broblem ag ef; dim ond landlordiaid diegwyddor sydd ag unrhyw beth i'w ofni o hyn.
Thank you for that, Minister. You mentioned in your previous answer about COVID-19 and the effect that that's had on so many aspects of the housing market. Now, it's clear that the restrictions that have been in place this year have been experienced differently by different groups of people. We've spoken about this many times. But, the difference reflects wider inequalities in our society. It's clear, for example, that people living in crowded accommodation without access to green and blue space will be more likely to experience longer term problems than people who have been able to shelter in large houses with gardens. Given this, can I ask you, Minister: will you be looking at expanding green and blue space requirements for new developments in planning? And, finally, will you be looking at how you could retrospectively improve access to those spaces for existing estates, for example, by increasing protections for those spaces against new developments and ensuring that we regard access to these green and blue spaces as a right?
Diolch ichi am hynny, Weinidog. Fe sonioch chi yn eich ateb blaenorol am COVID-19 a'r effaith y mae wedi'i chael ar gynifer o agweddau ar y farchnad dai. Nawr, mae'n amlwg fod y cyfyngiadau sydd wedi bod ar waith eleni wedi cael eu profi'n wahanol gan wahanol grwpiau o bobl. Rydym wedi siarad am hyn droeon. Ond mae'r gwahaniaeth yn adlewyrchu anghydraddoldebau ehangach yn ein cymdeithas. Mae'n amlwg, er enghraifft, y bydd pobl sy'n byw mewn llety gorlawn heb fynediad at fannau gwyrdd a glas yn fwy tebygol o brofi problemau mwy hirdymor na phobl sydd wedi gallu cysgodi mewn tai mawr gyda gerddi. O ystyried hyn, a gaf fi ofyn ichi, Weinidog: a fyddwch yn ystyried ehangu gofynion am fannau gwyrdd a glas ar gyfer datblygiadau newydd yn ystod y broses gynllunio? Ac yn olaf, a fyddwch yn edrych ar sut y gallech wella mynediad yn ôl-weithredol at y mannau hynny i ystadau sy'n bodoli eisoes, er enghraifft drwy gynyddu amddiffyniadau i'r mannau hynny yn erbyn datblygiadau newydd a sicrhau ein bod yn ystyried mynediad i fannau gwyrdd a glas fel hawl?
Yes, Delyth, I'm really interested in doing that. So, there are some short-term things that we have learned in the course of the COVID-19 pandemic. So, for example, even at level 4, we are asking our local authorities to work very hard to make sure that parks and playgrounds stay open where it's safe for them to do so, and they have the staffing that makes that possible. We know that not everywhere in Wales, because of a number of local issues—. It will not be possible to keep every park and playground open, but we've asked them to keep them open where at all possible, so that, particularly, people in built-up urban areas have the parks that ought to be available still available to them. I know that local authorities have very much taken that on board in learning from the earlier parts of the pandemic.
Also, one of the things that I'm very sad about is that we lost the ability to put Part L of the building regs into effect in this Senedd term. Again, there was cross-party agreement. I think that David Melding was the spokesperson on the Conservative benches at that time, but there was a lot of agreement between yourself, me and him about what was necessary. And, of course, that is all about space, standards, and access to good quality environment. Again, I don't think it's controversial. I very much hope that we'll be able to do that—that all the major parties, anyway, in the Senedd will be able to include that as part of their manifesto commitments, so that we can do that as speedily as possible once we are through the pandemic and we have some legislative space to do so.
In the meantime, of course, we are very keen that people understand that they do need to get outside, even in built-up urban areas where it's difficult. You will be aware of the medical advice to take vitamin D supplements if that's not possible. I would like to reiterate that advice, given the opportunity to do so.
Mae gennyf ddiddordeb mawr mewn gwneud hynny, Delyth. Felly, mae rhai pethau tymor byr rydym wedi'u dysgu yn ystod pandemig COVID-19. Felly, er enghraifft, hyd yn oed ar lefel 4, rydym yn gofyn i'n hawdurdodau lleol weithio'n galed iawn i sicrhau bod parciau a meysydd chwarae yn aros ar agor lle mae'n ddiogel iddynt wneud hynny, a bod ganddynt staff i wneud hynny'n bosibl. Gwyddom nad yw hynny'n wir ym mhobman yng Nghymru, oherwydd nifer o broblemau lleol—. Ni fydd yn bosibl cadw pob parc a chae chwarae ar agor, ond rydym wedi gofyn iddynt eu cadw ar agor lle bo hynny'n bosibl o gwbl, fel bod gan bobl mewn ardaloedd trefol adeiledig yn arbennig y parciau a ddylai fod ar gael iddynt. Gwn fod awdurdodau lleol wedi ystyried hynny'n helaeth iawn wrth ddysgu gwersi o gyfnodau cynharach y pandemig.
Hefyd, un o'r pethau rwy'n drist iawn yn ei gylch yw ein bod wedi colli'r gallu i roi Rhan L o'r rheoliadau adeiladu ar waith yn ystod tymor y Senedd hon. Unwaith eto, roedd yna gytundeb trawsbleidiol. Credaf mai David Melding oedd y llefarydd ar feinciau'r Ceidwadwyr bryd hynny, ond roedd llawer o gytundeb rhyngoch chi, fi ac ef ynglŷn â'r hyn oedd yn angenrheidiol. Ac wrth gwrs, mae'n ymwneud â gofod, safonau a mynediad at amgylchedd o ansawdd da. Unwaith eto, nid wyf yn meddwl ei fod yn ddadleuol. Rwy'n gobeithio'n fawr y byddwn yn gallu gwneud hynny—y bydd yr holl brif bleidiau, beth bynnag, yn y Senedd yn gallu cynnwys hynny fel rhan o'u hymrwymiadau maniffesto, fel y gallwn wneud hynny cyn gynted ag y bo modd pan fyddwn drwy'r pandemig a bod gennym rywfaint o ofod deddfwriaethol i wneud hynny.
Yn y cyfamser, wrth gwrs, rydym yn awyddus iawn i bobl ddeall bod angen iddynt fynd allan, hyd yn oed mewn ardaloedd trefol adeiledig lle mae'n anodd. Fe fyddwch yn ymwybodol o'r cyngor meddygol i gymryd ychwanegion fitamin D os nad yw hynny'n bosibl. Hoffwn ailadrodd y cyngor hwnnw, o gael y cyfle i wneud hynny.
3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am weithredu'r fframwaith datblygu cenedlaethol yng nghanolbarth Cymru? OQ56033
3. Will the Minister make a statement on the implementation of the national development framework in mid Wales? OQ56033
I will, with pleasure. We will commence implementation of 'Future Wales' when it is published in February, to ensure that it has positive impacts on well-being, prosperity and decarbonisation. In mid Wales, progress on strategic planning will take an active role in delivering progress towards 'Future Wales' outcomes.
Fe wnaf, gyda phleser. Byddwn yn dechrau gweithredu 'Cymru'r Dyfodol' pan gaiff ei gyhoeddi ym mis Chwefror, er mwyn sicrhau ei fod yn cael effaith gadarnhaol ar lesiant, ffyniant a datgarboneiddio. Yng nghanolbarth Cymru, bydd cynnydd ym maes cynllunio strategol yn chwarae rhan weithredol yn cyflawni cynnydd tuag at ganlyniadau 'Cymru'r Dyfodol'.
Thank you for your answer, Minister. Beyond the merits and drawbacks of onshore wind energy, which I think is probably more a matter for your ministerial colleague, the implementation of the national development framework has significant ramifications from my perspective, in terms of the balance of power between central and local government—concerns that I have got long-held views on. You would recall, perhaps, in June 2011, just after you and I were first elected to this place, there were many thousands of people coming from mid Wales on dozens of buses to protest then about the damage—as they saw it, and I saw it too—to swathes of mid-Wales countryside.
In England, it is local councils and communities that have the final say on these kinds of developments, and the lack of adequate scrutiny underscores my original fears about the top-down nature of the national development framework, which ultimately gives those powers to Ministers here for themselves. What can you say to allay the fears of local communities who do feel that the NDF does not adequately reflect local democracy decisions?
Diolch am eich ateb, Weinidog. Y tu hwnt i rinweddau ac anfanteision ynni gwynt ar y tir, sydd, yn fy marn i, yn fwy o fater ar gyfer eich cyd-Weinidog, mae gan weithredu'r fframwaith datblygu cenedlaethol oblygiadau sylweddol o'm safbwynt i, o ran cydbwysedd grym rhwng llywodraeth ganolog a llywodraeth leol—materion y mae gennyf farn arnynt ers tro byd. Fe gofiwch, efallai, ym mis Mehefin 2011, ychydig ar ôl i chi a minnau gael ein hethol i'r lle hwn am y tro cyntaf, daeth miloedd lawer o bobl o ganolbarth Cymru ar ddwsinau o fysiau i brotestio bryd hynny am y difrod—fel y'i gwelent, ac fel roeddwn innau'n ei weld hefyd—i rannau o gefn gwlad canolbarth Cymru.
Yn Lloegr, cynghorau a chymunedau lleol sydd â'r gair olaf am y mathau hyn o ddatblygiadau, ac mae'r diffyg craffu digonol yn tanlinellu fy ofnau gwreiddiol am natur o'r brig i lawr y fframwaith datblygu cenedlaethol, sydd yn y pen draw yn rhoi'r pwerau hynny i Weinidogion yma. Beth y gallwch ei ddweud i leddfu ofnau cymunedau lleol sy'n teimlo nad yw'r fframwaith datblygu cenedlaethol yn adlewyrchu penderfyniadau democratiaeth leol yn ddigonol?
So, I think that's a complete misunderstanding of a plan-led system that we have here in Wales. I understand, Russell George, that you are trying to put a good spin on what's happening in England, but I would take the exact opposite view, in fact. The deregulation that's being proposed in England takes away all of the community involvement in the planning process. In fact, once the designation has been made, you can pretty much build anything you like in the zones designated for development. I think that the recent developments politically over the border, with the protests of a number of Conservative MPs from shire counties about that exact point would underline the point I'm making.
Here in Wales, we have a plan-led system. The plans are extensively consulted upon, and they are subject to all the scrutiny processes of this place and of the democratic consultation process. Then, it is a national spatial strategy for 20 years. We have also, of course, put in place the regional arrangements that will allow regions to come forward with their regional development plans, aligned with the national development framework, or 'Future Wales' as we want it called, and of course with 'Planning Policy Wales'. I've made the point a number of times in this Chamber that none of these documents is a stand-alone document. They have to be read as a suite of documents across the piece. 'Planning Policy Wales' is also widely consulted on, and of course is the basis on which local authorities make their local development plans.
So, what we will have—and I've acknowledged many times that we started, perhaps, in the wrong place, at the bottom end—. It would have been much better to start at the top end. But we've got the national spatial strategy nearly there. It's still going through its Senedd scrutiny processes, and I've received very helpful recommendations from the Senedd committees on the latest version of the plan, and we'll be considering those before we publish the final version in February. This will allow the regions to come forward with their regional strategic plans, and of course they will be widely consulted on locally as well, and your constituents will have an enormous number of opportunities to feed into those regional plans for their region, because, of course, we don't want the regions of Wales to all look exactly the same; we want them to have that local flavour, and that local input. And then, of course, they translate into the local development plans, where local people have a big say.
Also, you and I sat on that committee together, and looked at the Planning (Wales) Act 2015. And you'll remember that I was vehemently opposed to the removal of the village green safeguards, and we had a number of spirited discussions about it, and I'm very pleased to say the planning Act in Wales upheld safeguards for village greens. So, you cannot put that into the local development framework and then apply for planning permission. At this point in time, you can still claim village green status for that. Delyth Jewell raised, didn't she, the access to green spaces with me. My own view is that often the first time that the people locally, who use the village green, understand there's a development proposal for it is when the signs go up on the local lamp posts. So, saying that they should have known that when the local development plan was put in place I thought was disingenuous. So, I'm personally quite proud of the fact that our committee made that recommendation and the Government held to it.
Felly, credaf fod hynny'n gamddealltwriaeth lwyr o'r system a arweinir gan gynllun sydd gennym yma yng Nghymru. Russell George, rwy'n deall eich bod yn ceisio rhoi golwg dda ar yr hyn sy'n digwydd yn Lloegr, ond byddwn yn arddel y safbwynt cwbl groes, a dweud y gwir. Mae'r dadreoleiddio sy'n cael ei argymell yn Lloegr yn dileu'r holl gyfranogiad cymunedol yn y broses gynllunio. Yn wir, pan fydd y dynodiad wedi'i wneud, gallwch adeiladu unrhyw beth a hoffwch yn y parthau a ddynodwyd i'w datblygu. Credaf y byddai'r datblygiadau diweddar yn wleidyddol dros y ffin, gyda phrotestiadau nifer o ASau Ceidwadol o siroedd canolbarth Lloegr ynglŷn â'r union bwynt hwnnw'n tanlinellu'r pwynt rwy'n ei wneud.
Yma yng Nghymru, mae gennym system sy'n cael ei harwain gan gynllun. Ymgynghorir yn helaeth ar y cynlluniau, ac maent yn ddarostyngedig i holl brosesau craffu'r lle hwn a'r broses ymgynghori ddemocrataidd. Mae'n strategaeth ofodol genedlaethol ers 20 mlynedd. Rydym hefyd, wrth gwrs, wedi rhoi'r trefniadau rhanbarthol ar waith a fydd yn caniatáu i ranbarthau gyflwyno eu cynlluniau datblygu rhanbarthol, i gyd-fynd â'r fframwaith datblygu cenedlaethol, neu 'Cymru'r Dyfodol' fel rydym am iddo gael ei alw, ac wrth gwrs gyda 'Polisi Cynllunio Cymru'. Rwyf wedi gwneud y pwynt sawl gwaith yn y Siambr hon nad oes yr un o'r dogfennau hyn yn ddogfen annibynnol. Rhaid eu darllen fel cyfres o ddogfennau gyda'i gilydd. Ymgynghorir yn eang ar 'Polisi Cynllunio Cymru' hefyd, ac wrth gwrs mae'n sail i awdurdodau lleol wneud eu cynlluniau datblygu lleol.
Felly, yr hyn a fydd gennym—ac rwyf wedi cydnabod droeon inni ddechrau, efallai, yn y lle anghywir, ar y pen isaf—. Byddai wedi bod yn llawer gwell dechrau yn y pen uchaf. Ond mae gennym y strategaeth ofodol genedlaethol bron yno. Mae'n dal i fynd drwy ei phrosesau craffu yn y Senedd, ac rwyf wedi derbyn argymhellion defnyddiol iawn gan bwyllgorau'r Senedd ar y fersiwn ddiweddaraf o'r cynllun, a byddwn yn ystyried y rheini cyn inni gyhoeddi'r fersiwn derfynol ym mis Chwefror. Bydd hyn yn caniatáu i'r rhanbarthau gyflwyno eu cynlluniau strategol rhanbarthol, ac wrth gwrs ymgynghorir yn eang arnynt yn lleol hefyd, a bydd gan eich etholwyr nifer enfawr o gyfleoedd i gyfrannu at y cynlluniau rhanbarthol hynny ar gyfer eu rhanbarth, oherwydd, wrth gwrs, nid ydym am i ranbarthau Cymru i gyd edrych yn union yr un fath; rydym am iddynt gael y blas lleol hwnnw, a'r mewnbwn lleol hwnnw. Ac yna, wrth gwrs, maent yn trosi'n gynlluniau datblygu lleol, lle mae gan bobl leol lais mawr.
Hefyd, roeddech chi a minnau'n aelodau o'r pwyllgor hwnnw gyda'n gilydd, ac fe edrychasom ar Ddeddf Cynllunio (Cymru) 2015. Ac fe fyddwch yn cofio fy mod yn gwrthwynebu dileu mesurau diogelu maes y pentref yn chwyrn, a chawsom nifer o drafodaethau bywiog yn ei gylch, ac rwy'n falch iawn o ddweud bod y Ddeddf gynllunio yng Nghymru wedi cynnal mesurau diogelu ar gyfer meysydd pentref. Felly, ni allwch roi hynny yn y fframwaith datblygu lleol a gwneud cais wedyn am ganiatâd cynllunio. Ar hyn o bryd, gallwch ddal i hawlio statws maes y pentref ar gyfer hynny. Cododd Delyth Jewell fater mynediad at fannau gwyrdd, oni wnaeth? Fy marn i yw mai'r tro cyntaf yn aml y bydd y bobl sy'n defnyddio maes y pentref yn lleol yn deall bod cynnig datblygu ar ei gyfer yw pan fydd yr arwyddion yn ymddangos ar y pyst lamp lleol. Felly, anonest yn fy marn i oedd dweud y dylent fod wedi gwybod pan roddwyd y cynllun datblygu lleol ar waith. Felly, yn bersonol rwy'n eithaf balch o'r ffaith bod ein pwyllgor wedi gwneud yr argymhelliad hwnnw a bod y Llywodraeth wedi'i ddal ato.
4. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o'r rôl y gall Llywodraeth Cymru ei chwarae o ran gwella ymgysylltiad y cyhoedd â gwleidyddiaeth leol? OQ56053
4. What assessment has the Minister made of the role that the Welsh Government can play in improving public engagement in local politics? OQ56053
Thank you. The Welsh Government is already playing a significant role in improving public engagement in politics. Through legislation, we have extended the voting franchise and made provisions to reform public participation in local democracy. And in support of this, our forthcoming communications campaign will encourage citizens to engage with politics through participation.
Diolch. Mae Llywodraeth Cymru eisoes yn chwarae rôl arwyddocaol yn gwella'r rhan y mae'r cyhoedd yn ei chwarae mewn gwleidyddiaeth. Drwy ddeddfwriaeth, rydym wedi ymestyn yr etholfraint bleidleisio ac wedi gwneud darpariaethau i ddiwygio cyfranogiad y cyhoedd mewn democratiaeth leol. Ac i gefnogi hyn, bydd ein hymgyrch gyfathrebu sydd i ddod yn annog dinasyddion i ymgysylltu â gwleidyddiaeth drwy gymryd rhan.
Thank you for that answer, Minister. And, yes, you have put through a number of significant changes to the local elections system, some of which you've actually mentioned today. But there has been an opportunity missed, though, that would have increased engagement from the wider electorate, which is a more proportional electoral system for local councils. Now, I know that your legislation allows for local authorities to adopt the single transferrable vote model, but it doesn't compel them to, and it doesn't even compel them to ask their electorate if they would like that system in place. I don't think any council in Wales is going to adopt a more proportional system voluntarily, because, basically, those in power are always very reluctant to change the voting system that got them there, for fear it will deliver different results next time. So, really, the inclusion of the option to hold an STV election is pretty meaningless, isn't it? Without making it mandatory, it looks like you're cynically using the democratic system to protect your friends in the council chamber, who no doubt deliver leaflets and knock on doors for you in return. So, Minister, will you consider options to force local councils to use a more proportional electoral model, or will voters be stuck in perpetuity with the current system?
Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Ac ydych, rydych wedi gwneud nifer o newidiadau sylweddol i'r system etholiadau lleol, ac rydych wedi sôn am rai ohonynt heddiw mewn gwirionedd. Ond rydym wedi colli cyfle, a fyddai wedi cynyddu ymgysylltiad yr etholwyr yn ehangach, i sicrhau system etholiadol fwy cyfrannol ar gyfer cynghorau lleol. Nawr, gwn fod eich deddfwriaeth yn caniatáu i awdurdodau lleol fabwysiadu'r model pleidlais drosglwyddadwy sengl, ond nid yw'n gorfodi iddynt wneud hynny, ac nid yw hyd yn oed yn eu gorfodi i ofyn i'w hetholwyr a fyddent yn awyddus i'r system honno fod ar waith. Nid wyf yn credu y bydd unrhyw gyngor yng Nghymru yn mabwysiadu system fwy cyfrannol o'i wirfodd, oherwydd yn y bôn mae'r rhai sydd mewn grym bob amser yn amharod iawn i newid y system bleidleisio sydd wedi’u rhoi mewn grym, rhag ofn y bydd yn arwain at ganlyniadau gwahanol y tro nesaf. Felly, mewn gwirionedd, onid yw cynnwys yr opsiwn i gynnal etholiad pleidlais drosglwyddadwy sengl yn eithaf diystyr? Heb ei wneud yn orfodol, mae'n ymddangos fel pe baech yn defnyddio'r system ddemocrataidd yn sinigaidd i warchod eich ffrindiau yn siambr y cyngor, sydd, heb amheuaeth, yn dosbarthu taflenni ac yn cnocio drysau i chi yn gyfnewid am hynny. Felly, Weinidog, a wnewch chi ystyried opsiynau i orfodi cynghorau lleol i ddefnyddio model etholiadol mwy cyfrannol, neu a fydd pleidleiswyr yn gaeth i’r system bresennol am byth?
Well, Michelle Brown, I completely refute the premise that you base your question on. I don't think using the word 'compel' in a conversation about public participation does you or anybody else any favours. So, I do not agree with compelling local authorities to do things—they are themselves democratically elected institutions. What our Act does is empower local authorities to make their own decisions, where they wish to do so. And of course, the Bill also increases a large number of public participation methodologies, which will allow them to consult widely and involve and include their local residents.
We're also, of course, very involved in our increasing diversity in democracy schemes. And the Bill also sets out a number of things that we think will enable more people to come forward to stand at election for local councillors, including remote access to learning, to meetings, remote access to officials, and of course strengthened guidance on assistance for local councillors in carrying out their case load and local roles.
Wel, Michelle Brown, rwy'n gwrthod yr honiad rydych yn seilio eich cwestiwn arno yn llwyr. Nid wyf yn credu bod defnyddio'r gair 'gorfodi' mewn sgwrs am gyfranogiad y cyhoedd o fudd i chi nac i unrhyw un arall. Felly nid wyf yn cytuno â chymell awdurdodau lleol i wneud pethau—maent hwy eu hunain yn sefydliadau a etholwyd yn ddemocrataidd. Yr hyn y mae ein Deddf yn ei wneud yw grymuso awdurdodau lleol i wneud eu penderfyniadau eu hunain, lle maent yn dymuno gwneud hynny. Ac wrth gwrs, mae'r Bil hefyd yn cynyddu nifer fawr o fethodolegau cyfranogiad y cyhoedd, a fydd yn caniatáu iddynt ymgynghori'n eang a chynnwys eu trigolion lleol.
Rydym hefyd, wrth gwrs, yn cymryd rhan fawr yn ein cynlluniau cynyddu amrywiaeth mewn democratiaeth. Ac mae'r Bil hefyd yn nodi nifer o bethau y credwn y byddant yn galluogi mwy o bobl i sefyll mewn etholiad ar gyfer cynghorwyr lleol, gan gynnwys mynediad at ddysgu o bell, at gyfarfodydd, mynediad o bell i swyddogion, ac wrth gwrs canllawiau cryfach ar gymorth i gynghorwyr lleol gyflawni eu llwyth achosion a'u rolau lleol.
I think all of us in our time as elected Members will have been bowled over by community campaigns instigated by individuals coming together to fight either for or against something that matters profoundly to them. Loads in South Wales West, but just one—'Save Our Fields in Brackla is campaigning currently to retain the only extensive green space in this settlement, which is home to around a quarter of Bridgend's population. It's a perfect example. Now, that's engagement in local politics as well, and exercised frequently in a way that exposes problems with competing Government policy aims. And not all campaigners want to stand for election themselves, of course, but what might Welsh Government do in order to ensure that consultations are meaningful and properly promoted, and that people like Save Our Fields in Brackla feel that their voice really matters, that it's taken seriously?
Rwy'n credu y bydd pob un ohonom yn ystod ein hamser fel Aelodau etholedig wedi cael ein syfrdanu gan ymgyrchoedd cymunedol a ysgogwyd gan unigolion yn dod at ei gilydd i ymladd naill ai o blaid neu yn erbyn rhywbeth sy'n bwysig iawn iddynt. Mae llwyth ohonynt yng Ngorllewin De Cymru, ond mae un—‘Save Our Fields’ ym Mracla—yn ymgyrchu ar hyn o bryd i gadw'r unig fan gwyrdd helaeth yn yr anheddiad hwn, sy'n gartref i oddeutu chwarter poblogaeth Pen-y-bont ar Ogwr. Mae'n enghraifft berffaith. Nawr, mae hynny’n gymryd rhan mewn gwleidyddiaeth leol hefyd, a chaiff ei ymarfer yn aml mewn ffordd sy'n datgelu problemau gyda nodau polisi Llywodraeth sy'n cystadlu â'i gilydd. Ac nid yw pob ymgyrchydd eisiau sefyll etholiad ei hun, wrth gwrs. Ond beth y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud er mwyn sicrhau bod ymgynghoriadau'n ystyrlon ac yn cael eu hyrwyddo'n iawn, a bod pobl fel ymgyrchwyr ‘Save Our Fields’ ym Mracla yn teimlo bod eu llais yn wirioneddol bwysig, a’i fod yn cael ei gymryd o ddifrif?
Yes, and I completely agree with Suzy Davies that many people first have their first taste of politics—small 'p'—because they campaign against the closure of a local playing field or the opening of something they don't like locally, and they get a sense for how their voice can be heard coming together as a community. So, I think we share a common like, if you like, of that kind of community action, which I am very keen on facilitating, if that's the right word.
So, each local authority has to set out a public participation strategy to set out clearly how they promote awareness of the work of the council and how its decisions impact on people's lives, and they also explain how individuals can access decisions and make representations to the council, and, importantly, how they can make those views known in good time so that they impact the decision that they're concerned about. As I said in answer to a previous question, that isn't the point in time that a sign goes up on the local lamp post saying that you've got only a few days to make representations; it is about awareness, more broadly, of how you can get your voice heard. And so each local authority will be under a duty to promote that public participation scheme as widely as possible and to give access, both in person—so you can attend in person, once we're over the COVID regulations of course—but also electronic access, phone access and so on, in order to allow people to get their voice heard, and we expect them to have those strategies in place and report annually on them for the scrutiny of both their own councils and of the Senedd.
Ie, ac rwy'n cytuno'n llwyr â Suzy Davies fod llawer o bobl yn cael eu blas cyntaf ar wleidyddiaeth—gwleidyddiaeth gyda ‘g' fach—oherwydd eu bod wedi ymgyrchu yn erbyn cau cae chwarae lleol neu agor rhywbeth nad ydynt yn ei hoffi yn lleol, a chânt syniad o sut y gall eu llais gael ei glywed wrth iddynt ddod at ei gilydd fel cymuned. Felly, rwy'n credu ein bod, os mynnwch, yn rhannu hoffter o'r math hwnnw o weithredu cymunedol, ac rwy’n awyddus iawn i'w hwyluso, os mai dyna’r gair cywir.
Felly, mae'n rhaid i bob awdurdod lleol nodi strategaeth cyfranogiad y cyhoedd i nodi'n glir sut y maent yn hyrwyddo ymwybyddiaeth o waith y cyngor, a sut y mae ei benderfyniadau'n effeithio ar fywydau pobl, ac maent hefyd yn egluro sut y gall unigolion gael mynediad at benderfyniadau a chyflwyno sylwadau i’r cyngor, ac yn bwysig, sut y gallant wneud y sylwadau hynny'n hysbys mewn da bryd fel eu bod yn effeithio ar y penderfyniad y maent yn bryderus yn ei gylch. Fel y dywedais wrth ateb cwestiwn blaenorol, nid pan fo arwydd yn cael ei roi ar y polyn lamp lleol yn dweud mai dim ond ychydig ddyddiau sydd gennych i wneud sylwadau yw'r adeg honno; mae'n ymwneud ag ymwybyddiaeth, yn ehangach, o sut y gallwch leisio'ch barn. Ac felly, bydd dyletswydd ar bob awdurdod lleol i hyrwyddo'r cynllun cyfranogiad y cyhoedd mor eang â phosibl, ac i roi mynediad, yn bersonol—fel y gallwch fynychu'n bersonol, pan fydd rheoliadau COVID wedi dod i ben wrth gwrs—ond hefyd, mynediad electronig, mynediad dros y ffôn ac ati, er mwyn caniatáu i bobl gael eu lleisiau wedi'u clywed, ac rydym yn disgwyl iddynt gael y strategaethau ar waith ac adrodd arnynt yn flynyddol er mwyn craffu ar eu cynghorau eu hunain a'r Senedd.
The one area where the public get engaged is planning applications. The big problem is that unpopular planning applications, such as houses of multiple occupation over the limits set by supplementary planning guidance are refused by the council but allowed by planning inspectors. Does the Minister agree that ending planning inspectors overruling councils' planning conditions and making failed applicants go to judicial review instead is the best way of improving public engagement and getting the confidence of the public?
Un maes lle mae'r cyhoedd yn ymgysylltu yw ceisiadau cynllunio. Y broblem fawr yw bod ceisiadau cynllunio amhoblogaidd, fel tai amlfeddiannaeth dros y terfynau a osodir gan ganllawiau cynllunio atodol, yn cael eu gwrthod gan y cyngor ond yn cael eu caniatáu gan arolygwyr cynllunio. A yw'r Gweinidog yn cytuno mai rhoi diwedd ar allu arolygwyr cynllunio i ddiystyru amodau cynllunio'r cynghorau a gwneud i ymgeiswyr aflwyddiannus fynd am adolygiad barnwrol yn lle hynny, yw’r ffordd orau o wella ymgysylltiad y cyhoedd ac ennyn hyder y cyhoedd?
Well, Mike Hedges will know that he and I have had a couple of sparring matches on this point over a large number of years. So, he knows I don't agree with him on that, which I'm sorry to say. Applicants can appeal against refusal of permission, where an independent inspector then checks the decision of the local planning authority against local and national planning policies and any other material consideration raised. I absolutely recognise the point about local plans, local strategic areas, HMO strategy areas and so on—there are a number of them—strategic design orders and so on.
We have got a good relationship with all of our local authorities in Wales, and where I've been asked to do so—and I'm very happy to invite such a request from any other local authority—the planning inspectors have been able to work with officers from those authorities to understand what the evidential requirements are in order to defend an appeal, in order to make the decision in the first place, and, indeed, in order to strengthen their particular design orders or HMO restraint orders, or whatever it is they're doing, so that they don't get overturned on appeal. And, in fact, actually, we've produced statistics, because there is a perception that more get turned over on appeal than not, and we've produced statistics that show that that's not so.
Wel, bydd Mike Hedges yn gwybod ei fod ef a minnau wedi cael un neu ddwy o ddadleuon ar y pwynt hwn dros nifer fawr o flynyddoedd. Felly, mae'n gwybod nad wyf yn cytuno ag ef ar hynny, mae'n ddrwg gennyf ddweud. Gall ymgeiswyr apelio pan fydd cais yn cael ei wrthod, a bydd arolygydd annibynnol yn gwirio penderfyniad yr awdurdod cynllunio lleol yn erbyn polisïau cynllunio lleol a chenedlaethol ac unrhyw ystyriaeth berthnasol arall sy’n codi. Rwy'n llwyr gydnabod y pwynt am gynlluniau lleol, ardaloedd strategol lleol, ardaloedd strategaeth tai amlfeddiannaeth ac ati—mae yna nifer ohonynt—gorchmynion cynllunio strategol, ac ati.
Mae gennym berthynas dda gyda'n holl awdurdodau lleol yng Nghymru, a lle gofynnwyd imi wneud hynny—ac rwy'n hapus iawn i wahodd cais o'r fath gan unrhyw awdurdod lleol arall—mae'r arolygwyr cynllunio wedi gallu gweithio gyda swyddogion o'r awdurdodau hynny i ddeall beth yw'r gofynion tystiolaeth er mwyn amddiffyn apêl, er mwyn gwneud y penderfyniad yn y lle cyntaf, ac yn wir, er mwyn cryfhau eu gorchmynion cynllunio penodol, neu orchmynion atal tai amlfeddiannaeth, neu beth bynnag y maent yn ei wneud, fel nad ydynt yn cael eu gwrthdroi ar apêl. Ac mewn gwirionedd, rydym wedi cynhyrchu ystadegau oherwydd ceir canfyddiad fod mwy yn cael eu gwrthdroi ar apêl na pheidio, ac rydym wedi cynhyrchu ystadegau sy'n dangos nad yw hynny’n wir.
5. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi atebion tai arloesol yng Nghymru? OQ56049
5. What is the Welsh Government doing to support innovative housing solutions in Wales? OQ56049
Thank you, Joyce. I committed in November to support of £35 million of investment to deliver 470 new innovative affordable homes, which adds to the 1,400 homes already funded under the innovative housing programme to date. That takes the total support over the last four years to over £125 million.
Diolch, Joyce. Ym mis Tachwedd, ymrwymais i fuddsoddiad o £35 miliwn i ddarparu 470 o dai fforddiadwy arloesol newydd, sy'n ychwanegu at y 1,400 o gartrefi sydd eisoes wedi'u hariannu o dan y rhaglen dai arloesol hyd yn hyn. Mae hynny'n golygu bod cyfanswm y cymorth a ddarparwyd dros y pedair blynedd diwethaf dros £125 miliwn.
I want to very much welcome the Welsh Government's approach to that innovative housing programme, which this year has focused its funding on modern methods of construction. You've already said that £35 million of investment will go to local companies, and I think it's worth repeating that it's local companies and their supply chains, and that's a welcome boost during these uncertain times. And I'm even more pleased that a number of those are bringing much-needed work into my region during what is, undoubtedly, a challenging time.
Minister, have you any idea how many training and apprenticeship opportunities you anticipate will be created with this programme, and, clearly, if you can't give me an exact answer now, I look forward to one in the near future.
Hoffwn groesawu dull Llywodraeth Cymru o weithredu’r rhaglen dai arloesol honno, sydd eleni wedi canolbwyntio ei chyllid ar ddulliau adeiladu modern. Rydych eisoes wedi dweud y bydd buddsoddiad o £35 miliwn yn mynd i gwmnïau lleol, ac rwy'n credu ei bod yn werth ailadrodd mai cwmnïau lleol a'u cadwyni cyflenwi ydyw, ac mae hwnnw'n hwb i'w groesawu yn ystod yr amseroedd ansicr hyn. Ac rwy'n fwy balch fyth fod nifer o'r rheini'n dod â gwaith mawr ei angen i mewn i fy rhanbarth ar adeg sydd, heb amheuaeth, yn heriol.
Weinidog, a oes gennych unrhyw syniad faint o gyfleoedd hyfforddi a phrentisiaeth rydych yn rhagweld y cânt eu creu gyda'r rhaglen hon, ac yn amlwg, os na allwch roi ateb pendant imi nawr, edrychaf ymlaen at gael un yn y dyfodol agos.
Thank you, Joyce. I know of your passion for getting apprentices into the construction industry and, in particular, a more diverse group of apprentices, including your championing of women in construction for many years. You'll know I share your enthusiasm to do that.
I'm really pleased that the innovative housing programme has placed Wales at the vanguard of housing innovation and creativity within the UK. We're investing £45 million into the modular housing industry in Wales this year alone, which generates potentially hundreds of new local jobs and training opportunities with Welsh small and medium-sized enterprises and their local supply chains. Modern methods of construction—and I know you know this already—is a new industry that shows itself able to attract an increasingly diverse workforce, including encouraging more women and younger entrants into construction. It's new and better social housing, but it kick starts a whole new industry that plays an important role in the economic green recovery.
So, we expect that the materials and components used in this next generation of MMC homes will have a Welsh-first approach and preference is shown towards materials and labour so more—ah, got my tongue in a twist—materials and labour sourced locally within Wales, before seeking alternatives from the wider global economy. And we've been working really hard with the MMC providers through the innovative housing programme to both maximise the Welsh supply chain and the number of jobs and training opportunities that that supply chain generates locally as a result, so that the homes built locally will be built by local people for local people.
Diolch, Joyce. Gwn am eich angerdd ynglŷn â chael prentisiaid i mewn i'r diwydiant adeiladu ac yn benodol, grŵp mwy amrywiol o brentisiaid, gan gynnwys eich cefnogaeth i fenywod ym maes adeiladu ers nifer o flynyddoedd. Fe wyddoch fy mod yn rhannu eich brwdfrydedd ar hynny.
Rwy'n falch iawn fod y rhaglen dai arloesol wedi rhoi Cymru ar flaen y gad o ran arloesedd a chreadigrwydd tai yn y DU. Eleni'n unig, rydym yn buddsoddi £45 miliwn yn y diwydiant tai modiwlar yng Nghymru sydd â’r potensial i gynhyrchu cannoedd o swyddi a chyfleoedd hyfforddi lleol gyda busnesau bach a chanolig Cymreig a'u cadwyni cyflenwi lleol. Mae dulliau adeiladu modern—a gwn eich bod yn gwybod hyn eisoes—yn ddiwydiant newydd sydd wedi profi ei fod yn gallu denu gweithlu sy’n fwyfwy amrywiol, gan gynnwys annog mwy o fenywod ac ymgeiswyr iau i’r diwydiant adeiladu. Mae’n ymwneud â thai cymdeithasol newydd a gwell, ond mae hefyd yn rhoi hwb i ddiwydiant hollol newydd sy'n chwarae rhan bwysig yn yr adferiad economaidd gwyrdd.
Felly, rydym yn disgwyl y bydd dull Cymru yn gyntaf yn cael ei weithredu mewn perthynas â’r deunyddiau a'r cydrannau a ddefnyddir yn y genhedlaeth nesaf hon o gartrefi a adeiladir drwy ddulliau adeiladu modern, a ffafriaeth i ddeunyddiau a llafur fel bod mwy o ddeunyddiau a llafur yn dod o ffynonellau lleol yng Nghymru, cyn edrych am rai amgen o'r economi fyd-eang ehangach. Ac rydym wedi bod yn gweithio'n galed iawn gyda darparwyr dulliau adeiladu modern drwy'r rhaglen dai arloesol i wneud y mwyaf o gadwyn gyflenwi Cymru a nifer y swyddi a'r cyfleoedd hyfforddi y mae'r gadwyn gyflenwi honno'n eu cynhyrchu'n lleol o ganlyniad, fel y bydd cartrefi a adeiladir yn lleol yn cael eu hadeiladu gan bobl leol ar gyfer pobl leol.
6. Beth yw blaenoriaethau tai Llywodraeth Cymru ar gyfer Preseli Sir Benfro? OQ56025
6. What are the Welsh Government's housing priorities for Preseli Pembrokeshire? OQ56025
Thank you, Paul. We have been consistent in our message that social housing is our top priority. Our aim is to build better social homes, more of them, and more quickly. I am really proud of our record £2 billion investment in housing to support our delivery of over 20,000 affordable additional homes in this Assembly term—sorry, Senedd term; I beg your pardon.
Diolch, Paul. Rydym wedi bod yn gyson yn ein neges mai tai cymdeithasol yw ein prif flaenoriaeth. Ein nod yw adeiladu cartrefi cymdeithasol gwell, mwy ohonynt, a hynny’n gyflymach. Rwy'n wirioneddol falch o'n buddsoddiad mwyaf erioed o £2 biliwn mewn tai i gefnogi ein darpariaeth o dros 20,000 o gartrefi fforddiadwy ychwanegol yn ystod tymor y Cynulliad—mae'n ddrwg gennyf, tymor y Senedd. Mae'n ddrwg gennyf.
Thank you for that response, Minister. Now, recent figures tell us that poor housing costs the Welsh NHS around £95 million per year in the first five years of treatment charges and costs Welsh society over £1 billion a year. Now, we can't afford to lose sight of that as, clearly, investing in good quality housing demonstrates there is a proven return on investment in health benefits. Therefore, can you tell us what the Welsh Government is doing to improve energy efficiency in its housing projects going forward, and what other measures is the Welsh Government taking to address the health costs of poor housing in Wales, and especially in Pembrokeshire?
Diolch am yr ymateb hwnnw, Weinidog. Nawr, mae ffigurau diweddar yn dweud wrthym fod tai gwael yn costio tua £95 miliwn y flwyddyn i GIG Cymru yn ystod y pum mlynedd gyntaf o gostau triniaeth ac yn costio dros £1 biliwn y flwyddyn i'r gymdeithas yng Nghymru. Nawr, ni allwn fforddio colli golwg ar hynny oherwydd, yn amlwg, ceir prawf fod buddsoddi mewn tai o ansawdd da yn gwneud elw ar fuddsoddiad mewn buddion iechyd. Felly, a allwch chi ddweud wrthym beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella effeithlonrwydd ynni yn ei phrosiectau tai wrth symud ymlaen, a pha gamau eraill y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i’r afael â chostau iechyd o ganlyniad i dai gwael yng Nghymru, ac yn Sir Benfro yn enwedig?
Absolutely, Paul. I completely agree that good housing is the bedrock of good health and a good life. We absolutely agree with that. In Pembrokeshire, the local authority has received £6.397 million-worth of social housing grant, and £1.142 million of housing finance grant for affordable housing schemes. That includes £2.4 million for two schemes in the Preseli constituency, which provide 20 more homes. The social housing grant allocation for 2020-21 is £3.928 million for affordable housing schemes. So, it's a significant investment. And the reason for that investment is exactly as you set out, because we know that getting people into good, affordable, warm housing makes a huge impact on both their health and their well-being.
We also have a number of schemes that are in the portfolio of my colleague Lesley Griffths—Nest and Arbed and so on. And I'm particularly proud of the optimised retrofit scheme, which I've recently announced, where we are working with a number of social landlords and councils across Wales to look at optimising how we can retrofit existing homes in Wales, learning the lessons of the Welsh housing quality standard. Whilst very successful indeed, it did have one or two lessons that we needed to learn from it, and that is that one size doesn't fit all.
So, that scheme will bring forward a range of different housing from across Wales. The examples I've been given are Victorian terracing, for example, in the Welsh Valleys, as against the between-the-wars or 1970s-style housing you see in my own constituency, for example. And it's obvious that a retrofit scheme for that housing won't be the same. So, the programme will allow us to optimise the retrofit, to build up the skills and the industry necessary to roll that out across all tenures of housing stock in Wales in order to give everyone, no matter what their tenure, the warm and affordable home that they require.
Yn sicr, Paul. Cytunaf yn llwyr fod tai da yn sylfaen i iechyd da a bywyd da. Rydym yn cytuno'n llwyr â hynny. Yn Sir Benfro, mae'r awdurdod lleol wedi derbyn gwerth £6.397 miliwn o grant tai cymdeithasol ac £1.142 miliwn o grant cyllid tai ar gyfer cynlluniau tai fforddiadwy. Mae hynny'n cynnwys £2.4 miliwn ar gyfer dau gynllun yn etholaeth Preseli, sy'n darparu 20 yn fwy o gartrefi. Dyraniad y grant tai cymdeithasol ar gyfer 2020-2021 yw £3.928 miliwn ar gyfer cynlluniau tai fforddiadwy. Felly, mae'n fuddsoddiad sylweddol. Ac mae'r rheswm dros y buddsoddiad hwnnw yn union fel y nodwyd gennych, oherwydd gwyddom fod darparu tai da, fforddiadwy a chynnes i bobl yn cael effaith enfawr ar eu hiechyd a'u llesiant.
Mae gennym hefyd nifer o gynlluniau sydd ym mhortffolio fy nghyd-Aelod, Lesley Griffths—Nyth ac Arbed ac ati. Ac rwy'n arbennig o falch o'r cynllun ôl-osod er mwyn optimeiddio, a gyhoeddais yn ddiweddar, lle rydym yn gweithio gyda nifer o landlordiaid cymdeithasol a chynghorau ledled Cymru i edrych ar wella’r ffordd rydym yn ôl-osod cartrefi sy'n bodoli'n barod yng Nghymru, gan ddysgu gwersi safon ansawdd tai Cymru. Er ei fod yn llwyddiannus iawn yn wir, roedd un neu ddwy wers roedd angen inni eu dysgu, ac nad yw un ateb yn addas i bawb.
Felly, bydd y cynllun hwnnw'n cyflwyno ystod o wahanol fathau o dai ar hyd a lled Cymru. Yr enghreifftiau a roddwyd i mi yw tai teras Fictoraidd, er enghraifft, yn y Cymoedd, a'r tai a adeiladwyd rhwng y rhyfeloedd neu'r tai o'r 1970au a welwch yn fy etholaeth i, er enghraifft. Ac mae'n amlwg na fydd cynlluniau ôl-osod ar gyfer y tai hynny yr un fath. Felly, bydd y rhaglen yn caniatáu inni optimeiddio'r gwaith ôl-osod, meithrin y sgiliau a'r diwydiant sy'n angenrheidiol i gyflwyno hynny ar draws pob math o ddeiliadaeth yn y stoc dai yng Nghymru er mwyn darparu cartrefi cynnes a fforddiadwy i bawb, ni waeth beth yw eu deiliadaeth, yn unol â’u hanghenion.
7. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cyflenwad o gartrefi newydd yng Nghymru? OQ56028
7. Will the Minister provide an update on the supply of new homes in Wales? OQ56028
A themed set of questions today, Llywydd. Yes, Mark, increasing the number of homes being built, particularly for social rent, is a fundamental priority for this Government. We've made record levels of investment in housing and I'm confident of delivering our ambitious target of 20,000 affordable homes during this term of Government.
Cyfres o gwestiynau ar yr un thema heddiw, Lywydd. Ydy, Mark, mae cynyddu nifer y cartrefi sy'n cael eu hadeiladu, yn enwedig ar gyfer rhent cymdeithasol, yn flaenoriaeth sylfaenol i'r Llywodraeth hon. Rydym wedi gwneud y lefelau uchaf erioed o fuddsoddiad mewn tai ac rwy'n hyderus o gyflawni ein targed uchelgeisiol o 20,000 o gartrefi fforddiadwy yn ystod tymor y Llywodraeth hon.
Well, the COVID-19 pandemic has delivered a sharp shock to the UK housing market, with the number of new homes registered to be built in the first three quarters down in all UK nations. However, Wales was starting from the lowest base. Last year—the highest year for UK new home registration since 2007—the numbers in Wales fell by over 12 per cent on the previous year, and the number of new homes built by 13 per cent to the lowest number since 2012-13. Social housing stock in Wales only increased 1 per cent, with just 1,288 new social housing or homes built.
How do you therefore respond to the statement by the Back the Bill campaign, backed by the Chartered Institute of Housing Cymru, Shelter Cymru and Tai Pawb, that Wales is in the midst of a housing crisis—demand significantly outstrips supply, many people are unable to afford homes in their local communities—and its call for a right to adequate housing in Wales, and to calls across the sector for the next Welsh Government to deliver 20,000 new social homes during the next Welsh Parliament term?
Wel, mae pandemig COVID-19 wedi rhoi sioc fawr i farchnad dai'r DU, gyda nifer y cartrefi newydd a gofrestrwyd i gael eu hadeiladu yn ystod y tri chwarter cyntaf wedi gostwng ym mhob un o wledydd y DU. Fodd bynnag, roedd Cymru'n dechrau o'r sylfaen isaf. Y llynedd—y flwyddyn lle cafodd y lefel uchaf o gartrefi newydd eu cofrestru yn y DU ers 2007—cafwyd gostyngiad o dros 12 y cant yn y niferoedd yng Nghymru o'i gymharu â'r flwyddyn flaenorol, ynghyd â gostyngiad o 13 y cant yn nifer y cartrefi newydd a adeiladwyd i'r nifer isaf ers 2012-13. Cynnydd o 1 y cant yn unig a welwyd yn y stoc tai cymdeithasol yng Nghymru, gyda dim ond 1,288 o dai cymdeithasol neu gartrefi newydd wedi'u hadeiladu.
Sut rydych chi'n ymateb felly i'r datganiad gan ymgyrch Back the Bill, a gefnogir gan Sefydliad Tai Siartredig Cymru, Shelter Cymru a Tai Pawb, fod Cymru ynghanol argyfwng tai—mae'r galw'n llawer mwy na'r cyflenwad, mae llawer o bobl yn methu fforddio cartrefi yn eu cymunedau lleol—a'u galwad am hawl i dai digonol yng Nghymru, ac i alwadau ar draws y sector i Lywodraeth nesaf Cymru ddarparu 20,000 o gartrefi cymdeithasol newydd yn ystod tymor nesaf Senedd Cymru?
Yes, Mark, I absolutely share your commitment to building a large number of social houses as fast as we can go. Housing is a key priority for the Government and that is why we've made the record investment of £2 billion in housing during this Government term. We've also been consistent in our message that social housing is our top priority, which is why it makes up the single largest element of our commitment to deliver the 20,000 additional affordable homes during this term of Government, which I'm very confident we have done.
The shame about the pandemic is that we would have overstripped that by some way if it hadn't been for the pandemic. But, nevertheless, in contrast to the stats that you've just read out, our latest statistical release—the Government's statistical release—shows that local authorities reported 2,592 additional affordable housing units delivered across Wales, which is a 12 per cent increase on the previous year and the highest annual total to date. A total of 13,142 additional affordable homes have been delivered from 2016 to 2019, and early indications are that 2019-20 will see a significant increase on the improved delivery of 2018-19. In 2019-20, we invested over £137 million in social housing grants and over £25 million in housing finance grants to support the provision of social housing across Wales. And a further £89 million has been budgeted this year.
In addition to that, we're investing £75.1 million of revenue funding over 29 years under the affordable housing grant programme to support local housing authorities to build new council homes. Around 400 new social homes are expected to be funded through this new initiative across Wales. We've already provided councils in Wales with £40 million to support property owners to help bring their empty properties back into use, and to date, we've invested around £90 million in innovative housing solutions under our innovative housing programme. This year's programme sees a further investment to accelerate our ambitions to build high-quality, energy-efficient, low-carbon social homes at scale and pace. And I recently announced £25 million for the IHP modern methods of construction special fund, as I just discussed with my colleague Joyce Watson, and a £19.5 million fund for the optimised retrofit programme, which I've just outlined in this answer.
Our latest new house building in Wales stats for October to December 2019 were published on 5 March 2020. During the 12 months to the end of December 2019, a total of 6,129 new dwellings were started, which is up 2 per cent on the 12 months to the end of December 2018. And during 12 months to the end of December 2019, a total of 6,071 new dwellings were completed, which is up 4 per cent on the 12 months to December 2018.
Ie, Mark, rwy'n llwyr rannu eich ymrwymiad i adeiladu nifer fawr o dai cymdeithasol mor gyflym ag y gallwn. Mae tai yn flaenoriaeth allweddol i'r Llywodraeth a dyna pam rydym wedi buddsoddi'r swm mwyaf erioed o £2 biliwn mewn tai yn ystod tymor y Llywodraeth hon. Rydym hefyd wedi bod yn gyson yn ein neges mai tai cymdeithasol yw ein prif flaenoriaeth, a dyna pam mai dyma'r elfen unigol fwyaf o'n hymrwymiad i ddarparu'r 20,000 o dai fforddiadwy ychwanegol yn ystod y tymor hwn o Lywodraeth, ac rwy'n hyderus iawn ein bod wedi gwneud hynny.
Yr hyn sy'n drist am y pandemig yw y byddem wedi darparu cryn dipyn yn fwy na hynny oni bai am y pandemig. Ond serch hynny, yn wahanol i'r ystadegau rydych newydd eu darllen, mae ein datganiad ystadegol diweddaraf—datganiad ystadegol y Llywodraeth—yn dangos bod awdurdodau lleol wedi adrodd bod 2,592 o dai fforddiadwy ychwanegol wedi cael eu darparu ledled Cymru, sy'n gynnydd o 12 y cant o'i gymharu â'r flwyddyn flaenorol a'r cyfanswm blynyddol uchaf hyd yma. Mae cyfanswm o 13,142 o dai fforddiadwy ychwanegol wedi'u darparu rhwng 2016 a 2019, ac mae'r arwyddion cynnar yn dangos y bydd 2019-20 yn gweld cynnydd sylweddol yn y ddarpariaeth well yn 2018-19. Yn 2019-20, gwnaethom fuddsoddi dros £137 miliwn mewn grantiau tai cymdeithasol a thros £25 miliwn mewn grantiau cyllid tai i gefnogi'r ddarpariaeth o dai cymdeithasol ledled Cymru. Ac mae £89 miliwn arall wedi'i gyllidebu eleni.
Yn ogystal â hynny, rydym yn buddsoddi £75.1 miliwn o gyllid refeniw dros 29 mlynedd o dan y rhaglen grant tai fforddiadwy i gynorthwyo awdurdodau tai lleol i adeiladu cartrefi cyngor newydd. Disgwylir i tua 400 o gartrefi cymdeithasol newydd gael eu hariannu drwy'r fenter newydd hon ledled Cymru. Rydym eisoes wedi rhoi £40 miliwn i gynghorau yng Nghymru i helpu perchnogion eiddo i wneud defnydd o'u heiddo gwag, a hyd yma, rydym wedi buddsoddi tua £90 miliwn mewn atebion tai arloesol o dan ein rhaglen tai arloesol. Bydd buddsoddiad pellach yn y rhaglen eleni i gyflymu ein huchelgeisiau i adeiladu cartrefi cymdeithasol carbon isel o ansawdd uchel sy'n effeithlon o ran ynni ar raddfa fawr ac yn gyflym. A chyhoeddais £25 miliwn yn ddiweddar ar gyfer cronfa arbennig y rhaglen dai arloesol ar gyfer dulliau adeiladu modern, fel rwyf newydd ei drafod gyda fy nghyd-Aelod, Joyce Watson, a chronfa o £19.5 miliwn ar gyfer y rhaglen ôl-osod er mwyn optimeiddio, rwyf newydd ei disgrifio yn yr ateb hwn.
Cyhoeddwyd ein hystadegau diweddaraf ar adeiladu tai yng Nghymru rhwng mis Hydref a mis Rhagfyr 2019 ar 5 Mawrth 2020. Yn ystod y 12 mis hyd at ddiwedd mis Rhagfyr 2019, roedd gwaith wedi dechrau ar gyfanswm o 6,129 o anheddau newydd, sydd 2 y cant yn uwch na'r 12 mis hyd at ddiwedd mis Rhagfyr 2018. Ac yn ystod y 12 mis hyd at ddiwedd mis Rhagfyr 2019, cwblhawyd cyfanswm o 6,071 o anheddau newydd, sydd 4 y cant yn uwch na'r 12 mis hyd at fis Rhagfyr 2018.