Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
09/07/2019Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Vikki Howells.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question is from Vikki Howells.
1. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am sut y mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi teuluoedd i dalu am wisgoedd ysgol? OAQ54194
1. Will the First Minister provide an update on how the Welsh Government is supporting families to meet the cost of school uniforms? OAQ54194
Llywydd, financial support for families who most need help with the costs associated with the school day was reformed and broadened in 2018-19. In the current financial year, we have more than doubled the funding for these purposes to more than £5 million.
Llywydd, diwygiwyd ac ehangwyd cymorth ariannol yn 2018-19 i deuluoedd sydd fwyaf angen cymorth gyda'r costau sy'n gysylltiedig â'r diwrnod ysgol. Yn y flwyddyn ariannol bresennol, rydym ni wedi mwy na dyblu'r cyllid at y dibenion hyn i fwy na £5 miliwn.
Thank you, First Minister. It's really useful that the pupil development grant—access can be used for funding things like equipment, sports kit, and also kit for activities outside of schools too, especially when we remember that household incomes are now £1,500 lower than they were three years ago due to the ongoing impact of the Westminster austerity agenda. How is the Welsh Government working with councils to promote uptake of the grant, and how are you working to raise awareness of the many ways in which it can be used?
Diolch, Prif Weinidog. Mae'n wirioneddol ddefnyddiol y gellir defnyddio'r grant datblygu disgyblion-mynediad i ariannu pethau fel offer, cit chwaraeon, a hefyd cit ar gyfer gweithgareddau y tu allan i ysgolion hefyd, yn enwedig pan gofiwn fod incwm cartrefi £1,500 yn is erbyn hyn nag yr oedden nhw dair blynedd yn ôl oherwydd effaith barhaus agenda cyni cyllidol San Steffan. Sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda chynghorau i hybu'r defnydd o'r grant, a sut ydych chi'n gweithio i godi ymwybyddiaeth o'r nifer o ffyrdd y gellir ei ddefnyddio?
Well, Llywydd, I thank Vikki Howells for that, and particularly for making the point that the PDG—access fund is extended beyond the scope of schools themselves, to youth clubs, for example, for funding for kit and equipment. And the Welsh Government, of course, is anxious to publicise the fund. On 10 June, we launched an integrated communications campaign, aimed at raising awareness amongst parents and carers. In the month since that campaign began, the PDG—access website page is the fourth most popular page on the entire Welsh Government website. And we want to do more, working with local authorities, to raise awareness of the grant.
Let me just quote one reply that we received as a result of the campaign. It was from a parent who said,
'I've just had a letter telling me that my seven-year-old is entitled to the help for school uniform in year 3 this September. I've been worrying for weeks about the cost of uniform. This relieves so much financial pressure for me and the worry that I've been experiencing.'
We want more parents to know about the scheme and to be in the same position as the person I've just quoted to you.
Wel, Llywydd, diolchaf i Vikki Howells am hynna, ac yn enwedig am wneud y pwynt bod cronfa'r grant datblygu disgyblion—mynediad yn cael ei hymestyn y tu hwnt i gwmpas ysgolion eu hunain, i glybiau ieuenctid, er enghraifft, fel cyllid ar gyfer cit ac offer. Ac mae Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, yn awyddus i hysbysebu'r gronfa. Ar 10 Mehefin, lansiwyd ymgyrch gyfathrebu integredig gennym, gyda'r nod o godi ymwybyddiaeth ymhlith rhieni a gofalwyr. Yn ystod y mis ers i'r ymgyrch honno ddechrau, tudalen wefan y grant datblygu disgyblion—mynediad yw'r bedwaredd dudalen fwyaf poblogaidd ar wefan gyfan Llywodraeth Cymru. Ac rydym ni eisiau gwneud mwy, gan weithio gydag awdurdodau lleol, i godi ymwybyddiaeth o'r grant.
Gadewch i mi ddyfynnu dim ond un ateb a gawsom o ganlyniad i'r ymgyrch. Roedd gan riant a ddywedodd,
Rwyf i newydd gael llythyr yn dweud wrthyf fod gan fy mhlentyn saith oed hawl i'r cymorth ar gyfer gwisg ysgol ym mlwyddyn 3 y mis Medi hwn. Rwyf i wedi bod yn poeni ers wythnosau am gost gwisg ysgol. Mae hyn yn lleddfu cymaint o bwysau ariannol i mi a'r gofid yr wyf i wedi bod yn ei ddioddef.
Rydym ni eisiau i fwy o rieni gael gwybod am y cynllun a bod yn yr un sefyllfa â'r person yr wyf i newydd ei ddyfynnu i chi.
Afternoon, First Minister. In the summary of responses to the consultation on the school uniforms—we saw the summary of responses last month—one of the questions was whether people agreed that school governing bodies should have regard to the affordability of setting school uniform policy. A very sensible question. But value for money and affordability aren't always the same thing. Clothes that last longer may be good enough to pass on to other members of the family, are better for the environment and, quite often, are more ethically sourced as well. Can you confirm that the terms of the grant will not disadvantage families whose children go to schools where governors didn't just choose simply the cheapest option but the value-for-money option?
Prynhawn da, Prif Weinidog. Yn y crynodeb o ymatebion i'r ymgynghoriad ar y gwisgoedd ysgol—gwelsom y crynodeb o ymatebion y mis diwethaf—un o'r cwestiynau oedd a oedd pobl yn cytuno y dylai cyrff llywodraethu ysgolion roi ystyriaeth i fforddiadwyedd pennu polisi gwisg ysgol. Cwestiwn synhwyrol iawn. Ond nid yw gwerth am arian a fforddiadwyedd yr un peth bob amser. Efallai fod dillad sy'n para'n hwy yn ddigon da i'w trosglwyddo i aelodau eraill o'r teulu, yn well i'r amgylchedd ac, yn aml iawn, yn dod o ffynonellau mwy moesegol hefyd. A allwch chi gadarnhau na fydd telerau'r grant yn peri anfantais i deuluoedd y mae eu plant yn mynd i ysgolion lle na wnaeth y llywodraethwyr ddim ond dewis yr opsiwn rhataf, ond yr opsiwn a oedd yn cynnig gwerth am arian?
Well, I think the Member makes an important point that schools need to think carefully about all the things they can do to keep school uniform costs down. And that isn't a simple matter of cost, but cost is a very important matter for many families who live in Wales. Members will recall, Llywydd, that the children's commissioner's office published a report on the cost of the school day earlier this year, and there are some very important observations there about things that schools can do to make sure that they don't expect things of parents that make parents' ability to produce their children in school in a way that does not cause the children and parents anxiety and difficulty, that those things are properly observed. I expect schools governing bodies to think of that in the round, and the grant that we have instituted allows them to do that.
Wel, rwy'n credu bod yr Aelod yn gwneud pwynt pwysig bod angen i ysgolion feddwl yn ofalus am yr holl bethau y gallan nhw eu gwneud i gadw costau gwisg ysgol i lawr. Ac nid mater syml o gost yw hynny, ond mae cost yn fater pwysig iawn i lawer o deuluoedd sy'n byw yng Nghymru. Bydd yr Aelodau'n cofio, Llywydd, bod swyddfa'r comisiynydd plant wedi cyhoeddi adroddiad ar gost y diwrnod ysgol yn gynharach eleni, ac mae rhai arsylwadau pwysig iawn yn hwnnw am bethau y gall ysgolion eu gwneud i sicrhau nad ydyn nhw'n disgwyl pethau gan rieni sy'n gwneud gallu rhieni i gyflwyno eu plant yn yr ysgol mewn ffordd nad yw'n achosi pryder ac anhawster i'r plant a'r rhieni, bod y pethau hynny'n cael eu harsylwi'n briodol. Rwy'n disgwyl i gyrff llywodraethu ysgolion feddwl am hynny yn ei gyfanrwydd, ac mae'r grant yr ydym ni wedi ei sefydlu yn caniatáu iddyn nhw wneud hynny.
Plaid Cymru was pleased when your Labour Government performed a U-turn last year on your ill-judged decision to scrap the school uniform grant. The replacement pupil development grant now entitles parents with children with eligibility for free school meals to apply for the grant when their children are in reception years, year 3, year 7 and year 10. I'm not surprised to hear you say that the website is very popular, because need is very high. Unfortunately though, the scheme is not enough due to issues such as full uniform costs being anything up to £250 in some cases, and children can grow a lot in between those ages where financial help is available. We then have the controversial decision by your Labour Government to lower the income threshold for free-school-meal entitlement. So, First Minister, are you aware of the networks that have been set up on social media for school uniform donations, for families unable to clothe their children? And if this doesn't focus your mind on the need to develop an anti-poverty strategy for Wales, what will it take?
Roedd Plaid Cymru yn falch pan wnaeth eich Llywodraeth Lafur dro pedol y llynedd ar eich penderfyniad annoeth i gael gwared ar y grant gwisg ysgol. Mae'r grant datblygu disgyblion sydd wedi ei ddisodli bellach yn rhoi'r hawl i rieni â phlant sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim wneud cais am y grant pan fydd eu plant yn y blynyddoedd derbyn, blwyddyn 3, blwyddyn 7 a blwyddyn 10. Nid wyf i'n synnu eich clywed chi'n dweud bod y wefan yn boblogaidd iawn, gan fod yr angen yn uchel iawn. Yn anffodus, fodd bynnag, nid yw'r cynllun yn ddigon oherwydd materion fel y ffaith bod costau gwisg ysgol llawn yn gallu bod yn unrhyw beth hyd at £250 mewn rhai achosion, a gall plant dyfu llawer rhwng yr oedrannau hynny pan fo cymorth ariannol ar gael. Wedyn mae gennym ni'r penderfyniad dadleuol gan eich Llywodraeth Lafur i ostwng y trothwy incwm ar gyfer hawl i gael prydau ysgol am ddim. Felly, Prif Weinidog, a ydych chi'n ymwybodol o'r rhwydweithiau sydd wedi eu sefydlu ar gyfryngau cymdeithasol ar gyfer rhoddion gwisg ysgol, i deuluoedd nad ydyn nhw'n gallu darparu dillad ar gyfer eu plant? Ac os nad yw hyn yn hoelio eich meddwl ar yr angen i ddatblygu strategaeth wrthdlodi i Gymru, beth allai fod ei angen i wneud hynny?
Well, Llywydd, I could thank the Member for the graciousness with which she welcomed the improvements that are being provided to families across Wales. [Interruption.] It's not a matter of scrutiny, Llywydd, whatsoever; the Member's entitled to ask what she likes. I simply point out to her that the scheme that we have developed is welcomed by parents across Wales, and they welcome it in a good deal more generous spirit than she managed to assume this afternoon. I want the scheme to go further; I want the scheme to do more. I'm very glad we were able to double the number of school years that benefited from it in this year, and I'm working hard with colleagues to see what we can do further.
I'm always baffled by her point on free school meals, given that this Government has provided £5 million to schools last year, and £7 million to schools this year, so that thousands more children in Wales can benefit from free school meals. That's the truth of what we are doing, and the Member's obsession with criticising the fact that thousands more children in Wales will benefit seems to me to be part of the perversity with which she has approached this question this afternoon.
Of course, I'm aware of measures that happen in many communities to make sure that school uniforms can be reused and recycled. That's absolutely right; we want a circular economy in relation to schools, as we do in everything else that we have in Wales. Our focus is on a child poverty delivery plan, in the way that the Children's Commissioner for Wales recommended in her report. And it's delivering improvements in the lives of families that allow children to benefit that this Government has at the forefront of our planning.
Wel, Llywydd, hoffwn ddiolch i'r Aelod am ei haelioni wrth groesawu'r gwelliannau sy'n cael eu darparu i deuluoedd ledled Cymru. [Torri ar draws.] Nid yw'n fater o graffu, Llywydd, o gwbl; mae gan yr Aelod hawl i ofyn beth bynnag y mae'n dymuno ei ofyn. Y cwbl yr wyf i'n ei wneud yw tynnu ei sylw at y ffaith bod y cynllun yr ydym ni wedi ei ddatblygu yn cael ei groesawu gan rieni ledled Cymru, ac maen nhw'n ei groesawu mewn ysbryd llawer mwy hael nag a lwyddodd hi ei wneud y prynhawn yma. Rwyf i eisiau i'r cynllun fynd ymhellach; rwyf i eisiau i'r cynllun wneud mwy. Rwy'n falch iawn ein bod ni wedi gallu dyblu nifer y blynyddoedd ysgol a wnaeth elwa arno eleni, ac rwy'n gweithio'n galed gyda chydweithwyr i weld beth arall y gallwn ni ei wneud.
Rwyf i bob amser yn cael fy nrysu gan ei phwynt ynghylch prydau ysgol am ddim, o gofio bod y Llywodraeth hon wedi darparu £5 miliwn i ysgolion y llynedd, a £7 miliwn i ysgolion eleni, fel y gall miloedd yn fwy o blant yng Nghymru elwa ar brydau ysgol am ddim. Dyna'r gwir am yr hyn yr ydym ni'n ei wneud, ac mae obsesiwn yr aelod gyda beirniadu'r ffaith y bydd miloedd yn fwy o blant yng Nghymru yn elwa yn ymddangos i mi fel rhan o'r cyndynrwydd y mae hi wedi ei ddangos wrth fynd i'r afael â'r cwestiwn hwn y prynhawn yma.
Wrth gwrs, rwy'n ymwybodol o fesurau sy'n digwydd mewn llawer o gymunedau i wneud yn siŵr bod modd ailddefnyddio ac ailgylchu gwisgoedd ysgol. Mae hynny'n gwbl briodol; rydym ni eisiau cael economi gylchol o ran ysgolion, fel yr ydym ni ym mhopeth arall sydd gennym ni yng Nghymru. Ein pwyslais yw cynllun cyflawni ar dlodi plant, yn y ffordd yr argymhellodd Comisiynydd Plant Cymru yn ei hadroddiad. A sicrhau gwelliannau ym mywydau teuluoedd sy'n galluogi plant i elwa sydd flaenllaw yng ngwaith cynllunio'r Llywodraeth hon.
2. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am sut y mae cyllideb flynyddol Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r gwaith o ddarparu gwasanaethau cyhoeddus ym Merthyr Tudful a Rhymni? OAQ54203
2. Will the First Minister provide an update on how the Welsh Government’s annual budget supports the delivery of public services in Merthyr Tydfil and Rhymney? OAQ54203
Llywydd, the Welsh Government supports public services in Merthyr Tydfil and Rhymney through a series of budget measures: the annual revenue support grant, the pooled approach to business rates, and specific grants across a range of responsibilities. The Minister for Housing and Local Government has recently announced a package of further support for Merthyr Tydfil County Borough Council.
Llywydd, mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi gwasanaethau cyhoeddus ym Merthyr Tudful a Rhymni trwy gyfres o fesurau cyllideb: y grant cynnal refeniw blynyddol, y dull cyfunol o ymdrin ag ardrethi busnes, a grantiau penodol ar draws ystod o gyfrifoldebau. Mae'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol wedi cyhoeddi pecyn o gymorth pellach i Gyngor Bwrdeistref Sirol Merthyr Tudful yn ddiweddar.
Thank you for that answer, First Minister. It's clear to me that the Welsh Government continues to deliver on its promises for my constituents, and yet we also know that far more could be achieved had we not suffered a decade of Tory cuts to our budgets. Yet, in recent weeks, we've heard those competing to be the next Tory leader suggest a series of spending commitments around infrastructure, public services, policing, and tax cuts for the wealthy. Can the First Minister tell us if any of these funding promises from the Tory magic money tree has yet been promised to Wales? And isn't it now clear to everyone that those Tory cuts were, and always have been, a matter of political choice, and not an economic necessity?
Diolch i chi am yr ateb yna, Prif Weinidog. Mae'n amlwg i mi fod Llywodraeth Cymru yn parhau i gyflawni ei haddewidion i'm hetholwyr, ac eto rydym ni hefyd yn gwybod y gellid cyflawni llawer mwy pe na fyddem ni wedi dioddef degawd o doriadau i'n cyllidebau gan y Torïaid. Ac eto, yn yr wythnosau diwethaf, rydym ni wedi clywed y rhai sy'n cystadlu i fod yn arweinydd nesaf y Torïaid yn awgrymu cyfres o ymrwymiadau gwario yn ymwneud â seilwaith, gwasanaethau cyhoeddus, plismona, a thoriadau treth i'r cyfoethog. A all y Prif Weinidog ddweud wrthym ni a oes unrhyw un o'r addewidion ariannu hyn o goeden arian hud y Torïaid wedi cael ei addo i Gymru eto? Ac onid yw'n eglur i bawb erbyn hyn mai mater o ddewis gwleidyddol oedd y toriadau hynny gan y Torïaid, ac mai dyna oedden nhw erioed, ac nid rheidrwydd economaidd?
Well, Llywydd, I entirely agree with what Dawn Bowden said at the end of that question. It's the biggest deceit in politics, the claim that there is no alternative, because there is always an alternative in politics, and there was an alternative available to Governments back in 2010. The Government of the time chose the path of austerity. We were promised, as you'll remember, that the sunny uplands would be restored to us by 2015. Now we're told it will be 2025—fully a decade later—before we see any benefit. And Dawn Bowden is right as well, Llywydd, isn't she, that we have had a 40-year project of neoliberalism to shift the economy away from working people, and inequality has risen year on year as a result. It's astonishing, it's surely astonishing, that a decade of austerity should culminate in tax cuts for the wealthy. Where is the sense that we were promised, that we were all in this together, that everybody was forced to share the burden? At the end of it, when the burden has been very unfairly shared, we see the rewards are to be as unfairly shared as well.
To answer Dawn Bowden's question directly, of course, there's been no money promised to Wales. Instead, what we have seen is one of the two contenders in the Tory leadership race saying that the money we do get will now be controlled by London, and by the Conservative Party, rather than this institution and people who elected this institution here in Wales.
Wel, Llywydd, rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn a ddywedodd Dawn Bowden ar ddiwedd y cwestiwn yna. Dyma'r twyll mwyaf ym myd gwleidyddiaeth, yr honiad nad oes dewis arall, oherwydd mae dewis arall bob amser ym myd gwleidyddiaeth, ac roedd dewis arall ar gael i Lywodraethau yn ôl yn 2010. Dewisodd y Llywodraeth ar y pryd lwybr o gyni cyllidol. Addawyd i ni, fel y cofiwch, y byddai'r ucheldiroedd heulog yn cael eu dychwelyd i ni erbyn 2015. Dywedir wrthym ni erbyn hyn y bydd hi'n 2025—degawd cyfan yn ddiweddarach—cyn y byddwn ni'n gweld unrhyw fudd. Ac mae Dawn Bowden yn iawn hefyd, Llywydd, onid yw hi, ein bod ni wedi cael prosiect neo-ryddfrydiaeth 40 mlynedd i symud yr economi oddi wrth pobl sy'n gweithio, ac mae anghydraddoldeb wedi codi flwyddyn ar ôl blwyddyn o ganlyniad. Mae'n syfrdanol, mae'n gwbl syfrdanol, y dylai degawd o gyni cyllidol arwain at dorri trethi i'r cyfoethog. Ble mae'r synnwyr a addawyd i ni, ein bod ni yn rhan o hyn gyda'n gilydd, bod pawb yn cael eu gorfodi i rannu'r baich? Ar ddiwedd y cwbl, pan fydd y baich wedi cael ei rannu'n annheg iawn, rydym ni'n gweld y bydd y gwobrwyon yn cael eu rhannu yr un mor annheg hefyd.
I ateb cwestiwn Dawn Bowden yn uniongyrchol, wrth gwrs, ni addawyd unrhyw arian i Gymru. Yn hytrach, yr hyn yr ydym ni wedi ei weld yw un o'r ddau ymgeisydd yn y ras am arweinyddiaeth y Torïaid yn dweud y bydd yr arian yr ydym ni'n ei gael yn cael ei reoli gan Lundain erbyn hyn, a chan y Blaid Geidwadol, yn hytrach na'r sefydliad hwn a'r bobl a wnaeth ethol y sefydliad hwn yma yng Nghymru.
First Minister, Merthyr Tydfil council used £560,000 of its reserves last year to help plug the deficit in its budget, mainly caused by the enormous pressure on its social services due to helping children in care. The Wales Audit Office raised concerns about this and warned that the authority should not keep raiding its reserves. First Minister, do you regret telling local authorities when you were finance Minister in 2017—and its your quote now:
'Local authorities will need to look at their reserves as well as to see if they can squeeze some money out',
and do you now accept that the current difficulties faced by Merthyr Tydfil council are the direct result of your cuts to local government? And please stop blaming London.
Prif Weinidog, defnyddiodd Cyngor Merthyr Tudful £560,000 o'i gronfeydd wrth gefn y llynedd i helpu i lenwi'r diffyg yn ei gyllideb, a achoswyd yn bennaf gan y pwysau aruthrol ar ei wasanaethau cymdeithasol o ganlyniad i helpu plant sy'n derbyn gofal. Cododd Swyddfa Archwilio Cymru bryderon ynghylch hyn a rhybuddiodd na ddylai'r awdurdod barhau i droi at ei gronfeydd wrth gefn. Prif Weinidog, a ydych chi'n difaru dweud wrth awdurdodau lleol pan oeddech chi'n Weinidog cyllid yn 2017—a'ch dyfyniad chi yw hwn nawr:
Bydd angen i awdurdodau lleol edrych ar eu cronfeydd wrth gefn hefyd i weld a allan nhw wasgu rhywfaint o arian allan,
ac a ydych chi'n derbyn erbyn hyn bod yr anawsterau presennol a wynebir gan gyngor Merthyr Tudful yn ganlyniad uniongyrchol i'ch toriadau i lywodraeth leol? A rhowch y gorau i feio Llundain, os gwelwch yn dda.
Well, Llywydd, I'm afraid nothing that we've just heard bears examination. The problems experienced in local authorities in Wales are not the result of decisions made in this National Assembly. They are the result of a year-on-year-on-year reduction in our budgets that are made by his Government, by the deliberate decisions that his Government makes, and it's no surprise to anybody to see those decisions creating the difficulties that they do for public services here in Wales.
Merthyr borough council received amongst the largest uplifts in funding of any council in Wales last year. This Government is responding to the advice that that council has received from the Wales Audit Office. It is very serious advice, Llywydd. It points to that council's real difficulties in managing the services for which it has responsibility. We will use the powers we have in order to give them further assistance. But nobody should be in any doubt about the scale and the depth of the difficulties that that council faces.
Wel, Llywydd, nid oes dim o'r hyn yr ydym ni newydd ei glywed yn gwrthsefyll archwiliad. Nid yw'r problemau sy'n bodoli mewn awdurdodau lleol yng Nghymru yn deillio o benderfyniadau a wnaed yn y Cynulliad Cenedlaethol hwn. Maen nhw'n ganlyniad i ostyngiad o flwyddyn i flwyddyn i'n cyllidebau sy'n cael eu gwneud gan ei Lywodraeth ef, gan y penderfyniadau bwriadol y mae ei Lywodraeth ef yn eu gwneud, ac nid yw'n syndod i neb weld y penderfyniadau hynny yn creu'r anawsterau y maen nhw'n eu creu i wasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru.
Cafodd cyngor bwrdeistref Merthyr ymhlith godiadau ymhlith y mwyaf mewn cyllid o unrhyw gyngor yng Nghymru y llynedd. Mae'r Llywodraeth hon yn ymateb i'r cyngor a gafodd y cyngor hwnnw gan Swyddfa Archwilio Cymru. Mae'n gyngor difrifol iawn, Llywydd. Mae'n cyfeirio at anawsterau gwirioneddol y cyngor hwnnw o ran rheoli'r gwasanaethau y mae'n gyfrifol amdanynt. Byddwn yn defnyddio'r pwerau sydd gennym ni i roi mwy o gymorth iddyn nhw. Ond ni ddylai neb amau maint a dyfnder yr anawsterau y mae'r cyngor hwnnw'n eu hwynebu.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies.
Questions now from the party leaders. The leader of the opposition, Paul Davies.
Diolch, Llywydd. First Minister, will you provide an update on the delivery of the Wales and borders rail franchise?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, a wnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ddarpariaeth masnachfraint rheilffyrdd Cymru a'r gororau?
The Wales and borders franchise continues to be delivered in line with the plans that were already agreed—a most ambitious plan for improving rail services here in Wales. Members will be aware of actions that have already been taken to improve those services. There are many more that will follow over the lifetime of the franchise.
Mae masnachfraint Cymru a'r gororau yn parhau i gael ei darparu yn unol â'r cynlluniau y cytunwyd arnyn nhw eisoes—cynllun uchelgeisiol iawn ar gyfer gwella gwasanaethau rheilffyrdd yma yng Nghymru. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol o'r camau sydd eisoes wedi eu cymryd i wella'r gwasanaethau hynny. Ceir llawer mwy a fydd yn dilyn dros gyfnod y fasnachfraint.
First Minister, I received an e-mail last week, and I'm sure that sounds familiar from a leader of the opposition. I received an e-mail from Gill and Antosh, who run a bed-and-breakfast in my own constituency. They have received correspondence from two of their guests about their train journey from Newport to Haverfordwest. Now, the guests had a fantastic time walking our coastal path and thoroughly enjoyed our famous Pembrokeshire hospitality. However, despite booking seats, they described their train journey as being 'squeezed' and 'packed to the gunwales' with one of the guests, recently recovering from shingles, being wedged between the catering trolley, other passengers and the door. This was incredibly painful for her, so much so that she felt like cancelling the holiday as she felt she couldn't go on.
Now, 75 per cent of the guests to this B&B are from overseas, and more than 60 per cent rely on public transport to get to Pembrokeshire. Is this the welcome to Wales that people should be receiving at a time when we should be boosting our tourist numbers? And is it right that guests to our country should be treated so badly? And what is your message—[Interruption.] I know the Labour Members don't want to hear the realities of our train services, but what is your message to Gill and Antosh? What is your message to Gill and Antosh and to the other tourist operators and businesses who rely on visitors coming to Wales?
Prif Weinidog, cefais e-bost yr wythnos diwethaf, ac rwy'n siŵr bod hynny'n swnio'n gyfarwydd gan arweinydd yr wrthblaid. Cefais e-bost oddi wrth Gill ac Antosh, sy'n rhedeg sefydliad gwely a brecwast yn fy etholaeth fy hun. Maen nhw wedi derbyn gohebiaeth gan ddau o'u gwesteion am eu taith ar y trên o Gasnewydd i Hwlffordd. Nawr, cafodd y gwesteion amser gwych yn cerdded ar hyd ein llwybr arfordirol ac fe wnaethon nhw fwynhau ein lletygarwch enwog yn sir Benfro yn fawr. Fodd bynnag, er iddyn nhw gadw seddi, disgrifiwyd eu taith ar y trên fel 'gwasgfa' a 'dan ei sang' gydag un o'r gwesteion, a oedd yn gwella yn ddiweddar o'r eryr, wedi ei gwasgu rhwng y troli arlwyo, teithwyr eraill a'r drws. Roedd hyn yn hynod o boenus iddi hi, i'r fath raddau fel ei bod yn teimlo fel canslo'r gwyliau gan ei bod hi'n teimlo na allai fynd ymlaen.
Nawr, mae 75 y cant o'r gwesteion yn y sefydliad gwely a brecwast hwn yn dod o dramor, ac mae mwy na 60 y cant yn dibynnu ar gludiant cyhoeddus i gyrraedd sir Benfro. Ai dyma'r croeso i Gymru y dylai pobl fod yn ei gael ar adeg pryd y dylem ni fod yn rhoi hwb i nifer ein twristiaid? Ac a yw hi'n iawn y dylai gwesteion i'n gwlad gael eu trin mor wael? A beth yw eich neges—[Torri ar draws.] Gwn nad yw'r Aelodau Llafur eisiau clywed realiti ein gwasanaethau trên, ond beth yw eich neges i Gill ac Antosh? Beth yw eich neges i Gill ac Antosh ac i'r gweithredwyr a'r busnesau twristiaeth eraill sy'n dibynnu ar ymwelwyr yn dod i Gymru?
Well, Llywydd, I'm well used now to the irony-free way in which questions in this Assembly are put to me—questions from the leader of the opposition here about rail travel west of Cardiff from a party that cancelled rail electrification to west Wales. Has he no sense of shame at all in the questions that he asked me, when his party have been responsible for one of the greatest setbacks to rail travel in that part of Wales that we have experienced during the whole of this Assembly?
What I say to the people who have e-mailed him is this: that this Government has a plan to expand capacity on that line and on other lines in Wales. That is the result of the neglect that was caused by the franchise that his Government signed with the previous operator. That's not going to happen in six months; it's going to happen over the lifetime of the franchise. There are ambitious plans in place so that there will be extra capacity west of Cardiff down to other parts of Wales. We wish we could bring it on faster, but there are constraints in terms of how quickly you can get trains delivered. There are funding constraints as a result of his Government's decisions as well. But, we will use the power of that franchise to bring about those improvements. When will his Government honour their promises to Wales? I don't see a single one, Llywydd. I don't see a single one of the announcements that the Secretary of State made when he was cancelling electrification and set out a string of business cases. I don't see a single one of them coming to fruition. When will we see that for people in the west of Wales?
Wel, Llywydd, rwyf i wedi hen arfer erbyn hyn â'r ffordd ddi-eironi y gofynnir cwestiynau yn y Cynulliad hwn i mi—cwestiynau gan arweinydd yr wrthblaid yn y fan yma am deithio ar reilffyrdd i'r gorllewin o Gaerdydd gan blaid a ganslodd trydaneiddio'r rheilffordd i orllewin Cymru. Onid oes ganddo unrhyw gywilydd o gwbl yn y cwestiynau a ofynnodd i mi, pan mai ei blaid ef fu'n gyfrifol am un o'r rhwystrau mwyaf i deithio ar y rheilffyrdd yn y rhan honno o Gymru yr ydym ni wedi eu dioddef yn ystod y Cynulliad cyfan hwn?
Yr hyn a ddywedaf wrth y bobl sydd wedi anfon e-bost ato yw hyn: mae gan y Llywodraeth hon gynllun i ehangu capasiti ar y rheilffordd honno ac ar reilffyrdd eraill yng Nghymru. Dyna ganlyniad yr esgeulustod a achoswyd gan y fasnachfraint a lofnodwyd gan ei Lywodraeth ef gyda'r gweithredwr blaenorol. Nid yw hynny'n mynd i ddigwydd mewn chwe mis; mae'n mynd i ddigwydd dros oes y fasnachfraint. Mae cynlluniau uchelgeisiol ar waith fel y bydd capasiti ychwanegol i'r gorllewin o Gaerdydd i lawr i rannau eraill o Gymru. Byddem ni'n falch iawn pe gallem ni ei gyflwyno'n gynt, ond ceir cyfyngiadau o ran pa mor gyflym y gallwch gael trenau wedi eu danfon. Ceir cyfyngiadau ar gyllid o ganlyniad i benderfyniadau ei Lywodraeth ef hefyd. Ond, byddwn yn defnyddio grym y fasnachfraint honno i sicrhau'r gwelliannau hynny. Pryd y bydd ei Lywodraeth ef yn anrhydeddu ei haddewidion i Gymru? Nid wyf i'n gweld unrhyw un ohonyn nhw, Llywydd. Nid wyf i'n gweld unrhyw un o'r cyhoeddiadau a wnaed gan yr Ysgrifennydd Gwladol pan roedd yn canslo trydaneiddio ac yn cyflwyno cyfres o achosion busnes. Nid wyf i wedi gweld unrhyw un ohonyn nhw yn dwyn ffrwyth. Pryd fyddwn ni'n gweld hynny ar gyfer pobl yng ngorllewin Cymru?
The First Minister needs to calm down, I think. And just in case you don't understand, First Minister, I'm not here to defend the UK Government; I'm here to hold your Government to account and make sure you are delivering—[Interruption.]
Mae angen i'r Prif Weinidog ymdawelu, rwy'n meddwl. A rhag ofn nad ydych chi'n deall, Prif Weinidog, nid wyf i yma i amddiffyn Llywodraeth y Deyrnas Unedig; rwyf i yma i ddwyn eich Llywodraeth chi i gyfrif a gwneud yn siŵr eich bod chi'n cyflawni—[Torri ar draws.]
Too much excitement. We can't hear what the leader of the opposition is saying. In particular, the First Minister can't hear what he's saying.
Gormod o gyffro. Allwn ni ddim clywed yr hyn y mae arweinydd yr wrthblaid yn ei ddweud. Yn arbennig, ni all y Prif Weinidog glywed yr hyn y mae'n ei ddweud.
I'm here to hold your Government to account, to make sure you are delivering for the people of Wales. However, too often in this Chamber, we keep highlighting your Government's failures. Now, with the disruption of last autumn and the ongoing failures, public confidence in the ability of the new franchise to deliver is low. Only 72 per cent of commuters were satisfied when asked about the overall journey satisfaction in the latest national rail survey.
This is not good, First Minister, given that we now see the reintroduction of a train on the Rhymney valley line that was last used in Wales in 2005, having previously been in service since the 1960s. Transport for Wales decided to promote this by claiming that a popular train was back with smiles. First Minister, this is not a smiling or laughing matter. Commuters are frustrated and fed up with a lack of action and waiting for the new improved service to come along. What is your Government doing to ensure that the bodies responsible for the delivery of the new franchise have the technical, managerial and financial support necessary to ensure that they are able to help deliver a new world-class rail service here in Wales?
Rwyf i yma i ddwyn eich Llywodraeth chi i gyfrif, i wneud yn siŵr eich bod chi'n cyflawni dros bobl Cymru. Fodd bynnag, yn rhy aml yn y Siambr hon, rydym ni'n parhau i dynnu sylw at fethiannau eich Llywodraeth chi. Nawr, yn sgil tarfu yr hydref diwethaf a'r methiannau parhaus, mae ffydd y cyhoedd yng ngallu'r fasnachfraint newydd i gyflawni yn isel. Dim ond 72 y cant o gymudwyr oedd yn fodlon pan gawsant eu holi am eu boddhad cyffredinol o'u taith yn yr arolwg rheilffyrdd cenedlaethol diweddaraf.
Nid yw hyn yn dda, Prif Weinidog, o ystyried ein bod ni'n gweld ailgyflwyno trên ar reilffordd cwm Rhymni nawr, a ddefnyddiwyd ddiwethaf yng Nghymru yn 2005, ar ôl bod mewn gwasanaeth cyn hynny ers y 1960au. Penderfynodd Trafnidiaeth Cymru hyrwyddo hyn drwy honni bod trên poblogaidd yn ôl gyda gwên. Prif Weinidog, nid yw hwn yn fater i wenu na chwerthin yn ei gylch. Mae cymudwyr yn rhwystredig ac wedi syrffedu â'r diffyg gweithredu ac aros i'r gwasanaeth gwell newydd gael ei gyflwyno. Beth mae eich Llywodraeth chi yn ei wneud i sicrhau bod gan y cyrff sy'n gyfrifol am ddarparu'r fasnachfraint newydd y gefnogaeth dechnegol, reoli ac ariannol sy'n angenrheidiol i sicrhau eu bod nhw'n gallu helpu i ddarparu gwasanaeth rheilffordd newydd o'r radd flaenaf yma yng Nghymru?
Well, Llywydd, it's good to know that the leader of the opposition has given up trying to defend the indefensible. That will save us some time on the floor of the Assembly, no doubt.
The Welsh Government works with the powers that we have and the funding that we have. We wish we had more powers, we wish we had more funding to go with it, because then we would be able to make a better job of public transport here in Wales. Good to know when his Government finally decides to transfer the Valleys lines is going to be agreed, after months of prevarication on that issue too. We use everything; all the powers we have, Llywydd, we use to improve services for passengers, to build up capacity, to deliver the franchise that we have agreed—one of the most ambitious franchises agreed anywhere in the United Kingdom. When the leader of the opposition reports to me that public satisfaction in his performance is 72 per cent, I will be inclined to listen to his criticisms of others who are in the same position.
Wel, Llywydd, mae'n braf gwybod bod arweinydd yr wrthblaid wedi rhoi'r gorau i geisio amddiffyn yr hyn na ellir ei amddiffyn. Bydd hynny'n arbed cryn amser i ni ar lawr y Cynulliad, mae'n siŵr.
Mae Llywodraeth Cymru'n gweithio gyda'r pwerau sydd gennym ni a'r cyllid sydd gennym ni. Byddai'n well gennym ni pe byddai gennym ni fwy o bwerau, byddai'n well gennym ni pe byddai gennym ni fwy o gyllid i fynd gydag ef, oherwydd wedyn byddem ni'n gallu darparu gwell trafnidiaeth gyhoeddus yma yng Nghymru. Peth braf i'w wybod pan fydd ei Lywodraeth ef yn penderfynu bod rheilffyrdd y Cymoedd yn mynd i gael eu trosglwyddo o'r diwedd, ar ôl misoedd o oedi ynghylch y mater hwnnw hefyd. Rydym ni'n defnyddio popeth; yr holl bwerau sydd gennym ni, Llywydd, rydym ni'n eu defnyddio i wella gwasanaethau i deithwyr, i adeiladu capasiti, i ddarparu'r fasnachfraint yr ydym ni wedi cytuno arni—un o'r masnachfreintiau mwyaf uchelgeisiol y cytunwyd arni yn unman yn y Deyrnas Unedig. Pan fydd arweinydd yr wrthblaid yn fy hysbysu bod boddhad y cyhoedd gyda'i berfformiad ef yn 72 y cant, byddaf yn fwy parod i wrando ar ei feirniadaethau o eraill sydd yn yr un sefyllfa.
Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
Plaid Cymru leader, Adam Price.
Diolch, Llywydd. First Minister, earlier this year, Machynlleth town council, seat of the first Welsh Parliament, of course, became the first council in Wales to declare a climate emergency, and a few months later, this Parliament and your Government followed suit. Two months ago, Machynlleth town council became the first council in Wales to declare its support for independence. I think you can see where I'm going with this one. After your comments last week berating colonialism and your statement yesterday that your support for the union was not unconditional, are you now officially indy-curious?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, yn gynharach eleni, cyngor tref Machynlleth, lleoliad Senedd gyntaf Cymru, wrth gwrs, oedd y cyngor cyntaf yng Nghymru i ddatgan argyfwng hinsawdd, ac ychydig fisoedd yn ddiweddarach, fe wnaeth y Senedd hon a'ch Llywodraeth chi yr un peth. Ddau fis yn ôl, cyngor tref Machynlleth oedd y cyngor cyntaf yng Nghymru i ddatgan ei gefnogaeth i annibyniaeth. Rwy'n credu y gallwch chi weld lle'r wyf i'n mynd yn hyn o beth. Ar ôl eich sylwadau yr wythnos diwethaf yn difrïo gwladychiaeth a'ch datganiad ddoe nad oedd eich cefnogaeth i'r undeb yn ddiamod, a yw eich chwilfrydedd ynghylch annibyniaeth yn swyddogol?
Llywydd, let me make clear to people in Wales what the choice in this Chamber is. On the one hand, you have a party that is a barely reformed party that is scarcely reconciled to devolution, and that's what I meant when I described the Prime Minister's speech in Edinburgh as 'colonial' in nature. If she believes that the way in which to improve the union is to strengthen the offices of Secretaries of State and to fly the union jack more vigorously in Wales, then I'm afraid that's not what I see the United Kingdom being in future.
Here, in this party, we are a devolutionist party. We firmly believe that decisions that are made on the future of services that are pertinent to Wales should be made only by people who live in Wales. But we believe in a successful United Kingdom as well. Plaid Cymru stand unambiguously for independence. That's what they will be offering the people of Wales in any election, an ambition and a determination to take Wales out of the United Kingdom, and everything they do and everything they say, as we saw yesterday, is seen through that lens. I'm very happy that that is the case, because I do not think for a moment that the people of Wales are in that position, and I certainly am not.
Llywydd, gadewch i mi ei gwneud yn eglur i bobl yng Nghymru beth yw dewis y Siambr hon. Ar y naill law, mae gennych chi blaid sy'n blaid sydd braidd wedi ei diwygio nad yw wir yn cyd-fynd â datganoli, a dyna'r oeddwn i'n ei olygu pan ddisgrifiais araith y Prif Weinidog yng Nghaeredin fel bod yn 'wladychol' ei natur. Os yw hi'n credu mai'r ffordd i wella'r undeb yw cryfhau swyddi'r Ysgrifenyddion Gwladol a chwifio jac yr undeb yn fwy egnïol yng Nghymru, yna mae gen i ofn nad dyna sut yr wyf i'n gweld y Deyrnas Unedig yn y dyfodol.
Yma, yn y blaid hon, rydym ni'n blaid ddatganoli. Rydym ni'n credu'n gryf mai dim ond pobl sy'n byw yng Nghymru ddylai wneud penderfyniadau sy'n cael eu gwneud am ddyfodol gwasanaethau sy'n berthnasol i Gymru. Ond rydym ni'n credu mewn Teyrnas Unedig lwyddiannus hefyd. Mae Plaid Cymru yn sefyll yn ddiamwys dros annibyniaeth. Dyna'r hyn y byddan nhw'n ei gynnig i bobl Cymru mewn unrhyw etholiad, uchelgais a phenderfyniad i dynnu Cymru allan o'r Deyrnas Unedig, ac mae popeth y maen nhw'n ei wneud a phopeth y maen nhw'n ei ddweud, fel y gwelsom ni ddoe, yn cael ei weld drwy'r lens honno. Rwy'n hapus iawn bod hynny'n wir, oherwydd nid wyf i'n meddwl am eiliad bod pobl Cymru o'r safbwynt hwnnw, ac yn sicr nid wyf innau.
So, if I can summarise your answer, we're unambiguously in favour of independence, you're ambiguously in favour of it. It's a definite maybe from the First Minister.
Felly, os gallaf i grynhoi eich ateb, rydym ni'n ddiamwys o blaid annibyniaeth, rydych chi'n amwys o'i blaid. Mae'n sefyllfa o efallai pendant gan y Prif Weinidog.
How would you summarise what I said in that way?
Sut y byddech chi'n crynhoi'r hyn a ddywedais yn y ffordd honno?
But one policy area—[Interruption.] One policy area in which there has been some—[Interruption.]
Ond un maes polisi—[Torri ar draws.] Un maes polisi lle bu rhywfaint— [Torri ar draws.]
Okay. Allow the leader of Plaid Cymru to be heard, please.
Iawn. Gadewch i arweinydd Plaid Cymru gael ei glywed, os gwelwch yn dda.
I think I've touched a nerve here maybe. One policy area in which there has been evolution is Brexit. Today, the Labour Party's put out a statement confirming it would campaign for remain in the event of a referendum called by a Tory Prime Minister, but it leaves open the question as to whether it would do the same if Labour were in Government. Do you support that position, or are you able to confirm today that if a Labour Government put a renegotiated deal to the people, you, the Labour Party in Wales and your Government, would still campaign for remain whatever the UK Labour Party decided?
Rwy'n credu fy mod i wedi taro ar wendid yn y man yma efallai. Un maes polisi lle bu esblygiad yw Brexit. Heddiw, mae'r Blaid Lafur wedi cyhoeddi datganiad yn cadarnhau y byddai'n ymgyrchu dros aros pe byddai refferendwm yn cael ei galw gan Brif Weinidog Torïaidd, ond mae'n gadael yn agored y cwestiwn o ba un a fyddai'n gwneud yr un peth pe byddai Llafur mewn Llywodraeth. A ydych chi'n cefnogi'r safbwynt hwnnw, neu a allwch chi gadarnhau heddiw pe byddai Llywodraeth Lafur yn cyflwyno cytundeb wedi ei ail-gytuno i'r bobl, y byddech chi, y Blaid Lafur yng Nghymru a'ch Llywodraeth, yn dal i ymgyrchu dros aros beth bynnag y byddai Plaid Lafur y DU yn ei benderfynu?
Llywydd, the Welsh Labour Party is in favour of Wales remaining in the United Kingdom—there's no ambiguity about that—and we are in favour of Wales remaining in the European Union. I have said before, I say it again: if there is an opportunity for people in Wales to vote again on whether or not we should remain or leave the European Union, we will be campaigning to remain.
Llywydd, mae Plaid Lafur Cymru o blaid gweld Cymru yn aros yn y Deyrnas Unedig—nid oes dim amwysedd ynglŷn â hynny—ac rydym ni o blaid gweld Cymru yn aros yn yr Undeb Ewropeaidd. Rwyf i wedi dweud o'r blaen, fe'i dywedaf eto: os bydd cyfle i bobl yng Nghymru bleidleisio eto ar ba un a ddylem ni aros yn yr Undeb Ewropeaidd neu ei adael, byddwn yn ymgyrchu dros aros.
I think that's the second question I haven't had a clear answer for, but it does beg the question if you are claiming to be an out-and-out remain party why you are the only one that hasn't stood down to maximise the chances of defeating a pro-Brexit party in Brecon and Radnor. [Interruption.]
Could I finally turn to some news that has broken in the last few hours, which is the interim administration order against the company involved in the Afan Valley Adventure Resort? The judge in that case has today said of the company, Northern Powerhouse Developments, that theirs was
'a thoroughly dishonest business model and a shameful abuse of the privileges of limited liability trading.'
I will be writing to the Serious Fraud Office today to ask them to initiate an immediate inquiry. But in the meantime, can the First Minister say, given what we've heard from the judge, why the Welsh Government expressed enthusiastic support for the company and its project on several occasions, including the economy Minister appearing in its promotional videos?
Rwy'n credu mai dyna'r ail gwestiwn nad wyf i wedi cael ateb eglur iddo, ond mae'n codi'r cwestiwn os ydych chi'n hawlio bod yn blaid sy'n gyfan gwbl o blaid aros pam mai chi yw'r unig un nad yw'n sefyll er mwyn sicrhau bod cymaint â phosibl o siawns o drechu plaid sydd o blaid Brexit ym Mrycheiniog a Sir Faesyfed. [Torri ar draws.]
A gaf i droi'n olaf at ychydig o newyddion sydd wedi dod i'r amlwg yn ystod yr oriau diwethaf, sef y gorchymyn gweinyddu dros dro yn erbyn y cwmni sy'n gysylltiedig ag Afan Valley Adventure Resort? Mae'r barnwr yn yr achos hwnnw wedi dweud heddiw am y cwmni, Northern Powerhouse Developments, bod eu hymddygiad yn
fodel busnes cwbl anonest ac yn gamddefnydd cywilyddus o freintiau masnachu atebolrwydd cyfyngedig.
Byddaf yn ysgrifennu at y Swyddfa Twyll Difrifol heddiw i ofyn iddyn nhw gychwyn ymchwiliad ar unwaith. Ond yn y cyfamser, a all y Prif Weinidog ddweud, o gofio'r hyn a glywsom gan y barnwr, pam y mynegodd Llywodraeth Cymru gefnogaeth frwd i'r cwmni a'i brosiect ar sawl achlysur, gan gynnwys Gweinidog yr economi yn ymddangos yn ei fideos hyrwyddo?
Llywydd, I'm keen to assist the leader of Plaid Cymru, so I'll tell him again what I've said to him twice now in the hope that he has a chance to catch up. First of all, the Labour Party in Wales unambiguously believes that the future of Wales is best secured through continued membership of the United Kingdom. We are unambiguously in that position, just as you are unambiguously in favour of taking Wales out of the United Kingdom. We are unambiguously in favour of Wales remaining in the European Union, and we will campaign to do that if we ever have the opportunity, just as we say so in Brecon and Radnor, where we put up a candidate because there are Labour voters and Labour members in Brecon and Radnor who deserve the opportunity to vote for a candidate who represents those views. I understand that he has taken a different course of action and that those people who would otherwise have voted Plaid Cymru will now not have an opportunity to vote for the Party of Wales—an astonishing decision, it seems to me, for the so-called Party of Wales not to allow people who might wish to support it that opportunity in a Welsh election. There we are. Labour Party supporters and members will have that opportunity, and I'm very glad that they do too.
As to the company that he mentioned, let me give Members this assurance: not a single penny of Welsh money from this Government has gone to that company, and I'd be grateful if the Member would make that clear in any letter he intends to write.
Llywydd, rwy'n awyddus i gynorthwyo arweinydd Plaid Cymru, felly dywedaf wrtho eto yr hyn yr wyf i wedi ei ddweud wrtho ddwywaith erbyn hyn yn y gobaith y caiff gyfle i ddal i fyny. Yn gyntaf oll, mae'r Blaid Lafur yng Nghymru yn credu'n ddiamwys mai'r ffordd orau o sicrhau dyfodol Cymru yw trwy barhau i fod yn aelod o'r Deyrnas Unedig. Rydym ni o'r safbwynt hwnnw yn ddiamwys, yn yr un modd ag yr ydych chi'n ddiamwys o blaid tynnu Cymru allan o'r Deyrnas Unedig. Rydym ni'n ddiamwys o blaid gweld Cymru yn aros yn yr Undeb Ewropeaidd, a byddwn yn ymgyrchu i wneud hynny os cawn ni byth gyfle, yn union fel yr ydym ni'n ei ddweud ym Mrycheiniog a Maesyfed, lle'r ydym ni'n cyflwyno ymgeisydd gan fod pleidleiswyr Llafur ac aelodau Llafur ym Mrycheiniog a Maesyfed sy'n haeddu'r cyfle i bleidleisio dros ymgeisydd sy'n cynrychioli'r safbwyntiau hynny. Rwy'n deall ei fod ef wedi dilyn trywydd gwahanol ac na fydd gan y bobl hynny a fyddai fel arall wedi pleidleisio dros Blaid Cymru yn cael cyfle erbyn hyn i bleidleisio dros Blaid Cymru—penderfyniad syfrdanol, mae'n ymddangos i mi, i Blaid Cymru fel y'i gelwir, beidio â rhoi'r cyfle hwnnw i bobl a allai ddymuno ei chefnogi mewn etholiad yng Nghymru. Dyna ni. Bydd cefnogwyr ac aelodau'r Blaid Lafur yn cael y cyfle hwnnw, ac rwy'n falch iawn bod y cyfle hwnnw ganddyn nhw hefyd.
O ran y cwmni y soniodd amdano, gadewch i mi roi'r sicrwydd hwn i'r Aelodau: ni roddwyd yr un geiniog o arian Cymru gan y Llywodraeth hon i'r cwmni hwnnw, a byddwn yn ddiolchgar pe byddai'r Aelod yn gwneud hynny'n eglur mewn unrhyw lythyr y mae'n bwriadu ei ysgrifennu.
Arweinydd Plaid Brexit, Mark Reckless.
Leader of the Brexit Party, Mark Reckless.
The leading contender to be the UK's next Prime Minister said on Saturday that the decision to cancel the M4 relief road needed to be reversed. He also said, as you said earlier, First Minister, that there should be a strong Conservative influence on how the shared prosperity fund is spent. First Minister, you said that lack of money stopped you proceeding with the M4 relief road. Would you therefore welcome an offer from the UK Government to fund it through the shared prosperity fund? [Laughter.]
Dywedodd yr ymgeisydd blaenllaw i fod yn Brif Weinidog nesaf y Deyrnas Unedig ddydd Sadwrn bod angen gwrthdroi'r penderfyniad i ganslo ffordd liniaru'r M4. Dywedodd hefyd, fel y dywedasoch yn gynharach, Prif Weinidog, y dylai fod dylanwad Ceidwadol cryf ar sut y caiff y gronfa ffyniant gyffredin ei gwario. Prif Weinidog, dywedasoch fod diffyg arian wedi eich atal rhag bwrw ymlaen â ffordd liniaru'r M4. A fyddech chi, felly, yn croesawu cynnig gan Lywodraeth y DU i'w ariannu drwy'r gronfa ffyniant gyffredin? [Chwerthin.]
Well, first of all, Llywydd, let me just set the record straight. When the detailed statement that I made on the floor of this Assembly said that there were two reasons why I had decided not to proceed with the M4 relief road, one was because of the impact it would have on our ability to fund other essential projects here in Wales and, secondly and separately, because I was not convinced that the damage done to the ecology and the environment in that part of Wales was sufficiently outweighed by economic gain to allow it to go ahead. So, extra money by itself would certainly not solve the second of those reasons.
My message to the leading contender, as you put it, for the Conservative Party is that he needs to win an election in Wales and then he will be entitled to instruct us on what we should do here. His party has never won an election in Wales in the whole of the era of universal suffrage, and for him to come here and instruct us as to the responsibilities that we have and how we should discharge them, and then to announce that he intends to repatriate responsibilities that have been established here, not to the UK Government you'll recall, if you read what he said, but to the Conservative Party, well I think there are real issues of democratic legitimacy in the way that those points were expressed.
Wel, yn gyntaf oll, Llywydd, gadewch i mi gywiro'r gwall. Pan ddywedodd y datganiad manwl a wneuthum ar lawr y Cynulliad hwn bod dau reswm pam yr oeddwn i wedi penderfynu peidio â bwrw ymlaen â ffordd liniaru'r M4, roedd un oherwydd yr effaith y byddai'n ei chael ar ein gallu i ariannu prosiectau hanfodol eraill yma yng Nghymru ac, yn ail ac ar wahân, oherwydd nad oeddwn i wedi fy argyhoeddi bod y niwed a fyddai'n cael ei wneud i'r ecoleg a'r amgylchedd yn y rhan honno o Gymru yn cael ei wrthbwyso'n ddigonol gan enillion economaidd i ganiatáu iddo ddigwydd. Felly, yn sicr ni fyddai arian ychwanegol ar ei ben ei hun yn datrys yr ail o'r rhesymau hynny.
Fy neges i i'r ymgeisydd blaenllaw, fel yr ydych chi'n ei alw, i'r Blaid Geidwadol yw bod angen iddo ennill etholiad yng Nghymru ac yna bydd ganddo hawl i'n cyfarwyddo ar yr hyn y dylem ni ei wneud yn y fan yma. Nid yw ei blaid erioed wedi ennill etholiad yng Nghymru drwy gydol cyfnod y bleidlais gyffredinol, ac iddo fe ddod yma a'n cyfarwyddo ni ynglŷn â'r cyfrifoldebau sydd gennym ni a sut y dylem ni eu cyflawni, ac yna i gyhoeddi ei fod yn bwriadu ad-hawlio cyfrifoldebau sydd wedi eu sefydlu yma, nid i Lywodraeth y DU cofiwch, os darllenwch chi yr hyn a ddywedodd, ond i'r Blaid Geidwadol, wel rwy'n credu bod materion gwirioneddol o gyfreithlondeb democrataidd yn y modd y mynegwyd y pwyntiau hynny.
Perhaps, First Minister, he could run on a manifesto, promising to deliver a relief road for the M4 and then do the opposite, as you are. You strongly oppose any UK Government role, yet you never objected to the EU role in how these amounts were spent. Last week, you told us that unionists were imperilling the union, after the Foreign Office denied you the use of a car in Brussels. Isn't the real threat—[Interruption.] Isn't the real threat to the union the 20 years we have had of Labour appeasing Plaid Cymru? Today, they are crowing because, yesterday, you told them that your support—Labour support for the union—was subject to review; now, you criticise them, not for their support for independence, but for the fact that it's unambiguous. First Minister, since Wales supports the UK and voted to leave the European Union, why are you as First Minister acting as one with nationalists and Nicola Sturgeon?
Efallai, Prif Weinidog, y gallai sefyll ar sail maniffesto, gan addo darparu ffordd liniaru i'r M4 ac yna gwneud y gwrthwyneb, fel yr ydych chi'n ei wneud. Rydych chi'n gwrthwynebu'n gryf unrhyw swyddogaeth i Lywodraeth y DU, ac eto ni wnaethoch chi wrthwynebu erioed i swyddogaeth yr UE o ran sut y gwariwyd y symiau hyn. Dywedasoch wrthym yr wythnos diwethaf bod unoliaethwyr yn peryglu'r undeb, ar ôl i'r Swyddfa Dramor eich atal rhag defnyddio car ym Mrwsel. Onid yw'n wir mai'r bygythiad gwirioneddol—[Torri ar draws.] Onid yw'n wir mai'r bygythiad gwirioneddol i'r undeb yw'r 20 mlynedd yr ydym ni wedi eu cael o Lafur yn dyhuddo Plaid Cymru? Heddiw, maen nhw'n brolio oherwydd, ddoe, dywedasoch wrthyn nhw bod eich cefnogaeth—cefnogaeth y Blaid Lafur i'r undeb—yn destun adolygiad; nawr, rydych chi'n eu beirniadu nhw, nid am eu cefnogaeth i annibyniaeth, ond am y ffaith ei bod yn ddiamwys. Prif Weinidog, gan fod Cymru yn cefnogi'r DU ac wedi pleidleisio dros adael yr Undeb Ewropeaidd, pam ydych chi fel Prif Weinidog yn gweithredu fel un gyda chenedlaetholwyr a Nicola Sturgeon?
Llywydd, I do not see for a moment how it undermines the union when people in Wales in successive elections have been able to choose the administrations that they wish to see in charge of devolved responsibilities here in Wales. That is simply the operation of democracy, and people have made their decisions, and we arrive here as a result of them. There is nothing in that at all that has the effect of undermining the union. In fact, it's always been my belief that strong devolved institutions, democratically elected by people who are affected by the decisions they make, strengthen the union and do not undermine it. I think that has been the history of devolution here in Wales.
On the issue of the European Union, the Member knows our position clearly. We have reviewed and reviewed the evidence that tells us that if Wales is to leave the European Union, and particularly if it's ripped out of the European Union in the way that his party and he would like to see, the economy in Wales would be 8 per cent to 10 per cent smaller than it is today with all the damage that will do. We've seen figures in Northern Ireland yesterday that suggest that Northern Ireland may already be in a recession. There are figures that show that if we leave the European Union without a deal on 31 October the rest of the United Kingdom could be in a recession before the end of this calendar year. Think of the damage that that will do to families, to communities and to futures here in Wales. We will not stand by and not provide people in Wales with the advice and the facts that we believe demonstrate to them that their futures are better secured through continued membership of the European Union. That's what we believe to be the case and that's why we will not shrink from expressing that whenever we have the opportunity.
Llywydd, nid wyf i'n gweld am eiliad sut y mae'n tanseilio'r undeb pan fo pobl yng Nghymru mewn etholiadau olynol wedi gallu dewis y gweinyddiaethau y maen nhw'n dymuno eu gweld yn gyfrifol am gyfrifoldebau datganoledig yma yng Nghymru. Dim ond gweithredu democratiaeth yw hynny, ac mae pobl wedi gwneud eu penderfyniadau, ac rydym ni'n cyrraedd yma o ganlyniad iddyn nhw. Nid oes dim yn hynny o gwbl sydd â'r effaith o danseilio'r Undeb. A dweud y gwir, rwyf i wedi credu erioed bod sefydliadau datganoledig cryf, wedi eu hethol yn ddemocrataidd gan bobl sy'n cael eu heffeithio gan y penderfyniadau y maen nhw'n eu gwneud, yn cryfhau'r undeb ac nad ydyn nhw yn ei danseilio. Rwy'n credu mai dyna fu hanes datganoli i yma yng Nghymru.
O ran yr Undeb Ewropeaidd, mae'r Aelod yn gwybod beth yw ein safbwynt yn eglur. Rydym ni wedi adolygu ac adolygu'r dystiolaeth sy'n dweud wrthym ni os yw Cymru yn mynd i adael yr Undeb Ewropeaidd, ac yn enwedig os caiff ei rhwygo o'r Undeb Ewropeaidd yn y ffordd yr hoffai ei blaid ac yntau ei gweld, byddai'r economi yng Nghymru 8 y cant i 10 y cant yn llai nag ydyw heddiw gyda'r holl niwed y bydd hynny yn ei wneud. Rydym ni wedi gweld ffigurau yng Ngogledd Iwerddon ddoe sy'n awgrymu y gallai Gogledd Iwerddon fod mewn dirwasgiad eisoes. Ceir ffigurau sy'n dangos, pe byddem ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb ar 31 Hydref, y gallai gweddill y Deyrnas Unedig fod mewn dirwasgiad cyn diwedd y flwyddyn galendr hon. Meddyliwch am y niwed y bydd hynny'n ei wneud i deuluoedd, i gymunedau ac i ddyfodol pobl yma yng Nghymru. Ni fyddwn yn sefyll o'r neilltu ac yn peidio â rhoi i bobl yng Nghymru y cyngor a'r ffeithiau yr ydym ni'n credu sy'n dangos iddyn nhw bod eu dyfodol yn cael ei sicrhau'n well drwy barhau i fod yn aelod o'r Undeb Ewropeaidd. Dyna'r gwirionedd yn ein barn ni a dyna pam na fyddwn ni'n cilio rhag mynegi hynny pryd bynnag y cawn y cyfle.
3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am amseroedd ymateb ambiwlansys? OAQ54197
3. Will the First Minister make a statement on ambulance response times? OAQ54197
I thank the Member for that. The Welsh ambulance service has now exceeded its target response time for red calls for 14 consecutive months, with a typical response time of around five and a half minutes. We continue to work closely with the chief ambulance commissioner, LHBs and the Welsh ambulance service to achieve further improvement.
Diolchaf i'r Aelod am hynna. Mae gwasanaeth ambiwlans Cymru wedi rhagori ar ei amser ymateb targed ar gyfer galwadau coch am 14 mis yn olynol erbyn hyn, gydag amser ymateb nodweddiadol o oddeutu pum munud a hanner. Rydym ni'n parhau i weithio'n agos gyda'r prif gomisiynydd ambiwlans, BILlau a gwasanaeth ambiwlans Cymru i sicrhau gwelliant pellach.
Thank you for your answer, First Minister. In the eight years that I've been an Assembly Member, it's the last couple of years that my office and I have received the most significant concerns in regards to slow ambulance response times. In a letter to me last year, the chief executive of the Welsh ambulance service confirmed for my constituents that the average ambulance handover time was nine minutes for Telford, 26 minutes for Shrewsbury, and one hour and two minutes for Wrexham Maelor. Now, clearly, handover times are a significant factor in ambulance response times. Now, I have received some reports that Welsh ambulance crews are repeatedly being held at Shrewsbury and Telford for longer periods of time while English crews are released after a set target time because the English ambulance service cross-charges hospitals for looking after their patients in excess of this time. So, I would be grateful if you could investigate this particular issue and consider if such measures should, or indeed could, be put in place for Welsh crews and Welsh patients.
Diolch am eich ateb, Prif Weinidog. Yn yr wyth mlynedd ers i mi fod yn Aelod Cynulliad, yn ystod y flwyddyn neu ddwy ddiwethaf y mae fy swyddfa a minnau wedi derbyn y pryderon mwyaf sylweddol ynghylch amseroedd ymateb araf ambiwlansys. Mewn llythyr ataf i y llynedd, cadarnhaodd prif weithredwr gwasanaeth ambiwlans Cymru i'm hetholwyr mai naw munud oedd amser trosglwyddiad ambiwlans cyfartalog ar gyfer Telford, 26 munud ar gyfer Amwythig, ac awr a dau funud ar gyfer Ysbyty Maelor Wrecsam. Nawr, yn amlwg, mae amseroedd trosglwyddo yn ffactor pwysig o ran amseroedd ymateb ambiwlansys. Nawr, rwyf i wedi derbyn rhai adroddiadau bod criwiau ambiwlans Cymru yn cael eu cadw dro ar ôl tro yn Amwythig a Telford am gyfnodau hwy o amser tra bod criwiau o Loegr yn cael eu rhyddhau ar ôl amser targed penodol gan fod gwasanaeth ambiwlans Lloegr yn trawsgodi tâl ar ysbytai am ofalu am eu cleifion y tu hwnt i'r amser hwn. Felly, byddwn yn ddiolchgar pe gallech chi ymchwilio i'r mater penodol hwn ac ystyried a ddylid, neu a ellid yn wir, rhoi mesurau o'r fath ar waith ar gyfer criwiau Cymru a chleifion Cymru.
Well, I thank the Member for that point. He will know that ambulance response times in Powys are generally amongst the best in Wales. Last year in Powys, the standard waiting time for a red call was four minutes 37 seconds and amber calls were the best in response times in the whole of Wales. But he makes an important point about handover times and work is going on very purposefully through the chief ambulance commissioner to improve handover times in those Welsh hospitals where that has been a cause of concern. I wasn't aware of the point that the Member raised about Shrewsbury and Telford. Of course, my colleague the health Minister will investigate that and provide him with an answer.FootnoteLink
Wel, diolchaf i'r Aelod am y pwynt yna. Bydd yn gwybod bod amseroedd ymateb ambiwlansys ym Mhowys ymhlith y gorau yng Nghymru yn gyffredinol. Y llynedd ym Mhowys, pedwar munud 37 eiliad oedd yr amser aros safonol ar gyfer galwad goch a galwadau oren oedd yr amseroedd ymateb gorau yng Nghymru gyfan. Ond mae'n gwneud pwynt pwysig am amseroedd trosglwyddo ac mae gwaith yn cael ei wneud yn bwrpasol iawn trwy'r prif gomisiynydd ambiwlans i wella amseroedd trosglwyddo yn yr ysbytai hynny yng Nghymru lle mae hynny wedi bod yn destun pryder. Nid oeddwn i'n ymwybodol o'r pwynt a godwyd gan yr Aelod am Amwythig a Telford. Wrth gwrs, bydd fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog iechyd, yn ymchwilio i hynny ac yn rhoi ateb iddo.FootnoteLink
First Minister, last month, over 10,000 people waited more than 30 minutes for an ambulance response to an amber call. Two weeks ago, a friend of mine, a constituent, waited almost three hours for an emergency response following a suspected stroke. I'm sure you'll agree with me that this is unacceptable. First Minister, when can the people of Wales expect to see an end to waits of more than 30 minutes for an ambulance or emergency response?
Prif Weinidog, y mis diwethaf, bu dros 10,000 o bobl yn aros mwy na 30 munud am ymateb ambiwlans i alwad oren. Bythefnos yn ôl, arhosodd cyfaill i mi, un o'm hetholwyr, bron i dair awr am ymateb brys yn dilyn amheuaeth o strôc. Rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno â mi bod hyn yn annerbyniol. Prif Weinidog, pryd all pobl Cymru ddisgwyl gweld terfyn ar amseroedd aros o fwy na 30 munud am ymateb ambiwlans neu frys?
Well, Llywydd, the all-Wales amber standard response is actually 26 minutes and 42 seconds. We have a plan following a report into amber waits. It made nine specific recommendations and there is now an implementation plan to take all of those recommendations forward. There is a particular focus on stroke because stroke patients depend not simply on speed of response but they depend on the nature of the response that is made both in the ambulance and then with the handover, based on what the ambulance staff have been able to do, so that that can be built on rapidly when patients arrive at their destination. So, I take seriously the point the Member has made about waits when people have had a stroke, but it is recognised in the report that was commissioned into amber calls, and there are particular actions that are being developed to make sure that stroke sufferers in Wales have both a timely response through the ambulance service but also a response that is equipped to deliver the immediate response that we know makes a significant difference to their long-term prospects of recovery.
Wel, Llywydd, 26 munud a 42 eiliad yw ymateb oren safonol Cymru gyfan mewn gwirionedd. Mae gennym ni gynllun yn dilyn adroddiad ar arosiadau oren. Gwnaeth naw argymhelliad penodol a cheir cynllun gweithredu erbyn hyn i fwrw ymlaen â phob un o'r argymhellion hynny. Ceir pwyslais arbennig ar gleifion strôc gan fod cleifion strôc yn dibynnu nid yn unig ar gyflymder yr ymateb ond maen nhw'n dibynnu ar natur yr ymateb a wneir yn yr ambiwlans ac yna gyda'r trosglwyddiad, yn seiliedig ar yr hyn y mae'r staff ambiwlans wedi gallu ei wneud, fel y gellir adeiladu ar hynny'n gyflym pan fydd cleifion yn cyrraedd pen eu taith. Felly, rwy'n cymryd o ddifrif y pwynt y mae'r Aelod wedi ei wneud ynghylch amseroedd aros pan fydd pobl wedi cael strôc, ond fe'i cydnabyddir yn yr adroddiad a gomisiynwyd ar alwadau oren, a cheir camau penodol sy'n cael eu datblygu i wneud yn siŵr bod dioddefwyr strôc yng Nghymru yn cael ymateb prydlon drwy'r gwasanaeth ambiwlans ond hefyd ymateb sydd wedi ei baratoi i ddarparu'r ymateb uniongyrchol y gwyddom ei fod yn gwneud gwahaniaeth sylweddol i'w rhagolygon hirdymor o wella.
4. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud o berfformiad economaidd Cymru dros yr ugain mlynedd diwethaf? OAQ54217
4. What assessment has the First Minister made of Wales's economic performance over the past twenty years? OAQ54217
Llywydd, amongst the achievements of economic performance since devolution we have 300,000 more people in work than we did in 1999 and more active enterprises here in Wales than at any time during that period.
Llywydd, ymhlith y llwyddiannau o ran perfformiad economaidd ers datganoli mae gennym ni 300,000 yn fwy o bobl mewn gwaith nag yr oedd gennym ni ym 1999 a mwy o fentrau gweithredol yma yng Nghymru nag ar unrhyw adeg yn ystod y cyfnod hwnnw.
I thank the First Minister for his answer, but when judged by all normal parameters—GVA, GDP or productivity—we see that Wales appears to be performing less well than any other region of the UK apart from the north-west of England. Does the First Minister agree that this runs contrary to the ambitions laid out in the Government's 'Prosperity for All' economic action plan?
Diolchaf i'r Prif Weinidog am ei ateb, ond o farnu yn erbyn yr holl baramedrau arferol—GYG, CMG neu gynhyrchiant—rydym ni'n gweld ei bod yn ymddangos nad yw Cymru'n perfformio cystal ag unrhyw ranbarth arall yn y DU ar wahân i ogledd-orllewin Lloegr. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno bod hyn yn mynd yn groes i'r uchelgeisiau a nodwyd yng nghynllun gweithredu economaidd 'Ffyniant i Bawb' y Llywodraeth?
Well, I'm afraid the assertions made by the Member simply aren't true, Llywydd. As well as having unemployment down faster than the rest of the United Kingdom, employment rising faster than the rest of the United Kingdom, and inactivity rates down more than the rest of the United Kingdom, Welsh productivity since 2011 has been the fastest in growth of all UK countries and regions. So, I just don't accept the assertions that the Member makes, but I do say this to him: that if the plans of his party were ever to come to fruition and this country were to leave the European Union without a deal on 31 October, then all the gains that have been made during the devolution period will be under renewed and very significant threat.
Wel, mae gen i ofn nad yw'r haeriadau a wnaed gan yr Aelod yn wir, Llywydd. Yn ogystal â bod wedi gostwng diweithdra yn gynt na gweddill y Deyrnas Unedig, mae cyflogaeth yn codi'n gynt na gweddill y Deyrnas Unedig, ac mae cyfraddau anweithgarwch wedi gostwng mwy na gweddill y Deyrnas Unedig, cynhyrchiant Cymru ers 2011 fu'r twf cyflymaf o holl wledydd a rhanbarthau'r DU. Felly, nid wyf i'n derbyn yr haeriadau y mae'r Aelod yn eu gwneud, ond fe ddywedaf hyn wrtho: pe byddai cynlluniau ei blaid ef fyth yn dwyn ffrwyth a phe byddai'r wlad hon yn gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb ar 31 Hydref, yna bydd yr holl enillion a wnaed yn ystod y cyfnod datganoli o dan fygythiad o'r newydd a hwnnw'n fygythiad sylweddol iawn.
First Minister, can I congratulate your Deputy Minister for Economy and Transport for the refreshing honesty that he displayed last month when he admitted that your Government and, indeed, the predecessor Labour Governments did not have a clue what they were doing on the economy? Now, I understand that he's since apologised for those comments and backtracked on them. He's not the only person to climb down from comments that he's made previously, and we saw some yesterday in north Wales, but that sort of honesty is what we like from our politicians.
Now, one of the areas that has really suffered quite a lot over recent years is north Wales, and one of the reasons that the economy in north Wales has been suffering is because of the A55 trunk road and its lack of capacity to be able to shift traffic along it, particularly in our peak holiday periods. Can I ask the First Minister whether, given the fact that you have decided no longer to spend significant sums of money on the M4 relief road, you will look at investing in our key artery in north Wales, the A55, to ensure that it is fit for purpose and it can cope with the increasing traffic that we're seeing in north Wales as a result of people being attracted to come and visit us and to do business there?
Prif Weinidog, a gaf i longyfarch eich Dirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth am y gonestrwydd amheuthun a ddangosodd y mis diwethaf pan gyfaddefodd nad oedd gan eich Llywodraeth nac, yn wir, y Llywodraethau Llafur blaenorol unrhyw syniad o beth yr oedden nhw'n ei wneud o ran yr economi? Nawr, rwy'n deall ei fod wedi ymddiheuro ers hynny am y sylwadau hynny ac wedi eu hailfeddwl. Nid ef yw'r unig berson i gefnu ar sylwadau y mae wedi eu gwneud yn y gorffennol, a gwelsom rai ddoe yn y gogledd, ond y math yna o onestrwydd yr ydym ni'n ei hoffi gan ein gwleidyddion.
Nawr, un o'r ardaloedd sydd wedi dioddef cryn dipyn dros y blynyddoedd diwethaf yw'r gogledd, ac un o'r rhesymau y mae'r economi yn y gogledd wedi dioddef yw oherwydd cefnffordd yr A55 a'i diffyg capasiti i allu symud traffig ar ei hyd, yn enwedig yn ystod ein cyfnodau gwyliau brig. A gaf i ofyn i'r Prif Weinidog a wnewch chi, o gofio'r ffaith eich bod wedi penderfynu peidio â gwario symiau sylweddol o arian ar ffordd liniaru'r M4 mwyach, ystyried buddsoddi yn ein prif wythïen allweddol yn y gogledd, yr A55, i sicrhau ei bod yn addas i'w diben ac yn gallu ymdopi â'r traffig cynyddol yr ydym ni'n ei weld yn y gogledd o ganlyniad i'r ffaith bod pobl yn cael eu denu i ymweld â ni ac i gyflawni busnes yno?
Llywydd, it's always disappointing to me when a local Member talks down the achievements of their part of Wales. North Wales has higher employment rates than the whole of Wales and the whole of the United Kingdom, it has lower unemployment rates than Wales and the whole of the United Kingdom and its economy in many ways is a thriving economy, from Airbus in the north-east to the very encouraging tourism figures in which north Wales leads Wales this year. Of course infrastructure is important; it's why we carried out the resilience survey of the A55 and are putting into implementation the recommendations of that. We continue to invest significantly in transport infrastructure in north Wales, whether that is the Flintshire corridor in the north-east or the bypass at Caernarfon in the north-west.
Llywydd, mae bob amser yn siomedig i mi pan fydd Aelod lleol yn bychanu cyflawniadau ei ran ef o Gymru. Mae gan y gogledd gyfraddau cyflogaeth uwch na Chymru gyfan a'r Deyrnas Unedig gyfan, mae ganddo gyfraddau diweithdra is na Chymru a'r Deyrnas Unedig gyfan ac mae ei economi mewn sawl ffordd yn economi sy'n ffynnu, o Airbus yn y gogledd-ddwyrain i'r ffigyrau twristiaeth calonogol iawn lle mae'r gogledd yn arwain Cymru eleni. Wrth gwrs, mae seilwaith yn bwysig; dyna pam y cynhaliwyd yr arolwg cydnerthedd o'r A55 gennym ac rydym ni'n gweithredu argymhellion hwnnw. Rydym ni'n parhau i fuddsoddi'n sylweddol mewn seilwaith trafnidiaeth yn y gogledd, boed hwnnw'n goridor sir y Fflint yn y gogledd-ddwyrain neu'r ffordd osgoi yng Nghaernarfon yn y gogledd-orllewin.
5. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am Cymunedau Gwledig Llywodraeth Cymru - Rhaglen Datblygu Gwledig 2014-2020? OAQ54210
5. Will the First Minister provide an update on the Welsh Government's Rural Communities - Rural Development Programme 2014-2020? OAQ54210
I thank Joyce Watson for that, Llywydd. The programme continues to make good progress with 80 per cent of RDP funding already committed, providing almost £700 million to projects. We expect to achieve full commitment of the programme by the end of 2020.
Diolchaf i Joyce Watson am hynna, Llywydd. Mae'r rhaglen yn parhau i wneud cynnydd da gydag 80 y cant o gyllid y rhaglen datblygu gwledig eisoes wedi ei ddyrannu, gan ddarparu bron i £700 miliwn i brosiectau. Rydym ni'n disgwyl cyflawni ymrwymiad llawn y rhaglen erbyn diwedd 2020.
Thank you. I know that that funding is making a real difference to the community that I serve. One of those projects that do benefit from the investment is Connecting Communities in Wales. It is being delivered through the Community Transport Association and funded through the rural development programme. From what I gather, those delivering projects are able to apply for funding to deliver those very local transport solutions. The Community Transport Association have contacted me as they're currently in the process of trying to extend their Wheels 2 Work scooter scheme in north Pembrokeshire that allows people who have no transport whatsoever to get on a scooter and go to work. But what they have informed me is that the process itself—not necessarily the application, but the process in which that application is being dealt with—is now holding the whole project in jeopardy, because those people who had originally signed up to helping them are now walking away because of the lateness in that money coming forward. So, my question to you, First Minister, is: does the Welsh Assembly Government know about any delays that are causing this to happen? And would you use your good offices at least to look at what it is that's causing this block to what is a very good scheme and has been operating in the past?
Diolch. Gwn fod y cyllid hwnnw'n gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i'r gymuned yr wyf i'n ei gwasanaethu. Un o'r prosiectau hynny sy'n elwa ar y buddsoddiad yw Cysylltu Cymunedau yng Nghymru. Mae'n cael ei ddarparu drwy'r Gymdeithas Cludiant Cymunedol ac yn cael ei ariannu drwy'r rhaglen datblygu gwledig. O'r hyn yr wyf i'n ei ddeall, caiff y rhai sy'n darparu prosiectau wneud cais am gyllid i ddarparu'r atebion trafnidiaeth lleol iawn hynny. Mae'r Gymdeithas Cludiant Cymunedol wedi cysylltu â mi gan eu bod nhw wrthi'n ceisio ymestyn eu cynllun sgwter Wheels 2 Work yng ngogledd sir Benfro sy'n galluogi pobl sydd heb drafnidiaeth o gwbl i fynd ar sgwter a mynd i'r gwaith. Ond yr hyn y maen nhw wedi ei ddweud wrthyf yw bod y broses ei hun—nid y cais o reidrwydd, ond y broses ar gyfer ymdrin â'r cais hwnnw—bellach yn rhoi'r prosiect cyfan yn y fantol, gan fod y bobl hynny a oedd wedi ymrwymo'n wreiddiol i'w helpu bellach yn cerdded i ffwrdd oherwydd pa mor hwyr y mae'r arian hwnnw'n cael ei gyflwyno. Felly, fy nghwestiwn i chi, Prif Weinidog, yw: a yw Llywodraeth Cynulliad Cymru yn gwybod am unrhyw oedi sy'n achosi i hyn ddigwydd? Ac a wnewch chi ddefnyddio eich cymwynasgarwch i o leiaf ymchwilio i'r hyn sy'n achosi'r rhwystr hwn i'r hyn sy'n gynllun da iawn ac sydd wedi bod yn gweithredu yn y gorffennol?
Well, Llywydd, I thank Joyce Watson for drawing attention to the innovative work that goes on in community transport, particularly in south-west Wales. There are a series of initiatives that have been taken in that part of Wales, which allow us to build on those as we develop further ideas in community transport that can be applied elsewhere in the nation. It is important, isn't it, Llywydd, always to remind Members that this is public money that is being invested, that it has to be accounted for properly and that sometimes there are requirements that we have to insist upon from people who are the recipients of that public money before that money can be released to them. I'm not directly aware of the Wheels 2 Work scooter scheme, although it sounds a very interesting idea, and if the Member wishes to write to me with further details of the delays, as the programme sees it, then of course I will be very happy to investigate them.
Wel, Llywydd, hoffwn ddiolch i Joyce Watson am dynnu sylw at y gwaith arloesol sy'n cael ei wneud ym maes trafnidiaeth gymunedol, yn enwedig yn y de-orllewin. Ymgymerwyd â chyfres o fentrau yn y rhan honno o Gymru, sy'n caniatáu i ni adeiladu ar y rheini wrth i ni ddatblygu rhagor o syniadau ym maes trafnidiaeth gymunedol y gellir eu defnyddio mewn mannau eraill yn y wlad. Mae'n bwysig, onid yw, Llywydd, i atgoffa Aelodau bob amser mai arian cyhoeddus yw hwn sy'n cael ei fuddsoddi, bod yn rhaid rhoi cyfrif amdano'n briodol a bod gofynion, weithiau, y mae'n rhaid i ni eu mynnu gan bobl sy'n derbyn yr arian cyhoeddus hwnnw cyn y gellir rhyddhau'r arian hwnnw iddynt. Nid wyf i'n ymwybodol yn uniongyrchol o gynllun sgwter Wheels 2 Work, er ei fod yn swnio'n syniad diddorol iawn, ac os hoffai'r Aelod ysgrifennu ataf gyda rhagor o fanylion am yr oedi, fel y mae'r rhaglen yn ei weld, yna wrth gwrs byddaf yn hapus iawn i ymchwilio iddynt.
First Minister, you were quite right to identify that this is public money, and scrutiny is required to make sure that it delivers value for money, but one scheme that has proved problematic with the rural development scheme—and I have raised it with the Minister as well—is the woodland grant scheme. It is a very bureaucratic scheme. People have open windows when they can plant in the season; it's not something where you can plant trees 12 months of the year. And I'd be grateful, if you do have an understanding of that particular scheme, whether you would indicate whether you are satisfied with the progress that's been made getting money out the door, as it were. Or does this scheme need a review so that the Government can get back on track with its own target of 100,000 hectares of woodland to be planted in Wales by 2030?
Prif Weinidog, roeddech chi yn llygad eich lle i nodi mai arian cyhoeddus yw hwn, ac mae angen craffu i wneud yn siŵr ei fod yn sicrhau gwerth am arian, ond un cynllun sydd wedi achosi problemau gyda'r cynllun datblygu gwledig—ac rwyf i wedi ei godi gyda'r Gweinidog hefyd—yw'r cynllun grantiau coetir. Mae'n gynllun biwrocrataidd iawn. Mae gan bobl adegau penodol pryd y gallan nhw blannu yn ystod y tymor; nid yw'n rhywbeth lle gallwch chi blannu coed 12 mis y flwyddyn. A byddwn yn ddiolchgar, os oes gennych chi ddealltwriaeth o'r cynllun penodol hwnnw, pe byddech chi'n nodi pa un a ydych chi'n fodlon ar y cynnydd a wnaed o ran cael arian allan drwy'r drws, fel petai. Neu a oes angen adolygiad o'r cynllun hwn fel y gall y Llywodraeth gael yn ôl ar y trywydd iawn gyda'i tharged ei hun o 100,000 hectar o goetir i'w blannu yng Nghymru erbyn 2030?
Llywydd, we are very determined that we will increase the rate at which woodland in Wales is planted. We want to make full use of that woodland grant scheme, and where there are inefficiencies in the way that it operates, we are very keen indeed to eliminate them. Let me cheer the Member up briefly by saying that if there is any silver lining to Brexit, it may be that if the United Kingdom—and it's an 'if', isn't it—leaves the European Union and we have the administration of funds in our own hands, we recognise that there are some ways in which we might be able to administer those funds that would make it easier for money to leave the Welsh Government and to be deployed for the purposes for which we intend it to make a difference.
Llywydd, rydym ni'n benderfynol iawn y byddwn yn cynyddu'r gyfradd o blannu coetir yng Nghymru. Rydym ni eisiau gwneud defnydd llawn o'r cynllun grant coetiroedd hwnnw, ac os oes aneffeithlonrwydd yn y modd y mae'n gweithredu, rydym ni'n awyddus dros ben i gael gwared ar hynny. Gadewch i mi godi calon yr Aelod am ychydig trwy ddweud, os oes unrhyw ymyl arian i Brexit, efallai mai hwnnw yw os bydd Deyrnas Unedig—ac 'os' yw hynny onid e—yn gadael yr Undeb Ewropeaidd a bod gweinyddu cyllid yn ein dwylo ein hunain, rydym ni'n cydnabod bod rhai ffyrdd y gallem ni weinyddu'r arian hwnnw a fyddai'n ei gwneud yn haws i arian adael Llywodraeth Cymru a chael ei ddefnyddio at y dibenion lle'r ydym ni'n bwriadu iddo wneud gwahaniaeth.
6. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wella canlyniadau addysgol plant ag anghenion addysgol arbennig? OAQ54212
6. What action is the Welsh Government taking to improve the educational outcomes for children with special educational needs? OAQ54212
Llywydd, equity and inclusion are at the heart of our national mission for education. We are committed to ensuring all learners experience a high standard of education and reach their full potential. This is the purpose of this Assembly's Additional Learning Needs and Education Tribunal (Wales) Act 2018.
Llywydd, mae tegwch a chynhwysiant yn ganolog i'n cenhadaeth genedlaethol ar gyfer addysg. Rydym ni wedi ymrwymo i sicrhau bod pob dysgwr yn cael addysg o safon uchel ac yn gwireddu ei lawn botensial. Dyma ddiben Deddf Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 2018 y Cynulliad hwn.
First Minister, Welsh Government figures show that children with special educational leads are being significantly over-represented in permanent and temporary exclusion from Welsh schools. Pupils with SEN made up to 60 per cent of all permanent exclusions from maintained schools in Wales, despite being only 23 per cent of the school population. These figures suggest that exclusions are not being used as a matter of last resort for children with SEN, but as a norm. Does the First Minister agree that there is an urgent need for overhauling how the educational staff deal with pupils who have special educational needs who are disruptive and to work with schools and local authorities to get the number of exclusions down in Wales? Thank you.
Prif Weinidog, mae ffigurau Llywodraeth Cymru yn dangos bod plant ag anghenion addysgol arbennig yn cael eu gorgynrychioli'n sylweddol mewn gwaharddiadau parhaol a thros dro o ysgolion yng Nghymru. Roedd disgyblion ag AAA yn cynrychioli 60 y cant o'r holl waharddiadau parhaol o ysgolion a gynhelir yng Nghymru, er eu bod ddim ond yn 23 y cant o boblogaeth ysgolion. Mae'r ffigurau hyn yn awgrymu nad yw gwaharddiadau yn cael eu defnyddio fel dewis olaf ar gyfer plant sydd ag AAA, ond fel norm. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno bod angen brys i weddnewid sut y mae'r staff addysgol yn ymdrin â disgyblion ag anghenion addysgol arbennig sy'n aflonyddgar ac i weithio gydag ysgolion ac awdurdodau lleol i leihau nifer y gwaharddiadau yng Nghymru? Diolch.
Llywydd, I share the Member's concern, and I know that the education Minister does as well, at the over-representation amongst school exclusions of pupils with additional learning needs. It's partly why we are investing £20 million to prepare the system and staff for the new regime that flows from the Act that was put on the statute book in this Chamber, and, in doing so, we certainly look to those figures to see a reduction in the proportion of school exclusion that comes from pupils that have those additional learning needs.
Llywydd, rwyf i'n rhannu pryder yr Aelod, a gwn fod y Gweinidog addysg yn gwneud hynny hefyd, ynghylch gorgynrychiolaeth y disgyblion sydd ag anghenion dysgu ychwanegol ymhlith gwaharddiadau o ysgolion. Dyna'n rhannol pam yr ydym ni'n buddsoddi £20 miliwn i baratoi'r system a'r staff ar gyfer y gyfundrefn newydd sy'n deillio o'r Ddeddf a roddwyd ar y llyfr statud yn y Siambr hon, a, thrwy wneud hynny, rydym ni'n sicr yn disgwyl gweld gostyngiad yn y ffigurau hynny o ran cyfran y gwaharddiadau o'r ysgol sy'n dod o blith disgyblion sydd â'r anghenion dysgu ychwanegol hynny.
First Minister, whilst I appreciate very much the legislation that Welsh Government's put into place to ensure that families are able to benefit from the additional learning needs support that they should be getting, we still get many letters from constituents expressing the challenges they face on a daily basis in being able to ensure that their children can get access to that support. Last week, I had a constituent who contacted me and said they had a diagnosis for their child, but they were getting difficulties in getting the local authority to actually deliver the support that diagnosis identified. Now, one of the important things, therefore, we need to ensure is that, whilst we put the legislation in place, we are able to ensure and enforce that that legislation is delivered by local authorities so that families no longer have to face the challenges that the legislation was there to change. Would you therefore look in the Welsh Government and see how we can actually ensure local authorities deliver the support needed when a child has a diagnosis, has those needs identified but, in a situation like this—he's going into a new school in September and doesn't know whether the support that has been given in a statement will be given to him yet.
Prif Weinidog, er fy mod i'n gwerthfawrogi'n fawr iawn y ddeddfwriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi ei chyflwyno i sicrhau bod teuluoedd yn gallu elwa ar y cymorth anghenion dysgu ychwanegol y dylen nhw fod yn ei gael, rydym ni'n dal i gael llawer o lythyrau gan etholwyr yn cyfleu'r heriau y maen nhw'n eu hwynebu yn feunyddiol o ran gallu sicrhau bod eu plant yn gallu cael gafael ar y cymorth hwnnw. Yr wythnos diwethaf, cefais etholwr a gysylltodd â mi i ddweud ei fod wedi cael diagnosis ar gyfer ei blentyn, ond yn cael anawsterau o ran cael yr awdurdod lleol i ddarparu'r cymorth a nodwyd yn y diagnosis. Nawr, un o'r pethau pwysig, felly, y mae angen i ni sicrhau, tra ein bod ni'n rhoi'r ddeddfwriaeth ar waith, yw ein bod ni'n gallu sicrhau a gorfodi bod y ddeddfwriaeth honno yn cael ei darparu gan awdurdodau lleol fel nad oes yn rhaid i deuluoedd wynebu mwyach yr heriau yr oedd y ddeddfwriaeth yno i'w newid. A wnewch chi edrych felly yn Llywodraeth Cymru i weld sut y gallwn ni sicrhau mewn gwirionedd bod awdurdodau lleol yn darparu'r cymorth sydd ei angen pan fydd plentyn yn cael diagnosis, yn cael nodi'r anghenion hynny ond, mewn sefyllfa fel hon—mae'n mynd i ysgol newydd ym mis Medi ac nid yw'n gwybod hyd yn hyn pa un a fydd y cymorth a roddwyd mewn datganiad yn cael ei roi iddo.
Well, Llywydd, as David Rees knows, I know the Act itself is to be phased in from September of this year, so the Act is not yet—September of next year, I beg your pardon. So, the Act is not yet delivering the benefits that it's designed to achieve and which were endorsed on the floor of the Assembly. There is a mandatory phased introduction of the Act from September 2020—that's why we are upskilling the profession in advance of it.
The point, I think, that I want to underline in what the Member says is that there is an existing regime, and local authorities must comply with that existing regime. They have legal duties that they must discharge, and we have asked the five transformation leads that we have appointed to help smooth the path to the new regime to emphasise to local authorities their continuing obligations to meet the needs of young people with additional learning needs under the existing system right through until the new regime begins to make its impact.
Wel, Llywydd, fel y mae David Rees yn gwybod, gwn y bydd y Ddeddf ei hun yn cael ei chyflwyno'n raddol o fis Medi eleni ymlaen, felly nid yw'r Ddeddf eto—Medi y flwyddyn nesaf, mae'n ddrwg gen i. Felly, nid yw'r Ddeddf yn cynnig y manteision y bwriedir iddi eu cynnig ac a gymeradwywyd ar lawr y Cynulliad hyd yma. Ceir cyflwyniad graddol gorfodol o'r Ddeddf o fis Medi 2020—dyna pam yr ydym ni'n uwchsgilio'r proffesiwn ymlaen llaw.
Y pwynt, rwy'n credu, yr wyf i eisiau ei danlinellu yn yr hyn y mae'r Aelod yn ei ddweud yw bod trefn bresennol, ac mae'n rhaid i awdurdodau lleol gydymffurfio â'r drefn bresennol honno. Mae ganddyn nhw ddyletswyddau cyfreithiol y mae'n rhaid iddyn nhw eu cyflawni, ac rydym ni wedi gofyn i'r pum arweinydd gweddnewid yr ydym ni wedi eu penodi i helpu i hwyluso'r llwybr at y drefn newydd i bwysleisio i awdurdodau lleol eu rhwymedigaethau parhaus i ddiwallu anghenion pobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol o dan y system bresennol yn ystod yr holl gyfnod tan y bydd y drefn newydd yn dechrau cael effaith.
7. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ddarparu'r cynllun Arbed yng Nghanol De Cymru? OAQ54213
7. Will the First Minister provide an update on the delivery of the Arbed scheme in South Wales Central? OAQ54213
Llywydd, over its lifetime, to date, Arbed has delivered schemes in South Wales Central to tackle fuel poverty benefiting over 3,000 properties. There are nine schemes in development for this year, in all parts of the region.
Llywydd, yn ystod ei oes, hyd yn hyn, mae Arbed wedi darparu cynlluniau yng Nghanol De Cymru i fynd i'r afael â thlodi tanwydd sydd wedi bod o fudd i dros 3,000 o gartrefi. Mae naw cynllun yn cael eu datblygu ar gyfer eleni, ym mhob rhan o'r rhanbarth.
First Minister, there's an old joke about how many people it takes to change a light bulb, but the question should be: what does it cost your Welsh Labour Government to change a light bulb in Wales? The answer is up to £245 under Labour's Arbed scheme, because that is what contractors have been encouraged to charge for 'soft' lighting measures—in effect, changing light bulbs. And for water measures, which simply involves screwing an aerator into a tap, less than a couple of minutes' work, the price is up to £124. Are you also aware that your Government, in the fight against climate change, is paying Arbed to change boilers that can basically be brand-new, and they're installing less energy-efficient boilers? And that's the contractors themselves telling me that. This is because, once an area is identified for Arbed support, every house in the area is eligible to apply, with no due diligence, regardless of circumstances. So, I would say that your due diligence on Arbed is an embarrassment. People in Wales are struggling, facing costs across the board, and yet your Government is paying £240 to change one of these—up to £240, and £124 for an aerator. Do you acknowledge these figures? How can you justify them? And will you now launch an inquiry?
Prif Weinidog, ceir hen jôc am faint o bobl y mae'n ei gymryd i newid bwlb golau, ond yr hyn y dylai'r cwestiwn fod yw: beth mae'n ei gostio i'ch Llywodraeth Lafur Cymru chi newid bwlb golau yng Nghymru? Yr ateb yw hyd at £245 o dan gynllun Arbed Llafur, oherwydd dyna'r hyn y mae contractwyr wedi cael eu hannog i'w godi am fesurau goleuo 'ysgafn'—newid bylbiau golau i bob pwrpas. Ac ar gyfer mesurau dŵr, sy'n golygu'n syml sgriwio awyrydd ar dap, llai nag ychydig funudau o waith, mae'r pris hyd at £124. A ydych chi hefyd yn ymwybodol bod eich Llywodraeth chi, yn y frwydr yn erbyn y newid yn yr hinsawdd, yn talu Arbed i newid bwyleri a all fod yn newydd sbon fwy neu lai, a'u bod yn gosod bwyleri sy'n arbed llai o ynni? A'r contractwyr eu hunain sy'n dweud hynny wrthyf i. Mae hyn oherwydd, ar ôl i ardal gael ei nodi ar gyfer cymorth Arbed, mae pob tŷ yn yr ardal yn gymwys i wneud cais, heb unrhyw ddiwydrwydd dyladwy, waeth beth fo'r amgylchiadau. Felly, byddwn i'n dweud bod eich diwydrwydd dyladwy ar Arbed yn gywilyddus. Mae pobl yng Nghymru mewn trafferthion, yn wynebu costau o bob cwr, ac eto mae eich Llywodraeth yn talu £240 i newid un o'r rhain—hyd at £240, a £124 am awyrydd. A ydych chi'n cydnabod y ffigurau hyn? Sut y gallwch chi eu cyfiawnhau? Ac a wnewch chi lansio ymchwiliad nawr?
Llywydd, the Arbed contract was extensively scrutinised on the floor of this Assemby. The award of the contract was challenged by Members of this Assembly. Meetings were organised and reports produced in order to giver confidence to Members of the Assembly that the contract had been properly awarded, and that it would continue to add to the 54,000 homes in Wales that, as a result of the Arbed scheme, are now prospering as a result of it, and that 6,000 more homes in Wales will benefit from Arbed 3. That is the big picture here. There are families who were living in fuel poverty that are not living in fuel poverty today. They were people who were living in unacceptable conditions. They now live in homes that are well insulated and well heated. I think that's a matter to be proud of. I understand that the Member doesn't.FootnoteLink
Llywydd, craffwyd yn helaeth ar gontract Arbed ar lawr y Cynulliad hwn. Heriwyd dyfarniad y contract gan Aelodau'r Cynulliad hwn. Trefnwyd cyfarfodydd a lluniwyd adroddiadau er mwyn rhoi hyder i Aelodau'r Cynulliad bod y contract wedi ei ddyfarnu'n briodol, ac y byddai'n parhau i ychwanegu at y 54,000 o gartrefi yng Nghymru sydd, o ganlyniad i'r cynllun Arbed, yn ffynnu erbyn hyn o ganlyniad iddo, a bydd 6,000 yn fwy o gartrefi yng Nghymru yn elwa ar Arbed 3. Dyna'r darlun mawr yn y fan yma. Mae teuluoedd a oedd yn byw mewn tlodi tanwydd nad ydyn nhw'n byw mewn tlodi tanwydd heddiw. Roedden nhw'n bobl a oedd yn byw o dan amodau annerbyniol. Maen nhw bellach yn byw mewn cartrefi sydd wedi eu hinsiwleiddio'n dda ac wedi eu cynhesu'n dda. Rwyf i'n credu bod hwnnw'n fater i ymfalchïo ynddo. Rwyf i'n deall nad yw'r Aelod yn gwneud hynny.FootnoteLink
8. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am sut y byddai banc cymunedol i Gymru o fudd i gymunedau yng Nghaerffili? OAQ54232
8. Will the First Minister make a statement on how a community bank for Wales would benefit communities in Caerphilly? OAQ54232
Llywydd, bank closures continue to have a detrimental impact on access to banking services for individuals, communities and small and medium-sized enterprises across Wales. Community banks have a potentially important role in regionalising and localising financial flows, and to continue the provision of banking services in communities such as Caerphilly.
Llywydd, mae cau banciau yn parhau i gael effaith niweidiol ar fynediad at wasanaethau bancio i unigolion, cymunedau a busnesau bach a chanolig eu maint ledled Cymru. Efallai y bydd gan fanciau cymunedol swyddogaeth bwysig o ran rhanbarthu a lleoleiddio llifau ariannol, a pharhau'r ddarpariaeth o wasanaethau bancio mewn cymunedau fel Caerffili.
On Wednesday last week, Lloyds Banking Group announced that they were closing their branch in Bargoed in my constituency. Previously, HSBC have pulled out, NatWest have closed their branch in Ystrad Mynach, and Barclays have closed their branch in Nelson. We are seeing a desertion of the northern Valleys by the commercial banks. Only a few weeks ago, we held, with the Welsh Government, in Bargoed, a business advice and support surgery for the community of Bargoed, not only to showcase what Bargoed can do but also to support those businesses that want to grow. So, this makes Lloyds's decision even more grimly ironic.
The Economy, Infrastructure and Skills Committee is currently exploring this very issue, and particularly a community bank. So, with that in mind, could he outline what benefit a community bank will have specifically for a community like Bargoed? Also, how will that community benefit be spread across the constituency? To also be clear: is this a Welsh Government policy, to support a community bank?
Ddydd Mercher yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd Lloyds Banking Group eu bod yn cau eu cangen ym Margoed yn fy etholaeth i. Yn flaenorol, mae HSBC wedi tynnu allan, mae NatWest wedi cau eu cangen yn Ystrad Mynach, ac mae Barclays wedi cau eu cangen yn Nelson. Rydym ni'n gweld y banciau masnachol yn cefnu ar ardal ogleddol y cymoedd. Dim ond ychydig wythnosau yn ôl, cynhaliwyd gennym, gyda Llywodraeth Cymru, ym Margoed, gymhorthfa cyngor a chymorth busnes i gymuned Bargoed, nid yn unig i ddangos yr hyn y gall Bargoed ei wneud ond hefyd i gynorthwyo'r busnesau hynny sydd eisiau tyfu. Felly, mae hyn yn gwneud penderfyniad Lloyd's hyd yn oed yn fwy llym ac eironig.
Mae Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau wrthi'n archwilio'r union fater hwn ar hyn o bryd, a banc cymunedol yn arbennig. Felly, gyda hynny mewn golwg, a allai amlinellu pa fudd a gaiff banc cymunedol yn benodol ar gyfer cymuned fel Bargoed? Hefyd, sut y caiff y budd cymunedol hwnnw ei ledaenu ar draws yr etholaeth? I fod yn eglur hefyd: a yw hwn yn bolisi Llywodraeth Cymru, sef cefnogi banc cymunedol?
Llywydd, it certainly is a Welsh Government policy to support the development of a community bank for Wales. Those who have promoted it are very clear that it has to be a community bank. In that sense, ownership of it has to belong to those communities where we hope new bank branches will open. Hefin David is completely correct that conventional banking is deserting communities right across the country—250 or more bank branch closures since 2015. A community bank of the sort that we are designing—. And Hefin David and other Members who have taken an interest in this topic will want to know that there was a visit yesterday from a delegation from Wales, including a representative from my office, to Bicester, where there is a demonstration unit showing how all the technologies and user equipment needed to support the new idea of a community bank can be there for people to go and see it in operation. They came back from that visit with a renewed confidence that it would be possible to design a community bank for Wales that will focus on Welsh citizens and SMEs, not on large corporate customers, and will focus on providing those savings and loans services on which individual citizens and small businesses rely.
Llywydd, mae'n sicr yn bolisi gan Lywodraeth Cymru i gefnogi datblygiad banc cymunedol i Gymru. Mae'r rhai sydd wedi ei hyrwyddo yn eglur iawn bod yn rhaid iddo fod yn fanc cymunedol. Yn yr ystyr hwnnw, mae'n rhaid i berchnogaeth arno berthyn i'r cymunedau hynny lle'r ydym ni'n gobeithio y bydd canghennau banc newydd yn agor. Mae Hefin David yn hollol gywir bod bancio confensiynol yn cefnu ar gymunedau ledled y wlad—250 neu fwy o ganghennau banc wedi cau ers 2015. Bydd banc cymunedol o'r math yr ydym ni'n ei gynllunio—. A bydd Hefin David ac Aelodau eraill sydd wedi cymryd diddordeb yn y pwnc hwn eisiau gwybod y bu ymweliad ddoe gan ddirprwyaeth o Gymru, yn cynnwys cynrychiolydd o'm swyddfa i, i Bicester, lle ceir uned arddangos sy'n dangos sut y gall yr holl dechnolegau ac offer defnyddwyr sydd eu hangen i gefnogi'r syniad newydd o fanc cymunedol fod yno i bobl fynd i'w gweld ar waith. Daethan nhw yn ôl o'r ymweliad hwnnw gyda ffydd o'r newydd y byddai'n bosibl cynllunio banc cymunedol i Gymru a fydd yn canolbwyntio ar ddinasyddion Cymru a BBaChau, nid ar gwsmeriaid corfforaethol mawr, a bydd yn canolbwyntio ar ddarparu'r gwasanaethau cynilo a benthyca hynny y mae dinasyddion unigol a busnesau bach yn dibynnu arnynt.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a dwi'n galw ar y Trefnydd, Rebecca Evans, i wneud ei datganiad.
The next item, therefore, is the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd, Rebecca Evans, to make her statement.
Diolch, Llywydd. There is one change to this week's business. Later this afternoon, the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs will make a statement on 'Sustainable Farming and Our Land'. Draft business for the next three weeks is set out in the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Mae un newid i fusnes yr wythnos hon. Yn ddiweddarach y prynhawn yma, bydd y Gweinidog dros yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig yn gwneud datganiad am 'Ffermio Cynaliadwy a'n Tir'. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
Minister, please could I ask for a statement from the Welsh Government on what more can be done to assist our armed forces veterans suffering from post-traumatic stress disorder back into employment? Last week, I was greatly saddened to read about the case of my constituent, Mr Anthony Lock from Newport. Mr Lock is a former soldier with the Royal Welsh who was injured in two blasts in Afghanistan, and suffered from PTSD. Mr Lock has a citation for exemplary leadership and bravery and yet remains unemployed in spite of submitting hundreds of applications for jobs. He believes he is being discriminated against because he suffers from PTSD.
Further, I am also concerned that staff at job centres appear to be unaware of the armed forces champions scheme in helping veterans into work. Please could we have a statement from the Welsh Government on what more can be done to help Anthony Lock and all veterans who find themselves in a similar situation so we can repay the debt we owe them for their service to our nation and great bravery and gallantry? Thank you.
Gweinidog, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ynglŷn â beth arall y gellir ei wneud i helpu ein cyn-filwyr yn y lluoedd arfog, sy'n dioddef o anhwylder straen wedi trawma, i ddychwelyd i'r gwaith? Yr wythnos diwethaf, roedd yn dristwch mawr imi ddarllen am achos fy etholwr, Mr Anthony Lock o Gasnewydd. Mae Mr Lock yn gyn-filwr gyda'r Cymry Brenhinol a anafwyd mewn dau ffrwydrad yn Affganistan, ac a dioddefodd o PTSD. Cafodd Mr Lock glod am ei arweinyddiaeth ragorol a'i ddewrder ac eto i gyd mae'n parhau'n ddi-waith er gwaethaf cyflwyno cannoedd o geisiadau am swyddi. Mae'n credu ei fod yn destun gwahaniaethu oherwydd ei fod yn dioddef o PTSD.
Ymhellach, rwyf hefyd yn pryderu yr ymddengys fel nad yw staff mewn canolfannau gwaith yn ymwybodol o gynllun pencampwyr y lluoedd arfog o ran helpu cyn-filwyr i gael gwaith. A gawn ni ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ynghylch beth arall y gellir ei wneud i helpu Anthony Lock a'r holl gyn-filwyr sy'n eu cael eu hunain mewn sefyllfa debyg fel y gallwn ni ad-dalu'r ddyled sydd arnom iddynt am eu gwasanaeth i'n cenedl a'u dewrder mawr? Diolch.
Mohammad Asghar raises a really important issue, because we know our armed servicemen and women leave the forces with a whole myriad of skills—the leadership skills, for example, that Mohammad Asghar spoke of, which would be absolutely invaluable in the workplace. I know the Minister with responsibility for local government, who has some oversight of the armed forces champions within local government, is really passionate about this area, and is interested in looking at the way in which military skills and civilian skills need to match up better so that the individuals on leaving the armed forces are able to use the skills and qualifications that they've gained in that setting in civilian life in order to enter more smoothly into the workplace. But if there is further information to share with you, I will make sure that the Minister does so.
Mae Mohammad Asghar yn codi mater pwysig iawn. Rydym yn ymwybodol fod ein milwyr, gwrywaidd a benywaidd, yn gadael y lluoedd arfog â myrdd o sgiliau—y sgiliau arwain, er enghraifft, y soniodd Mohammad Asghar amdanyn nhw, a fyddai'n gwbl amhrisiadwy yn y gweithle. Gwn fod y Gweinidog sydd â chyfrifoldeb dros lywodraeth leol, sydd â rhywfaint o oruchwyliaeth dros bencampwyr y lluoedd arfog mewn llywodraeth leol, yn angerddol iawn am y maes hwn. Mae ganddo ddiddordeb mewn ystyried sut y mae angen i sgiliau milwrol a sgiliau sifil gyfateb yn well fel y gall yr unigolion sy'n gadael y lluoedd arfog ddefnyddio'r sgiliau a'r cymwysterau a enillwyd yno mewn bywyd sifil er mwyn hwyluso'r mynediad i'r gweithle. Ond os bydd rhagor o wybodaeth i'w rhannu â chi, byddaf yn sicrhau bod y Gweinidog yn gwneud hynny.
I have two important health matters I'd like to raise with you this afternoon. Last month, I raised my concerns that the Government had yet to open its promised gender clinic. It was expected in April of this year, following the budget agreement between Plaid Cymru and the Labour Government, and I was pleased to see the long-overdue announcement yesterday that the Welsh gender service will start seeing patients in September. This will be a major step in ensuring that our trans citizens are given access to high-standard and potentially life-saving healthcare in Wales.
However, concerns have already been raised with me about the viability of this service, with the possibility that the service will deploy psychiatrists untrained as gender clinicians to plug the resource gap. With only a week to go until recess, and no opportunity before September to scrutinise the health Minister on the new service, we need urgent assurances from that Minister that the clinic will open with adequate resources and properly trained clinicians that can provide its patients with the healthcare that they need. So, could the health Minister therefore please bring forward a written or an oral statement, or could he write to me outlining how the Government will ensure that these concerns are addressed?
I also want to raise a sensitive issue that has been brought to my attention over the weekend, from a woman in the Rhondda who lost a baby at 13 weeks into her pregnancy following a car accident. To say that this was a deeply distressing experience for her and her family would be a gross understatement. This women approached me because she has had to fight, amidst all-encompassing grief, for the right to take ownership of her baby's remains so that she could organise a funeral. After a series of errors in terms of her care, she says that persistent pressure was applied on her at the hospital for them to take responsibility for the baby's remains. She also said that neither counselling nor bereavement support was offered to her during her initial stay in hospital. She wasn't even sent home from Prince Charles Hospital with any leaflets. She has been offered these services subsequently, though she will have to travel to the Beresford clinic in Newport to receive those services, and that isn't straightforward.
I'd like this Government to outline what policy and guidance there is for hospital trusts to ensure that would-be parents like the woman who has approached me are treated with full compassion and dignity at times of such tragedy.
Mae gennyf i ddau fater iechyd pwysig yr hoffwn i eu codi gyda chi y prynhawn yma. Y mis diwethaf, lleisiais fy mhryderon nad yw'r Llywodraeth eto wedi agor y clinig rhyw a addawyd ganddi. Roedd disgwyl y byddai hynny'n digwydd ym mis Ebrill eleni, yn dilyn y cytundeb cyllideb rhwng Plaid Cymru a'r Llywodraeth Lafur, ac roeddwn i'n falch o weld y cyhoeddiad hirddisgwyliedig ddoe y bydd gwasanaeth rhyw Cymru yn dechrau gweld cleifion ym mis Medi. Bydd hwn yn gam mawr i sicrhau bod ein dinasyddion trawsrywiol yn cael cynnig gofal iechyd o safon uchel a allai, o bosibl, achub bywydau yng Nghymru.
Fodd bynnag, codwyd pryderon eisoes gyda mi ynglŷn â hyfywedd y gwasanaeth hwn, gyda'r posibilrwydd y bydd y gwasanaeth yn defnyddio seiciatryddion heb eu hyfforddi fel clinigwyr rhyw i lenwi'r bwlch adnoddau. Gyda dim ond wythnos i fynd tan y toriad, a dim cyfle cyn mis Medi i graffu ar y Gweinidog iechyd o ran y gwasanaeth newydd, mae angen sicrwydd arnom ar frys gan y Gweinidog hwnnw y bydd y clinig yn agor gydag adnoddau digonol a chlinigwyr wedi'u hyfforddi'n briodol a all ddarparu'r gofal iechyd y mae ei angen ar ei gleifion. Felly, a wnaiff y Gweinidog iechyd gyflwyno datganiad ysgrifenedig neu lafar, neu a wnaiff ysgrifennu ataf i yn amlinellu sut y bydd y Llywodraeth yn sicrhau bod y pryderon hyn yn cael sylw?
Rwyf hefyd am godi mater sensitif sydd wedi cael ei ddwyn i'm sylw dros y penwythnos, gan fenyw yn y Rhondda a gollodd faban 13 wythnos i mewn i'w beichiogrwydd ar ôl damwain car. Byddai dweud bod hyn wedi bod yn brofiad trallodus iawn iddi hi a'i theulu yn dipyn o danddatganiad. Daeth y fenyw hon ataf i gan ei bod wedi gorfod ymladd, yng nghanol galar dwys, am yr hawl i gymryd perchnogaeth o weddillion ei baban fel y gallai drefnu'r angladd. Ar ôl cyfres o gamgymeriadau o ran ei gofal, dywed hi fod llawer o bwysau wedi'i roi arni yn yr ysbyty iddyn nhw gymryd cyfrifoldeb am weddillion y baban. Dywedodd hefyd na chynigiwyd gwasanaeth cwnsela na chymorth profedigaeth iddi yn ystod ei chyfnod cyntaf yn yr ysbyty. Ni chafodd unrhyw daflenni hyd yn oed pan adawodd ysbyty'r Tywysog Siarl am adref. Mae hi wedi cael cynnig y gwasanaethau hyn wedi hynny, er y bydd yn rhaid iddi deithio i glinig Beresford yng Nghasnewydd i gael y gwasanaethau hynny, ac nid yw hynny'n hawdd.
Hoffwn i i'r Llywodraeth hon amlinellu pa bolisi ac arweiniad a geir ar gyfer ymddiriedolaethau ysbytai er mwyn sicrhau y bydd rhieni, fel y fenyw sydd wedi dod ataf i, yn cael eu trin â thosturi ac urddas llawn ar adegau o drychineb fel hyn.
Thank you for raising both of these important issues. Clearly, the experiences of your constituent are extremely distressing, and nobody should leave hospital in that kind of situation without the kind of support wrapped around them that they would need at a time like that. The health Minister has heard your comments and he'd be grateful if you would write to him with further details about the particular case so that we can look at that.
The second issue you raised related to the gender clinic. The health Minister did provide a written statement yesterday on the gender clinic, which is due to open in the autumn, but the specialist is already in place and working in the community. And the health Minister is very aware of the importance of getting the balance right between general psychology and specialist support. But if I can refer you to the statement of yesterday, and, if there are further issues following from that, I'm sure that the Minister would be happy to answer any of your questions.FootnoteLink
Diolch am godi'r ddau fater pwysig hyn. Yn amlwg, mae profiadau eich etholwraig yn peri gofid mawr, ac ni ddylai neb orfod gadael yr ysbyty mewn sefyllfa debyg, heb y fath o gefnogaeth gofleidiol y byddai ei hangen arnyn nhw ar adeg fel honno. Mae'r Gweinidog Iechyd wedi clywed eich sylwadau a byddai'n ddiolchgar petaech chi'n ysgrifennu ato gan roi rhagor o fanylion am yr achos penodol hwn er mwyn inni allu edrych ar hynny.
Roedd yr ail fater a godwyd gennych yn ymwneud â'r clinig rhyw. Darparwyd datganiad ysgrifenedig ddoe gan y Gweinidog iechyd am y clinig rhyw, sydd i fod agor yn yr hydref, ond mae'r arbenigwr eisoes yn ei le ac yn gweithio yn y gymuned. Mae'r Gweinidog iechyd yn ymwybodol iawn o bwysigrwydd cael y cydbwysedd cywir rhwng seicoleg gyffredinol a chefnogaeth arbenigol. Ond os gallaf eich cyfeirio at ddatganiad ddoe, ac os oes materion pellach yn deillio o hynny, rwy'n siŵr y byddai'r Gweinidog yn hapus i ateb unrhyw un o'ch cwestiynau.FootnoteLink
Trefnydd, last week, obviously, we're fully aware of the tragic circumstances in the rail incident in Margam in my constituency and the loss of life of two individuals. I appreciate the Deputy Minister made a statement last Wednesday on that, and I understand fully that the investigation has to take place and we will be awaiting those results. But I've been contacted by Network Rail to indicate that, tomorrow, they will be holding a minute's silence at 10 a.m. in respect of the loss of life of those two individuals, and perhaps the Welsh Government could join in that minute's silence tomorrow to mark the loss of life and the incident, and ensure that we get as much out of this to ensure that no-one who goes to work on a railway in the morning has to lose their life simply because they're doing their job.
On a second point—the steel sector; we had a presentation today on the future of the steel sector, which John Griffiths hosted. And, clearly, there's a question mark over the global implications on steel. We've also seen recently the change of Tata leadership in Tata Europe, and we also understand the global changes in steel very much. So, when we have a new incoming Prime Minister, whichever one it is, it will be a new Prime Minister, and probably a new Secretary of State. So, can I ask the Welsh Government for a statement from the Minister for Economy and Transport? And, hopefully, he will have met the new incoming Secretary of State for Business, Energy and Industrial Strategy in the summer to talk about the future of steel. Steel is crucial to the Welsh economy. It is important in my constituency, as you fully well know. And the loss of the British Steel business, or the uncertainty of the British Steel business, doesn't help the UK steel sector as we move forward. Brexit is another example of who knows what's going to happen. So, I hope that the Minister will actually have discussions during the summer recess—and I'm more than happy to have a statement during the summer recess—to discuss how the Welsh Government will be working with the UK Government to ensure that our steel sector, our steel industry, remains strong and competitive in the years ahead.
Trefnydd, yr wythnos diwethaf, yn amlwg, rydym yn gwbl ymwybodol o'r amgylchiadau trasig ar y rheilffordd ym Margam yn fy etholaeth i a'r bywydau a gollwyd gan ddau unigolyn. Rwy'n gwerthfawrogi bod y Dirprwy Weinidog wedi gwneud datganiad ddydd Mercher diwethaf am hynny, ac rwy'n deall yn iawn fod yn rhaid i'r ymchwiliad ddigwydd, a byddwn ni'n aros am y canlyniadau hynny. Ond mae Network Rail wedi cysylltu â mi i ddweud y byddan nhw, yfory, yn cynnal munud o dawelwch am 10 y bore, er parch i'r ddau unigolyn a gollodd eu bywydau. Ac efallai y gallai Llywodraeth Cymru ymuno yn y funud o dawelwch honno yfory i nodi'r bywydau a gollwyd a'r digwyddiad, ac i sicrhau ein bod yn dysgu o hyn ac na fydd unrhyw un sy'n mynd i weithio ar reilffordd yn y bore yn gorfod colli ei fywyd dim ond oherwydd ei fod yn gwneud ei waith.
A'r ail bwynt—y sector dur; cawsom gyflwyniad heddiw ar ddyfodol y sector dur, a gynhaliwyd gan John Griffiths. Ac, yn amlwg, mae marc cwestiwn dros y goblygiadau byd-eang ar ddur. Rydym hefyd wedi gweld y newid yn arweinyddiaeth Tata yn Tata Europe yn ddiweddar, ac rydym hefyd yn deall y newidiadau byd-eang mewn dur yn dda iawn. Felly, pan gawn ni Brif Weinidog newydd, p'un bynnag fydd e, bydd yn Brif Weinidog newydd, ac yn ôl pob tebyg bydd Ysgrifennydd Gwladol newydd. Felly, a gaf i ofyn i Lywodraeth Cymru am ddatganiad gan Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth? A gobeithio y bydd ef wedi cwrdd â'r Ysgrifennydd Gwladol newydd dros Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol yn yr haf i siarad am ddyfodol y diwydiant dur. Mae dur yn hanfodol i economi Cymru. Mae'n bwysig yn fy etholaeth i, fel y gwyddoch chi'n iawn. Ac nid yw colli busnes Dur Prydain, neu ansicrwydd busnes Dur Prydain, yn helpu sector dur y DU wrth inni symud ymlaen. Mae Brexit yn enghraifft arall o bwy a ŵyr beth sy'n mynd i ddigwydd. Felly, gobeithiaf y bydd y Gweinidog yn cynnal trafodaethau yn ystod toriad yr haf—a byddaf i'n fwy na pharod i gael datganiad yn ystod toriad yr haf—i drafod sut y bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau bod ein sector dur ni, ein diwydiant dur ni, yn parhau'n gryf ac yn gystadleuol yn y blynyddoedd sydd i ddod.
Thank you to David Rees for raising those issues. On the first, you know that we were deeply shocked by the news that the two Network Rail team members had lost their lives in a tragic accident. As David says, nobody goes to work and expects to lose their life in that way. It's extremely tragic. I know that there are investigations ongoing at the moment, but I will certainly speak to the Llywydd about how Welsh Government and the Assembly might most appropriately join in with that minute's silence at 10 o'clock tomorrow.
In terms of steel, there'll be, no doubt, some incoming Ministers now in the new UK Government when the new Prime Minister is in place. And it's certainly Welsh Government's intention to ensure that issues affecting Wales, and issues of importance to Wales, are very much high on the agenda, and brought very much into sharp focus for the UK Government incoming Ministers. I'll ensure that the economy Minister, as I think he naturally would, will highlight the importance of the steel industry to us.
Diolch i David Rees am godi'r materion hynny. O ran y cyntaf, fe wyddoch ein bod wedi cael ein syfrdanu'n fawr gan y newyddion fod dau aelod o dîm Network Rail wedi colli eu bywydau mewn damwain drasig. Fel y dywed David, nid oes unrhyw un yn mynd i'r gwaith ac yn disgwyl colli ei fywyd yn y ffordd honno. Mae'n hynod drasig. Gwn fod ymchwiliadau'n mynd rhagddynt ar hyn o bryd, ond byddaf yn sicr yn siarad â'r Llywydd ynghylch sut y gallai Llywodraeth Cymru a'r Cynulliad ymuno'n fwyaf priodol â distawrwydd y funud honno am 10 o'r gloch yfory.
O ran dur, yn ddiau, fe fydd rhai Gweinidogion newydd yn Llywodraeth y DU pan fydd y Prif Weinidog newydd yn ei le. Ac yn sicr, mae'n fwriad gan Lywodraeth Cymru i sicrhau bod materion sy'n effeithio ar Gymru, a materion sydd o bwys i Gymru, yn uchel iawn ar yr agenda, a'u bod yn dod i sylw'r Gweinidogion sy'n dod i mewn i Lywodraeth y DU. Byddaf yn gwneud yn siŵr fod Gweinidog yr Economi yn amlygu pwysigrwydd y diwydiant dur i ni, ac rwy'n siŵr y byddai'n naturiol yn gwneud hynny.
Could I ask for a statement, please, on the massive funding cuts that your Government have imposed on our national parks? The oldest national park in Wales is now under threat. Snowdonia is home to over 26,000, attracting 6 million people annually to enjoy its breathtaking scenery and world-leading attractions. Our unique landscape is a global attraction, and requires careful management to ensure a sustainable future. However, due to the year-on-year funding cuts imposed—they had well over £5.5 million—the budget now, they're looking to cut the authority's budget to just £4.4 million. So, this is going to result in, without a doubt, paths on Snowdon not being repaired; closure of all three information centres; the end of the Sherpa bus, which creates an invaluable link between the six main routes that travel up Snowdon, as well as the main car parks, villages and tourist attractions; closure of public toilets; loss of staff; and serious questions about the financial robustness of the authority. As should already be clear to you, the Welsh Government's financial plan is one of the greatest threats Snowdonia national park has ever seen, and the damage that's going to be imposed is to tourism, and, indeed, the Welsh language. Will you, or the relevant Minister, make a statement on funding to Snowdonia National Park Authority? Will you commit to investigating the devastating impact that these year-on-year cuts are having? And will you also explain how the Welsh Government will actually help our national parks financially to deliver on their own priorities? Thank you.
A gaf i ofyn am ddatganiad, os gwelwch yn dda, ar y toriadau enfawr mewn cyllid y mae eich Llywodraeth chi wedi'u gorfodi ar ein parciau cenedlaethol? Mae'r parc cenedlaethol hynaf yng Nghymru bellach dan fygythiad. Mae Eryri yn gartref i dros 26,000, gan ddenu 6 miliwn o bobl yn flynyddol i fwynhau ei golygfeydd godidog ac atyniadau o'r radd flaenaf. Mae ein tirwedd unigryw yn atyniad byd-eang, ac mae angen ei rheoli'n ofalus er mwyn sicrhau dyfodol cynaliadwy. Fodd bynnag, oherwydd y toriadau ar gyllid flwyddyn ar ôl blwyddyn—roedd ganddyn nhw ymhell dros £5.5 miliwn—y gyllideb bresennol, maen nhw'n bwriadu torri cyllideb yr awdurdod i ddim ond £4.4 miliwn. Felly, mae hyn yn mynd i arwain, heb unrhyw amheuaeth, at beidio atgyweirio llwybrau ar yr Wyddfa; cau pob un o'r tair canolfan wybodaeth; y bws Sherpa yn dod i ben, sy'n creu cyswllt amhrisiadwy rhwng y chwe phrif lwybr sy'n mynd i fyny'r Wyddfa, yn ogystal â'r prif feysydd parcio, pentrefi ac atyniadau twristiaid; cau toiledau cyhoeddus; colli staff; a chwestiynau difrifol am gadernid ariannol yr awdurdod. Fel y dylai fod yn glir ichi eisoes, mae cynllun ariannol Llywodraeth Cymru yn un o'r bygythiadau mwyaf a welwyd gan Barc Cenedlaethol Eryri erioed, a bydd difrod yn cael ei wneud i dwristiaeth ac, yn wir, i'r iaith Gymraeg. A wnewch chi, neu'r Gweinidog perthnasol, ddatganiad am gyllido Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri? A wnewch chi ymrwymo i ymchwilio i'r effaith ddinistriol y mae'r toriadau hyn, flwyddyn ar ôl blwyddyn, yn ei chael? Ac a wnewch chi hefyd esbonio sut y bydd Llywodraeth Cymru mewn gwirionedd yn helpu ein parciau cenedlaethol yn ariannol i gyflawni eu blaenoriaethau eu hunain? Diolch.
I'm aware of the pressure that the national parks are under, I'm aware of the pressure education is under, I'm aware of the pressure health is under, I'm aware of the pressure local government is under. And, if we want to talk about massive cuts, we can, because, on a like-for-like basis, the Welsh Government's budget is 5 per cent lower in real terms in 2019-20 than it was in 2010-11, equivalent to £800 million less to spend on public services, such as those with which Janet Finch-Saunders is concerned. Our revenue budget is 7 per cent lower per person than in 2010-11, so that's £350 less to spend on front-line services for each and every person in Wales. And, if our budget had grown in line with the UK economy since 2010, we'd have £4 billion more to invest in public services in 2019-20 than was available to us in our last budget. Now, the Member might sigh, but the blame for this lies entirely at the door of the UK Government and its austerity agenda. If Members don't like austerity, then they need to take it up with their party.
Rwy'n ymwybodol o'r pwysau sydd ar y parciau cenedlaethol, rwy'n ymwybodol o'r pwysau sydd ar addysg, rwy'n ymwybodol o'r pwysau sydd ar iechyd, rwy'n ymwybodol o'r pwysau sydd ar lywodraeth leol. Ac, os ydym ni eisiau siarad am doriadau enfawr, fe allwn ni, oherwydd, wrth gymharu, mae cyllideb Llywodraeth Cymru 5 y cant yn is mewn termau real yn 2019-20 nag yr oedd yn 2010-11. Mae hyn yn cyfateb i £800 miliwn yn llai i'w wario ar wasanaethau cyhoeddus, fel y rhai y mae Janet Finch-Saunders yn pryderu amdanyn nhw. Mae ein cyllideb refeniw 7 y cant yn is y pen nag yn 2010-11, felly mae hynny'n £350 yn llai i'w wario ar wasanaethau rheng flaen i bob unigolyn yng Nghymru. Pe bai ein cyllideb ni wedi tyfu'n unol ag economi'r DU ers 2010, byddai gennym £4 biliwn yn fwy i'w fuddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus yn 2019-20 na'r hyn a oedd ar gael inni yn ein cyllideb ddiwethaf. Nawr, mae'n iawn i'r Aelod ochneidio, ond mae'r bai am hyn yn gorwedd yn gyfan gwbl wrth ddrws Llywodraeth y DU a'i hagenda cyni. Os nad yw'r Aelodau'n hoff o gyni yna mae angen iddyn nhw godi'r mater â'u plaid.
Trefnydd, as we heard earlier, you will be aware of recent events that have resulted in uncertainty with regard to the development of an adventure resort in the Afan valley by Northern Powerhouse Developments. This planned £200 million development, which received planning approval from Neath Port Talbot Council earlier this year, set out to create hundreds of jobs, and would clearly result in a significant boost to the local economy in South Wales West. However, media reports into the business affairs of Gavin Woodhouse, the lead developer, and legal proceedings, as we heard earlier, have meant that the High Court on Thursday decided that three of Gavin Woodhouse's businesses, including Afan Valley Limited, should be put into interim administration. I am aware that the Welsh Government has not, to date, provided any funds to the development of the resort, but the Minister for economy has publicly supported the concept, and indeed has previously visited the site to discuss the plans with Mr Woodhouse. Therefore, given the uncertainty around the development following the events of the past fortnight, will the Minister for the economy make a statement to the Chamber in terms of what action he has taken on this over the past two weeks, what discussions his officers have been having with the company, with the administrators—Duff and Phelps—with Neath Port Talbot Council and others? And what is his current view in terms of the deliverability of the scheme, going forward?
Trefnydd, fel y clywsom yn gynharach, byddwch chi'n ymwybodol o ddigwyddiadau diweddar sydd wedi arwain at ansicrwydd i ddatblygiad man gwyliau antur yng Nghwm Afan gan y Northern Powerhouse Developments. Bwriad y datblygiad £200 miliwn hwn, a gafodd ganiatâd cynllunio gan Gyngor Castell-nedd Port Talbot yn gynharach eleni, oedd creu cannoedd o swyddi, a byddai'n amlwg yn arwain at hwb sylweddol i'r economi leol yng Ngorllewin De Cymru. Fodd bynnag, mae adroddiadau yn y cyfryngau ar faterion busnes Gavin Woodhouse, y datblygwr arweiniol, ac achosion cyfreithiol, fel y clywsom ni'n gynharach, wedi golygu bod yr Uchel Lys wedi penderfynu ddydd Iau y dylid rhoi tri o fusnesau Gavin Woodhouse, gan gynnwys Cwm Afan Limited, dros dro yn nwylo'r gweinyddwr. Rwy'n ymwybodol nad yw Llywodraeth Cymru, hyd yn hyn, wedi darparu unrhyw arian i ddatblygu'r man gwyliau, ond mae Gweinidog yr economi wedi cefnogi'r cysyniad yn gyhoeddus, ac yn wir eisoes wedi ymweld â'r safle i drafod y cynlluniau gyda Mr Woodhouse. Felly, o ystyried yr ansicrwydd sydd ynghylch y datblygiad yn dilyn digwyddiadau'r pythefnos diwethaf, a wnaiff Gweinidog yr economi wneud datganiad i'r Siambr o ran y camau y mae wedi'u cymryd yn ystod y pythefnos diwethaf, pa drafodaethau y mae ei swyddogion wedi bod yn eu cael â'r cwmni, â'r gweinyddwyr—Duff a Phelps—â Chyngor Castell-nedd Port Talbot ac eraill? A beth yw ei farn gyfredol o ran y gallu i gyflawni'r cynllun wrth symud ymlaen?
Officials and Welsh Government Ministers are aware of the investigation and we're clearly monitoring the situation very closely. So, at the moment, we wouldn't be in a position to set out the next steps, because the investigation is ongoing. But we haven't promised or provided any funding to Gavin Woodhouse or Northern Powerhouse Developments for the proposed development of the Afan valley adventure resort, as Dai Lloyd recognised. And the offer made to support the Caer Rhun Hall proposal was for a spa, restaurant and conference facilities, and that was subject to a full business plan and due diligence. Any release of Welsh Government funding is obviously subject to ongoing monitoring, but no money has been released for the project to date. And, should that situation change, I'll ensure that the Minister does provide that information to you.
Mae swyddogion a Gweinidogion Llywodraeth Cymru yn ymwybodol o'r ymchwiliad ac rydym yn amlwg yn monitro'r sefyllfa'n ofalus iawn. Felly, ar hyn o bryd, ni fyddem mewn sefyllfa i nodi'r camau nesaf, oherwydd bod yr ymchwiliad yn parhau. Ond nid ydym wedi addo nac wedi darparu unrhyw arian i Gavin Woodhouse neu Northern Powerhouse Development ar gyfer datblygu man gwyliau arfaethedig Antur Cwm Afan, fel yr oedd Dai Lloyd yn sylweddoli. Ac roedd y cynnig a wnaed i gefnogi cynnig Neuadd Caer Rhun yn cynnwys sba, bwyty a chyfleusterau cynadledda, ac roedd hynny'n amodol ar gynllun busnes llawn a diwydrwydd dyladwy. Mae'n amlwg y bydd unrhyw arian a ryddheir gan Lywodraeth Cymru yn destun gwaith monitro parhaus, ond nid oes unrhyw gyllid wedi'i ryddhau ar gyfer y prosiect hyd yn hyn. A phe bai'r sefyllfa honno'n newid, byddaf yn gwneud yn siŵr bod y Gweinidog yn darparu'r wybodaeth honno ichi.
Minister, I would like to ask for a statement and a debate. Could I ask for a statement on bus services? All of us are aware of the work that the Welsh Government have been doing in terms of consulting on legislation, which I hope will lead to the re-regulation of bus services in due course, but we're also very aware, of course, that this will take some time. And there's a very real crisis facing bus services, particularly in my constituency, in Blaenau Gwent, where people tell me that they can no longer reach key services, whether it's an optician's or a hospital appointment. They cannot reach the shops, they cannot reach local training or job opportunities, because the bus services simply do not exist that enable them to lead their lives. So, there is a very real crisis at the moment facing bus services, and I don't believe that we can simply wait for legislation. I believe we do need to find a response to that crisis immediately. So, I would appreciate a statement from Government on how the Government can support local people in accessing these services and support local bus services.
The second debate that I'd like to ask for, Minister, is on abolishing the Wales Office. I think many of us have seen, over the years, how the Wales Office has blocked legitimate demands of Welsh Government. And we've read, this morning, that the sports Minister is having extreme difficulties ensuring that Wales is represented on the UK Sports Council. This is unacceptable, Minister. It is unacceptable that a Wales Office continues to create difficulties in the relationship between Welsh Ministers and UK Ministers. It is unacceptable that we have a Wales Office that sits somewhere in Whitehall issuing diktats preventing the good governance of the United Kingdom from taking place. And I hope that it is time now that we'll be able to debate this matter in Government time, pass a resolution and tell Theresa May, when she's reviewing devolution—how she does that without telling devolved Governments, I don't know, but tell her very clearly that the biggest problem facing devolution in Wales is sitting around her own Cabinet table.
Gweinidog, hoffwn i ofyn am ddatganiad a dadl. A gaf i ofyn am ddatganiad ar wasanaethau bysiau? Mae pob un ohonom ni'n ymwybodol o'r gwaith y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ei wneud o ran ymgynghori ar ddeddfwriaeth, a fydd, gobeithio, yn arwain at ail-reoleiddio gwasanaethau bysiau maes o law, ond rydym ni hefyd yn ymwybodol iawn, wrth gwrs, y bydd hyn yn cymryd peth amser. Ac mae argyfwng gwirioneddol yn wynebu gwasanaethau bysiau, yn enwedig yn fy etholaeth i, ym Mlaenau Gwent, lle mae pobl yn dweud wrthyf na allant gyrraedd gwasanaethau allweddol mwyach, boed hynny ar gyfer yr optegydd neu apwyntiad ysbyty. Ni allant gyrraedd y siopau, ni allant gyrraedd cyfleoedd hyfforddi neu swyddi lleol, gan nad yw'r gwasanaethau bws sy'n eu galluogi i fyw eu bywydau yn bodoli. Felly, mae argyfwng gwirioneddol ar hyn o bryd yn wynebu'r gwasanaethau bysiau, ac ni chredaf y gallwn aros am ddeddfwriaeth. Credaf fod angen inni ddod o hyd i ymateb i'r argyfwng hwnnw ar unwaith. Felly, byddwn i'n gwerthfawrogi datganiad gan y Llywodraeth ynglŷn â sut y gall y Llywodraeth gefnogi pobl leol i gael mynediad at y gwasanaethau hyn a chefnogi'r gwasanaethau bysiau lleol.
Yr ail ddadl yr hoffwn i ofyn amdani, Gweinidog, yw ynghylch dileu'r Swyddfa Gymreig. Rwy'n credu bod llawer ohonom wedi gweld, yn ystod y blynyddoedd, sut mae'r Swyddfa Gymreig wedi rhwystro gofynion dilys Llywodraeth Cymru. Ac rydym wedi darllen, y bore yma, fod y Gweinidog Chwaraeon yn cael anawsterau eithriadol i sicrhau bod Cymru yn cael ei chynrychioli ar Gyngor Chwaraeon y DU. Mae hyn yn annerbyniol, Gweinidog. Mae'n annerbyniol bod y Swyddfa Gymreig yn parhau i greu anawsterau yn y berthynas rhwng Gweinidogion Cymru a Gweinidogion y DU. Mae'n annerbyniol bod gennym ni Swyddfa Gymreig sy'n eistedd rywle yn Whitehall yn cyhoeddi gorchmynion sy'n atal llywodraethu da yn y Deyrnas Unedig rhag digwydd. A gobeithio ei bod yn bryd nawr inni allu trafod y mater hwn yn amser y Llywodraeth, pasio cynnig a dweud wrth Theresa May, pan fydd yn adolygu datganoli—sut mae'n gwneud hynny heb ddweud wrth lywodraethau datganoledig, wn i ddim, ond dywedwch wrthi'n glir iawn fod y broblem fwyaf sy'n wynebu datganoli yng Nghymru yn eistedd o amgylch ei bwrdd Cabinet hi ei hunan.
Thank you, Alun Davies, for raising both of those issues. In terms of the bus services, clearly, it's an important priority area for Welsh Government. We're coming to the end of this Assembly term now, so we'll be looking towards preparing our programme of statements and debates for the next term, taking us up through the autumn term, so I'll certainly ensure that colleagues consider both of those particular requests for inclusion potentially in a future debate or statement.
Diolch, Alun Davies, am godi'r materion hynny. O ran y gwasanaethau bws, mae'n amlwg ei fod yn faes sy'n flaenoriaeth bwysig i Lywodraeth Cymru. Rydym ni'n dod at ddiwedd tymor y Cynulliad hwn nawr, felly byddwn ni'n ystyried paratoi ein rhaglen o ddatganiadau a'n dadleuon ar gyfer y tymor nesaf, gan fynd â ni drwy dymor yr Hydref. Yn sicr byddaf yn gwneud yn siŵr fod cyd-Aelodau yn ystyried y ddau gais penodol hynny i'w cynnwys o bosib mewn dadl neu ddatganiad yn y dyfodol.
Trefnydd, I hope you can help me with this. After several months of—during the Pinewood experience, if I can put it like that—waiting for replies to written Assembly questions and not getting them, I'm sorry to say that the situation has arisen again. On 24 May, my office tabled a question asking the First Minister for details of stress leave taken by Welsh Government staff, and, on 3 June, I received a reply saying that those are matters for the Permanent Secretary and that I would receive a full reply in due course. Obviously, time has moved on, and I wonder if you could take this opportunity to reassure me that I'll get a response by the end of the week—we're now in July—for a question asked in May, and whether we could consider at least some reassurance from Welsh Government that they will take no longer to answer written Assembly questions than freedom of information questions, otherwise you're going to be getting a lot of FOIs. And perhaps you could also assure us that the reason for the delay in this case isn't because a Welsh Government official is away with stress leave? Thank you.
Trefnydd, gobeithio y gallwch chi fy helpu i â hyn. Ar ôl sawl mis—yn ystod y profiad Pinewood, os caf i ei roi felly—yn aros am atebion i gwestiynau ysgrifenedig y Cynulliad a heb gael dim, mae'n ddrwg gennyf ddweud fod y sefyllfa wedi codi eto. Ar 24 Mai, cyflwynodd fy swyddfa gwestiwn yn gofyn i'r Prif Weinidog am absenoldeb straen a gymerir gan staff Llywodraeth Cymru, ac ar 3 Mehefin cefais i ateb yn dweud mai materion i'r Ysgrifennydd Parhaol yw'r rhain ac y cawn ateb llawn maes o law. Yn amlwg, mae amser yn symud ymlaen, felly tybed a allech chi fanteisio ar y cyfle hwn i dawelu fy meddwl y byddaf i'n cael ymateb erbyn diwedd yr wythnos—mae'n fis Gorffennaf erbyn hyn—ar gyfer cwestiwn a ofynnwyd ym mis Mai? Ac a allem ystyried o leiaf rhywfaint o sicrwydd gan Lywodraeth Cymru na fyddant yn cymryd mwy o amser i ateb cwestiynau ysgrifenedig y Cynulliad na chwestiynau rhyddid gwybodaeth, neu fel arall byddwch yn cael llawer o geisiadau Rhyddid Gwybodaeth. Ac efallai y gallech chi ein sicrhau hefyd nad y rheswm dros yr oedi yn yr achos hwn yw bod un o swyddogion Llywodraeth Cymru yn absennol oherwydd straen? Diolch.
Thank you. I'll certainly make it a personal responsibility to ensure that you do get a response to your question about stress leave. Obviously, Welsh Government does endeavour to respond to written questions as quickly as we possibly can, but often the level of detail required in some of those requests is quite in-depth. But, if Members do have a problem such as the one that you describe in not having a timely response, I'm always happy to try and move things along.
Diolch. Yn sicr, byddaf yn cymryd y cyfrifoldeb yn bersonol i sicrhau eich bod yn cael ateb i'ch cwestiwn ynghylch absenoldeb straen. Yn amlwg, mae Llywodraeth Cymru yn ymdrechu i ymateb i gwestiynau ysgrifenedig mor gyflym ag y gallwn ni, ond yn aml mae lefel y manylder sydd ei angen yn rhai o'r ceisiadau hynny yn eithaf dwys. Ond, os oes gan yr Aelodau broblem fel yr un a ddisgrifiwyd gennych chi am ddiffyg ymateb prydlon, rwyf i bob amser yn hapus i geisio symud pethau yn eu blaen.
Mae'r Llywodraeth yn Llundain ar fin cyhoeddi y bydd ysgolion Lloegr yn cael £3 biliwn yn ychwanegol. Felly, gawn ni ddatganiad, os gwelwch yn dda, yn egluro pa drafodaethau mae eich Llywodraeth chi a'r Gweinidog Addysg wedi bod yn eu cael efo'r Trysorlys yn Llundain ynglŷn â hyn—hynny yw, o safbwynt y Barnett consequential, wrth gwrs? Os ydy ysgolion Lloegr yn mynd i gael mwy o arian, yn sicr, mae angen mwy o arian ar ysgolion yng Nghymru, ac maen nhw angen gwybod hynny hefyd, cyn gynted â phosibl, er mwyn cynllunio ymlaen. Felly, gawn ni wybodaeth ar ryw ffurf—datganiad, llythyr, beth bynnag ydy o—yn dangos pa drafodaethau sydd wedi bod yn digwydd ar hyn, a beth yn union fydd y sefyllfa unwaith y daw'r cyhoeddiad o'r Trysorlys?
The Government in London is about to announce that schools in England will receive £3 billion in addition. Therefore, can we have a statement explaining what discussions your Government and the education Minister have been having with the Treasury in London on this issue—namely, from the point of view of the Barnett consequential? If schools in England are to receive more funding, then certainly we need more funding for schools in Wales, and they need to know that as soon as possible, too, in order to plan for the future. So, can we have an update in some form—a statement, a letter, whatever it is—demonstrating what discussions have taken place on this issue and what exactly the situation will be once that announcement is made by the Treasury?
Yes, we don't yet know the detail of any announcement or have any confidence that the announcement will be forthcoming, but when it does, we’ll be very keen to ensure that any additional funding is done in the proper way, through the Barnett formula, through the statement of funding policy, which we have agreed with the UK Government, because Siân Gwenllian will be aware, for example, of the statement I put out last week, which demonstrated that the UK Government, although it took a decision on public sector pensions, failed to fund the Welsh Government with the full amount of money it was going to cost us, leaving us with a £36 million gap, which we had to fill, and we did so by diverting money from other things that we would want to spend it on. So, certainly, if there is additional funding for education, we need to ensure that every penny we are due does come to Wales, and then we’ll be able to consider our response to that, in terms of how we allocate that funding. It can’t be another situation where the UK department manages to find extra funding down the side of the departmental sofa; it needs to be very clearly and transparently demonstrated where the funding is coming from, and Welsh Government needs to have its fair share. But as and when I have further information, I will, obviously, include the details in the normal way, in terms of the budget process.
Nid ydym yn gwybod eto am fanylion unrhyw gyhoeddiad nac yn ffyddiog y bydd y cyhoeddiad yn dod. Ond pan ddaw hynny, byddwn ni'n awyddus iawn i sicrhau bod unrhyw gyllid ychwanegol yn cael ei roi ar waith yn y ffordd briodol, drwy fformiwla Barnett, drwy'r datganiad o bolisi ariannu, yr ydym ni wedi cytuno arno gyda Llywodraeth y DU. Bydd Siân Gwenllian yn ymwybodol, er enghraifft, o'r datganiad a roddais i'r wythnos diwethaf, a oedd yn dangos bod Llywodraeth y DU, er ei bod wedi gwneud penderfyniad ar bensiynau'r sector cyhoeddus, wedi methu ag ariannu Llywodraeth Cymru gyda'r swm llawn o arian yr oedd hynny am ei gostio i ni, gan ein gadael ni â thwll o £36 miliwn yr oedd yn rhaid i ni ei lenwi. Ac fe wnaethom ni hynny drwy ddargyfeirio arian oddi wrth bethau eraill y byddem ni'n dymuno gwario'r arian arnyn nhw. Felly, yn sicr, os oes arian ychwanegol ar gyfer addysg, mae angen sicrhau y bydd pob ceiniog sy'n ddyledus inni yn dod i Gymru, ac fe fyddwn ni'n gallu ystyried ein hymateb i hynny wedyn, o ran sut yr ydym ni am ddyrannu'r cyllid hwnnw. Ni all hon fod yn enghraifft arall o adran y DU yn llwyddo i ddod o hyd i arian ychwanegol yng nghrombil y soffa adrannol; mae angen dangos yn eglur ac yn dryloyw o ble mae'r arian yn dod, ac mae angen i Lywodraeth Cymru gael ei chyfran deg. Ond pan fydd gennyf i ragor o wybodaeth, fe fyddaf, wrth gwrs, yn cynnwys y manylion yn y ffordd arferol, o ran proses y gyllideb.
We had a well-attended meeting by the Food Standards Agency in the Oriel this afternoon, and the chair, Heather Hancock, outlined some of the measures that the Food Standards Agency is taking to protect consumers and to ensure food safety in light of the threat of a ‘no deal’ Brexit. And I wondered if it’s possible to have a statement from the health Minister on the possible legislation that may be required, were we to leave the European Union, on how we can ensure that consumer confidence, food safety and, indeed, food security can be safeguarded as a result of this possible existential threat to our well-being.
Fe ddaeth cryn dipyn i'r cyfarfod gan yr Asiantaeth Safonau Bwyd yn yr Oriel y prynhawn yma, ac fe roddodd y cadeirydd, Heather Hancock, fraslun o rai o'r mesurau y mae'r Asiantaeth Safonau Bwyd yn eu cymryd i ddiogelu defnyddwyr a sicrhau diogelwch bwyd yng ngoleuni bygythiad Brexit 'dim cytundeb'. Tybed a fyddai modd inni gael datganiad gan y Gweinidog iechyd ar y ddeddfwriaeth bosibl a allai fod yn angenrheidiol, pe byddem ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd, ynglŷn â sut y gallwn wneud yn siŵr y gellir sicrhau hyder y defnyddwyr, diogelwch bwyd ac, yn wir, sicrwydd bod bwyd ar gael, o ganlyniad i'r bygythiad dirfodol posibl hwn i'n lles ni.
Thank you, Jenny Rathbone. The health Minister tells me that a great deal of legislation has already been made to ensure that our law operates correctly on the day of a Brexit, be it a ‘no deal’ Brexit. I know that the FSA has been doing a great deal of work in order to prepare us for the potential of a ‘no deal’ Brexit and also to map out the challenges which do face us, but the health Minister has said that he would be happy to provide a further statement in the autumn.
Diolch i chi, Jenny Rathbone. Mae'r Gweinidog iechyd yn dweud wrthyf fod llawer iawn o ddeddfwriaeth wedi cael ei gyflawni eisoes i sicrhau bod ein cyfraith ni'n gweithredu'n iawn ar ddydd Brexit, pe byddai hwnnw'n Brexit 'dim cytundeb'. Gwn fod yr Asiantaeth Safonau Bwyd wedi gwneud llawer o waith i'n paratoi ni ar gyfer Brexit 'dim cytundeb' posibl a hefyd i fapio'r heriau sy'n ein hwynebu ni, ond mae'r Gweinidog iechyd wedi dweud y byddai ef yn hapus i roi datganiad pellach yn yr hydref.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Organiser, can I seek some assurance from you? You’ve highlighted what the planning of the next Assembly term is going to be regarding Government statements and Government business. The Minister for rural affairs brought forward a consultation, which closed in May, around third-party sales of puppies and domestic animals. I’d be grateful to understand how the Government now is going to respond to that consultation, the time frame its working to, and will that be via some form of statement in the Chamber, or will it be some form of formal response that is posted on the Government website? I ask the question because there was a launch of a companion animals all-party group last week, and this was raised by many of the participants as to understand exactly how this important piece of work will be taken forward, given, obviously, that this has gone through the UK Parliament and is on the statute book in the UK Parliament.
Trefnydd, a gaf i ofyn am rywfaint o sicrwydd gennych chi? Rydych chi wedi pwysleisio beth fydd y gwaith cynllunio ar gyfer tymor nesaf y Cynulliad o ran datganiadau'r Llywodraeth a busnes y Llywodraeth. Cyflwynodd y Gweinidog dros faterion gwledig ymgynghoriad, a ddaeth i ben ym mis Mai, ynghylch gwerthu cŵn bach ac anifeiliaid dof gan drydydd person. Byddwn i'n ddiolchgar i gael deall sut wnaiff y Llywodraeth ymateb i'r ymgynghoriad hwnnw nawr, yr amserlen y bydd yn gweithio iddi, ac a fydd hynny drwy ryw fath o ddatganiad yn y Siambr, neu a fydd rhyw fath o ymateb ffurfiol yn cael ei roi ar wefan y Llywodraeth? Rwy'n gofyn y cwestiwn gan fod grŵp trawsbleidiol ar anifeiliaid anwes wedi cael ei lansio'r wythnos diwethaf, a chodwyd hyn gan lawer o'r cyfranogwyr er mwyn deall yn union sut y caiff y darn pwysig hwn o waith ei ddatblygu, o gofio, wrth gwrs, fod hyn wedi mynd trwy Senedd y DU ac ar y llyfr statud yn Senedd y DU.
Thank you. There’s a great deal of interest in this particular agenda, and I know that the Minister for environment will be able to say more about this before the end of term, I believe through a written statement next week.
Diolch. Mae yna lawer iawn o ddiddordeb yn yr agenda arbennig hon, ac rwy'n gwybod y bydd Gweinidog yr amgylchedd yn gallu dweud rhagor am hyn cyn diwedd y tymor, drwy ddatganiad ysgrifenedig yr wythnos nesaf, rwy'n credu.
Thank you very much, Trefnydd.
Diolch yn fawr iawn, Trefnydd.
Item 3 on the agenda is a statement by the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs: the Wild Animals and Circuses (Wales) Bill. I call on the Minister to move the statement—Lesley Griffiths.
Eitem 3 ar yr agenda yw datganiad gan Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig: Y Bil Anifeiliaid Gwyllt a Syrcasau (Cymru). Rwy'n galw ar y Gweinidog i wneud y datganiad—Lesley Griffiths.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I am pleased to be introducing the Wild Animals and Circuses (Wales) Bill for the National Assembly for Wales’s consideration. Travelling circuses have toured the United Kingdom for over two centuries. The number of circuses using wild animals, and the number of wild animals in those circuses, has greatly declined in recent years.
Diolch i chi, Dirprwy Lywydd. Mae'n bleser gennyf gyflwyno'r Bil Anifeiliaid Gwyllt a Syrcasau (Cymru) i'w ystyried gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru. Mae syrcasau teithiol wedi bod yn mynd o amgylch y Deyrnas Unedig ers dros ddwy ganrif. Mae nifer y syrcasau sy'n defnyddio anifeiliaid gwyllt, a nifer yr anifeiliaid gwyllt yn y syrcasau hynny, wedi lleihau'n ddirfawr dros y blynyddoedd diwethaf.
Society has moved on and the demand is no longer there. Animals are sentient beings and the majority of us no longer think it is acceptable to use wild animals in this way. There are now just two circuses touring the UK with wild animals. The wild animals they keep include camels, zebras and reindeer. Both circuses are based in England but regularly visit Wales. Each time they visit here, there are renewed calls to ban the practice.
Last year, I consulted on a draft Bill aimed at addressing ethical concerns by banning the use of wild animals in travelling circuses. The consultation attracted over 6,500 responses with the overwhelming majority of respondents supporting the introduction of this legislation. The purpose of this short, important Bill is twofold. First and foremost, it bans the use of wild animals in travelling circuses in Wales, an outdated practice that has no place in modern society. Secondly, it makes some important amendments to the legislation relating to the licensing of circuses.
The Bill makes it an offence for an operator of a travelling circus to use, or cause or permit another person to use, a wild animal in a travelling circus. A wild animal is 'used' if the animal performs or is exhibited. This definition captures, for example, the deliberate positioning of a wild animal in any way intended to promote a travelling circus. If an operator is found guilty of an offence, the court may impose an unlimited fine. In the Bill, a 'wild animal' means an animal of a kind not commonly domesticated in the British islands. The definition is similar to the interpretation of 'wild animal' in the Zoo Licensing Act 1981. This avoids a situation where the same species could be considered 'wild' in a zoo but 'domesticated' when kept in a circus. 'Animal' has the meaning given by the Animal Welfare Act 2006 and applies to vertebrate animals only. A 'travelling circus' means a circus that travels from one place to another for the purpose of providing entertainment at those places, despite there being periods during which it does not travel from one place to another.
Under normal circumstances, these definitions should be sufficient and are in-keeping with other established legislation and the commonly understood meaning of these terms. However, it is possible there may be uncertainty or conflicting views regarding whether a kind of animal is to be considered wild or not, or whether a type of undertaking, act or entertainment is or is not regarded as a travelling circus. For such scenarios, should they arise, the Bill includes powers to make regulations to specify what is or is not to be regarded as a wild animal and what is or is not to be regarded as a travelling circus. These powers to make subordinate legislation are discretionary and there are no plans to use them at present.
Although the purpose of the Bill is to ban the use of wild animals in travelling circuses, circuses may still keep wild animals provided they are not used in performances or exhibited as part of the travelling circus. The Bill makes changes to the licensing regime for circuses by removing the exemptions circuses currently have from the licensing requirements of the Dangerous Wild Animals Act 1976 and the Zoo Licensing Act 1981. Any circus, be it travelling or static, keeping but not using a dangerous wild animal will require a licence under the 1976 Act, unless it is alternatively caught by provisions of the 1981 Act.
The powers of enforcement are set out in the schedule. The Bill, should it become law, will be enforced by local authority inspectors. I expect breaches of the provisions of the Bill, either by contravening the ban or by intentionally obstructing an inspector in exercising their duty, to be rare. Any breach will be relatively easy to detect, and I expect travelling circuses to comply with the provisions of the legislation.
I have explained the purpose of the Bill, and it is important I am also clear about what the Bill will not do. The Bill will not affect the use of domesticated animals in travelling circuses, nor will it prevent wild animals being used for entertainment in other settings. However, the welfare of these animals is very important to me, which is why I recently announced my intention to consult on a licensing scheme for all animal exhibits. The scheme will provide an opportunity to set appropriate welfare standards and ensure the exhibition of animals in a respectful and responsible way. I expect to launch the public consultation before the end of summer recess.
The majority of travelling circuses do not use any animals. The small and declining number of wild animals kept by those that do is a clear indication that the public appetite for this type of entertainment is not what it once was. Keeping wild animals in travelling circuses, purely for our entertainment, cannot be justified. Not only are the animals unlikely to have a good quality of life, but it contributes little to further our understanding of wild animals or their conservation.
The Scottish Government banned the use of wild animals in travelling circuses in 2018, and the UK Government recently introduced a Bill to do the same in England. That Bill has made it through the House of Commons and is quickly progressing through the House of Lords. If there is no equivalent ban in Wales, Wales would be the only country in Great Britain where wild animals could still be used by travelling circuses. This would not be acceptable. I look forward to working with Members and Assembly committees to secure the Bill’s passage onto the statute book.
Mae cymdeithas wedi newid ac nid yw'r galw yno mwyach. Mae anifeiliaid yn greaduriaid ymdeimladol ac nid yw'r rhan fwyaf ohonom ni'n credu erbyn hyn ei bod hi'n dderbyniol defnyddio anifeiliaid gwyllt yn y fath fodd. Bellach, nid oes ond dwy syrcas yn unig yn teithio'r DU gydag anifeiliaid gwyllt. Mae'r anifeiliaid gwyllt a gedwir yn cynnwys camelod, sebras a cheirw Llychlyn. Yn Lloegr y mae'r ddwy syrcas wedi eu lleoli ond maen nhw'n ymweld â Chymru yn rheolaidd. Bob tro y byddan nhw'n dod yma, ceir galwadau o'r newydd i wahardd yr arfer.
Y llynedd, fe wnes i ymgynghori ar Fil drafft a oedd â'r amcan o fynd i'r afael â phryderon moesegol drwy wahardd defnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau teithiol. Cafodd yr ymgynghoriad dros 6,500 o ymatebion gyda mwyafrif llethol yr ymatebwyr o blaid cyflwyno'r ddeddfwriaeth hon. Diben deublyg sydd i'r Bil byr, pwysig hwn. Yn gyntaf oll, bydd yn gwahardd defnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau teithiol yng Nghymru, sy'n arfer o'r oes a fu nad oes lle iddo yn y gymdeithas gyfoes. Yn ail, bydd yn gwneud rhai newidiadau pwysig i'r ddeddfwriaeth sy'n ymwneud â thrwyddedu syrcasau.
Mae'r Bil yn ei gwneud hi'n drosedd i weithredydd syrcas deithiol ddefnyddio anifail gwyllt, neu beri neu ganiatáu i rywun arall ei ddefnyddio, mewn syrcas deithiol. Bydd anifail gwyllt yn cael ei 'ddefnyddio' os yw'r anifail yn perfformio neu'n cael ei arddangos. Mae'r diffiniad hwn yn cynnwys, er enghraifft, rhoi anifail gwyllt yn fwriadol mewn sefyllfa sydd mewn unrhyw ffordd wedi ei bwriadu i hyrwyddo syrcas deithiol. Os canfyddir bod gweithredydd yn euog o drosedd, gall y llys bennu dirwy ddigyfyngiad. Yn y Bil, ystyr 'anifail gwyllt' yw anifail o rywogaeth nad oes neb fel arfer yn ei ddofi yn Ynysoedd Prydain. Mae'r diffiniad yn debyg i'r dehongliad o 'anifail gwyllt' yn Neddf Trwyddedu Sŵau 1981. Mae hyn yn osgoi sefyllfa lle gellid ystyried un rhywogaeth yn 'wyllt' mewn sw ond yn 'ddof' pan gaiff ei chadw mewn syrcas. Mae i 'anifail' yr ystyr a roddir iddo gan Ddeddf Lles Anifeiliaid 2006 ac mae'n berthnasol yn unig i anifeiliaid fertebraidd. Mae 'syrcas deithiol' yn golygu syrcas sy'n teithio o un lle i'r llall er mwyn rhoi adloniant yn y lleoedd hynny, er y bydd cyfnodau pan na fydd yn teithio o un lle i'r llall.
O dan amgylchiadau arferol, fe ddylai'r diffiniadau hyn fod yn ddigonol ac maen nhw'n gydnaws â deddfwriaeth sefydledig arall ac ystyr y termau hyn yn ôl yr hyn sy'n cael ei ddeall yn gyffredinol. Eto i gyd, mae'n bosibl y bydd ansicrwydd neu safbwyntiau sy'n gwrthdaro pan ystyrir a yw math o anifail yn wyllt ai peidio, neu a yw'r math o sefydliad, perfformiad neu adloniant yn cael ei ystyried yn syrcas deithiol neu beidio. Mewn sefyllfaoedd o'r fath, os byddant yn codi, mae'r Bil yn cynnwys pwerau i wneud rheoliadau i bennu'r hyn a ystyrir yn anifail gwyllt neu beidio a'r hyn a ystyrir yn syrcas deithiol neu beidio. Mae'r pwerau hyn i lunio is-ddeddfwriaeth yn ddewisol ac nid oes unrhyw gynlluniau i'w defnyddio nhw ar hyn o bryd.
Er mai diben y Mesur yw gwahardd anifeiliaid gwyllt rhag cael eu defnyddio mewn syrcasau teithiol, efallai y bydd syrcasau'n dal i gadw anifeiliaid gwyllt ar yr amod nad ydyn nhw'n cael eu defnyddio mewn perfformiadau neu'n cael eu harddangos fel rhan o'r syrcas deithiol. Mae'r Bil yn gwneud newidiadau i'r gyfundrefn drwyddedu ar gyfer syrcasau drwy ddileu'r eithriadau sydd gan syrcasau ar hyn o bryd ynglŷn â gofynion Deddf Trwyddedu Anifeiliaid Gwyllt Peryglus 1976 a Deddf Trwyddedu Sŵau 1981. Bydd angen trwydded ar unrhyw syrcas, boed yn syrcas deithiol neu beidio, sy'n cadw anifeiliaid gwyllt peryglus ond heb eu defnyddio nhw, o dan ddeddf 1976, oni bai fod hynny wedi digwydd fel arall yn unol â darpariaethau Deddf 1981.
Fe nodir y pwerau gorfodi yn yr Atodlen. Bydd y Bil, pe daw yn gyfraith, yn cael ei orfodi gan arolygwyr yr awdurdodau lleol. Rwy'n disgwyl mai prin fydd yr achosion o dorri'r darpariaethau yn y Bil, un ai drwy dorri'r gwaharddiad neu drwy rwystro arolygwr yn fwriadol wrth iddo gyflawni ei ddyletswydd. Bydd unrhyw drosedd yn gymharol hawdd ei chanfod, ac rwy'n disgwyl i syrcasau teithiol gydymffurfio â darpariaethau'r ddeddfwriaeth.
Rwyf wedi esbonio diben y Bil, ac mae'n bwysig fy mod i hefyd yn eglur ynghylch yr hyn na fydd y Bil yn ei wneud. Ni fydd y Bil yn effeithio ar y defnydd o anifeiliaid dof mewn syrcasau teithiol, ac ni fydd yn atal anifeiliaid gwyllt rhag cael eu defnyddio ar gyfer adloniant mewn lleoliadau eraill chwaith. Er hynny, mae lles yr anifeiliaid hyn yn bwysig iawn i mi, a dyna pam y cyhoeddais yn ddiweddar fy mwriad i ymgynghori ar gynllun trwyddedu ar gyfer pob arddangosfa o anifeiliaid. Bydd y cynllun yn gyfle i osod safonau lles priodol a sicrhau bod anifeiliaid yn cael eu harddangos mewn ffordd barchus a chyfrifol. Rwy'n disgwyl lansio'r ymgynghoriad cyhoeddus cyn diwedd toriad yr haf.
Nid yw mwyafrif y syrcasau teithiol yn defnyddio unrhyw anifeiliaid. Mae'r lleihad yn nifer yr anifeiliaid gwyllt sy'n cael eu cadw yn arwydd clir nad oes yna'r un awydd ag a fu ymhlith y cyhoedd am y math hwn o adloniant. Ni ellir cyfiawnhau cadw anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau teithiol ar gyfer adloniant yn unig. Ni fydd yr anifeiliaid hynny'n debygol o gael bywyd o ansawdd da, ond hefyd nid yw'n cyfrannu fawr ddim ychwaith at ein dealltwriaeth ni o anifeiliaid gwyllt na'u cadwraeth.
Fe wnaeth Llywodraeth yr Alban wahardd y defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau teithiol yn 2018, ac fe gyflwynodd Llywodraeth y DU Fil yn ddiweddar i wneud yr un peth yn Lloegr. Mae'r Bil hwnnw wedi gwneud ei ffordd drwy Dŷ'r cyffredin a bydd yn symud yn gyflym drwy Dŷ'r Arglwyddi. Os nad oes gwaharddiad cyfatebol yng Nghymru, Cymru fyddai'r unig wlad ym Mhrydain Fawr lle gallai syrcasau teithiol barhau i ddefnyddio anifeiliaid gwyllt. Ni fyddai hyn yn dderbyniol. Rwy'n edrych ymlaen at weithio gydag Aelodau a phwyllgorau'r Cynulliad i sicrhau bod y Bil yn cael ei basio ar y llyfr statud.
Thank you. There are a number of speakers in the statement, and I make that plea that perhaps people may just think about that, and hopefully we'll get everybody in. Andrew R.T. Davies.
Diolch. Mae yna nifer o siaradwyr yn y datganiad, ac rwy'n erfyn ar bawb i roi ychydig o ystyriaeth i hynny, a'r gobaith yw y caiff pawb gyfle i siarad. Andrew R.T. Davies.
Thank you, Deputy Presiding Officer. Thank you, Minister, for the introduction of this important piece of legislation, albeit a small piece of legislation when it comes to thinking of some of the Acts that Government and backbenchers have brought before, but a very important one. As you highlight in your statement, 6,500 respondents to the consultation for evidence shows that this has an important part to play in many people's priorities, and we support you wholeheartedly in the endeavours that the Government is seeking to achieve with this piece of legislation, as it was part of our manifesto back in 2016.
Just a couple of questions, if I may. I'm a little bit concerned about the aspect of subordinate legislation that you highlight in your statement, and the ability to have this as a discretionary power. I appreciate that you as a Minister don't envisage using these powers at the moment, but, from definition and other interpretations, there is a whole range of scenarios you could think of where maybe a future Minister in a different environment might choose to broaden the scope of this Bill from what your intention is as the Minister to achieve in this Bill at the moment. As you highlighted, there are but two circuses travelling with wild animals at the moment, and I think most of us in this Chamber, if not all of us in this Chamber, can clearly understand that. But could you give us an understanding of why you think it's important that that provision is included in the Bill, as I would much prefer to see, obviously, a referral back to the Assembly, and Plenary in particular, if such a change in particular around the scope of the Bill and interpretation was to be considered by a future Minister?
You quite rightly point out in your statement that Wales obviously is joining the rest of the United Kingdom in the way that they have legislated in this particular area—Scotland, now the UK Parliament and the Assembly. Can you give us an indication of whether this is within the scope of the other Bills passed in other Parliaments of the United Kingdom, or are there areas that you have looked at that either aren't covered by the Welsh Bill or, indeed, where you've increased the scope of the Welsh Bill to be a far broader catch than maybe what Scotland looked at, or what the UK Parliament has looked at as well?
The licensing scheme that you talked of in your statement around domestic animals—or domesticated animals, should I say, sorry—that you're looking to bring forward in the future, could you also give us a taste of what you're hoping to capture by that consultation, and the areas that you think need to be covered by that particular exercise that can't be covered in some of the aspects that you have in legislation at the moment? Because that is a substantial piece of work, I would suggest, going into all sorts of areas.
And I'd be grateful, finally, if you could confirm that it is the case that this is about travelling circuses and wild animals, and it certainly isn't the intention of the Government to increase the scope of this Bill beyond what you've stated today. Because I appreciate, from some people's perspective, actually, the showing of any type of animal, whether that would be a farm animal or domestic animal, should be captured by this piece of legislation. But, as I understand it, and certainly from the conversations that have been had leading up to this Bill today, it is entirely in the gift of the Government to capture the circuses that are travelling at the moment and wild animals that perform, and the definition of wild animals, as I understand it, is pretty clearly understood. Thank you.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Diolch i chi, Gweinidog, am gyflwyno'r darn pwysig hwn o ddeddfwriaeth, er mai darn bychan o ddeddfwriaeth ydyw o ystyried rhai o'r Deddfau y mae'r Llywodraeth a'r meincwyr cefn wedi eu cyflwyno cyn hyn. Ond mae'n un pwysig iawn. Fel y nodwch yn eich datganiad, mae'r 6,500 sydd wedi ymateb i'r ymgynghoriad am dystiolaeth yn dangos bod i hyn ran bwysig ym mlaenoriaethau llawer, ac rydym yn eich cefnogi chi'n llwyr yn yr ymdrechion y mae'r Llywodraeth yn ceisio eu cyflawni gyda'r darn hwn o ddeddfwriaeth, gan ei fod yn rhan o'n maniffesto ni yn ôl yn 2016.
Dim ond un neu ddau o gwestiynau, os caf i. Rwyf ychydig yn bryderus am yr agwedd is-ddeddfwriaethol yr ydych chi'n tynnu sylw ati yn eich datganiad, a'r gallu i gael hynny fel pŵer dewisol. Rwy'n sylweddoli nad ydych chi, fel Gweinidog, yn rhagweld defnyddio'r pwerau hyn ar hyn o bryd. Ond, o ran diffiniad a dehongliadau eraill, ceir ystod eang o senarios y gallech chi feddwl amdanyn nhw lle gallai Gweinidog yn y dyfodol mewn amgylchedd arall ddewis ehangu cwmpas y Bil hwn o'r hyn yr ydych chi'n bwriadu ei gyflawni gyda'r Bil hwn fel Gweinidog ar hyn o bryd. Fel yr oeddech chi'n dweud, dim ond dwy syrcas sy'n teithio gydag anifeiliaid gwyllt ar hyn o bryd, ac rwy'n credu y byddai'r rhan fwyaf ohonom ni yn y Siambr hon, os nad pob un ohonom ni yn y Siambr hon, yn gallu deall hynny'n burion. Ond a wnewch chi egluro inni pam rydych chi o'r farn ei bod hi'n bwysig cynnwys y ddarpariaeth honno yn y Bil, oherwydd byddai'n well o lawer gennyf i weld cyfeirio'n ôl i'r Cynulliad, a'r Cyfarfod Llawn yn benodol, pe byddai newid o'r fath, yn arbennig o ran cwmpas y Bil, a phe byddai'r dehongliad ohono'n cael ei ystyried gan Weinidog yn y dyfodol?
Rydych chi yn llygad eich lle pan ddywedwch y bydd Cymru, yn amlwg, yn ymuno â gweddill y Deyrnas Unedig yn y ffordd y maen nhw wedi deddfu yn y maes arbennig hwn—yr Alban, a Senedd y DU nawr, a'r Cynulliad. A wnewch chi roi syniad inni a yw hyn o fewn cwmpas y Biliau eraill a basiwyd yn seneddau eraill y Deyrnas Unedig, neu a oes meysydd yr ydych chi wedi edrych arnyn nhw na chawsant eu cynnwys yn y Bil yng Nghymru neu, yn wir, lle'r ydych wedi cynyddu cwmpas y Bil yng Nghymru i gwmpasu llawer mwy na'r hyn yr edrychodd yr Alban arno o bosibl, neu'r hyn yr edrychodd Senedd y DU arno hefyd?
Y cynllun trwyddedu yr oeddech chi'n sôn amdano yn eich datganiad ynglŷn ag anifeiliaid anwes—neu anifeiliaid dof, fe ddylwn i ddweud, mae'n ddrwg gen i—yr ydych chi'n bwriadu ei gyflwyno yn y dyfodol, a wnewch chi roi argoel inni o'r hyn yr ydych chi'n gobeithio ei gael yn sgil yr ymgynghoriad hwnnw, a'r meysydd y credwch fod angen eu cynnwys yn yr ymarfer penodol hwnnw na ellir ymdrin â nhw yn rhai o'r agweddau sydd gennych yn y ddeddfwriaeth ar hyn o bryd? Oherwydd mae hwnnw'n ddarn sylweddol iawn o waith, fe fyddwn i'n awgrymu, gan dreiddio i feysydd o bob math.
Ac i gloi, byddwn i'n ddiolchgar pe byddech yn cadarnhau mai ymwneud â syrcasau teithiol ac anifeiliaid gwyllt y mae hyn, ac nad yw'n fwriad o gwbl gan y Llywodraeth i gynyddu cwmpas y Bil y tu hwnt i'r hyn yr ydych wedi ei ddweud heddiw. Oherwydd rwy'n sylweddoli, o safbwynt rhai, yn wir, fe ddylai'r darn hwn o ddeddfwriaeth gynnwys arddangos unrhyw fath o anifail, boed hwnnw'n anifail fferm neu'n anifail dof. Ond, yn ôl yr hyn a ddeallaf, ac yn sicr o'r sgyrsiau sydd wedi arwain at y Bil hwn heddiw, mae o fewn awdurdod y Llywodraeth yn gyfan gwbl i gwmpasu'r syrcasau teithiol ar hyn o bryd a'r anifeiliaid gwyllt sy'n perfformio, ac mae'r diffiniad o anifeiliaid gwyllt hefyd, yn ôl a ddeallaf, i'w ddeall yn gwbl glir. Diolch.
Thank you, Andrew R.T. Davies, for those comments and questions, and I'm grateful for your support and your party's for the Bill. I'll be very clear in answer to your last question: the objective of this Bill is to prevent the use of wild animals in travelling circuses on ethical grounds. That is absolutely the purpose and the objective of the Bill.
You asked about regulations, and I suppose that sort of ties into your second question around the Scottish Bill and the Bill that's currently progressing through the UK Parliament. Our Bill is very similar to the Scottish Bill. A big difference is the fact that we do have that ability to bring forward subordinate legislation and regulations. One of the reasons I thought it was important to have that in the Bill is that, for instance, I was asked, 'Why don't we have a list of wild animals on the face of the Bill?' That would be a very, very long list. If you look at the wild animals that are currently being used in the two circuses at the current time, I don't think there's a need to have a list, but I do think that, as time goes on, it could be that other animals would need to be listed—other wild animals—and therefore we should have those regulations in place. So, that is a big difference between us and the UK Government Bill. Scotland do have that ability.
You asked about the licensing of animal exhibits and, as I said in my original statement, last year I went out to consultation on the licensing of animal exhibits, and we tied in the issue around banning the use of wild animals in travelling circuses. I want to make sure that we capture all loopholes that there may be in relation to other pieces of legislation. So, as I said, the Bill, for example, will not affect the use of domesticated animals in travelling circuses, and nor will it prevent wild animals being used for entertainment in other settings, for instance. So, the welfare of these animals is very important and that's the reason why I announced my intention to bring forward the licensing scheme for all animal exhibits that meet given criteria in law. I will be going out to further public consultation before the end of summer recess. Certainly, the amount of responses we had to the original consultation last year, from where this Bill has been derived, shows you the passion people have for animal welfare in Wales, and I think it's really important that we have this scheme going forward.
It's not being done in isolation; it's being done in conjunction with stakeholders and other enforcement agencies and working collaboratively with my counterparts in England and Scotland. The approach that will deliver the scheme will have a lasting impact on the welfare of animals that are being used in exhibits, and you mentioned some examples. There are a significant number of animals that we probably don't know about that are going round schools, for instance, and we often see them at agricultural shows and in other settings. So, I think it is really important that we have this scheme. But I think also it's important for our ongoing attitude and that of future generations regarding the welfare of animals.
Diolch i chi, Andrew R.T. Davies, am y sylwadau a'r cwestiynau hynny, ac rwy'n ddiolchgar am eich cefnogaeth chi a'ch plaid i'r Bil. Rwyf am fod yn glir iawn wrth ateb eich cwestiwn olaf: amcan y Bil hwn yw atal anifeiliaid gwyllt rhag cael eu defnyddio mewn syrcasau teithiol ar sail foesegol. Dyna yn bendant yw diben ac amcan y Bil.
Roeddech chi'n holi am reoliadau, ac mae'n debyg bod hynny i ryw raddau yn cysylltu â'ch ail gwestiwn ynglŷn â'r Bil yn yr Alban a'r Bil sy'n mynd drwy Senedd y DU ar hyn o bryd. Mae ein Bil ni'n debyg iawn i'r Bil yn yr Alban. Un gwahaniaeth mawr yw'r ffaith fod gennym ni'r gallu i gyflwyno is-ddeddfwriaeth a rheoliadau. Un o'r rhesymau pam roeddwn i'n credu ei bod hi'n bwysig cael hynny yn y Bil oedd, er enghraifft, oherwydd gofynnwyd i mi, 'Pam na chawn ni restr o anifeiliaid gwyllt ar wyneb y Bil?' Fe fyddai honno'n rhestr faith iawn, iawn. Os edrychwch chi ar yr anifeiliaid gwyllt sy'n cael eu defnyddio yn y ddwy syrcas ar hyn o bryd, nid wyf i'n credu bod angen rhestr, ond rwyf i yn credu, gyda threigl amser, y gallai fod angen rhestru anifeiliaid eraill—anifeiliaid gwyllt eraill—ac felly fe ddylem ni gael y rheoliadau hynny ar waith. Felly, mae hwnnw'n wahaniaeth mawr rhyngom ni a Bil Llywodraeth y DU. Mae'r gallu hwnnw gan yr Alban.
Roeddech chi'n gofyn am drwyddedu arddangosfeydd o anifeiliaid ac, fel y dywedais yn fy natganiad gwreiddiol, y llynedd fe es i ati i ymgynghori ar drwyddedu arddangosfeydd o anifeiliaid, a chysylltwyd hynny â'r broblem ynghylch gwahardd defnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau teithiol. Rwy'n awyddus i sicrhau ein bod ni'n llenwi'r bylchau i gyd a all fodoli o ran darnau eraill o ddeddfwriaeth. Felly, fel y dywedais i, ni fydd y Bil, er enghraifft, yn effeithio ar y defnydd o anifeiliaid dof mewn syrcasau teithiol, ac nid yw'n atal anifeiliaid gwyllt rhag cael eu defnyddio ychwaith ar gyfer adloniant mewn lleoliadau eraill, er enghraifft. Felly, mae lles yr anifeiliaid hyn yn bwysig iawn a dyna pam yr wyf wedi cyhoeddi fy mwriad i gyflwyno'r cynllun trwyddedu ar gyfer yr holl arddangosfeydd o anifeiliaid sy'n bodloni'r meini prawf penodol o dan y gyfraith. Byddaf yn cynnal ymgynghoriad cyhoeddus pellach cyn diwedd toriad yr haf. Yn sicr, mae nifer yr ymatebion a gawsom ni i'r ymgynghoriad gwreiddiol y llynedd, o'r lle y tarddodd y Bil hwn, yn dangos y teimlad sydd gan bobl o ran lles anifeiliaid yng Nghymru, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn fod y cynllun hwn gennym wrth symud ymlaen.
Nid yw hyn yn cael ei wneud ar wahân; mae'n cael ei wneud ar y cyd â rhanddeiliaid ac asiantaethau gorfodi eraill ac wrth gydweithio â'm cymheiriaid yn Lloegr ac yn yr Alban. Bydd dull cyflawni'r cynllun yn cael effaith barhaol ar les anifeiliaid sy'n cael eu defnyddio mewn arddangosfeydd, ac roeddech chi'n sôn am rai enghreifftiau. Mae'n debyg nad ydym ni'n gwybod am nifer sylweddol o anifeiliaid sy'n mynd o amgylch ysgolion, er enghraifft, ac rydym ni'n eu gweld nhw mewn sioeau amaethyddol ac mewn lleoliadau eraill yn aml. Felly, credaf ei bod yn bwysig iawn inni gael y cynllun hwn. Ond rwy'n credu hefyd bod hyn yn bwysig o ran ein hagwedd barhaus ni a chenedlaethau'r dyfodol tuag at les anifeiliaid.
Gaf i ddiolch i’r Gweinidog am ei datganiad? Dwi’n croesawu’r datganiad—a dyw hwnna ddim yn rhywbeth dwi wedi bod yn ei ddweud yn aml iawn yn y misoedd diwethaf—ond mi oedd deddfwriaeth o’r fath, wrth gwrs, yn ymrwymiad ym maniffesto Plaid Cymru hefyd yn 2016, felly rŷm ni’n sicr yn cefnogi’r egwyddor i ddeddfu yn y maes yma.
Mae e’n siomedig, neu mae’n rhwystredig efallai, ei bod hi wedi cymryd gymaint o amser i ni gyrraedd y pwynt yma lle mae’r Bil yn cael ei osod yr wythnos yma. Dwi’n gwybod fe gollon ni amser yn aros i Lywodraeth y Deyrnas Unedig weithredu yn y maes yma ac efallai bod yna wers i ni yn fanna hefyd: os ydym ni wir yn teimlo bod angen gweithredu mewn maes penodol, yna mae angen i ni edrych i wneud hynny ein hunain, fuaswn i’n dweud, yn y dyfodol.
Gaf i ofyn—? Rŷch chi’n cyfeirio, o beth welaf i, at weithredu’r Ddeddf yma o 1 Rhagfyr 2020 ymlaen. Hynny yw, mae hynny’n golygu bod yna bosibilrwydd y bydd yna haf arall, felly, flwyddyn nesaf, o syrcasys teithiol ac anifeiliaid gwyllt yn ymweld â Chymru. Ple sydd gen i i’r Gweinidog i weld os oes unrhyw bosibilrwydd y gellid cyflymu’r broses honno, oherwydd byddwn i wrth fy modd yn gweld y ddeddfwriaeth yma yn cael ei phasio cyn hynny, fel ein bod ni’n gallu bod mewn sefyllfa lle’r haf yma yw’r haf olaf lle rŷm ni’n gweld y syrcasys yma yn teithio ac yn ymweld â Chymru.
Dwi wedi cyfeirio at y ffaith, mewn egwyddor, ein bod ni’n gefnogol o’r hyn mae’r Llywodraeth yn ei wneud. Mae’n bosib, fel rŷm ni eisoes wedi clywed, efallai y bydd yna drafodaeth angenrheidiol o gwmpas y diffiniadau o wahanol dermau yn y ddeddfwriaeth a hefyd, efallai, pwerau, neu i ba raddau y mae pwerau’n cael eu rhoi i Weinidogion i ddehongli ac i amlinellu. Rheini, dwi'n weddol ymlaciedig ynglŷn â hynny ar hyn o bryd ond dwi yn tybio efallai mai yn fanna y bydd tipyn o'r drafodaeth yn digwydd.
May I thank the Minister for her statement? I welcome it—and that's not something I've said very often over the past few months—but legislation of this kind was a manifesto commitment for Plaid Cymru in 2016, so we certainly support the principle of legislating in this area.
It's disappointing, or perhaps frustrating, that it's taken so long for us to reach this point where the Bill is to be introduced this week. I know that we lost some time waiting for the UK Government to take action in this area, and there may be a lesson for us there: if we truly feel that we need to act in any particular area, then we need to look to do so ourselves, I would say, in future.
May I ask—? You make reference to implementing this legislation from 1 December 2020 onwards. That would mean that there is a possibility that there'll be another summer next year where travelling circuses will be possible and that wild animals will be used in their visits to Wales. It's a plea to the Minister to see if there's any possibility that we can hasten this process, because I would love to see legislation being passed before that point, so that we can be in the situation where this is the last summer where we would see these travelling circuses in Wales.
I have referred to the fact that, in principle, we are supportive of what the Government is doing. It's possible, as we've already heard, that there may be a discussion required around definitions in terms of various terminology in the legislation, and perhaps the powers or the extent to which powers are handed to Ministers to interpret and to outline those. I'm relatively relaxed on that at the moment, but I do assume that that’s where much of the debate will centre.
You mentioned loopholes earlier, and one obvious loophole that's been flagged up is that travelling circuses might be rebranded as some sort of mobile animal exhibition and I'm sure you're aware of that and I'd like to hear from you that you are addressing those issues through your proposed licensing scheme. The other thing I'd like to know, of course, is when do you anticipate a licensing scheme being enacted because not only am I agitating for this legislation to be implemented sooner, I would like to make sure that that licensing scheme is introduced as early as is possible as well.
You've already touched on this, really. I mean, there have been calls, of course, to ban all performing animals, and I'm certainly yet to be persuaded on that, but you do say in your statement that animals are sentient beings. So, I'm just interested in why you are differentiating between wild animals and other animals and whether this legislation is an opportunity, maybe, to broaden that proposal.
And, finally, of course, you note, I think it was in the explanatory memorandum that was published with the Bill, that nearly two thirds of responses to a previous consultation came from an online campaign. I've raised this in other contexts previously and I'd like to ask you whether you'd be willing to publish how many—not information about individual responses, but what percentage of all responses to the previous consultation were actually from Wales because I think that is an important consideration for us across all consultation. And whilst in some circumstances there will be very valid reasons for taking on board consultation responses from other countries, I'd like to understand what weighting in this particular context the Welsh Government is giving to those responses from outside of Wales. And, I think, as a matter of course and a matter of process, I think the Welsh Government should be making these statistics available. It shouldn't be an onerous task because I presume there is a database somewhere because you correspond back with those who have presented responses to consultations. So, it shouldn't be too onerous a task.
Fe wnaethoch chi sôn am fylchau'n gynharach, ac un bwlch amlwg sydd wedi dod i'r amlwg yw y gallai syrcasau teithiol gael eu hailfrandio yn rhyw fath o arddangosfa anifeiliaid symudol. Rwy'n siŵr eich bod chi'n ymwybodol o hynny ac fe hoffwn i glywed eich bod chi am ymdrin â'r materion hynny drwy eich cynllun trwyddedu arfaethedig. Y peth arall yr hoffwn ei wybod, wrth gwrs, yw pryd yr ydych chi'n rhagweld y bydd y cynllun trwyddedu yn cael ei weithredu. Nid wyf i'n galw'n unig am weithredu'r ddeddfwriaeth hon yn gyflymach, ond hoffwn i sicrhau hefyd fod y cynllun trwyddedu yn cael ei gyflwyno cyn gynted â phosib.
Rydych chi eisoes wedi cyffwrdd â hyn, mewn gwirionedd. Hynny yw, mae galwadau wedi bod, wrth gwrs, i wahardd gorfodi unrhyw anifail i berfformio, ac yn sicr nid wyf wedi cael fy narbwyllo ynglŷn â hynny. Ond rydych chi'n dweud yn eich datganiad bod anifeiliaid yn greaduriaid ymdeimladol. Felly, hoffwn i wybod pam rydych chi'n gwahaniaethu rhwng anifeiliaid gwyllt ac anifeiliaid eraill ac a yw'r ddeddfwriaeth hon yn gyfle, efallai, i ehangu'r cynnig hwnnw.
Ac, yn olaf, wrth gwrs, rydych yn nodi, rwy'n credu mai yn y memorandwm esboniadol a gyhoeddwyd gyda'r Mesur yr oedd hynny, fod bron dwy ran o dair o'r ymatebion i ymgynghoriad blaenorol drwy ymgyrch ar-lein. Rwyf i wedi codi hyn mewn cyd-destunau eraill o'r blaen a hoffwn ofyn i chi a fyddech chi'n fodlon cyhoeddi faint—nid gwybodaeth am ymatebion unigol, ond pa ganran o'r holl ymatebion i'r ymgynghoriad blaenorol a ddaeth mewn gwirionedd o Gymru oherwydd credaf fod honno'n ystyriaeth bwysig i ni wrth ymdrin â'n holl ymgynghoriadau. Ac er y bydd rhesymau dilys iawn, mewn rhai amgylchiadau, dros ystyried ymatebion i ymgynghoriadau o wledydd eraill, hoffwn i ddeall faint o bwys yn y cyd-destun penodol hwn y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i'r ymatebion hynny o'r tu allan i Gymru. Ac, yn fy marn i, fel mater o arfer a threfn, rwy'n credu y dylai Llywodraeth Cymru fod yn sicrhau bod yr ystadegau hyn ar gael. Ni ddylai hon fod yn dasg feichus oherwydd rwy'n cymryd bod cronfa ddata yn rhywle gan eich bod chi'n cyfathrebu â'r rhai sydd wedi cyflwyno ymatebion i ymgynghoriadau. Felly, ni ddylai honno fod yn dasg rhy feichus.
Diolch, Llyr, for your support for the Bill, and certainly I welcomed the conversation I had with both yourself and Andrew R.T. Davies before this statement today. Regarding your questions about the time it will take for the Bill to come into force, I anticipate, with support, the Bill proceeding to a stage where we would get Royal Assent in May. As I've stated, the Bill will come into force on 1 December 2020. By that time, both the circuses that currently travel and use wild animals will be expected to have completed their touring and then returned to their winter quarters. Certainly, I think, I'm very open to bringing that date forward if at all possible and I think there may be an opportunity to do that if the UK Government delivers on its commitment to introduce a ban in England by the time that their licensing regulations expire, because, obviously, it's the UK Government that's responsible for the licensing of circuses, not us. If they do the ban before their licensing regulations expire in January 2020, I think there would be a possibility of us bringing that date forward. So, again, any decision to do that, I'm very happy to look at that.
In relation to your question around loopholes, certainly, if you think about it, there are far, far more animals that are being used as animal exhibits than, obviously, animals in circuses. So, that's why the animal exhibits scheme is so important, and I mentioned in my answer to Andrew R.T. Davies that I will be going out to consultation before the end of summer recess and I would certainly want to see that scheme come into play, I would say, as early in 2020 as possible.
In relation to, 'Why does the offence only apply to wild animals and not all animals?'—and I'm aware of the petition that's recently been started—there are not the same fundamental, ethical objections to the use of domesticated animals in travelling circuses or other similar settings. The ethical argument for a ban in the case of wild animals, I believe, is very strong; I think the argument for a ban on domesticated animals is less than clear cut. And if you think about it, there are many activities that involve domesticated animals travelling for the purpose of giving performances or exhibitions with little obvious wider benefits, which are considered to be perfectly acceptable by society in general. The example I'm always given—and I think we discussed this—is horses and show jumping, and I think it would be very difficult to argue that they should not be used to perform a similar activity in a travelling circus.
Somebody asked me about what would happen if we had, then, a static circus. As far as I'm aware, there certainly was one static circus in the UK, I'm not sure it's still there, but again, it's about ensuring that there are no loopholes in any legislation. So, certainly, the legal advice I was given is that it would then probably have to be licensed as a zoo, for instance, but there is legislation to cover such things.
You asked me about respondents in relation to ones who came from Wales, and certainly, I'd be very happy if it's possible to provide that information. However, I have to say I think it was something like 97 per cent of respondents were for us bringing this Bill forward, so therefore, I don't think you would need the weighting in perhaps a way that you would need in other legislation.
Diolch, Llŷr, am eich cefnogaeth chi i'r Bil, ac roeddwn i'n sicr yn croesawu'r sgwrs a gefais i gyda chi ac Andrew R.T. Davies cyn y datganiad hwn heddiw. O ran eich cwestiynau ynglŷn â'r amser y bydd hi'n ei gymryd i'r Bil ddod i rym, rwyf i'n rhagweld, gyda chefnogaeth, y bydd y Bil yn mynd rhagddo i gam lle y gallem ni gael Cydsyniad Brenhinol ym mis Mai. Fel y dywedais, bydd y Bil yn dod i rym ar 1 Rhagfyr 2020. Erbyn hynny, bydd disgwyl i'r ddwy syrcas sy'n teithio ar hyn o bryd ac yn defnyddio anifeiliaid gwyllt fod wedi cwblhau eu taith ac yna wedi dychwelyd i'w cartref dros y gaeaf. Yn sicr, rwy'n agored iawn i symud y dyddiad hwnnw ymlaen pe bai modd ac rwy'n credu y gellid cael cyfle i wneud hynny pe byddai Llywodraeth y DU yn cyflawni ei hymrwymiad i gyflwyno gwaharddiad yn Lloegr erbyn i'w rheoliadau trwyddedu nhw ddod i ben. Oherwydd, yn amlwg, Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am drwyddedu syrcasau, nid ni. Os byddan nhw'n gweithredu'r gwaharddiad cyn i'w rheoliadau trwyddedu ddod i ben ym mis Ionawr 2020, credaf y byddai'n bosib inni ddod â'r dyddiad hwnnw ymlaen. Felly, unwaith eto, unrhyw benderfyniad i wneud hynny, rwy'n hapus iawn i'w ystyried.
O ran eich cwestiwn ynghylch bylchau, yn sicr, os meddyliwch chi am y peth, ceir llawer iawn mwy o anifeiliaid yn cael eu defnyddio mewn arddangosfeydd o anifeiliaid nag, yn amlwg, mewn syrcasau. Felly, dyna pam mae'r cynllun arddangosfeydd o anifeiliaid mor bwysig, ac fe soniais i yn fy ateb i Andrew R.T. Davies y byddaf i'n ymgynghori cyn diwedd toriad yr haf ac yn sicr byddwn i'n hoffi gweld y cynllun hwnnw'n cael ei roi ar waith, fe ddywedwn i, mor gynnar yn 2020 ag sy'n bosib.
O ran, 'Pam mae'r drosedd hon yn berthnasol i anifeiliaid gwyllt yn unig ac nid i bob anifail?'—ac rwy'n ymwybodol o'r ddeiseb sydd wedi cael ei chychwyn yn ddiweddar—nid oes yr un gwrthwynebiad sylfaenol, moesegol i ddefnyddio anifeiliaid dof mewn syrcasau teithiol neu mewn lleoliadau tebyg. Mae'r ddadl foesegol dros waharddiad yn achos anifeiliaid gwyllt, rwy'n credu, yn gryf iawn; rwy'n credu bod y ddadl dros waharddiad yn achos anifeiliaid dof yn fwy amwys. Ac os meddyliwch chi am y peth, mae yna lawer o weithgareddau sy'n cynnwys anifeiliaid dof yn teithio at ddibenion cynnal perfformiadau neu arddangosfeydd heb fawr o fanteision ehangach amlwg, sy'n cael eu hystyried yn gwbl dderbyniol gan y gymdeithas yn gyffredinol. Yr esiampl sy'n cael ei rhoi i mi bob tro—ac rwy'n credu inni drafod hyn—yw neidio ceffylau, a chredaf y byddai'n anodd iawn dadlau na ddylid eu defnyddio nhw i wneud gweithgaredd tebyg mewn syrcas deithiol.
Gofynnodd rhywun imi beth a fyddai'n digwydd yn achos syrcas sydd heb fod yn deithiol. Hyd y gwn i, roedd yna un syrcas fel hyn yn y DU, ac nid wyf i'n siŵr ei bod hi yno o hyd, ond unwaith eto, mae'n ymwneud â sicrhau nad oes yna unrhyw fylchau mewn unrhyw ddeddfwriaeth. Felly, yn sicr, y cyngor cyfreithiol a roddwyd i mi oedd y byddai'n rhaid i honno wedyn gael trwydded sw yn ôl pob tebyg, er enghraifft, ond ceir deddfwriaeth i ymdrin â phethau o'r fath.
Roeddech chi'n fy holi i am y rhai a ymatebodd i'r ymgynghoriad, o ran y rhai a oedd yn dod o Gymru, ac yn sicr, byddwn i'n hapus iawn pe bai modd darparu'r wybodaeth honno. Serch hynny, mae'n rhaid imi ddweud mai rhywbeth tebyg i 97 y cant o'r ymatebwyr oedd yn awyddus i weld y Bil hwn yn cael ei gyflwyno, felly nid wyf yn credu y byddai angen ichi wybod faint o bwys a roddir ar hyn yn yr un ffordd ag a fyddai'n angenrheidiol mewn deddfwriaeth arall.
I very much welcome the Minister's statement. There has been a long-running campaign, but I have fully supported it over several years to ban the use of wild animals in circuses. A ban already exists in Scotland.
In 2006, which is a long time ago now, in a public consultation across the UK, 94.5 per cent of people responding thought banning the use of wild animals in circuses would be the best method to achieve animal welfare. The majority of respondents to the Minister have said 97 per cent, and Wales last year supported the ban. There is one thing we can be certain of: we've got the public on our side. I welcome the proposed ban on the use of wild animals in travelling circuses; I think its time has come. We're in the twenty-first century and not the nineteenth.
Two questions: why is it intended that a circus will still be allowed to keep wild animals as long as they are not exhibited or used in performances? I find that is what's normally described as a loophole. And the second question is: will the use of birds of prey for outside exhibitions still be allowed?
Rwy'n croesawu datganiad y Gweinidog yn fawr. Bu'r ymgyrch yn un faith, ond rwyf i wedi rhoi cefnogaeth lawn iddi dros nifer o flynyddoedd er mwyn gwahardd defnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau. Mae gwaharddiad yn bodoli eisoes yn yr Alban.
Yn 2006, sy'n amser maith yn ôl erbyn hyn, mewn ymgynghoriad cyhoeddus ledled y DU, roedd 94.5 y cant o'r rhai a ymatebodd o'r farn mai gwahardd defnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau fyddai'r ffordd orau o sicrhau lles anifeiliaid. Mae'r rhan fwyaf o'r ymatebwyr i'r Gweinidog wedi dweud hynny, 97 y cant, a'r llynedd roedd Cymru yn cefnogi'r gwaharddiad. Un peth y gallwn ni fod yn sicr ohono: mae'r cyhoedd ar ein hochr ni. Rwy'n croesawu'r gwaharddiad arfaethedig ar ddefnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau teithiol; rwy'n credu bod ei amser wedi dod. Rydym yn byw yn yr unfed ganrif ar hugain, nid yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg.
Dau gwestiwn: pam mae'n fwriad caniatáu i syrcas barhau i gadw anifeiliaid gwyllt ar yr amod na fyddan nhw'n eu harddangos neu'n eu defnyddio mewn perfformiadau? Yn fy marn i, dyna'r hyn sydd fel rheol yn cael ei ddisgrifio fel bwlch. A'r ail gwestiwn yw: a fydd defnyddio adar ysglyfaethus ar gyfer arddangosfeydd awyr agored yn parhau i gael ei ganiatáu?
Thank you, Mike Hedges, for those two questions. So, answering your second question first: birds of prey would then be captured under the animal exhibit licensing scheme that I'm bringing forward next year, following a public consultation.
In relation to why can't we ban circuses from just keeping wild animals that they then wouldn't use or exhibit, that would require a loss of ownership—it would be a deprivation of property. We don't really think that's in the public interest and it would be very difficult to justify because if that person was caring for the animal properly, and if that person wasn't caring for that wild animal properly, that would be captured in other legislation. It's obviously very difficult, then, to justify that.
Diolch ichi, Mike Hedges, am y ddau gwestiwn hynny. Felly, gan ateb eich ail gwestiwn yn gyntaf: byddai adar ysglyfaethus wedyn yn cael eu cynnwys yn y cynllun trwyddedu arddangosfeydd anifeiliaid yr wyf yn ei gyflwyno'r flwyddyn nesaf, yn dilyn ymgynghoriad cyhoeddus.
O ran pam na allwn ni wahardd syrcasau rhag cadw anifeiliaid gwyllt na fydden nhw'n eu defnyddio nac yn eu harddangos, byddai hynny'n gofyn am golli perchnogaeth—byddai hynny'n golygu amddifadu o eiddo. Nid ydym o'r farn y byddai hynny er budd y cyhoedd a byddai'n anodd iawn ei gyfiawnhau. Pe byddai'r unigolyn hwnnw'n gofalu am yr anifail yn iawn, a phe na fyddai'r unigolyn hwnnw'n gofalu am yr anifail gwyllt hwnnw'n iawn, byddai hynny'n cael ei gynnwys dan ddeddfwriaeth arall. Mae'n amlwg yn anodd iawn, felly, i gyfiawnhau hynny.
Thank you, Minister, for your statement. I'd like to warmly welcome your statement, and I know that very many of my constituents will too. My first question is regarding the extra requirements on local authority inspectors. I accept your very valid point that breaches will be easy to detect, but what discussions have you had around the capacity of local authority inspectorates, and is there any training or support that Welsh Government could provide? For example, I've discussed with one animal welfare charity the creation of a centralised animal welfare inspectorate. So, I'd be interested to hear your views around that and whether you think that it could be helpful.
I'd also like to discuss some novel alternatives as well. For example, there's been a lot of focus on social media lately around Circus Roncalli, which is a German circus using holograms of wild animals as part of their show. This allows them to replicate traditional circus acts, but also more fantastic scenarios, and to do so at a fraction of the cost involved in transporting live animals. Now, to my knowledge, this has not been brought to the UK yet, so would you welcome the use of such technology, which is entirely cruelty free, here in Wales?
And finally, it seems to me that the publicity around the introduction of this law could provide us with a good opportunity for Welsh Government to promote the many excellent animal-based tourist attractions here in Wales, such as Folly Farm to mention just one, where people can observe animals in a natural-style habitat in the context of conservation work. So, I'd be interested to know what discussions you might have had or might consider having with your colleagues in Government around that, and of course that could provide an economic boost to Wales, particularly as the summer school holidays approach.
Diolch, Gweinidog, am eich datganiad. Hoffwn i groesawu eich datganiad yn fawr, a gwn y bydd llawer iawn o'm hetholwyr yn ei groesawu hefyd. Mae fy nghwestiwn cyntaf yn ymwneud â'r gofynion ychwanegol sydd ar arolygwyr yr awdurdodau lleol. Rwy'n derbyn eich pwynt dilys iawn y bydd troseddau'n rhwydd eu canfod. Ond pa drafodaethau yr ydych chi wedi eu cael ynghylch capasiti arolygiaethau awdurdodau lleol, ac a oes yna unrhyw hyfforddiant a chymorth y gallai Llywodraeth Cymru eu rhoi? Er enghraifft, rwyf wedi cynnal trafodaeth ag un elusen lles anifeiliaid ynghylch creu arolygiaeth lles anifeiliaid ganolog. Felly, hoffwn glywed eich chi barn chi am hynny ac a ydych chi'n credu y byddai hynny'n ddefnyddiol.
Yn ogystal â hynny, hoffwn drafod rhai syniadau newydd hefyd. Er enghraifft, bu llawer o sylw ar y cyfryngau cymdeithasol yn ddiweddar i Syrcas Roncalli, sef syrcas o'r Almaen sy'n defnyddio hologramau o anifeiliaid gwyllt yn rhan o'u sioe nhw. Mae hyn yn eu galluogi nhw i efelychu perfformiadau syrcas draddodiadol, ond golygfeydd mwy ffantasïol hefyd, a gwneud hynny ar gost sy'n llai o lawer na'r hyn sy'n gysylltiedig â chludo anifeiliaid byw. Nawr, hyd y gwn i, ni ddaethpwyd â hyn i'r DU eto, felly a fyddech chi'n croesawu defnyddio technoleg o'r fath, sy'n rhydd o unrhyw greulondeb, yma yng Nghymru?
Ac yn olaf, mae'n ymddangos i mi y gallai'r cyhoeddusrwydd ynghylch cyflwyno'r Ddeddf hon fod yn gyfle da i Lywodraeth Cymru hyrwyddo'r nifer fawr o atyniadau twristaidd rhagorol sy'n seiliedig ar anifeiliaid yma yng Nghymru. Un enghraifft o hyn yw Fferm Folly lle gall pobl edrych ar anifeiliaid mewn cynefin lled naturiol yng nghyd-destun gwaith cadwraeth. Felly, byddai'n dda gennyf i gael gwybod pa drafodaethau yr ydych chi wedi eu cael neu y byddech chi'n ystyried eu cael gyda'ch cydweithwyr yn y Llywodraeth ynglŷn â hynny, ac wrth gwrs fe allai hynny roi hwb economaidd i Gymru, yn enwedig wrth i wyliau haf yr ysgolion agosáu.
Thank you, Vikki Howells. In relation to the impact on local authorities, of course, there have been conversations with local authorities, because should the Bill become law it will be enforced by local authority inspectors, and they certainly were part of the consultation we had. There will be minimal impact on local authorities. I think breaches are unlikely to arise often, if at all, and I do expect travelling circuses to comply with a ban, because it will be very obvious if they're not doing so. Certainly, if the UK Government delivers on its commitment to ban the use of wild animals in travelling circuses in England, there will be nowhere in Great Britain where wild animals will be able to be used in travelling circuses. So, certainly, the discussions that my officials had with local authorities were that it wouldn't constitute any additional cost, for instance, and it would just be conducted alongside existing enforcement activities, which are already being carried out in respect of the two circuses, one of which you named. In relation to the holograms, that's not something that I'd considered. I suppose it depends what the holograms depict the animals doing. I would be very interested in having a look at that, but certainly, it's something that we can look at as the Bill progresses through the Assembly. I think you're right about promoting animal tourist attractions. Of course, the majority of animal tourist attractions—you referred to and I heard you mention Folly Farm—are, again, regulated, they're legislated for and we should encourage people to go to be able to see animals at very close quarters.
Diolch, Vikki Howells. O ran yr effaith ar awdurdodau lleol, wrth gwrs, cafwyd sgyrsiau gydag awdurdodau lleol. Pe byddai'r Bil yn dod yn gyfraith, caiff ei orfodi gan arolygwyr yr awdurdodau lleol, ac yn sicr roedden nhw'n rhan o'r ymgynghoriad a gawsom ni. Ni fydd yna fawr o effaith ar awdurdodau lleol. Credaf na fydd torri rheolau'n digwydd yn aml iawn, os o gwbl, ac rwy'n disgwyl i syrcasau teithiol gydymffurfio â'r gwaharddiad, oherwydd bydd yn amlwg iawn os na wnânt hynny. Yn sicr, os bydd Llywodraeth y DU yn cyflawni ei hymrwymiad i wahardd defnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau teithiol yn Lloegr, ni fydd unman ar gael ym Mhrydain Fawr lle caiff anifeiliaid gwyllt eu defnyddio mewn syrcasau teithiol. Felly, yn sicr, ni fyddai unrhyw gost ychwanegol yn ôl y trafodaethau a gafodd fy swyddogion i ag awdurdodau lleol, er enghraifft, ac fe fyddai hyn yn digwydd ar yr un pryd â'r gweithgareddau gorfodi presennol, sydd eisoes yn cael eu cynnal o ran y ddwy syrcas, un ohonyn nhw y gwnaethoch chi ei henwi. O ran yr hologramau, nid yw hwnnw'n rhywbeth yr wyf i wedi ei ystyried. Mae'n debyg ei bod yn dibynnu ar yr hyn y mae'r hologramau yn darlunio'r anifeiliaid yn ei wneud. Byddai gennyf ddiddordeb mawr i edrych ar hynny, ond yn sicr, mae'n rhywbeth y gallwn ni edrych arno wrth i'r Bil fynd drwy'r Cynulliad. Rwy'n credu eich bod yn iawn ynglŷn â hyrwyddo atyniadau i dwristiaid. Wrth gwrs, mae'r rhan fwyaf o'r atyniadau i dwristiaid—roeddech chi'n cyfeirio at Folly Farm—unwaith eto, yn cael eu rheoleiddio, bu deddfu ar eu cyfer, ac fe ddylem ni annog pobl i fynd i weld anifeiliaid o fewn pellter agos iawn.
Dwi hefyd yn croesawu'r datganiad yma gan y Gweinidog ac yn croesawu'r Bil. Mae hi'n bechod ei fod o wedi cymryd cymaint o amser i'r Llywodraeth ei weithredu. Mae'n flwyddyn gyfan ers i'r cyn Brif Weinidog ddatgan y byddai'r Llywodraeth yn cefnogi gwahardd y defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasys sy'n teithio. Ond gwell hwyr na hwyrach. Dwi'n falch bod Cymru, o'r diwedd, yn dal i fyny efo'r Alban a Lloegr. Mae nifer o'r cwestiynau a oedd gen i wedi cael eu gofyn a'u hateb, ond fe wna i jest gloi drwy ddweud hyn: ni fyddai newid gwleidyddol fel hyn yn bosib heb ymgyrchwyr brwd, ac un ymgyrchydd sydd wedi bod yn allweddol yn hyn i gyd ydy Linda Joyce-Jones o Nantlle ger Caernarfon yn fy etholaeth i. Mae hi wedi bod yn ymgyrchu am y newid yn y ddeddfwriaeth ers blynyddoedd. Mi wnaeth hi gyflwyno deiseb i'r Cynulliad nôl yn Chwefror 2017 yn galw am waharddiad, ac mae hi wedi ein lobïo ni gyd, dwi'n meddwl. Pawb ohonom ni fan hyn, rydym ni wedi cyfarfod Linda ar ryw bwynt neu'i gilydd. Felly, a wnewch chi ymuno â mi i ddiolch iddi hi am ei gwaith a hefyd i'r ymgyrchwyr eraill sydd wedi gweithio mor galed am hyn? Mae'r ffaith bod yna 6,500 o ymatebion a'r mwyafrif mawr o blaid y ddeddfwriaeth yn dweud cyfrolau, dwi'n meddwl. Mae o'n arwydd clir o'r newid agwedd gyhoeddus, ac mae ymgyrchwyr fel Linda wedi llwyddo'n rhyfeddol i newid y farn honno. Mae angen inni eu llongyfarch a dwi'n gobeithio y gwnewch chi ymuno efo fi.
I too welcome this statement from the Minister, and welcome the Bill, too. It is a shame that it has taken so long for the Government to act. It’s a full 12 months since the former First Minister stated that the Government would support a ban on the use of wild animals in travelling circuses, but better late than never. I am pleased that Wales, at last, is catching up with Scotland and England. Many of the questions that I wanted to ask have already been asked and answered, but I will just conclude by saying this: this kind of political change wouldn’t be possible without campaigners, and one campaigner that’s been crucial to all of this is Linda Joyce-Jones from Nantlle, near Caernarfon in my constituency. She has been campaigning for this change in the legislation over many years. She did introduce a petition to the Assembly in February 2017, calling for a ban, and she has lobbied each and every one of us, I think. Everyone here will have met Linda at some point. So, will you join with me in thanking her for her work and to the other campaigners who have worked so hard for this change? The fact that there have been 6,500 responses and the vast majority in favour of the legislation speaks volumes, I think. It is a clear sign of the change of attitude among the public, and campaigners such as Linda have succeeded incredibly in changing public opinion. We should congratulate them, and I hope you will join me in doing that.
Diolch, Siân Gwenllian. I do join you in thanking Linda Joyce-Jones and all the other 6,500 people who responded to our consultation. I think it just shows that Wales is a country of animal lovers. I am very pleased that we've brought this piece of legislation forward in this term of the Government, and I look forward to working with yourself and other Members as the Bill proceeds through.
Diolch, Siân Gwenllian. Rwy'n ymuno â chi i ddiolch i Linda Joyce-Jones a'r 6,500 o bobl eraill a wnaeth ymateb i'n hymgynghoriad ni. Rwy'n credu bod hynny'n dangos bod Cymru yn wlad sy'n hoff iawn o anifeiliaid. Rwy'n falch iawn ein bod ni wedi cyflwyno'r ddeddfwriaeth hon yn y tymor Llywodraeth hwn, ac rwy'n edrych ymlaen at weithio gyda chi ac aelodau eraill wrth i'r Bil fynd rhagddo.
Thank you for your statement, Minister, and for providing us with advanced copy of the Bill and explanatory memorandum. Putting an end to the exploitation of wild animals for the pleasure of the viewing public is well overdue and I thank the Minister for introducing legislation to achieve this in relation to travelling circuses. Wales will soon be joining a growing list of countries that ban acts that force wild animals to perform for entertainment. Unlike one of the candidates to be our next Prime Minister, Jeremy Hunt, who wants to take out time from negotiating our orderly exit from the EU in order to lift the ban on fox hunting, as someone who abhors animal exploitation and cruelty, I welcome this legislation.
However, I do ask why it hasn't gone just that one step further, Minister. This legislation does not cover wild animals being used for entertainment in other settings, and, as such, does not cover some mobile animal exhibits. I say 'some' because some mobile coverage of animals is obviously not abusive or insensitive. So, can you outline why you opted to stick to travelling circuses, and when can we expect to see some measures to safeguard wild animals in some mobile exhibits?
Minister, do you agree that the welfare of animals should be paramount and that the exploitation of wild animals simply for profit should be banned in any circumstances? If so, can you expand upon any other actions your Government will be taking to safeguard both wild and domestic animals being used for entertainment purposes? Finally, Minister, what discussions have you had with UK Ministers about stronger licensing regimes covering the use of domesticated animals in travelling shows? Because some domesticated animals have been known to die through heat exhaustion and so on, whilst travelling. So, I look forward to the swift passage of the Bill through the Assembly and to the day that wild animals cannot be exploited on Welsh soil. Diolch yn fawr.
Diolch am eich datganiad, Gweinidog, ac am roi copi ymlaen llaw inni o'r Bil a'r memorandwm esboniadol. Mae'n hen bryd inni roi diwedd ar gamddefnyddio anifeiliaid gwyllt i blesio'r cyhoedd sy'n gwylio, a hoffwn i ddiolch i'r Gweinidog am gyflwyno deddfwriaeth i wneud hynny o ran syrcasau teithiol. Bydd Cymru cyn bo hir yn ymuno â'r rhestr gynyddol o wledydd sy'n gwahardd perfformiadau sy'n gorfodi anifeiliaid gwyllt i wneud campau ar gyfer adloniant. Yn wahanol i un o'r ymgeiswyr i fod yn Brif Weinidog nesaf arnom, Jeremy Hunt, sy'n dymuno cymryd amser oddi wrth negodi ein hymadawiad taclus â'r UE er mwyn codi'r gwaharddiad ar hela llwynogod, rwyf innau, fel un sy'n casáu cam-fanteisio ar anifeiliaid a chreulondeb, yn croesawu'r ddeddfwriaeth hon.
Fodd bynnag, rwy'n holi pam nad yw hyn wedi mynd un cam ymhellach, Gweinidog. Nid yw'r ddeddfwriaeth hon yn cynnwys anifeiliaid gwyllt a ddefnyddir ar gyfer adloniant mewn lleoliadau eraill, ac, fel y cyfryw, nid yw'n cynnwys rhai arddangosfeydd symudol o anifeiliaid. Fe ddywedaf i 'rai' oherwydd mae'n amlwg nad yw triniaeth rhai o'r anifeiliaid sy'n cael eu symud yn greulon nac yn ddideimlad. Felly, a wnewch chi amlinellu pam rydych chi wedi dewis cadw at syrcasau teithiol, a phryd y gallwn ni ddisgwyl gweld rhai mesurau i ddiogelu anifeiliaid gwyllt mewn rhai arddangosfeydd symudol?
Gweinidog, a ydych chi'n cytuno y dylai lles anifeiliaid fod yn hollbwysig ac y dylid gwahardd cam-fanteisio ar anifeiliaid gwyllt er elw ariannol dan unrhyw amgylchiadau? Os felly, a wnewch chi ymhelaethu ar unrhyw gamau eraill y bydd eich Llywodraeth chi yn eu cymryd i ddiogelu anifeiliaid gwyllt a dof rhag cael eu defnyddio ar gyfer adloniant? Yn olaf, Gweinidog, pa drafodaethau yr ydych chi wedi eu cael gyda Gweinidogion y DU ynglŷn â chyfundrefnau trwyddedu mwy cadarn ar gyfer defnyddio anifeiliaid dof mewn sioeau teithiol? Oherwydd mae rhai anifeiliaid dof wedi marw oherwydd gwres enbyd ac ati, wrth deithio. Felly, rwy'n edrych ymlaen at weld y Bil yn mynd rhagddo'n gyflym drwy'r Cynulliad ac at y diwrnod pan na ellir manteisio ar anifeiliaid gwyllt ar dir a daear Cymru. Diolch yn fawr.
Thank you very much for those questions. I hope I've answered very concisely around how the new animal exhibits licensing scheme that I'll be bringing forward next year, following consultation, will ensure that there are no loopholes and that all—pardon the pun—animals are captured in that. I have had discussions with Lord Gardiner who is the UK Government Minister in relation to other licensing for circuses, and, again, that's something I think we can look at in other pieces of legislation to ensure every animal is covered by legislation and/or regulations.
I absolutely agree with you around fox hunting. It's just appalling, and this Government is totally opposed to fox hunting.
We will be joining a growing list of countries, and as I said in my original statement, if we didn't bring this Bill forward, we would be the only country in Great Britain that would allow the use of wild animals in travelling circuses, and I did not want Wales to become a sanctuary for travelling circuses in that way.
Diolch yn fawr iawn am y cwestiynau hynny. Rwy'n gobeithio fy mod i wedi ateb yn gryno iawn sut y bydd y cynllun newydd i drwyddedu arddangosfeydd anifeiliaid y byddaf yn ei gyflwyno'r flwyddyn nesaf, yn dilyn ymgynghoriad, yn sicrhau na fydd unrhyw fylchau, ac y bydd pob anifail yn cael ei ddal—maddeuwch y chwarae ar eiriau—yn hynny. Rwyf wedi cael trafodaethau gydag Arglwydd Gardiner sef Gweinidog Llywodraeth y DU o ran trwyddedau eraill i syrcasau ac, unwaith eto, mae hwnnw'n rhywbeth y gallwn ni edrych arno mewn darnau eraill o ddeddfwriaeth i sicrhau bod pob anifail yn dod dan ddeddfwriaeth a/neu reoliadau.
Rwy'n cytuno'n llwyr â chi ynglŷn â hela llwynogod. Mae'n warthus o beth, ac mae'r Llywodraeth hon yn gwrthwynebu hela llwynogod yn llwyr.
Byddwn yn ymuno â rhestr gynyddol o wledydd, ac fel y dywedais i yn fy natganiad gwreiddiol, pe na fyddem yn cyflwyno'r Bil hwn, Cymru fyddai'r unig wlad ym Mhrydain Fawr i ganiatáu defnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau teithiol, ac nid oeddwn i'n dymuno i Gymru fod yn hafan i syrcasau teithiol yn y ffordd honno.
I welcome the Bill, and you're absolutely right, we can't be the only nation to allow wild animals in circuses to just be exhibited for people's pleasure without thinking that it's fundamentally wrong. So, I look forward to the Bill coming forward. I'm not going to ask all the questions that have been asked, but I am particularly interested in what is wild and what isn't wild, and how that's going to be determined, because I think most people are thinking about wild animals being exotically wild, and yet we've got native animals that are clearly wild, and so I'm interested in how that's going to move forward.
In terms of the licensing scheme, I'm also interested to see how that is going to go forward. You're going out, you said, to further consultation. It's about what should be included within that licensing scheme. I'll just put an idea forward: there is breeding for export of wild animals that currently takes place, and one of those is birds of prey, and they're being exported to the far east. Well, quite clearly, they don't live in the far east for very good reasons: there isn't any food source for them, it isn't the right climate for them. So, should we be licensing the breeding of animals to be exported, in the first case, under huge duress in that journey, and, secondly, in conditions that are clearly not conducive to their well-being? So, I would like to add that into your licensing scheme.
I would be interested to know how long those licences would last once people have had them issued, and how easy it is to revoke a licence, should you find that people have already committed acts of cruelty. I raise that because we have some dog breeding establishments currently, and they have been found to be guilty of cruelty, and yet the licence just passes to another family member if it's revoked at all. And if we are talking about licences and people being of the right character, we should also be looking at the legislation that follows that, and the sanctions that follow. At the moment, you can be as cruel as you like, it seems, to an animal, and you are not going to get more that six months under Welsh legislation, yet you could get five years if we did something about it. So, I think that, when we are looking at licences, we also need to look at the sanctions that follow. So, those are the things that I would like to add, following all the questions that have already been asked.
Rwy'n croesawu'r Bil, ac rydych chi yn llygad eich lle, ni ddylem fod yr unig wlad i ganiatáu i anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau gael eu harddangos fel adloniant i bobl, heb gredu bod hynny'n gyfeiliornus yn ei hanfod. Felly, rwy'n edrych ymlaen at weld y Bil yn dod yn ei flaen. Nid wyf am ofyn yr holl gwestiynau sydd wedi cael eu gofyn yn barod, ond mae gennyf ddiddordeb arbennig yn yr hyn a ystyrir yn wyllt a'r hyn nad yw'n wyllt, a sut y caiff hynny ei bennu. Yn fy marn i, credaf fod y rhan fwyaf o bobl yn ystyried anifeiliaid gwyllt fel rhai egsotig, ac eto i gyd mae gennym anifeiliaid brodorol sy'n amlwg yn wyllt, ac felly mae gennyf ddiddordeb mewn sut y bydd hynny'n symud yn ei flaen.
O ran y cynllun trwyddedu, byddai'n dda gennyf gael gwybod hefyd sut y bydd hynny'n datblygu. Rydych yn mynd allan, fel y dywedasoch, i ymgynghoriad pellach. Y diben yw canfod yr hyn y dylid ei gynnwys yn y cynllun trwyddedu hwnnw. Rhoddaf un awgrym i chi: mae bridio'n digwydd ar hyn o bryd ar gyfer allforio anifeiliaid gwyllt, ac mae hynny'n digwydd i adar ysglyfaethus, ac maen nhw'n cael eu hallforio i'r dwyrain pell. Wel, yn hollol amlwg, nid ydyn nhw'n byw yn y dwyrain pell am resymau da iawn: nid oes unrhyw ffynhonnell bwyd yno ar eu cyfer, ac nid yw'r hinsawdd yn iawn iddyn nhw. Felly, yn y lle cyntaf, a ddylem ni fod yn trwyddedu'r broses o fridio anifeiliaid i'w hallforio i fynd ar y fath daith dan orfodaeth, ac yn ail, mewn amodau nad ydynt yn amlwg yn ffafriol i'w llesiant? Felly, hoffwn i ychwanegu hynny at eich cynllun trwyddedu.
Hoffwn gael gwybod pa mor hir y byddai'r trwyddedau hynny'n para ar ôl i bobl eu cael nhw, a pha mor hawdd yw dirymu trwyddedau, pe byddech chi'n canfod bod pobl wedi bod yn euog o greulondeb eisoes. Rwy'n codi hynny oherwydd bod gennym ni rai sefydliadau sy'n bridio cŵn ar hyn o bryd, a chafwyd eu bod nhw'n euog o greulondeb, ac eto mae'r drwydded yn cael ei throsglwyddo i aelod arall o'r teulu os caiff ei dirymu. Ac os ydym yn sôn am drwyddedau a phobl o gymeriad da, dylem hefyd fod yn edrych ar y ddeddfwriaeth sy'n dilyn hynny, a'r cosbedigaethau sy'n dilyn. Ar hyn o bryd, mae'n debyg y gallwch fod mor greulon ag y mynnwch i anifail, ac ni chewch ddim mwy na chwe mis dan ddeddfwriaeth Cymru, ac eto i gyd gallech gael pum mlynedd pe byddem ni'n gwneud rhywbeth ynglŷn â hynny. Felly, rwy'n credu, pan fyddwn ni'n edrych ar drwyddedau, fod angen inni edrych ar y cosbedigaethau sy'n dilyn hefyd. Felly, dyna'r pethau yr hoffwn eu hychwanegu, yn dilyn yr holl gwestiynau a ofynnwyd eisoes.
Thank you, Joyce Watson. You ask about the meaning or definition of a wild animal. It's similar to the interpretation of a wild animal in the Zoo Licensing Act 1981. So, this avoids the situation where the same species could be considered wild in a zoo but then domesticated when kept in a circus. So, that's the legal definition that we are using. But you are quite right. I remember in my discussion with Andrew R.T. Davies, we were talking about reindeer, which people perhaps wouldn't think immediately of as a wild animal, but they are. I'm sure that we are all aware that, sometimes, reindeer are used—obviously at Christmastime—in different ways, in garden centres or parades. They would then be covered in the animal exhibit licensing scheme. That's why it's so important to get that scheme up and running too. And I absolutely agree with what you are saying about birds of prey. We need to ensure that the consultation specifically mentions that.
You ask about how long licences last. Certainly, the Performing Animals (Regulation) Act 1925 requires anyone who trains or exhibits animals to register with a local authority, but it is a lifetime registration. So, there's no specific inspection requirement. As such, it's unlikely that the welfare standards of an animal would be regularly assessed or checked. So, this is what I mean when I say that we need make sure that we close loopholes. I think this is an area where there is perhaps a loophole that does need closing. So, I very much look forward to going out to consultation on the scheme. As I said in my answer to Llyr, I hope to bring it forward early next year.
Diolch yn fawr, Joyce Watson. Rydych chi'n holi am ystyr neu ddiffiniad o anifail gwyllt. Mae'n debyg i'r dehongliad o anifail gwyllt yn Neddf Trwyddedu Sŵau 1981. Mae hyn yn osgoi'r sefyllfa lle gellid ystyried yr un rhywogaeth yn wyllt mewn sw ond wedyn yn ddof pan gânt eu cadw mewn syrcas. Felly, dyna'r diffiniad cyfreithiol yr ydym ni'n ei ddefnyddio. Ond rydych chi'n llygad eich lle. Yn fy nhrafodaeth ag Andrew R.T. Davies, cofiaf ein bod yn sôn am geirw, na fyddai pobl efallai'n meddwl eu bod yn anifeiliaid gwyllt ar unwaith, ond maen nhw. Rwy'n siŵr ein bod i gyd yn ymwybodol y defnyddir ceirw weithiau—yn amlwg adeg y Nadolig—mewn gwahanol ffyrdd, mewn canolfannau garddio neu mewn gorymdeithiau. Yna byddent yn cael eu cynnwys yn y cynllun trwyddedu arddangos anifeiliaid. Dyna pam ei bod mor bwysig rhoi'r cynllun hwnnw ar waith hefyd. Ac rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn yr ydych chi'n ei ddweud am adar ysglyfaethus. Mae angen inni sicrhau bod yr ymgynghoriad yn sôn am hynny'n benodol.
Rydych yn holi ynghylch pa mor hir y mae trwyddedau'n para. Yn sicr, mae Deddf Anifeiliaid Perfformio (Rheoleiddio) 1925 yn ei gwneud hi'n ofynnol i unrhyw un sy'n hyfforddi neu'n arddangos anifeiliaid gofrestru gydag awdurdod lleol, ond mae'n gofrestriad oes. Felly, does dim gofyniad arolygu penodol. Fel y cyfryw, mae'n annhebygol y byddai safonau lles anifail yn cael eu hasesu na'u gwirio'n rheolaidd. Felly, dyma'r hyn a olygaf wrth ddweud bod angen inni sicrhau ein bod yn cau'r bylchau. Rwy'n credu bod hwn yn faes lle ceir man gwan sydd angen ei gywiro. Felly, rwy'n edrych ymlaen yn fawr at yr ymgynghoriad ar y cynllun. Fel y dywedais yn fy ateb i Llŷr, rwy'n gobeithio ei gyflwyno yn gynnar y flwyddyn nesaf.
I've previously raised the visit of Circus Mondao to my constituency, which happened just a couple of months ago. I would say to Siân Gwenllian that I first got to know Linda Joyce-Jones when, as a county councillor, a wild animal exhibit visited my council ward. At that point, I wrote to Rebecca Evans, who was then the Minister responsible, and we had some dialogue about this. So, it's really good to see this legislation making it onto the statute book. That visit was by Thomas Chipperfield before I was elected here. They had their circus licence withdrawn in England because DEFRA were unhappy with the conditions in which some of their animals were being held, but they were still able to exhibit in Tir-y-berth. So, this will close that particular issue as well. We know that the circuses are in town because they are fly-posting. They have shown no adherence to fly-posting rules, so I wonder to what extent are they going to show adherence to this law. We've had two visits in the Caerphilly constituency, in Tir-y-berth. Can we have the assurance that this law will ensure that there won't be a third visit?
Rwyf wedi sôn o'r blaen am ymweliad syrcas Mondao â'm hetholaeth i ychydig fisoedd yn ôl. Hoffwn ddweud wrth Siân Gwenllian fy mod wedi dod i adnabod Linda Joyce-Jones am y tro cyntaf pan oeddwn yn gynghorydd sir a phan ymwelodd arddangosfa anifeiliaid gwyllt â'm ward cyngor i. Bryd hynny, ysgrifennais at Rebecca Evans, sef y Gweinidog cyfrifol ar y pryd, ac fe gawsom ni rywfaint o drafodaeth am hyn. Felly, mae'n wirioneddol dda gweld y ddeddfwriaeth hon yn cyrraedd y llyfr statud. Syrcas Thomas Chipperfield oedd honno, cyn i mi gael fy ethol yma. Diddymwyd eu trwydded syrcas yn Lloegr am nad oedd DEFRA yn hapus gydag amodau cadw rhai o'u hanifeiliaid, ond roedden nhw'n dal i allu arddangos yn Nhir-y-berth. Felly, bydd hyn yn cau pen y mwdwl ar y mater penodol hwnnw hefyd. Gwyddom fod y syrcasau yn ymweld gan eu bod yn gosod posteri'n anghyfreithlon. Nid ydynt yn cadw at reolau gosod posteri'n anghyfreithlon, felly, tybed i ba raddau maen nhw'n mynd i gadw at y gyfraith hon. Cafwyd dau ymweliad yn etholaeth Caerffili, yn Nhir-y-berth. A allwn ni gael sicrwydd y bydd y Ddeddf hon yn gwneud yn siŵr na fydd trydydd ymweliad?
Thank you. I was aware of the circus that you mentioned having its licence revoked. As I say, we don't have powers to license circuses. That is a matter for the UK Government. Certainly, as I mentioned in my answer to Llyr, this Bill, I hope, with the support of this Assembly, will get Royal Assent in the May. I am very happy to look at enforcing it earlier than is stated on 1 December, but the UK Government do have to do that with the licensing regime, as I set out. But, I am very open to doing that.
Diolch. Roeddwn yn ymwybodol fod trwydded y syrcas y soniasoch chi amdani wedi cael ei diddymu. Fel y dywedais, nid oes gennym ni bwerau i drwyddedu syrcasau. Mater i Lywodraeth y DU yw hynny. Yn sicr, fel y crybwyllais yn fy ateb i Llŷr, bydd y Mesur hwn, gobeithio, gyda chefnogaeth y Cynulliad hwn, yn cael Cydsyniad Brenhinol ym mis Mai. Rwy'n fodlon iawn ystyried ei orfodi'n gynharach nag a ddywedwyd ar 1 Rhagfyr, ond mae'n rhaid i Lywodraeth y DU wneud hynny gyda'r gyfundrefn drwyddedu, fel yr eglurais. Ond, rwy'n fodlon iawn ystyried gwneud hynny.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr iawn, Gweinidog.
Yr eitem nesaf yw datganiad gan y Prif Weinidog: partneriaeth gymdeithasol. Galwaf ar y Prif Weinidog, Mark Drakeford.
The next item is a statement by the First Minister: social partnership. I call on the First Minister, Mark Drakeford.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Rwyf am wneud datganiad ynghylch cynlluniau Llywodraeth Cymru i ddatblygu a chryfhau partneriaeth gymdeithasol. Mae ein partneriaeth gyda’r undebau a chyflogwyr yn allweddol i'r ffordd rydyn ni'n gweithio fel Llywodraeth. Trwy gyd-drafod a chydweithio, rydym ni'n datrys problemau a chanfod atebion i'r heriau economaidd a chymdeithasol sy'n wynebu Cymru ar hyn o bryd. Mae'r ffordd yma o weithio yn seiliedig ar egwyddorion cadarn. Mae'n ffordd o weithio sy'n effeithiol ac yn berthnasol iawn i'r amodau presennol.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I wish to make a statement regarding the Welsh Government’s plans to develop and strengthen social partnership. Our partnership with the unions and employers is crucial to the way that we work as a Government. By coming together to discuss and collaborate, we solve problems and find solutions to the economic and social challenges currently facing Wales. This way of working is based on robust principles. It is a way of working that is effective and very relevant to current conditions.
Dirprwy Lywydd, throughout the devolution period, the Welsh approach to engagement with trade unions and employers has been defined by partnership. Indeed, our ability to navigate the global crisis of 2008, and the subsequent imposition of austerity, has been predicated on our model of social partnership, and the recognition that meaningful tripartite involvement is fundamental to delivering progressive outcomes and preventing conflict and dispute. A decade into unremitting public expenditure retrenchment, however, the present model has reached the limits of its effectiveness. The time has come to develop it still further in order to tackle the social and economic challenges facing Wales today.
These new advances will build firmly on the social partnership record across legislation, policy and investment. From restoring sectoral bargaining via the agricultural advisory panel, to introducing the code of practice on ethical employment in the supply chain, we have worked creatively to deliver more protection and a greater voice for working people in Wales. Earlier in this Assembly term, I was proud to take the landmark Trade Union (Wales) Bill through this National Assembly, rolling back UK legislation designed to strip away the rights of public service workers.
The ongoing nature of the challenges we face is well known. The growth of in-work poverty, false self-employment and compulsory zero-hours contracts have a corrosive effect on the health and well-being of too many people in Wales. What is more, these unfair practices serve only to deepen existing inequalities in our society, as those with the least power in the workplace are affected most. And, Dirprwy Lywydd, they sharply disadvantage those many socially responsible and committed businesses that find themselves at risk of unfair competition from less scrupulous employers.
These are challenges, moreover, that face us today find new forms in our own time. The advent of automation and digital platforms have proven how easily the burden of risk can be shifted onto workers without the protection afforded by conventional employment relationships, and how small businesses on the high street can find themselves undercut by tax-avoiding multinational organisations operating beyond our borders.
What, then, Dirprwy Lywydd, do we now plan to do? Well, firstly, we will put social partnership on a statutory footing by bringing forward a Bill in this Assembly term. That Bill will enshrine the current non-statutory social partnership model and ensure that the agreements reached are clearly enforceable. The Wales TUC have made some specific proposals about how best to deliver this, and we will discuss these proposals with the other social partners over the coming months.
Secondly, we will use the power of the public purse to deliver new social benefits through enhancing the return we receive from those who receive public funding from us via the economic contract. We will scale up best practice learned through the Better Jobs Closer to Home pilots, and we will embed fair work through public procurement and by taking forward our new and innovative approach to the foundational economy.
Thirdly, we will create an effective system of monitoring and enforcement. There are a number of existing agreements that have been reached in social partnership, such as the two tier code. While we have systems in place to monitor their implementation, we know that those systems can be improved, and we lack sufficient means of enforcement when breaches of those codes occur.
Fourthly, we will put in place new machinery of government to underpin the work of social partners. We will implement the recommendations of the Fair Work Commission to establish an office for fair work. The practical plans to set up a directorate within the civil service are already in place, with the head of that unit already out to advert.
Dirprwy Lywydd, drwy gydol y cyfnod datganoli, mae dull Cymru o ymgysylltu ag undebau llafur a chyflogwyr wedi cael ei benderfynu gan bartneriaeth. Yn wir, mae ein gallu i ymdopi ag argyfwng byd-eang 2008, a'r cyni a gyflwynwyd o ganlyniad i hynny, wedi'i briodoli i'n model o bartneriaeth gymdeithasol, a'r gydnabyddiaeth bod cydweithio teirochrog ystyrlon yn hanfodol i gyflawni canlyniadau blaengar ac atal gwrthdaro ac anghydfod. Degawd ers cwtogi di-baid ar wariant cyhoeddus, fodd bynnag, mae'r model presennol wedi cyrraedd terfynau ei effeithiolrwydd. Daeth hi'n bryd ei ddatblygu ymhellach er mwyn mynd i'r afael â'r heriau cymdeithasol ac economaidd y mae Cymru'n eu hwynebu heddiw.
Bydd y datblygiadau newydd hyn yn adeiladu'n gadarn ar sylfeini partneriaeth gymdeithasol ym mhob agwedd ar ddeddfwriaeth, polisi a buddsoddi. O adfer bargeinio sectoraidd drwy'r panel cynghori amaethyddol, i gyflwyno'r cod ymarfer ar gyflogaeth foesegol yn y gadwyn gyflenwi, rydym ni wedi gweithio'n greadigol i roi mwy o ddiogelwch a mwy o lais i bobl sy'n gweithio yng Nghymru. Yn gynharach yn ystod tymor y Cynulliad hwn, roeddwn yn falch o lywio Bil yr Undebau Llafur (Cymru) nodedig drwy'r Cynulliad Cenedlaethol hwn, sy'n wrthbwynt i ddeddfwriaeth y DU a luniwyd i gyfyngu ar hawliau gweithwyr gwasanaethau cyhoeddus.
Mae natur barhaus yr heriau a wynebwn ni yn hysbys iawn. Mae twf tlodi mewn gwaith, hunan-gyflogaeth ffug a chontractau dim oriau gorfodol yn cael effaith niweidiol ar iechyd a lles gormod o bobl yng Nghymru. Yn ogystal, mae'r arferion annheg hyn yn dwysáu'r anghydraddoldebau presennol yn ein cymdeithas, gan mai ar y rhai sydd â'r lleiaf o bŵer yn y gweithle y mae'r effaith fwyaf. A, Dirprwy Lywydd, maen nhw'n peri anfantais sylweddol i'r busnesau niferus hynny sy'n ymroddedig ac yn gyfrifol yn gymdeithasol ac sy'n eu cael eu hunain mewn perygl o fod ar faes cystadlu annheg gyda chyflogwyr llai egwyddorol.
Ymhellach, mae'r heriau hyn sy'n ein hwynebu ni heddiw yn mabwysiadu ffurfiau newydd yn ein dyddiau ni. Mae dyfodiad awtomatiaeth a llwyfannau digidol wedi profi pa mor hawdd y gellir symud baich risg i weithwyr heb yr amddiffyniad a roddir gan gydberthnasau cyflogaeth confensiynol, a sut y gall busnesau bach ar y stryd fawr gael eu tanseilio gan sefydliadau rhyngwladol sy'n osgoi trethi ac yn gweithredu y tu hwnt i'n ffiniau.
Beth, felly, Dirprwy Lywydd, ydym ni'n bwriadu ei wneud nawr? Wel, yn gyntaf, byddwn yn rhoi sylfaen statudol i bartneriaethau cymdeithasol drwy gyflwyno Bil yn nhymor y Cynulliad hwn. Bydd y Bil hwnnw'n ymgorffori'r model partneriaeth gymdeithasol anstatudol presennol ac yn sicrhau ei bod hi'n amlwg y gellir gorfodi'r cytundebau a wneir. Mae TUC Cymru wedi gwneud rhai cynigion penodol ynglŷn â'r ffordd orau o gyflawni hyn, a byddwn yn trafod y cynigion hyn gyda'r partneriaid cymdeithasol eraill dros y misoedd nesaf.
Yn ail, byddwn yn defnyddio grym y pwrs cyhoeddus i sicrhau manteision cymdeithasol newydd drwy wella'r hyn a gawn ni gan y rheini sy'n cael arian cyhoeddus gennym ni drwy'r contract economaidd. Byddwn yn cynyddu'r arferion gorau a ddysgir drwy'r cynlluniau treialu Swyddi Gwell yn Nes Adref, a byddwn yn ymgorffori gwaith teg drwy gaffael cyhoeddus a thrwy fwrw ymlaen â'n hymagwedd newydd ac arloesol at yr economi sefydliadol.
Yn drydydd, byddwn yn creu system effeithiol o fonitro a gorfodi. Mae nifer o gytundebau eisoes wedi'u gwneud mewn partneriaeth gymdeithasol, fel y cod dwy haen. Er bod gennym ni systemau ar waith i fonitro'r modd y cânt eu gweithredu, gwyddom y gellir gwella'r systemau hynny, ac nid oes gennym ni ddigon o ddulliau gorfodi pan gaiff y codau hynny eu torri.
Yn bedwerydd, byddwn yn sefydlu peirianwaith newydd o lywodraeth i fod yn sail i waith partneriaid cymdeithasol. Byddwn yn gweithredu argymhellion y Comisiwn Gwaith Teg i sefydlu swyddfa ar gyfer gwaith teg. Mae'r cynlluniau ymarferol i sefydlu cyfarwyddiaeth o fewn y gwasanaeth sifil eisoes ar waith, gyda swydd pennaeth yr uned honno eisoes yn cael ei hysbysebu.
And fifthly, we will enact Part 1 of the Equality Act 2010, the socioeconomic duty. We will take the steps required to commence the duty, including new guidance that will be needed to ensure that its implementation is effective and takes full account of the existing Welsh legislative context. We will draw together the relationship between the socioeconomic duty and the social partnership Bill. Both will help to address inequality from different perspectives, and we will ensure that they fully complement each other.
What, then, Dirprwy Lywydd, will all these actions deliver? Well, firstly, they are designed to reverse the decline in collective bargaining. The International Labour Organization, amongst others, has clearly articulated the role that collective bargaining plays in reducing inequality and extending labour protection. We fully endorse the principles set out by the ILO on collective bargaining and freedom of association, and we wish to see these benefits extended to more working people here in Wales.
Secondly, these actions will deliver practical improvements in the workplace. Today, the Minister for Housing and Local Government has issued the Government’s response to the recommendations from the Fair Work Commission. The commission has focused directly on the role of trade unions in the workplace, and the benefits that this can bring to workers. Our approach to fair work will mean new approaches and new actions to drive up the quality of work and access to employment rights.
Thirdly, these actions will bring better outcomes for employers. Because with a committed workforce, encouraged by employers who invest in skills and good management at all levels, we can build a stronger and more resilient economy, with improved productivity, which is fit for the challenges of the future. Social partnership, Dirprwy Lywydd, enables employers to be active partners in changing our economy for the better. And we are fortunate in having many employers here in Wales committed to playing just that part.
Finally, these actions will bring the social partners together in a system that is streamlined, purposeful, and has the powers it needs to translate agreements reached into actions on the ground. By providing the means of monitoring any agreements, we will secure trust and confidence that the investment that partners make leads to tangible outcomes that deliver benefits for all.
Tomorrow, Dirprwy Lywydd, I will chair a meeting that brings together members of the Government, the Workforce Partnership Council executive, and the social partners strategy group. This shadow social partnership council will encourage social partners to engage on the immediate steps we need to take to deliver on the commitments I have outlined this afternoon. That will include discussion of a shared protocol that describes the expectations for Welsh Government, the Wales TUC, and employers on how our engagement will work in practice.
Now, Dirprwy Lywydd, none of this will be easy. Social partnership is the opposite of the confrontational approaches preferred by the Conservative Party whenever they are in Government. But it is also the opposite of problem-avoiding cosiness as well. To succeed in making working life fairer, it requires all partners to be focused on innovation and negotiation. It puts trust, engagement and dialogue at the heart of problem solving—together, the problems that face us all, are best addressed. It is a way, moreover, rooted in both the long collective and co-operative history of Wales and the history we have written here in the far shorter era of devolution. It is an approach, Dirprwy Lywydd, which this Government is determined to strengthen still further and to make it fit for the challenges that the future will provide.
Ac yn bumed, byddwn yn deddfu Rhan 1 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010, y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol. Byddwn yn gwneud yr hyn sy'n ofynnol i weithredu'r ddyletswydd, gan gynnwys canllawiau newydd y bydd eu hangen i sicrhau bod y broses o'i gweithredu yn effeithiol ac yn rhoi ystyriaeth lawn i'r cyd-destun deddfwriaethol presennol yng Nghymru. Byddwn yn dwyn ynghyd y berthynas rhwng y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol a'r Bil partneriaeth gymdeithasol. Bydd y ddau yn helpu i fynd i'r afael ag anghydraddoldeb o wahanol safbwyntiau, a byddwn yn sicrhau eu bod yn ategu ei gilydd yn llawn.
Beth, felly, Dirprwy Lywydd, fydd yr holl weithredoedd hyn yn ei gyflawni? Wel, yn gyntaf, fe'u cynlluniwyd i wrthdroi'r dirywiad mewn cydfargeinio. Mae'r Sefydliad Llafur Rhyngwladol, ymysg eraill, wedi egluro'n glir swyddogaeth cydfargeinio o ran lleihau anghydraddoldeb ac ymestyn diogelwch llafur. Rydym ni'n cefnogi'n llwyr yr egwyddorion a bennwyd gan y Sefydliad Llafur Rhyngwladol ar gydfargeinio a rhyddid i ymgysylltu, ac rydym ni'n dymuno gweld y manteision hyn yn cael eu hymestyn i fwy o bobl sy'n gweithio yma yng Nghymru.
Yn ail, bydd y camau hyn yn sicrhau gwelliannau ymarferol yn y gweithle. Heddiw, mae'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol wedi cyhoeddi ymateb y Llywodraeth i argymhellion y Comisiwn Gwaith Teg. Mae'r Comisiwn wedi canolbwyntio'n uniongyrchol ar swyddogaeth undebau llafur yn y gweithle, a'r manteision y gall hyn eu cynnig i weithwyr. Bydd ein hagwedd at waith teg yn golygu dulliau newydd a chamau gweithredu newydd i wella ansawdd gwaith a'r gallu i elwa ar hawliau cyflogaeth.
Yn drydydd, bydd y camau gweithredu hyn yn sicrhau gwell canlyniadau i gyflogwyr. Oherwydd gyda gweithlu ymroddgar, sy'n cael ei annog gan gyflogwyr sy'n buddsoddi mewn sgiliau a rheoli da ar bob lefel, gallwn adeiladu economi gryfach a chadarnach, gyda gwell cynhyrchiant, sy'n addas ar gyfer heriau'r dyfodol. Mae partneriaeth gymdeithasol, Dirprwy Lywydd, yn galluogi cyflogwyr i fod yn bartneriaid gweithredol o ran newid ein heconomi er gwell. Ac rydym ni'n ffodus o gael llawer o gyflogwyr yma yng Nghymru sydd wedi ymrwymo i wneud hynny'n union.
Yn olaf, bydd y camau hyn yn dod â'r partneriaid cymdeithasol ynghyd mewn system sy'n syml, yn bwrpasol ac sydd â'r pwerau sydd eu hangen arni i droi cytundebau a wneir yn weithredoedd ar lawr gwlad. Drwy ddarparu'r dull o fonitro unrhyw gytundebau, byddwn yn sicrhau ymddiriedaeth a hyder bod y buddsoddiad y mae partneriaid yn ei wneud yn arwain at ganlyniadau diriaethol sy'n sicrhau manteision i bawb.
Yfory, Dirprwy Lywydd, byddaf yn cadeirio cyfarfod sy'n dod ag aelodau'r Llywodraeth, gweithrediaeth Cyngor Partneriaeth y Gweithlu a'r grŵp strategaeth partneriaid cymdeithasol at ei gilydd. Bydd y cyngor partneriaeth gymdeithasol cysgodol hwn yn annog partneriaid cymdeithasol i drafod y pethau uniongyrchol y mae angen i ni eu gwneud i gyflawni'r ymrwymiadau a amlinellais y prynhawn yma. Bydd hynny'n cynnwys trafod protocol ar y cyd sy'n disgrifio'r disgwyliadau ar gyfer Llywodraeth Cymru, TUC Cymru a chyflogwyr o ran sut y bydd ein hymgysylltiad yn gweithio'n ymarferol.
Nawr, Dirprwy Lywydd, ni fydd dim o hyn yn hawdd. Mae partneriaeth gymdeithasol yn groes i'r dulliau gwrthdrawiadol y mae'r Blaid Geidwadol yn eu ffafrio pryd bynnag maen nhw mewn Llywodraeth. Ond mae hefyd yn groes i'r agwedd gysurus o osgoi problemau hefyd. Er mwyn llwyddo i wneud bywyd gwaith yn decach, mae'n ofynnol i bob partner ganolbwyntio ar arloesi a negodi. Mae'n rhoi ymddiriedaeth, ymgysylltu a deialog wrth wraidd datrys problemau—y ffordd orau o fynd i'r afael â'r problemau yr ydym i gyd yn eu hwynebu yw, gyda'n gilydd. Mae'n ffordd, ar ben hynny, sydd â gwreiddiau dwfn yn hanes hir Cymru o gydweithredu a chyd-dynnu a'r hanes yr ydym ni wedi'i ysgrifennu yma mewn oes fyrrach o lawer o ddatganoli. Mae'n ddull gweithredu, Dirprwy Lywydd, y mae'r Llywodraeth hon yn benderfynol o'i gryfhau eto a'i wneud yn addas ar gyfer yr heriau y bydd y dyfodol yn eu cyflwyno.
Can I thank you, First Minister, for your statement? And I look forward to further scrutinising the details of your proposals in the coming months. However, I must say, from the outset, that I am very disappointed that you have chosen to politicise this statement and to suggest that Conservatives, whenever they are in Government, take a confrontational approach. That is not right, because, as a Conservative, I very much agree with you that these issues should be approached in a collaborative way. I believe I speak, though, on behalf of all businesses who are disappointed by what you had to say today who have undertaken this collaborative approach, and will probably now feel more pressure to comply with these plans.
Now, the businesses I've spoken to believe this voluntary approach has worked over the years, and indeed is working. Now, as you know, the 'Good Work Plan' already commits to ensuring that workers can receive fair and decent work, and I understand legislation will be brought forward at a UK level to provide workers with the right to request more stable contracts. Now, in your statement today, First Minister, you make it clear the present model of a voluntary social partnership has reached the limit of its effectiveness. Are you saying that this model has, therefore, failed, given that this has been the policy of successive Welsh Labour Governments over the last 20 years? I'm sure successive Welsh Governments would disagree with you on that.
First Minister, I'm sure you will agree with me that this approach needs much more work, and therefore shouldn't be just rushed through this Parliament. Now, whether we like it or not, 43,000 people are currently employed on zero-hours contracts, and, of course, the effects of the social partnership Act should be carefully considered through a consultation, in my view, as should all aspects of the effects that the Act will have on both Welsh workers and businesses. Surely only when a comprehensive consultation is completed and reported back to the Assembly should it then decide on the most appropriate course of action, rather than just first legislating for a Bill that has not yet been consulted upon with those that it would impact the most. Will you, therefore, First Minister, commit to holding a comprehensive consultation with all stakeholders so that everyone's views are actually taken into consideration? And if you don't commit to this, what steps will you be taking in order to ensure that trade unions act in the interests of their members, that business organisations act in the interests of their members, and that the public voice is heard loud and clear as well?
Now, I appreciate people will have different views on zero-hours contracts and the effect this can have on working people. And you will be aware, First Minister, that the Taylor review of modern working practices reports that one fifth of people on zero-hours contracts are in full-time education. And, apparently, 68 per cent of those on such contracts do not want more hours. Therefore, it's crucial, I think, that we continue to create opportunity for flexible employment for those who want it. Can you therefore outline how this proposed social partnership Act will continue to allow for flexible employment for those who rely on flexible employment, but at the same time still protecting workers' rights? I'd be grateful if you would perhaps expand on this, because I agree that we must deal with less scrupulous employers, but we must also ensure a flexible economy going forward as well.
First Minister, the Minister for Housing and Local Government's written statement this morning said that the new social partnership and fair work directorate will be positioned within the office of the First Minister and Brexit. However, the report recommends that the office of fair work not be positioned within a particular department. Will this mean, therefore, that you, as First Minister, will have direct control over the establishment and direction of that directorate? And how will you ensure that this new department will actually operate across the whole of Government, given that it will actually be located under you?
So, with that, Deputy Presiding Officer, can I thank you, First Minister for your statement this afternoon? I and my colleagues look forward to scrutinising your plans further over the coming weeks and over the coming months.
A gaf fi ddiolch i chi, Prif Weinidog, am eich datganiad? Ac edrychaf ymlaen at graffu ymhellach ar fanylion eich cynigion yn ystod y misoedd nesaf. Fodd bynnag, rhaid imi ddweud, o'r cychwyn cyntaf, fy mod yn siomedig iawn eich bod wedi dewis gwleidyddoli'r datganiad hwn ac awgrymu bod y Ceidwadwyr, pryd bynnag y bônt mewn Llywodraeth, yn mynd ati mewn ysbryd o wrthdaro. Nid yw hynny'n gywir, oherwydd, a minnau'n Geidwadwr, cytunaf yn llwyr â chi y dylid ymdrin â'r materion hyn mewn ffordd gydweithredol. Credaf fy mod yn siarad, fodd bynnag, ar ran pob busnes sy'n siomedig â'r hyn a oedd gennych chi i'w ddweud heddiw sydd wedi ymgymryd â'r dull cydweithredol hwn, ac a fydd nawr, mae'n debyg, yn teimlo mwy o bwysau i gydymffurfio â'r cynlluniau hyn.
Nawr, mae'r busnesau yr wyf wedi siarad â nhw'n credu bod y dull gwirfoddol hwn wedi gweithio dros y blynyddoedd, ac yn wir ei fod yn dal i weithio. Nawr, fel y gwyddoch chi, mae'r 'Cynllun Gwaith Da' eisoes yn ymrwymo i sicrhau y gall gweithwyr gael gwaith teg o safon, ac rwy'n deall y bydd deddfwriaeth yn cael ei chyflwyno ar lefel y DU i roi'r hawl i weithwyr ofyn am gontractau mwy sefydlog. Nawr, yn eich datganiad heddiw, Prif Weinidog, rydych chi'n egluro bod y model presennol o bartneriaeth gymdeithasol wirfoddol wedi cyrraedd terfyn ei effeithiolrwydd. A ydych chi'n dweud bod y model hwn, felly, wedi methu, o gofio y bu hwn yn bolisi gan Lywodraethau olynol Llafur Cymru dros yr 20 mlynedd diwethaf? Rwy'n siŵr y byddai llywodraethau olynol Cymru yn anghytuno â chi ar hynny.
Prif Weinidog, rwy'n siŵr y cytunwch chi â mi fod angen llawer mwy o waith ar y dull hwn, ac felly na ddylid ei ruthro drwy'r Senedd hon. Nawr, pa un a ydym yn hoffi hynny ai peidio, mae 43,000 o bobl yn cael eu cyflogi ar gontractau dim oriau ar hyn o bryd, ac, wrth gwrs, dylid ystyried effeithiau'r Ddeddf partneriaeth gymdeithasol yn ofalus drwy ymgynghoriad, yn fy marn i, fel y dylid ei wneud gyda phob agwedd ar effeithiau'r Ddeddf ar weithwyr a busnesau Cymru. Siawns mai dim ond ar ôl cwblhau ymgynghoriad cynhwysfawr ac adrodd yn ôl i'r Cynulliad y dylid penderfynu wedyn ar y dull gweithredu mwyaf priodol, yn hytrach na dim ond deddfu'n gyntaf ar Fil na fu ymgynghori arno eto gyda'r rhai y byddai'n effeithio arnynt fwyaf. A wnewch chi, felly, Prif Weinidog, ymrwymo i gynnal ymgynghoriad cynhwysfawr â'r holl randdeiliaid fel bod barn pawb yn cael ei hystyried mewn gwirionedd? Ac os nad ydych chi'n ymrwymo i hyn, beth fyddwch chi'n ei wneud er mwyn sicrhau bod undebau llafur yn gweithredu er budd eu haelodau, bod sefydliadau busnes yn gweithredu er budd eu haelodau, a bod llais y cyhoedd yn cael ei glywed yn uchel ac yn glir hefyd?
Nawr, rwy'n gwerthfawrogi y bydd gan bobl farn wahanol am gontractau dim oriau a'r effaith y gall hyn ei chael ar bobl sy'n gweithio. A byddwch yn ymwybodol, Prif Weinidog, fod adolygiad Taylor o arferion gwaith modern yn dweud bod un rhan o bump o bobl ar gontractau dim oriau mewn addysg amser llawn. Ac, yn ôl pob golwg, nid yw 68 y cant o'r rhai sydd ar gontractau o'r fath eisiau mwy o oriau. Felly, mae'n hollbwysig, rwy'n credu, ein bod yn parhau i greu cyfle ar gyfer cyflogaeth hyblyg i'r rhai hynny sydd ei heisiau. A allwch chi amlinellu felly sut y bydd y Ddeddf partneriaeth gymdeithasol arfaethedig hon yn parhau i ganiatáu cyflogaeth hyblyg i'r rhai sy'n dibynnu ar gyflogaeth hyblyg, ond yn dal i ddiogelu hawliau gweithwyr ar yr un pryd? Byddwn yn ddiolchgar pe baech chi efallai'n ymhelaethu ar hyn, oherwydd rwy'n cytuno bod yn rhaid inni fynd i'r afael â chyflogwyr llai egwyddorol, ond rhaid inni hefyd sicrhau economi hyblyg yn y dyfodol hefyd.
Prif Weinidog, yn natganiad ysgrifenedig y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol y bore yma, dywedwyd y bydd y gyfarwyddiaeth partneriaeth gymdeithasol a gwaith teg newydd yn swyddfa'r Prif Weinidog a Brexit. Fodd bynnag, mae'r adroddiad yn argymell na ddylai'r swyddfa gwaith teg fod mewn adran benodol. A fydd hyn yn golygu, felly, y bydd gennych chi, y Prif Weinidog, reolaeth uniongyrchol dros sefydlu a chyfeiriad y gyfarwyddiaeth honno? A sut fyddwch chi'n sicrhau y bydd yr adran newydd hon yn gweithredu ar draws y Llywodraeth gyfan, o gofio y bydd mewn gwirionedd oddi tanoch chi?
Felly, gyda hynny, Dirprwy Lywydd, a gaf i ddiolch i chi, Prif Weinidog, am eich datganiad y prynhawn yma? Rwyf i a'm cyd-Aelodau yn edrych ymlaen at graffu ar eich cynlluniau ymhellach dros yr wythnosau nesaf a thros y misoedd nesaf.
I thank Paul Davies for that constructive response to this afternoon's statement. I'm afraid, I think, that the record speaks for itself. When I was the health Minister here in this Assembly, doctors went on strike in the English NHS, nurses went on strike, physiotherapists, occupational therapists, porters were on strike. Not a single one of those occupations went on strike here in Wales and that's because we have a different approach. It's not an accident that, across our border, those dedicated public servants and professional workers went on strike, whereas here in Wales we were able to avoid it. It's because we have a social partnership approach and, across our border, where the Conservative Party is in charge, they do not.
I was very keen, Dirprwy Lywydd, in what I said to emphasise the contributions that employers in Wales have made to the social partnership agenda, of the positive way in which they come to the table, and that is absolutely the way in which we intend to craft our proposals here in Wales. When I said that we had reached the limits of our current arrangements, it is because I believe we have made the very most of them, not because they are not working, but because they are working flat out and working as fast as they can within the current parameters. It's why we want to strengthen the current arrangements by putting the force of statute around them. And when Paul Davies says that, like it or not, we have zero-hours contracts, it won't take a careful or comprehensive consideration for us on this side of the Chamber to know that we don't like zero-hours contracts, but the way that we have approached it is the one we have adopted in relation to social care and the legislation we've passed here in this Assembly. There we have recognised that there are reasons why, as trade unions have recognised, a period of 12 weeks, an introductory period when someone is deciding whether or not they want to continue in that occupation, and when employers are gauging the level of skill and capacity that somebody has—12 weeks can be organised on a zero-hours basis, but then the employee must be offered a fixed term, fixed-hours contract. They can choose to remain on a zero-hours contract if that's what suits their circumstances the best, but they have the choice; they are not kept on a compulsory zero-hours contract basis.
But more generally, of course, I give the Member a commitment that there will be careful and comprehensive consideration of the proposals we bring forward, that they will be developed in a spirit of social partnership by making sure that all of those who have an interest in the proposals will have an opportunity to consider them, to shape them, and then they will be debated and scrutinised on the floor of the National Assembly.
And, finally, to assure the Member as well that the decision to place the directorate for social partnership and fair work in the First Minister's office was a direct response to the recommendation of the Fair Work Commission that it shouldn't be placed in a particular department. It is indeed, as Paul Davies said, an essentially cross-cutting agenda, and putting that office or directorate in my office is a way of making that cross-cutting nature explicit and effective.
Diolch i Paul Davies am yr ymateb adeiladol yna i ddatganiad y prynhawn yma. Mae arnaf ofn, rwy'n credu, bod yr hanes yn siarad drosto'i hun. Pan oeddwn yn Weinidog iechyd yma yn y Cynulliad hwn, aeth meddygon ar streic yn y GIG yn Lloegr, aeth nyrsys ar streic, roedd ffisiotherapyddion, therapyddion galwedigaethol, porthorion ar streic. Nid aeth yr un o'r galwedigaethau hynny ar streic yma yng Nghymru ac mae hynny oherwydd bod gennym ni agwedd wahanol. Nid damwain oedd y ffaith y bu'r gweision cyhoeddus a'r gweithwyr proffesiynol ymroddgar hynny ar draws y ffin ar streic, ond yma yng Nghymru fe wnaethom ni osgoi hynny. Mae hyn oherwydd bod gennym ni ddull partneriaeth gymdeithasol ac, ar draws y ffin, lle mae'r Blaid Geidwadol mewn grym, nid oes ganddyn nhw un.
Roeddwn yn awyddus iawn, Dirprwy Lywydd, yn yr hyn a ddywedais i bwysleisio'r cyfraniadau y mae cyflogwyr yng Nghymru wedi'u gwneud i'r agenda partneriaeth gymdeithasol, o'r ffordd gadarnhaol y maen nhw'n mynd ynghylch pethau, a dyna'n sicr sut yr ydym ni'n bwriadu saernïo ein cynigion yma yng Nghymru. Pan ddywedais ein bod wedi cyrraedd terfynau ein trefniadau presennol, mae hynny oherwydd fy mod yn credu ein bod wedi gwneud y gorau ohonyn nhw, nid am nad ydyn nhw'n gweithio, ond am eu bod yn gweithio'n ddi-baid ac yn gweithio mor gyflym ag y gallan nhw o fewn y terfynau presennol. Dyna pam ein bod eisiau cryfhau'r trefniadau presennol drwy eu hamgylchynu â grym statud. A phan fydd Paul Davies yn dweud, pa un a ydym yn hoffi hyn ai peidio, bod gennym ni gontractau dim oriau, nid oes angen i ni ar yr ochr hon i'r Siambr bwyso a mesur yn ofalus i wybod nad ydym ni'n hoffi contractau dim oriau, ond rydym ni wedi mynd i'r afael â hyn fel yr aethom ni i'r afael â gofal cymdeithasol a'r ddeddfwriaeth yr ydym ni wedi'i phasio yma yn y Cynulliad hwn. Yn hynny o beth, rydym ni wedi cydnabod bod yna resymau pam, fel y mae undebau llafur wedi cydnabod, y gellir trefnu cyfnod o 12 wythnos, cyfnod rhagarweiniol pan fydd rhywun yn penderfynu a ydyn nhw eisiau parhau yn y swydd honno, a phan fydd cyflogwyr yn mesur lefel y sgiliau a'r gallu sydd gan rywun—y gellir trefnu 12 wythnos ar sail dim oriau, ond yna mae'n rhaid cynnig contract cyfnod penodol o amser penodol i'r cyflogai. Gallant ddewis aros ar gontract dim oriau os mai dyna sy'n gweddu orau i'w hamgylchiadau, ond bod ganddyn nhw ddewis; nid ydyn nhw'n cael eu cadw ar sail contract dim oriau gorfodol.
Ond yn fwy cyffredinol, wrth gwrs, rhoddaf ymrwymiad i'r Aelod y bydd ystyriaeth ofalus a chynhwysfawr o'r cynigion a gyflwynir gennym ni, y cânt eu datblygu mewn ysbryd o bartneriaeth gymdeithasol drwy sicrhau bod pawb sydd â diddordeb yn y cynigion yn cael cyfle i'w hystyried, i'w llunio, ac yna cânt eu trafod a bydd craffu arnynt ar lawr y Cynulliad Cenedlaethol.
Ac, yn olaf, i sicrhau'r Aelod yn ogystal fod y penderfyniad i osod y gyfarwyddiaeth partneriaeth gymdeithasol a gwaith teg yn Swyddfa'r Prif Weinidog yn ymateb uniongyrchol i argymhelliad y Comisiwn Gwaith Teg na ddylai ei lleoli mewn adran benodol. Yn wir, fel y dywedodd Paul Davies, mae'n agenda drawsbynciol yn ei hanfod, ac mae rhoi'r swyddfa honno neu'r gyfarwyddiaeth honno yn fy swyddfa i yn ffordd o wneud y natur drawsbynciol honno'n eglur ac effeithiol.
Rwy'n croesawu'r datganiad yma a'r fframwaith cyffredinol y mae'r Prif Weinidog wedi'i gyflwyno. Byddai diddordeb gyda fi i glywed gan y Prif Weinidog, wrth ddatblygu'r model yma o bartneriaeth gymdeithasol, pa fodelau yn weddill Ewrop neu ymhellach i ffwrdd mae'r Llywodraeth wedi edrych arnyn nhw. Wrth gwrs, dŷn ni yn glasurol yn gyfarwydd iawn â'r model o bartneriaeth gymdeithasol yn yr Almaen, er enghraifft, yn Sgandinafia, yn Iwerddon—tan y creisis ariannol o leiaf. Yr hyn sy'n ddiddorol, dwi'n credu, am yr enghreifftiau hynny, yw roedden nhw i gyd, wrth gwrs, wedi cyfrannu tuag at ffyniant economaidd. Mae yna ryw fath o is-destun weithiau yn y feirniadaeth o bartneriaeth gymdeithasol bod hi'n arwain at aneffeithlonrwydd. Wel, i'r gwrthwyneb, a dweud y gwir, yn yr achosion hynny. Ac i ba raddau fyddai Llywodraeth Cymru yn ystyried comisiynu ymchwil sydd yn edrych ar y cwestiwn yma ar lefel cwmnïoedd unigol o ran cynhyrchiant a llwyddiant economaidd cwmnïau unigol sy'n cydnabod undebau o'i gymharu â rhai sydd ddim? Achos mae yna wybodaeth academaidd yn fwy eang sy'n awgrymu hynny, a dwi'n meddwl y byddai fe yn ddefnyddiol, wrth i ni adeiladu'r fframwaith yma ar gyfer Cymru, i ni fedru dangos bod yna sail dystiolaethol i'r ddadl fod e'n dda ar lefel bottom line, os mynnwch chi, i gwmnïau, oherwydd mae'n creu gweithlu sydd â lefel uwch o foddhad—mae yna fwy o fuddsoddiad mewn hyfforddiant, llai o bobl yn absennol o'r gwaith ac ati.
A jest un cwestiwn bach ynglŷn â'r amserlen: ydy'r Llywodraeth yn bwriadu cyflwyno'r ddeddfwriaeth a'r fframwaith yma o fewn y tymor hwn? Ac, yn olaf, un o'r beirniadaethau mwy teg, efallai, sy'n cael ei wneud o'r model o bartneriaeth gymdeithasol yn yr oes gyfoes yw a oes yna berygl, wrth ffocysu, wrth gwrs, ar gyflogwyr, undebau a llywodraeth, eich bod chi'n cwympo i mewn i fagl corporatist a'ch bod chi'n cau mas elfennau eraill o gymdeithas efallai sydd ddim yn cael eu hadlewyrchu yn y gweithdrefnau neu yn y strwythurau hynny? Ac oes yna le ar gyfer sicrhau bod y bartneriaeth yma yn hollgynhwysol, a'i bod yn edrych ar y cwestiwn o anghyfiawnder cymdeithasol yn y cyd-destun ehangaf posibl, nid jest yn y gweithle?
I welcome the statement and the general framework that the First Minister has set out. I’d be interested to hear from the First Minister, in developing this model of social partnership, what other models across Europe or even further afield the Government has looked at. Of course, we classically are very familiar with the model of social partnership in Germany, for example, and in Scandinavia, in Ireland too—until the financial crisis at least. What’s interesting, I think, about those examples, is that they all contributed towards economic prosperity. There is some sort of sub-context in the criticism of social partnership that it somehow leads to inefficiency. Well, the opposite is true in those cases. To what extent would the Welsh Government consider commissioning research that would look at this question at an individual company level in terms of the productivity and economic success of individual companies that do recognise unions as opposed to those who don’t? Because there is some broader academic evidence that would suggest that, and I do think it would be useful, as we build this framework for Wales, for us to demonstrate that there is an evidence base to the argument that it is beneficial at the bottom-line level for companies, because it does create a workforce that is motivated—there is more investment in training, there is less absence from the workplace, and so on and so forth.
And just one brief question on the timetable: does the Government intend to introduce this legislation and this framework within this term? And, finally, one of the fairer criticisms, perhaps, made of the social partnership model in recent times is that is there a risk, in focusing on employers, unions and Government, that you fall into a corporatist trap and that you exclude other elements of society that perhaps aren’t reflected in those structures? Is there scope to ensure that this partnership is all-inclusive and that it does look at the question of social inequality and injustice in its broader context—the broadest context, in fact—not just in the workplace?
Diolch i Adam Price am ei gyfraniad y prynhawn yma. Roedd beth roedd Adam wedi’i ddweud yn wir. Wrth gwrs, beth rŷm ni'n ei awgrymu yma yng Nghymru yw pethau sy’n digwydd dros y môr mewn gwledydd eraill bob dydd. Roeddwn i’n siarad yng nghwestiynau’r Prif Weinidog y prynhawn yma am y community bank, ac, wrth gwrs, mae hwnna’n rhan o beth mae pobl eraill yn ei wneud bob dydd. So, beth rŷm ni’n ei wneud yw tynnu ar enghreifftiau eraill yn yr Almaen ac yng Ngwlad y Basg hefyd. Mae grŵp o bobl o Lywodraeth Gwlad y Basg yng Nghymru heddiw. Dwi'n mynd i gwrdd â nhw yfory, ac mae hynny'n digwydd ar ôl i fi a Gweinidogion eraill fynd i Wlad y Basg jest i glywed oddi wrthyn nhw sut maen nhw'n gwneud pethau, a thyfiant eu heconomi nhw a sut rŷm ni'n gallu dysgu o'r gwersi sydd ar gael o wledydd eraill.
Wrth gwrs, roedd beth roedd Adam Price yn ei ddweud am ymchwil yn wir hefyd. Mae lot o ymchwil ar gael yn y maes. Cyfeiriais i at yr ILO, ac mae gwaith yn yr un maes gyda'r World Bank hefyd, ac mae lot o waith wedi mynd ymlaen yn y byd academaidd. Y cam cyntaf, dwi'n meddwl, yw i dynnu at ei gilydd y wybodaeth sydd gyda ni ar hyn o bryd, i rannu honno gyda'r partneriaethau a gweld os ydyn nhw'n meddwl bod bylchau yn yr ymchwil sydd gyda ni ar hyn o bryd, ac a oes achos i lenwi'r bylchau hynny. Dwi'n hapus i gadarnhau y bydd y Bil o flaen y Cynulliad yn y tymor hwn, a dwi'n edrych ymlaen at y broses o graffu'r Bil. Dwi wedi clywed beth ddywedodd Adam Price am y nifer o bobl wrth y bwrdd pan fydden ni'n creu system newydd, a bydd cyfle gyda fi yfory, yn y cyfarfod sydd gyda fi gyda'r undebau, a gyda'r cyflogwyr hefyd, i roi y pwynt hwn iddyn nhw hefyd.
Thank you, Adam Price, for your contribution this afternoon. What Adam said was correct, of course. What we’re suggesting here in Wales are things that do happen overseas in other nations every day. I was speaking in FMQs this afternoon about the community bank, and of course that’s part of what other people do on a daily basis. So, what we’re doing is drawing upon other good examples, in Germany and in the Basque Country as well. There’s a group of people from the Basque Country, from the Government there, in Wales today. I’m going to meet them tomorrow, and that’s happening after I and other Ministers have gone to the Basque Country to hear from them about how they do things, and the prosperity of their economy and how we can learn from the lessons that are available in other nations.
And, of course, what Adam Price was saying about research is also true. There is a great deal of research available in this field. I referred to the ILO, and work is being done by the World Bank on this as well, and a great deal of work has gone on in the academic sphere as well. The first step, I think, is to draw together the information that we have at present, to share that with the partnerships and to see whether they think that there are gaps in the research that we currently have, and whether there is a case to fill those gaps. I’m very happy to confirm that the Bill will be brought before the Assembly in this term, and I very much look forward to the scrutiny process. I’ve heard what Adam Price said about the number of people around the table when we create a new system, and there will be an opportunity for me tomorrow, in the meeting that I have with the unions, and with employers as well, to put that point to them as well.
Thank you, First Minister, for the statement. It'll come as no surprise to you that I'm fully supportive of your commitment to embed social partnership working here in Wales through legislation. I've seen at first hand the benefit of social partnership, for example, in delivering the living wage to the NHS in Wales, and, as you mentioned earlier in responding to Paul Davies, the way in which we were able to avoid the types of industrial disputes here that we have seen played out in England. Of course, anything in my view that encourages people to join a trade union can only be a good thing, because we know that unionised workplaces are safer workplaces and they are better paid workplaces and legislating to expand that can only be positive as well.
Social partnership is without doubt vital in helping us to deal with the problems of the things that you mentioned in your statement, First Minister—insecure work and in-work poverty—but also facing the economic and social changes that we know lie ahead, much of which is going to be out of our control. So, my specific questions are whether you would agree that the social partnership Act must provide a secure footing for both the nature and the structure of how we work collectively in Wales, and can you confirm that you expect our trade union colleagues to be equal partners, in order to address the current social imbalance.
Diolch, Prif Weinidog, am y datganiad. Ni fydd hi'n unrhyw syndod i chi fy mod i'n gwbl gefnogol i'ch ymrwymiad i wreiddio gweithio mewn partneriaethau cymdeithasol yma yng Nghymru drwy ddeddfwriaeth. Rwyf wedi gweld drosof fy hun fanteision partneriaeth gymdeithasol, er enghraifft, o ran rhoi'r cyflog byw i'r GIG yng Nghymru, ac, fel y bu ichi ei grybwyll yn gynharach wrth ymateb i Paul Davies, y modd yr oeddem yn gallu osgoi'r mathau o anghydfodau diwydiannol yn y fan yma a welsom ni yn Lloegr. Wrth gwrs, ni all unrhyw beth yn fy marn i sy'n annog pobl i ymuno ag undeb llafur fod yn ddim ond yn beth da, oherwydd gwyddom fod gweithleoedd undebol yn weithleoedd mwy diogel a'u bod yn weithleoedd sy'n talu'n well ac ni all deddfu i ehangu hynny fod yn ddim ond yn gadarnhaol hefyd.
Heb os, mae partneriaethau cymdeithasol yn hanfodol i'n helpu i ymdrin â phroblemau'r pethau y sonioch chi amdanyn nhw yn eich datganiad, Prif Weinidog—gwaith ansicr a thlodi mewn gwaith—ond hefyd o ran wynebu'r newidiadau economaidd a chymdeithasol y gwyddom ni sydd o'n blaenau, y bydd llawer ohonyn nhw y tu hwnt i'n rheolaeth. Felly, fy nghwestiynau penodol i yw a ydych chi'n cytuno bod yn rhaid i'r Ddeddf partneriaeth gymdeithasol fod yn sylfaen gadarn ar gyfer natur a strwythur ein dull o weithio ar y cyd yng Nghymru, ac a wnewch chi gadarnhau eich bod yn disgwyl i'n cyd-Aelodau yn yr undebau llafur fod yn bartneriaid cyfartal, er mwyn mynd i'r afael â'r anghydbwysedd cymdeithasol presennol.
I thank Dawn Bowden for those questions. When I said in my original statement that I sometimes say on public platforms that social partnership is not an easy way of doing things, it's often Dawn's name that comes into my mind, having worked with her when I was health Minister and she represented Unison. I can tell you that those meetings are the opposite of cosy or collusive, but they do the hard work, and that's what you expect them to do. They are places where difficult conversations are had and messages are never pulled by those who deliver them, but they are delivered in a way that has the end point of creating an agreement, sometimes over very challenging issues, which everybody in the end is able to sign up to. I thank her both for that previous experience and for the way that she contributes to this Assembly from that experience.
Of course, the Fair Work Commission's report draws on the work of the IMF, of the World Bank, of the ILO. They all say the same thing, that collective bargaining is good for workers, employers and the economy. That's why we want to see collective bargaining extended here in Wales. Collective bargaining leads to a fairer sharing of the economy between workers and others, and fairer economies do better. It's no surprise, is it, that more equal economies do better, because they draw on a wider pool of talent as a result. That's the purpose behind our social partnership Bill: it is to make sure that the contribution of all those who help to make Wales a more prosperous place can be properly captured and put to work. The partnership structures will be reformed to support that. The Bill will define the nature of social partnership here in Wales. And, to answer Dawn Bowden's final point, of course, all those who come to the table come there as equal partners, all with something different to contribute, each with an equal value in that contribution.
Diolch i Dawn Bowden am y cwestiynau yna. Pan ddywedais yn fy natganiad gwreiddiol fy mod yn dweud weithiau ar lwyfannau cyhoeddus nad yw partneriaethau cymdeithasol yn ffordd hawdd o wneud pethau, enw Dawn sy'n aml yn dod i'm meddwl, ar ôl gweithio gyda hi pan oeddwn yn Weinidog iechyd a hithau'n cynrychioli Unsain. Gallaf ddweud wrthych chi fod y cyfarfodydd hynny i'r gwrthwyneb o fod yn gysurus neu'n gydgynllwyniol, ond maen nhw'n gwneud y gwaith caled, a dyna'r hyn yr ydych chi'n disgwyl iddyn nhw ei wneud. Maen nhw'n fannau lle ceir sgyrsiau anodd lle na chaiff negeseuon fyth eu cyflwyno mewn ffyrdd amwys, ond mewn ffordd sydd â'r nod yn y pen draw o ddod i gytundeb, weithiau dros faterion heriol iawn, y gall pawb yn y pen draw ymrwymo iddo. Diolch iddi am y profiad blaenorol yna ac am y ffordd y mae'n cyfrannu at y Cynulliad hwn o'r profiad hwnnw.
Wrth gwrs, mae adroddiad y Comisiwn Gwaith Teg yn tynnu ar waith y Gronfa Ariannol Ryngwladol, Banc y Byd, a'r Sefydliad Llafur Rhyngwladol. Maen nhw i gyd yn dweud yr un peth, sef bod cyd-fargeinio yn dda i weithwyr, i gyflogwyr ac i'r economi. Dyna pam ein bod ni eisiau gweld cyd-fargeinio'n cael ei hymestyn yma yng Nghymru. Mae cyd-fargeinio yn arwain at rannu'r economi'n decach rhwng gweithwyr ac eraill, ac mae economïau tecach yn gwneud yn well. Does dim syndod, nac oes, fod economïau mwy cyfartal yn gwneud yn well, oherwydd eu bod yn tynnu ar gronfa ehangach o ddoniau o ganlyniad i hynny. Dyna'r diben sy'n sail i'n Bil partneriaeth gymdeithasol: sicrhau y gellir elwa a gweithredu'n briodol ar gyfraniad pawb sy'n helpu i wneud Cymru'n lle mwy ffyniannus. Caiff strwythurau'r bartneriaeth eu diwygio i gefnogi hynny. Bydd y Bil yn diffinio natur y bartneriaeth gymdeithasol yma yng Nghymru. Ac, i ateb sylw olaf Dawn Bowden, wrth gwrs, mae pawb sy'n dod at y bwrdd yn dod yno'n bartneriaid cydradd, gyda phob un â rhywbeth gwahanol i'w gyfrannu, pob un â'r un gwerth yn y cyfraniad hwnnw.
Could I thank the First Minister for his statement and also for the advance copy, and also say how refreshing it is to see how many of his ministerial statements he stays for? It's not something I ever recall having seen at Westminster. I've got three areas I wanted to ask him about here. The references—. He started by praising our model of social partnership and made quite a lot of references to trade unions and the TUC, I thought rather fewer references to business and their representative organisations—I just wonder if that's something he'll look to rectify in the future. Also, more broadly, does he see Welsh Government's role as a facilitator for both the trade unions and business or primarily as a Labour Government as a supporter of the trade unions within that context? When he talks about delivering new social good through enhancing the ask of those who receive public funding via the economic contract, through public procurement—the economic contract, is that something that applies to public procurement generally, or only to a particular proportion of it? And I wonder what steps the Welsh Government will take to see if there's any impact on value for money in pursuing things in this way. Clearly, sometimes, if someone doesn't do the various things he would want, and I'm sure that many of these are social goods that we would support, would they be excluded from the contracts? And if you were to have fewer people bidding for contracts within the scope of this, is that something that could increase costs, at least over the medium term?
Finally, around enacting Part 1 of the Equality Act 2010, the First Minister says,
'We will draw together the relationship between the socioeconomic duty and the social partnership Bill.'
I'm just wondering, are they distinct things? Will the social partnership Bill commence the duty or, when he refers to the steps required to commence this duty, are they different? Does the Westminster legislation give powers to Welsh Ministers to commence where UK Ministers are not commencing this in England? It refers to Part 1 of the Equality Act, but I also just recall during its passage a reference to this being arguably socialism in one clause. Is that what this refers to and is that why the First Minister is leading in this area in the way he has announced today?
A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad a hefyd am y copi ymlaen llaw, a dweud hefyd pa mor braf yw gweld faint o'i ddatganiadau gweinidogol y mae'n aros ar eu cyfer? Nid yw'n rhywbeth yr wyf yn cofio ei weld yn San Steffan erioed. Mae gennyf i dri maes yr oeddwn i eisiau ei holi yn eu cylch yma. Mae'r cyfeiriadau—. Dechreuodd drwy ganmol ein model o bartneriaeth gymdeithasol a gwneud cryn dipyn o gyfeiriadau at undebau llafur a'r TUC, roeddwn yn credu bod llai o gyfeiriadau at fusnesau a'u sefydliadau cynrychioliadol—meddwl oeddwn i tybed a yw hynny'n rhywbeth y bydd yn ceisio ei unioni yn y dyfodol. Hefyd, yn fwy cyffredinol, a yw'n gweld swyddogaeth Llywodraeth Cymru fel hwylusydd ar gyfer yr undebau llafur a busnes, neu fel Llywodraeth Lafur yn bennaf, yn cefnogi'r undebau llafur yn y cyd-destun hwnnw? Pan fo'n sôn am sicrhau nwyddau cymdeithasol newydd drwy gynyddu'r gofyn ar y rhai sy'n cael arian cyhoeddus drwy'r contract economaidd, drwy gaffael cyhoeddus—y contract economaidd, a yw hynny'n rhywbeth sy'n berthnasol i gaffael cyhoeddus yn gyffredinol, neu i gyfran benodol ohono yn unig? A tybed beth fydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud i weld a oes unrhyw effaith ar werth am arian wrth fynd ar drywydd pethau fel hyn? Yn amlwg, weithiau, os na fydd rhywun yn gwneud y gwahanol bethau y byddai'n eu dymuno, ac rwy'n siŵr bod llawer o'r rhain yn nwyddau cymdeithasol y byddem yn eu cefnogi, a fydden nhw'n cael eu heithrio o'r contractau? A phe bai gennych chi lai o bobl yn gwneud cais am gontractau o fewn cwmpas hyn, a allai hynny gynyddu costau, o leiaf dros y tymor canolig?
Yn olaf, wrth weithredu Rhan 1 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010, dywed y Prif Weinidog:
Byddwn yn dwyn ynghyd y berthynas rhwng y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol a'r Bil partneriaeth gymdeithasol.
Tybed a ydyn nhw'n bethau gwahanol? A fydd y Bil partneriaeth gymdeithasol yn cychwyn y ddyletswydd neu, pan fo'n cyfeirio at y camau sy'n ofynnol i weithredu'r ddyletswydd hon, a ydyn nhw'n wahanol? A yw deddfwriaeth San Steffan yn rhoi pwerau i Weinidogion Cymru gychwyn arni lle nad yw Gweinidogion y DU yn cychwyn ar hyn yn Lloegr? Mae'n cyfeirio at Ran 1 o'r Ddeddf Cydraddoldeb, ond rwyf hefyd yn cofio yn ystod ei hynt, gyfeiriad at y ffaith y gellid dadlau bod hyn yn sosialaeth mewn un cymal. Ai dyna y mae hyn yn cyfeirio ato ac ai dyna pam mae'r Prif Weinidog yn arwain yn y maes hwn yn y modd y mae wedi'i gyhoeddi heddiw?
I thank Mark Reckless for those questions. I tried in my statement to cover a lot of ground, and I tried to make sure that I paid proper regard to the contribution that businesses, both public sector employers and private sector employers, have made to the development of social partnership here in Wales. It was very pleasing to see the welcome that both the Confederation of British Industry and the Federation of Small Businesses gave to the report of the Fair Work Commission, and my view is that businesses are equal partners around that table. And they're equal partners with Government as well. I don't see Government as a facilitator in the way that Mark Reckless suggested; Government is a partner in a tripartite arrangement. Government is there, trade unions are there, employers are there, and we come together with our different responsibilities and our different capacities to act to focus on problems that are shared between us and where our collective focus on them can lead to best outcomes.
Of course, we do want more return on the investment that the Welsh taxpayer makes in building the Welsh economy. We are very keen to go on as a Government investing in the Welsh economy, investing in skills, investing in infrastructure, investing in assisting individual businesses, where there is a case to do so. But, in return, it is right that when the Welsh taxpayer is making that contribution, that it is able to say to those who benefit from that contribution that, for example, we look to them to provide proper occupational health facilities for people who work for them. We look to them to invest in the continuing skills of that workforce. We look to them to respond to the call that is often made around this Chamber to ensure that the mental health and well-being of people who work in those sectors is taken care of as well. All of those are public goods, all of those are objectives, I think, widely shared across the Chamber and, where Welsh public money is being spent, we think we have a right to ask that it delivers on those wider agendas as well.
When things are not delivered, does that mean that organisations are excluded from bidding for contracts? Well, it depends on what is going wrong. If companies act outside the law, by blacklisting, for example, then they cannot expect that they will get contracts from the public purse. When it is that a company is working hard to reach a point in an agreement that we have struck with them but they're not yet at that point in, for example, having an occupational health service, well, of course, that would not exclude a company from participating or bidding for a contract. So it depends on the nature of the issue at hand.
I'm very grateful to the Member for his description of Part 1 of the Equality Act as 'socialism in one clause'; it encourages me no end to make sure that we get it and the Bill in front of the Assembly. We are still working, to answer Mark Reckless's specific question, on the best way to commence it. It may be through the Bill, it may be that we can do it more rapidly, but your recollection of 'socialism in one clause' encourages me to bring it in front of the Assembly as fast as possible.
Diolch i Mark Reckless am y cwestiynau hynny. Ceisiais yn fy natganiad ymdrin â llawer agwedd, a cheisiais sicrhau fy mod yn rhoi sylw priodol i'r cyfraniad y mae busnesau, yn gyflogwyr y sector cyhoeddus a chyflogwyr y sector preifat, wedi'i wneud i ddatblygiad partneriaeth gymdeithasol yma yng Nghymru. Roedd hi'n braf iawn gweld y croeso a roddodd Cydffederasiwn Diwydiant Prydain a'r Ffederasiwn Busnesau Bach i adroddiad y Comisiwn Gwaith Teg, a'm barn i yw bod busnesau'n bartneriaid cydradd o gwmpas y bwrdd hwnnw. Ac maen nhw'n bartneriaid cydradd â'r Llywodraeth hefyd. Nid wyf yn gweld Llywodraeth fel hwylusydd yn y ffordd yr awgrymodd Mark Reckless; mae'r Llywodraeth yn bartner mewn trefniant teirochrog. Mae'r Llywodraeth yn rhan, mae undebau llafur yn rhan, mae cyflogwyr yn rhan, a deuwn ynghyd â'n cyfrifoldebau gwahanol a'n galluoedd gwahanol i weithredu i ganolbwyntio ar broblemau yr ydym ni'n eu rhannu ymysg ein gilydd a lle gallwn ni, drwy ddal sylw gyda'n gilydd, gael gwell deilliannau.
Wrth gwrs, mae arnom ni eisiau mwy o adenillion ar y buddsoddiad a wneir gan drethdalwyr Cymru wrth adeiladu economi Cymru. Rydym ni'n awyddus iawn i ddal ati fel Llywodraeth i fuddsoddi yn economi Cymru, buddsoddi mewn sgiliau, buddsoddi mewn seilwaith, buddsoddi mewn cynorthwyo busnesau unigol, lle mae achos i wneud hynny. Ond, yn gyfnewid, mae'n briodol, pan fydd y trethdalwr yng Nghymru yn gwneud y cyfraniad hwnnw, ei fod yn gallu dweud wrth y rhai sy'n elwa ar y cyfraniad hwnnw ein bod, er enghraifft, yn disgwyl iddyn nhw ddarparu cyfleusterau iechyd galwedigaethol priodol i bobl sy'n gweithio iddyn nhw. Rydym ni'n disgwyl iddyn nhw fuddsoddi yn sgiliau parhaus y gweithlu hwnnw. Rydym ni'n disgwyl iddyn nhw ymateb i'r gri a glywir yn aml yn y Siambr hon i sicrhau bod iechyd meddwl a lles pobl sy'n gweithio yn y sectorau hynny yn cael gofal hefyd. Mae'r rhain i gyd yn nwyddau cyhoeddus, mae'r rhain i gyd yn amcanion, rwy'n credu, y mae cefnogaeth eang iddyn nhw drwy'r Siambr, lle caiff arian cyhoeddus Cymru'n ei wario, credwn fod gennym ni'r hawl i ofyn iddo gyflawni'r agendâu ehangach hynny hefyd.
Pan na chaiff pethau eu cyflawni, a yw hynny'n golygu bod sefydliadau'n cael eu heithrio rhag gwneud cais am gontractau? Wel, mae'n dibynnu ar yr hyn sy'n mynd o'i le. Os na fydd cwmnïau'n gweithredu yn unol â'r gyfraith, drwy gosbrestru, er enghraifft, ni allant ddisgwyl y byddant yn cael contractau o bwrs y wlad. Pan fo cwmni'n gweithio'n galed i gyflawni agwedd ar gytundeb yr ydym ni wedi'i daro gyda nhw ond nad ydyn nhw wedi cyflawni hynny eto, er enghraifft, cael gwasanaeth iechyd galwedigaethol, wel, wrth gwrs, ni fyddai hynny'n eithrio cwmni rhag cymryd rhan na gwneud cais am gontract. Felly mae'n dibynnu ar natur y mater dan sylw.
Rwy'n ddiolchgar iawn i'r Aelod am ei ddisgrifiad o ran 1 o'r Ddeddf Cydraddoldeb fel 'sosialaeth mewn un cymal'; mae'n fy annog i wneud yn siŵr ein bod yn cyflwyno'r Ddeddf a'r Bil gerbron y Cynulliad. Rydym ni'n dal i weithio, i ateb cwestiwn penodol Mark Reckless, ynglŷn â'r ffordd orau i'w chychwyn. Efallai y bydd hynny'n digwydd drwy'r Bil, efallai y gallwn ni ei gwneud yn gyflymach, ond mae eich atgof o 'sosialaeth mewn un cymal' yn fy annog i'w chyflwyno gerbron y Cynulliad mor gyflym ag sy'n bosib.
The statement has described many of the challenges facing us in Blaenau Gwent, from low wages, insecure work to difficulties facing the high street and employers and others. I hope that what you're able to do in taking this forward is to address those issues of in-work poverty that do affect Blaenau Gwent. All too often we see press releases from various places telling us about the work that's being created without ever describing what that work is, and the impact it has on families and the wider economy. So, I hope that we will be able to use this statement and this piece of legislation to address issues such as in-work poverty.
I hope also, First Minister, in seeking to describe the solutions, we will look for collective and co-operative solutions as well. I know that the Deputy Minister Lee Waters has placed a great emphasis on the foundational economy and how we deliver a co-operative approach to these matters in his work, particularly with the Valleys taskforce. I'm very supportive of that, and I hope that we will be able therefore to use the legislation here to drive forward a greater emphasis on the co-operative solutions.
First Minister, you'll also be aware that the Lisbon treaty, of course, recognises social partnership in the European Union, and that has been used to drive forward a way that the European Union has ensured that social partners are always represented in decision making across the union. I hope that the Welsh Government will look at the Lisbon treaty, and look at how that can be used as a model for delivering social partnership in Wales today. I hope also, First Minister, that we'll be able to look at this in terms of the shared prosperity fund, so that social partnership is hard wired into that.
First Minister, we can make the legal changes and we can change the statutory framework, but you will, I'm sure, agree with me that real change comes from cultural change, and I'd be grateful if you could outline how you believe that this statutory change—the changes to the legal underpinning of what we do—can be used to drive forward a cultural change across the whole of our economy and public sector.
My final question to you is this, First Minister: in many ways, what you're describing is a Welsh Labour, socialist approach to globalisation and the impact of globalisation on our local economies. We've seen from the xenophobia of the Brexit Party and others that there are very different responses to the impact of globalisation on people and communities. I hope that through our partnership with trade unions and through working together on a co-operative basis we can deliver the change that you describe, and radical reform throughout the whole of the public sector.
Mae'r datganiad wedi disgrifio llawer o'r heriau yr ydym yn eu hwynebu ym Mlaenau Gwent, o gyflogau isel, gwaith ansicr i anawsterau y mae'r stryd fawr a chyflogwyr ac eraill yn eu hwynebu. Gobeithiaf mai'r hyn y gallwch chi ei wneud i fynd â hyn yn ei flaen yw mynd i'r afael â'r materion hynny sy'n ymwneud â thlodi mewn gwaith sy'n effeithio ar Flaenau Gwent. Yn rhy aml o lawer gwelwn ddatganiadau i'r wasg o wahanol fannau yn dweud wrthym am y gwaith sy'n cael ei greu heb ddisgrifio beth yw'r gwaith hwnnw byth, a'r effaith y mae'n ei gael ar deuluoedd a'r economi ehangach. Felly, gobeithiaf y byddwn yn gallu defnyddio'r datganiad hwn a'r darn hwn o ddeddfwriaeth i fynd i'r afael â materion megis tlodi mewn gwaith.
Gobeithio hefyd, Prif Weinidog, wrth geisio disgrifio'r atebion, y byddwn yn chwilio am atebion cydweithredol ac ar y cyd hefyd. Rwy'n gwybod fod y Dirprwy Weinidog Lee Waters wedi rhoi pwyslais mawr ar yr economi leoliadol a'r ffordd yr ydym ni'n mynd ati i gydweithio i ymdrin â'r materion hyn yn ei waith, yn enwedig gyda thasglu'r Cymoedd. Rwy'n gefnogol iawn o hynny, ac rwy'n gobeithio felly y byddwn yn gallu defnyddio'r ddeddfwriaeth yma er mwyn rhoi mwy o bwyslais ar y datrysiadau cydweithredol.
Prif Weinidog, byddwch hefyd yn ymwybodol bod Cytuniad Lisbon, wrth gwrs, yn cydnabod partneriaethau cymdeithasol yn yr Undeb Ewropeaidd, a defnyddiwyd hynny i hybu'r ffordd y mae'r Undeb Ewropeaidd wedi sicrhau bod partneriaid cymdeithasol bob amser yn cael eu cynrychioli wrth wneud penderfyniad ar draws yr Undeb. Gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru'n edrych ar Gytuniad Lisbon, ac yn edrych ar sut y gellir defnyddio hwnnw yn fodel ar gyfer cyflwyno partneriaethau cymdeithasol yng Nghymru heddiw. Gobeithio hefyd, Prif Weinidog, y byddwn yn gallu edrych ar hyn o ran y gronfa ffyniant gyffredin, fel bod partneriaethau cymdeithasol honno'n rhan annatod o hynny.
Prif Weinidog, gallwn wneud y newidiadau cyfreithiol a gallwn newid y fframwaith statudol, ond byddwch, rwy'n siŵr, yn cytuno â mi bod newid gwirioneddol yn deillio o newid diwylliannol, a byddwn yn ddiolchgar pe byddech chi'n amlinellu sut yr ydych chi'n credu y gellir defnyddio'r newid statudol hwn—y newidiadau i sail gyfreithiol yr hyn a wnawn—i sbarduno newid diwylliannol drwy'n holl economi a'n sector cyhoeddus.
Fy nghwestiwn olaf i chi yw hyn, Prif Weinidog: mewn llawer ffordd, yr hyn yr ydych chi'n ei ddisgrifio yw ymagwedd sosialaidd, Llafur Cymru at globaleiddio ac effaith globaleiddio ar ein heconomïau lleol. Rydym ni wedi gweld o senoffobia Plaid Brexit ac eraill bod ymatebion gwahanol iawn i effaith globaleiddio ar bobl a chymunedau. Drwy ein partneriaeth ag undebau llafur a thrwy weithio gyda'n gilydd ar sail gydweithredol, gobeithiaf y gallwn ni gyflawni'r newid yr ydych chi'n ei ddisgrifio, a diwygio radical drwy'r sector cyhoeddus i gyd.
Let me begin by saying that the creation of a more equal Wales is one of the fundamental goals of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, and that the pursuit of a more equal nation is at the heart of everything that this Government does, and that will be true of the social partnership work as well, for the very reasons that Alun Davies articulated about his own constituency. I was very pleased recently to meet the co-operative group of Assembly Members here. There were a series of very practical ideas that came very rapidly out of that meeting, and will certainly help us to form our future thinking and be part of that wider social partnership agenda.
It's not a surprise, Dirprwy Lywydd, is it, that when we set up an all-Wales programme monitoring committee for European funds here in Wales, currently chaired by Huw Irranca-Davies, that that sense of social partnership comes very naturally to us here in Wales? All the players who have an interest in making a success of European funding around the table together, and our partners who come from the European Union to work with us, to observe what we are doing, to share their experiences and ours, they are equally at home in that way of doing things. And that's because, as Alun Davies said, globalisation demands a local response. And if you're going to give people confidence that they have a place in this globalised world, that their futures lie to an extent in their own hands, then strengthening workers' rights, strengthening social protections—they build up the confidence that then leads to those cultural shifts. And I think we have a great deal of that already in place in the social partnership experience we have built up in Wales. The Bill and the other actions that I've outlined this afternoon are designed to take that further forward, put the confidence of the law underneath it and, in that way, to craft responses that reach far into the lives of people here in Wales and, most of all, into the lives of residents of places like Blaenau Gwent, where the need for those social protections and the need for that social partnership are more urgent than ever.
Gadewch imi ddechrau drwy ddweud bod creu Cymru sy'n fwy cyfartal yn un o nodau sylfaenol Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, a bod ceisio cael cenedl fwy cyfartal wrth wraidd popeth y mae'r Llywodraeth hon yn ei wneud, a bydd hynny'n wir am y gwaith partneriaeth gymdeithasol hefyd, am yr union resymau a fynegwyd gan Alun Davies am ei etholaeth ei hun. Roeddwn yn falch iawn yn ddiweddar o gyfarfod â grŵp cydweithredol Aelodau'r Cynulliad yn y fan yma. Cafwyd cyfres o syniadau ymarferol iawn yn gyflym iawn o'r cyfarfod hwnnw, a bydd yn sicr yn ein helpu i ffurfio ein meddylfryd yn y dyfodol a bod yn rhan o'r agenda partneriaeth gymdeithasol ehangach honno.
Nid yw'n syndod, Dirprwy Lywydd, pan aethom ati i sefydlu pwyllgor monitro rhaglenni Cymru gyfan ar gyfer cronfeydd Ewropeaidd yma yng Nghymru, sy'n cael ei gadeirio ar hyn o bryd gan Huw Irranca-Davies, fod yr ymdeimlad hwnnw o bartneriaeth gymdeithasol yn dod yn naturiol iawn i ni yma yng Nghymru. Mae pawb sydd â diddordeb mewn gwneud llwyddiant o gyllid Ewropeaidd o amgylch y bwrdd gyda'i gilydd, ac mae ein partneriaid o'r Undeb Ewropeaidd sydd wedi dod i weithio gyda ni, i arsylwi ar yr hyn a wnawn ni, i rannu eu profiadau nhw a'n rhai ni, maen nhw yr un mor gartrefol yn y ffordd honno o wneud pethau. Ac mae hynny oherwydd, fel y dywedodd Alun Davies, mae globaleiddio'n galw am ymateb lleol. Ac os ydych chi'n mynd i roi hyder i bobl fod ganddyn nhw le yn y byd hwn sydd wedi'i globaleiddio, bod eu dyfodol i raddau yn eu dwylo eu hunain, yna cryfhau hawliau gweithwyr, cryfhau amddiffyniadau cymdeithasol—maen nhw'n magu'r hyder sydd wedyn yn arwain at y newidiadau diwylliannol hynny. Ac rwy'n credu bod gennym ni lawer o hynny eisoes ar waith yn y profiad o bartneriaeth gymdeithasol yr ydym ni wedi'i feithrin yng Nghymru. Mae'r Bil a'r camau gweithredu eraill a amlinellais y prynhawn yma wedi eu cynllunio i ddatblygu hynny ymhellach, i roi hyder y gyfraith yn sail i hynny ac, yn hynny o beth, i saernïo ymatebion sy'n cael effaith fawr ar fywydau pobl yma yng Nghymru ac, yn bennaf oll, ym mywydau trigolion lleoedd fel Blaenau Gwent, lle mae'r angen am y mesurau diogelu cymdeithasol hynny a'r angen am y bartneriaeth gymdeithasol honno yn fwy pwysig nag erioed.
Thank you, First Minister. I was very pleased to welcome your statement today and especially the mention of policies like the economic contract, Better Jobs Closer to Home and the foundational economy. All of these offer a very different model for economic development and can improve conditions for Welsh workers.
I'd like to build on the comments made by my colleague Alun Davies about the need for cultural change, and it seems to me that one of the key cultural changes we need in order to make this social partnership really work is to get more Welsh workers to join trade unions, and I say that as a very proud member of two excellent unions, both the GMB and USDAW. Looking at some stats, I can see that just over 30 per cent of Welsh workers are currently members of trade unions, which seemed quite low to me but is actually higher than all of the UK bar Northern Ireland, and in 2018 Wales had one of the greatest increases in its unionised workforce, which is obviously good news. But what I'd like to ask is what more the Welsh Government can do to encourage trade union membership.
I also welcome your mention of further steps to create an office for fair work, and I'd be interested to know what sort of mechanisms will be in place to allow it to drive change and to tackle unfair working practices.
Like other AMs, I received a copy of Oxfam's supermarket scorecard recently, which evaluates how supermarkets take action to end human suffering in their global supply chains. With your statement's focus on tackling exploitative working practices, how can these wider concerns be built into our social partnership policies to reflect our international obligations? Finally, I didn't hear any mention of the well-being of future generations Act in your statement, so I would like to ask how that interacts with the Welsh Government's ambitious social partnership priorities.
Diolch, Prif Weinidog. Roeddwn yn falch iawn o groesawu eich datganiad heddiw ac yn enwedig y sôn am bolisïau fel y contract economaidd, Swyddi Gwell yn Nes Adref a'r economi sefydliadol. Mae pob un o'r rhain yn cynnig model gwahanol iawn ar gyfer datblygu economaidd a gallant wella amodau i weithwyr Cymru.
Hoffwn adeiladu ar y sylwadau a wnaed gan fy nghyd-Aelod Alun Davies am yr angen am newid diwylliannol, ac ymddengys i mi mai un o'r newidiadau diwylliannol allweddol y mae arnom ni eu hangen er mwyn gwneud i'r bartneriaeth gymdeithasol hon weithio mewn gwirionedd yw cael mwy o weithwyr o Gymru i ymuno ag undebau llafur, a dywedaf hynny fel aelod balch iawn o ddau undeb rhagorol, y GMB ac USDAW. O edrych ar rai ystadegau, gallaf weld bod ychydig dros 30 y cant o weithwyr Cymru yn aelodau o undebau llafur ar hyn o bryd, a oedd yn ymddangos yn eithaf isel i mi ond mewn gwirionedd mae'n fwy na'r DU gyfan ac eithrio Gogledd Iwerddon, ac yn 2018 gwelwyd un o'r ymchwyddiadau mwyaf yng ngweithlu undebol Cymru, sy'n amlwg yn newyddion da. Ond yr hyn yr hoffwn i ei ofyn yw beth arall gall Llywodraeth Cymru ei wneud i annog aelodaeth o undebau llafur.
Croesawaf hefyd eich cyfeiriad at gamau pellach i greu swyddfa ar gyfer gwaith teg, a byddai o ddiddordeb imi wybod pa fath o systemau fydd ar waith i'w alluogi i ysgogi newid ac i fynd i'r afael ag arferion gwaith annheg.
Fel Aelodau Cynulliad eraill, derbyniais gopi o gerdyn sgorio archfarchnadoedd Oxfam yn ddiweddar, sy'n gwerthuso sut mae archfarchnadoedd yn mynd ati i roi terfyn ar ddioddefaint pobl yn eu cadwyni cyflenwi byd-eang. Gan fod eich datganiad yn canolbwyntio ar fynd i'r afael ag arferion gwaith sy'n camfanteisio, sut gellir cynnwys y pryderon ehangach hyn yn ein polisïau partneriaeth gymdeithasol er mwyn adlewyrchu ein rhwymedigaethau rhyngwladol? Yn olaf, ni chlywais sôn am Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol yn eich datganiad, felly hoffwn ofyn sut fydd honno'n rhan o flaenoriaethau uchelgeisiol Llywodraeth Cymru ynglŷn â phartneriaethau cymdeithasol.
Dirprwy Lywydd, thank you very much to Vikki Howells for those questions. She is a member of the fastest growing trade union in the United Kingdom, if she is a member of USDAW. And that's very important, isn't it, because we are used in Wales to having high densities of trade union membership in public services and public sector settings, but USDAW is a trade union that operates in the sector that she mentioned, in the retail sector, in shops where the Oxfam report focused its attention. I've been very pleased with many others here to be part of campaigns that USDAW has run, both locally in constituencies and nationally, and it's succeeded in being a growing trade union because it goes about its business in a new way. It relies on persuading people of the direct benefits that trade union membership brings to them and then the collective advantages that they get from working together. I know that there are some important lessons for the wider trade union movement, which the TUC nationally has been keen to draw on.
And, of course, there are many other ways in which, as a Government and as individuals, we are able to support that effort. I know many colleagues here will have taken part in the young workers campaign, run by Unison, which was here in the Assembly only a week or two ago and which aims to do the same thing for new workers—young people coming into industry and into public services—and again to explain to them and to recruit them into the advantages that union membership brings.
As far as the directorate we are establishing is concerned, I was keen that it should be in the First Minister's office for the reasons I outlined earlier, that it should have sufficient seniority at its head, but that it should operate as well with a significant number of secondees who come into its work directly from the trade union movement and directly from employers as well. If this is a directorate about social partnership, it needs to operate on a social partnership basis, and that means having the Welsh Government there, but it also means having the direct participation of people from that wider world. We're already talking to both the Wales TUC and to employer organisations about them finding the right people to come and work with us on this agenda.
And, finally, Dirprwy Lywydd, I didn't mention the well-being of future generations Act in the statement itself, but I did mention making sure that what we do fits into the wider legislative landscape. It was the well-being of future generations Act I had in mind, and I had it in mind in the way that I responded to Alun Davies—that at the heart of the Act is, as one of its seven goals, that creation of a more equal Wales. That is the ambition that drives social partnership here in Wales and drives our ambition to bring forward a Bill for this Assembly's consideration.
Dirprwy Lywydd, diolch yn fawr i Vikki Howells am y cwestiynau yna. Mae hi'n aelod o'r undeb llafur sy'n tyfu gyflymaf yn y Deyrnas Unedig os yw'n aelod o USDAW. Ac mae hynny'n bwysig iawn, onid yw, oherwydd rydym ni wedi arfer yng Nghymru cael dwyseddau uchel o aelodaeth o undebau llafur mewn gwasanaethau cyhoeddus ac mewn lleoliadau sector cyhoeddus, ond mae USDAW yn undeb llafur sy'n gweithredu yn y sector y soniodd hi amdano, yn y sector adwerthu, mewn siopau lle'r oedd adroddiad Oxfam yn canolbwyntio arnyn nhw. Rwyf wedi bod yn falch iawn, fel llawer o bobl eraill yma, i fod yn rhan o ymgyrchoedd y mae USDAW wedi'u cynnal, yn lleol mewn etholaethau ac yn genedlaethol, ac mae wedi llwyddo i fod yn undeb llafur sy'n tyfu oherwydd mae'n gweithredu mewn ffordd newydd. Mae'n dibynnu ar ddarbwyllo pobl ynghylch y manteision uniongyrchol a ddaw yn sgil aelodaeth o undeb llafur, ac yna'r manteision cyfunol a gânt o gydweithio. Rwy'n gwybod fod rhai gwersi pwysig ar gyfer y mudiad undebau llafur ehangach, y mae'r TUC yn genedlaethol wedi bod yn awyddus i elwa arnyn nhw. Ac, wrth gwrs, mae llawer o ffyrdd eraill y gallwn ni, fel Llywodraeth ac unigolion, gefnogi'r ymdrech honno.
Rwy'n gwybod y bydd llawer o'm cyd-Aelodau yma wedi cymryd rhan yn yr ymgyrch gweithwyr ifanc, sy'n cael ei rhedeg gan Unsain, a oedd yma yn y Cynulliad wythnos neu ddwy yn ôl, ac sy'n ceisio gwneud yr un peth ar gyfer gweithwyr newydd—pobl ifanc sy'n dechrau gweithio mewn diwydiant a gwasanaethau cyhoeddus—ac eto i egluro wrthyn nhw ac i'w cyflwyno i fanteision ymaelodi ag undeb.
O ran y gyfarwyddiaeth yr ydym ni'n ei sefydlu, roeddwn yn awyddus y dylai fod yn swyddfa'r Prif Weinidog am y rhesymau a amlinellais yn gynharach, sef y dylai fod ganddi ddigon o awdurdod y tu ôl iddi, ond y dylai weithredu hefyd â nifer sylweddol o weithwyr ar secondiad sy'n trosglwyddo i'r gwaith yn uniongyrchol o fudiad yr undebau llafur ac yn uniongyrchol o gyflogwyr hefyd. Os mai cyfarwyddiaeth ynghylch partneriaeth gymdeithasol yw hon, mae angen iddi weithredu ar sail partneriaeth gymdeithasol, ac mae hynny'n golygu bod Llywodraeth Cymru'n rhan o hynny, ond mae hefyd yn golygu cael cyfranogiad uniongyrchol gan bobl o'r byd ehangach hwnnw. Rydym ni eisoes yn siarad â TUC Cymru a sefydliadau cyflogwyr am y ffordd y maen nhw'n dod o hyd i'r bobl briodol i ddod i weithio gyda ni ar yr agenda hon.
Ac, yn olaf, Dirprwy Lywydd, ni soniais am Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol yn y datganiad ei hun, ond fe wnes i sôn am sicrhau bod yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yn cydweddu â'r tirlun deddfwriaethol ehangach. Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol oedd gennyf dan sylw, ac roedd gennyf hynny mewn golwg yn y modd y bu imi ymateb i Alun Davies—mai wrth wraidd y Ddeddf, yn un o'i saith nod, mae creu Cymru fwy cyfartal. Dyna'r uchelgais sy'n gyrru partneriaeth gymdeithasol yma yng Nghymru ac sy'n sbarduno ein huchelgais i ddod â Bil gerbron i'w ystyried gan y Cynulliad hwn.
Thank you very much, First Minister.
Diolch yn fawr, Prif Weinidog.
The next item on the agenda is a statement by the Minister for Housing and Local Government on the Welsh Government's response to the independent affordable housing supply review. I call on the Minister for Housing and Local Government, Julie James.
Yr eitem nesaf ar yr agenda yw datganiad gan y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol ar ymateb Llywodraeth Cymru i'r adolygiad annibynnol o'r cyflenwad tai fforddiadwy. Galwaf ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol, Julie James.
Thank you, Deputy Presiding Officer. It has been clear to me since I was appointed to this portfolio that we have a shared desire right across this Chamber to see an increase in the delivery of affordable housing. And, Dirprwy Llywydd, I've been equally clear that social housing in particular is my priority. The positive impact good-quality social housing has on someone’s life cannot be overstated. This is why my predecessor Rebecca Evans commissioned an independent review of our affordable housing arrangements last year to look closely at the approach we are taking and suggest changes that would help us deliver more.
On 1 May, I received the final report from the affordable housing supply review. The review made a number of recommendations about how we can ensure we are maximising the number of affordable homes we deliver in Wales whilst not compromising on energy efficiency, quality or affordability for tenants. The independent panel, chaired by Lynn Pamment, spent a significant amount of time looking at all aspects of affordable housing supply and today I'm very pleased to share the Government’s initial response to the recommendations with you. This is the first of what will be a series of responses to reviews and consultations that are due to report over the coming months. I will have more to say in due course on decarbonisation, planning matters and building regulations. I'm acutely aware of the need for the policies in all of these areas to be closely aligned.
I want to, once again, thank the independent panel for their work. They engaged right across the housing sector and with Assembly Members. The time they invested in this review, regularly taking them away from their day jobs over the course of a year, is hugely appreciated. They have made a real and lasting contribution to Welsh housing, which I believe will have an enduring positive implication for years to come. It was very important to me that this was not a report that gathered dust on a shelf. I've been anxious, therefore, to respond quickly and decisively. I want you all to be aware of the Government’s intentions, which is why I supplied you with a written response to all recommendations earlier today.
I'm pleased to say that we've accepted or accepted in principle every recommendation, with one exception in respect of the future of Help to Buy. We're not in a position to respond until the autumn, when we are aware of the consequential funding we will receive from the UK Government. It is not my intention to go through each and every recommendation today. I do, however, want to offer my comments on some of the key findings.
The panel highlighted the importance of understanding housing need and some of the challenges local authorities face in this area. They highlighted the strong role Welsh Government could and should play, and the importance of strengthening the links between housing need and the planning process. I accept this critique and welcome their support for the work we have done on assessing need at a national and regional level. Their suggestion that this work should now be extended to a local level is one I support and intend to pursue.
I know that the setting of rent policy was one of the most challenging and contentious aspects of the review, with strong and conflicting views expressed from different parts of the sector. I agree with the review panel that there is a continuing need for a rent policy to provide certainty for tenants and landlords and that landlords should be considering value for money and efficiencies to justify rent increases. As a result, prior to the summer recess, I will be announcing what the five-year rent policy will be once I have received all of the necessary data. I will ensure my decision balances the need for landlords to have certainty about the rental income they can expect, together with affordability secured for tenants.
Another area of the review that I know provoked robust debate was around the nature of grant funding available to partners and the way in which this is distributed. The panel have recommended a new approach, moving away from our standardised approach to grant allocation to one of longer term funding certainty and a more robust assessment of value for money. Whilst I do not agree with all aspects of the approach the panel have advocated in their report, I accept the recommendation for change and greater flexibility. Some schemes do not require the amount of subsidy they currently receive, while others may not currently come forward because the level of subsidy is insufficient to make them viable. A team that will work with local authorities and housing associations has already been established to develop a new approach. This will ultimately allow us to ensure our significant investment in affordable housing is used as effectively as possible in the places it is needed most.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Mae hi wedi bod yn glir i mi ers imi gael fy mhenodi i'r portffolio hwn fod gennym ni awydd cyffredin ar draws y Siambr hon i weld cynnydd yn y ddarpariaeth o dai fforddiadwy. A, Dirprwy Lywydd, rwyf wedi bod yr un mor glir mai tai cymdeithasol yn benodol yw fy mlaenoriaeth i. Ni ellir gorbwysleisio'r effaith gadarnhaol y mae tai cymdeithasol o ansawdd da yn ei chael ar fywyd rhywun. Dyma pam y comisiynodd fy rhagflaenydd, Rebecca Evans, adolygiad annibynnol o'n trefniadau tai fforddiadwy y llynedd i edrych yn fanwl ar ein dull o weithredu ac awgrymu newidiadau a fyddai'n ein helpu i gyflawni mwy.
Ar 1 Mai, cefais yr adroddiad terfynol o'r adolygiad o'r cyflenwad tai fforddiadwy. Gwnaeth yr adolygiad nifer o argymhellion ynghylch sut y gallwn ni sicrhau ein bod yn cynyddu nifer y tai fforddiadwy yr ydym yn eu darparu yng Nghymru heb gyfaddawdu o ran effeithlonrwydd ynni, ansawdd na fforddiadwyedd i denantiaid. Treuliodd y panel annibynnol, o dan gadeiryddiaeth Lynn Pamment, gryn dipyn o amser yn edrych ar bob agwedd ar gyflenwad tai fforddiadwy a heddiw rwy'n falch iawn o rannu ymateb cychwynnol y Llywodraeth i'r argymhellion â chi. Dyma'r cyntaf o gyfres o ymatebion i adolygiadau ac ymgynghoriadau sydd i fod i gael eu cyflwyno yn ystod y misoedd nesaf. Bydd gennyf fwy i'w ddweud maes o law am ddatgarboneiddio, materion cynllunio a rheoliadau adeiladu. Rwy'n ymwybodol iawn o'r angen i gysoni'r polisïau ym mhob un o'r meysydd hyn.
Rwyf eisiau diolch, unwaith eto, i'r panel annibynnol am eu gwaith. Fe wnaeth y rhain ymgysylltu â'r sector tai drwyddo draw ac ag Aelodau'r Cynulliad. Gwerthfawrogir yn fawr yr amser a fuddsoddwyd ganddyn nhw yn yr adolygiad hwn, gan eu tynnu'n rheolaidd o'u swyddi dyddiol yn ystod y flwyddyn. Maen nhw wedi gwneud cyfraniad gwirioneddol a pharhaol i dai yng Nghymru, a chredaf y bydd hynny'n golygu goblygiadau cadarnhaol parhaus am flynyddoedd i ddod. Roedd hi'n bwysig iawn i mi nad oedd hwn yn adroddiad a oedd yn casglu llwch ar silff. Rwyf wedi bod yn awyddus, felly, i ymateb yn gyflym ac yn bendant. Rwyf eisiau i bob un ohonoch chi fod yn ymwybodol o fwriadau'r Llywodraeth, a dyna pam yr anfonais ymateb ysgrifenedig i bob argymhelliad atoch yn gynharach heddiw.
Rwy'n falch o ddweud ein bod wedi derbyn, neu dderbyn mewn egwyddor, pob argymhelliad, gydag un eithriad o ran dyfodol Cymorth i Brynu. Nid ydym ni mewn sefyllfa i ymateb tan yr hydref, pan fyddwn ni'n ymwybodol o'r arian canlyniadol y byddwn yn ei gael gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig. Nid wyf yn bwriadu mynd drwy bob un o'r argymhellion heddiw. Rwyf eisiau, fodd bynnag, cynnig fy sylwadau ar rai o'r prif ganfyddiadau.
Tynnodd y panel sylw at bwysigrwydd deall yr angen am dai a rhai o'r heriau y mae awdurdodau lleol yn eu hwynebu yn y maes hwn. Pwysleisiwyd y rhan gref y gallai ac y dylai Llywodraeth Cymru ei chwarae, a phwysigrwydd cryfhau'r cysylltiadau rhwng yr angen am dai a'r broses gynllunio. Rwy'n derbyn y feirniadaeth hon ac yn croesawu eu cefnogaeth i'r gwaith yr ydym ni wedi'i wneud ar asesu angen ar lefel genedlaethol a rhanbarthol. Mae eu hawgrym y dylid ymestyn y gwaith hwn i lefel leol nawr yn un yr wyf yn ei gefnogi ac yn bwriadu rhoi sylw iddo.
Rwy'n gwybod mai pennu polisi rhenti oedd un o agweddau mwyaf heriol a dadleuol yr adolygiad, gyda safbwyntiau cryf a gwrthgyferbyniol yn cael eu mynegi o wahanol rannau o'r sector. Cytunaf â'r panel adolygu fod angen parhaus am bolisi rhent i roi sicrwydd i denantiaid a landlordiaid ac y dylai landlordiaid fod yn ystyried gwerth am arian ac arbedion effeithlonrwydd i gyfiawnhau codiadau rhent. O ganlyniad, cyn toriad yr haf, byddaf yn cyhoeddi beth fydd y polisi rhent pum mlynedd ar ôl imi gael yr holl ddata angenrheidiol. Byddaf yn sicrhau bod fy mhenderfyniad yn cydbwyso'r angen i landlordiaid gael sicrwydd ynghylch yr incwm rhentu y gallan nhw ei ddisgwyl, gyda sicrhau fforddiadwyedd i denantiaid.
Maes arall o'r adolygiad rwy'n gwybod iddo ysgogi trafodaeth gref oedd natur yr arian grant sydd ar gael i bartneriaid a'r modd y dosberthir hyn. Mae'r panel wedi argymell dull newydd o weithredu, gan gefnu ar ein dull safonedig o ddyrannu grantiau i un o sicrwydd cyllid tymor hwy ac asesiad mwy cadarn o werth am arian. Er nad wyf yn cytuno â phob agwedd ar y dull gweithredu y mae'r panel wedi'i argymell yn ei adroddiad, rwy'n derbyn yr argymhelliad ar gyfer newid a mwy o hyblygrwydd. Nid oes angen swm y cymhorthdal a dderbyniant ar hyn o bryd ar rai cynlluniau, ac mae'n bosib nad yw eraill yn dod ymlaen am nad yw lefel y cymhorthdal yn ddigon i'w gwneud hi'n ymarferol. Mae tîm a fydd yn gweithio gydag awdurdodau lleol a chymdeithasau tai eisoes wedi'i sefydlu i ddatblygu dull gweithredu newydd. Yn y pen draw, bydd hyn yn ein galluogi ni i sicrhau bod ein buddsoddiad sylweddol mewn tai fforddiadwy yn cael ei ddefnyddio mor effeithiol â phosib yn y mannau lle mae ei angen fwyaf.
One of the key ways in which we can increase the supply of social housing is through local authorities getting back to building council houses at pace and scale. The long-overdue lifting of the borrowing cap will be an important catalyst for this, as will access to grant from Welsh Government, as the review panel recommend. Where appropriate, I am prepared to make grant available to ambitious authorities, to be used alongside the flexibilities the lifting of the borrowing cap creates. Clearly, the fine detail of this arrangement is something I will wish to agree with the WLGA. This is a huge opportunity to build more affordable homes over the next decade and beyond. Working in conjunction with partners to make the most of limited resources, I want to see local authorities really grasp this opportunity.
I accept the panel's view that more should be done to use the land available across the public sector more effectively and more quickly to support house building. I also agree that some central resource to help local authorities and others in the public sector bring forward their land is needed. I accept the principle that a land unit of some description should support the more effective use of public sector land. This is an issue on which the whole of the public sector needs to up its game. We need to be far more sophisticated in the way we use public land to support a wider range of objectives than simply generating the highest capital receipt, and I want to see stronger joint working across organisations to help achieve this. Along with my colleagues, the Minister for Finance and Trefnydd and the Minister for Economy and Transport, this is a matter on which I will have more to say over the coming months.
Given the panel's principal remit was to advise us on how to build more homes without additional resource, it would have been easy for them to recommend changes that compromised the standards we currently expect for affordable homes that receive Government subsidy. However, they recognised the quality and space available in a home is an essential component of the positive impact new homes deliver. They also recognised the flexibility this offered, should someone's needs change in the future. I commend them for this and accept the need to simplify standards and extend them to section 106 properties. Our aim must be to ensure that homes delivered via the market should be of equal quality to those we grant fund, whatever the implications for developer profit.
I absolutely accept the need to move quickly towards zero-carbon homes in both the affordable and market sectors. Moving towards zero carbon is a priority for this Government; we need to achieve this as quickly as possible. We will work with housing associations and local authorities in Wales to determine whether we can achieve the 2021 target proposed in the review. But in the meantime, we continue to support and develop new approaches to the delivery of housing that depart from the traditional approach. I am very pleased today, in response to the review, to launch our strategy on off-site manufacturing that we have called 'Reimagining Social Housing in Wales'. Off-site manufacturing, modern methods of construction, and making greater use of Welsh timber will be at the heart of our zero-carbon plans. We will continue to also invest in the delivery of these new models through our innovative housing programme. I will be announcing the next stage of this development in the autumn.
The review rightly recognised that given the scale of the challenges we face, we must scrutinise and justify all of our funding decisions to make sure we are getting the maximum return on the investments we make. This includes our investment in existing homes. Dowry and major repairs allowance worth £108 million are paid annually to large scale voluntary transfer housing associations and stock-retaining local authorities respectively. I agree with the review panel that once the Welsh housing quality standard has been met in 2020, our priority must be to consider how this considerable resource should be used to accelerate the decarbonisation of existing homes. This is, of course, the issue being considered by the separate review chaired by Chris Jofeh, which I am expecting recommendations on on 18 July—next Thursday. Even in advance of receiving that report, I am clear that this is an area where we need to make urgent progress. I believe local authorities and the stock transfer organisations share that view.
Rather than commission a further review on this matter now, which would delay moving forward, I propose to secure a revised agreement with those organisations during the course of the next year that would apply to this investment once our existing WHQS has been achieved. Commissioning a stand-alone review is of course something I would be prepared to return to later, should we fail to reach an agreement that meets our decarbonisation ambitions. The review conducted by Lynn Pamment and her team has made a hugely positive contribution to the way in which we shape the housing agenda moving forwards. What is clear from the review, and our response to it, is that the status quo is not an option. Change can be challenging and uncomfortable, but change is essential if we're going to build the number of homes we know we need.
The changes I am proposing today are not the only ones we need to make to deliver sustainable communities. I know there are areas where we disagree, but I also believe that there are far more areas relating to housing where there is consensus across this Chamber. I hope you will therefore welcome my response to the affordable housing supply review. I recognise the need for change, and that we must strive to get more from existing resource, but we must not do this at the expense of the good-quality homes people need, if we are to build communities we can be proud of. This is an opportunity to change the way we deliver the homes we need. There is a real need for social housing in Wales and this is the time to increase the pace and scale of that delivery.
Un o'r ffyrdd allweddol a fyddai'n ein galluogi ni i gynyddu'r cyflenwad o dai cymdeithasol yw i awdurdodau lleol fynd yn ôl i adeiladu tai cyngor yn gyflym ac ar raddfa fwy. Bydd codi'r terfyn benthyca, y mae hi'n hen bryd ei wneud, yn gatalydd pwysig ar gyfer hyn, fel y bydd gallu cael grant gan Lywodraeth Cymru, sef yr hyn y mae'r panel adolygu yn ei argymell. Pan fo'n briodol, rwyf yn barod i ddarparu grantiau i awdurdodau uchelgeisiol, i'w defnyddio ochr yn ochr â'r hyblygrwydd y mae codi'r terfyn benthyca yn ei greu. Yn amlwg, mae manylder y trefniant hwn yn rhywbeth y byddaf eisiau cytuno arno gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Mae hwn yn gyfle enfawr i adeiladu mwy o dai fforddiadwy dros y degawd nesaf a thu hwnt. Gan weithio ar y cyd â phartneriaid i wneud y gorau o adnoddau cyfyngedig, rwyf eisiau gweld awdurdodau lleol yn manteisio ar y cyfle hwn.
Rwy'n derbyn barn y panel y dylid gwneud mwy i ddefnyddio'r tir sydd ar gael ar draws y sector cyhoeddus yn fwy effeithiol ac yn gynt i gefnogi adeiladu tai. Cytunaf hefyd fod angen rhywfaint o adnoddau canolog i helpu awdurdodau lleol ac eraill yn y sector cyhoeddus i gyflwyno eu tir. Rwy'n derbyn yr egwyddor y dylai uned tir o ryw fath gefnogi'r defnydd mwy effeithiol o dir y sector cyhoeddus. Mae hwn yn fater y mae angen i'r sector cyhoeddus cyfan ei ystyried yn well. Mae angen i ni fod yn llawer mwy doeth yn y ffordd yr ydym ni'n defnyddio tir cyhoeddus i gefnogi ystod ehangach o amcanion yn hytrach na dim ond cael yr arian mwyaf amdano, ac rwyf eisiau gweld gwell cydweithio rhwng sefydliadau i helpu i gyflawni hyn. Ynghyd â'm cyd-Aelodau, y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd a Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, mae hwn yn fater y bydd gennyf fwy i ddweud amdano dros y misoedd nesaf.
O ystyried mai prif gylch gwaith y panel oedd ein cynghori ar sut i adeiladu mwy o gartrefi heb adnoddau ychwanegol, byddai wedi bod yn hawdd iddyn nhw argymell newidiadau a fyddai'n peryglu'r safonau yr ydym ni'n eu disgwyl ar hyn o bryd ar gyfer cartrefi fforddiadwy sy'n derbyn cymhorthdal gan y Llywodraeth. Fodd bynnag, roeddent yn cydnabod bod yr ansawdd a'r gofod sydd ar gael mewn cartref yn elfen hanfodol o'r effaith gadarnhaol y mae cartrefi newydd yn ei chael. Roeddent hefyd yn cydnabod yr hyblygrwydd y mae hyn yn ei gynnig, pe bai anghenion rhywun yn newid yn y dyfodol. Rwy'n eu canmol am hyn ac yn derbyn yr angen i symleiddio safonau a'u hymestyn i eiddo adran 106. Ein nod yw sicrhau y dylai cartrefi a gyflenwir drwy'r farchnad fod o ansawdd cyfartal â'r rhai yr ydym ni yn eu hariannu, beth bynnag fo'r goblygiadau o ran elw datblygwyr.
Rwy'n derbyn yn llwyr yr angen i symud yn gyflym tuag at gartrefi di-garbon yn y sectorau fforddiadwy a'r farchnad arferol. Mae symud tuag at fod yn ddi-garbon yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth hon; mae angen inni gyflawni hyn cyn gynted ag y bo modd. Byddwn yn gweithio gyda chymdeithasau tai ac awdurdodau lleol yng Nghymru i benderfynu a allwn ni gyflawni targed 2021 a gynigir yn yr adolygiad. Ond yn y cyfamser, rydym yn parhau i gefnogi a datblygu dulliau newydd o ddarparu tai sy'n gwyro oddi wrth y dull traddodiadol o weithredu. Rwy'n falch iawn heddiw, mewn ymateb i'r adolygiad, o lansio ein strategaeth ar weithgynhyrchu oddi ar y safle, yr ydym ni wedi'i alw'n 'Ail-ddychmygu Tai Cymdeithasol yng Nghymru'. Bydd gweithgynhyrchu oddi ar y safle, dulliau modern o adeiladu, a gwneud mwy o ddefnydd o goed Cymru wrth wraidd ein cynlluniau di-garbon. Byddwn hefyd yn parhau i fuddsoddi yn y gwaith o ddarparu'r modelau newydd hyn drwy ein rhaglen dai arloesol. Byddaf yn cyhoeddi cam nesaf y datblygiad hwn yn yr hydref.
Roedd yr adolygiad yn cydnabod yn briodol, o ystyried maint yr heriau yr ydym yn eu hwynebu, bod yn rhaid i ni graffu ar ein holl benderfyniadau ariannu a'u cyfiawnhau er mwyn sicrhau ein bod yn cael yr adenillion mwyaf ar y buddsoddiadau a wnawn. Mae hyn yn cynnwys ein buddsoddiad mewn cartrefi sy'n bodoli eisoes. Telir y lwfans gwaddol ac atgyweiriadau mawr gwerth £108 miliwn yn flynyddol i gymdeithasau tai trosglwyddo gwirfoddol ar raddfa fawr ac awdurdodau lleol sy'n cadw stoc. Rwy'n cytuno â'r panel adolygu, pan gaiff safon ansawdd tai Cymru ei fodloni yn 2020, ein blaenoriaeth yw ystyried sut y dylid defnyddio'r adnodd sylweddol hwn i gyflymu'r modd y caiff cartrefi sy'n bodoli eisoes eu datgarboneiddio. Wrth gwrs, dyma'r mater sy'n cael ei ystyried gan yr adolygiad ar wahân dan gadeiryddiaeth Chris Jofeh, yr wyf yn disgwyl argymhellion arno ar 18 Gorffennaf—dydd Iau nesaf. Hyd yn oed cyn cael yr adroddiad hwnnw, rwy'n glir bod hwn yn faes lle y mae angen inni wneud cynnydd ar frys. Credaf fod awdurdodau lleol a'r sefydliadau trosglwyddo stoc yn rhannu'r farn honno.
Yn hytrach na chomisiynu adolygiad arall ar y mater hwn nawr, a fyddai'n oedi'r broses o symud ymlaen, bwriadaf sicrhau cytundeb diwygiedig gyda'r sefydliadau hynny yn ystod y flwyddyn nesaf a fyddai'n berthnasol i'r buddsoddiad hwn unwaith y byddwn ni wedi cyflawni ein safon ansawdd tai Cymru presennol. Wrth gwrs, mae comisiynu adolygiad annibynnol yn rhywbeth y byddwn yn barod i ddychwelyd ato yn ddiweddarach, os na fyddwn yn dod i gytundeb sy'n cyflawni ein huchelgeisiau datgarboneiddio. Mae'r adolygiad a gynhaliwyd gan Lynn Pamment a'i thîm wedi gwneud cyfraniad hynod gadarnhaol at y ffordd yr ydym ni'n llunio'r agenda tai ar gyfer y dyfodol. Yr hyn sy'n glir o'r adolygiad, a'n hymateb iddo, yw nad yw'r drefn bresennol yn ddewis. Gall newid fod yn heriol ac yn anghyfforddus, ond mae newid yn hanfodol os ydym ni'n mynd i gynyddu nifer y cartrefi yr ydym ni'n gwybod sydd eu hangen arnom ni.
Nid y newidiadau yr wyf yn eu cynnig heddiw yw'r unig rai y mae angen inni eu gwneud er mwyn sicrhau cymunedau cynaliadwy. Gwn fod meysydd lle'r ydym ni'n anghytuno, ond credaf hefyd fod llawer mwy o feysydd sy'n ymwneud â thai lle mae consensws ar draws y Siambr hon. Gobeithio felly y byddwch yn croesawu fy ymateb i'r adolygiad o'r cyflenwad tai fforddiadwy. Rwy'n cydnabod yr angen am newid, a bod yn rhaid inni ymdrechu i gael mwy o'r adnoddau presennol, ond rhaid inni beidio â gwneud hyn ar draul y cartrefi o ansawdd da sydd eu hangen ar bobl, er mwyn inni adeiladu cymunedau y gallwn ni ymfalchïo ynddyn nhw. Mae hwn yn gyfle i newid y ffordd yr ydym ni'n darparu'r cartrefi sydd eu hangen arnom ni. Mae gwir angen tai cymdeithasol yng Nghymru a dyma'r adeg i gynyddu cyflymder a maint y ddarpariaeth honno.
I welcome the tone, especially towards the end, about the need to work together and increase the pace and scale of social home building. But also, across the piece, I think we need to look at our targets and set a really serious ambition for the 2020s. We need to do that now so that we can get all the necessary approaches in place so that we can see an increase at scale, then, in house building. I do welcome the review as well. I think it asked some serious questions and has provided some valuable insights. Some other areas that the Minister has touched upon, especially decarbonisation and Chris Jofeh's review, I think that properly will get separate treatment. Can I also thank the Minister for the advance notice and indeed the initial discussion I've been able to have with Chris Jofeh on the likely direction of the review? I think that's very, very helpful and good open government.
Can I move, then, broadly to the areas where I think there will be real agreement? I want to start, just because of my activities yesterday, on off-site manufacturing. I was really pleased to see this being stressed in terms of what we can do with modern methods of construction. Indeed, in the Conservative housing strategy published earlier this year we did look at this quite specifically, reflecting the attention that is out there, and I'm pleased to see that the Welsh Government is emphasising this in particular from the review's work. Indeed, Minister, I think following in your footsteps, actually, yesterday, I visited the Wernick Group's modular housing factory in Margam, followed by a visit to site in Bridgend where the housing association Valleys to Coast has used such manufacturing methods to build affordable homes. I went in and was amazed at the speed of delivery and just how great those three-bedroomed homes, the ones I saw, looked. They use this much more in many parts of Europe, and at the minute, it barely is 2 per cent or 3 per cent of our housing development, so I think we do need to look at this. And indeed, in the Conservative policy, we pledge to increase this type of off-site manufacturing to up to 20 per cent of house building by 2030. So, I hope that you too will be expressing that sort of ambition.
Secondly, on public land, again, I welcome your acceptance of the recommendations in the report, especially the mapping of vacant land, along with its status with regard to development potential. I was wondering whether, with regard to public sector land, we could go even further and offer discounts to developments that deliver strong social value, which, of course, affordable housing does. According to evidence submitted by the Home Builders Federation to the Lords Economic Affairs Committee, between a quarter and a third of all potential residential land is currently controlled by the public sector. By prioritising social value for discount, for instance, public land can be put to the service of long-term public good and this type of scheme could be extended to housing for vital professions like nurses, housing for older people and general affordable housing developments and co-operative housing schemes and the like. There's a lot we can do by the way we release land and use it as an incentive and a real resource. If I look at rent, I do welcome this five-year cycle. It's something that the sector has been calling for. And as the Chartered Institute of Housing, in their response to this statement today, said, we need the right balance that provides affordable rent levels whilst allowing housing organisations to continue planned development.
So, I look forward to receiving the actual details of what your five-year rent policy will look like, but I do think that, again, that's the right strategic approach that will allow us to develop long-term solutions. Finally, on council homes and the removal of the borrowing cap—again, I think this is a very welcome development. We need it at the moment, it will help us to increase the number of homes we are building, but I do think we need to emphasise that councils can also work with housing associations and others to use these flexibilities, so they don't necessarily have to build and manage the homes themselves, though where they want to do that and they're demonstrating real value and, obviously, more flexible and smaller schemes than, perhaps, what we saw in the 1950s and 1960s—. But it's definitely part of the mix that we can have.
And, finally, I would like to put on record, as the Minister has, my thanks to the panel and Lynn Pamment. As you rightly pointed out, these people have done really good work for the public good and have given up much of their time in doing that and sacrificed, obviously, what they could have been doing in their professional careers. But we really do welcome their contribution.
Rwy'n croesawu'r ysbryd, yn enwedig tua'r diwedd, o ran yr angen i weithio gyda'n gilydd a chynyddu cyflymder a graddfa adeiladu cartrefi cymdeithasol. Ond hefyd, yn gyffredinol, rwy'n credu bod angen i ni edrych ar ein targedau a gosod uchelgais gwirioneddol ddifrifol ar gyfer y 2020au. Mae angen inni wneud hynny nawr er mwyn inni allu sicrhau bod yr holl ddulliau angenrheidiol ar waith er mwyn inni gael cynnydd yn y raddfa, wedyn, o ran adeiladu tai. Rwyf hefyd yn croesawu'r adolygiad. Credaf ei fod wedi gofyn rhai cwestiynau difrifol ac wedi rhoi rhai syniadau gwerthfawr. Mewn rhai meysydd eraill y mae'r Gweinidog wedi cyfeirio atyn nhw, yn enwedig datgarboneiddio ac adolygiad Chris Jofeh, credaf y bydd y rheini, yn briodol yn cael triniaeth ar wahân. A gaf fi hefyd ddiolch i'r Gweinidog am y rhybudd ymlaen llaw ac yn wir am y drafodaeth gychwynnol a gefais gyda Chris Jofeh ynghylch cyfeiriad tebygol yr adolygiad? Rwy'n credu bod hynny'n ddefnyddiol iawn ac yn enghraifft o lywodraeth agored dda.
A gaf i symud, felly, yn fras at y meysydd lle y bydd cytundeb gwirioneddol, yn fy marn i? Rwyf eisiau dechrau, dim ond oherwydd fy ngweithgareddau ddoe, gyda gweithgynhyrchu oddi ar y safle. Roeddwn yn falch iawn o weld hyn yn cael ei bwysleisio o ran yr hyn y gallwn ni ei wneud gyda dulliau adeiladu modern. Yn wir, yn strategaeth dai'r Ceidwadwyr a gyhoeddwyd yn gynharach eleni, fe wnaethom ni edrych ar hyn yn weddol benodol, gan gyfleu'r sylw sydd i hyn ar lawr gwlad, ac rwy'n falch o weld bod Llywodraeth Cymru yn pwysleisio hyn yn benodol o waith yr adolygiad. Yn wir, Gweinidog, a minnau'n dilyn yn ôl eich traed, a dweud y gwir, ddoe, ymwelais â ffatri dai fodiwlaidd Grŵp Wernick ym Margam, ac yna ymwelais â'r safle ym Mhen-y-bont ar Ogwr lle mae Cymdeithas Tai Cymoedd i'r Arfordir wedi defnyddio dulliau gweithgynhyrchu o'r fath i adeiladu cartrefi fforddiadwy. Euthum i mewn ac roeddwn yn rhyfeddu at gyflymder y ddarpariaeth a pha mor dda oedd y cartrefi tair ystafell wely hynny a welais, yn edrych. Maen hyn yn llawer mwy cyffredin mewn sawl rhan o Ewrop, ac ar hyn o bryd prin 2 y cant neu 3 y cant o'n datblygiadau tai ni sy'n cael eu codi fel hyn, felly credaf fod angen inni edrych ar hyn. Ac yn wir, ym mholisi'r Ceidwadwyr, rydym yn addo cynyddu'r math hwn o weithgynhyrchu oddi ar y safle i hyd at 20 y cant o'r tai sy'n cael eu codi erbyn 2030. Felly, gobeithiaf y byddwch chithau hefyd yn mynegi'r math hwnnw o uchelgais.
Yn ail, o ran tir cyhoeddus, unwaith eto, rwy'n croesawu'r ffaith eich bod yn derbyn yr argymhellion yn yr adroddiad, yn enwedig o ran mapio tir gwag, ynghyd â'i statws o ran potensial datblygu. Roeddwn yn meddwl tybed, o ran tir y sector cyhoeddus, a allem ni fynd hyd yn oed ymhellach a chynnig gostyngiadau i ddatblygiadau sy'n darparu gwerth cymdeithasol cryf, y mae tai fforddiadwy, wrth gwrs, yn ei wneud. Yn ôl tystiolaeth a gyflwynwyd gan y Ffederasiwn Adeiladwyr Cartrefi i Bwyllgor Materion Economaidd Tŷ'r Arglwyddi, mae rhwng chwarter a thraean yr holl dir preswyl posib yn cael ei reoli gan y sector cyhoeddus ar hyn o bryd. Drwy flaenoriaethu gwerth cymdeithasol yn gyfnewid am ostyngiad, er enghraifft, gellir defnyddio tir cyhoeddus er budd cyhoeddus hirdymor a gallai'r math hwn o gynllun gael ei ymestyn i dai ar gyfer proffesiynau hanfodol megis nyrsys, tai ar gyfer pobl hŷn a datblygiadau tai fforddiadwy cyffredinol a chynlluniau tai cydweithredol ac ati. Mae llawer y gallwn ei wneud drwy'r ffordd yr ydym yn rhyddhau tir ac yn ei ddefnyddio fel cymhelliad ac fel adnodd gwirioneddol. Os edrychaf ar rent, rwy'n croesawu'r cylch pum mlynedd hwn. Mae'n rhywbeth y mae'r sector wedi bod yn galw amdano. Ac fel y dywedodd y Sefydliad Tai Siartredig, yn eu hymateb i'r datganiad hwn heddiw, mae arnom ni angen y cydbwysedd cywir sy'n darparu lefelau rhent fforddiadwy gan ganiatáu ar yr un pryd i sefydliadau tai barhau â'u datblygiadau a gynlluniwyd.
Felly, edrychaf ymlaen at gael manylion gwirioneddol eich polisi rhenti pum mlynedd, ond credaf, unwaith eto, mai dyna'r dull gweithredu strategol cywir a fydd yn caniatáu inni ddatblygu atebion tymor hir. Yn olaf, o ran cartrefi cyngor a dileu'r terfyn benthyca—unwaith eto, credaf fod hwn yn ddatblygiad i'w groesawu'n fawr. Mae ei angen arnom ni ar hyn o bryd, bydd yn ein helpu i gynyddu nifer y cartrefi yr ydym yn eu hadeiladu, ond credaf fod angen inni bwysleisio y gall cynghorau hefyd weithio gyda chymdeithasau tai ac eraill i ddefnyddio'r dulliau hyblyg hyn, felly nid oes rhaid iddyn nhw o reidrwydd adeiladu a rheoli'r cartrefi eu hunain, er pan fyddan nhw eisiau gwneud hynny a'u bod yn dangos gwir werth ac, yn amlwg, cynlluniau mwy hyblyg a llai o faint nag, efallai, yr hyn a welsom ni yn y 1950au a'r 1960au—. Ond mae'n sicr yn rhan o'r cyfuniad y gallwn ei gael.
Ac, yn olaf, hoffwn ddiolch ar goedd, fel y gwnaeth y Gweinidog, i'r panel ac i Lynn Pamment. Fel y dywedasoch chi yn gywir ddigon, mae'r bobl hyn wedi gwneud gwaith da iawn er lles y cyhoedd ac wedi rhoi o'u hamser wrth wneud hynny ac wedi aberthu, yn amlwg, o ran yr hyn y gallen nhw fod wedi'i wneud yn eu gyrfaoedd proffesiynol. Ond rydym yn wir groesawu eu cyfraniad.
Well, thank you very much for that contribution. As I said, I wanted to emphasise that I do think there is much more, across the Chamber, that connects us together on this, and very small areas of disagreement that are not really that important in terms of what we're talking about here.
In terms of the modular homes, I'm very keen on the slogan 'Not prefab but ab fab', as they call it. I was very impressed by the modular homes that you mentioned in your visit—I'd been there not very long before you—and impressed for a number of reasons: first of all, the speed with which they were built, but secondly the very low-carbon footprint, the local nature of much of the material. I think we're very much emphasising in our innovative housing programme not just the modular off-site manufacture nature—so, obviously, people who work on the homes are building them inside a factory in a warm environment, not in all weathers, not at height and all kinds of other issues there. The industry is fond of saying you wouldn't build a Ferrari in a field, so why build a house in it, and I think that's a reasonable analogy.
But also, I wanted to emphasise the sheer range available in terms of the modular homes, and just the ability to build at serious scale and pace once we've got the factories up and running. I'm very keen on making sure that we have local factories right around Wales, so we're using local materials, particularly Welsh timber, and that we help them have the lowest possible carbon footprint, both in the supply chain and then in the house as it's built. We're also very keen on stressing, as you saw in the ones that you visited, that these are homes for life, that they're easily adaptable inside, that they can be adapted to different life stages and all the rest of it, and, indeed, you can add on, Dirprwy Lywydd, three more modules at the side when your grandchildren want to come and stay, which is something I know you'll be very interested in. So, I couldn't agree more.
In terms of the public land, we are very keen to ensure that we get the best value in the best possible sense for public land, so we are looking again at our asset management guidance for local authorities and health boards to see that we are emphasising the social good that comes from the use of the land, not just the cash that can be brought forward from the land.
We do need to get the balance between using the capital receipts for delivering essential public services and being able to use the land for building the right kind of housing, so working with the emerging public land unit to get the best balance between those. I've been working very hard with Rebecca Evans and Ken Skates on a piece of work that looks at that strategic approach across the Welsh Government piece and with local authorities on what can be done to pool public authority-owned land across Wales, especially around border areas, to make sure that we can assemble the right kinds of sites.
I couldn't agree more with him about the kind of flexibilities that could be got across those pieces of land. We're not talking about a one-tenure estate in any way; we are talking about mixed-tenure estates that allow people to move around in the same community, depending on what their current life requirements are. They will be a mixture of everything from full owner-occupying to co-operatives to mixed equity to social housing and so on. My view, though, is that those houses should all look the same, it doesn't matter what the tenure is, and they should have the right space and standards and the right kinds of insulation and the right kinds of carbon neutrality so that you can seamlessly move between them.
Finally, on the rent, I think that David Melding said exactly what I think in saying that we welcome the certainty, but we do have to get the level right. So, we have to make sure that we balance off affordability for the tenant with the ability to get the income stream for the builders so that we can build the houses of the future.
Wel, diolch yn fawr iawn am y cyfraniad yna. Fel y dywedais, roeddwn eisiau pwysleisio fy mod yn credu bod llawer mwy, ar draws y Siambr, sy'n ein cysylltu ni â'n gilydd ar hyn, a meysydd bach iawn o anghytundeb nad ydyn nhw mewn gwirionedd mor bwysig o ran yr hyn yr ydym ni'n sôn amdano yma.
O ran y cartrefi modiwlaidd, rwy'n frwd iawn dros y slogan 'Not prefab but ab fab'. Fe wnaeth y cartrefi modiwlar y soniasoch chi amdanyn nhw yn eich ymweliad argraff fawr arnaf—bûm i yno ychydig o'ch blaen chi—ac fe wnaethon nhw argraff arnaf am nifer o resymau: yn gyntaf, pa mor gyflym y cawsant eu hadeiladu, ond yn ail yr ôl troed carbon isel iawn, natur leol llawer o'r deunydd. Rwy'n credu ein bod yn pwysleisio'n gryf yn ein rhaglen dai arloesol nid yn unig y natur fodiwlaidd oddi ar y safle—felly, yn amlwg, mae pobl sy'n gweithio ar y cartrefi yn eu hadeiladu mewn ffatri mewn amgylchedd cynnes, nid ym mhob tywydd, nid ar uchder a phob math o faterion eraill. Mae'r diwydiant yn hoff o ddweud na fyddech chi'n adeiladu Ferrari mewn cae, felly pam adeiladu tŷ ynddo, ac rwy'n credu bod hynny'n gyfatebiaeth resymol.
Ond hefyd, roeddwn eisiau pwysleisio'r ystod enfawr sydd ar gael o ran y cartrefi modiwlaidd, a'r gallu i adeiladu ar gyflymder a graddfa ddifrifol pan fo'r ffatrïoedd wedi'u sefydlu ac ar waith. Rwy'n awyddus iawn i sicrhau bod gennym ni ffatrïoedd lleol o amgylch Cymru, felly rydym yn defnyddio deunyddiau lleol, yn enwedig coed o Gymru, ac rydym yn eu helpu i gael yr ôl-troed carbon isaf posib, yn y gadwyn gyflenwi ac yna yn y tŷ wrth iddo gael ei adeiladu. Rydym ni hefyd yn awyddus iawn i bwysleisio, fel y rhai a welsoch chi ar eich ymweliad, mai cartrefi am oes yw'r rhain, eu bod yn hawdd eu haddasu y tu mewn, y gellir eu haddasu ar gyfer gwahanol gyfnodau bywyd ac ati, ac, yn wir, gallwch ychwanegu Dirprwy Lywydd, dri modiwl arall ar yr ochr pan fydd eich wyrion eisiau dod i aros, sy'n rhywbeth yr wyf yn gwybod y bydd gennych chi ddiddordeb mawr ynddo. Felly, ni allwn i gytuno mwy.
O ran y tir cyhoeddus, rydym yn awyddus iawn i sicrhau ein bod yn cael y gwerth gorau yn yr ystyr gorau posib ar gyfer tir cyhoeddus, felly rydym yn edrych eto ar ein canllawiau rheoli asedau ar gyfer awdurdodau lleol a byrddau iechyd er mwyn gweld ein bod yn pwysleisio'r lles cymdeithasol sy'n deillio o ddefnyddio'r tir, nid dim ond yr arian parod y gellir ei gael o'r tir.
Mae angen inni sicrhau'r cydbwysedd rhwng defnyddio'r arian cyfalaf a gawn ni ar gyfer darparu gwasanaethau cyhoeddus hanfodol a'r gallu i ddefnyddio'r tir i adeiladu'r math priodol o dai, felly gweithio gyda'r uned tir cyhoeddus sy'n datblygu er mwyn cael y cydbwysedd gorau rhwng y rheini. Rwyf wedi bod yn gweithio'n galed iawn gyda Rebecca Evans a Ken Skates ar ddarn o waith sy'n edrych ar yr ymagwedd strategol honno ar draws Llywodraeth Cymru a gydag awdurdodau lleol ar yr hyn y gellir ei wneud i gyfuno tir sy'n eiddo i awdurdodau cyhoeddus ledled Cymru, yn enwedig yng nghyffiniau ardaloedd ar y ffin, i wneud yn siŵr y gallwn ni adeiladu'r mathau cywir o safleoedd.
Ni allwn gytuno mwy ag ef ynghylch y math o hyblygrwydd y gellid ei gael o ran yr holl ddarnau hynny o dir. Nid ydym ni'n sôn am ystad un math o dai mewn unrhyw ffordd; rydym ni'n sôn am ystadau tai cymysg sy'n caniatáu i bobl symud o gwmpas yn yr un gymuned, gan ddibynnu ar ofynion eu bywyd ar y pryd. Byddant yn gymysgedd o bopeth o dai perchennog-meddiannydd llawn i gwmnïau cydweithredol i ecwiti cymysg i dai cymdeithasol ac ati. Fodd bynnag, fy marn i yw y dylai pob un o'r tai hynny edrych yr un fath, beth bynnag fo'r ddeiliadaeth, ac y dylen nhw gael y lle a'r safonau cywir a'r mathau cywir o inswleiddio a'r mathau cywir o niwtraliaeth garbon fel y gallwch chi symud yn ddidrafferth rhyngddyn nhw.
Yn olaf, o ran y rhent, credaf i David Melding ddweud yn union yr hyn yr wyf yn ei gredu wrth ddweud ein bod yn croesawu'r sicrwydd, ond mae'n rhaid inni gael y lefel yn gywir. Felly, mae'n rhaid inni wneud yn siŵr ein bod yn cydbwyso fforddiadwyedd i'r tenant â'r gallu i gael y ffrwd incwm ar gyfer yr adeiladwyr er mwyn inni allu adeiladu tai'r dyfodol.
We in Plaid Cymru welcome the recommendations of the affordable housing review, and there is considerable overlap with their proposals and our proposals, which we published back in February this year. So, we're pleased to see that the Government is accepting the recommendations as well. We are particularly pleased with the recommendations that more attention should be given to the requirements of people with disabilities, and other needs should be part of the local housing market assessments. We're also pleased about the focus on improving standards of new builds with minimum space requirements, and also the recommendation of making new homes close to zero carbon by 2021. You've pretty much accepted all of these recommendations, subject to the building regulations review. I'm also aware—and you mentioned this in your statement—that you are soon to receive a report with recommendations for decarbonising the existing housing stock, and I look forward to hearing your response to that report.
I'd like to ask you, Minister: do you accept that, in order to really achieve the outcomes of these recommendations here, that is going to require a fundamental change in how the planning system works? Clearly, social housing has a role to play in terms of delivering these new units, and therefore should be far more involved at the LDP stage of planning. Furthermore, I'd like to ask whether you think the planning of public services to serve these new communities needs to play a more central role in these local developments. We achieve nothing by building homes without the communities that we need to go with them.
I'd also like to ask whether you think the developments that we've seen over the last decade have taken a step backwards. How many of these developments have been characterised by large developers using their monopoly power to exploit consumers with leasehold homes, estates going unfinished and being unfinished for years, and all the broken promises of affordable homes, new facilities via section 106 agreements and so on? Will you therefore act more urgently to prevent these problems characterising the developments that are currently going through the planning system, as the timescale of you implementing the recommendations of this report won't prevent those current developments also being characterised by this problem?
Furthermore, you'll be aware that some local authorities are reviewing and updating their local development plans. Can you confirm that those local authorities should now be doing this work, based on the principles that you'll be formalising in the various new standards and guidelines that you'll be producing as a result of accepting this report?
Finally, the panel recommends that Help to Buy should be focused more on first-time buyers with properties of a lower price. Your response says you cannot accept or decline the recommendation until you're clearer about the funding situation for this. But can I ask whether you accept the principle that a scheme subsidising homes being sold for over £200,000 to people who are already on the housing ladder should not be considered as counting towards an affordable homes target, as the panel clearly agrees that this is distorting?
Rydym ni ym Mhlaid Cymru yn croesawu argymhellion yr adolygiad o dai fforddiadwy, ac mae cryn orgyffwrdd rhwng eu cynigion a'n cynigion ni, a gyhoeddwyd gennym ni ym mis Chwefror eleni. Felly, rydym yn falch o weld bod y Llywodraeth yn derbyn yr argymhellion hefyd. Rydym yn arbennig o falch o'r argymhellion y dylid rhoi mwy o sylw i ofynion pobl ag anableddau, ac y dylai anghenion eraill fod yn rhan o asesiadau'r farchnad dai leol. Rydym hefyd yn falch o'r pwyslais ar godi safonau adeiladau newydd sydd â gofynion sylfaenol o ran lle, a hefyd yr argymhelliad i sicrhau bod cartrefi newydd yn agos at fod yn ddi-garbon erbyn 2021. Rydych chi fwy neu lai wedi derbyn yr holl argymhellion hyn, yn amodol ar yr adolygiad o reoliadau adeiladu. Rwyf hefyd yn ymwybodol—ac fe wnaethoch chi sôn am hyn yn eich datganiad—y byddwch yn cael adroddiad yn fuan gydag argymhellion ar gyfer datgarboneiddio'r stoc tai presennol, ac edrychaf ymlaen at glywed eich ymateb i'r adroddiad hwnnw.
Hoffwn ofyn i chi, Gweinidog: a ydych chi'n derbyn, er mwyn cyflawni canlyniadau'r argymhellion hyn mewn difrif, y bydd angen newid sylfaenol yn y ffordd y mae'r system gynllunio'n gweithio? Yn amlwg, mae gan dai cymdeithasol ran i'w chwarae o ran darparu'r unedau newydd hyn, ac felly dylen nhw gymryd llawer mwy o ran yng ngham cynllunio'r cynllun datblygu lleol. Hefyd, hoffwn ofyn a ydych chi'n credu bod angen i gynllunio gwasanaethau cyhoeddus ar gyfer gwasanaethu'r cymunedau newydd hyn chwarae rhan fwy canolog yn y datblygiadau lleol hyn. Nid ydym yn cyflawni dim drwy adeiladu cartrefi heb y cymunedau y mae arnom ni eu hangen i fynd gyda nhw.
Hoffwn hefyd ofyn a ydych chi o'r farn bod y datblygiadau a welsom ni dros y degawd diwethaf wedi cymryd cam yn ôl. Faint o'r datblygiadau hyn sydd wedi cael eu nodweddu gan ddatblygwyr mawr yn defnyddio eu pŵer monopoli i fanteisio ar ddefnyddwyr gyda chartrefi prydles, ystadau'n heb eu gorffen ac yn anorffenedig am flynyddoedd, a'r holl addewidion a dorrwyd ynghylch tai fforddiadwy, cyfleusterau newydd drwy gytundebau adran 106 ac yn y blaen? Felly a wnewch chi weithredu â mwy o frys i atal y problemau hyn rhag nodweddu'r datblygiadau sy'n mynd drwy'r system gynllunio ar hyn o bryd, gan na fydd yr amserlen ar gyfer gweithredu argymhellion yr adroddiad hwn yn atal y datblygiadau presennol hynny hefyd rhag cael eu nodweddu gan y broblem hon?
Ymhellach, byddwch yn ymwybodol bod rhai awdurdodau lleol yn adolygu ac yn diweddaru eu cynlluniau datblygu lleol. A wnewch chi gadarnhau y dylai'r awdurdodau lleol hynny fod yn gwneud y gwaith hwn nawr, yn seiliedig ar yr egwyddorion y byddwch yn eu ffurfioli yn yr amrywiol safonau a chanllawiau newydd y byddwch yn eu creu o ganlyniad i dderbyn yr adroddiad hwn?
Yn olaf, mae'r panel yn argymell y dylai Cymorth i Brynu ganolbwyntio mwy ar brynwyr am y tro cyntaf ag eiddo o bris is. Mae eich ymateb yn dweud na allwch chi dderbyn na gwrthod yr argymhelliad nes eich bod yn gliriach ynghylch y sefyllfa ariannu ar gyfer hyn. Ond a gaf i ofyn a ydych yn derbyn yr egwyddor na ddylid ystyried bod cynllun sy'n rhoi cymhorthdal i gartrefi sy'n cael eu gwerthu am dros £200,000 i bobl sydd eisoes ar yr ysgol dai yn cyfrif tuag at darged ar gyfer tai fforddiadwy, gan fod y panel yn cytuno'n glir bod hyn ystumio'r ffeithiau?
I am happy to start with that last one. What we're not accepting is the detail of the Help to Buy recommendations. I just don't know what—or whether there is a consequential, so I don't know whether we can continue it at all or what the situation is. If we are going to continue it, however, we will be continuing it in a very different form to the form that we currently see. We have had a lot of unintended consequences with the Help to Buy funding, which I will be looking to close off. I've had long meetings with various officials and others about where our legal powers lie, for example, to cover off standardised 106 agreements, so that we have adoption of roads, just as one example. There are a number of others where we can assist with qualifications on the accessibility for the scheme in certain circumstances and on certain sites. So, I'm very keen on doing a lot of that. I'm just not in a position to give any detail, because I don't know whether we'll be able to do anything because we may not have any money. So, that's the only caveat, but I can assure you that it will not be the scheme that we have currently in situ.
Going through some of the others, I absolutely agree that, as I said at the beginning, I think there's a lot of consensus around the Chamber with where we are. The paper that you put out broadly coincides with ours in all but specific detail, and I'm sure even there we can work out most of it. I completely agree about the disabilities point. One of the things we'll be very keen to do is to make sure that, as we bring forward public land for these kinds of developments, we have social housing front and centre of that, but all the other tenures in that development as it comes forward matching with that, so that people can, as I said to David Melding, move around in the same community when they are at different stages of their life, and don't have to move out of their community in order to access disability-friendly accommodation when they're old or if they have somebody with disabilities in their family, or whatever. So, we're very keen on those homes for life, as they're called, and the modular housing, if you get a chance to visit any of it, is very much built in that vein, and I think very impressive. So, I completely agree with all of that.
I'm very much looking at the planning system as we put the national development framework out. It's now delayed because of the Brecon and Radnorshire by-election. I will be launching it, I hope, at the Eisteddfod, the week after the election, and then we'll be having the consultation. The whole point about the planning process is that we'll then have that and the strategic level when we put the local government framework in place, so we will have all of the levels where you get housing need right down to the local level, and it will allow the LDPs to become the local plan that they ought to have been in the first place. But we haven't had the top ends of those planning systems. The planning system is designed to be a planning system in its entirety, not just at one level. Then, as the LDPs are reviewed, Leanne was quite right that we need to make sure that we review properly the way that the specifics of the local plan work in terms of the infrastructure and what the local authorities are then able to do in terms of putting in place the various section 106 obligations and so on, and on its own land, making sure that the planning process is taken as far as it possibly can be upfront, so that when people come forward to build on that land, they know what the planning situation is already, and we don't have the problems that we have at the moment.
So, I think I'm broadly agreeing with pretty much everything you said. The only thing you didn’t mention, but I will mention, is that we are very interested in looking again at the powers and the capabilities of people to do compulsory purchase as well, so that we can assemble sites in just the right way. We know there's patchy ability across Wales to do that, and we will be reviewing the CPO process to match the LDP process.
Rwy'n fodlon dechrau gyda'r un olaf yna. Yr hyn nad ydym ni yn ei dderbyn yw manylion yr argymhellion Cymorth i Brynu. Nid wyf yn gwybod beth—neu pa un a oes cyllid canlyniadol, felly wn i ddim a allwn ni barhau ag ef o gwbl neu beth yw'r sefyllfa. Os ydym yn mynd i barhau, fodd bynnag, byddwn yn ei barhau ar ffurf wahanol iawn i'r ffurf a welwn ni ar hyn o bryd. Rydym ni wedi cael llawer o ganlyniadau anfwriadol gyda chyllid Cymorth i Brynu, y byddaf yn gobeithio rhoi terfyn arnyn nhw. Rwyf wedi cael cyfarfodydd hir gyda swyddogion amrywiol ac eraill ynglŷn â lle mae ein pwerau cyfreithiol, er enghraifft, yn cwmpasu cytundebau 106 safonedig, er mwyn i ni fabwysiadu ffyrdd fel un enghraifft. Mae nifer o rai eraill lle gallwn ni gynorthwyo gyda chymwysterau ar hygyrchedd ar gyfer y cynllun mewn rhai amgylchiadau ac ar safleoedd penodol. Felly, rwy'n awyddus iawn i wneud llawer o hynny. Dydw i ddim mewn sefyllfa i roi unrhyw fanylion, oherwydd dydw i ddim yn gwybod a fyddwn ni'n gallu gwneud unrhyw beth oherwydd efallai nad oes gennym ni arian. Felly, dyna'r unig waharddiad, ond gallaf eich sicrhau na fydd y cynllun yr un sydd gennym ni yn ei le ar hyn o bryd.
I fynd drwy rai o'r lleill, cytunaf yn llwyr, fel y dywedais ar y dechrau, fod llawer o gonsensws yn y Siambr ynglŷn â'n sefyllfa bresennol ni. Mae'r papur yr ydych chi wedi ei gyflwyno yn cyd-fynd yn fras â'n papur ni heblaw am fanylion penodol, ac rwy'n siŵr hyd yn oed yn y fan honno y gallwn ni ddatrys y rhan fwyaf ohono. Cytunaf yn llwyr â'r sylw ynghylch anableddau. Un o'r pethau y byddwn yn awyddus iawn i'w wneud yw sicrhau, wrth inni gyflwyno tir cyhoeddus ar gyfer y mathau hyn o ddatblygiadau, fod tai cymdeithasol yn ganolog i hynny, ond bod yr holl ddeiliadaethau eraill yn y datblygiad hwnnw wrth iddo ddod ymlaen yn cyfateb i hynny, fel y gall pobl fel y dywedais wrth David Melding, symud o gwmpas yn yr un gymuned pan fyddant mewn gwahanol gyfnodau yn eu bywyd, heb orfod symud o'u cymuned er mwyn cael gallu byw mewn lle sy'n ystyriol o bobl anabl pan fyddant yn hen neu os oes rhywun ag anableddau yn eu teulu. Felly, rydym yn frwd iawn dros y cartrefi am oes hynny, fel y'u gelwir nhw, ac mae'r tai modiwlaidd, os cewch gyfle i ymweld ag unrhyw un ohonyn nhw, wedi'u hadeiladu i raddau helaeth yn y modd hwnnw, a chredaf eu bod yn drawiadol iawn. Felly, cytunaf yn llwyr â hynny i gyd.
Rwy'n edrych yn fanwl ar y system gynllunio wrth i ni gyflwyno'r fframwaith datblygu cenedlaethol. Bu oedi oherwydd isetholiad Brycheiniog a Maesyfed. Byddaf yn ei lansio, gobeithio, yn yr Eisteddfod, yr wythnos ar ôl yr etholiad, ac yna byddwn yn cael yr ymgynghoriad. Yr holl ddiben ynglŷn â'r broses gynllunio yw y bydd hynny gennym ni wedyn a'r lefel strategol pan roddwn y fframwaith llywodraeth leol ar waith, felly bydd gennym ni'r holl lefelau lle mae anghenion tai, i'r lefel leol, a bydd yn caniatáu i'r cynlluniau datblygu lleol fod y cynlluniau lleol y dylent fod wedi bod yn y lle cyntaf. Ond nid ydym ni wedi cael pen uchaf y systemau cynllunio hynny. Mae'r system gynllunio wedi'i chynllunio i fod yn system gynllunio yn ei chyfanrwydd, nid ar un lefel yn unig. Yna, wrth i'r cynlluniau datblygu lleol gael eu hadolygu, roedd Leanne yn llygad ei lle bod angen inni wneud yn siŵr ein bod yn adolygu'n briodol y ffordd y mae manylion penodol y cynllun lleol yn gweithio o ran y seilwaith a'r hyn y mae'r awdurdodau lleol yn gallu ei wneud wedyn o ran rhoi gwahanol ymrwymiadau adran 106 ar waith ac ati, ac ar ei dir ei hun, gan sicrhau bod y broses gynllunio mor agored â phosib, fel bod pobl, pan fyddant yn bwriadu adeiladu ar y tir hwnnw, yn gwybod beth yw'r sefyllfa o ran cynllunio eisoes, ac na fydd gennym ni'r problemau sydd gennym ni ar hyn o bryd.
Felly, rwy'n credu ar y cyfan fy mod yn cytuno â phopeth yr ydych chi wedi'i ddweud. Yr unig beth na soniasoch chi amdano, ond y soniaf innau amdano, yw bod gennym ni ddiddordeb mawr mewn edrych eto ar bwerau a gallu pobl i wneud pryniannau gorfodol hefyd, er mwyn inni allu adeiladu safleoedd yn y ffordd briodol. Gwyddom fod gallu anghyson ledled Cymru i wneud hynny, a byddwn yn adolygu'r broses gorchymyn prynu gorfodol i gyd-fynd â phroses y cynllun datblygu lleol.
Thank you, Minister. Can I say that I'm very encouraged that the package of work that you're announcing will lead to further initiatives coming forward as Welsh Government acts to deliver more homes for the people in Wales, including, as we've already seen, the greater provision of zero-carbon houses, more council house building—that can only be good for areas like mine in Merthyr Tydfil and Rhymney, particularly if, when we have such a house-building programme, we're encouraging the use of local builders as the primary contractors, because that obviously will help the local economy as well, and that's very much the direction of the work in the Valleys taskforce, as you know.
As an aside, Minister, can I also welcome your recent announcement on the extension of the notice periods for a section 21 in the Housing Act? I know that's not part of this statement and part of this review, but, nevertheless, I think as an overall package in terms of housing measures in Wales, I hope that that will eventually lead to the abolition of section 21 and the improvement of conditions for the most vulnerable people in the housing sector.
However, returning to your statement, and not wanting to repeat what others have said, or what you've already dealt with, there's one aspect of the report that I would be interested to hear more about from you, and that's the idea of an arm's-length body to act as a hub for public sector land management. I'd be interested to hear about any early thoughts that you have about such a body. The need and purpose of those powers clearly need some careful consideration, so can you tell us what benefits you would expect to accrue from it, and how you would see it operating in relation to the city region deal or the Valleys taskforce, or even local government, and in particular any of the empty homes initiatives that local authorities have at the moment?
Diolch yn fawr, Gweinidog. A gaf i ddweud fy mod yn falch iawn y bydd y pecyn o waith rydych yn ei gyhoeddi yn arwain at gyflwyno rhagor o gynlluniau wrth i Lywodraeth Cymru weithredu i ddarparu mwy o gartrefi i bobl Cymru, gan gynnwys, fel y gwelsom eisoes, y ddarpariaeth ehangach o dai di-garbon, mwy o adeiladu tai cyngor—ni all hynny ond fod yn beth da i ardaloedd fel fy ardal i ym Merthyr Tudful a Rhymni, yn enwedig os ydym ni, pan fydd gennym ni raglen adeiladu tai o'r fath, yn annog defnyddio adeiladwyr lleol fel y prif gontractwyr, oherwydd yn amlwg, bydd hynny'n helpu'r economi leol hefyd, a dyna i raddau helaeth iawn yw cyfeiriad y gwaith yn nhasglu'r Cymoedd, fel y gwyddoch chi.
Gyda llaw, Gweinidog, a gaf fi hefyd groesawu eich cyhoeddiad diweddar ar ymestyn y cyfnodau rhybudd ar gyfer adran 21 yn y Ddeddf Tai? Gwn nad yw hynny'n rhan o'r datganiad hwn nac yn rhan o'r adolygiad hwn, ond, serch hynny, fel pecyn cyffredinol o ran mesurau tai yng Nghymru, rwy'n gobeithio y bydd hynny, yn y pen draw, yn arwain at ddiddymu adran 21 a gwella amodau ar gyfer y rhai mwyaf agored i niwed yn y sector tai.
Fodd bynnag, i ddychwelyd at eich datganiad, a heb fod eisiau ailadrodd yr hyn y mae eraill wedi'i ddweud, neu'r hyn yr ydych chi eisoes wedi ymdrin ag ef, mae un agwedd ar yr adroddiad y byddai gennyf ddiddordeb mewn clywed mwy amdano gennych chi, a dyna'r syniad o gorff hyd braich i weithredu fel canolbwynt i reoli tir y sector cyhoeddus. Byddai gennyf ddiddordeb mewn clywed am unrhyw syniadau cychwynnol sydd gennych chi am gorff o'r fath. Yn amlwg, mae angen rhoi ystyriaeth ofalus i angen a diben y pwerau hynny, felly a wnewch chi ddweud wrthym ni pa fanteision y byddech chi'n disgwyl eu gweld yn deillio ohono, a sut y byddech yn ei weld yn gweithredu mewn cysylltiad â'r cytundeb dinas-ranbarth neu dasglu'r Cymoedd, neu hyd yn oed lywodraeth leol, ac yn arbennig unrhyw rai o'r cynlluniau cartrefi gwag sydd gan awdurdodau lleol ar hyn o bryd?
Thank you very much. On that last one, what we're looking to do—in my statement very recently on local government regional working, I did outline that we are putting in a new vehicle for regional working for local government in that Bill, and that's something called a statutory joint committee. The word 'statutory' doesn't mean mandatory; it just means that the committee has a legal entity in its own right—it can employ its staff directly and so on. It's a perfect vehicle for this kind of economic development and land use because it allows us to pool the scarce human resources that are really the crux of this problem. As local authorities have faced austerity over the last nine years, they’ve lost a lot of the discretionary skills that used to exist in the local authority around the negotiation of 106 agreements, the compulsory purchase order skills, the land management skills—they’ve necessarily lost those as they’ve concentrated on the big statutory duties. And so what this will do is enable them to be employed regionally and also to hold the land regionally so that we don’t have the boundary issues. We’re looking at ways that we can put Welsh Government land into that via some kind of land division. We need to look at the legals for that, because everybody who puts their land in will want to have some say in how the development is done. But that’s the whole purpose of that regional arrangement—in order to make sure that we have democratic control over what is, effectively, a regional land arrangement, to employ the scarce human resources. It’s that scarce human resources bit that’s the real crux of it.
It also allows us then to speak regionally about, for example, grant support, different ways of allocating different kinds of grant support, depending on what the development is and so on. And we're very keen that local authorities move away from just selling their land to developers in order to bring forward housing to actually keeping an ownership in that land and getting part of the land-value uplift that you get from the development of the land, so the public service retains the value of the land, that uplift. So, it’s very much around retaining those kinds of value uplifts for the future in a mixed development of that sort.
You're absolutely right, Dawn, that the whole issue around the foundational economy is fundamental here. So, we are looking to use SMEs where at all possible. We will be looking to see whether some local authorities will do that with direct labour as well, where that’s the only way of doing it. And we will be looking to utilise project bank accounts, which are a feature of Welsh procurement, in order to make sure that we smooth out cashflow for small builders who might otherwise not be able to come forward. But I’m very keen on making sure that we do a whole series of measures around ensuring that small builders can come forward—even if they can’t do a whole site, whether they can do small parts of that site—to make sure that we retain the skills in the economy that we so desperately need.
Diolch yn fawr iawn. Ynglŷn â'r un diwethaf, yr hyn yr ydym yn bwriadu ei wneud—yn fy natganiad yn ddiweddar iawn ynglŷn â llywodraethau lleol yn gweithio'n rhanbarthol, dywedais ein bod yn cyflwyno cyfrwng newydd ar gyfer gweithio'n rhanbarthol i lywodraeth leol yn y Bil hwnnw, ac mae hynny'n rhywbeth a elwir yn gyd-bwyllgor statudol. Nid yw'r gair 'statudol' yn golygu gorfodol; y cyfan y mae'n ei olygu yw bod gan y pwyllgor endid cyfreithiol yn ei rinwedd ei hun—gall gyflogi ei staff yn uniongyrchol ac ati. Mae'n gyfrwng perffaith ar gyfer y math hwn o ddatblygu economaidd a defnydd tir oherwydd mae'n caniatáu i ni gronni'r adnoddau dynol prin sydd mewn gwirionedd wrth wraidd y broblem hon. Gan fod awdurdodau lleol wedi wynebu cyni yn ystod y naw mlynedd diwethaf, maen nhw wedi colli llawer o'r sgiliau dewisol a arferai fodoli yn yr awdurdod lleol o ran negodi cytundebau 106, sgiliau'r gorchymyn prynu gorfodol, y sgiliau rheoli tir—maen nhw wedi colli'r rheini o reidrwydd gan eu bod wedi canolbwyntio ar y dyletswyddau statudol mawr. Felly, bydd hyn yn eu galluogi nhw i gael eu cyflogi'n rhanbarthol a hefyd i ddal y tir yn rhanbarthol fel na fydd gennym ni broblemau o ran ffiniau. Rydym yn edrych ar ffyrdd y gallwn eu defnyddio i roi tir Llywodraeth Cymru yn rhan o hynny drwy gyfrwng rhyw fath o adran dir. Mae angen inni edrych ar y ddeddfwriaeth ar gyfer hynny, oherwydd bydd pawb sy'n cyflwyno eu tir eisiau rhywfaint o lais yn y ffordd y caiff y datblygiad ei wneud. Ond dyna holl fwriad y trefniant rhanbarthol hwnnw—er mwyn sicrhau bod gennym ni reolaeth ddemocrataidd dros yr hyn sydd, i bob diben, yn drefniant tir rhanbarthol, i gyflogi'r adnoddau dynol prin. Yr adnoddau dynol prin hynny yw gwir graidd hyn.
Mae hefyd yn caniatáu inni siarad yn rhanbarthol am, er enghraifft, cymorth grant, gwahanol ffyrdd o ddyrannu gwahanol fathau o gymorth grant, yn dibynnu ar beth yw'r datblygiad ac ati. Ac rydym yn awyddus iawn i awdurdodau lleol symud oddi wrth werthu eu tir i ddatblygwyr yn unig er mwyn codi tai, a bod yn hytrach ag elfen o berchnogaeth yn y tir hwnnw a chael rhan o'r cynnydd yn y gwerth tir a gewch o ddatblygu'r tir, felly mae'r gwasanaeth cyhoeddus yn cadw gwerth y tir, y cynnydd hwnnw. Felly, mae'n ymwneud yn fawr â chadw'r mathau hynny o gynnydd mewn gwerth ar gyfer y dyfodol mewn datblygiad cymysg o'r math hwnnw.
Rydych chi'n hollol gywir, Dawn, fod yr holl fater ynghylch yr economi sylfaenol yn greiddiol yn hyn o beth. Felly, rydym yn gobeithio defnyddio busnesau bach a chanolig pan fo'n bosib. Rydym yn awyddus i weld a fydd rhai awdurdodau lleol yn gwneud hynny â llafur uniongyrchol hefyd, pan fo hynny'r unig ffordd o wneud hynny. A byddwn yn ceisio defnyddio cyfrifon banc prosiect, sy'n nodwedd o gaffael yng Nghymru, er mwyn sicrhau ein bod yn llyfnhau'r llif arian i adeiladwyr bychain na fydden nhw efallai'n gallu darparu fel arall. Ond rwy'n awyddus iawn i wneud yn siŵr ein bod yn llunio cyfres o fesurau i sicrhau bod adeiladwyr bach yn gallu darparu—hyd yn oed os na allan nhw wneud safle cyfan, pa un a allan nhw wneud rhannau bach o'r safle hwnnw—er mwyn sicrhau ein bod yn cadw'r sgiliau yn yr economi y mae eu dirfawr angen arnom ni.
Can I welcome the Minister's statement? We have many people who are homeless and living on the street. Minister, we saw several of them after leaving St Mary’s Church in December after attending a concert for the homeless charity Crisis. However, we have far, far more people who are sofa surfing, living in overcrowded accommodation, and others living in homes that are cold and damp, being neither wind nor waterproof. I agree with the Minister that we have insufficient social housing. Does the Minister agree with me that we need substantially more council housing built, at the 1950s and 1960s level?
And we must also remember that in the 1950s and 1960s they used precast reinforced concrete in order to create part of them off-site. We also know, of course, that they brought in the Parker Morris standard, which produced a very high standard for social housing. Is the Minister interested in creating such a standard again, not necessarily Parker Morris, because that was of its time, but certainly a standard that all social landlords—housing associations and councils—have to build to? The 1950s and 1960s also saw a huge increase in council house building. What that did was it released low-cost housing that was previously privately rented for owner occupation. The problem for our people on relatively low wages to buy a house now is all those houses that are suitable for them have all been snapped up by landlords for £50,000, £60,000 in parts of my constituency, and rented out for £400, £500 a month. Sixty-thousand pounds, a £6,000 a year return—financially, for those who are doing it, it’s very good. But what it's done is it's stopping people who would have otherwise, on relatively normal wages, been able to buy a house in maybe Hafod or Landore or Plasmarl or St Thomas and now are unable to do it because landlords are snapping them up in large numbers. So, if we increase council housing, won’t that increase owner occupation, because the houses that are currently privately rented will then become back into owner occupation?
If I just finish with this, the place that I come from is Plasmarl—it’s gone through the whole stages, and other people have probably lived in areas very similar. In the 1950s and 1960s, it was almost all privately rented. Then, in the late 1960s, 1970s and 1980s it became owner occupied almost exclusively. And then, from the 1990s onwards, it’s been bought up by landlords—some of them living many, many miles away. There’s somebody living in Basingstoke who owns six houses in one street. That's removed the opportunity for local people to buy. So, isn't the answer increasing council housing, which is a win-win situation for low-cost private ownership and also making sure everybody has a decent house?
A gaf i groesawu datganiad y Gweinidog? Mae gennym ni lawer o bobl sy'n ddigartref ac yn byw ar y stryd. Gweinidog, gwelsom nifer ohonyn nhw wrth adael Eglwys y Santes Fair ym mis Rhagfyr ar ôl bod i gyngerdd yr elusen i'r digartref, Crisis. Fodd bynnag, mae gennym ni lawer iawn mwy o bobl yn cysgu ar soffa, yn byw mewn llety gorlawn, ac eraill yn byw mewn cartrefi oer a llaith nad ydyn nhw'n ddiogel rhag y gwynt a'r glaw. Cytunaf â'r Gweinidog nad oes gennym ni ddigon o dai cymdeithasol. A yw'r Gweinidog yn cytuno â mi fod arnom ni angen llawer mwy o dai cyngor wedi'u hadeiladu, ar lefel y 1950au a'r 1960au?
Ac mae'n rhaid i ni gofio hefyd, yn y 1950au a'r 1960au, eu bod yn defnyddio concrit cyfnerthedig wedi ei rag-gastio er mwyn creu rhywfaint ohonyn nhw oddi ar y safle. Rydym ni hefyd yn gwybod, wrth gwrs, eu bod wedi cyflwyno safon Parker Morris, a oedd yn gosod safon uchel iawn ar gyfer tai cymdeithasol. A oes gan y Gweinidog ddiddordeb mewn gosod safon o'r fath eto, nid Parker Morris o reidrwydd, gan fod hwnnw'n perthyn i'w gyfnod, ond yn sicr y safon y mae'n rhaid i bob landlord cymdeithasol—cymdeithasau tai a chynghorau—ei chyrraedd wrth adeiladu? Gwelodd y 1950au a'r 1960au gynnydd mawr mewn codi tai cyngor hefyd. Yr hyn a wnaeth hynny oedd rhyddhau tai cost isel a oedd gynt yn cael eu rhentu'n breifat ar gyfer perchen-feddiannaeth. Y broblem i'n pobl ar gyflogau cymharol isel wrth brynu tŷ nawr yw bod yr holl dai hynny sy'n addas iddyn nhw, i gyd wedi'u bachu gan landlordiaid am £50,000, £60,000 mewn rhannau o'm hetholaeth, ac wedi'u gosod am rent o £400, £500 y mis. Chwedeg mil o bunnau, enillion o £6,000 y flwyddyn—yn ariannol, i'r rhai sy'n gwneud hyn, mae'n dda iawn. Ond yr hyn y mae'n ei wneud yw atal pobl, ar gyflogau cymharol arferol, a fyddai fel arall yn gallu prynu tŷ yn Hafod neu Glandŵr neu Blas-marl neu St Thomas ond nawr nid ydyn nhw'n gallu gwneud hynny bellach am fod landlordiaid yn eu bachu mewn niferoedd mawr. Felly, os cynyddwn ni dai cyngor, oni fydd hynny'n cynyddu perchen-feddiannaeth, gan y bydd y tai sydd yn cael eu rhentu'n breifat ar hyn o bryd yn dychwelyd i fod yn dai perchen-feddiannaeth?
Os caf i orffen gyda hyn, rwy'n hanu o Blas-marl—mae wedi mynd drwy'r cyfnodau i gyd, ac mae'n debyg bod pobl eraill wedi byw mewn ardaloedd tebyg iawn. Yn y 1950au a'r 1960au, roedd bron pob un yn rhentu'n breifat. Yna, ar ddiwedd y 1960au, 1970au a'r 1980au daeth yn ardal berchen-feddiannaeth yn gyfan gwbl. Ac yna, o'r 1990au ymlaen, maen nhw wedi cael eu prynu gan landlordiaid—rhai ohonyn nhw'n byw filltiroedd i ffwrdd. Mae rhywun yn byw yn Basingstoke yn berchen ar chwe thŷ mewn un stryd. Mae hynny wedi dileu'r cyfle i bobl leol brynu. Felly, onid yr ateb yw cynyddu nifer y tai cyngor, sy'n sefyllfa lle mae pawb yn ennill o ran perchnogaeth breifat cost isel gan sicrhau hefyd bod gan bawb dŷ digon da?
I couldn't agree more. Clearly, one of the issues with homelessness is that we have a large tap, if you like, of people who are sliding into homelessness because we have an insufficient housing supply and it's a vicious circle. What we need to do is cut into that circle and make sure that the supply increases exponentially in order to cut off the number of people who slide into homelessness. To do that we have to build thousands and thousands of council houses, not hundreds—thousands. We have to build around 4,500, that's including the ones we've already built, that's the absolute number, just to stop people being in temporary accommodation. That's without touching the waiting lists or the waiting lists of people who don't bother to go on the waiting lists because they know that they've got no chance of getting there. So, we are talking about thousands and thousands, not hundreds and hundreds. So, I completely agree.
We will have a standard. I still remember my grandmother and my aunties used to talk all the time about how great it was when they first moved into their council housing in Swansea. They were very impressed by the standard then, and those houses have stood the test of time, because they're very high standard even now. We want to build houses that stand that test of time, that are still fit to be homes of the future some 80 or 90 years later on. Absolutely, those houses have been retrofitted for higher insulation standards and so on, but, basically, the house is a sound house, so it's capable of being improved in that way. That's what we must build for the future; I couldn't agree more.
There is a big issue around whether we need to interfere in the market for investor houses. I'm very seriously looking at what we can do to allow local authorities in Wales to buy houses in that market themselves for social rent, where it's obvious that there's a large PRS, private rented sector, developing. Mike Hedges will know that in my own constituency, right in the middle of it, I have a very large swathe of houses that have done exactly what he said. So, I'm very keen on that. I just want to emphasise at this point that the Deputy Minister, Hannah Blythyn, has been looking very hard at the houses into homes grants and the regeneration of empty properties in particular, around what we can do to bring some of those back into beneficial use. But the market is dysfunctional in some areas, and we do need to look at ways that we can interfere in that; I completely agree with him.
Ni allwn i gytuno mwy. Yn amlwg, un o'r problemau gyda digartrefedd yw bod gennym ni gyfran sylweddol, os mynnwch chi, o bobl sy'n llithro i mewn i ddigartrefedd oherwydd bod gennym ni gyflenwad annigonol o dai a'i fod yn gylch dieflig. Yr hyn y mae angen inni ei wneud yw torri i mewn i'r cylch hwnnw a sicrhau bod y cyflenwad yn cynyddu'n gynt er mwyn lleihau nifer y bobl sy'n llithro i mewn i ddigartrefedd. I wneud hynny, rhaid inni adeiladu miloedd ar filoedd o dai cyngor, nid cannoedd—miloedd. Mae'n rhaid i ni adeiladu tua 4,500, sy'n cynnwys y rhai yr ydym ni wedi'u hadeiladu yn barod, dyna'r nifer absoliwt, dim ond i atal pobl rhag bod mewn llety dros dro. Mae hynny heb gyffwrdd â rhestrau aros na rhestrau aros pobl nad ydyn nhw'n trafferthu i fynd ar y rhestrau aros oherwydd eu bod yn gwybod nad oes ganddyn nhw unrhyw obaith o gael tŷ. Felly, rydym yn sôn am filoedd a miloedd, nid cannoedd a channoedd. Felly, cytunaf yn llwyr.
Bydd gennym ni safon. Rwy'n dal i gofio fy mam-gu a'm modrybedd yn siarad drwy'r amser am ba mor wych oedd hi pan wnaethon nhw symud i'w tai cyngor cyntaf yn Abertawe. Roedd y safon bryd hynny wedi creu argraff fawr arnyn nhw ac mae'r tai hynny wedi sefyll prawf amser, oherwydd eu bod o safon uchel iawn hyd yn oed heddiw. Mae arnom ni eisiau adeiladu tai sy'n sefyll prawf amser, sy'n dal yn addas i fod yn gartrefi i'r dyfodol tua 80 neu 90 mlynedd yn ddiweddarach. Yn bendant, mae'r tai hynny wedi'u hôl-osod ar gyfer safonau inswleiddio uwch ac ati, ond, yn y bôn, mae'r tŷ yn dŷ cadarn, felly mae modd ei wella yn y ffordd honno. Dyna'r hyn y mae'n rhaid inni ei adeiladu ar gyfer y dyfodol; ni allwn i gytuno mwy.
Mae problem fawr ynghylch a oes angen inni ymyrryd yn y farchnad ar gyfer tai buddsoddi. Rwyf yn edrych o ddifrif ar yr hyn y gallwn ni ei wneud i ganiatáu i awdurdodau lleol yng Nghymru brynu tai yn y farchnad honno eu hunain ar gyfer rhentu cymdeithasol, lle mae'n amlwg bod yna sector rhentu preifat mawr yn datblygu. Bydd Mike Hedges yn gwybod yng nghanol fy etholaeth fy hun, mae llawer iawn o dai sydd wedi gwneud yn union yr hyn a ddywedodd. Felly, rwy'n awyddus iawn yn hynny o beth. Rwyf eisiau pwysleisio ar hyn o bryd fod y Dirprwy Weinidog, Hannah Blythyn, wedi bod yn edrych yn fanwl iawn ar y grantiau troi tai'n gartrefi ac adfywio eiddo gwag yn benodol, o ran yr hyn y gallwn ei wneud i sicrhau bod rhai o'r rheini'n cael eu defnyddio unwaith eto. Ond mae'r farchnad yn ddiffygiol mewn rhai ardaloedd, ac mae angen inni edrych ar ffyrdd inni ymyrryd yn hynny; rwy'n cytuno'n llwyr ag ef.
Thank you for your statement, Minister. We welcome the independent review also. The lack of quality affordable housing is resulting in families living in overcrowded homes or in bed-and-breakfast accommodation, and individuals in hostels or on the street. I've seen first hand people placed in prison for vagrancy telling me they were not looking forward to being released because they had a bed and hot meals. Families, as we know, can wait several years for suitable accommodation, which is why achieving the Welsh Government's target of 20,000 new affordable homes by the end of this Assembly term is so important. Unfortunately, less than half the necessary affordable homes have been built. In 2017-18, we saw a 9 per cent decrease on the previous year.
Hopefully, the recommendations of the independent review will help address the shortfalls and help put an end to homelessness in Wales. Minister, I am pleased that your Government have accepted the majority of the review's recommendations. Supply simply hasn't met demand, and I welcome the review's recommendations relating to local housing market assessments. Minister, can you expand upon your reasoning for changing the recommendation for a review every two years to one in every three years? Surely, you agree that having accurate, up to date information in this area is vital.
I am grateful that you accept that there needs to be a greater granularity to the LHMA process. Minister, what role do you foresee local health boards and social service departments playing in capturing requirements for housing for those with disabilities, those needing some level of care and those looking to downsize and enter into a sheltered housing arrangement? There are many instances of older people stuck in three and four-bedroomed homes, homes that would suit a young family, and yet they cannot downsize as they haven't built anywhere near enough properties suitable for elderly people. Modular homes are easily assembled.
Finally, Minister, while I welcome the emphasis being placed upon reducing the carbon footprint of new homes, we must ensure that any new building guidelines take account of our changing climate. You mention low-carbon heating systems, but what about low-carbon cooling? How will your Government ensure that new and existing buildings are not so heavily insulated that they overheat in the summer months, with the increasing likelihood of soaring temperatures?
I welcome this first step in addressing our housing crisis and look forward to further measures to increase the supply of affordable homes in Wales—affordable homes that we so badly need. And I look forward to working with you to achieve this goal of providing enough affordable housing for the people of Wales. Diolch yn fawr.
Diolch ichi am eich datganiad, Gweinidog. Croesawn yr adolygiad annibynnol hefyd. Mae prinder tai fforddiadwy o safon yn arwain at deuluoedd yn byw mewn cartrefi gorlawn neu mewn llety gwely a brecwast, ac unigolion mewn hosteli neu ar y stryd. Rwyf wedi gweld pobl yn cael eu carcharu am grwydradaeth yn dweud wrthyf nad oedden nhw’n edrych ymlaen at gael eu rhyddhau oherwydd eu bod yn cael gwely a phrydau poeth. Gall teuluoedd, fel y gwyddom, aros sawl blwyddyn am lety addas, a dyna pam y mae cyflawni targed Llywodraeth Cymru o 20,000 o gartrefi fforddiadwy newydd erbyn diwedd tymor y Cynulliad hwn mor bwysig. Yn anffodus, mae llai na hanner y tai fforddiadwy angenrheidiol wedi'u hadeiladu. Yn 2017-18, gwelwyd gostyngiad o 9 y cant o'i gymharu â'r flwyddyn flaenorol.
Gobeithio y bydd argymhellion yr adolygiad annibynnol yn helpu i fynd i'r afael â'r diffygion ac yn helpu i roi terfyn ar ddigartrefedd yng Nghymru. Gweinidog, rwy'n falch bod eich Llywodraeth wedi derbyn y rhan fwyaf o argymhellion yr adolygiad. Nid yw'r cyflenwad wedi bodloni'r galw, a chroesawaf argymhellion yr adolygiad sy'n ymwneud ag asesiadau o'r farchnad dai leol. Gweinidog, a wnewch chi ymhelaethu ar eich rhesymau dros newid yr argymhelliad i gynnal adolygiad bob dwy flynedd i un bob tair blynedd? Siawns nad ydych chi'n cytuno ei bod hi'n hollbwysig cael gwybodaeth gywir a chyfredol yn y maes hwn.
Rwy'n ddiolchgar eich bod yn derbyn bod angen mwy o fanylder o ran y broses asesiadau o’r farchnad dai lleol. Gweinidog, pa ran ydych chi'n rhagweld fydd gan fyrddau iechyd lleol ac adrannau gwasanaethau cymdeithasol wrth gasglu gwybodaeth am ofynion tai ar gyfer y rhai sydd ag anableddau, y rhai y mae angen rhyw lefel o ofal arnyn nhw a'r rhai sy'n bwriadu symud i gartref llai o faint ac efallai dod yn rhan o drefniant tai gwarchod? Mae llawer o achosion lle mae pobl hŷn wedi'u dal mewn tai tair a phedair ystafell wely, cartrefi a fyddai'n addas i deulu ifanc, ac eto ni allan nhw symud i gartref llai o faint gan nad adeiladwyd hanner digon o eiddo sy'n addas i bobl hŷn. Mae'n hawdd adeiladu cartrefi modiwlaidd.
Yn olaf, Gweinidog, er fy mod yn croesawu'r pwyslais sy'n cael ei roi ar leihau ôl troed carbon cartrefi newydd, mae'n rhaid i ni sicrhau bod unrhyw ganllawiau newydd ar adeiladu yn ystyried ein hinsawdd newidiol. Rydych yn sôn am systemau gwresogi carbon isel, ond beth am oeri carbon isel? Sut bydd eich Llywodraeth yn sicrhau nad yw adeiladau newydd a phresennol yn cael eu hinswleiddio mor drwm fel eu bod yn gorboethi yn ystod misoedd yr haf, gyda'r tebygolrwydd cynyddol o dymereddau uchel?
Croesawaf y cam cyntaf hwn i fynd i'r afael â'n hargyfwng tai ac edrychaf ymlaen at fesurau pellach i gynyddu'r cyflenwad o dai fforddiadwy yng Nghymru—tai fforddiadwy y mae arnom eu hangen yn ddifrifol. Ac edrychaf ymlaen at weithio gyda chi i gyflawni'r nod hwn o ddarparu digon o dai fforddiadwy i bobl Cymru. Diolch yn fawr.
Thank you for that contribution. Just to start off with the affordable homes target, I would just like to assure the Member that we will reach the 20,000 affordable homes target in this Assembly term. What this is about, though, is saying that that's not enough and that we need to build an awful lot more, if we possibly can, and about making sure that we start to build at scale and pace. It was not possible to do this when we set that target, because we still had the housing cap for the housing revenue accounts in local authorities. I'm going to choose my words carefully, Deputy Llywydd: I think that I've had the privilege—I think I'm going to use that word—of looking at the draft housing revenue account guidance most recently. I have to say, it's an arcane art, the housing revenue account, and so the guidance was—I think it's fair to say it was detailed. So, I'm looking forward to feedback from treasurers around Wales about how they respond to our new guidance. The new guidance is designed to maximise the flexibility in housing revenue accounts to accelerate the pace by which local authorities in particular can build new council houses as they release funds in order to do that. And I answered in response to Dawn Bowden the issue around bringing public sector land forward in order to be able to do that as well.
In terms of housing need and demand, I'm accepting the independent panel's recommendation in terms of housing need. They rightly point out that there's much more consistency at local level, and that the information can be more granular and better linked to the planning process in that regard. We also accept the importance of Welsh Government gathering the information from authorities and analysing the responses ourselves. I don't want to introduce those changes quickly, however, because it's possible to destabilise the system if we do that. We want to take time in partnership to look exactly at how those changes should be implemented, although I'm being very clear that we are changing the system; we just want to work through with partners exactly how the system will look afterwards. And, as I said in response to Leanne Wood, it's important to get whole stages of the plan in place at national, strategic and local level while we work through the changes to do that. But I'm very clear that we do need to have those changes.
In terms of downsizing from the family home, I think it's absolutely right that we are not building sufficient units of single bedroom or one and a half bedroom size. But I don't want people to be beguiled by the idea that we think all families should move out of their home. People have grandchildren and they have the need to have family gatherings and so on. It's not always optimal to move out of a big house. So, what we want to do is ensure that people live in a house that suits them and that they are not forced out of any family home if they don't want to be so. And I don't think the bedroom tax has been anything other than the most appalling instrument of, well, just misery for people. So, I don't want to be associated with anything that sounds remotely like that. However, I will accept I think the point the Member was making that we need to build more smaller units for people who do want to downsize, and we are certainly looking at the mix of units in there.
In terms of the decarbonisation points she made, I'm not going to respond. The temptation to respond is overwhelming, but I'm going to resist it, because I will be waiting for the decarbonisation report to come forward. It is being announced next Thursday, so I'll look forward to responding to that in due course.
Diolch ichi am y cyfraniad yna. Gan ddechrau gyda'r targed ar gyfer tai fforddiadwy, hoffwn sicrhau'r Aelod y byddwn yn cyrraedd y targed o 20,000 o dai fforddiadwy yn nhymor y Cynulliad hwn. Mae a wnelo hyn, fodd bynnag, â dweud nad yw hynny'n ddigon a bod angen i ni adeiladu llawer iawn mwy, os oes modd, a sicrhau ein bod yn dechrau adeiladu ar raddfa fwy ac ar garlam. Nid oedd yn bosibl gwneud hyn pan oeddem yn gosod y targed hwnnw, oherwydd roedd y cap tai ar gyfer cyfrifon refeniw tai yn dal i fodoli mewn awdurdodau lleol. Rwy'n mynd i ddewis fy ngeiriau'n ofalus, Dirprwy Lywydd: rwy'n credu fy mod wedi cael y fraint—rwy'n credu fy mod yn mynd i ddefnyddio'r gair hwnnw—o edrych ar y canllawiau drafft ar gyfer y cyfrif refeniw tai yn ddiweddar iawn. Mae'n rhaid i mi ddweud, mae'n gelfyddyd gyfrin, y cyfrif refeniw tai, ac felly roedd y canllawiau—rwy'n credu ei bod hi'n deg dweud eu bod yn fanwl. Felly, rwy'n edrych ymlaen at gael adborth gan drysoryddion ledled Cymru ynghylch sut y maen nhw'n ymateb i'n canllawiau newydd. Mae'r canllawiau newydd wedi'u cynllunio i fanteisio i'r eithaf ar hyblygrwydd mewn cyfrifon refeniw tai i alluogi awdurdodau lleol yn benodol i gyflymu'r broses o adeiladu tai cyngor newydd wrth iddyn nhw ryddhau arian er mwyn gwneud hynny. Ac atebais mewn ymateb i Dawn Bowden ynghylch y mater yn ymwneud â chyflwyno tir y sector cyhoeddus er mwyn gallu gwneud hynny hefyd.
O ran yr angen a'r galw am dai, rwy'n derbyn argymhelliad y panel annibynnol o ran yr angen am dai. Maen nhw'n gywir i nodi bod llawer mwy o gysondeb ar lefel leol, ac y gall yr wybodaeth fod yn fwy manwl ac wedi ei chysylltu'n well â'r broses gynllunio yn hynny o beth. Rydym ni hefyd yn derbyn ei bod hi'n bwysig i Lywodraeth Cymru gasglu'r wybodaeth gan awdurdodau a dadansoddi'r ymatebion ein hunain. Nid wyf eisiau cyflwyno'r newidiadau hynny'n gyflym, fodd bynnag, oherwydd ei bod hi'n bosib ansefydlogi'r system os gwnawn ni hynny. Rydym ni eisiau cymryd amser mewn partneriaeth i edrych yn union ar sut y dylid rhoi'r newidiadau hynny ar waith, er fy mod yn dweud yn glir iawn ein bod ni'n newid y system; y cyfan yr ydym ni eisiau ei wneud yw edrych ar hyn gyda'n partneriaid i ganfod beth yn union fydd ffurf y system wedyn. Ac, fel y dywedais mewn ymateb i Leanne Wood, mae'n bwysig cael camau cyfan y cynllun yn eu lle ar lefel genedlaethol, strategol a lleol wrth i ni weithio drwy'r newidiadau i wneud hynny. Ond rwy'n glir iawn bod angen i ni gael y newidiadau hynny.
O ran symud i gartref llai o faint, rwy'n credu ei bod yn hollol gywir nad ydym yn adeiladu digon o unedau o faint ystafell wely sengl neu un ystafell wely a hanner. Ond nid wyf eisiau i bobl gael eu twyllo gan y syniad ein bod ni'n credu y dylai pob teulu symud o'u cartref. Mae gan bobl wyrion ac wyresau ac maen nhw'n dymuno dod at ei gilydd fel teulu ac ati. Nid yw hi wastad yn ddelfrydol symud o dŷ mawr. Felly, yr hyn yr ydym ni eisiau ei wneud yw sicrhau bod pobl yn byw mewn tŷ sy'n addas iddyn nhw ac nad ydyn nhw'n cael eu gorfodi i symud o unrhyw gartref teuluol os nad ydyn nhw'n dymuno hynny. Ac nid wyf yn credu bod y dreth ystafell wely wedi bod yn ddim byd heblaw modd gwarthus sy'n, wel, yn fwrn ar bobl. Felly, nid wyf eisiau bod yn gysylltiedig ag unrhyw beth sy'n ymdebygu mewn unrhyw ffordd i hynny. Fodd bynnag, derbyniaf, rwy'n credu, y pwynt yr oedd yr Aelod yn ei wneud sef bod angen inni adeiladu mwy o unedau llai ar gyfer pobl sydd eisiau symud i gartref llai o faint, ac rydym yn sicr yn edrych ar y cyfuniad o unedau yn hynny o beth.
O ran y pwyntiau am ddatgarboneiddio a wnaeth hi, nid wyf am ymateb. Mae'r demtasiwn i ymateb yn llethol, ond rwy'n mynd i'w wrthsefyll, oherwydd byddaf yn disgwyl i'r adroddiad ar ddatgarboneiddio gael ei gyflwyno. Mae'n cael ei gyhoeddi ddydd Iau nesaf, felly edrychaf ymlaen at ymateb i hwnnw maes o law.
Thank you very much for your statement, and I'm very pleased to see that you are proposing to align the planning framework, the decarbonisation agenda and the building regulations. That seems to me really absolutely the way we need to go.
In your aspiration to use vacant public land, I want to ensure that—. It's a question as to whether you will ensure that the locations of this available land for new homes will also be aligned with our requirement to decrease carbon emissions from transport, and that we ensure we're only building homes where there are good public transport and active travel links, because some of the homes that have been built in my friend Julie Morgan's constituency are going to be an absolute nightmare for my constituents in terms of the increased traffic that's resulting, because there is not sufficient public transport links.
At the climate change committee's round table on climate change last week, we looked at the requirements for new homes, and one of the points that was emphasised was the importance not just of having well-insulated homes, but having lifetime sustainability homes. Having spent a lot of time recently in the Cyncoed ward in my constituency, I'm impressed by the way in which homes built between 80 and 100 years ago have been made adaptable to the needs of people with decreasing mobility—easily adaptable. You can see that these people have lived for a very long time in these homes, but they're able to continue to do so because they are adaptable. And there are huge carbon emissions costs of building these rabbit hutches that are only designed for 30 years, so I'm a little alarmed by your long-term aim to put a stop to this maximising of profitability regardless of the obligations of the climate challenge, and I'm hoping it might be a little shorter than that.
Thirdly and lastly, I just want to emphasise the importance of ensuring that we are building for the future climate we are going to have. We're all aware of the extreme heat that was experienced by France last month, but this is the sort of thing that could happen here. And I want to point out to you some really important research that was done in Geelong in Australia, that showed that their urban forest strategy has enabled them to keep a 20 per cent reduction in the temperature of those homes that are benefiting from this urban canopy, both from the shade but also the use of lighter coloured pavements that deflect the temperature; by green roads, which is in line with our default 20 mph aspirations, that have porous surfaces to allow water to seep in and grass to grow through—all these as well as, obviously, fruit trees being a source of food. So, I'd be very happy to forward you the Geelong research, which I think is something we really, really need to build on in terms of building the homes that need to be resilient for the future we face.
Diolch yn fawr am eich datganiad, ac rwy'n falch iawn o weld eich bod yn bwriadu cysoni'r fframwaith cynllunio, yr agenda datgarboneiddio a'r rheoliadau adeiladu. Mae hynny'n ymddangos i mi mewn gwirionedd fel y llwybr cywir y dylem ei ddilyn.
Yn eich dyhead i ddefnyddio tir cyhoeddus gwag, rwyf eisiau sicrhau—. Mae'n gwestiwn ynghylch a fyddwch yn sicrhau bod lleoliadau'r tir hwn sydd ar gael ar gyfer cartrefi newydd hefyd yn cael eu cysoni â'n gofyniad i leihau allyriadau carbon o drafnidiaeth, a'n bod yn sicrhau ein bod yn adeiladu cartrefi dim ond lle ceir cysylltiadau trafnidiaeth gyhoeddus da a chysylltiadau teithio gweithredol, oherwydd bydd rhai o'r cartrefi sydd wedi'u hadeiladu yn etholaeth fy nghyfaill, Julie Morgan, yn hunllef i'm hetholwyr o ran y cynnydd mewn traffig yn sgil yr adeiladu, oherwydd bod y cysylltiadau trafnidiaeth gyhoeddus yn brin.
Yng nghyfarfod bord gron y pwyllgor ar newid hinsawdd ynghylch y newid yn yr hinsawdd yr wythnos diwethaf, fe wnaethom ni edrych ar y gofynion ar gyfer cartrefi newydd, ac un o'r pwyntiau a bwysleisiwyd oedd pwysigrwydd nid yn unig cael cartrefi wedi'u hinswleiddio'n dda, ond cael cartrefi sy'n gynaliadwy am oes. Ar ôl treulio llawer o amser yn ddiweddar yn ward Cyncoed yn fy etholaeth, rwy'n rhyfeddu at y ffordd y mae cartrefi a gafodd eu hadeiladu rhwng 80 a 100 o flynyddoedd yn ôl wedi'u haddasu i ddiwallu anghenion pobl â symudedd sy'n dirywio—yn hawdd eu haddasu. Gallwch weld bod y bobl hyn wedi byw am gyfnod hir iawn yn y cartrefi hyn, ond maen nhw'n gallu parhau i wneud hynny oherwydd y gellir eu haddasu. A cheir costau enfawr o ran allyriadau carbon wrth adeiladu'r cytiau cwningod hyn sydd ond wedi'u cynllunio ar gyfer 30 o flynyddoedd, felly rwy'n synnu braidd at eich nod tymor hir o roi'r gorau i fanteisio i'r eithaf ar y proffidioldeb er gwaethaf rhwymedigaethau newid yn yr hinsawdd, ac rwy'n gobeithio y bydd ychydig yn fyrrach na hynny.
Yn drydydd ac yn olaf, dim ond eisiau pwysleisio wyf i pa mor bwysig yw sicrhau ein bod yn adeiladu ar gyfer yr hinsawdd y byddwn yn ei gael yn y dyfodol. Rydym i gyd yn ymwybodol o'r gwres eithafol yn Ffrainc y mis diwethaf, ond dyma'r math o beth a allai ddigwydd yma. Ac rwyf eisiau tynnu eich sylw at waith ymchwil hynod bwysig a wnaethpwyd yn Geelong yn Awstralia, a ddangosodd fod eu strategaeth coedwigoedd trefol wedi'u galluogi i gynnal gostyngiad o 20 y cant yn nhymheredd y cartrefi hynny sy'n elwa ar y canopi trefol hwn, oherwydd y cysgod ond hefyd drwy'r defnydd o balmentydd lliw goleuach sy'n allwyro'r gwres; a ffyrdd gwyrdd, sy'n unol â'n dyheadau o ran cyflymder diofyn o 20 mya, sydd ag arwynebau hydraidd er mwyn caniatáu i ddŵr ymdreiddio i mewn ac i laswellt dyfu drwyddyn nhw—y rhain i gyd yn ogystal â choed ffrwythau, sydd, yn amlwg, yn ffynhonnell fwyd. Felly, byddwn i'n hapus iawn i anfon ymchwil Geelong atoch chi, sy'n rhywbeth y mae gwir angen i ni ei ddatblygu o ran adeiladu'r cartrefi y mae'n rhaid iddyn nhw fod yn gydnerth ar gyfer y dyfodol yr ydym ni'n ei wynebu.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I thank the Member for her contribution. I don't need you to forward me the research—I'm familiar with it already. We have been looking, as part of our regeneration work with Hannah Blythyn, at what we can do to green our developments in exactly the way that you mentioned. Joyce Watson has long talked about the need for porous surfaces and the absorption of water run-off and all the rest of it, and we're very much looking to make sure that we design in all of those kinds of things, not least because they help the climate, as you've rightly pointed out, but actually because they're just more pleasant to live in. So, the whole issue around having community gardens, community orchards, the First Minister is very keen on tiny forests in the Netherlands example, where you plant an area the size of a lawn tennis court, you plant a deciduous forest effectively that provides enormous amounts of biodiversity, but a real pleasure, actually, as well. So, we're very keen on building those things into our innovative housing programmes and testing them out.
We're also very keen on building in the ground source heat pump and all that sort of stuff that people have, but also the skills to go with that, because we have had some feedback from some of our innovative housing projects that people who wanted to live in those houses—nobody has to live in an innovative housing project if they don't want to—didn't have the skills to be able to adapt their own behaviour to some of the ways that those houses worked. So, we do need to put some more effort into making sure that people are able to adapt to the change necessary to live alongside some of the new arrangements.
Now, I'm being called down the rabbit hole of decarbonisation, Deputy Presiding Officer, so I'll stop there. In responding to the report that we know is coming next week, we'll go further into some of the things that we want to do in response to that report.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Diolch i'r Aelod am ei chyfraniad. Nid oes angen ichi anfon yr ymchwil ataf—rwy'n gyfarwydd ag ef yn barod. Rydym ni wedi bod yn edrych, yn rhan o'n gwaith adfywio gyda Hannah Blythyn, ar yr hyn y gallwn ei wneud er mwyn gwneud ein datblygiadau'n fwy gwyrdd yn union fel y gwnaethoch chi grybwyll. Mae Joyce Watson wedi sôn ers tro am yr angen am arwynebau hydraidd i amsugno dŵr ffo ac ati, ac rydym yn awyddus iawn i sicrhau ein bod yn cynllunio ym mhob un o'r meysydd hynny, yn rhannol am eu bod yn helpu'r hinsawdd, fel y nodwyd gennych chi'n briodol, ond mewn gwirionedd am eu bod yn fwy dymunol i fyw ynddyn nhw. Felly, yr holl fater yn ymwneud â chael gerddi cymunedol, perllannau cymunedol, mae'r Prif Weinidog yn frwd iawn dros yr enghraifft o goedwigoedd bach yn yr Iseldiroedd, lle rydych yn plannu ardal o faint cwrt tenis lawnt, rydych yn plannu coedwig gollddail fwy neu lai sy'n darparu llawer iawn o fioamrywiaeth, ond sy'n rhywbeth pleserus iawn hefyd mewn gwirionedd. Felly, rydym yn awyddus iawn i gynnwys y pethau hynny yn ein rhaglenni tai arloesol a'u profi.
Rydym hefyd yn awyddus iawn i gynnwys y pwmp gwres o'r ddaear a'r holl bethau tebyg sydd gan bobl, ond hefyd y sgiliau i gyd-fynd â hynny, oherwydd rydym wedi cael rhywfaint o adborth gan rai o'n prosiectau tai arloesol sef nad oedd gan bobl a oedd eisiau byw yn y tai hynny—nid oes rhaid i neb fyw mewn prosiect tai arloesol os nad ydyn nhw'n dymuno hynny—y sgiliau i allu addasu eu hymddygiad eu hunain i rai o'r ffyrdd yr oedd y tai hynny'n gweithio. Felly, mae angen i ni wneud mwy o ymdrech i wneud yn siŵr bod pobl yn gallu addasu i'r newid sy'n angenrheidiol er mwyn byw ochr yn ochr â rhai o'r trefniadau newydd.
Nawr, rwy'n cael fy nhynnu i fyd datgarboneiddio, Dirprwy Lywydd, felly fe ddof i'r diwedd yn y fan yma. Wrth ymateb i'r adroddiad y gwyddom ei fod yn dod yr wythnos nesaf, byddwn yn edrych ymhellach ar rai o'r pethau yr ydym ni eisiau eu gwneud mewn ymateb i'r adroddiad hwnnw.
And finally, Hefin David.
Ac yn olaf, Hefin David.
Is the Minister concerned that whatever you do with Help to Buy, you're still putting public money in the parasitic claws of big housing developers, who could simply sell their overpriced new builds for less?
A yw'r Gweinidog yn pryderu, beth bynnag a wnewch chi gyda Chymorth i Brynu, eich bod yn dal i roi arian cyhoeddus yng nghrafangau parasitig datblygwyr tai mawr, a allai werthu eu tai newydd rhy uchel eu pris yn rhatach?
Well, it's interesting language, that's for sure. I understand the sentiment he expresses, and, as I said in response to Leanne Wood, we certainly will want to look very carefully at what we are putting public money into and what we're building with it. So, I appreciate the sentiment and I agree with the sentiment; I'm not sure I quite agree with the language. But, yes, we'll be looking very—.
I want to be sure that we help first-time buyers who would otherwise be a long way away from getting a foot on the housing ladder, that we're not talking only about owner-occupiers but some kind of mixed equity schemes and so on to allow people to move in. I'm very keen on exploring what we can do to help people who won't be able to get a deposit or very much of a deposit together, for example, so that you're helping people further away from the market. I'm very keen on ensuring that we have better standards, that we build to the same standard as social housing. Isn't it ironic that we have a situation now where social housing is of a considerably better standard than private sector housing? Who would have thought that I would be able to stand here and say that, but it is in fact the truth? People would much rather live in a social house than in one of the private houses that he mentions. So, I agree with the sentiment entirely. We will be looking very—. If we are able to continue the Help to Buy scheme, which is completely in the balance—I have no idea if there will be a consequential from the UK Government, but if we are able to then we will certainly be designing out many of the examples that he brought forward.
Wel, mae'n iaith ddiddorol, mae hynny'n sicr. Rwy'n deall y farn y mae'n ei mynegi, ac, fel y dywedais wrth ymateb i Leanne Wood, byddwn yn sicr eisiau edrych yn ofalus iawn ar sut yr ydym ni'n gwario arian cyhoeddus a'r hyn yr ydym yn ei adeiladu ag ef. Felly, gwerthfawrogaf y farn a chytunaf â'r farn; nid wyf yn siŵr fy mod i'n cytuno'n llwyr â'r iaith. Ond, byddwn, byddwn ni'n edrych yn—.
Rwyf eisiau bod yn siŵr ein bod yn helpu prynwyr am y tro cyntaf a fyddai fel arall yn bell o allu cael troed ar yr ysgol dai. Nid ydym yn sôn am berchen-feddianwyr yn unig ond am ryw fath o gynlluniau ecwiti cymysg ac ati i ganiatáu i bobl gael troedle. Rwy'n awyddus iawn i archwilio'r hyn y gallwn ei wneud i helpu pobl na fyddant yn gallu cael blaendal neu lawer o flaendal, er enghraifft, fel eich bod yn helpu pobl ymhellach i ffwrdd o'r farchnad. Rwy'n awyddus iawn i sicrhau bod gennym ni safonau gwell, ein bod yn adeiladu i'r un safon â thai cymdeithasol. Onid yw'n eironig bod gennym ni sefyllfa nawr lle mae tai cymdeithasol o safon well o lawer na thai'r sector preifat? Pwy fyddai wedi meddwl y byddwn i'n gallu sefyll yma a dweud hynny, ond dyna'r gwir amdani? Byddai'n well o lawer gan bobl fyw mewn tŷ cymdeithasol nag mewn un o'r tai preifat y mae'n eu crybwyll. Felly, rwy'n cytuno â'r farn yn llwyr. Byddwn yn edrych yn—. Os gallwn barhau â'r cynllun Cymorth i Brynu, sydd yn y fantol yn llwyr—nid oes gennyf syniad a fydd cynllun canlyniadol gan Lywodraeth y DU, ond os gallwn ni, yna byddwn yn sicr yn cynllunio llawer o'r enghreifftiau a gyflwynwyd ganddo.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr iawn, Gweinidog.
The next item on the agenda is a statement by the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs on 'Sustainable Farming and our Land'. And I call on the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs, Lesley Griffiths.
Yr eitem nesaf ar yr agenda yw datganiad gan Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig ar 'Ffermio Cynaliadwy a'n Tir'. A galwaf ar Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, Lesley Griffiths.
Thank you, Deputy Presiding Officer. Today, I have launched 'Sustainable Farming and our Land'. This consultation sets out my proposals for agricultural support after Brexit. 'Sustainable Farming and our Land' sets out proposals and seeks views on the new sustainable farming scheme and the underpinning policy framework. It also sets out proposals for wider areas of support to help the scheme operate, including advice, industry support and regulation. Further, it provides an update on transitional arrangements and explains what will happen after this consultation, including how impact assessments will be prepared.
Last year, we published the 'Brexit and our land' consultation. Over 12,000 responses were received and we carried out extensive engagement with farmers and other stakeholders. We've carefully considered the views expressed in the consultation and have made a number of changes to our proposals. These include explicitly recognising the interaction between food production and environmental outcomes. This is important. We are proposing to directly support the economic, environmental and social contribution of farmers, foresters and other land managers. Other important changes that take account of views expressed are set out in the consultation.
While the Welsh Government can propose policy, it is only farmers, foresters and other land managers who can deliver real change on our land, and we need to support their efforts. I propose that this support should be designed around the principle of sustainable development, which is enshrined in the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015. This is why we have adopted sustainable land management as our policy objective in our proposals.
My overall ambition is to have sustainable farms producing both economic and environmental goods in a holistic system that enhances the well-being of farmers, communities and all the people of Wales. Sustainable land management provides a robust framework for future support. It places the production of high-quality food alongside the role our farmers play in maintaining and enhancing our natural environment and rural communities. It reflects the importance of the sustainable management of natural resources and provides opportunities to tackle climate change and to maintain and enhance biodiversity. Adopting this objective is an important step to taking action to meet our obligations to present and future generations.
To facilitate achieving this policy objective, I am proposing a single sustainable farming scheme. A single scheme will allow us to support farmers in delivering both economic and environmental opportunities at the same time. It helps us find win-wins—things that are good for both food production and the environment. The scheme proposes to pay farmers for the environmental and other outcomes they deliver that are not valued by the market. These outcomes can be produced alongside the production of food through appropriate farming practice. For example, effective nutrient management and targeted application of fertiliser on farms reduces leakage of pollutants into our air and watercourses, which will improve air and water quality. We can pay for these environmental outcomes. Paying for environmental outcomes delivered through appropriate farming practice would ensure all types of farm have the potential to enter the scheme if they desire. This is vitally important because many farmers may rely on the new scheme to make a profit, just as they do with the current basic payment scheme.
These payments will provide a meaningful and stable annual income stream for farmers. However, an income stream alone is not enough. Therefore, the Welsh Government proposes to offer a range of business support, including building business capacity and skills, capital investment to enhance sustainability, and knowledge transfer. This package of support will sustain and secure the important social contribution farmers make to the prosperity of rural communities by keeping farmers on the land.
This is particularly relevant to responding to the challenge of climate change. On the 29 April, I declared a climate emergency in Wales. Climate change will impact on us all and Welsh farming is no different. Combating the consequences of climate change is crucial if we are going to be able to hand over our vibrant Welsh farming industry to future generations. Farmers, foresters and other land managers are uniquely placed to respond to the climate emergency. For example, Welsh soils store 410 million tonnes of carbon. We need to maintain this stock and work to build it up further. The proposals in the consultation are designed to reward farmers managing their land in this important way.
I'm looking forward to engaging with the public and stakeholders in the coming months, especially in the proposed co-design process. Co-design is an opportunity to explore the more practical aspects of the proposed scheme. We will have to make this scheme accessible and realistic for farmers to implement. Their views on these aspects will be crucial. The responses to both the consultation document and the co-design programme will be carefully considered. We will then determine and set out next steps once we've been able to fully consider all consultation responses and in the light of Brexit developments over the coming months.
We continue to call on the UK Government to provide further clarity on the level of agricultural funding that will be returned to Wales after Brexit. Welsh Ministers are clear that leaving the EU should not mean any reduction in the funding returning to Wales. Once funding is returned, we will ensure funds are directed at farming, forestry and other land management support, and not spent elsewhere.
Making new land management policy a practical reality as the UK leaves the common agricultural policy poses a challenge, but it is a challenge that is absolutely worth meeting. We are taking the consultation and design process slowly and carefully, and involving as many farmers and wider stakeholders as possible. This will ensure we have the best information and knowledge available to make our proposals for sustainable development in agriculture a reality.
Diolch, Dirprwy Llywydd. Heddiw, rwyf wedi lansio 'Ffermio Cynaliadwy a'n Tir'. Mae'r ymgynghoriad hwn yn nodi fy nghynigion ar gyfer cymorth amaethyddol ar ôl Brexit. Mae 'Ffermio Cynaliadwy a'n Tir' yn nodi cynigion ac yn gofyn am safbwyntiau ar y cynllun ffermio cynaliadwy newydd a'r fframwaith polisi sy'n sail iddo. Mae hefyd yn nodi cynigion ar gyfer meysydd ehangach o gymorth i helpu'r cynllun i weithredu, gan gynnwys cyngor, cymorth a rheoleiddio yn y diwydiant. Yn ogystal â hyn, mae'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am y trefniadau pontio ac yn egluro'r hyn a fydd yn digwydd ar ôl yr ymgynghoriad hwn, gan gynnwys sut y bydd asesiadau effaith yn cael eu paratoi.
Y llynedd, cyhoeddwyd yr ymgynghoriad 'Brexit a'n Tir' gennym ni. Daeth dros 12,000 o ymatebion i law a chynhaliwyd gwaith ymgysylltu helaeth â ffermwyr a rhanddeiliaid eraill. Rydym ni wedi ystyried yn ofalus y safbwyntiau a gafodd eu mynegi yn ystod yr ymgynghoriad ac rydym ni wedi gwneud nifer o newidiadau i'n cynigion. Mae'r rhain yn cynnwys cydnabod yn benodol y rhyngweithio rhwng cynhyrchu bwyd a chanlyniadau amgylcheddol. Mae hyn yn bwysig. Rydym ni'n cynnig cefnogi'n uniongyrchol gyfraniad economaidd, amgylcheddol a chymdeithasol ffermwyr, coedwigwyr a rheolwyr tir eraill. Mae newidiadau pwysig eraill sy'n ystyried y safbwyntiau a fynegir wedi'u nodi yn yr ymgynghoriad.
Er y gall Llywodraeth Cymru gynnig polisi, dim ond ffermwyr, coedwigwyr a rheolwyr tir eraill sy'n gallu cyflawni newid gwirioneddol ar ein tir, ac mae angen i ni gefnogi eu hymdrechion. Rwy'n cynnig y dylai'r cymorth hwn gael ei gynllunio o amgylch egwyddor datblygu cynaliadwy, sydd wedi'i ymgorffori yn Neddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Dyma pam yr ydym ni wedi mabwysiadu rheoli tir yn gynaliadwy yn amcan polisi yn ein cynigion.
Fy uchelgais gyffredinol yw bod â ffermydd cynaliadwy yn cynhyrchu nwyddau economaidd ac amgylcheddol mewn system gyfannol sy'n gwella lles ffermwyr, cymunedau a holl bobl Cymru. Mae rheoli tir yn gynaliadwy yn darparu fframwaith cadarn ar gyfer cymorth yn y dyfodol. Mae'n gosod cynhyrchu bwyd o ansawdd uchel ochr yn ochr â'r swyddogaeth y mae ein ffermwyr yn ei chyflawni wrth gynnal a gwella ein hamgylchedd naturiol a'n cymunedau gwledig. Mae'n adlewyrchu pwysigrwydd rheoli adnoddau naturiol yn gynaliadwy ac yn darparu cyfleoedd i fynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd ac i gynnal a gwella bioamrywiaeth. Mae mabwysiadu'r amcan hwn yn gam pwysig tuag at weithredu er mwyn cyflawni ein hymrwymiadau i genedlaethau'r presennol a'r dyfodol.
Er mwyn hwyluso'r broses o gyflawni'r amcan polisi hwn, rwy'n cynnig un cynllun ffermio cynaliadwy. Bydd un cynllun yn caniatáu i ni gefnogi ffermwyr i gynnig cyfleoedd economaidd ac amgylcheddol ar yr un pryd. Mae'n ein helpu i ganfod sefyllfaoedd pan fo pawb ar eu hennill—pethau sy'n dda ar gyfer cynhyrchu bwyd a'r amgylchedd. Mae'r cynllun yn cynnig talu ffermwyr am y canlyniadau amgylcheddol a'r canlyniadau eraill y maen nhw'n eu darparu na werthfawrogir gan y farchnad. Mae'n bosibl cynhyrchu'r canlyniadau hyn ar y cyd â chynhyrchu bwyd drwy ddefnyddio arferion ffermio priodol. Er enghraifft, ar ffermydd, mae rheoli maetholion yn effeithiol a thargedu defnydd gwrtaith yn lleihau'r llygryddion sy'n gollwng i'n hawyr a'n cyrsiau dŵr, a bydd hynny'n gwella ansawdd yr aer a'r dŵr. Gallwn dalu am y canlyniadau amgylcheddol hyn. Byddai talu am ganlyniadau amgylcheddol a gyflwynir drwy arferion ffermio priodol yn sicrhau bod gan bob math o fferm y potensial i ymuno â'r cynllun os ydyn nhw'n dymuno. Mae hyn yn hanfodol bwysig oherwydd mae'n bosibl y bydd llawer o ffermwyr yn dibynnu ar y cynllun newydd i wneud elw, yn union fel y maen nhw'n ei wneud â'r cynllun taliad sylfaenol presennol.
Bydd y taliadau hyn yn darparu llif incwm blynyddol ystyrlon a sefydlog i ffermwyr. Fodd bynnag, nid yw ffrwd incwm yn unig yn ddigon. Felly, mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu cynnig amrywiaeth o gymorth i fusnesau, gan gynnwys meithrin gallu a sgiliau busnes, buddsoddiad cyfalaf i wella cynaliadwyedd a throsglwyddo gwybodaeth. Bydd y pecyn cymorth hwn yn cynnal ac yn sicrhau y cyfraniad cymdeithasol pwysig y mae ffermwyr yn ei wneud i ffyniant cymunedau cefn gwlad drwy gadw ffermwyr ar y tir.
Mae hyn yn arbennig o berthnasol o ran ymateb i her y newid yn yr hinsawdd. Ar 29 Ebrill, fe wnes i ddatgan bod argyfwng hinsawdd yng Nghymru. Bydd newid yn yr hinsawdd yn effeithio arnom ni i gyd ac nid yw ffermio yng Nghymru yn wahanol yn hynny o beth. Mae'n hollbwysig ein bod yn mynd i'r afael â chanlyniadau newid yn yr hinsawdd os ydym ni'n mynd i allu trosglwyddo ein diwydiant ffermio ffyniannus yng Nghymru i genedlaethau'r dyfodol. Mae ffermwyr, coedwigwyr a rheolwyr tir eraill mewn sefyllfa unigryw i ymateb i'r argyfwng yn yr hinsawdd. Er enghraifft, mae priddoedd Cymru yn storio 410,000,000 tunnell o garbon. Mae angen inni gynnal y stoc hon a gweithio i'w datblygu ymhellach. Bwriad y cynigion yn yr ymgynghoriad yw gwobrwyo ffermwyr sy'n rheoli eu tir yn y ffordd bwysig hon.
Rwy'n edrych ymlaen at ymgysylltu â'r cyhoedd a rhanddeiliaid yn ystod y misoedd nesaf, yn enwedig yn y broses arfaethedig o gynllunio ar y cyd. Mae cynllunio ar y cyd yn gyfle i archwilio agweddau mwy ymarferol ar y cynllun arfaethedig. Bydd yn rhaid inni sicrhau bod y cynllun hwn yn hygyrch ac yn realistig i ffermwyr ei weithredu. Bydd eu barn nhw ar yr agweddau hyn yn hollbwysig. Caiff yr ymatebion i'r ddogfen ymgynghori a'r rhaglen gynllunio ar y cyd eu hystyried yn ofalus. Yna byddwn ni'n pennu ac yn nodi'r camau nesaf pan fyddwn wedi gallu ystyried yr holl ymatebion i'r ymgynghoriad yn llawn ac yng ngoleuni datblygiadau Brexit yn ystod y misoedd nesaf.
Rydym ni'n parhau i alw ar Lywodraeth y DU i ddarparu rhagor o eglurder ar lefel y cyllid amaethyddol a ddychwelir i Gymru ar ôl Brexit. Mae Gweinidogion Cymru yn glir na ddylai gadael yr UE olygu unrhyw leihad yn yr arian sy'n dychwelyd i Gymru. Pab gaiff yr arian ei ddychwelyd, byddwn yn sicrhau bod arian yn cael ei gyfeirio at ffermio, coedwigaeth a chymorth arall i reoli tir, ac na chaiff ei wario mewn mannau eraill.
Mae gwneud y polisi rheoli tir newydd yn realiti ymarferol wrth i'r DU adael y polisi amaethyddol cyffredin yn cynnig her, ond mae'n her sy'n wirioneddol werth ei chyflawni. Rydym ni'n cyflawni'r broses ymgynghori a dylunio yn araf ac yn ofalus, ac yn cynnwys cynifer o ffermwyr a rhanddeiliaid ehangach ag sy'n bosibl. Bydd hyn yn sicrhau bod gennym ni'r wybodaeth a'r ddealltwriaeth orau sydd ar gael i wireddu ein cynigion ar gyfer datblygu cynaliadwy ym maes amaethyddiaeth.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Thank you, Minister, for your statement. I've said to you before and I'll repeat it again, I believe that you have one of the most exciting opportunities in Government to actually genuinely shape a policy that historically has been shaped some distance from these shores over the last 45 to 50 years. Irrespective of what people think about Brexit—and I appreciate there have been many heated debates in this Chamber—as the First Minister said in responding to my question this afternoon, for the first time there will be the ability for Welsh Government Ministers to direct the support and policy in this particular area and across the rural economy, and that's something that has to be welcomed.
I also welcome—. I'll go to the end of your statement, if I may, where I'll start. I do welcome the assertion from your good self—and I can appreciate the Member for Mid and West Wales chuntering away from a sedentary position, offering commentary as much as she wants—but I do note in the statement that you give the reassurance that any moneys that will come forward will stay in the rural affairs department and be directed at forestry, agriculture and other initiatives to support the rural economy. I think that's a really important assertion to make here because there have been concerns that, potentially, some of this money could go into other projects, and I appreciate not from the Government bench, but certainly from other commentators in this particular area. So, I think that's a very important assertion that has been given.
But then I move on into the statement where it says that the implementation of any of these policies needs to be 'realistic for farmers to implement'. I notice that in the statement it doesn't talk of what we've seen in the explanatory documents about bespoke plans for each and every farm. I do wonder how logistically you're going to be able to achieve that. I have to declare an interest: it's in the register of Members' interests that I'm a farmer myself and I have some experience of the Tir Gofal scheme and the Glastir scheme. These types of schemes are very complicated, take a huge amount of time to develop, and the mapping exercises and all the other pieces of information that have to be collected to create that very personal plan for that particular business are hugely time-consuming and bureaucratic. So, I'd be grateful if you could highlight in your response to me how you see that actually being implemented in (a) the time frame you've got, and (b) in the very bespoke way that you refer to in the explanatory documentation that you've released with this statement today. Because obviously that is a massive exercise that needs to be undertaken.
Moving on into what you've done now by bringing the two streams that you originally proposed in 'Brexit and our land' and moving it into the one stream of support. Obviously what's happened historically under the common agricultural policy is you've had the direct support for agriculture and you've had the RDP—two separate streams. I'd be grateful to understand—because you touch on it in your statement about developing capacity for skills, developing other business models to support the rural economy—if it is not to be envisaged that there will be a similar RDP-type project, how exactly are you going to make moneys available in a one-size-fits-all project, which again could in one breath be simplified but in another breath be hugely complicated as well if it's trying to be captured by one overarching scheme? I think that a more detailed explanation of how that might happen would be appreciated.
I really do welcome the focus on quality food and food production. We have a very good story to tell here in Wales and, obviously, the original consultation didn't really spend much time talking about what the productivity of the industry might be. I think that's a welcome change in tone that has been brought forward.
What we've found in the environment committee is the danger or the vulnerability of the tenanted sector, and I do think that any scheme that comes forward does need to obviously reflect on the tenanted sector here in Wales. A third of land in Wales is under the tenanted regime, and it is important that it is actually the person who's delivering the public goods that receives that money, I would suggest. There are many clever surveyors out there and many clever agents out there who will, no doubt, find one way or another of developing a scheme around this. But I do hope that the Minister can give us some comfort in the formation of her schemes that her department and her officials are looking at making sure that the principle has to be that the person delivering the public goods element will be the recipient of the support from the Welsh Government.
The modelling and impact assessment that you talk about in here is welcome, but it would be good to try and get an understanding of the time frame that you're working to, given the very tight time frame that we're talking of. As I understand it, little or no modelling to date has been done on many of these proposals, and I know, again, if I refer to my experience on the environment committee that has looked at this, that has been an area of concern that we have looked at.
At the start of the statement, you talk about the contribution of farmers, foresters and other land managers. I'd be grateful to understand who you're referring to when you talk of 'other land managers' because they are ultimately going to be eligible, I assume, for support under this. At the moment, there's about 16,000 or 17,000 recipients under the common agricultural policy. Potentially, if we do not get an eligibility criteria into this scheme, evidence that we have taken points to the fact that you could potentially have as much as 40,000 to 45,000 recipients under the scheme. Just logistically, that's going to be a huge management exercise, just introducing all those new recipients. But also, whatever quantum of money that is made available will be spread that much thinner and maybe not achieve the goals, aims and aspirations that you're looking to achieve.
I think it's really important that we look at this as a positive journey that ultimately can reduce and rectify some of the issues that we've had under the common agricultural policy. If implemented correctly—and, as I said, the tone has changed in this statement, to reflect the importance of food production, productivity and skills, and the vital role that agriculture and farmers play in developing the rural economy—then, we can have a successful outcome. And I do welcome the change in tone in the statement and the accompanying notes that have come with it.
Diolch, Gweinidog, am eich datganiad. Rwyf wedi dweud wrthych o'r blaen ac fe wnaf i ei ailadrodd eto, rwy'n credu bod gennych chi un o'r cyfleoedd mwyaf cyffrous yn y Llywodraeth i lunio polisi sydd, yn hanesyddol, wedi cael ei lunio gryn bellter o'r glannau hyn yn ystod y 45 i 50 o flynyddoedd diwethaf. Ni waeth beth yw barn pobl am Brexit—ac rwy'n gwerthfawrogi bod llawer o ddadleuon chwyrn wedi bod yn y Siambr hon—fel y dywedodd y Prif Weinidog wrth ymateb i fy nghwestiwn y prynhawn yma, am y tro cyntaf bydd yn bosibl i Weinidogion Llywodraeth Cymru gyfarwyddo'r gefnogaeth a'r polisi yn y maes penodol hwn a ledled yr economi wledig, ac mae hynny'n rhywbeth y dylid ei groesawu.
Rwyf i hefyd yn croesawu—. Af i at ddiwedd eich datganiad, os caf i, lle y byddaf i'n dechrau. Rwy'n croesawu'r honiad gennych—a gallaf werthfawrogi'r Aelod dros Ganolbarth a Gorllewin Cymru yn mwmian ar ei heistedd, gan gynnig sylwebaeth yn ôl ei dymuniad—ond rwy'n nodi yn y datganiad eich bod yn rhoi sicrwydd y bydd unrhyw arian a ddaw yn aros yn yr adran materion gwledig ac yn cael ei gyfeirio at goedwigaeth, amaethyddiaeth a mentrau eraill i gefnogi'r economi wledig. Rwy'n credu bod hynny'n honiad pwysig iawn i'w wneud yma oherwydd y bu pryderon y gallai peth o'r arian hwn, o bosibl, fynd at brosiectau eraill, ac rwy'n gwerthfawrogi, nid gan fainc y Llywodraeth, ond yn sicr gan sylwebyddion eraill yn y maes penodol hwn. Felly, rwy'n credu bod yr honiad hwnnw a roddwyd yn un pwysig iawn.
Ond wedyn, symudaf ymlaen at y datganiad lle mae'n dweud bod angen i'r broses o gyflawni unrhyw un o'r polisïau hyn fod yn 'realistig i ffermwyr eu gweithredu'. Rwy'n sylwi nad yw'r datganiad yn sôn am yr hyn yr ydym ni wedi'i weld yn y dogfennau esboniadol am gynlluniau pwrpasol ar gyfer pob fferm unigol. Tybed sut, yn logistaidd, yr ydych chi'n mynd i allu cyflawni hynny. Mae'n rhaid i mi ddatgan buddiant: mae wedi'i nodi yng nghofrestr buddiannau'r Aelodau fy mod i'n ffermwr fy hun ac mae gen i rywfaint o brofiad o'r cynllun Tir Gofal a'r cynllun Glastir. Mae'r mathau hyn o gynlluniau yn gymhleth iawn, yn cymryd llawer iawn o amser i'w datblygu, ac mae'r ymarferion mapio a'r holl ddarnau eraill o wybodaeth y mae'n rhaid eu casglu er mwyn creu'r cynllun personol iawn hwnnw ar gyfer y busnes penodol hwnnw yn cymryd llawer o amser ac yn fiwrocrataidd. Felly, byddwn i'n ddiolchgar pe gallech chi amlygu yn eich ymateb i mi sut yr ydych chi'n gweld hynny'n cael ei roi ar waith yn (a) yr amserlen sydd gennych chi, a (b) yn y ffordd bwrpasol iawn yr ydych yn cyfeirio ati yn y dogfennau esboniadol yr ydych chi wedi'u cyhoeddi gyda'r datganiad hwn heddiw. Oherwydd, yn amlwg, mae hwnnw'n ymarfer enfawr y mae angen ei gyflawni.
Gan symud ymlaen at yr hyn yr ydych chi wedi'i wneud nawr drwy ddod â'r ddwy ffrwd a gynigiwyd gennych chi'n wreiddiol yn 'Brexit a'n tir' a'u newid i fod yn un ffrwd o gymorth. Yn amlwg, yr hyn sydd wedi digwydd yn hanesyddol o dan y polisi amaethyddol cyffredin yw eich bod chi wedi bod â'r gefnogaeth uniongyrchol i amaethyddiaeth ac rydych chi wedi bod â'r cynllun datblygu gwledig—dwy ffrwd ar wahân. Byddwn i'n ddiolchgar o gael deall—oherwydd yr ydych chi'n sôn yn fras amdano yn eich datganiad am ddatblygu gallu ar gyfer sgiliau, datblygu modelau busnes eraill i gefnogi'r economi wledig—os na ragwelir y bydd prosiect tebyg i'r cynllun datblygu gwledig, sut yn union ydych chi'n mynd i sicrhau bod arian ar gael mewn prosiect sy'n addas i bawb, a allai, eto, gael ei symleiddio ar y naill law ond ar y llaw arall a allai fod yn hynod gymhleth hefyd os yw'n ceisio cael ei gynnal gan un cynllun trosfwaol? Rwy'n credu y byddem yn gwerthfawrogi esboniad manylach o'r modd y gallai hynny ddigwydd.
Rwyf i wir yn croesawu'r pwyslais ar fwyd a chynhyrchu bwyd o safon. Mae gennym ni stori dda i'w hadrodd yma yng Nghymru ac, yn amlwg, nid oedd yr ymgynghoriad gwreiddiol wedi treulio llawer o amser yn sôn am gynhyrchiant posibl y diwydiant. Rwy'n credu bod hynny'n newid cywair i'w groesawu sydd wedi'i gyflwyno.
Yr hyn yr ydym ni wedi'i ganfod ym mhwyllgor yr amgylchedd yw perygl neu amlygiad i niwed y sector tenantiaid, ac rwy'n credu bod angen i unrhyw gynllun a gyflwynir adlewyrchu'r sector tenantiaid yma yng Nghymru yn glir. Mae traean o dir Cymru o dan y drefn denantiaid, ac mae'n bwysig mai'r person sy'n darparu'r nwyddau cyhoeddus sy'n cael yr arian hwnnw, byddwn i'n ei awgrymu. Ceir llawer o syrfewyr clyfar a llawer o asiantau clyfar a fydd, mae'n siŵr, yn dod o hyd i un ffordd neu'r llall o ddatblygu cynllun yn seiliedig ar hyn. Ond gobeithiaf y gall y Gweinidog roi rhywfaint o gysur inni wrth ffurfio ei chynlluniau bod ei hadran a'i swyddogion yn ystyried sicrhau mai'r egwyddor yw mai'r sawl sy'n darparu'r elfen nwyddau cyhoeddus fydd yn derbyn y gefnogaeth gan Lywodraeth Cymru.
Mae'r asesiad modelu ac effaith yr ydych yn sôn amdano yma i'w groesawu, ond byddai'n dda ceisio deall yr amserlen yr ydych chi'n gweithio iddi, o ystyried yr amserlen dynn iawn rydyn ni'n sôn amdani. Yn ôl yr hyn a ddeallaf i, ychydig iawn o fodelu, os o gwbl, a wnaed ar lawer o'r cynigion hyn, a gwn i eto, os cyfeiriaf at fy mhrofiad ar bwyllgor yr amgylchedd sydd wedi ystyried hyn, bod hwnnw wedi bod yn destun pryder yr ydym ni wedi'i ystyried.
Ar ddechrau'r datganiad, rydych chi'n sôn am gyfraniad ffermwyr, coedwigwyr a rheolwyr tir eraill. Byddwn i'n ddiolchgar o gael deall at bwy yr ydych chi'n cyfeirio wrth sôn am 'reolwyr tir eraill' oherwydd maen nhw yn y pen draw yn mynd i fod yn gymwys, rwy'n tybio, i gael cefnogaeth o dan hyn. Ar hyn o bryd, mae tua 16,000 neu 17,000 o dderbynyddion o dan y polisi amaethyddol cyffredin. Os na chawn ni feini prawf cymhwysedd yn y cynllun hwn, mae tystiolaeth yr ydym ni wedi'i chymryd yn awgrymu y gallech chi fod â chymaint â 40,000 i 45,000 o dderbynyddion o dan y cynllun. Yn logistaidd, mae hynny'n mynd i fod yn ymarfer rheoli enfawr, dim ond cyflwyno'r holl dderbynyddion newydd hynny. Ond hefyd, bydd pa bynnag gwantwm o arian a fydd ar gael yn cael ei daenu'n llawer teneuach ac efallai na fydd yn cyflawni'r nodau, yr amcanion a'r dyheadau yr ydych chi'n ceisio eu cyflawni.
Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn edrych ar y daith hon fel taith bositif a all, yn y pen draw, leihau a datrys rhai o'r problemau sydd wedi bod gennym o dan y polisi amaethyddol cyffredin. Os caiff ei weithredu'n gywir—ac, fel y dywedais i, mae'r cywair wedi newid yn y datganiad hwn, er mwyn adlewyrchu pwysigrwydd cynhyrchu bwyd, cynhyrchiant a sgiliau, a'r swyddogaeth hanfodol sydd gan amaethyddiaeth a ffermwyr wrth ddatblygu'r economi wledig—yna, fe allwn ni gael canlyniad llwyddiannus. Ac rwy'n croesawu'r newid yng nghywair y datganiad a'r nodiadau cysylltiedig sy'n cyd-fynd ag ef.
Thank you, Andrew R.T. Davies, for those questions and comments. I take your comments around the tone changing as welcoming that. I made it very clear last year, when we went out to consultation on 'Brexit and our land', that it was a meaningful consultation and that we would listen. We had over 12,000 responses—not all individual ones, but I certainly read many of the individual responses that came in—and food production was something that was right at the fore and that there should be this focus on food production. We did have food in the 'Brexit and our land' consultation; I don't think 'Health and harmony' had it at all. And, of course, I recognise that farmers are food producers. However, I think what's very different in 'Sustainable Farming and our Land' is the connection between food production and environmental outcomes, and I think it is very important that that's there.
You are right, it is an exciting time to be able to have a Welsh agricultural policy. As you know, I was a passionate remainer, so whilst it is an opportunity, I wish I wasn't having to do it. However, we have been very clear that any funding that comes from the UK Government—. And we expect them to keep their promise that we wouldn't lose a penny. So, at the moment, I get around €330 million, which lands in my budget and goes straight out to farmers and land managers within the common agricultural policy. So, whilst I heard you refer to what Joyce Watson said—. And she makes a very, very good point: ring fencing nothing doesn't give you very much. It's really, really important that we get some clarity. I've just signed a letter to the Parliamentary Under-Secretary of State in DEFRA—you know, we are trying to get clarity about the level of funding. As you know, I meet regularly with my UK counterparts, and we have asked for a Treasury Minister to be present at those meetings to gain some knowledge around what funding we are going to get. Unfortunately, to date, apart from one phone-in, we haven't been able to do that.
You referred to the bespoke plans and I absolutely take your knowledge of what you have to go through to be part of those schemes, so I think it's really important that we make it as simple as possible. I think one of the reasons that so many farmers voted to leave the European Union—what they tell me is it was because of the bureaucracy and the red tape around CAP. And I've said many times that if we make it more complex, we will have failed; it's really important that we don't do that. So, nothing's been decided in relation to that. The consultation and the co-designed proposals and the process that we will enter with, co-designing the scheme with farmers, because they're the ones who are going to have to work with them—it will allow us to design a scheme that will be streamlined for those participating. I want to ensure that any future proposals are practical and that they can be delivered. So, it's ambitious, and I think we should be ambitious, but I think also we have to be pragmatic.
We intend for all farmers to be able to implement actions to deliver outcomes appropriate to their farms, and it's really important that we do have those bespoke plans, because one size will not fit all. As far as I can see, every farm is different. Every farm that I visit is certainly different, so I think it is really important. And the farm sustainability review will provide the opportunity for the adviser and the farmer to work together to determine the most appropriate actions on each farm. I was asked, certainly by the media, how did I envisage that we would have enough people to go out and visit every farm in Wales. And we obviously have Rural Payments Wales, who have done some outstanding work in relation to payments and working with farmers, so we have got something to build on. So, while I do think it's ambitious, I think it's deliverable and the scheme will allow us to have the development of simple contracts tailored to the individual farmer and their business needs. You make a very important point that it has to be the active farmer that's rewarded, and clearly, if we want these environmental outcomes, having sustainability as the fundamental basis for this scheme, I think, will ensure that.
In relation to tenant farmers, I think tenant farmers are a particular group that I want to do more for. I think it's sometimes very difficult for them to be able to do what we ask them to do. I've certainly worked with many of the tenant farmers and the Tenant Farmers Association to make sure that that happens. We're obviously out to consultation at the moment, so that consultation will then feed into this. In relation to impact assessments, again, it will be an ongoing process as the proposals are worked up. We cannot do full impact assessments until we know the budget, so that's one of the reasons I am seeking clarity around the budgets, but there will be several impact assessments. There'll obviously be a Welsh language one, there'll be a rural-proofing one and there will be ones around economic well-being. And we'll also look at the impact on our natural resources, and that includes biodiversity and heritage.
Diolch, Andrew R.T. Davies, am y cwestiynau a'r sylwadau hynny. Rwy'n nodi eich sylwadau ynghylch bod y cywair yn newid i'w groesawu. Fe wnes i hyn yn glir iawn y llynedd, pan aethom ni i ymgynghoriad ar 'Brexit a'n tir', ei fod yn ymgynghoriad ystyrlon ac y byddem ni'n gwrando. Daeth dros 12,000 o ymatebion i law—nid oedd pob un yn ymateb unigol, ond rwy'n sicr wedi darllen llawer o'r ymatebion unigol a ddaeth i law—ac roedd cynhyrchu bwyd yn rhywbeth a oedd yn amlwg ac y dylid bod pwyslais ar gynhyrchu bwyd. Roedd bwyd yn rhan o'r ymgynghoriad 'Brexit a'n tir'; nid wyf yn credu bod 'Health and harmony' yn ei gynnwys o gwbl. Ac wrth gwrs, rwy'n cydnabod bod ffermwyr yn gynhyrchwyr bwyd. Fodd bynnag, rwy'n credu mai'r hyn sy'n wahanol iawn yn 'Ffermio Cynaliadwy a'n tir' yw'r cysylltiad rhwng cynhyrchu bwyd a chanlyniadau amgylcheddol, a chredaf ei bod yn bwysig iawn bod hynny yno.
Rydych chi'n iawn, mae'n adeg gyffrous i allu bod â pholisi amaethyddol i Gymru. Fel y gwyddoch chi, roeddwn i'n teimlo'n angerddol dros aros, felly er bod hwn yn gyfle, byddai'n well gen i beidio â gorfod gwneud hynny. Fodd bynnag, rydym ni wedi bod yn glir iawn bod unrhyw gyllid sy'n dod gan Lywodraeth y DU—. Ac rydym ni'n disgwyl iddyn nhw gadw eu haddewid na fyddem ni'n colli ceiniog. Felly, ar hyn o bryd, rwy'n cael tua €330 miliwn sy'n glanio yn fy nghyllideb ac sy'n mynd yn uniongyrchol at ffermwyr a rheolwyr tir o fewn y polisi amaethyddol cyffredin. Felly, er imi eich clywed chi'n cyfeirio at yr hyn a ddywedodd gan Joyce Watson—. Ac mae hi'n gwneud pwynt da iawn, iawn: nid yw neilltuo dim byd yn rhoi rhyw lawer i chi. Mae'n wirioneddol bwysig ein bod ni'n cael rhywfaint o eglurder. Rwyf newydd lofnodi llythyr i'r Is-Ysgrifennydd Gwladol Seneddol yn DEFRA—wyddoch chi, rydym ni'n ceisio cael eglurder ynghylch lefel y cyllid. Fel y gwyddoch chi, rwy'n cyfarfod yn rheolaidd â fy nghymheiriaid yn y DU, ac rydym ni wedi gofyn i Weinidog o'r Trysorlys fod yn bresennol yn y cyfarfodydd hynny i gael rhywfaint o wybodaeth am yr arian yr ydym ni'n mynd i'w gael. Yn anffodus, hyd yma, ar wahân i un sgwrs ar y ffôn, nid ydym ni wedi gallu gwneud hynny.
Fe wnaethoch chi gyfeirio at y cynlluniau pwrpasol ac rwy'n derbyn yn llwyr eich gwybodaeth chi o'r hyn y mae'n rhaid i chi ei gyflawni i fod yn rhan o'r cynlluniau hynny, felly rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod ni'n ei gwneud hi mor syml â phosibl. Credaf mai un o'r rhesymau pam y pleidleisiodd gymaint o ffermwyr dros adael yr Undeb Ewropeaidd—yr hyn y maen nhw'n yn ei ddweud wrthyf i yw mai'r fiwrocratiaeth a oedd yn ymwneud â'r PAC oedd y rheswm. Ac rwyf i wedi dweud sawl gwaith os byddwn ni'n ei wneud yn fwy cymhleth, byddwn ni wedi methu; mae'n bwysig iawn nad ydym ni'n gwneud hynny. Felly, nid oes unrhyw beth wedi'i benderfynu o ran â hynny. Mae'r ymgynghoriad a'r cynigion a fydd yn cael eu cynllunio ar y cyd a'r broses y byddwn ni'n ei dilyn, gan gyd-gynllunio'r cynllun gyda ffermwyr, oherwydd gyda nhw y bydd yn rhaid i ni weithio—bydd yn caniatáu inni gynllunio cynllun a fydd wedi cael ei symleiddio ar gyfer y cyfranogwyr. Rwyf i eisiau sicrhau bod unrhyw gynigion yn y dyfodol yn ymarferol ac y bydd modd eu cyflawni. Felly, mae'n uchelgeisiol, ac rwy'n credu y dylem ni fod yn uchelgeisiol, ond rwyf hefyd o'r farn bod yn rhaid i ni fod yn bragmatig.
Rydym ni'n bwriadu i bob ffermwr allu rhoi camau gweithredu ar waith i sicrhau canlyniadau sy'n briodol i'w ffermydd, ac mae'n bwysig iawn bod gennym ni'r cynlluniau pwrpasol hynny, oherwydd nid yw'r un peth yn addas i bawb. Hyd y gwelaf i, mae pob fferm yn wahanol. Mae pob fferm yr wyf wedi'i hymweld â hi yn sicr yn wahanol, felly rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn. A bydd yr adolygiad o gynaliadwyedd ffermydd yn rhoi cyfle i'r cynghorydd a'r ffermwr gydweithio i benderfynu ar y camau gweithredu mwyaf priodol ar bob fferm. Gofynnwyd i mi, yn sicr gan y cyfryngau, sut yr oeddwn i'n rhagweld y byddai gennym ni ddigon o bobl i fynd i ymweld â phob fferm yng Nghymru. Ac yn amlwg, mae gennym ni Taliadau Gwledig Cymru, sydd wedi gwneud gwaith rhagorol yng nghyswllt taliadau a gweithio gyda ffermwyr, felly mae gennym rywbeth i'w ddatblygu. Felly, er fy mod i o'r farn ei fod yn uchelgeisiol, rwyf hefyd o'r farn ei fod yn gyraeddadwy ac y bydd y cynllun yn caniatáu i ni ddatblygu contractau syml wedi'u teilwra i'r ffermwr unigol a'i anghenion busnes. Rydych chi'n gwneud pwynt pwysig iawn ei bod yn angenrheidiol mai'r ffermwyr gweithredol sy'n cael eu gwobrwyo, ac yn amlwg, os ydym ni eisiau cael y canlyniadau amgylcheddol hyn, bydd bod â chynaliadwyedd fel sail sylfaenol i'r cynllun hwn, yn fy marn i, yn sicrhau hynny.
O ran y ffermwyr tenant, rwy'n credu bod y ffermwyr sy'n denantiaid yn grŵp penodol yr wyf i'n awyddus i wneud rhagor drosto. Credaf ei bod weithiau'n anodd iawn iddyn nhw allu gwneud yr hyn yr ydym ni'n gofyn iddyn nhw ei wneud. Rwyf i yn sicr wedi gweithio gyda llawer o ffermwyr tenant a'r Gymdeithas Ffermwyr Tenant i sicrhau bod hynny'n digwydd. Yn amlwg, rydym ni'n ymgynghori ar hyn o bryd, felly bydd yr ymgynghori'n cyfrannu at hyn. O ran asesiadau effaith, unwaith eto, bydd yn broses barhaus wrth i'r cynigion gael eu llunio. Ni allwn ni wneud asesiadau effaith llawn nes y byddwn ni'n gwybod beth yw'r gyllideb, felly dyna un rheswm pam yr wyf i'n ceisio eglurder ynghylch y cyllidebau, ond bydd yna nifer o asesiadau effaith. Mae'n amlwg y bydd yna un ar y Gymraeg, fe fydd un ar ddiogelu cefn gwlad ac fe fydd rhai ar les economaidd. A byddwn ni hefyd yn ystyried yr effaith ar ein hadnoddau naturiol, ac mae hynny'n cynnwys bioamrywiaeth a threftadaeth.
Gaf i, ar y dechrau, gydnabod a diolch i'r Gweinidog bod y datganiad yma yn digwydd heddiw? Oherwydd, wrth gwrs, doedd hi ddim yn fwriad gan y Llywodraeth i wneud datganiad llafar yn ôl y datganiad busnes a gafodd ei gyhoeddi. Ond mi wnes i ofyn—gofynnwch a chwi a gewch—a dwi yn ddiolchgar ichi fod y datganiad yma yn digwydd, oherwydd, wrth gwrs, dyma yw un o'r materion mwyaf allweddol y mae'r Llywodraeth yma yn eu hwynebu ac yn eu cynnig o safbwynt dyfodol y sector amaethyddol a rheolaeth tir.
Mae yna newid tôn, ond does yna ddim newid cyfeiriad o safbwynt ble mae'r Llywodraeth yn mynd ar hyn. Dwi'n dal i rannu consérn y sector na fydd o leiaf elfen o daliad sylfaenol ar gael i ffermwyr Cymru, yn yr un modd ag y bydd yna i brif gystadleuwyr Cymru yn Ewrop, yn yr Alban, Gogledd Iwerddon ac yn blaen. Dwi wedi gwneud y pwynt yma sawl gwaith. Mae angen sicrwydd, mae angen sefydlogrwydd ar y cyfnod pan rydym ni yn wynebu rhai o'r heriau mwyaf wynebodd y sector am genedlaethau yn sgil Brexit, a dwi'n teimlo y byddai edrych i fabwysiadu dynesiad rhywle fel yr Alban yn llawer gwell ar y foment yma. Ond dyna ni. Mi wnawn ni ymateb i'r hyn ŷch chi wedi ei gyhoeddi, ac mi edrychaf i ymlaen at fod yn rhan o'r broses honno, gorau y medraf i.
May I at the outset thank the Minister for making this statement today? Because it wasn’t the Government’s intention to make an oral statement, according to the business statement published. But I did request this—ask and you shall receive—and I am grateful to you for making this statement today, because this, of course, is one of the key issues that this Government will face in terms of the future of the agricultural sector and land management.
There is a change of tone, but there is no change of direction, of course, in terms of the Government’s direction of travel here. I still share the concern of the sector that there won’t be at least an element of a basic payment available to Welsh farmers, as there will be, of course, for Wales’s main competitors across Europe, Scotland, Northern Ireland and so on and so forth. I have made this point on a number of occasions. We need assurance, we need stability during this period when we are facing some of the greatest challenges that the sector has faced for many generations as a result of Brexit, and I do feel that looking to adopt an approach similar to Scotland would be far better at this particular time. But there we are. We will respond to what you’ve announced, and I look forward to being part of that process and doing the best I can with it.
So, there is a change in tone, certainly, here, but there's not fundamentally a change in direction. I think it's fair to say that the Government has been stung into a more conciliatory note following the response to the 'Brexit and our land' consultation. It's good to see references to collaboration and co-design in your most recent publication, it's just unfortunate, maybe, that the focus wasn't there from day one. It's also good to see you focus firmly now on rewarding active farmers, as we've already heard, and that tenant farmers will have access to this scheme. It's also welcome to see positive references to a cap on payments and on tapering payments as well, and recognising, of course, economies of scale that would, hopefully, benefit smaller farms in Wales.
Now, I pressed you two or three weeks ago on how you thought that you could actually introduce such far-reaching proposals without a clue in terms of what Brexit is going to give us and what the post-Brexit environment is going to look like in terms of our trading relationships—not only with international markets, but, of course, within the UK, potentially, as well—access to markets, whether we're subject to tariffs and, of course, what level of funding is going to be available to us. I think there is a huge irony that your consultation finishes on the day before Brexit, which is the day that everything changes, potentially. I don't want to suggest that we're wasting our time here, but if the goalposts are moving, then if you've consulted on a specific set of proposals, then it may be that we need to revisit some of that.
So, it's good that you've actually taken that on board to an extent here, because, as you say, you're not consulting on a specific timescale, because you want to see what happens in terms of Brexit. You're not consulting in terms of transition arrangements, because, obviously, you need to understand what's happening with Brexit and, particularly, on the level of payments that might be available, because, obviously, you need to see what kind of funding is available post Brexit. Well, if it's relevant to all of those, then surely it's relevant to the wider scope, as well, of this consultation.
You touched earlier on on the modelling and the impact assessments that the Government is looking to carry out. Can you confirm whether any of that work is going to start before Brexit? Because if it does, then, again, the whole thing changes and the set of circumstances might be totally different after Brexit, particularly in the economic sense that you've touched on in your previous response. So, surely a more meaningful modelling exercise would take into account the lie of the land post Brexit in terms of the economy and other factors that are influencing the future of the sector here.
Now, I am concerned, and I share concerns that have been expressed around the Government's capacity to deliver on these proposals. I know you recognise that, although I'm not hearing exactly how you're going to deal with that. To visit all farms, to discuss, agree and deliver complex scheme contracts is going to be hugely resource intensive. So, I want to understand where that resource is coming from, because you said yourself last week you have no idea how much funding you're going to get, even if you're going to get any money at all. I think Boris Johnson has added to that concern recently when he actually said that he thinks that he could probably spend some of it himself. So, there are big, big questions, and you still seem to be intent on ploughing this furrow.
Now, the statement that you've issued today commits that funding returned to Wales is not spent elsewhere, and I think that's a positive statement, clearly. But I'm just interested—if there is a shortfall, then can you today commit that the Welsh Government will make up that shortfall? I ask because the Government did exactly that last week, when it comes to the public sector pensions cost, where the UK Government actually fell short in what was provided by it, and that was made up from reserves by the Welsh Government. So, I'd be interested to know whether that principle would be the same for Welsh farmers as well.
Just another point as well—it's something I raised with you in your previous statement today, and it's a principle that you accepted there—would you commit to publishing what percentage of responses to this proposed consultation come from Wales, so that we can be clear that this is the expressed opinion of the people of Wales, and not others who wish maybe to influence this process.
Felly, mae newid yn y naws, yma, yn sicr ond yn y bôn does dim newid cyfeiriad. Rwy'n credu ei bod yn deg i ddweud bod y Llywodraeth wedi cael ei gwthio i sefyllfa fwy cymodlon yn dilyn yr ymateb i ymgynghoriad 'Brexit a'n tir'. Mae'n dda gweld cyfeiriadau at gydweithio a chyd-gynllunio yn eich cyhoeddiad diweddaraf, ond mae'n anffodus, efallai, nad oedd y pwyslais yno o'r diwrnod cyntaf un. Mae hefyd yn braf eich gweld chi'n canolbwyntio nawr ar wobrwyo ffermwyr gweithgar, fel yr ydym wedi ei glywed eisoes, ac y bydd y cynllun hwn ar gael i ffermwyr tenant. Mae hefyd yn braf gweld cyfeiriadau cadarnhaol at y cap ar daliadau a thapro taliadau hefyd, a chydnabod, wrth gwrs, arbedion maint a fyddai, gobeithio, o fudd i ffermydd llai yng Nghymru.
Nawr, pwysais arnoch chi ddwy neu dair wythnos yn ôl i ddweud sut yr oeddech chi'n credu y gallech chi gyflwyno cynigion mor bellgyrhaeddol heb unrhyw syniad o ran yr hyn y bydd Brexit yn ei roi i ni a beth fydd yr amgylchedd ar ôl Brexit o ran ein cysylltiadau masnachu—nid yn unig gyda marchnadoedd rhyngwladol ond, wrth gwrs, o fewn y DU, o bosibl, hefyd—mynediad i farchnadoedd, a ydym yn ddibynnol ar dariffau ac, wrth gwrs, faint o arian fydd ar gael i ni. Rwy'n credu ei bod yn eironig iawn bod eich ymgynghoriad yn gorffen ddiwrnod cyn Brexit, sef y diwrnod y bydd popeth yn newid, o bosibl. Dydw i ddim eisiau awgrymu ein bod ni'n gwastraffu ein hamser yma, ond os yw'r amodau'n newid, yna os ydych chi wedi ymgynghori ar gyfres benodol o gynigion, efallai bod angen i ni ailedrych ar rywfaint o'r rheiny.
Felly, mae'n dda eich bod chi wedi ystyried hynny i raddau yma, oherwydd, oherwydd, fel yr ydych yn ei ddweud, dydych chi ddim yn ymgynghori ar amserlen benodol, oherwydd eich bod chi eisiau gweld beth fydd yn digwydd o ran Brexit. Dydych chi ddim yn ymgynghori o ran trefniadau pontio, oherwydd, yn amlwg, mae angen ichi ddeall yr hyn sy'n digwydd gyda Brexit ac, yn arbennig, o ran lefel y taliadau a allai fod ar gael, oherwydd, yn amlwg, mae angen ichi weld pa fath o gyllid sydd ar gael ar ôl Brexit. Hynny yw, os yw'n berthnasol i'r rheiny i gyd, yna siawns nad yw'n berthnasol i gwmpas ehangach yr ymgynghoriad hwn, hefyd.
Gwnaethoch chi sôn yn gynharach am y modelu a'r asesiadau effaith y mae'r Llywodraeth yn bwriadu eu cynnal. A allwch chi gadarnhau a oes rhywfaint o'r gwaith hwnnw'n mynd i ddechrau cyn Brexit? Oherwydd os bydd, yna, unwaith eto, mae'r holl beth yn newid a gallai'r amgylchiadau fod yn gwbl wahanol ar ôl Brexit, yn enwedig yn yr ystyr economaidd y cyfeirioch chi ato yn eich ymateb blaenorol. Felly, does bosib na fyddai ymarfer modelu mwy ystyrlon yn ystyried sut y saif pethau ar ôl Brexit o ran yr economi a ffactorau eraill sy'n dylanwadu ar ddyfodol y sector yma.
Nawr, rwy'n pryderu, ac rwy'n rhannu'r pryderon sydd wedi eu mynegi ynglŷn â gallu'r Llywodraeth i gyflawni'r cynigion hyn. Rwy'n gwybod eich bod chi'n cydnabod hynny, er nad wyf yn gwybod sut yn union yr ydych chi'n mynd i'r afael â hynny. Mae ymweld â phob fferm, i drafod, i gytuno a chyflawni contractau cynlluniau cymhleth yn mynd i gymryd llawer o adnoddau. Felly, rwyf eisiau deall o ble y daw'r adnodd hwnnw, oherwydd fe wnaethoch chi ddweud eich hun yr wythnos ddiwethaf nad oes syniad gennych chi o ran faint o gyllid y byddwch yn ei gael, os byddwch chi'n cael unrhyw arian o gwbl, hyd yn oed. Rwy'n credu bod Boris Johnson wedi ychwanegu at y pryder hwnnw'n ddiweddar pan ddywedodd ei fod yn credu y gallai o bosib wario rhywfaint ohono ei hun. Felly, mae cwestiynau mawr iawn ac mae'n ymddangos eich bod chi'n dal yn benderfynol o dorri'r gŵys hon.
Nawr, mae'r datganiad yr ydych chi wedi'i gyhoeddi heddiw yn ymrwymo nad yw'r cyllid sy'n dychwelyd i Gymru yn cael ei wario mewn mannau eraill, ac rwy'n credu ei fod yn ddatganiad cadarnhaol, yn amlwg. Ond rwy'n awyddus i wybod—os bydd diffyg arian, yna a wnewch chi addo heddiw y bydd Llywodraeth Cymru yn gwneud iawn am y diffyg hwnnw? Rwy'n gofyn oherwydd gwnaeth y Llywodraeth hynny yr wythnos ddiwethaf, o ran cost pensiynau'r sector cyhoeddus, pan oedd Llywodraeth y DU yn ddiffygiol o ran yr hyn a ddarparwyd ganddi, a daeth yr arian o gronfa wrth gefn Llywodraeth Cymru. Felly, byddai diddordeb gennyf wybod a fyddai'r egwyddor honno yr un peth ar gyfer ffermwyr Cymru hefyd.
Un pwynt arall hefyd—mae'n rhywbeth a godais yn eich datganiad blaenorol heddiw, ac mae'n egwyddor y gwnaethoch chi ei derbyn—a wnewch chi ymrwymo i gyhoeddi pa ganran o ymatebion i'r ymgynghoriad arfaethedig hwn a ddaw o Gymru, fel y gallwn ni fod yn glir mai dyma'r farn a gaiff ei mynegi gan bobl Cymru, ac nid eraill sydd o bosib yn dymuno dylanwadu ar y broses hon.
Diolch, Llyr. I have to take issue with you on a couple of points. You say I've been stung into changing direction or changing tone. If we have a consultation, any consultation I've ever run as a Minister in whatever portfolio—it must be meaningful. If I didn't listen, you would complain. If I do listen, you say I have been stung into it. You can't have it both ways. [Interruption.] Well, 'a change of tone' I think was the phrase that you used, and I absolutely commit to this consultation being meaningful too. It's 16 weeks: again, a long consultation over the summer.
You also complained, I think, about the time frame and the fact that it finishes on 30 October. For those Members who were in the Chamber when you thought that I was going to postpone this consultation by two weeks, they will have heard your outrage then. So, again, you can't have it both ways. We cannot sit back and wait for Brexit to happen around us. Whatever form it takes—if, indeed, as you say, we do leave—we have to be prepared. So, this is the reason why—. I did commit to going out to consultation at this time probably several months ago, and I believe that it’s the right time to do that.
Around some of your specific points, again, another issue that I really don't grasp with you is around the basic payment scheme. We accept that it has not protected farmers in the way that—. You only have to look at volatility, for instance, and the weather last year, when we had a drought. Certainly, the basic payment scheme would not help us with the climate emergency, and I know how committed you are to working towards reversing the damage that's been done to our climate. So, I'm quite surprised that you take that tone around the basic payment scheme.
What this scheme will provide is a stable income—a multi-year stable income. You asked me whether we would start looking at impact assessments before 30 October. I think that we need to take it slowly, so probably not. However, what I will start to do before 30 October is look at the co-design and what form that co-design will take. Last year, you may remember—and you may have attended one yourself—officials worked very closely with farmers, but it was more of a question and answer session. It won't be like that following this consultation. It's going to be much more about workshops and perhaps officials going out to farms and working with farmers. Farmers have to work with these schemes and we have to make sure that they are at the fore when we co-deign. So, co-design probably is a different word, as you say, in this consultation, but I think it's very important that we do that.
Capacity is a concern; I'm not pretending that it isn't. However, I am assured that we will be able to do this. It will take time, but I think we do have a little—. One thing that the Brexit uncertainty has done is given us a little bit more time, and I'm determined to take it slowly. Not every farmer will want to be part of this scheme, just like not every farmer is part of the basic payment scheme now. I would like every farmer to be visited anyway, but I'm not sure that farmers will want that. But it's so refreshing to go out to farms and see the amount of environmental outcomes that they're already producing and not being rewarded for. I was on a farm yesterday, where the farmer told me very proudly that the field that I was standing in—he'd had it assessed, and there were between 90 and 100 tonnes of carbon stored per hectare on his farm. He's not being rewarded for that at the moment, so I think it's really important that we do reward that.
I certainly can't commit to Welsh Government filling any gap of funding. What I will commit to is to continue to press the UK Government to ensure we do not lose a penny, as we were promised, if we left the European Union. I'm very happy to look at that percentage of responses, because I think this would be a very interesting consultation to have a look at that.
Diolch, Llyr. Mae'n rhaid imi anghytuno â chi ar un neu ddau o bwyntiau. Rydych chi'n dweud fy mod i wedi cael fy ngwthio i newid cyfeiriad neu newid naws. Os cawn ni ymgynghoriad, unrhyw ymgynghoriad yr wyf i erioed wedi ei gynnal yn Weinidog ym mha bynnag bortffolio—mae'n rhaid iddo fod yn ystyrlon. Petawn i ddim yn gwrando, byddech chi'n cwyno. Os ydw i'n gwrando, rydych chi'n dweud fy mod i wedi fy ngwthio i wneud hynny. Allwch chi ddim ei chael hi bob ffordd. [Torri ar draws.] Wel, 'newid naws' yw'r ymadrodd a ddefnyddioch chi rwy'n credu, ac rwy'n ymrwymo'n llwyr i sicrhau bod yr ymgynghoriad hwn yn ystyrlon hefyd. Mae'n 16 o wythnosau: unwaith eto, ymgynghoriad hir dros yr haf.
Gwnaethoch chi hefyd gwyno, rwy'n credu, am yr amserlen a'r ffaith ei bod yn gorffen ar 30 Hydref. I'r Aelodau hynny a oedd yn y Siambr pan oeddech chi'n credu fy mod i'n bwriadu gohirio'r ymgynghoriad hwn am bythefnos, byddan nhw wedi clywed eich dicter bryd hynny. Felly, unwaith eto, ni allwch ei chael hi bob ffordd. Ni allwn eistedd yn ôl ac aros i Brexit ddigwydd o'n cwmpas. Ym mha bynnag ffurf—os, yn wir, fel yr ydych yn ei ddweud, y byddwn yn gadael—mae'n rhaid inni fod yn barod. Felly, dyma'r rheswm pam—. Ymrwymais i fynd allan i ymgynghori o bosib yr adeg hon rai misoedd yn ôl, ac rwy'n credu mai dyma'r amser iawn i wneud hyn.
Ynglŷn â rhai o'ch pwyntiau penodol, unwaith eto, mater arall nad wyf i wir yn ei ddeall yw ynghylch y cynllun y taliad sylfaenol. Rydym yn derbyn nad yw wedi amddiffyn ffermwyr yn y modd—.Nid oes rhaid ichi edrych ond ar yr ansefydlogrwydd, er enghraifft, a'r tywydd y llynedd, pan gawsom ni sychder. Yn sicr, ni fyddai cynllun y taliad sylfaenol yn ein helpu ni gyda'r argyfwng hinsawdd, ac rwy'n gwybod pa mor ymrwymedig yr ydych chi i weithio tuag at wrthdroi'r difrod sydd wedi'i wneud i'n hinsawdd. Felly, rwy'n synnu braidd eich bod chi'n ymagweddu yn y fath fodd o gwmpas cynllun y taliad sylfaenol.
Yr hyn y bydd y cynllun hwn yn ei gynnig yw incwm sefydlog—incwm sefydlog am fwy na blwyddyn. Fe wnaethoch chi ofyn i mi a fyddem ni'n dechrau edrych ar yr asesiadau effaith cyn 30 Hydref. Rwy'n credu bod angen inni gymryd ein hamser i wneud hyn, felly yn fwy na thebyg, na fyddwn. Fodd bynnag, yr hyn y byddaf yn dechrau ei wneud cyn 30 Hydref yw edrych ar y cyd-gynllunio a sut y bydd y cyd-gynllunio'n datblygu. Y llynedd, efallai eich bod chi'n cofio—ac efallai yr aethoch chi i un eich hun—gweithiodd swyddogion yn agos iawn gyda ffermwyr, ond roedd yn fwy o sesiwn holi ac ateb. Bydd yn wahanol yn dilyn yr ymgynghoriad hwn. Mae'n mynd i ymwneud yn fwy o lawer â gweithdai ac efallai y bydd swyddogion yn ymweld â ffermydd ac yn gweithio gyda ffermwyr. Mae'n rhaid i'r ffermwyr gydweithio â'r cynlluniau hyn ac mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr eu bod ar y blaen pan fyddwn yn cydlunio. Felly, mae cydlunio yn air gwahanol, mae'n debyg, fel yr ydych chi'n ei ddweud, yn yr ymgynghoriad hwn, ond rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gwneud hynny.
Mae capasiti yn destun pryder; nid wyf yn cymryd arnaf nad yw'n destun pryder. Fodd bynnag, rwyf wedi cael sicrwydd y byddwn yn gallu gwneud hyn. Bydd yn cymryd amser, ond rwy'n credu bod gennym ychydig—. Un peth y mae ansicrwydd Brexit wedi'i wneud yw rhoi ychydig mwy o amser i ni, ac rwy'n benderfynol o beidio â brysio. Ni fydd pob ffermwr eisiau bod yn rhan o'r cynllun hwn, fel nad yw pob ffermwr yn rhan o gynllun y taliad sylfaenol nawr. Hoffwn i bob ffermwr gael ymweliad beth bynnag, ond dydw i ddim yn siŵr y bydd ffermwyr eisiau hynny. Ond mae hi mor braf ymweld â ffermydd a gweld faint o ganlyniadau amgylcheddol maen nhw'n eu cynhyrchu'n barod nad ydyn nhw'n cael tâl amdanyn nhw. Roeddwn ar fferm ddoe, lle y dywedodd y ffermwr wrthyf yn falch iawn fod y cae yr oeddwn yn sefyll ynddo—ei fod wedi cael asesiad arno, a bod rhwng 90 a 100 o dunelli o garbon wedi'u storio fesul hectar ar ei fferm. Nid yw'n cael ei dalu am hynny ar hyn o bryd, felly rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn cynnig tâl am hynny.
Yn sicr, ni allaf ymrwymo y bydd Llywodraeth Cymru yn llenwi unrhyw fwlch o ran cyllid. Yr hyn y byddaf yn ymrwymo iddo yw parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i sicrhau nad ydym yn colli ceiniog, fel yr addawyd inni, petaem ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd. Rwy'n fodlon iawn i edrych ar y ganran honno o ymatebion, oherwydd rwy'n credu y byddai hwn yn ymgynghoriad diddorol iawn i gael golwg arno.
I welcome the statement today, and clearly I won't be in agreement with everything everybody has said, but I am in agreement with your statement. I'm really pleased that we're now valuing, within this statement, the environment, which the market currently doesn't. I think there's a whole job that can be done here, and I want to make it clear that there is no doubt that the farmers and the producers at the moment do produce good-quality goods, whether that's food or other items, on their farms. And that is promoted through organisations like Hybu Cig Cymru, for example, and I think if we're moving into a new scheme, there's a real opportunity not to just talk about promoting quality goods, but about promoting quality land-managed goods. Because I think there's a whole conversation that's changing now. People do want to know about provenance and we're very good at that, that's clear, but they also want to know not just where the food has come from, but they want to know how it's been grown. They're quite interested in the impact of those goods and services that they're buying on the climate, so I think we need a whole change of conversation around that. That would be a really, really good news story for Welsh farmers, because it isn't the case necessarily that that's not happening already. But we need to change the way that we sell that, and I think in order to do that, bringing people along with us is obviously critically important. That's where I agree with everybody here, and you clearly have recognised that in this statement.
But I think, whilst we bring along the people who are already engaged in farming or land management, it's also an opportunity to have discussions more widely and recognise expertise that currently might not be in the room, and might help guide people to the future in the way that that is going to be needed. Because there's no doubting climate change, although some have tried. We do have very heavy rainfall at the moment, and we are having long spells of drought. That in turn will mean that we'll have to deliver those goods in a completely different way. That very heavy rainfall is washing away and eroding the soil. It's also washing away all the pollutants, and you mentioned that in here, and I'm really pleased to see that. But if we look at those long spells of drought that we're currently experiencing, and very warm periods, should we not be looking at the opportunity to grow something differently that might not have grown here before, and maybe investing in some of those schemes?
I think we need to be, and you are, forward-thinking here. We can look at the possibilities of what can work, might work, and also we're going to have to learn what won't work. But that's always been the case in farming, and I want to promote here—because I'm going to—Caerhys organic farm in Pembrokeshire, because it led the way very early on when others weren't, and it diversified instead of—. The only way it could have survived was increasing the number of cows that it had on the land. It decided not to, and went organic instead. So, I think there are some really good examples of where things have worked, but the biggest threat to all of this, and I will repeat it, is Westminster. We've heard some very worrying statements about money grabbing today. And that's previous EU money that came here and belonged to Wales. I'm sure you've had conversations, and I'm sure you'll have them again, but we cannot have a situation where we have all the money centralised in Westminster, and Westminster dictate to us in Wales what we can do because they've hung on to the purse strings. Thank you.
Rwy'n croesawu'r datganiad heddiw, ac yn amlwg ni fyddaf yn cytuno â phopeth y mae pawb wedi'i ddweud, ond rwyf yn cytuno â'ch datganiad. Rwy'n falch iawn ein bod ni bellach yn gwerthfawrogi'r amgylchedd yn y datganiad hwn, sy'n rhywbeth nad yw'r farchnad yn ei wneud. Rwy'n credu bod gwaith mawr y gellir ei wneud yma, ac rwyf eisiau ei gwneud yn glir nad oes amheuaeth bod y ffermwyr a'r cynhyrchwyr ar hyn o bryd yn cynhyrchu nwyddau o ansawdd da, boed yn fwyd neu'n eitemau eraill, ar eu ffermydd. A chaiff hynny ei hyrwyddo drwy sefydliadau fel Hybu Cig Cymru, er enghraifft, ac rwy'n credu os ydym ni'n symud tuag at gynllun newydd, mae cyfle gwirioneddol i sôn am hyrwyddo nwyddau o safon a reolir gan dir, nid hyrwyddo nwyddau o safon yn unig. Oherwydd rwy'n credu bod sgwrs gyfan yn newid nawr. Mae pobl eisiau gwybod am darddiad eu bwyd ac rydym ni'n dda iawn am wneud hynny, mae'n amlwg, ond maen nhw hefyd eisiau gwybod nid yn unig o ble mae'r bwyd wedi dod, ond maen nhw eisiau gwybod sut cafodd ei dyfu. Mae ganddyn nhw gryn ddiddordeb yn effaith y nwyddau a'r gwasanaethau hynny y maen nhw'n eu prynu ar yr hinsawdd, felly rwy'n credu bod angen i ni newid y sgwrs ynghylch hynny'n gyfan gwbl. Byddai honno'n stori newyddion wirioneddol dda i ffermwyr Cymru, oherwydd nid yw o reidrwydd yn wir nad yw hynny'n digwydd yn barod. Ond mae angen i ni newid y ffordd yr ydym ni'n gwerthu hynny, ac er mwyn gwneud hynny, rwy'n credu bod dod â phobl gyda ni yn hollbwysig, yn amlwg. Dyna ble yr wyf i'n cytuno â phawb yma, ac mae'n amlwg eich bod chi wedi cydnabod hynny yn y datganiad hwn.
Ond rwy'n credu, wrth i ni ddod â'r bobl sydd eisoes yn ymwneud â ffermio neu reoli tir gyda ni, mae hefyd yn gyfle i gael trafodaethau ehangach a chydnabod arbenigedd nad yw ar hyn o bryd ar gael, ac a allai gynorthwyo wrth arwain pobl i'r dyfodol yn y ffordd y bydd angen gwneud hynny. Oherwydd ni ellir gwadu newid yn yr hinsawdd, er bod rhai wedi ceisio gwneud hynny. Rydym yn cael glaw trwm iawn ar hyn o bryd, ac rydym yn cael cyfnodau hir o sychder. Bydd hynny, yn ei dro, yn golygu y byddwn ni'n gorfod cyflenwi'r nwyddau hynny mewn ffordd gwbl wahanol. Mae glaw trwm iawn yn cael gwared ar y pridd ac yn ei erydu. Mae hefyd yn cael gwared ar lygryddion, a gwnaethoch chi sôn am hynny yma, ac rwy'n falch iawn o weld hynny. Ond os yr ydym yn edrych ar y cyfnodau hir hynny o sychder yr ydym yn ei gael ar hyn o bryd, a chyfnodau cynnes iawn, oni ddylem ni fod yn edrych ar y cyfle i dyfu rhywbeth gwahanol nad yw efallai wedi tyfu yma o'r blaen, ac efallai buddsoddi mewn rhai o'r cynlluniau hynny?
Rwy'n credu bod angen i ni fod, fel yr ydych chi, yn flaengar yma. Gallwn ni edrych ar y posibiliadau a all weithio, a allai weithio, a bydd yn rhaid i ni ddysgu am yr hyn na fydd yn gweithio hefyd. Ond mae hynny wedi bod yn wir ym myd ffermio erioed, ac rwyf eisiau hyrwyddo yma—oherwydd rwy'n mynd i—fferm organig Caerhys yn sir Benfro, oherwydd arweiniodd y ffordd yn gynnar iawn pan nad oedd eraill yn gwneud, ac arallgyfeiriodd yn lle—. Yr unig ffordd y gallai fod wedi goroesi oedd cynyddu nifer y buchod a oedd ganddi ar y tir. Penderfynodd beidio, ac yn hytrach, trodd yn fferm organig. Felly, rwy'n credu bod rhai enghreifftiau da iawn o ran ble mae pethau wedi gweithio, ond y bygythiad mwyaf i hyn i gyd, ac rwy'n ei ailadrodd, yw San Steffan. Rydym wedi clywed rhai datganiadau pryderus iawn am arian yn cael ei gipio heddiw. Arian blaenorol yr UE a ddaeth yma ac sy'n eiddo i Gymru ydoedd. Rwy'n siŵr eich bod chi wedi cael sgyrsiau, ac rwy'n siŵr y byddwch yn eu cael nhw eto, ond ni allwn gael sefyllfa lle mae'r arian i gyda wedi'i ganoli yn San Steffan, ac mae San Steffan yn dweud wrthym ni yng Nghymru beth y cawn ni ei wneud oherwydd mai nhw sy'n rheoli sut y mae'r arian yn cael ei wario. Diolch.
I'll start with that last point that Joyce Watson made. I have made it time and time and time and time again, and I mentioned in an earlier answer—we want a Treasury Minister at our quadrilaterals. We get it with the Department for Business, Energy and Industrial Strategy quadrilaterals in relation to the energy part of my portfolio, so I don’t see why we can’t do it with the agriculture, fisheries and environment side as well. So, it’s really important we get that clarity. I mentioned I’ve written again to—this is actually going to Robert Goodwill, who chaired the last quadrilateral meeting. We need that assurance because, as I say, ring-fencing zero doesn’t give us very much. And we were promised we would not lose a penny if we left the European Union, and they have to hold good to that promise.
I think you make some very important points about sustainable land management and why we are doing that. It is an internationally recognised concept, and it reflects the use of our land in such a way that the needs of the current generation are balanced with the needs of future generations. And I have to say, farmers absolutely get that. They’re always talking about their future generations and the need to protect the land. And the farm I was on yesterday had the most amazing landscape. People come to Wales for that landscape, and they also come for the food as well. And you make a very important point about provenance—people are much more interested in where their food has come from and how it’s grown. So, the farmer was telling me yesterday that his lambs eat a lot of clover with their grass, and that makes for much better tasting meat. So, clearly, already thinking about all these things. But a lot of the public goods he is providing, he’s not being rewarded for, and it’s really important we get those environmental outcomes and he gets that reward.
We have put food much more to the fore in this consultation and food production in a sustainable way. I was asked by one of the unions, who thinks food is a public good—it’s not, it’s got a market, and it’s not right on the taxpayer that we pay for something that does have a market. But it is right that we reward for things for which there is no market, including the air quality, the water quality, the soil quality, the nutrient management that we’ve referred to in this statement.
Fe ddechreuaf gyda'r pwynt olaf hwnnw a wnaeth Joyce Watson. Rwyf wedi'i wneud dro ar ôl tro ar ôl tro, a soniais mewn ateb cynharach—rydym ni eisiau bod Gweinidog o'r Trysorlys yn ein cyfarfodydd pedair ochrog. Dyna sy'n digwydd yng nghyfarfodydd pedair ochrog yr Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol yn gysylltiedig a rhan ynni fy mhortffolio, felly nid wyf yn gweld pam nad ydym ni'n gallu gwneud hyn gyda'r ochr amaethyddiaeth, pysgodfeydd a'r amgylchedd hefyd. Felly, mae'n bwysig iawn ein bod yn cael yr eglurder hwnnw. Soniais i fy mod i wedi ysgrifennu eto—mae hwn mewn gwirionedd yn mynd at Robert Goodwill, a gadeiriodd y cyfarfod pedair ochrog diwethaf. Mae angen y sicrwydd hwnnw arnom ni oherwydd, fel rwy'n dweud, nid yw neilltuo dim byd yn rhoi rhyw llawer iawn inni. A chawsom ni addewid na fyddem ni'n colli ceiniog petaem ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd, ac mae'n rhaid iddyn nhw ddal yn gadarn at yr addewid hwnnw.
Rwy'n credu eich bod yn gwneud pwyntiau pwysig iawn ynghylch rheoli tir yn gynaliadwy a pham yr ydym ni'n gwneud hynny. Mae'n gysyniad sy'n cael ei gydnabod yn rhyngwladol, ac mae'n adlewyrchu defnyddio'n tir mewn ffordd sy'n sicrhau bod anghenion y genhedlaeth bresennol yn cael eu cydbwyso ag anghenion cenedlaethau'r dyfodol. Ac mae'n rhaid i mi ddweud, mae ffermwyr yn deall hynny'n iawn. Maen nhw bob amser yn siarad am genedlaethau'r dyfodol a'r angen i ddiogelu'r tir. Ac roedd gan y fferm yr oeddwn i arni ddoe y dirwedd fwyaf anhygoel. Mae pobl yn dod i Gymru ar gyfer y dirwedd honno, ac maen nhw'n dod hefyd am y bwyd. Ac rydych chi'n gwneud pwynt pwysig iawn ynglŷn â tharddiad—mae gan bobl lawer mwy o ddiddordeb mewn gwybod o le mae eu bwyd wedi dod a sut y mae'n cael ei dyfu. Felly, roedd y ffermwr yn dweud wrthyf i ddoe fod ei ŵyn yn bwyta llawer o feillion gyda'u glaswellt, ac mae hynny'n gwneud i'r cig flasu'n llawer gwell. Felly, yn amlwg, eisoes yn meddwl am yr holl bethau hyn. Ond nid yw'n cael ei wobrwyo am lawer o'r nwyddau cyhoeddus y mae'n eu darparu, ac mae'n bwysig iawn ein bod ni'n sicrhau'r canlyniadau amgylcheddol hynny a'i fod ef yn cael ei wobrwyo.
Rydym ni wedi rhoi mwy o bwyslais ar fwyd a chynhyrchu bwyd mewn modd cynaliadwy yn yr ymgynghoriad hwn. Gofynnodd un o'r undebau imi, sy'n credu bod bwyd yn nwydd cyhoeddus—nid yw, mae ganddo farchnad, ac nid yw'n deg i'r trethdalwr ein bod ni'n talu am rywbeth sydd â marchnad. Ond mae'n iawn ein bod yn gwobrwyo pethau nad oes marchnad ar eu cyfer, gan gynnwys ansawdd yr aer, ansawdd y dŵr, ansawdd y pridd, y gwaith rheoli maethynnau yr ydym ni wedi cyfeirio ato yn y datganiad hwn.
The curlew is now considered the most pressing bird conservation priority in the UK, and the relevance of this to your statement will become evident. The 'State of birds in Wales 2018' partnership report shows that losses of curlew have been more acute than in the rest of the UK, with more than three quarters of the Welsh curlew population disappearing over the last 25 years and no hint of this trend levelling out. And Gylfinir Cymru, the curlew Wales partnership, has heard that agri-environment schemes for the curlew, although operating for 40 years, clearly haven’t worked for this species.
Yesterday, I attended the curlew summit at No. 10 Downing Street, alongside: Lewis Macdonald MSP—one of your Labour colleagues—species champion for the curlew in the Scottish Parliament; Jake Berry MP, species champion for the curlew in Westminster; and the lead specialist adviser for ornithology in Natural Resources Wales—you may have been aware he attended. We heard that sufficient resource will be required to advise, encourage and assist groups of farmers to come together to deliver, monitor and champion curlew and biodiversity across landscapes, and that there’s a need to understand the multiple and multispecies benefits from an ecosystem resilience and a cultural and natural heritage perspective that can be delivered through curlew conservation action.
So, how do you respond to the following relevant points to your statement made at this large round-table and cross-party meeting: that we’re at a critical time for the curlew, and perhaps have only 15 years left; that we should all be involved in co-designing a scheme with tests and trials; that we need a needs-based mechanism for farm payments; a smart-based and measurable approach; and that we need co-ordination of actions working at scale and together including statutory agencies and across the UK? And I emphasise the critical importance that the Welsh and Scottish Governments be invited to become involved fully at the first moment that DEFRA or an UK agency is brought into this.
And I conclude by quoting environmentalist and Curlew Moon author Mary Colwell, who was present, who said, 'It's so shocking that Wales may truly have only 15 years left of the haunting call of the curlew—heartbreaking.' It is heartbreaking. We can do something about it, but it isn't only about the curlew, it's about the farm support plans that follow and the multiple both food production and species benefits that can follow. How would you respond to those points made?
Bellach, ystyrir mai'r gylfinir yw'r flaenoriaeth bwysicaf o ran gwarchod adar yn y DU, a bydd perthnasedd hyn i'ch datganiad yn dod yn amlwg. Mae'r adroddiad partneriaeth 'Sefyllfa adar yng Nghymru 2018' yn dangos bod nifer y gylfinirod a gollwyd wedi bod yn fwy difrifol nag yng ngweddill y DU, ac mae mwy na thri chwarter poblogaeth y gylfinir wedi diflannu yn ystod y 25 mlynedd diwethaf, ac nid oes unrhyw awgrym bod y duedd hon yn sefydlogi. Ac mae Gylfinir Cymru, partneriaeth y gylfinir yng Nghymru, wedi clywed bod cynlluniau amaeth-amgylcheddol ar gyfer y gylfinir, er eu bod wedi bod ar waith am 40 o flynyddoedd, yn amlwg, heb weithio ar gyfer y rhywogaeth hon.
Ddoe, roeddwn yn uwchgynhadledd y gylfinir yn Rhif 10 Stryd Downing, ynghyd â: Lewis Macdonald ASA—un o'ch cyd-Aelodau Llafur—hyrwyddwr rhywogaeth ar gyfer y gylfinir yn Senedd yr Alban; Jake Berry AS, hyrwyddwr rhywogaeth ar gyfer y gylfinir yn San Steffan; a'r cynghorydd arbenigol arweiniol ar gyfer adareg yn Cyfoeth Naturiol Cymru—efallai eich bod yn ymwybodol ei fod yn bresennol. Clywsom y bydd angen digon o adnoddau i gynghori, annog a chynorthwyo grwpiau o ffermwyr i ddod at ei gilydd i gyflawni, monitro a hyrwyddo'r gylfinir a bioamrywiaeth ar draws tirweddau, a bod angen deall y manteision lluosog ac aml-rywogaeth sy'n deillio o gryfder ecosystemau a safbwynt treftadaeth ddiwylliannol a naturiol y mae'n bosibl eu cyflawni drwy gamau i ddiogelu'r gylfinir.
Felly, sut ydych chi'n ymateb i'r pwyntiau perthnasol canlynol i'ch datganiad a wnaed yn y cyfarfod bord gron a thrawsbleidiol mawr hwn: ein bod mewn cyfnod tyngedfennol i'r gylfinir, ac efallai bod gennym ni ond 15 mlynedd ar ôl; y dylem ni i gyd fod yn rhan o'r gwaith o gyd-gynllunio cynllun gyda phrofion a threialon; bod angen dull yn seiliedig ar anghenion ar gyfer taliadau i ffermwyr; dull gweithredu yn seiliedig ar ddull clyfar a mesuradwy; a bod angen cydgysylltu camau gweithredu gan weithio ar raddfa fawr a gyda'n gilydd gan gynnwys asiantaethau statudol a hynny ledled y DU? Ac rwy'n pwysleisio ei bod yn hanfodol bwysig bod Llywodraethau Cymru a'r Alban yn cael eu gwahodd i gymryd rhan lawn ar yr eiliad gyntaf y daw DEFRA neu Asiantaeth y DU yn rhan o hyn.
A dof i ben drwy ddyfynnu geiriau'r amgylcheddwraig ac awdures Curlew Moon, Mary Colwell, a oedd yn bresennol, a ddywedodd, 'It's so shocking that Wales may truly have only 15 years left of the haunting call of the curlew—heartbreaking.' Mae yn dorcalonnus. Gallwn ni wneud rhywbeth yn ei gylch, ond nid yw'n ymwneud â'r gylfinir yn unig, mae'n ymwneud â'r cynlluniau cymorth i ffermwyr sy'n dilyn a'r llu o fuddion o ran cynhyrchu bwyd a rhywogaethau a all ddilyn. Sut y byddech chi'n ymateb i'r pwyntiau hynny a gafodd eu gwneud?
Thank you, Mark Isherwood. I was aware of the summit to which you referred. I wasn't aware you were attending, but I was certainly aware of it. I think probably what would be the best way forward—. Obviously, farmers—. I've been on several farms where—I can't think of the curlew, but different breeds of birds—they are doing a great deal of work to make sure that they don't go out of existence. I can think of a couple of farms, particularly in the Snowdonia national park, in relation to different types of bird. So, I think maybe it would be good to put forward a response to the consultation. I'm sure you will get some farmers who would come together as a group to do that, because I'm sure that—if you say it's 15 years, that's a curlew crisis by any other words. I'd be very happy to also have a discussion with you outside of the Chamber around that. I'm not quite sure how it fits into the consultation, but I would certainly look at any response and whether it could be viewed as an environmental outcome. I'm sure it can. We haven't designed the scheme yet. As I say, that's part of the meaningful consultation. So, I'm very happy to look at that.
Diolch ichi, Mark Isherwood. Roeddwn yn ymwybodol o'r uwchgynhadledd y cyfeiriasoch ati. Doeddwn i ddim yn ymwybodol eich bod yn bresennol, ond roeddwn i'n sicr yn ymwybodol ohoni. Rwy'n credu, mae'n debyg mai'r ffordd orau ymlaen fyddai—. Yn amlwg, ffermwyr—. Rwyf wedi bod ar sawl fferm lle—alla i ddim meddwl am y gylfinir, ond gwahanol fridiau o adar—maen nhw'n gwneud llawer o waith i wneud yn siŵr nad ydyn nhw'n mynd allan o fodolaeth. Gallaf feddwl am un neu ddwy fferm, yn enwedig ym Mharc Cenedlaethol Eryri, o ran gwahanol fathau o adar. Felly, efallai y byddai'n dda i gyflwyno ymateb i'r ymgynghoriad. Rwy'n siŵr y cewch chi rai ffermwyr a fyddai'n dod at ei gilydd fel grŵp i wneud hynny, oherwydd rwy'n siŵr—os ydych yn dweud ei bod yn 15 mlynedd, byddai hynny'n argyfwng o ran y gylfinir mewn unrhyw iaith. Byddwn yn hapus iawn i gael trafodaeth gyda chi y tu allan i'r Siambr ynglŷn â hynny hefyd. Dydw i ddim yn hollol siŵr sut mae'n cyd-fynd â'r ymgynghoriad, ond byddwn i'n sicr yn edrych ar unrhyw ymateb a pha un a ellid ei ystyried yn ganlyniad amgylcheddol. Rwy'n siŵr y gellid. Dydyn ni ddim wedi llunio'r cynllun eto. Fel y dywedaf, mae hynny'n rhan o'r ymgynghoriad ystyrlon. Felly, rwy'n fodlon edrych ar hynny.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r Rheoliadau Gwrthrychau Rhagnodedig ar gyfer Rhoi Twll mewn Rhan Bersonol o'r Corff (Cymru) 2019, a dwi'n galw ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i wneud y cynnig—Vaughan Gething.
The next item, therefore, is the Prescribed Objects for Intimate Piercing (Wales) Regulations 2019, and I call on the Minister for Health and Social Services to move the motion—Vaughan Gething.
Cynnig NDM7114 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Gwrthrychau Rhagnodedig ar gyfer Rhoi Twll mewn Rhan Bersonol o’r Corff (Cymru) 2019 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn drafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 18 Mehefin 2019.
Motion NDM7114 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales; in accordance with Standing Order 27.5
1. Approves that the draft The Prescribed Objects for Intimate Piercing (Wales) Regulations 2019 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 18 June 2019.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Presiding Officer, I'm happy to move the motion in front of us. Part 5 of the Public Health (Wales) Act 2017 regulates body piercings that can be performed on certain intimate body parts of a child, which is known as intimate piercing. Since 1 February 2018, it has been a criminal offence for a person in Wales to perform, or make arrangements to perform, an intimate piercing on any person aged under 18 years old, except where performed in the course of a medical procedure. This prohibition captures all intimate piercing procedures involving jewellery.
The regulations presented here today in this motion will bring within the scope of the criminal offence in Part 5 of the Act an intimate piercing involving any object that is not jewellery. The effect of these regulations will be to prohibit intimate piercings involving any object, whether jewellery or not. Extending the scope of the offence to capture intimate piercings using any object is necessary to fully protect children from intimate piercing procedures. The health risks of piercing with non-jewellery objects could, depending on the object, be more severe than piercing with jewellery. Non-jewellery objects can vary in size, proportion and shape and this can make them more difficult to sterilise and increase the risk of infection.
The safety issues around young people being placed in potentially vulnerable situations whilst undergoing an intimate piercing procedure apply equally to piercings using jewellery or another object. A common approach to intimate piercings for jewellery and any object that is not jewellery will simplify the position for both practitioners and clients. If these regulations are approved, they will come into force on 1 August 2019.
Diolch, Llywydd, rwy'n fodlon cynnig y cynnig sydd ger ein bron. Mae rhan 5 o Ddeddf Iechyd y Cyhoedd (Cymru) 2017 yn rheoleiddio rhoi twll mewn rhannau personol arbennig o gorff plentyn a elwir yn dyllu personol. Ers 1 Chwefror 2018, mae'n drosedd i unigolyn yng Nghymru roi twll neu wneud trefniadau i roi twll mewn rhan bersonol o unrhyw unigolyn o dan 18 oed, oni bai ei fod yn digwydd fel rhan o weithdrefn feddygol. Mae'r gwaharddiad hwn yn cwmpasu pob gweithdrefn tyllu personol sy'n cynnwys gemwaith.
Bydd y Rheoliadau a gyflwynir yma heddiw yn y cynnig hwn yn dod â thyllu personol sy'n cynnwys unrhyw wrthrych nad yw'n emwaith o fewn cwmpas y drosedd yn rhan 5 o'r Ddeddf. Effaith y Rheoliadau hyn fydd gwahardd tyllu personol sy'n cynnwys unrhyw wrthrych, boed yn emwaith ai peidio. Mae angen ymestyn cwmpas y drosedd i gynnwys tyllu personol gan ddefnyddio unrhyw wrthrych i ddiogelu plant yn llawn rhag gweithdrefnau tyllu personol. Gallai'r risgiau i iechyd sy'n gysylltiedig â thyllu'r corff â gwrthrychau nad ydynt yn emwaith, yn dibynnu ar y gwrthrych, fod yn fwy difrifol na thyllu â gemwaith. Gall gwrthrychau nad ydynt yn emwaith amrywio o ran maint, cyfrannedd a ffurf a gall hyn eu gwneud yn fwy anodd eu sterileiddio gan gynyddu'r risg o haint.
Mae'r materion diogelwch ynghylch pobl ifanc yn cael eu rhoi mewn sefyllfaoedd a allai eu gwneud yn agored i niwed wrth gael gweithdrefn tyllu personol yr un mor berthnasol i dyllu drwy ddefnyddio gemwaith ag yw i dyllu drwy ddefnyddio gwrthrych arall. Bydd ymagwedd gyffredin tuag at dyllu personol ar gyfer gemwaith ac unrhyw wrthrych nad yw'n emwaith yn symleiddio'r sefyllfa i ymarferwyr a chleientiaid yn ddiwahân. Os cymeradwyir y rheoliadau hyn, byddant yn dod i rym ar 1 Awst 2019.
Does dim siaradwyr yn y ddadl yma. Felly, dwi'n cymryd dyw y Gweinidog ddim angen ymateb. Felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
I have no speakers on this item, and therefore I assume that the Minister doesn’t need to reply to the debate. Therefore, the proposal is to agree the motion. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Sy'n dod â ni at y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Ardrethu Annomestig (Rhestrau), a dwi'n galw ar y Gweinidog cyllid i wneud y cynnig yma—Rebecca Evans.
Which brings us to the legislative consent motion on the Non-Domestic Rating (Lists) Bill, and I call on the finance Minister to move the motion—Rebecca Evans.
Cynnig NDM7113 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai Senedd y DU ystyried y darpariaethau yn y Bil Ardrethu Annomestig (Rhestrau) i’r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Cynulliad Cenedlaethol Cymru.
Motion NDM7113 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 29.6 agrees that provisions in the Non-Domestic Rating (Lists) Bill in so far as they fall within the legislative competence of the National Assembly for Wales, should be considered by the UK Parliament.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
I welcome this opportunity to explain the background to this LCM. I'm grateful to the Economy, Infrastructure and Skills Committee for considering and reporting on the LCM within the tight timescales involved. The committee considers there is no impediment to the Assembly agreeing the LCM. The UK Government introduced the Non-Domestic Rating (Lists) Bill on 12 June to provide for a number of technical changes to the non-domestic rates system in both England and Wales. Following my predecessor's announcement in July last year, provisions in the Bill applying to Wales will bring forward the next non-domestic rates revaluation date from 2022 to 2021 and adjust the deadline for the submission of proposed lists from September to December in the preceding valuation year.
I believe these provisions fall within the legislative competence of the National Assembly for Wales. However, I am content that these provisions should be made in a Bill covering England and Wales, as this will ensure that the Valuation Office Agency conducts the revaluation at the same time and in a consistent way in both countries.
This is a short, technical Bill to effect a change that has the widespread support of businesses and other ratepayers. The Assembly has already approved an Order to bring forward the antecedent revaluation date, the reference date for the valuation assessments. I therefore move the motion and ask the Assembly to approve this legislative consent motion.
Croesawaf y cyfle hwn i egluro cefndir y Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol hwn. Rwy'n ddiolchgar i Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau am ystyried y Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol a chyflwyno adroddiad arno o fewn yr amserlenni tynn a oedd ynghlwm â hyn. Mae'r Pwyllgor o'r farn nad oes unrhyw beth i rwystro'r Cynulliad rhag cytuno ar y Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol. Cyflwynodd Llywodraeth y DU y Bil Ardrethu Annomestig (Rhestri) ar 12 Mehefin er mwyn ymdrin â nifer o newidiadau technegol i'r system ardrethi annomestig yng Nghymru a Lloegr. Yn dilyn cyhoeddiad fy rhagflaenydd ym mis Gorffennaf y llynedd, bydd darpariaethau yn y Bil sy'n berthnasol i Gymru yn dod â dyddiad yr ailbrisio ardrethi annomestig nesaf ymlaen o 2022 i 2021 ac yn addasu'r dyddiad cau ar gyfer cyflwyno rhestri arfaethedig o fis Medi i fis Rhagfyr yn y flwyddyn brisio flaenorol.
Rwy'n credu bod y darpariaethau hyn yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Cynulliad Cenedlaethol Cymru. Fodd bynnag, rwy'n fodlon i'r darpariaethau hyn gael eu gwneud mewn Bil sy'n cwmpasu Cymru a Lloegr, gan y bydd hyn yn sicrhau bod Asiantaeth y Swyddfa Brisio yn cynnal yr ailbrisiad ar yr un pryd ac mewn ffordd gyson yn y ddwy wlad.
Bil byr, technegol yw hwn i greu newid sy'n cael cefnogaeth eang busnesau a threthdalwyr eraill. Mae'r Cynulliad eisoes wedi cymeradwyo Gorchymyn i ddwyn ymlaen y dyddiad ailbrisio rhagflaenol, y dyddiad cyfeirio ar gyfer yr asesiadau prisio. Felly cynigiaf y cynnig a gofynnaf i'r Cynulliad gymeradwyo'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn.
Unwaith eto, does gyda fi ddim siaradwyr yn y ddadl yma chwaith, ac felly dwi'n cymryd dyw'r Gweinidog ddim angen ymateb. Y cwestiwn felly yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yna hefyd.
Again, there are no speakers under this item, and therefore I assume that the Minister doesn't need to reply. The proposal therefore is to agree the motion. Does any Member object? No. The motion is therefore agreed.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Yr eitem nesaf yw'r ddadl ar y gyllideb atodol gyntaf 2019-20. Galwaf ar y Gweinidog Cyllid i wneud y cynnig—Rebecca Evans.
The next item is a debate on the first supplementary budget 2019-20, and I call on the Minister for Finance to move the motion—Rebecca Evans.
Cynnig NDM7096 Rebecca Evans
Cynnig bod y Cynulliad, yn unol â Rheol Sefydlog 20.30, yn cymeradwyo'r Gyllideb Atodol Gyntaf ar gyfer y flwyddyn ariannol 2019-20 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ac a e-bostiwyd at Aelodau'r Cynulliad ddydd Mawrth 18 Mehefin 2019.
Motion NDM7096 Rebecca Evans
To propose that the Assembly, in accordance with Standing Order 20.30, approves the First Supplementary Budget for the financial year 2019-20 laid in the Table Office and emailed to Assembly Members on Tuesday 18 June 2019.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. I move the motion for the first supplementary budget. This is the first opportunity to amend budgetary plans for the current financial year, which were published and approved by the Assembly in January.
The first supplementary budget is often quite narrow in scope, and this year is no exception. It regularises a number of allocations from our reserves and transfers between portfolios. It includes adjustments to the overall level of resources available to Wales, reflecting transfers and consequentials received from the UK Government, and it reflects changes in annually managed expenditure forecasts in line with the latest details provided to HM Treasury. It nevertheless represents an important part of the budget and scrutiny process. I’d like to take this opportunity to thank the Finance Committee for its consideration of this budget and I’ll respond to the Chair on the committee’s report in due course.
In-year supplementary budgets build on the plans set out in the draft and final budget. However, supplementary budgets have a greater focus on the pressures and opportunities that arise in-year. Not all will have arisen as a result of the Welsh Government's strategic objectives, but may be things that require interventions that impact on the budget. Indeed, by far the largest allocation made in the supplementary budget of £241 million relates to meeting the additional costs of public sector pension schemes. The costs arose as a result of decisions taken by the UK Government that placed additional financial pressure on our already under-pressure public services from April 2019. On 7 March, I announced that additional funding would be provided to public sector organisations affected by the change. Since then, the UK Government has confirmed the level of funding it will provide is less than the costs that public sector organisations in Wales will have to meet. I have written jointly with the other devolved administrations to the Chief Secretary to the Treasury expressing our deep concerns that the proposed funding does not meet the full costs associated with the self-imposed changes by the UK Government. This is unacceptable and undermines the statement of funding policy and the principles for allocating funding within the UK.
This budget includes capital allocations of £85 million to provide confidence and certainty to businesses in Wales at a time when both are in short supply as a result of the UK Government's failure to put an end to Brexit uncertainty. It funds a range of projects that can be delivered quickly in-year, providing economic benefits that are aligned to our priorities, and can stimulate wider economic demand at a time when it's needed most. Fifty million pounds is to be invested in local government social housing programmes, delivering up to 650 homes across Wales, making a significant contribution to our key priority of increasing the supply of good-quality affordable housing across Wales. Twenty million pounds is allocated to support local authorities, with whom we will work closely to discuss the best use of funding to provide economic stimulus to the local areas. The remaining £15 million will support the economic action plan through the economic futures fund and the additional funding for transport.
£11.4 million is allocated for 2019-20 from the EU transition fund. Through the fund, the Welsh Government has supported interventions that add value and are in addition to UK Government's obligations, in line with our priorities identified in 'Securing Wales' Future', and will help us identify Welsh solutions to Welsh problems. The fund has been designed to help businesses, public and third sector organisations prepare for Brexit.
As a result of the changes in this supplementary budget, the revenue reserve stands at £178 million, with capital reserves at £100 million for general capital and £191 million for financial transaction capital. Over the coming months, I will, of course, carefully monitor our financial position and continue to explore with colleagues the case for in-year allocations from reserves. This will allow us to respond, where necessary, to possible further pressures on the budget and manage the carry forward of funding through the Wales reserve. Any further allocations from reserves this year will be reflected in the second supplementary budget.
I'd like to thank the Finance Committee once again for their scrutiny of this supplementary budget, and ask Members to support it.
Diolch, Llywydd. Cynigiaf y cynnig ar gyfer y gyllideb atodol gyntaf. Dyma'r cyfle cyntaf i ddiwygio cynlluniau cyllidebol ar gyfer y flwyddyn ariannol gyfredol, a gyhoeddwyd ac a gymeradwywyd gan y Cynulliad ym mis Ionawr.
Mae'r gyllideb atodol gyntaf yn aml yn eithaf cul ei chwmpas, ac nid yw eleni'n eithriad. Mae'n cysoni nifer o ddyraniadau o'n cronfeydd wrth gefn ac yn trosglwyddo rhwng portffolios. Mae'n cynnwys addasiadau i lefel gyffredinol yr adnoddau sydd ar gael i Gymru, gan adlewyrchu trosglwyddiadau a symiau canlyniadol a dderbyniwyd gan Lywodraeth y DU, ac mae'n adlewyrchu newidiadau mewn rhagolygon gwariant a reolir yn flynyddol yn unol â'r manylion diweddaraf a roddwyd i Drysorlys ei Mawrhydi. Er hynny, mae'n cynrychioli rhan bwysig o'r gyllideb a'r broses graffu. Hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i ddiolch i'r Pwyllgor Cyllid am ei ystyriaeth o'r gyllideb hon a byddaf yn ymateb i'r Cadeirydd ar adroddiad y Pwyllgor maes o law.
Mae cyllidebau atodol yn ystod y flwyddyn yn datblygu'r cynlluniau a nodwyd yn y gyllideb ddrafft a'r gyllideb derfynol. Fodd bynnag, mae cyllidebau atodol yn canolbwyntio mwy ar y pwysau a'r cyfleoedd sy'n codi yn ystod y flwyddyn. Ni fydd pob un wedi codi o ganlyniad i amcanion strategol Llywodraeth Cymru, ond gallant fod yn bethau sy'n gofyn am ymyriadau sy'n effeithio ar y gyllideb. Yn wir, mae'r dyraniad mwyaf o bell ffordd a wnaed yn y gyllideb atodol o £241 miliwn yn ymwneud â chwrdd â chostau ychwanegol cynlluniau pensiwn y sector cyhoeddus. Ymddangosodd y costau o ganlyniad i benderfyniadau a wnaed gan Lywodraeth y DU a roddodd bwysau ariannol ychwanegol ar ein gwasanaethau cyhoeddus sydd dan bwysau eisoes o fis Ebrill 2019. Ar 7 Mawrth, cyhoeddais y byddai arian ychwanegol yn cael ei ddarparu i sefydliadau yn y sector cyhoeddus y byddai'r newid yn effeithio arnynt. Ers hynny, mae Llywodraeth y DU wedi cadarnhau y bydd lefel y cyllid y bydd yn ei ddarparu yn llai na'r costau y bydd yn rhaid i sefydliadau sector cyhoeddus yng Nghymru eu talu. Rwyf wedi ysgrifennu ynghyd â'r gweinyddiaethau datganoledig eraill, at Brif Ysgrifennydd y Trysorlys yn mynegi ein pryderon dwys nad yw'r cyllid arfaethedig yn talu'r holl gostau sy'n gysylltiedig â'r newidiadau y mae Llywodraeth y DU yn eu gosod ar eu cyfer eu hunain. Mae hyn yn annerbyniol ac mae'n tanseilio'r datganiad o bolisi ariannu a'r egwyddorion ar gyfer dyrannu cyllid yn y DU.
Mae'r gyllideb hon yn cynnwys dyraniadau cyfalaf o £85 miliwn i roi hyder a sicrwydd i fusnesau yng Nghymru ar adeg pan fo'r ddau yn brin o ganlyniad i fethiant Llywodraeth y DU i roi terfyn ar ansicrwydd ynghylch Brexit. Mae'n ariannu ystod o brosiectau y gellir eu darparu'n gyflym yn ystod y flwyddyn, gan ddarparu manteision economaidd sy'n cyd-fynd â'n blaenoriaethau, a gall ysgogi galw economaidd ehangach ar adeg pan fo'i angen fwyaf. Caiff 50 miliwn o bunnau eu buddsoddi mewn rhaglenni tai cymdeithasol llywodraeth leol, gan ddarparu hyd at 650 o gartrefi ledled Cymru a gwneud cyfraniad sylweddol at ein blaenoriaeth allweddol o gynyddu'r cyflenwad o dai fforddiadwy o ansawdd da ledled Cymru. Dyrennir 20 miliwn o bunnau i gefnogi awdurdodau lleol, a byddwn yn cydweithio'n agos â nhw i drafod y defnydd gorau o arian i roi hwb economaidd i'r ardaloedd lleol. Bydd y £15 miliwn sy'n weddill yn cefnogi'r cynllun gweithredu economaidd drwy gronfa dyfodol yr economi a'r cyllid ychwanegol ar gyfer trafnidiaeth.
Mae £11.4 miliwn wedi'i ddyrannu ar gyfer 2019-20 o gronfa bontio'r UE. Trwy'r gronfa, mae Llywodraeth Cymru wedi cefnogi ymyriadau sy'n ychwanegu gwerth ac sy'n ychwanegol at rwymedigaethau Llywodraeth y DU, yn unol â'n blaenoriaethau a nodwyd yn 'Diogelu Dyfodol Cymru', a bydd yn ein helpu i ganfod atebion Cymreig i broblemau Cymreig. Mae'r Gronfa wedi'i chynllunio i helpu busnesau, sefydliadau cyhoeddus a'r trydydd sector i baratoi ar gyfer Brexit.
O ganlyniad i'r newidiadau yn y gyllideb atodol hon, mae'r gronfa refeniw wrth gefn yn £178 miliwn, gyda chronfeydd cyfalaf wrth gefn yn £100 miliwn ar gyfer cyfalaf cyffredinol a £191 miliwn ar gyfer cyfalaf trafodion ariannol. Dros y misoedd nesaf, byddaf, wrth gwrs, yn monitro ein sefyllfa ariannol yn ofalus ac yn parhau i archwilio, gyda chydweithwyr, yr achos dros ddyraniadau yn ystod y flwyddyn o'r cronfeydd wrth gefn. Bydd hyn yn ein galluogi i ymateb, lle bo angen, i bwysau pellach posibl ar y gyllideb a rheoli'r arian sy'n cael ei gario ymlaen drwy gronfa wrth gefn Cymru. Caiff unrhyw ddyraniadau pellach o'r cronfeydd wrth gefn eleni eu nodi yn yr ail gyllideb atodol.
Hoffwn ddiolch i'r Pwyllgor Cyllid unwaith eto am graffu ar y gyllideb atodol hon, a gofynnaf i'r Aelodau ei chefnogi.
Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid i gyfrannu—Llyr Gruffydd.
Chair of the Finance Committee, Llyr Gruffydd.
Diolch, Llywydd. Mae'n bleser gen i siarad yn y ddadl yma, wrth gwrs, ar ran y Pwyllgor Cyllid, ac mi gafodd y pwyllgor gyfle i gyfarfod ar 27 Mehefin i drafod cyllideb atodol gyntaf Llywodraeth Cymru ar gyfer eleni, 2019-20. Roedden ni'n falch iawn o allu cynnal y sesiwn honno, wrth gwrs, yn Aberystwyth, a hefyd yn falch o ddweud bod y Gweinidog wedi dod atom ni i'r cyfarfod hwnnw, a dwi'n diolch iddi hi am ddod i gynnal y sesiwn gyda ni yn Aberystwyth.
Nawr, y prif bryder i ni fel pwyllgor am y gyllideb atodol yma yw gweithredoedd Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Mi wnaeth Llywodraeth y Deyrnas Unedig, wrth gwrs, fel rŷn ni wedi ei glywed, benderfyniad mewn perthynas â phensiynau sector cyhoeddus, ond dydyn nhw ddim yn ariannu'r penderfyniad hwn yn llawn yng Nghymru. Mae'r datganiad polisi ariannu yn nodi, lle mae penderfyniad Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn arwain at gostau ychwanegol, lle nad oes trefniadau eraill yn bodoli i addasu ar gyfer costau ychwanegol o'r fath, yna mi gaiff y costau ychwanegol hynny eu talu gan y Llywodraeth honno.
Roedd hi'n amlwg i'r pwyllgor nad yw'r datganiad polisi ariannu wedi cael ei weithredu'n gywir yn yr achos hwn, ac fel pwyllgor byddwn ni hefyd yn ysgrifennu at Lywodraeth y Deyrnas Unedig i fynegi ein pryderon difrifol ni ynghylch y mater yma. Mae Llywodraeth Cymru, fel rŷn ni wedi ei glywed, wrth gwrs, wedi cytuno i wneud yn iawn am y diffyg cyllid ar gyfer cyrff sector cyhoeddus yng Nghymru eleni, ond mae'r pwyllgor, fel y gallwch chi ddychmygu, yn gofidio am y ffaith nad oes cadarnhad y bydd cyllid yn y dyfodol, ac mae angen sicrwydd felly gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig ar y mater hwn ar fyrder.
Rhywbeth arall a oedd yn peri pryder i ni fel pwyllgor yw'r cyllid yn ymwneud â ffordd liniaru'r M4. Fe gadarnhaodd y Gweinidog y byddai'r Llywodraeth yn benthyca i gynyddu capasiti gwario, ond, gan na fydd ffordd liniaru'r M4 yn mynd yn ei blaen, doedd y Gweinidog ddim yn gallu cadarnhau at beth y byddai'r arian a godwyd drwy fenthyca yn cael ei ddefnyddio. Mae Aelodau am ddeall pa brojectau fydd yn cael eu hariannu a allai olygu y bydd angen i Lywodraeth Cymru gynyddu ei chapasiti gwario. Doedd hi chwaith ddim yn glir yn y dystiolaeth sut y byddai comisiwn yr M4 yn mynd rhagddo. Mae'r Llywodraeth wedi dweud wrthym ni mai comisiwn yr M4 fydd yn cael y 'cynnig cyntaf' ar gyllid a oedd i fod ar gael ar gyfer project y llwybr du, ond eto fe gawson ni ar ddeall bod yr £20 miliwn a gafodd ei ddyrannu ar gyfer ffordd liniaru bosib yr M4 bellach mewn cronfeydd wrth gefn.
Does dim manylion yn y gyllideb atodol hon am sut y bydd y camau nesaf ynghylch yr M4 yn symud ymlaen. Mae'r pwyllgor wedi gofyn felly am fanylion am y cyllid y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei ddarparu ar gyfer comisiwn yr M4, ac am ragor o fanylion am y blaenoriaethau cyllido yn rhaglen gyfalaf 2019-20 y Llywodraeth yng ngoleuni, wrth gwrs, y penderfyniad i beidio â bwrw ymlaen â phroject yr M4, yn enwedig o ran sut mae hyn wedi effeithio ar ei strategaeth fenthyca.
Nawr, yn y Siambr hon ar 29 Ebrill, fe ddatganodd y Llywodraeth argyfwng hinsawdd. Eto, er gwaethaf y datganiad hwnnw, dydy'r gyllideb hon ddim yn nodi unrhyw newid ym mlaenoriaethau'r Llywodraeth. Dydyn ni ddim wedi gweld unrhyw dystiolaeth o sut mae'r datganiad o argyfwng wedi dylanwadu ar y broses o wneud penderfyniadau. Rŷn ni wedi gofyn am ragor o wybodaeth gan y Llywodraeth am sut y bydd cyllidebau yn y dyfodol yn cael eu cynllunio yng nghyd-destun yr argyfwng hinsawdd hwnnw.
Yn olaf, mae'r gyllideb atodol hon yn cael ei chyflwyno, wrth gwrs, yng nghyd-destun y ffaith nad oes cytundeb Brexit sydd wedi cael ei dderbyn. Ar y diwrnod y cafodd y gyllideb atodol ei gosod, fe gyhoeddodd y Gweinidog becyn buddsoddi cyfalaf gwerth cyfanswm o £85 miliwn, ac fe'i cyflwynwyd, wrth gwrs, yng nghyd-destun Brexit. Er ein bod ni’n croesawu'r buddsoddiad hwn, wrth gwrs, dyw hi ddim yn glir i ni sut mae'r arian hwn yn bodloni blaenoriaethau Llywodraeth Cymru o ran ei strategaeth Brexit, ac rydyn ni wedi gofyn am wybodaeth ychwanegol am hyn. Mae'r pecyn ariannu hwn, er enghraifft, yn dyrannu £20 miliwn i awdurdodau lleol, ond dyw hi ddim yn glir sut mae'r Llywodraeth yn bwriadu i awdurdodau lleol ddefnyddio'r cyllid hwn, ac mi fyddem ni'n croesawu eglurder yn hyn o beth, fel y byddem ni'n ei groesawu e ar y materion eraill dwi wedi'u codi. Diolch.
Thank you, Llywydd. I am pleased to speak in this debate today, on behalf, of course, of the Finance Committee. The committee had an opportunity to meet on 27 June to discuss the Welsh Government’s first supplementary budget for this year, 2019-20. We were delighted to be able to hold that evidence session in Aberystwyth, of course. I’m also pleased that the Minister was able to join us for that meeting, and I thank her very much for coming to that session with us in Aberystwyth.
Now, our main area of concern as a committee with regard to this supplementary budget is with the actions of the UK Government. The UK Government, of course, as we’ve heard, made a decision in relation to public sector pensions. However, they are not fully funding this decision in Wales. The statement of funding policy states that where a UK Government decision leads to additional costs and where other arrangements do not exist to adjust for such extra costs, then additional costs will be met by that Government.
It was clear to the committee that the statement of funding policy has not been correctly implemented in this instance, and as a committee we also will be writing to the UK Government to express our serious concerns about this issue. Whilst the Welsh Government, as we have heard, has agreed to make up the funding shortfall this year for public sector bodies in Wales, the committee, as you might imagine, is concerned that there is no confirmation of future funding, and we need urgent reassurance from the UK Government on this matter.
Another area of concern for us as a committee was the funding surrounding the M4 relief road. The Minister confirmed that the Government would borrow to increase spending capacity, but, as the M4 relief road would not be going ahead, the Minister could not confirm what the funds raised from borrowing would be used for. Members want to understand what projects will be funded that may require the Welsh Government to increase its spending capacity. In evidence, it was also not clear how the M4 commission would proceed. The Government has told us that the M4 commission will have ‘first call’ on funding that was due to be made available to the black route project, yet we also understood that the £20 million that had been allocated for a potential M4 relief road has now been placed in reserves.
There is no detail in this supplementary budget as to how the next steps around the M4 will progress. The committee has therefore requested details on the funding the Welsh Government intends to provide for the M4 commission, and further details on the funding priorities within the Government’s 2019-20 capital programme—in light, of course, of the decision not to proceed with the M4 project, particularly with regard to how this has impacted its borrowing strategy.
Now, in this Chamber on 29 April, the Government declared a climate emergency. Yet, despite this declaration, this budget does not identify any change in priorities for the Government. We have seen no evidence as to how decision making has been informed by the emergency declaration. We have requested further information from the Government on how future budgets will be planned in the context of a climate emergency.
Finally, this supplementary budget is presented in the context, of course, of there still not being an agreed Brexit deal. On the day that the supplementary budget was laid, the Minister announced a capital investment package totalling £85 million, presented, of course, in the context of Brexit. And whilst we welcome this investment, of course, it's not clear how this funding meets the Welsh Government's priorities in terms of its Brexit strategy, and we have asked for additional information on this. This funding package, for example, allocates £20 million to local authorities, but it's unclear how this Government intends local authorities to utilise this funding, and we would welcome clarity on this, as we would welcome it on the other matters that I've raised. Thank you.
I'm also pleased to contribute to this afternoon's debate on the first supplementary budget, both as shadow Finance Minister on this side of the Chamber and also as a member of the Finance Committee. It will come as no surprise to the Minister that, as per the Welsh Conservative tradition, we will not be supporting this supplementary budget. On the basis that we did not support the original budget to which it's supplementary, we will be abstaining.
Now, as the Minister said, there are a number of technical changes and transfers and the like within this budget, which are to be expected. That said, there are a couple of issues of concern surrounding this budget, many of which have been touched on by the Chair of the Finance Committee. As Llyr Gruffydd has said, the committee was particularly concerned by the lack of clarity surrounding the budget, particularly in relation to the ambitions and funding for the M4 commission. We know that that £20 million allocated to the M4 black route has now transferred back, or transferred into reserves. But just how the commission will have the first call on that funding was less than clear. That money is apparently not ring-fenced. Perhaps the Minister can give us some answers to those questions. We didn't get all those answers that we would have liked during our evidence sessions.
Now, okay, the black route has bitten the dust, but surely there should be a much stronger financial framework at this point to give the commission a free hand in recommending the best solution of those left on the table, whether that be enhanced public transport, the metro or an engineering solution, such as new tunnels at Brynglas, carriageway realignment and the like or, indeed, more likely a combination of some of these options.
There's also the question surrounding the issue of borrowing. It's not just capital that is being used here or intended to be used. Borrowing is apparently going to continue at previous levels needed to fund the black route in the absence of the road and in the absence of any tangible projects in its place. So, perhaps the Minister can set the record straight there in terms of what her intentions are with that level of borrowing. The Finance Committee certainly didn't feel that we'd got to the bottom of it. How long will the commission will be in place? When will the next steps, which are talked about, be implemented? When will the financial arrangements be put in place for that? The people of south-east Wales are obviously looking to the Welsh Government now to provide a solution to the congestion on the M4.
In the meantime, it would have been nice to have seen some more work being done in the absence of that road scheme, looking at other possible congestion-relieving schemes in the south-east Wales area—my shopping list, as the First Minister once referred to it: a Chepstow bypass, potentially a new junction on the M48, the renewal of the road surface between Abergavenny and Raglan on the A40—. I've been through them many times before. But there are other possible schemes as well, which I know other Members have an interest in.
So, yes, we accept that many of these changes are technical and necessary, but I think there could have been a little bit more direction in this budget and pointing a way to the future. As for the other issues that have been dealt with and touched on by the supplementary budget report done by the Finance Committee, we broadly were supportive of the increase in the Public Services Ombudsman for Wales's budget for 2019-20, the Assembly Commission budget and the Auditor General for Wales—the increase in revenue.
As I said at the start of my contribution, the Welsh Conservatives will not be supporting this budget. We will be abstaining for the reasons I stated previously.
Rwyf hefyd yn falch o gyfrannu at y ddadl y prynhawn yma ar y gyllideb atodol gyntaf, a minnau'n Weinidog Cyllid yr wrthblaid ar yr ochr hon i'r Siambr a hefyd yn aelod o'r Pwyllgor Cyllid. Ni fydd yn syndod i'r Gweinidog na fyddwn ni, yn ôl traddodiad y Ceidwadwyr Cymreig, yn cefnogi'r gyllideb atodol hon. Ar y sail na wnaethom ni gefnogi'r gyllideb wreiddiol y mae'n atodol iddi, byddwn yn ymatal.
Nawr, fel y dywedodd y Gweinidog, mae nifer o newidiadau a throsglwyddiadau technegol ac ati yn y gyllideb hon, sydd i'w disgwyl. Wedi dweud hynny, mae rhai materion sy'n peri pryder ynglŷn â'r gyllideb hon, ac mae Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid wedi cyfeirio at lawer ohonyn nhw. Fel y dywedodd Llyr Gruffydd, roedd y pwyllgor yn arbennig o bryderus ynglŷn â'r diffyg eglurder ynghylch y gyllideb, yn enwedig o ran yr uchelgeisiau a'r cyllid ar gyfer comisiwn yr M4. Gwyddom fod yr £20 miliwn hwnnw a ddyrannwyd i lwybr du'r M4 bellach wedi'i drosglwyddo'n ôl, neu wedi'i drosglwyddo i gronfeydd wrth gefn. Ond nid yw hi'n glir sut yn union y bydd y comisiwn yn cael y dewis cyntaf o ran yr arian hwnnw. Mae'n debyg nad yw'r arian hwnnw wedi'i glustnodi. Efallai y gall y Gweinidog roi atebion inni i'r cwestiynau hynny. Ni chawsom yr holl atebion hynny y byddem wedi hoffi eu cael yn ystod ein sesiynau tystiolaeth.
Nawr, o'r gorau, mae'r llwybr du wedi mynd i'r gwellt, ond siawns na ddylid cael fframwaith ariannol llawer cryfach ar hyn o bryd i roi rhwydd hynt i'r comisiwn argymell yr ateb gorau o blith y dewisiadau eraill, boed hynny ar ffurf trafnidiaeth gyhoeddus well, y metro neu ddatrysiad peirianyddol, fel twneli newydd ym Mryn-glas, adlinio'r briffordd ac ati neu, yn wir, yn fwy tebygol, cyfuniad o rai o'r dewisiadau hyn.
Mae cwestiwn hefyd ynglŷn â benthyca. Nid dim ond cyfalaf sy'n cael ei ddefnyddio yn hyn o beth neu y bwriedir ei ddefnyddio. Yn ôl pob tebyg, mae benthyca yn mynd i barhau ar lefelau blaenorol angenrheidiol i ariannu'r llwybr du yn absenoldeb y ffordd ac yn absenoldeb unrhyw brosiectau diriaethol yn ei lle. Felly, efallai y gall y Gweinidog egluro'r sefyllfa yn hynny o beth o ran beth yw ei bwriadau gyda'r lefel honno o fenthyca. Yn sicr, nid oedd y Pwyllgor Cyllid yn teimlo ein bod wedi mynd at wraidd y peth. Am ba hyd fydd y comisiwn yn ei le? Pryd gaiff y camau nesaf, y sonnir amdanyn nhw, eu rhoi ar waith? Pryd gaiff y trefniadau ariannol eu rhoi ar waith ar gyfer hynny? Mae pobl y de-ddwyrain yn amlwg yn edrych at Lywodraeth Cymru nawr i ddarparu ateb i'r tagfeydd ar yr M4.
Yn y cyfamser, byddai wedi bod yn braf gweld mwy o waith yn cael ei wneud yn niffyg y cynllun ffordd hwnnw, gan edrych ar gynlluniau posib eraill i liniaru tagfeydd yn ardal y de-ddwyrain—fy rhestr siopa i, fel y cyfeiriodd y Prif Weinidog ati unwaith: ffordd osgoi Cas-gwent, cyffordd newydd ar yr M48 o bosib, adnewyddu arwyneb y ffordd rhwng y Fenni a Rhaglan ar yr A40—. Rwyf wedi bod drwyddynt lawer gwaith o'r blaen. Ond mae cynlluniau posib eraill hefyd, y gwn i fod gan Aelodau eraill ddiddordeb ynddynt.
Felly, ydym, rydym ni'n derbyn bod llawer o'r newidiadau hyn yn dechnegol ac yn angenrheidiol, ond credaf y gellid bod wedi cael ychydig mwy o gyfeiriad yn y gyllideb hon a thynnu sylw at y dyfodol. O ran y materion eraill yr ymdriniwyd â nhw ac y cyffyrddwyd â nhw gan yr adroddiad ar y gyllideb atodol a wnaed gan y Pwyllgor Cyllid, roeddem yn gyffredinol yn cefnogi'r cynnydd yng nghyllideb Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru ar gyfer 2019-20, cyllideb Comisiwn y Cynulliad ac Archwilydd Cyffredinol Cymru—y cynnydd mewn refeniw.
Fel y dywedais ar ddechrau fy nghyfraniad, ni fydd y Ceidwadwyr Cymreig yn cefnogi'r gyllideb hon. Byddwn yn ymatal am y rhesymau a nodwyd gennyf o'r blaen.
Mi ddywedodd y Gweinidog mai sgôp digon cul sydd yna i gyllideb atodol fel arfer, ond dwi’n meddwl bod yna fwy, efallai, i'w ddweud am y gyllideb atodol na sydd yna am lawer ohonyn nhw. Mae yna lawer o ffactorau allanol o ran gweithredoedd Llywodraeth y Deyrnas Unedig a rhai o weithredoedd, neu ddiffyg gweithredoedd, o bosib, Llywodraeth Cymru, y mae angen rhoi sylw iddyn nhw. O ran diffyg gweithredu, y cam gwleidyddol mawr sydd wedi digwydd ers cyhoeddi'r gyllideb ei hun, wrth gwrs, ydy bod y Cynulliad yma a Llywodraeth Cymru wedi datgan argyfwng hinsawdd. Roeddwn i'n edrych ar ddiffiniad 'emergency' yng ngeiriadur Rhydychen:
The Minister said that a supplementary budget usually is relatively narrow in scope, but I do think that there is more to be said about this supplementary budget than there is about most of the others. There are many external factors in terms of the actions of the UK Government and some of the actions or absence of action from the Welsh Government that do need to be addressed. In terms of the lack of action, the major political occurrence since the announcement of the budget itself is that this Assembly and the welsh Government have declared a climate emergency. I looked at the definition of ‘emergency’ in the Oxford English Dictionary:
'A serious, unexpected, and often dangerous situation requiring immediate action'.
Sefyllfa ddifrifol, annisgwyl, ac yn aml yn beryglus yn gofyn am weithredu ar unwaith.
Mi fyddwn i, felly, wedi disgwyl a gobeithio gweld y gweithredu ar unwaith yn digwydd ar y datganiad argyfwng newid hinsawdd yna, ond dydy hynny ddim yn gyfle sydd wedi ei gymryd gan y Llywodraeth, ac mae hynny'n rhywbeth dwi'n gresynu yn ei gylch.
Mae'r Prif Weinidog wedi dweud bod materion amgylcheddol yn ffactor yn y penderfyniad i beidio bwrw ymlaen â llwybr du'r M4. Dwi'n meddwl mai cyd-ddigwyddiad oedd hynny fwy nag ymateb go iawn i'r datganiad argyfwng hinsawdd. Ond, eto, beth sydd ddim yn y gyllideb atodol yma sydd yn fy nharo i fel bod yn fwyaf diddorol, a fy nghyd Aelodau ar y Pwyllgor Cyllid hefyd—hynny ydy, iawn, o ganlyniad, o bosib, i'r penderfyniad i beidio bwrw ymlaen â'r llwybr du, o bosib nad oes yna ymrwymiadau ariannol y mae'n rhaid i ni eu clywed gan Lywodraeth Cymru, ond siawns ei bod hi'n rhesymol ar y pwynt yma i ddisgwyl gweld yn y gyllideb atodol arwydd o sut y bydd Llywodraeth Cymru yn ymateb o ran gosod ei chyllideb, o ran beth fydd ei hagwedd hi tuag at ei lefelau benthyca hi a'r arian y bydd hi ei angen maes o law i dalu'r benthyciadau hynny yn ôl. Felly, unwaith eto, rhywbeth sydd ddim yn y gyllideb yma.
O ran Brexit, rydw innau'n croesawu'r £85 miliwn yma sydd wedi cael ei neilltuo ar gyfer paratoadau Brexit. Fel y clywsom ni gan Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, rydw innau'n bryderus bod yna ddiffyg eglurder yn union o beth ydy strategaeth y Llywodraeth wrth wario'r arian yna, er bod yna nifer o benawdau wedi cael eu gosod. Ond, unwaith eto, mae'n rhaid rhoi sylw i'r hyn sy'n digwydd ar lefel y Deyrnas Unedig yma, ac mae'r cwestiwn a'r bygythiad o Brexit heb gytundeb yn rhywbeth y mae'n rhaid i ni ei ystyried fel bod â goblygiadau cyllidol difrifol tu hwnt ar ei gyfer o. Mi fyddwn ni'n sicr mewn cyllidebau a chyllidebau atodol y dyfodol yn gorfod rhoi sylw mawr i hyn oherwydd y twll dŷn ni wedi tyllu i'n hunain iddo fo o ran Brexit.
Sylw arall ynglŷn â gweithredoedd Llywodraeth Prydain: mae o'n rhywbeth y dylem ni fod yn bryderus iawn yn ei gylch o fod y £36 miliwn yn fyr yma wedi cael ei neilltuo ar gyfer ymateb i sefyllfa pensiynau sector gyhoeddus. Dwi'n bryderus mai dechrau patrwm ydy hyn ac mi ydw i'n gefnogol iawn ac yn mynd i fod yn gefnogol iawn i unrhyw gamau cadarn y gwelwn ni gan Lywodraeth Cymru i ymateb, o bosib ar y cyd efo llywodraethau a seneddau datganoledig eraill, i sicrhau nad dechrau patrwm ydy hyn gan Lywodraeth Prydain, sydd, i bob pwrpas, wedi trin ein Senedd genedlaethol ni fel adran o Lywodraeth yn Whitehall yn hyn o beth.
Felly, i gloi, mi fyddwn ni'n ymatal ar y gyllideb yma, a hynny'n adlewyrchu'r ffaith bod y gyllideb atodol yma'n rhan o gytundeb ddwy flynedd. Cyllideb Llywodraeth Lafur ydy hon, ac mi fyddwn ni ar y meinciau yma'n dal y Llywodraeth Lafur i gyfrif arni hi, ond mi rydym ni'n credu, drwy ein cytundeb ni ar arian ychwanegol at yr economi sylfaenol, at addysg feithrin, at iechyd meddwl, at grant ffermwyr ifanc, at ofal diwedd oes, at fuddsoddi mewn celfyddyd a threftadaeth chwaraeon a thwristiaeth, ac yn y blaen, ac yn blaen, ein bod ni, drwy hynny, wedi gallu gwneud gwahaniaeth ar ran pobl Cymru o feinciau'r gwrthbleidiau yma yn y Cynulliad, ac yn edrych ymlaen, wrth reswm, at allu gwneud gwahaniaeth llawer mwy fel Llywodraeth yma.
I therefore would have expected and hoped to have seen that immediate action, given the declaration of a climate emergency, but that isn’t an opportunity that’s been taken by Government to date, and it is something that I deeply regret.
The First Minister has stated that environmental issues were a factor in the decision not to proceed with the black route proposals for the M4. I think that was coincidence more than an actual response to the declaration of a climate emergency. But what isn’t contained within the supplementary budget strikes me as being most interesting—and that’s true of my fellow members of the Finance Committee too. As a result of the decision not to proceed with the black route, perhaps there aren’t financial commitments that we would need to hear from the Welsh Government, but surely it’s reasonable at this point to expect to see, in the supplementary budget, a signal of how the Government will respond in terms of budgeting and what its approach will be to borrowing levels and the funding that will be required in due time to repay that borrowing. So, again, it’s what’s absent from the budget that’s most interesting.
In terms of Brexit, I welcome the £85 million that has been ring-fenced for Brexit preparations. As we heard from the Chair of the Finance Committee, I, too, am concerned that there is a lack of clarity as to what exactly the Government’s strategy is in spending those funds, although a number of headlines have been outlined. But, again, we must address what happens at a UK level at this point, and this threat of a ‘no deal’ Brexit is something that we do have to consider because it will have serious financial implications. Certainly, in future budgets and future supplementary budgets, we will certainly have to address this because of the hole we find ourselves in in terms of Brexit.
Another comment on the actions of the UK Government: we should be very concerned about the £36 million shortfall that has been identified in terms of public sector pensions. I am very concerned that this is setting a pattern, and I am very supportive and will be very supportive of any firm steps we see taken by the Welsh Government to respond, perhaps jointly with other devolved assemblies and parliaments, to ensure that this pattern isn’t established by the UK Government, which, to all intents and purposes, has treated our national Parliament as a Government department in Whitehall in this regard.
So, to conclude, we will abstain on this supplementary budget, and that reflects the fact that the supplementary budget is part of a two-year agreement. It is a Labour Government budget, and we will hold the Labour Government to account on that budget. But we do believe that, through our agreement and the additional funds for the foundational economy, for nursery education, for mental health, for the young farmers grant, for end-of-life care, for investment in the arts and heritage and in sport and tourism, and so on and so forth, that we have been able to make a difference on behalf of the people of Wales from the opposition benches here in the Assembly, and we look forward, naturally, to making a far greater difference in Government here.
I'm going to break the long run now. I'm going to be voting for the budget. This supplementary budget is set against continuing austerity and Brexit uncertainty. We know we should be receiving at least £800 million more a year than we are currently receiving, which is, coincidentally, approximately the size of this supplementary budget. But to the Conservatives at Westminster, austerity is not an economic policy but an ideology: a twin-track approach of cut and privatise.
Rwyf am ddatgan yn glir nawr. Byddaf yn pleidleisio o blaid y gyllideb. Yn gefndir i'r gyllideb atodol hon mae cyni parhaus ac ansicrwydd Brexit. Gwyddom y dylem ni fod yn cael o leiaf £800 miliwn yn fwy y flwyddyn nag yr ydym ni'n ei gael ar hyn o bryd, sydd, drwy gyd-ddigwyddiad, yn cyfateb i faint y gyllideb atodol hon. Ond i'r Ceidwadwyr yn San Steffan, nid polisi economaidd yw cyni, ond ideoleg: dull deublyg o dorri a phreifateiddio.
We currently have a situation where Jeremy Corbyn has more in common in terms of policy with the immediate post-war Governments of Churchill, Eden and Macmillan than either Boris Johnson or Jeremy Hunt as the Westminster Conservatives are changing into the British version of the Republican Party.
Regarding this first supplementary budget on housing, I welcome that an extra £50 million has been allocated to support the delivery of up to 650 affordable homes, although £67,000 as the cost of each home would appear to me, at least, on the low side. But I welcome the following statement by the finance Minister at the Finance Committee—to quote:
'So, the funding for affordable housing will be allocated using the standard social housing grant formula, which means that every local authority will receive their share of the additional funding, and, again, this funding was determined to be a priority because there were projects that could be started in-year, and we would expect schemes from local authorities' programme'.
And specifically, the thing I was most pleased with—the response to the following question:
'Can local authorities use this money to build council houses?'
The finance Minister’s response was,
'Yes, and I would like them to.'
This is something that I am sure will be welcomed by local authorities and by all of us who believe that the current housing crisis can only be solved via the building of council houses.
Can I further welcome the passing on of the additional money for pensions received from Westminster into ministerial portfolios? I join everybody else in being concerned that it was £36 million less than we needed, and that does get me at least to partially understand the Government's reluctance to take over things from Westminster, where, unless the amount of money to run it and the amount of money needed is passed on, we are regularly shortchanged by Westminster over these.
But there was agreed, when Mark Drakeford was the finance Minister, an appeals procedure where, if we thought we'd been treated badly by the Treasury, there was an independent appeals procedure and not just going back to the Treasury and saying, 'We don't like it' and they'll say, 'Well, that's tough; that's where you are.' There's meant to be an independent appeals procedure, and I would hope that the Government would use that.
Teachers' pension support is really necessary. Without it, there'd have been a school crisis. With it, there are school problems; without it, there would've been a school crisis. But remember, the school year and the financial year are different and that the school year runs, as everybody knows, from September right the way through to the middle of July, and the financial year runs from April. So, there's a need for an indication from the Government they will continue to support this for the rest of the school year, otherwise there's going to be a problem with schools in terms of their budgets in-year. And I think a number of people here either have been, or are, governors and are well aware of the problems that can occur in-year if, in April, the money that was coming this year doesn't come through next year, and then, all of a sudden, you've got limited opportunity to start making savings in that year, and it does cause huge financial problems.
I am personally very disappointed at the failure to support the increase in pension contributions for non-teaching staff in schools. That's another cost that has fallen on schools, over which they've had no control. Sometimes you do think they employ more staff or the employer negotiates pay rises—'Well, you did it, you pay it.' But this is something over which they had no control whatsoever, and I'm disappointed the Welsh Government haven't been able to cover that because it's substantially less than the teachers' pay. It's fine to pay pension contributions from the employer, but £5,000, £10,000, £15,000 a school does make a lot of difference. So, I'm really concerned about that.
Can I just finally welcome the £20 million for local government capital? Local authorities can always spend capital. You've got twenty-first century schools, you've got capital maintenance, you've got roads. That money can always be used.
I can see no change to finance transaction capital in this supplementary budget. Can I ask that, at some stage, the Minister can report back on how it is being spent with a profile of expenditure and repayment, and an explanation of the underlying strategy for its use? We know what we can't use it for. We lack, perhaps, an understanding of what we are using it for.
And the future of electric cars and the increased use of renewables is dependent upon improvements in battery technology. Whoever masters improved battery technology in terms of size, length of time the charge is held, minimising loss of electrical energy to other forms such as heat, and the speed of recharge, will revolutionise the industry and, most importantly, create a new industry for our area. So, I hope that money spent on battery technology will work and we become the place where people go to to get batteries.
Ar hyn o bryd mae gennym ni sefyllfa lle mae gan Jeremy Corbyn fwy yn gyffredin o ran polisi, â llywodraethau Churchill, Eden a Macmillan yn syth ar ôl y rhyfel nag â Boris Johnson neu Jeremy Hunt wrth i Geidwadwyr San Steffan newid i fersiwn Brydeinig o'r Blaid Weriniaethol.
O ran y gyllideb atodol gyntaf hon ar dai, rwy'n croesawu'r ffaith bod £50 miliwn ychwanegol wedi'i ddyrannu i gefnogi'r gwaith o ddarparu hyd at 650 o gartrefi fforddiadwy, er bod cost o £67,000 i bob cartref yn ymddangos i mi, o leiaf, braidd yn isel. Ond rwy'n croesawu'r datganiad canlynol gan y Gweinidog Cyllid yn y Pwyllgor Cyllid—i ddyfynnu:
Felly, caiff yr arian ar gyfer tai fforddiadwy ei ddyrannu gan ddefnyddio'r fformiwla grant tai cymdeithasol safonol, sy'n golygu y bydd pob awdurdod lleol yn cael eu cyfran o'r arian ychwanegol, ac, unwaith eto, penderfynwyd bod yr arian hwn yn flaenoriaeth oherwydd roedd prosiectau y gellid eu dechrau yn ystod y flwyddyn, a byddem yn disgwyl cynlluniau o raglenni awdurdodau lleol.
Ac yn benodol, y peth roeddwn i'n fwyaf balch ohono—yr ymateb i'r cwestiwn canlynol:
A all awdurdodau lleol ddefnyddio'r arian hwn i adeiladu tai cyngor?
Ymateb y Gweinidog Cyllid oedd:
Gallant, a byddwn i'n hoffi iddyn nhw wneud hynny.
Mae hyn yn rhywbeth yr wyf yn siŵr y caiff ei groesawu gan awdurdodau lleol a chan bob un ohonom ni sy'n credu mai dim ond drwy adeiladu tai cyngor y gellir datrys yr argyfwng tai presennol.
A gaf i hefyd groesawu'r ffaith y caiff yr arian ychwanegol ar gyfer pensiynau a dderbynnir o San Steffan ei drosglwyddo i bortffolios Gweinidogol? Rwy'n ategu pryder pawb arall ei fod £36 miliwn yn llai nag yr oedd ei angen arnom ni, ac mae hynny'n peri imi ddeall yn rhannol amharodrwydd y Llywodraeth i gymryd pethau oddi ar San Steffan, lle, oni bai y trosglwyddir y swm o arian i'w cynnal a swm yr arian sydd ei angen, rydym ni ar ein colled yn rheolaidd o ran y rhain diolch i San Steffan.
Ond cytunwyd, pan oedd Mark Drakeford yn Weinidog Cyllid, ar drefn apelio pryd, os oeddem yn credu ein bod wedi cael ein trin yn wael gan y Trysorlys, roedd yna weithdrefn apelio annibynnol ac nid dim ond mynd yn ôl i'r Trysorlys gan ddweud, 'Nid ydym yn fodlon' a byddan nhw'n dweud, 'Wel, hen dro; dyna'r sefyllfa' Mae gweithdrefn apelio annibynnol i fod yn ei lle, a byddwn yn gobeithio y byddai'r Llywodraeth yn defnyddio honno.
Mae gwir angen cymorth o ran pensiwn athrawon. Hebddo, buasai argyfwng yn yr ysgolion. Gydag ef, mae problemau mewn ysgolion; hebddo, buasai argyfwng yn yr ysgolion. Ond cofiwch, mae'r flwyddyn ysgol a'r flwyddyn ariannol yn wahanol ac mae'r flwyddyn ysgol yn mynd, fel mae pawb yn gwybod, o fis Medi hyd at ganol mis Gorffennaf, ac mae'r flwyddyn ariannol yn mynd o fis Ebrill. Felly, mae angen cael arwydd gan y Llywodraeth y byddan nhw'n parhau i gefnogi hyn am weddill y flwyddyn ysgol, neu fel arall bydd problem gydag ysgolion o ran eu cyllidebau yn ystod y flwyddyn. Ac rwy'n credu bod nifer o bobl yma naill ai wedi bod, neu yn llywodraethwyr, ac yn ymwybodol iawn o'r problemau sy'n gallu digwydd yn ystod y flwyddyn os, ym mis Ebrill, na fydd yr arian a gafwyd eleni ar gael y flwyddyn nesaf, ac wedyn, yn sydyn iawn, mae gennych chi gyfle cyfyngedig i ddechrau gwneud arbedion yn y flwyddyn honno, ac mae'n achosi problemau ariannol enfawr.
Rwy'n siomedig iawn yn bersonol am y methiant i gefnogi'r cynnydd mewn cyfraniadau pensiwn ar gyfer staff nad ydynt yn addysgu mewn ysgolion. Mae hynny'n gost arall a ddaeth i ran ysgolion, nad oes ganddyn nhw unrhyw reolaeth drosti. Weithiau, rydych chi yn credu eu bod yn cyflogi mwy o staff neu fod y cyflogwr yn negodi codiadau cyflog—'Wel, chi wnaeth hynny, talwch chi.' Ond mae hyn yn rhywbeth nad oedd ganddyn nhw unrhyw reolaeth o gwbl drosto, ac rwy'n siomedig nad yw Llywodraeth Cymru wedi gallu ymdrin â hynny oherwydd ei fod yn sylweddol is na chyflogau'r athrawon. Mae'n briodol talu cyfraniadau pensiwn gan y cyflogwr, ond mae £5,000, £10,000, £15,000 yr ysgol yn gwneud llawer o wahaniaeth. Felly, rwy'n poeni'n fawr am hynny.
A gaf i yn olaf groesawu'r £20 miliwn ar gyfer cyfalaf llywodraeth leol? Gall awdurdodau lleol bob amser wario cyfalaf. Mae gennych chi ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, mae gennych chi gynnal a chadw cyfalaf, mae gennych chi ffyrdd. Gellir wastad defnyddio'r arian hwnnw.
Ni allaf weld unrhyw newid i gyfalaf trafodion cyllid yn y gyllideb atodol hon. A gaf i ofyn a all y Gweinidog, rywbryd, adrodd yn ôl ynglŷn â sut y mae'n cael ei wario gyda phroffil o wariant ac ad-dalu, ac esboniad o'r strategaeth sylfaenol ar gyfer ei ddefnyddio? Rydym ni'n gwybod ar gyfer beth na allwn ni ei ddefnyddio. Efallai nad ydym yn deall ar gyfer beth yr ydym ni yn ei ddefnyddio.
Ac mae dyfodol ceir trydan a'r defnydd cynyddol o ynni adnewyddadwy yn dibynnu ar welliannau mewn technoleg batri. Bydd pwy bynnag sy'n meistroli technoleg batri gwell o ran maint, hyd yr amser y cedwir y wefr, gan leihau'r ynni trydanol a gollir i ffurfiau eraill fel gwres, a chyflymder yr ailwefru, yn chwyldroi'r diwydiant ac, yn bwysicaf oll, yn creu diwydiant newydd ar gyfer ein hardal ni. Felly, rwy'n gobeithio y bydd yr arian sy'n cael ei wario ar dechnoleg batri yn gweithio ac mai ni fydd y lle y bydd pobl yn dod iddo i gael batris.
We will also be abstaining on the substance of this motion on the supplementary budget. However, can I compliment the Government on its much improved presentation of the supplementary budget? I recall three years ago, having recently been elected to the Assembly, the first supplementary budget that I encountered. I had hoped that my experience, in terms of looking at UK Government budgets or English local government budgets or private sector budgets of one sort or another, might stand me in good stead for the role of assessing and interrogating the supplementary budget, but it didn't to anything like the degree that I had hoped. And, given at the time, I was on the Finance Committee and chairing the climate change committee, the largest I think, or certainly the most controversial element of the budget was to implement much of the UKIP manifesto in the area of slashing climate change projects. A little of that money was then put back in the second supplementary budget, but it was substantial, and it wasn't immediately easy to interrogate what was happening. I am pleased to see that not just the main expenditure groups but the budget expenditure lines are now on the Welsh Government's website for people to interrogate in a coherent way.
Also, I think this is a very good document that we have associated with the budget. It is referred to on our system as a note, and I think elsewhere as document; in the annex it's described as an explanatory note, and I wonder if, in future, it could be headlined as that as well, so that we know what it is we're referring to and this can become a regular part of the process, because I did find it helpful in understanding what the various changes are within it.
The most exciting changes, in some way, for me, are the absence of changes on the revenue side, and I think it's actually quite significant, because we've had six months that have gone past since the final budget. And, other things being equal, one might have expected some variance in the forecasts for the Welsh rates of income tax, the land transaction tax and the land disposals tax, given the uncertainty around forecasting those. And I'm not sure whether the reason we haven't seen variance may be because we haven't got the processes fully set up that we're now seeing with the Office for Budgetary Responsibility that's going to be assisting Welsh Government in forecasting those, or whether, genuinely, they've been looked at in detail and everything is exactly as the finance Minister expected, but I do recall, between the draft budget for 2019-20 and that being finalised, there was a £40 million reduction in the forecast for what we were going to take from the Welsh rates of revenue tax, so, very significant. And, of course, in Scotland, they have this £1 billion black hole they're dealing with. So, how confident are we of those zero variances?
I see that we have saved £173,000 on the administration by HMRC of those two new taxes, and having served on the committee for both of those and looked at those numbers and thought that they were relatively generous to HMRC in terms of what the costing was going to be, my fear was that that money would just be spent by HMRC. So, the fact that they have found savings and have given them back to us is to be welcomed. We also have the £100,000 funding for the OBR, which I think will be well spent and we must keep that under careful review.
On the allocations from general capital reserves, we say at 3.10 of the document I showed that a total of £85 million has been allocated from capital reserves to provide additional investment in social housing and trunk road and motorway maintenance. Firstly, can I just ask, is it non-controversial to describe maintenance of roads as capital expenditure? Is there an argument that that should properly be considered revenue resource, or is it a well-worn assumption within our accounting that that's the way it should be treated?
Byddwn ni hefyd yn ymatal ar sylwedd y cynnig hwn ar y gyllideb atodol. Fodd bynnag, a gaf i ganmol y Llywodraeth am ei chyflwyniad gwell o lawer o'r gyllideb atodol? Rwy'n cofio dair blynedd yn ôl, yn fuan ar ôl imi gael fy ethol i'r Cynulliad, y gyllideb atodol gyntaf i mi ddod ar ei thraws. Roeddwn i wedi gobeithio y byddai fy mhrofiad, o ran edrych ar gyllidebau Llywodraeth y DU neu gyllidebau llywodraeth leol yn Lloegr neu gyllidebau sector preifat o ryw fath neu'i gilydd, o fudd imi ar gyfer y swydd o asesu a chwestiynu'r gyllideb atodol, ond nid oedd hynny'n wir o gwbl i'r graddau yr oeddwn i wedi ei obeithio. Ac, o gofio ar y pryd, roeddwn i ar y Pwyllgor Cyllid ac yn cadeirio'r pwyllgor ar y newid yn yr hinsawdd, yr elfen fwyaf rwy'n credu, neu yn sicr yr elfen fwyaf dadleuol o'r gyllideb oedd gweithredu llawer o faniffesto UKIP ym maes torri prosiectau newid hinsawdd. Rhoddwyd rhywfaint o'r arian hwnnw yn ôl wedyn yn yr ail gyllideb atodol, ond yr oedd yn sylweddol, ac nid oedd yn hawdd cwestiynu ar unwaith beth oedd yn digwydd. Rwy'n falch o weld nad y prif grwpiau gwariant yn unig sydd ar wefan Llywodraeth Cymru erbyn hyn, ond mae llinellau gwariant y gyllideb hefyd ar y wefan, er mwyn i bobl eu cwestiynu mewn ffordd gydlynol.
Hefyd, rwy'n credu bod hon yn ddogfen dda iawn yr ydym ni wedi ei chysylltu â'r gyllideb. Cyfeirir ati ar ein system fel nodyn, ac fel dogfen mewn mannau eraill, rwy'n credu; yn yr atodiad caiff ei ddisgrifio fel nodyn esboniadol, a tybed a fyddai modd ei galw yn hynny yn y dyfodol, fel ein bod yn gwybod beth yr ydym ni'n cyfeirio ato a gallai hyn fod yn rhan reolaidd o'r broses, oherwydd roeddwn i'n ei gweld hi'n ddefnyddiol i ddeall y newidiadau amrywiol oddi mewn iddo.
Y newidiadau mwyaf cyffrous, mewn rhyw ffordd, i mi, yw'r diffyg newidiadau ar yr ochr refeniw, ac rwy'n credu ei bod yn eithaf arwyddocaol mewn gwirionedd, oherwydd bod chwe mis wedi mynd heibio ers y gyllideb derfynol. Ac, os byddai popeth arall yn gyfartal, gallai rhywun fod wedi disgwyl rhywfaint o amrywio yn y rhagolygon ar gyfer cyfraddau treth incwm Cymru, y dreth trafodiadau tir a'r dreth gwarediadau tir, o gofio'r ansicrwydd ynghylch rhagweld y rheini. Ac nid wyf i'n siŵr ai'r rheswm nad ydym ni wedi gweld amrywio yw oherwydd nad ydym ni wedi sefydlu'n llawn y prosesau yr ydym yn eu gweld bellach yn y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol a fydd yn cynorthwyo Llywodraeth Cymru i'w rhagweld, neu a ydyn nhw wedi'u hystyried yn fanwl, o ddifrif, a bod popeth yn union fel yr oedd y Gweinidog cyllid yn ei ddisgwyl, ond rwyf i'n cofio, rhwng y gyllideb ddrafft ar gyfer 2019-20 a'r gyllideb derfynol, y bu gostyngiad o £40 miliwn yn y rhagolwg o'r hyn yr oeddem ni'n mynd i'w gymryd o gyfraddau treth refeniw Cymru, felly sylweddol iawn. Ac, wrth gwrs, yn yr Alban, mae ganddyn nhw'r twll du hwn gwerth £1 biliwn y maen nhw'n ymdrin ag ef. Felly, pa mor hyderus ydym ni ynghylch y dim amrywiannau hynny?
Rwy'n gweld ein bod ni wedi arbed £173,000 ar weinyddiaeth Cyllid a Thollau EM o'r ddwy dreth newydd hynny, ac o fod wedi gwasanaethu ar y pwyllgor ar gyfer y ddwy ac ystyried y ffigurau hynny a meddwl eu bod yn gymharol hael i Cyllid a Thollau EM o ran yr hyn y byddai'r gost, fy mhryder i oedd y byddai Cyllid a Thollau EM yn gwario'r arian hwnnw. Felly, mae'r ffaith eu bod wedi dod o hyd i arbedion ac wedi'u rhoi yn ôl i ni i'w groesawu. Mae gennym ni hefyd y cyllid gwerth £100,000 ar gyfer y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, ac rwy'n credu y bydd yn cael ei wario'n dda ac mae'n rhaid inni barhau i adolygu hynny'n ofalus.
O ran y dyraniadau o gronfeydd cyfalaf cyffredinol, rydym yn dweud ym mhwynt 3.10 o'r ddogfen a ddangosais fod cyfanswm o £85 miliwn wedi'i ddyrannu o'r cronfeydd cyfalaf wrth gefn i ddarparu buddsoddiad ychwanegol mewn tai cymdeithasol a gwaith cynnal a chadw cefnffyrdd a thraffyrdd. Yn gyntaf, a gaf i ofyn, a yw'n annadleuol i ddisgrifio gwaith cynnal a chadw ffyrdd fel gwariant cyfalaf? A oes dadl y dylid ystyried hynny'n briodol fel adnodd refeniw, neu a yw'n dybiaeth sefydledig o fewn ein cyfrifyddu mai dyna'r ffordd y dylid ei drin?
Capital maintenance.
Cyfalaf cynnal a chadw.
Thank you very much for that sedentary intervention.
We often seem to find it easier to fund things from capital budgets transferring to revenue than vice versa. I think we'd invest money well. Of that £85 million, though, only £5 million, when we read down, is actually going to the network operations BEL in respect of trunk road and motorway carriageway. So, as rightly observed, there is substantial funding for social housing, but despite being headlined within that £85 million there's only a very small proportion going to the extra funding for the trunk roads and motorway maintenance.
Finally from me, I just want to ask a bit more about the pensions. We have, within the health and social services MEG, a £46 million increase to cater for those UK Government changes to public service pension schemes. I read the letter, finance Minister, that you sent to the Chair of the Finance Committee around these and how the teaching support assistants weren't within this because that was local government, but that teachers were. So, I'm just still puzzled as to why the increase for education to fund this, if I've understood correctly, is only £0.5 million, whereas for the health service, it is £46 million. Thank you.
Diolch yn fawr iawn am yr ymyriad ar eich eistedd yna.
Mae'n ymddangos ein bod ni'n aml yn ei chael yn haws ariannu pethau o gyllidebau cyfalaf sy'n trosglwyddo i refeniw nag i'r gwrthwyneb. Rwy'n credu y byddem ni'n buddsoddi arian yn dda. Fodd bynnag, o'r £85 miliwn hwnnw dim ond £5 miliwn, wrth ddarllen i lawr, sydd mewn gwirionedd yn mynd i linell wariant y gyllideb ar gyfer gweithrediadau rhwydwaith o ran cerbytffyrdd cefnffordd a thraffordd. Felly, fel y nodwyd yn gywir, mae cyllid sylweddol ar gyfer tai cymdeithasol, ond er gwaethaf y pennawd o fewn y £85 miliwn hwnnw, cyfran fach iawn yn unig sy'n mynd i'r cyllid ychwanegol ar gyfer cynnal a chadw cefnffyrdd a thraffyrdd.
Yn olaf gen i, hoffwn i ofyn ychydig mwy am y pensiynau. Mae gennym, o fewn prif grŵp gwariant iechyd a gwasanaethau cymdeithasol, gynnydd o £46 miliwn, i ddarparu ar gyfer y newidiadau hynny gan Lywodraeth y DU i gynlluniau pensiwn y gwasanaethau cyhoeddus. Darllenais y llythyr, Gweinidog cyllid, y gwnaethoch chi ei anfon at Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid ynglŷn â'r rhain a'r ffaith nad oedd cynorthwywyr cymorth addysgu wedi'u cynnwys yn hyn oherwydd mai llywodraeth leol oedd hynny, ond bod athrawon wedi eu cynnwys. Felly, rwy'n dal i bendroni pam mae'r cynnydd ar gyfer addysg i ariannu hyn, os wyf i wedi deall yn iawn, ddim ond yn £0.5 miliwn, ond ar gyfer y gwasanaeth iechyd, mae'n £46 miliwn. Diolch.
I only wish to make a short observation on this debate this afternoon. The committee, in its report, declares itself to be 'surprised' that the Welsh Government has not taken further actions to make a reality of its declaration of a climate emergency. It may well be, on this occasion, it would be unreasonable to expect the Welsh Government to have completely reworked the whole of its budget priorities in the last few weeks, but I do not believe it would have been unreasonable to have expected the Welsh Government to have recognised the importance of its own declarations. This is a declaration that the Welsh Government made itself, and it is therefore entirely reasonable that one would expect and anticipate the Welsh Government to ensure that its own priorities are reflected in its own budget. So, I believe that this is something that I hope the Welsh Government will continue to reflect upon, and I think it will be entirely reasonable when the Welsh Government comes back to this place with its next budget statement that it will be able to demonstrate very clearly how its own statements drive its own thinking, its own decision making and its own financial strategy, and I believe that the committee and others should be very clear about that.
The second item I wish to raise this afternoon, Presiding Officer, is that which has been raised by all Members, I believe, taking part in this debate, and that is over pensions. There has, of course, been a clear agreement in place between the Welsh and UK Governments for some time that the statement of funding principles is clear that any decision taken by the UK administration will be fully funded and agreement reached by and with the devolved administrations. This has clearly not been the case in this very clear example, where one of the building blocks of the settlement has not driven policy and not driven decision making by the UK Government. It is wholly disappointing and frankly unacceptable that so much time, energy and difficulty should be expended trying to resolve an issue that should never have arisen in the first place.
I see the First Minister is in his place for this debate, and perhaps it would be a good thing were he able to take this matter to the Prime Minister and be absolutely clear that if she wants to have a review of devolution, she needs to review devolution in its entirety and ensure that her Government delivers on her commitments, her statements and her policies. It is entirely unacceptable that the Welsh Government is placed in this position, and I hope, Presiding Officer, that this place can send a very clear signal to the UK Government that we expect all of these agreements to be delivered in full and in a timely manner.
The final substantive issue I wish to address in this contribution is about the M4. We've had a considerable debate over the M4 in this place over the past few weeks, and it has been made absolutely clear to all of us who have taken part in this debate that the Welsh Government has a clear commitment to ensure that there is a delivery of a resolution to the M4 in a timely manner. It is a matter of some disappointment and concern, therefore, that the Minister was not able to answer even the most basic questions on the budget available to the commission that is being established. Despite repeated questions on the matter, the Minister failed to give us a reassurance at all that there exists any budget at all for this work. Certainly, there was no budget that she was able to identify in front of the committee. Despite the reassurances that we've had from the First Minister that the commission will have the funding it requires to do its job, I believe that we are left unreassured on this matter and I believe that we do require the Government to move very, very quickly to demonstrate that it does have the funding in place to deliver on its commitments.
The final point I wish to make is this: we have, over the past few years, developed a way in which we've debated and discussed financial matters, however, I do not believe that we have moved far enough and quickly enough. Whilst some Members may be impressed by the paperwork, for me, it is important that we have a process in place that enables us to contribute to debate, deliberate on these matters and reach conclusions that inform the Government's decision making. I spoke in the business statement some weeks ago, asking the Government to provide an opportunity for us to have a full debate on its budget priorities prior to tabling the budget. The Government has decided not to accept that request and not to move forward with it. I do believe, therefore, that we do need to look hard at how supplementary budgets are tabled to ensure that we do have the opportunity to question the Minister, as a Parliament, fully before this matter goes to committee and before we're asked to vote on these matters. I hope that these are all issues that we will be able to address over the coming 12 months. Thank you.
Dim ond sylw byr yr hoffwn i ei wneud ar y ddadl hon y prynhawn yma. Mae'r pwyllgor, yn ei adroddiad, yn datgan ei fod wedi synnu nad yw Llywodraeth Cymru wedi cymryd camau pellach i wireddu ei datganiad o argyfwng hinsawdd. Mae'n ddigon posibl, y tro hwn, y byddai'n afresymol disgwyl i Lywodraeth Cymru fod wedi ad-drefnu ei holl flaenoriaethau cyllidebol yn ystod yr wythnosau diwethaf, ond nid wyf i'n credu y byddai wedi bod yn afresymol disgwyl i Lywodraeth Cymru fod wedi cydnabod pwysigrwydd ei datganiadau ei hun. Mae hwn yn ddatganiad a wnaeth Llywodraeth Cymru ei hun, felly mae'n gwbl resymol y byddai rhywun yn disgwyl ac yn rhagweld y byddai Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod ei blaenoriaethau ei hun yn cael eu hadlewyrchu yn ei chyllideb ei hun. Felly, rwy'n credu bod hyn yn rhywbeth yr wyf yn gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i'w ystyried, ac rwy'n credu y bydd yn gwbl resymol pan fydd Llywodraeth Cymru yn dychwelyd i'r lle hwn gyda'i datganiad cyllideb nesaf y bydd yn gallu dangos yn glir iawn sut y mae ei datganiadau ei hun yn llywio ei meddylfryd ei hun, ei phenderfyniadau ei hun a'i strategaeth ariannol ei hun, ac rwy'n credu y dylai'r pwyllgor ac eraill fod yn glir iawn ynglŷn â hynny.
Yr ail eitem yr hoffwn ei chodi y prynhawn yma, Llywydd, yw'r hyn sydd wedi'i godi gan bob Aelod, rwy'n credu, sy'n cymryd rhan yn y ddadl hon, hynny yw ynghylch pensiynau. Wrth gwrs, bu cytundeb clir rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ers cryn amser bod y datganiad o egwyddorion ariannu yn glir y bydd unrhyw benderfyniad a wneir gan weinyddiaeth y DU yn cael ei ariannu'n llwyr ac y bydd cytundeb arno gan a gyda gweinyddiaethau datganoledig. Mae'n amlwg nad yw hyn wedi digwydd yn yr enghraifft glir iawn hon, lle nad yw un o flociau adeiladu'r setliad wedi llywio polisi nac wedi llywio penderfyniadau Llywodraeth y DU. Mae'n siomedigaeth lwyr ac, a dweud y gwir, yn gwbl annerbyniol y dylid treulio cymaint o amser ac egni ac y dylid peri cymaint o anhawster yn ceisio datrys mater na ddylai erioed fod wedi codi yn y lle cyntaf.
Rwy'n gweld bod y Prif Weinidog yn ei le ar gyfer y ddadl hon, ac efallai y byddai'n beth da pe byddai'n gallu dwyn y mater hwn i sylw Prif Weinidog y DU a bod yn gwbl glir, os yw hi'n dymuno cynnal adolygiad o ddatganoli, bod angen iddi adolygu datganoli yn ei gyfanrwydd a sicrhau bod ei Llywodraeth hi yn cyflawni ei hymrwymiadau, ei datganiadau a'i pholisïau. Mae'n gwbl annerbyniol bod Llywodraeth Cymru yn cael ei rhoi yn y sefyllfa hon, ac rwy'n gobeithio, Llywydd, y gall y lle hwn anfon neges glir iawn i Lywodraeth y DU ein bod yn disgwyl i'r holl gytundebau hyn gael eu cyflawni'n llwyr ac mewn modd amserol.
Mae'r mater olaf o sylwedd yr wyf i'n dymuno ymdrin ag ef yn y cyfraniad hwn yn ymwneud â'r M4. Rydym ni wedi cael dadl sylweddol ynghylch yr M4 yn y lle hwn yn ystod yr wythnosau diwethaf, ac fe'i gwnaed yn gwbl glir i bob un ohonom sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl hon fod gan Lywodraeth Cymru ymrwymiad clir i sicrhau y cyflwynir datrysiad i'r M4 mewn modd amserol. Mae'n destun cryn siom a phryder, felly, nad oedd y Gweinidog yn gallu ateb hyd yn oed y cwestiynau mwyaf sylfaenol ynghylch y gyllideb a oedd ar gael i'r comisiwn sy'n cael ei sefydlu. Er gwaethaf cwestiynau niferus ynghylch y mater, methodd y Gweinidog â rhoi sicrwydd i ni o gwbl fod unrhyw gyllideb o gwbl ar gyfer y gwaith hwn. Yn sicr, nid oedd unrhyw gyllideb yr oedd hi'n gallu ei nodi o flaen comisiwn yr arian sydd ei angen arno i wneud ei waith, nid wyf i'n credu bod ein meddyliau wedi eu tawelu ar y mater hwn ac rwyf i'n credu ein bod ni'n ei gwneud hi'n ofynnol i'r Llywodraeth symud yn gyflym iawn, iawn i ddangos bod ganddo'r cyllid i gyflawni ei ymrwymiadau.
Y pwynt olaf yr hoffwn ei wneud yw hwn: yn ystod y blynyddoedd diwethaf, rydym ni wedi datblygu ffordd o ddadlau a thrafod materion ariannol, er hynny, nid wyf i'n credu ein bod ni wedi symud yn ddigon pell nac yn ddigon cyflym. Er bod y gwaith papur yn cael argraff dda ar rai Aelodau, i mi, mae'n bwysig bod gennym broses ar waith sy'n ein galluogi i gyfrannu at ddadl, ystyried y materion hyn a dod i gasgliadau sy'n llywio penderfyniadau'r Llywodraeth. Siaradais yn y datganiad busnes rai wythnosau yn ôl, yn gofyn i'r Llywodraeth roi cyfle i ni gael dadl lawn ar ei blaenoriaethau cyllideb cyn cyflwyno'r gyllideb. Mae'r Llywodraeth wedi penderfynu peidio â derbyn y cais hwnnw a pheidio â symud ymlaen gydag ef. Rwyf i yn credu, felly, bod angen i ni edrych yn fanwl ar sut y caiff cyllidebau atodol eu cyflwyno er mwyn sicrhau ein bod ni'n cael y cyfle i holi'r Gweinidog, fel Senedd, yn llawn cyn cyflwyno'r mater hwn gerbron y pwyllgor a chyn y gofynnir i ni bleidleisio ar y materion hyn. Rwy'n gobeithio bod y rhain i gyd yn faterion y byddwn yn gallu rhoi sylw iddyn nhw yn ystod y 12 mis nesaf. Diolch.
Y Gweinidog cyllid i ymateb i'r ddadl—Rebecca Evans.
The finance Minister to reply to the debate—Rebecca Evans.
Thank you, Llywydd. Whilst this first supplementary budget is relatively limited in nature, representing as it does—if you don't include the pensions money—just over 0.5 per cent of the Welsh Government's budget, it is nonetheless an important part of the budget process, allowing changes to be reported and scrutinised by the Assembly.
I'll turn first to the issue that was raised by most speakers, and that is the issue of the pensions and the £36 million funding gap that exists in terms of the money that was handed down from Westminster. As I mentioned in my written statement to colleagues, I have written to the Chief Secretary to the Treasury expressing deep concerns that the proposed funding doesn't meet the full costs associated with those changes. I did so in partnership with Scotland and with the Permanent Secretary of Northern Ireland. We were very clear that the transparency and engagement that there has been relating to this decision has in no way lived up to the statement of funding policy that has been agreed by the nations. Mike Hedges mentioned the appeals procedure that has been set out. Well, we were very clear in our letter that if a meeting wasn't forthcoming very quickly to discuss these issues with the Chief Secretary to the Treasury then we would jointly be seeking to use that appeals process to take this matter further forward. None of this lives up to the kind of relationship that we were promised that we would have with the UK Government in terms of funding and transparency. It's for that reason that I can't confirm future years' funding either for pensions, because that will be discussed as part of the comprehensive spending review.
Issues were raised around in-year monitoring of the devolved tax forecasts. The Welsh Government will be monitoring the in-year tax receipts information from the Welsh Revenue Authority to inform our developing view of the likely full-year position for 2019-20, and that forms part of our overall in-year financial management system. But, there is little information in-year available at this point to inform revised forecasts, and the situation will develop as the year progresses. The Office for Budget Responsibility will publish revised forecasts for 2019-20, both for devolved taxes and for the associated UK taxes in the autumn. The impact of these revisions on the tax revenues and block grant adjustment will then be taken into account, and you will see them reflected in the second supplementary budget later on.
The issue of the Scotland income tax black hole was also raised. Based on current forecasts, the Scottish Government budgets over the last few years have overstated the net position between devolved income tax revenues and the associated block grant adjustments. As a result, there will be reconciliation payments over the next few years. There was some interest in this during committee scrutiny, and I was able to say that we are in a different position to Scotland in the sense that we have different powers devolved to us in relation to income tax. So, we are less exposed in some ways, and also we have the Office for Budget Responsibility doing our forecasts, as they do across England. So, we shouldn't have that divergence in methodology that is involved in those forecasts. That said, I would not seek to overstate the situation because, clearly, we would want to keep a very close eye on it.
With regard to the M4, the situation is that £20 million was earmarked in reserves this year for the M4, should the decision have been made to make the orders, and that £20 million remains in reserves now to be deployed elsewhere, in terms of meeting our Government priorities. So, there are no additional allocations made in this supplementary budget for costs associated with future steps. However, current estimates are that, for the fast-track measures that the First Minister set out to alleviate congestion on the M4 around Newport, including additional traffic officers, increased live journey time information and a behaviour awareness campaign, the cost will be between £4 million and £5 million over the next two years. We'll be keeping this under review, allocating 2019-20 funding again at the second supplementary budget. I was very clear in committee that the First Minister has made it clear that the commission will have first call on the funding that had been previously earmarked for the M4. Clearly, the commission is about to start its work, so I couldn't be in the position in the first supplementary budget to allocate further funding, or to be clearer in terms of where the funding might be deployed in future in terms of meeting the recommendations of that commission.
There was a great deal of interest in the debate and also in committee scrutiny in terms of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, and how we are ensuring that that's very much embedded in our budget-setting process. Of course, the draft and final budgets set out our Government spending plans for 2019-20 and the first supplementary budget builds on those plans and the delivery of our commitments. I'll give you an example of the additional funding for the economy futures fund. One of the streams in that fund is specifically related to decarbonisation, and I know that the Minister has taken a close interest in that in terms of considering how he will deploy those funds. So, it is very much at the centre of our thinking. I've already met with the future generations commissioner in terms of how we improve our consideration of the well-being of future generations Act in our future budget setting, and we're working on developing a journey checker, which, again, I know is something that the Finance Committee has taken a strong interest in, and that work is ongoing. And I've taken an interest, again, in the commissioner's suggestions for additional funding that she would like to see deployed in 2020-21 and I look forward to meeting with her to discuss her proposals further and understanding where she would see those additional funds coming from across Government in terms of refocusing priorities and also understanding better what the carbon savings would be from each of the measures that are proposed. I look forward to continuing those discussions with her.
But, just to close, Llywydd, looking forward, the UK Government indicated previously that it would set budgets for three years through a comprehensive spending review. Our current revenue settlement doesn't extend beyond this year, although we do have a capital budget for next year. But what this supplementary budget does is put in place a firm foundation for the current year. The public finances and terms of our settlement from the UK Government remain uncertain and it could mean that there might be more difficult budgetary decisions lying ahead. Thank you.
Diolch, Llywydd. Mae'r gyllideb atodol gyntaf hon yn gymharol gyfyngedig ei natur, gan ei bod yn cynrychioli—os nad ydych chi'n cynnwys yr arian pensiynau—ychydig dros 0.5 y cant o gyllideb Llywodraeth Cymru. Serch hynny, mae'n rhan bwysig o broses y gyllideb, gan ganiatáu i'r Cynulliad adrodd ar newidiadau a chraffu arnyn nhw.
Trof yn gyntaf at y mater a godwyd gan y rhan fwyaf o'r siaradwyr, sef mater y pensiynau a'r bwlch cyllid o £36 miliwn sydd i'w weld o ran yr arian a drosglwyddwyd o San Steffan. Fel y soniais yn fy natganiad ysgrifenedig i fy nghyd-Aelodau, rwyf i wedi ysgrifennu at Brif Ysgrifennydd y Trysorlys yn mynegi pryderon mawr nad yw'r cyllid arfaethedig yn talu'r holl gostau sy'n gysylltiedig â'r newidiadau hynny. Fe wnes i hynny mewn partneriaeth â'r Alban a gydag Ysgrifennydd Parhaol Gogledd Iwerddon. Roeddem yn glir iawn bod y tryloywder a'r ymgysylltu a welwyd mewn cysylltiad â'r penderfyniad hwn ymhell o fod yn cydymffurfio â'r datganiad o bolisi ariannu a gytunwyd gan y gwledydd. Soniodd Mike Hedges am y drefn apelio sydd wedi'i hamlinellu. Wel, roeddem ni'n glir iawn yn ein llythyr y byddem yn mynd ati ar y cyd i ddefnyddio'r broses apelio honno i fynd â'r mater hwn ymhellach pe na fyddai cyfarfod yn cael ei gynnal yn fuan iawn i drafod y materion hyn gyda Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys. Nid oes unrhyw ran o hyn yn agos at y math o berthynas a addawyd y byddai gennym gyda llywodraeth y DU o ran cyllid a thryloywder. Oherwydd hynny, ni allaf gadarnhau cyllid ar gyfer pensiynau yn y dyfodol, oherwydd bydd hynny'n cael ei drafod yn rhan o'r adolygiad cynhwysfawr o wariant.
Codwyd materion ynghylch monitro'r rhagolygon treth ddatganoledig yn ystod y flwyddyn. Bydd Llywodraeth Cymru yn monitro'r wybodaeth am dderbynebau treth yn ystod y flwyddyn gan Awdurdod Cyllid Cymru er mwyn llywio ein barn ddatblygol o'r sefyllfa flwyddyn lawn debygol ar gyfer 2019-20, ac mae hynny'n ffurfio rhan o'n system rheolaeth ariannol gyffredinol yn ystod y flwyddyn. Ond, prin yw'r wybodaeth yn ystod y flwyddyn sydd ar gael ar hyn o bryd i lywio'r rhagolygon diwygiedig, a bydd y sefyllfa'n datblygu wrth i'r flwyddyn fynd rhagddi. Bydd y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn cyhoeddi rhagolygon diwygiedig ar gyfer 2019-20, ar gyfer trethi datganoledig a threthi cysylltiedig y DU yn yr hydref. Yna, bydd effaith y diwygiadau hyn ar y refeniw treth a'r addasiad i'r grant bloc yn cael eu hystyried, a byddwch yn eu gweld yn cael eu hadlewyrchu yn yr ail gyllideb atodol yn ddiweddarach.
Codwyd mater y twll du yn y dreth incwm yn yr Alban hefyd. Yn seiliedig ar ragolygon cyfredol, mae cyllidebau Llywodraeth yr Alban yn ystod y blynyddoedd diwethaf wedi gorbwysleisio'r sefyllfa net rhwng refeniw treth incwm datganoledig a'r addasiadau cysylltiedig i'r grant bloc. O ganlyniad i hyn, bydd taliadau cysoni yn ystod y blynyddoedd nesaf. Bu rhywfaint o ddiddordeb yn hyn yn ystod gwaith craffu'r pwyllgor, ac roeddwn i'n gallu dweud ein bod ni mewn sefyllfa wahanol i'r Alban gan fod pwerau gwahanol wedi'u datganoli i ni mewn cysylltiad â threth incwm. Felly, rydym ni'n llai agored mewn rhai ffyrdd, ac mae gennym y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn gwneud ein rhagolygon, fel y maen nhw'n ei wneud ledled Lloegr. Felly, ni ddylai fod gennym y gwahaniaeth hwnnw yn y fethodoleg sy'n gysylltiedig â'r rhagolygon hynny. Wedi dweud hynny, ni fyddwn i'n ceisio gorbwysleisio'r sefyllfa oherwydd, yn amlwg, byddem ni'n dymuno cadw llygad barcud arni.
O ran yr M4, y sefyllfa yw bod £20 miliwn wedi ei glustnodi mewn cronfeydd wrth gefn eleni ar gyfer yr M4, pe byddai'r penderfyniad wedi'i wneud i wneud y gorchmynion, ac mae'r £20 miliwn hwnnw yn parhau i fod mewn cronfeydd wrth gefn bellach i'w ddefnyddio yn rhywle arall, o ran bodloni blaenoriaethau ein Llywodraeth. Felly, ni wneir unrhyw ddyraniadau ychwanegol yn y gyllideb atodol hon ar gyfer costau sy'n gysylltiedig â chamau yn y dyfodol. Fodd bynnag, yn ôl amcangyfrifon cyfredol, ar gyfer y mesurau carlam y mae'r Prif Weinidog wedi'u gosod i liniaru tagfeydd ar yr M4 o amgylch Casnewydd, gan gynnwys swyddogion traffig ychwanegol, mwy o wybodaeth fyw am amseroedd teithio ac ymgyrch i godi ymwybyddiaeth o ymddygiad, bydd y gost rhwng £4 miliwn a £5 miliwn dros y ddwy flynedd nesaf. Byddwn yn cadw golwg ar hyn, gan ddyrannu cyllid 2019-20 eto yn yr ail gyllideb atodol. Roeddwn i'n glir iawn yn y pwyllgor fod y Prif Weinidog wedi'i gwneud yn glir y bydd y comisiwn yn cael y cynnig cyntaf am yr arian a glustnodwyd yn flaenorol ar gyfer yr M4. Yn amlwg, mae'r comisiwn ar fin dechrau ar ei waith, felly nid oeddwn i'n gallu bod mewn sefyllfa yn y gyllideb atodol gyntaf i ddyrannu rhagor o gyllid, nac i fod yn gliriach o ran lle y gellid defnyddio'r cyllid yn y dyfodol o ran bodloni argymhellion y comisiwn hwnnw.
Roedd cryn dipyn o ddiddordeb yn y ddadl ac wrth graffu ar waith y pwyllgor o ran Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, a'r ffordd yr ydym ni'n sicrhau bod honno wedi ei hymwreiddio'n helaeth yn ein proses o bennu'r gyllideb. Wrth gwrs, mae'r cyllidebau drafft a therfynol yn nodi cynlluniau gwario'r Llywodraeth ar gyfer 2019-20 ac mae'r gyllideb atodol gyntaf yn datblygu ar y cynlluniau hynny ac ar gyflawni ein hymrwymiadau. Rhoddaf enghraifft i chi o'r cyllid ychwanegol ar gyfer cronfa dyfodol yr economi. Mae un o'r ffrydiau yn y gronfa honno'n ymwneud yn benodol â datgarboneiddio, a gwn y bu gan y Gweinidog gryn ddiddordeb yn hynny o ran ystyried sut y bydd yn defnyddio'r arian hwnnw. Felly, mae wrth galon ein meddylfryd i raddau helaeth. Rwyf eisoes wedi cwrdd â chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol o ran sut y byddwn yn gwella ein hystyriaeth o'r Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol wrth bennu cyllidebau yn y dyfodol, ac rydym yn gweithio ar ddatblygu trefn asesu'r daith sydd, unwaith eto, yn rhywbeth y gwn y bu gan y Pwyllgor Cyllid gryn ddiddordeb ynddo, ac mae'r gwaith hwnnw'n mynd rhagddo. Ac rwyf innau wedi cymryd diddordeb, unwaith eto, yn awgrymiadau'r comisiynydd am gyllid ychwanegol yr hoffai ei weld yn cael ei ddefnyddio yn 2020-21 ac rwy'n edrych ymlaen at gyfarfod â hi i drafod ei chynigion ymhellach a deall o ble y byddai'n awgrymu i'r cyllid ychwanegol hwnnw ddod o bob rhan o'r Llywodraeth o ran newid pwyslais blaenoriaethau a deall yn well beth fyddai'r arbedion carbon o bob un o'r mesurau a gynigir. Rwy'n edrych ymlaen at barhau â'r trafodaethau hynny â hi.
Ond, dim ond gair i gloi, Llywydd, wrth edrych ymlaen, nododd Llywodraeth y DU yn flaenorol y byddai'n pennu cyllidebau am dair blynedd trwy adolygiad cynhwysfawr o wariant. Nid yw ein setliad refeniw presennol yn ymestyn y tu hwnt i eleni, er bod gennym ni gyllideb gyfalaf ar gyfer y flwyddyn nesaf. Ond mae'r gyllideb atodol hon yn gosod sylfaen gadarn ar gyfer y flwyddyn gyfredol. Mae cyllid cyhoeddus a thelerau ein setliad gan Lywodraeth y DU yn parhau'n ansicr a gallai olygu y bydd mwy o benderfyniadau cyllidebol anodd yn y dyfodol. Diolch.
Y cwestiwn nawr yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Dwi'n gohirio'r bleidlais, felly, tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Rŷm ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio. Oni bai fod tri Aelod yn gofyn i fi ganu'r gloch, dwi'n cychwyn y bleidlais.
That brings us to voting time. Unless three Members wish for the bell to be rung, I will proceed directly to the vote.
Mae'r bleidlais hynny ar y ddadl ar y gyllideb atodol 2019-20. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 27, 18 yn ymatal a neb yn erbyn, felly derbyniwyd y cynnig.
That vote is on the debate on the first supplementary budget 2019-20. I call for a vote on the motion tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 27, 18 abstentions and none against, therefore the motion is agreed.
NDM7096 - Dadl ar Gyllideb Atodol Gyntaf 2019-2020 : O blaid: 27, Yn erbyn: 0, Ymatal: 18
Derbyniwyd y cynnig
NDM7096 - Debate on The First Supplementary Budget 2019-20 : For: 27, Against: 0, Abstain: 18
Motion has been agreed
A dyna ddiwedd ar ein trafodion heddiw.
And that brings today's proceedings to a close.
Daeth y cyfarfod i ben am 18:33.
The meeting ended at 18:33.