Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
18/04/2018Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Prynhawn da. Galw'r Cynulliad i drefn.
Good afternoon. I call the National Assembly to order.
Yr eitem gyntaf y prynhawn yma yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, a'r cwestiwn cyntaf, David Melding.
The first item this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Finance, and the first question, David Melding.
1. Pa gyllid ychwanegol y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ei ddarparu i'r portffolio gwasanaethau cyhoeddus a llywodraeth leol i gefnogi pobl sydd mewn dyled? OAQ51998
1. What additional funding will the Cabinet Secretary provide to the local government and public services portfolio to support people who are in debt? OAQ51998
I thank the Member for the question. Additional funding for credit unions and the discretionary assistance fund has been included in the local government and public services budget for 2018-19. When the Financial Guidance and Claims Bill completes its passage through the UK Parliament, we anticipate a transfer to Wales of responsibility and funding for debt advice.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Mae cyllid ychwanegol ar gyfer undebau credyd a'r gronfa cymorth dewisol wedi'i gynnwys yn y gyllideb llywodraeth leol a gwasanaethau cyhoeddus ar gyfer 2018-19. Pan fydd y Bil Cyfarwyddyd Ariannol a Hawliadau yn cwblhau ei daith drwy Senedd y DU, rydym yn rhagweld y bydd cyfrifoldeb a chyllid cyngor ar ddyledion yn cael eu trosglwyddo i Gymru.
Can I thank the Cabinet member for that answer? You may know that it's national Stress Awareness Month, and according to the Debt Support Trust, of those in serious debt, around half of the people in that situation have mental health difficulties and contemplate suicide. It's a terrible, terrible strain on people. In 2017, citizens advice bureaux across Wales helped 28,500 people with debt problems, and many of those were cards and loan debts. So, I think it's really important that we look at how much we can bring into this area of advice and support. I know, in the last Assembly, £4.4 million was identified for front-line services, and now we're getting the primary responsibility for debt advice in the near future, I do hope this will be a high priority in the Minister's considerations.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod o'r Cabinet am ei ateb? Efallai y gwyddoch ei bod yn Fis Ymwybyddiaeth Straen cenedlaethol y mis hwn, ac yn ôl y Debt Support Trust, o’r rheini sydd â dyledion difrifol, mae oddeutu hanner y bobl yn y sefyllfa honno yn dioddef o anawsterau iechyd meddwl ac yn ystyried hunanladdiad. Mae'n straen aruthrol ar bobl. Yn 2017, rhoddodd canolfannau cyngor ar bopeth gymorth i 28,500 o bobl â phroblemau dyled ledled Cymru, ac roedd llawer o'r problemau hynny yn ymwneud â chardiau a dyledion benthyciadau. Felly, credaf ei bod yn bwysig ein bod yn edrych ar faint y gallwn ei roi i'r maes cyngor a chymorth. Gwn fod £4.4 miliwn wedi’i nodi yn y Cynulliad diwethaf ar gyfer gwasanaethau rheng flaen, a chan mai ni bellach fydd yn bennaf gyfrifol am gyngor ar ddyledion yn y dyfodol agos, rwy'n gobeithio y bydd hyn yn flaenoriaeth uchel yn ystyriaethau'r Gweinidog.
I thank the Member for that supplementary question. We're making nearly £6 million available this year to support organisations such as Citizens Advice, Shelter and Age Cymru to provide advice across Wales on social welfare issues, including maximising household income and managing household debt. Between April and December of last year, citizens advice bureaux helped 43,000 people in that category and helped to bring £28 million in additional income to those families here in Wales.
I completely agree with the Member that debt is inevitably associated with high levels of stress and difficulties in other parts of people's lives. I am involved in discussions with local government in Wales about council tax debt. Council tax debt is meant to include an identification of whether a household is vulnerable for other areas. Some local authorities in Wales do this very well. Some local authorities in Wales have no policy at all on vulnerability, so there is certainly ground to be gained not simply in funding, but in the way that these services are discharged on the ground.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn atodol. Rydym yn darparu bron i £6 miliwn eleni i gefnogi sefydliadau fel Cyngor ar Bopeth, Shelter ac Age Cymru, i ddarparu cyngor ledled Cymru ar faterion lles cymdeithasol, gan gynnwys gwella incwm aelwydydd a rheoli dyledion aelwydydd. Rhwng mis Ebrill a mis Rhagfyr y llynedd, rhoddodd canolfannau cyngor ar bopeth gymorth i 43,000 o bobl yn y categori hwnnw, gan helpu i sicrhau incwm ychwanegol o £28 miliwn i'r teuluoedd hynny yma yng Nghymru.
Cytunaf yn llwyr â'r Aelod fod cysylltiad anochel rhwng dyled a lefelau uchel o straen ac anawsterau mewn rhannau eraill o fywydau pobl. Rwy’n cymryd rhan mewn trafodaethau â llywodraeth leol yng Nghymru ynglŷn â dyled y dreth gyngor. Mae dyled y dreth gyngor i fod i nodi a yw aelwydydd yn fregus mewn meysydd eraill. Mae rhai awdurdodau lleol yng Nghymru yn gwneud hyn yn dda iawn. Nid oes gan rai awdurdodau lleol yng Nghymru unrhyw bolisi o gwbl ar fregusrwydd, felly yn sicr, mae mwy y gellir ei wneud, nid yn unig o ran cyllid, ond o ran y ffordd y caiff y gwasanaethau hyn eu cyflawni ar lawr gwlad.
Un peth sy'n debygol o achosi i fwy o bobl fynd i ddyled ydy'r cyfnod y bydd rhaid iddyn nhw ddisgwyl ar gyfer eu taliad cyntaf o gredyd cynhwysol. Bydd derbyn taliadau bob mis ar ôl y taliad cyntaf yn creu problemau mawr, problemau dyled i lawer. Methu deall ydw i pam mae eich Llywodraeth chi mor gyndyn i gymryd rheolaeth o elfennau o weinyddu'r system budd-daliadau a'r fframwaith gyllidol a fyddai'n dilyn hynny. Byddai modd wedyn i Gymru symud i system o wneud taliadau credyd cynhwysol bob pythefnos, gan liniaru rhai o'r problemau dyled y mae awdurdodau lleol Cymru yn mynd i'w hwynebu yn sgil credyd cynhwysol.
One thing that’s likely to cause more people to get into debt is the period that they will have to wait for their first payment under universal credit. Receiving payments on a monthly basis after that first payment will also create major debt problems for many people. I can’t understand why your Government is so reluctant to take control of certain elements of administering the benefits system and the funding framework that would come about as a result of that. Wales could then move towards a system of making universal credit payments every fortnight, alleviating some of the debt problems that local authorities in Wales are going to face as a result of universal credit.
Wel, rwy'n clywed beth mae'r Aelod yn ei ddweud, ac, wrth gwrs, rwy'n cytuno gyda hi am yr effaith mae'r problemau yn y byd budd-daliadau yn cael ar bobl sy'n dibynnu ar fudd-daliadau. Mae'r cwestiwn ai'r peth gorau i'w wneud yw trosglwyddo cyfrifoldebau am fudd-daliadau i Gymru yn rhywbeth bach yn fwy eang na'r cwestiwn sydd gyda ni heddiw, ac mae lot o bethau, yn fwy na'r pwynt roedd yr Aelod yn ei godi, i'w hystyried os ydym ni'n mynd i fynd lawr y llwybr yna. Ar hyn o bryd, nid wyf yn meddwl bod yr achos wedi cael ei wneud yn ddigon cryf i gytuno ar y llwybr yna.
Well, I hear what the Member is saying and, of course, I agree with her about the impact that benefit problems have on people who are dependent on benefits. The question of whether it would be best to transfer responsibility for the payments to Wales is broader than the question that we are considering today and there are many other issues, beyond the point that the Member raised, to be considered if we’re to go down that path. At present, I don’t believe that the case has been made sufficiently strongly to go down that path.
Will the Cabinet Secretary comment on the fact that one of the main reasons for rising debt in the UK is as a result of the adverse impact of further cuts by the UK Government to working-age benefits from 1 April? These are the second largest cuts to the benefits budget in the past decade. They affect around 11 million families, with £2.5 billion cuts to working-age benefits, and working-age benefits frozen, for this year, and the withdrawal of the family support element of support for new tax credits, and universal credit claims from families with children, costing them up to £545. Will he also comment further on that beneficial role that's been expressed today that can be played by advice services, credit unions, and the adoption of the real living wage, supporting people in debt, with the support of the Welsh Government?
A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi sylwadau ar y ffaith mai un o'r prif resymau dros ddyledion cynyddol yn y DU yw effaith andwyol toriadau pellach Llywodraeth y DU i fudd-daliadau oedran gweithio o 1 Ebrill? Dyma’r set fwyaf ond un o doriadau i'r gyllideb fudd-daliadau yn y degawd diwethaf. Maent yn effeithio ar oddeutu 11 miliwn o deuluoedd, gyda thoriadau o £2.5 biliwn i fudd-daliadau oedran gweithio, a budd-daliadau oedran gweithio yn cael eu rhewi, ar gyfer y flwyddyn hon, ac elfen deuluol y cymorth ar gyfer hawliadau credyd treth a chredyd cynhwysol newydd gan deuluoedd â phlant wedi ei diddymu, gan gostio hyd at £545 i'r teuluoedd hynny. A wnaiff roi sylwadau pellach hefyd ar y rôl fuddiol y soniwyd amdani heddiw, ac y gallai'r gwasanaethau cynghori, yr undebau credyd, a mabwysiadu'r cyflog byw go iawn ei chwarae er mwyn cefnogi pobl mewn dyled, gyda chymorth Llywodraeth Cymru?
Can I agree entirely with Jane Hutt? I said in my original answer that, of course, the Welsh Government wants to go on investing in advice services. But it is an absolute disgrace that we are having to provide those services to people whose income is being knowingly and deliberately reduced by the UK Government, when those people live at the very margins of poverty.
A number of women Members in the Assembly yesterday tried to get a discussion of the Equality and Human Rights Commission report that was published during the recess, including the leader of Plaid Cymru, because the figures contained in that report are absolutely stark and ought to be of concern to every Member of this Assembly. An extra 50,000 children being pushed into poverty in Wales not by accident, not because somebody has lost their job, not because there's been a downturn in the economy, but because of the deliberate decisions by the UK Government to freeze the benefits of those families who have the least to live on of all. And those impacts will fall not simply on children, but they will fall disproportionately on women as well. Estimates in that report suggested that women will lose on average £350 a year from these benefit cuts, while men will gain around £15. The Member is absolutely right to point to those underlying causes of the need for debt advice in Wales, and to point to those remedies, such as the real living wage, which would have a genuine impact on the circumstances of those families who live in the direst of circumstances, whose poverty is increasing, and whose prospects for the future are under such threat.
A gaf fi gytuno'n llwyr â Jane Hutt? Dywedais yn fy ateb gwreiddiol fod Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, yn awyddus i barhau i fuddsoddi mewn gwasanaethau cynghori. Ond mae'n warthus fod yn rhaid inni ddarparu'r gwasanaethau hynny i bobl y mae Llywodraeth y DU yn lleihau eu hincwm yn fwriadol pan fo’r bobl hynny'n byw ar ymylon tlodi.
Yn y Cynulliad ddoe, ceisiodd nifer o Aelodau benywaidd gael trafodaeth ynglŷn ag adroddiad y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol a gyhoeddwyd yn ystod y toriad, gan gynnwys arweinydd Plaid Cymru, gan fod y ffigurau yn yr adroddiad hwnnw yn hollol syfrdanol, a dylent beri pryder i bob Aelod o'r Cynulliad hwn. Caiff 50,000 o blant ychwanegol eu gorfodi i fyw mewn tlodi yng Nghymru, nid drwy ddamwain, nid oherwydd bod rhywun wedi colli eu gwaith, nid oherwydd bod dirywiad wedi bod yn yr economi, ond o ganlyniad i benderfyniadau bwriadol Llywodraeth y DU i rewi budd-daliadau’r teuluoedd sy’n byw ar y lleiaf oll. A bydd hynny’n effeithio nid yn unig ar blant, ond bydd yn effeithio'n anghymesur ar fenywod hefyd. Awgrymai'r amcangyfrifon yn yr adroddiad hwnnw y bydd menywod yn colli £350 y flwyddyn ar gyfartaledd o ganlyniad i’r toriadau hyn i’r budd-daliadau, tra bydd dynion yn ennill oddeutu £15. Mae'r Aelod yn berffaith iawn i nodi'r achosion sydd wrth wraidd yr angen am gyngor ar ddyledion yng Nghymru, ac i nodi'r atebion, megis y cyflog byw go iawn, a fyddai'n cael effaith wirioneddol ar amgylchiadau'r teuluoedd sy'n byw yn yr amgylchiadau gwaethaf, mewn tlodi cynyddol, a’u rhagolygon ar gyfer y dyfodol o dan y fath fygythiad.
2. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am weithredu'r trethi datganoledig newydd cyntaf ers iddynt ddod i rym ar 1 Ebrill 2018? OAQ51976
2. Will the Cabinet Secretary make a statement on the implementation of the new devolved taxes since they came into force on 1 April 2018? OAQ51976
Diolch, wrth gwrs, am y cwestiwn. Mae’r arwyddion cychwynnol yn awgrymu dechrau llwyddiannus i’r gwaith o weinyddu trethi datganoledig ers 1 Ebrill. Yn gynharach heddiw, cyhoeddodd Awdurdod Cyllid Cymru y cyntaf mewn cyfres reolaidd o ddatganiadau ystadegol. Mae’n dangos bod 1,100 o sefydliadau wedi cofrestru gyda’r awdurdod ar gyfer y dreth trafodiadau tir.
Thank you, of course, for the question. Early indications suggest a successful start to the administration of devolved taxes since 1 April. Earlier today, the Welsh Revenue Authority published the first of what will be a regular series of statistical releases. It shows that 1,100 organisations have registered with the WRA for land transaction tax.
Diolch am y diweddariad gan yr Ysgrifennydd Cabinet, ac rwy'n siŵr ein bod ni'n diolch i Awdurdod Cyllid Cymru am ei waith ac am beth sydd yn ymddangos, felly, yn gychwyn llwyddiannus, fel mae e'n ei ddweud, ar gyfnod newydd yn hanes cyfansoddiadol Cymru. Byddwch chi, wrth gwrs, yn gwybod bod y pethau yma yn broses yn hytrach na digwyddiad, ac, fel rhan o'r broses, rydych chi wedi gosod allan hefyd yn y rhaglen waith drethiannol syniadau ar gyfer trethi newydd, neu ddatblygiadau trethi yng Nghymru, gan gynnwys, wrth gwrs, weithio gyda Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol ar lefi plastig o bosibl, a gweithio fan hyn yng Nghymru ar dreth ar dir gwag. A fedrwch chi ddiweddaru'r Siambr ynglŷn â'r broses yna a'r rhaglen waith yna, ac ym mha ffordd rydych chi wedi llwyddo i drafod, ai peidio, gyda Llywodraeth San Steffan ynglŷn â'r trethi newydd yma hefyd.
Thank you for that update, Cabinet Secretary, and I’m sure we’re grateful to the WRA for their work, and for what appears to be a successful start, as he says, to a new period in the constitutional history of Wales. You will be aware, of course, that these things are a process rather than an event. As part of the process, you’ve also set out in the taxation work programme some ideas on new taxes, or the development of taxes, in Wales, including working with the UK Government on a plastics levy possibly, and working here in Wales on a vacant land tax. So, can you give us an update on that, and that work programme, and how you have discussed these issues, or not, with the Westminster Government in terms of these new taxes?
Diolch i Simon am y cwestiwn yna. Jest i ddweud, mae'r llwyddiant y mae'r awdurdod yn ei gael ar hyn o bryd yn dod mâs o'r gwaith caled sydd wedi bod ar y gweill dros y blynyddoedd, yn cynnwys gwaith y pwyllgor hefyd, sydd wedi bod yn rhan o baratoi'r awdurdod am y gwaith maen nhw nawr yn ei wneud. Ar y trethi newydd a'r awgrymiadau yna, rydym ni'n bwrw ymlaen i wneud gwaith gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig ar fwy nag un ochr. Rydym ni'n siarad gyda nhw am beth maen nhw'n ei wneud ym maes plastig, ac rydym ni wedi cytuno i helpu arwain y ddadl yma yng Nghymru, ac i fwydo i fewn am y galw am evidence—rydw i wedi anghofio'r gair am 'evidence'. Tystiolaeth, wrth gwrs—yr alwad am dystiolaeth y mae'r Trysorlys wedi ei gwneud ym mis Mawrth.
Rydym ni hefyd eisiau dechrau trafod pethau gyda nhw am waith Gerry Holtham a beth mae e wedi awgrymu ym maes gofal. Ond rydw i wedi ysgrifennu—ac rydw i wedi rhannu'r llythyr gyda'r Pwyllgor Cyllid—yn swyddogol nawr at y Trysorlys i ddechrau'r broses ym maes tir gwag. Dyna'r un rydym ni eisiau ei dreialu i ddefnyddio'r system newydd sydd gyda ni yn Neddf 2014. Rydw i wedi ysgrifennu at y Trysorlys. Rydym ni'n paratoi ar lefel swyddogol y gwaith sydd i'w wneud gyda nhw, ac rydw i'n edrych ymlaen i gael ateb positif ganddyn nhw ac i ddechrau'r gwaith yma yn y Cynulliad—y gwaith mwy manwl ar y polisi—ac i weld a fydd e'n bosibl i ddod â'r Bil ymlaen ar lawr y Cynulliad ac i greu'r dreth gyntaf jest i Gymru drwy'r broses sydd gyda ni.
Thank you, Simon, for that question. Just to say, the success that the authority is having at present comes from the hard, preparatory work that was done over the past years, including the work of the committee, which has been part of preparing the authority for the work that they are now undertaking. As regards the new taxes, we are continuing to work with the United Kingdom Government on more than one aspect. We are talking to them about what they are doing in the field of a plastics tax, and we’ve agreed to take the lead on this debate in Wales and to feed into the call for evidence— I've forgotten the Welsh word for 'evidence'. 'Tystiolaeth', of course—that the Treasury issued in March.
We also want to start to talk about Gerry Holtham’s work with them and what he has suggested in the care sector, but I have written—and I have shared the letter with the Finance Committee—officially to the Treasury to initiate the process in the field of vacant land. This is the one that we wish to use to test the new system that we have in the 2014 Act. I have written to the Treasury and we are preparing on an official level the work that we need to do with them. I’m looking forward to receiving a positive response from them and to begin this work in the Assembly—the more detailed work on the policy—and to see whether it will be possible to bring forward a Bill to the floor of the Assembly in order to create the first Wales-only tax through the process available to us.
In his latest spotlight on Cardiff offices, Ross Griffin, the director of UK investment at Savills, says that the increase in stamp duty to 6 per cent on a significant office development will deter investment by making Wales more expensive as investors target English regional cities instead of Cardiff, cutting the flow of capital into the Cardiff market. He concludes that this will limit future growth of the Cardiff office market and future employment growth in the city. How is this going to help my constituents and others who look to work in Cardiff?
Yn ei ddadansoddiad diweddaraf o swyddfeydd Caerdydd, dywed Ross Griffin, cyfarwyddwr buddsoddi y DU yn Savills, y bydd cynyddu’r dreth stamp i 6 y cant ar ddatblygiadau swyddfeydd sylweddol yn rhwystro buddsoddiad drwy wneud Cymru yn lle drytach wrth i fuddsoddwyr dargedu dinasoedd rhanbarthol yn Lloegr yn lle Caerdydd, gan dorri llif y cyfalaf i farchnad Caerdydd. Daw i'r casgliad y bydd hyn yn cyfyngu ar dwf marchnad swyddfeydd Caerdydd yn y dyfodol a thwf cyflogaeth yn y ddinas yn y dyfodol. Sut y bydd hyn o gymorth i fy etholwyr a phobl eraill sy'n awyddus i weithio yng Nghaerdydd?
Well, Llywydd, we will now be in the business of collecting evidence rather than trading speculations. This National Assembly has made the decision on the levels of taxation in non-domestic property for this financial year. Ninety per cent of commercial transactions in Wales will enjoy the lowest rate of taxation anywhere in the United Kingdom, because 90 per cent of commercial transactions happen at the level of £1.1 million or below, and we have the lowest tax rates for that part of our economy of any part of the United Kingdom. I've heard the case made by Mr Reckless and by those who make it. I've met with those companies and individuals myself. My officials have met with them subsequently. The analysis by Bangor as part of our preparations did not suggest that those would be the outcomes, but I will look very carefully at the evidence, and if the evidence suggests that the outcomes that are suggested in that article are something that ought to concern this National Assembly, then, of course, I will take that into account in decisions that will be made for future years.
Wel, Lywydd, byddwn bellach yn canolbwyntio ar gasglu tystiolaeth yn hytrach na chyfnewid damcaniaethau. Mae'r Cynulliad Cenedlaethol hwn wedi gwneud y penderfyniad ar lefelau trethiant eiddo annomestig ar gyfer y flwyddyn ariannol hon. Bydd 90 y cant o'r trafodion masnachol yng Nghymru yn denu'r gyfradd isaf o drethiant ledled y Deyrnas Unedig, gan fod 90 y cant o drafodion masnachol yn digwydd ar lefel o £1.1 miliwn neu lai, ac mae gennym y cyfraddau treth isaf ar gyfer y rhan honno o’n heconomi o gymharu ag unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig. Clywais y ddadl a wnaed gan Mr Reckless ac eraill sy'n ei gwneud. Rwyf wedi cyfarfod â'r cwmnïau a'r unigolion hynny fy hun. Mae fy swyddogion wedi cyfarfod â hwy wedi hynny. Nid oedd y dadansoddiad a wnaed gan Fangor fel rhan o'n paratoadau yn awgrymu mai dyna fyddai’r canlyniadau, ond byddaf yn edrych yn ofalus iawn ar y dystiolaeth, ac os yw'r dystiolaeth yn awgrymu bod y canlyniadau a awgrymir yn yr erthygl honno'n rhywbeth a ddylai ymwneud â'r Cynulliad Cenedlaethol hwn, wrth gwrs, byddaf yn ystyried hynny mewn penderfyniadau a fydd yn cael eu gwneud ar gyfer y blynyddoedd i ddod.
Can I welcome the answers that the Cabinet Secretary has given to Simon Thomas? Can I just add my voice, yet again, to the calls for a plastic tax, which the Cabinet Secretary has heard me say on probably more occasions than he would have liked to have listened to them?
My question is though: has the Welsh Government produced a profile of expected tax receipts from the devolved taxes so that we can check, in the Finance Committee or in the Assembly as a whole, how the profile works against the expected?
A gaf fi groesawu'r atebion a roddwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet i Simon Thomas? A gaf fi ychwanegu fy llais, unwaith eto, at y galwadau am dreth ar blastigion, sy'n rhywbeth y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi fy nghlywed yn ei ddweud ar fwy o achlysuron nag y byddai wedi hoffi gwrando arnynt, yn ôl pob tebyg?
Fy nghwestiwn, fodd bynnag, yw: a yw Llywodraeth Cymru wedi cynhyrchu proffil o dderbyniadau treth disgwyliedig o'r trethi datganoledig fel y gallwn wirio, yn y Pwyllgor Cyllid neu yn y Cynulliad yn llawn, sut y mae'r proffil yn gweithio yn erbyn yr hyn a ddisgwylir?
Llywydd, yes, we have produced such estimates. We published them alongside the final budget in December of last year. They showed, for example, that we anticipate landfill disposals tax to bring in £26 million in the current financial year, falling as that tax is intended to do to £20 million in the year 2021-22. Our forecasts are supplemented by the work of the Office for Budget Responsibility. They published updated forecasts for the two Welsh devolved taxes and Welsh rates of income tax in March of this year. They are broadly comparable with the figures that we produced in December, and both sets of figures will be available to the Finance Committee for them to scrutinise the actual performance of these taxes as that information becomes available during this year and beyond.
Lywydd, rydym wedi cynhyrchu amcangyfrifon o'r fath. Fe’u cyhoeddwyd gennym ochr yn ochr â'r gyllideb derfynol ym mis Rhagfyr y llynedd. Roeddent yn dangos, er enghraifft, ein bod yn rhagweld y bydd y dreth gwarediadau tirlenwi yn darparu £26 miliwn yn y flwyddyn ariannol gyfredol, gan ostwng, fel y bwriedir i’r dreth honno ei wneud, i £20 miliwn yn y flwyddyn 2021-2022. Ategir ein rhagolygon gan waith y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol. Cyhoeddwyd rhagolygon wedi'u diweddaru ganddynt ar gyfer dwy dreth ddatganoledig Cymru a chyfraddau treth incwm Cymru ym mis Mawrth eleni. Maent yn debyg ar y cyfan i'r ffigurau a gynhyrchwyd gennym ym mis Rhagfyr, a bydd y ddwy set o ffigurau ar gael i’r Pwyllgor Cyllid allu craffu ar berfformiad gwirioneddol y trethi hyn wrth i'r wybodaeth honno ddod ar gael eleni a thu hwnt.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.
Questions now from the party spokespeople. UKIP's spokesperson, Neil Hamliton.
Diolch, Llywydd. On 13 February this year, the Cabinet Secretary said that the vacant land tax is to have an impact on behaviour rather than to raise revenue. In the Republic of Ireland, the tax barely covers the cost of collection, which is just something that has got to be borne in mind. I wonder to what extent the Cabinet Secretary is able to say that land banking is a real problem in Wales, rather than just a perception, because Laura Harry, a planning consultant from Barton Willmore, an independent planning and design consultancy, says that
'while in theory a Vacant Land Tax is intended to increase house building, it may have the opposite effect and make Wales less attractive to housebuilders and undermine the Welsh Government’s housing ambitions',
which is something, obviously, that the Cabinet Secretary would not wish to see. So, is this tax perhaps directed at a problem that is more illusory than real?
Diolch, Lywydd. Ar 13 Chwefror eleni, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet mai bwriad y dreth ar dir gwag yw effeithio ar ymddygiad yn hytrach na chodi refeniw. Yng Ngweriniaeth Iwerddon, prin y mae'r dreth yn talu am gost ei chasglu, sy'n rhywbeth y dylid ei gadw mewn cof. Tybed i ba raddau y gall Ysgrifennydd y Cabinet ddweud bod bancio tir yn broblem wirioneddol yng Nghymru, yn hytrach na chanfyddiad yn unig, gan y dywed Laura Harry, ymgynghorydd cynllunio gyda Barton Willmore, ymgynghoriaeth gynllunio a dylunio annibynnol,
tra bwriedir, mewn egwyddor, i Dreth ar Dir Gwag arwain at gynnydd o ran adeiladu tai, fe all gael yr effaith groes i hynny a gwneud Cymru'n lle llai deniadol i adeiladwyr tai a thanseilio dyheadau tai Llywodraeth Cymru,
sy'n amlwg yn rhywbeth na fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn awyddus i'w weld. Felly, tybed a yw'r dreth hon wedi'i chyfeirio at broblem sy'n fwy dychmygol na gwirioneddol?
I don't believe that to be the case. I think there is evidence of land banking happening in some parts of Wales. I've pointed in the Chamber previously to our stalled sites fund, which shows over 400 sites in Wales unable to be brought forward to be put to productive use, because there is remediation work required or the need to provide services for that land means that that land is not in productive use. Our stalled sites fund, with £40 million of Welsh Government investment available for it, is designed to help to remedy that situation.
I think it's very important for me to point out that the purpose of a vacant land tax is not to penalise anybody who is doing their very best to bring that land into active use, but is to provide an additional incentive to people who simply sit on land, hoping that the work that the public have done in providing them with planning permissions and so on will just lead to rising land values and, having done nothing at all themselves, they will be able to cash in on that by selling land in future.
The process, however, Llywydd, is really important, because at this stage we're at the very start of this process and many of the questions that the Member raises and other detailed questions will be part of the work that we will want to do once we know that the power has been transferred to us to bring this idea further forward.
Ni chredaf fod hynny'n wir. Credaf fod tystiolaeth fod bancio tir yn digwydd mewn rhai rhannau o Gymru. Rwyf eisoes wedi cyfeirio yn y Siambr at ein cronfa safleoedd segur, sy'n dangos bod yna dros 400 o safleoedd yng Nghymru na ellir eu cyflwyno i'w defnyddio at ddibenion cynhyrchiol, gan fod angen gwaith adfer, neu am fod yr angen i ddarparu gwasanaethau ar gyfer y tir hwnnw yn golygu nad yw'r tir yn cael ei ddefnyddio'n gynhyrchiol. Mae ein cronfa safleoedd segur, gyda £40 miliwn o fuddsoddiad ar gael gan Lywodraeth Cymru ar ei chyfer, wedi'i chynllunio i helpu i unioni'r sefyllfa honno.
Credaf ei bod yn bwysig iawn i mi nodi nad diben treth ar dir gwag yw cosbi unrhyw un sy'n gwneud eu gorau glas i sicrhau bod y tir hwnnw'n cael ei ddefnyddio, ond darparu cymhelliad ychwanegol i bobl sy'n eistedd ar dir gan obeithio y bydd y gwaith y mae'r cyhoedd wedi'i wneud yn darparu caniatâd cynllunio iddynt ac ati yn arwain at gynyddu gwerth y tir, a heb wneud unrhyw beth o gwbl eu hunain, byddant yn gallu elwa ar hynny drwy werthu'r tir yn y dyfodol.
Fodd bynnag, Lywydd, mae'r broses yn bwysig iawn, oherwydd ar hyn o bryd rydym megis dechrau'r broses hon a bydd llawer o'r cwestiynau a godwyd gan yr Aelod a chwestiynau manwl eraill yn rhan o'r gwaith y byddwn yn awyddus i'w wneud pan fyddwn yn gwybod bod y grym wedi'i drosglwyddo inni fwrw ymlaen ymhellach â'r syniad hwn.
I fully accept what the finance Secretary says there. Obviously, if we are going to have such a tax, we do need to realise that the behavioural effects that it might bring about can also be in the opposite direction—a point to which I'll come in a minute. Although, this is generally thought of as a problem to be addressed in urban areas, there is a potential impact on rural areas too. A rural surveyor for Country Land and Business Association Cymru, Charles De Winton, says that
'Small rural plots may not be viable to develop. A tax which forces them into development will inevitably increase the cost of development—a cost which will passed-on to the end-user. This does not help us tackle the crisis in availability of rural homes.'
The CLA's research in Wales suggested that over a third of the £1.3 billion annually into the economy by rural landowners was already put into residential development. One of the big problems with development sites is, of course, planning permission and the delays that, sometimes, that can bring about. So, potential developers often find themselves unwillingly in a situation where they're sitting on vacant land. We know around us here in Cardiff Bay there are lots of what might appear to be prime sites that still remain to be developed because there are no buyers for one reason or another. So, this is a matter that must be dealt with sensitively and with some delicacy.
Rwy'n derbyn yr hyn a ddywed yr Ysgrifennydd cyllid yn llwyr. Yn amlwg, os ydym am gael treth o'r fath, mae angen inni sylweddoli y gall yr effeithiau ymddygiadol y gallai eu hachosi fod yn groes i hynny hefyd—pwynt y dof ato yn y man. Er y credir yn gyffredinol fod hon yn broblem y mae angen mynd i'r afael â hi mewn ardaloedd trefol, mae effaith bosibl ar ardaloedd gwledig hefyd. Yn ôl syrfëwr gwledig ar gyfer Cymdeithas Tir a Busnesau Cefn Gwlad Cymru, Charles De Winton,
Efallai na fydd datblygu rhai plotiau gwledig bach yn ymarferol. Mae'n anochel y bydd treth sy'n eu gorfodi i gael eu datblygu yn cynyddu cost eu datblygu—cost a fydd yn cael ei throsglwyddo i'r defnyddiwr terfynol. Nid yw hyn o gymorth inni fynd i'r afael â'r argyfwng o ran argaeledd cartrefi gwledig.
Awgrymai ymchwil y Gymdeithas Tir a Busnesau Cefn Gwlad yng Nghymru fod mwy na thraean o'r £1.3 biliwn sy'n mynd i mewn i'r economi'n flynyddol gan dirfeddianwyr gwledig eisoes yn mynd i mewn i ddatblygu preswyl. Un o'r problemau mawr gyda safleoedd datblygu, wrth gwrs, yw caniatâd cynllunio a'r oedi a all ddeillio o hynny weithiau. Felly, mae datblygwyr posibl yn aml mewn sefyllfa lle maent yn eistedd ar dir gwag yn erbyn eu hewyllys. Gwyddom fod llawer o safleoedd o'n cwmpas yma ym Mae Caerdydd sy'n edrych fel safleoedd ardderchog ond sy'n parhau i fod heb eu datblygu am nad oes prynwyr am ba reswm bynnag. Felly, mae hwn yn fater y dylid mynd i'r afael ag ef mewn ffordd sensitif a gofalus.
All the points the Member makes are important points and ones that we would wish to take seriously. No finance Minister, when the detailed work is done, should that work demonstrate that a potential tax would create more problems than it would solve—nobody would want to take it further forward. So, these are important points and ones we will definitely want to consider.
I recognise the point the Member makes about rural communities and the fact that development often takes longer for specific reasons. But I just repeat the point that I made to him at the very beginning: a vacant land tax is not intended to bear down on those people who are making every effort to bring land into productive use. You've got to design it in a way that makes sure that people who are doing everything they can are not captured by it, while providing an additional incentive for those people—and we do believe that this does exist in the Welsh economy, just as the Chancellor of the Exchequer was anxious that it existed in the London economy—who should be bringing land forward for productive use, but who choose not to do it, in order simply to speculate for a windfall gain.
Mae'r holl bwyntiau a wnaeth yr Aelod yn rhai pwysig ac yn bwyntiau y byddem yn dymuno bod o ddifrif yn eu cylch. Ni fyddai unrhyw Weinidog cyllid, pan fydd y gwaith manwl wedi'i gwblhau, os yw'r gwaith hwnnw'n dangos y byddai treth bosibl yn creu mwy o broblemau nag y byddai'n eu datrys—ni fyddai unrhyw un yn awyddus i fwrw ymlaen â hi. Felly, mae'r rhain yn bwyntiau pwysig, ac yn sicr, maent yn rhai y byddwn yn awyddus i'w hystyried.
Rwy'n cydnabod pwynt yr Aelod ynglŷn â chymunedau gwledig a bod datblygu'n aml yn cymryd mwy o amser am resymau penodol. Ond fe ailadroddaf y pwynt a wneuthum ar y dechrau un: nid bwriad treth ar dir gwag yw cosbi'r bobl sy'n gwneud pob ymdrech i sicrhau bod tir yn cael ei ddefnyddio at ddibenion cynhyrchiol. Mae'n rhaid i chi ei chynllunio mewn ffordd sy'n sicrhau nad yw pobl sy'n gwneud popeth yn eu gallu yn cael eu cosbi ganddi, gan ddarparu cymhelliad ychwanegol—a chredwn fod hyn yn bodoli yn economi Cymru, yn yr un modd ag yr oedd Canghellor y Trysorlys yn bryderus ei fod yn bodoli yn economi Llundain—ar gyfer y bobl a ddylai fod yn cyflwyno tir at ddibenion cynhyrchiol, ond sy'n dewis peidio â gwneud hynny, yn y gobaith o wneud elw hawdd.
I'd like to turn to another tax now to explore the impact on behaviour. It seems, in the case of the sugar tax, imposed now by the Westminster Government, that the Welsh Government is due to get £47 million in extra funding over two years because of spending in England linked to that. Forecasts of what the levy would raise have fallen from £520 million to £240 million. The behavioural changes that the sugar tax has brought about already are that Coca-Cola, for example, have reduced the size of their standard regular Coke cans from 330 ml to 250 ml, although that hasn't led to a similar reduction in price in many cases. So, now we could find ourselves in a situation where, instead of buying a third of a litre in a can, people are buying two cans of quarter of a litre. So, they're buying actually more sugary drink than before, at a higher price. So, this would be a perverse outcome for such a tax to bring about. But Wales has a significant problem with obesity—worse than any other part of the UK—with 59 per cent of adults, apparently, overweight—I'm probably one of them—and 23 per cent classed as obese. As to the allocation of the money that is raised, can the Cabinet Secretary confirm whether the Welsh Government is going to allocate this money to solve the problem of obesity predominantly, whilst not regarding it as a wholly hypothecated tax? If it is raised for the purpose of changing behaviour, then the money that is going to be spent from that revenue should be directed towards the problem that it is intended to solve.
Hoffwn droi at dreth arall yn awr i archwilio'r effaith ar ymddygiad. Yn achos y dreth siwgr, a orfodir bellach gan Lywodraeth San Steffan, ymddengys y bydd Llywodraeth Cymru yn cael £47 miliwn o gyllid ychwanegol dros ddwy flynedd o ganlyniad i wariant sy'n gysylltiedig â hynny yn Lloegr. Mae'r rhagolygon o faint y byddai'r ardoll yn ei godi wedi gostwng o £520 miliwn i £240 miliwn. Gwelir newidiadau mewn ymddygiad eisoes o ganlyniad i'r dreth siwgr wrth i Coca-Cola, er enghraifft, leihau maint eu caniau Coke arferol o 330 ml i 250 ml, er nad yw hynny wedi arwain at ostyngiad tebyg yn y pris mewn llawer o achosion. Felly, erbyn hyn, gallem fod mewn sefyllfa lle mae pobl, yn hytrach na phrynu un rhan o dair o litr mewn can, yn prynu dau gan chwarter litr. Felly, mewn gwirionedd, maent yn prynu mwy o ddiod llawn siwgr nag o'r blaen, am bris uwch. Felly, byddai hyn yn ganlyniad gwrthnysig i dreth o'r fath. Ond mae gan Gymru broblem sylweddol gyda gordewdra—gwaeth nag unrhyw ran arall o'r DU—gyda 59 y cant o oedolion, mae'n debyg, dros eu pwysau—mae'n debyg fy mod i'n un ohonynt—a 23 y cant wedi'u categoreiddio'n ordew. O ran dyraniad yr arian a godir, a all Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau a fydd Llywodraeth Cymru yn dyrannu'r arian hwn yn bennaf ar gyfer datrys gordewdra, heb ei hystyried yn dreth a neilltuwyd yn gyfan gwbl? Os yw'r arian yn cael ei godi er mwyn newid ymddygiad, dylid cyfeirio'r arian a fydd yn cael ei wario o'r refeniw hwnnw at y broblem y bwriedir iddo'i datrys.
Well, Llywydd, I'll begin by welcoming the fact that manufacturers have taken action to reduce the sugar content in their products, and to reformulate the way in which products are brought to market in order to have a bearing on obesity. I regret the fact that the sugar tax was simply announced in a budget, without any reference to the devolved administrations, despite the fact that it has a direct bearing on our responsibilities. Therefore, we weren't able to contribute to a debate, which may have pointed to some of the potential unintended consequences of the tax as it currently stands.
Money has been transferred to the Welsh budget as a result of it. It will partly help to take forward initiatives such as the preventable obesity programme that my colleague Vaughan Gething is undertaking, but it allows us to do other things as well. It allows us to support the programme of free healthy breakfasts in our primary schools; it helps us to introduce the new school holiday enrichment programme, which helps to feed children during the school holidays, who otherwise might go hungry; and it allows us to do a number of other things in the field that the Member mentioned, to help us to bear down on the problems of obesity, which are well-known and well-recognised.
Wel, Lywydd, fe ddechreuaf drwy groesawu'r ffaith bod gweithgynhyrchwyr wedi cymryd camau i leihau faint o siwgr sydd yn eu cynnyrch, ac i ailffurfio'r ffordd y caiff cynhyrchion eu dwyn i'r farchnad er mwyn dylanwadu ar ordewdra. Rwy'n gresynu at y ffaith bod y dreth siwgr wedi'i chyhoeddi mewn cyllideb heb unrhyw gyfeiriad at y gweinyddiaethau datganoledig, er ei bod yn effeithio'n uniongyrchol ar ein cyfrifoldebau. Felly, nid oedd modd inni gyfrannu at ddadl a allai fod wedi tynnu sylw at rai o ganlyniadau anfwriadol posibl y dreth fel y mae ar hyn o bryd.
Mae arian wedi'i drosglwyddo i gyllideb Cymru o ganlyniad i hynny. Bydd o gymorth, yn rhannol, i fwrw ymlaen â chynlluniau megis y rhaglen ordewdra ataliadwy y mae fy nghyd-Aelod Vaughan Gething yn ei rhoi ar waith, ond mae'n caniatáu inni wneud pethau eraill hefyd. Mae'n caniatáu inni gefnogi'r rhaglen brecwast iach am ddim yn ein hysgolion cynradd; mae'n ein cynorthwyo i gyflwyno'r rhaglen cyfoethogi gwyliau ysgol newydd, sy'n helpu i fwydo plant yn ystod gwyliau'r ysgol, a fyddai'n mynd heb fwyd fel arall; ac mae'n caniatáu inni wneud sawl peth arall yn y maes a grybwyllwyd gan yr Aelod, i'n helpu i ddylanwadu ar broblemau gordewdra, sy'n dra hysbys ac yn dra chyfarwydd.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Nick Ramsay.
Conservatives' spokesperson, Nick Ramsay.
Diolch, Llywydd. Can I just say that I've spied my former colleague on the Finance Committee, Peter Black, up in the gallery? It took me back to the last Assembly election, when we were looking forward to tax devolution as a distant, although approaching, inevitability. We are now the other side of that devolution.
You said, in answer to Mark Reckless earlier, in relation to land transaction tax, which I want to question you about as well, that we are now in the period of collecting evidence about the introduction of the taxes, and the effect of those taxes, rather than mere speculation. If, as you said in answer to Mark Reckless, there does, at some point, appear to be an issue with the rates of land transaction tax, at what point will you act to make sure that those rates are reduced so that they're more comparable with those across the border?
Diolch, Lywydd. A gaf fi ddweud fy mod wedi gweld fy nghyn gyd-aelod o'r Pwyllgor Cyllid, Peter Black, i fyny yn yr oriel? Cefais fy atgoffa o etholiad diwethaf y Cynulliad, pan oeddem yn edrych ymlaen at ddatganoli treth fel rhywbeth anochel a phell, er ei fod yn agosáu. Rydym bellach ar ochr arall y datganoli hwnnw.
Wrth ateb Mark Reckless yn gynharach, mewn perthynas â'r dreth trafodiadau tir, ac rwyf am eich holi ynglŷn â hynny hefyd, fe ddywedoch chi ein bod ar hyn o bryd mewn cyfnod o gasglu tystiolaeth ynghylch cyflwyno'r trethi, ac effaith y trethi hynny, yn hytrach na dim ond dyfalu. Os yw'n ymddangos ar unrhyw adeg, fel y dywedoch chi wrth ateb Mark Reckless, fod problem gyda chyfraddau'r dreth trafodiadau tir, pryd y byddwch yn cymryd camau gweithredu i sicrhau bod y cyfraddau hynny yn cael eu gostwng er mwyn iddynt fod yn debycach i'r rhai dros y ffin?
Well, Llywydd, as I said, we are in the process of evidence collection now. We will look to see how the non-residential property market develops during this year. We will look to see whether there is any evidence that the very small increase in tax turns out to be a decisive factor in very big multimillion pound decisions that companies make. My hypothesis—and it was the one supported in the Bangor report—that a company that is going to be spending many millions of pounds deciding where to locate itself will be interested in things like the price of land, the price of property, both of which are cheaper in Wales than in competitor cities along the border; they will be looking at the supply of skills, and we have a highly skilled population; they will be looking for long-term stability, which we provide here in Wales; and I don't believe that a small amount in a one-off cost on the purchase of the property will be decisive in those people deciding whether to come here or not, but that's my account. There are other accounts. Now, we will have the evidence, and I will take that into account in the decision-making process that we will have every year here as we set tax rates for the future.
Wel, Lywydd, fel y dywedais, rydym yn y broses o gasglu tystiolaeth ar hyn o bryd. Byddwn yn edrych ar sut y mae'r farchnad eiddo amhreswyl yn datblygu dros y flwyddyn. Byddwn yn edrych i weld a oes unrhyw dystiolaeth fod y cynnydd bach iawn yn y dreth yn ffactor tyngedfennol mewn penderfyniadau enfawr gwerth miliynau o bunnoedd a wneir gan gwmnïau. Fy namcaniaeth i—sef yr un a gefnogwyd yn adroddiad Bangor—yw y bydd gan gwmni a fydd yn gwario miliynau lawer o bunnoedd wrth benderfynu ble i leoli ddiddordeb mewn pethau fel pris tir, pris eiddo, sydd ill dau yn rhatach yng Nghymru nag mewn dinasoedd sy'n cystadlu ar hyd y ffin; byddant yn edrych ar gyflenwad sgiliau, ac mae gennym boblogaeth fedrus iawn; byddant yn chwilio am sefydlogrwydd hirdymor, ac rydym yn cynnig hynny yma yng Nghymru; ac ni chredaf y bydd swm bach mewn cost untro wrth brynu'r eiddo yn ffactor tyngedfennol ym mhenderfyniadau'r bobl hyn i ddod yma ai peidio, ond fy marn i yw hynny. Mae safbwyntiau eraill i'w cael. Nawr, bydd gennym dystiolaeth, a byddaf yn ystyried hynny yn y broses o wneud penderfyniadau a fydd gennym yma bob blwyddyn wrth inni osod cyfraddau treth ar gyfer y dyfodol.
Cabinet Secretary, you are an open-minded person, and it's interesting that your tone today is different to before the devolution of tax. You did say previously—you asked a rhetorical question and you answered it previously:
'Do I think that the marginal additional sum in LTT will be the determining factor in business deals...? No, I don't.'
I gather from your answer today that whilst you still would say that is your personal opinion, you don't shut the door on the fact that it might actually be causing problems for some businesses. Before you come back, if I can just pick out some projects, such as Central Square in Cardiff, for instance, where the marginal 1 per cent rise in rates would mean investors paying around 20 per cent more on their property than with stamp duty, and at least 32 per cent more than land and buildings transactions tax. So, I asked you previously at what point you would act on that evidence. Are you willing to accept that already at this point there are cases, such as in projects such as that, where this not only could make a difference but will make a difference? It might be marginal, but in economic terms it's marginal differences that often make the difference in profit or loss.
Ysgrifennydd y Cabinet, mae gennych feddwl agored, ac mae'n ddiddorol fod eich tôn heddiw yn wahanol i'r hyn ydoedd cyn datganoli treth. Fe ddywedoch chi o'r blaen—fe ofynnoch chi gwestiwn rhethregol a'i ateb:
'A wyf o'r farn mai'r swm bychan ychwanegol yn y dreth trafodiadau tir fydd y prif ffactor mewn cytundebau busnes…? Nac ydw.'
Er y byddech yn dal i ddweud mai dyna yw eich barn bersonol, o'ch ateb heddiw rwy'n casglu nad ydych yn cau'r drws ar y ffaith y gallai fod yn achosi problemau i rai busnesau. Cyn ichi ateb, hoffwn grybwyll rhai prosiectau, megis y Sgwâr Canolog yng Nghaerdydd, er enghraifft, lle byddai'r cynnydd ymylol o 1 y cant yn y cyfraddau'n golygu bod buddsoddwyr yn talu oddeutu 20 y cant yn fwy ar eu heiddo nag y byddent gyda'r dreth stamp, ac o leiaf 32 y cant yn fwy na'r dreth trafodiadau tir ac adeiladau. Felly, gofynnais ichi yn flaenorol pryd y byddech yn gweithredu ar y dystiolaeth honno. A ydych yn barod i dderbyn bod yna achosion eisoes ar hyn o bryd, mewn prosiectau o'r fath, lle nid yn unig y gallai hyn wneud gwahaniaeth, ond y bydd yn gwneud gwahaniaeth? Efallai ei fod yn ymylol, ond mewn termau economaidd, mae gwahaniaethau ymylol yn aml yn gwneud gwahaniaeth o ran elw neu golled.
I don't think the Member can expect to cite those instances and say that they are actual evidence. We are a couple of weeks into the new tax regime, and I don't think he or anybody else could produce a single decision where a company could say, 'We've decided not to come to Wales because of the 6 per cent rate.' He's able to produce those large percentage figures because he's got low numbers, and the low numbers show that the actual impact from that 1 per cent is a good deal more modest than he's suggesting.
I stand by the thinking that lay behind the decision I made and brought to the floor of this Assembly, that the rate will not deter people from coming here to Wales and that the impact of lowering taxes for the 90 per cent of commercial property transactions in Wales, so they're the lowest in the United Kingdom, will have a much larger stimulative effect on business in Wales than the aspect that he complains of.
However, any sensible person must be open to the actual evidence and there are different views of how this may affect the market, and now over the coming months we will find out whether there is such an impact, and if there is and there is real evidence, then I just repeat what I've said, Llywydd, then of course anybody would take that into account as these decisions come up for review.
Ni chredaf y gall yr Aelod ddisgwyl cyfeirio at yr achosion hynny a dweud eu bod yn dystiolaeth go iawn. Rydym gwpl o wythnosau i mewn i gyfundrefn dreth newydd, ac ni chredaf y gall ef nac unrhyw un arall nodi un penderfyniad lle y gallai cwmni ddweud, 'Rydym wedi penderfynu peidio â dod i Gymru oherwydd y gyfradd o 6 y cant.' Mae'n gallu cynhyrchu'r canrannau uchel hynny am fod ganddo rifau isel, a dengys y rhifau isel fod effaith wirioneddol yr 1 y cant hwnnw'n fwy cymedrol o lawer nag y mae'n ei awgrymu.
Rwy'n glynu wrth y farn a oedd yn sail i'r penderfyniad a wneuthum ac a gyflwynais ar lawr y Cynulliad hwn, na fydd y gyfradd yn atal pobl rhag dod yma i Gymru, ac y bydd gostwng trethi i'r 90 y cant o drafodiadau eiddo masnachol yng Nghymru, gan sicrhau mai hwy yw'r isaf yn y Deyrnas Unedig, yn cael effaith ysgogol fwy o lawer ar fusnesau yng Nghymru na'r agwedd y mae'n cwyno amdani.
Fodd bynnag, mae'n rhaid i unrhyw unigolyn synhwyrol fod yn agored i'r dystiolaeth a cheir safbwyntiau gwahanol o ran sut y gall hyn effeithio ar y farchnad, a bellach, dros y misoedd nesaf, byddwn yn darganfod a oes effaith o'r fath, ac os cadarnheir hynny ac y ceir tystiolaeth go iawn, yna rwy'n ailadrodd yr hyn rwyf wedi'i ddweud, Lywydd, a byddai unrhyw un yn ystyried hynny wrth i'r penderfyniadau hyn gael eu hadolygu.
To be fair to the Cabinet Secretary, you're right, it is early days, I fully accept that, and we must obviously look at evidence. We'd want an evidence-based approach to this, and I also would accept that I've identified and spoken at length about one tax, but that is just one tax of an overall package, and in the economy there are different levers, and this may well just be one aspect of it. However, that one aspect cannot be ruled out when you're dealing with situations on the margins of an economy. That can make a difference. I'm pleased actually that you have left the door open on potentially altering the stamp duty regime—the LTT regime, I should say—in future, if that evidence does produce a problem.
Cabinet Secretary, I have no doubt at all that you want to be business friendly, that your Welsh Government does want to be business friendly, I've no doubt at all that your intention is to be business friendly, because only a madman would not want that. However, I would say that when you look at the evidence we have to date, businesses are concerned. So, can you tell us, if you look at the multiplier rates in Wales, for instance, compared with other parts of the UK, that's markedly higher. That does make a difference in terms of the business rates. Can you tell us what interaction you have had so far, albeit a short time, but what interaction have you had so far with businesses, and have any businesses expressed real concerns that they will not invest in Wales because of these changes?
A bod yn deg ag Ysgrifennydd y Cabinet, rydych yn llygad eich lle, mae'n ddyddiau cynnar, rwy'n derbyn hynny'n llwyr, ac yn amlwg, mae'n rhaid inni edrych ar y dystiolaeth. Byddem yn awyddus i gael ymagwedd sy'n seiliedig ar dystiolaeth at hyn, a buaswn hefyd yn derbyn fy mod wedi nodi ac wedi siarad cryn dipyn am un dreth, ond un dreth yn unig o becyn cyffredinol yw honno, ac mae'r economi yn cynnwys ysgogiadau gwahanol, ac efallai wir nad yw hyn ond yn un agwedd ar hynny. Fodd bynnag, ni ellir diystyru'r un agwedd honno wrth ymdrin â sefyllfaoedd ar ymylon economi. Gall hynny wneud gwahaniaeth. Rwy'n falch, mewn gwirionedd, eich bod wedi gadael y drws ar agor o ran newid cyfundrefn y dreth stamp o bosibl—cyfundrefn y dreth trafodiadau tir, dylwn ddweud—yn y dyfodol, os yw'r dystiolaeth honno'n peri problem.
Ysgrifennydd y Cabinet, nid oes gennyf unrhyw amheuaeth o gwbl eich bod yn dymuno bod yn gyfeillgar i fusnesau, fod Llywodraeth Cymru yn dymuno bod yn gyfeillgar i fusnesau, nid oes gennyf unrhyw amheuaeth o gwbl mai eich bwriad yw bod yn gyfeillgar i fusnesau, gan mai gwallgofddyn yn unig na fyddai'n dymuno hynny. Fodd bynnag, pan fyddwch yn edrych ar y dystiolaeth sydd gennym hyd yn hyn, buaswn yn dweud bod busnesau'n bryderus. Felly, a allwch ddweud wrthym, os edrychwch ar y lluosydd ardrethi yng Nghymru, er enghraifft, o gymharu â rhannau eraill o'r DU, mae'n sylweddol uwch. Mae hynny'n gwneud gwahaniaeth mewn perthynas ag ardrethi busnes. A allwch ddweud wrthym pa ryngweithio a fu rhyngoch hyd yn hyn, er ei fod yn gyfnod byr, ond pa ryngweithio a fu rhyngoch chi a busnesau hyd yn hyn, ac a oes unrhyw fusnesau wedi mynegi pryderon go iawn na fyddant yn buddsoddi yng Nghymru oherwydd y newidiadau hyn?
Well, I have answered that question, but I'll repeat again: I met a group of businesses who made much the case that you have put very plainly this afternoon, and I've asked my officials to meet them subsequently so that we remain in touch with them and are well placed to gather the evidence that I've talked about this afternoon.
His point about the multiplier is a curious one because in England, where his party is in charge, there is of course a higher rate multiplier for exactly the sort of businesses that you've been talking about this afternoon. The largest businesses in England pay a higher rate of multiplier and we don't have that higher rate of multiplier here in Wales. And that is because in England, of course, they have to collect money from those higher rated businesses because those higher rated businesses pay for the rate relief schemes that smaller businesses enjoy in England, whereas, in Wales, we fully fund all our business rate relief schemes directly from the Welsh Government.
Wel, rwyf wedi ateb y cwestiwn hwnnw, ond fe ailadroddaf unwaith eto: cyfarfûm â grŵp o fusnesau a oedd yn dadlau'r achos a wnaed yn blwmp ac yn blaen gennych chi y prynhawn yma, ac rwyf wedi gofyn i fy swyddogion gyfarfod â hwy wedi hynny fel y gallwn barhau mewn cysylltiad â hwy ac mewn sefyllfa dda i gasglu'r dystiolaeth y soniais amdani y prynhawn yma.
Mae ei bwynt ynglŷn a'r lluosydd yn un rhyfedd oherwydd yn Lloegr, lle mae ei blaid ef mewn grym, mae ganddynt luosydd ardrethi uwch, wrth gwrs, ar gyfer yr union fath o fusnesau y sonioch amdanynt y prynhawn yma. Mae'r busnesau mwyaf yn Lloegr yn talu cyfradd lluosydd uwch ac nid oes gennym y gyfradd lluosydd uwch honno yma yng Nghymru. Ac mae hynny oherwydd yn Lloegr, wrth gwrs, mae'n rhaid iddynt gasglu arian gan y busnesau ar y gyfradd uwch am fod y busnesau hynny ar y gyfradd uwch yn talu am y cynlluniau rhyddhad ardrethi y mae'r busnesau llai yn eu mwynhau yn Lloegr, tra bo'n cynlluniau rhyddhad ardrethi busnes yng Nghymru yn cael eu hariannu'n uniongyrchol gan Lywodraeth Cymru.
Llefarydd Plaid Cymru, Adam Price.
Plaid Cymru spokesperson, Adam Price.
Diolch yn fawr, Llywydd. Mae wedi dod yn fwyfwy amlwg yn sgil adroddiad yr archwilydd cyffredinol, er enghraifft, ac wedyn y dystiolaeth y mae’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus wedi ei derbyn yn ddiweddar, bod un o gonglfeini polisi caffael Llywodraeth Cymru, sef y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol, yn tangyflawni a dweud y lleiaf. Hynny yw, y targed, os ydy’r Aelodau’n ei gofio, yn ôl yn 2012, pan grëwyd y gwasanaeth, oedd creu £25 miliwn o arbedion ar wariant o £4.3 biliwn o fewn y sector cyhoeddus. Ond, yn y flwyddyn mwyaf cyfredol sy’n cael ei dangos yn adroddiad yr archwilydd, dim ond £15 miliwn sydd yna, felly 60 y cant, ar wariant o £6 biliwn, felly. Ac, wrth gwrs, rŷm ni’n darganfod hefyd yn yr adroddiad mai dim ond 19 y cant o aelodau’r gwasanaeth sydd yn datgan eu bod nhw yn cael cynilon ariannol a thraean, dim ond traean, o’r holl awdurdodau lleol sydd yn fodlon gyda’r gwasanaeth. Ac mae hyd yn oed Llywodraeth Cymru yn dweud eu bod nhw’n anfodlon gyda’r gwasanaeth y maen nhw eu hunain wedi ei greu. Onid yw e’n glir, Ysgrifennydd, fod polisi caffael Llywodraeth Cymru ar hyn o bryd yn methu?
Thank you very much, Presiding Officer. It's become more and more apparent in light of the report of the auditor general, for example, and then the evidence gathered by the Public Accounts Committee recently, that one of the cornerstones of the procurement policy of the Welsh Government, namely the National Procurement Service, is underachieving to say the least. The target, if Members recall, back in 2012, when the service was created, was to generate £25 million of savings on expenditure of £4.3 billion within the public sector. But, in the most recent years for which we have figures in the auditor's report, only £15 million has been delivered on a spend of £6 billion. We also discover in the report that only 19 per cent of members of the service have declared that they are making financial savings, and only a third of all local authorities are content with the service. And even the Welsh Government are saying that they are dissatisfied with the service that they themselves have created. Isn't it clear, Cabinet Secretary, that Welsh Government procurement policy is currently failing?
Well, Llywydd, I have welcomed the work done by the Auditor General for Wales in relation to procurement, and I welcome the work that the Public Accounts Committee has done in this field as well. It is because of concerns about the National Procurement Service, not simply the service itself, but about the changing context within which such a service has to operate—Brexit, ongoing austerity, emerging models of regional working, for example—that back in September I announced that we were undertaking a review of the service. Now, since then, as Adam Price has said, information has emerged about the extent to which the NPS has been able to reach the benchmarks that were originally set out for it and about the level of confidence that it has commanded amongst those who use it. That's why a plan to refocus NPS and Value Wales is important. That's why I am keen to press on with it. We need a service that is able to use the power of procurement to the advantage of the Welsh economy to the maximum extent, but it has to command the confidence of its key stakeholders, and there are changes that are needed to make sure that that can happen.
Wel, Lywydd, rwyf wedi croesawu'r gwaith a wnaed gan Archwilydd Cyffredinol Cymru mewn perthynas â chaffael, a chroesawaf y gwaith a wnaed gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn y maes hwn hefyd. O ganlyniad i bryderon ynglŷn â'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol, nid y gwasanaeth ei hun, ond y cyd-destun newidiol y mae'n rhaid i wasanaeth o'r fath weithredu ynddo—Brexit, cyni parhaus, modelau newydd ar gyfer gweithio'n rhanbarthol, er enghraifft—cyhoeddais yn ôl ym mis Medi ein bod yn cynnal adolygiad o'r gwasanaeth. Nawr, ers hynny, fel y dywedodd Adam Price, mae gwybodaeth wedi dod i'r amlwg ynglŷn ag i ba raddau y mae'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol wedi gallu cyrraedd y meincnodau a nodwyd ar ei gyfer yn wreiddiol ac ynglŷn â lefel yr hyder y mae wedi'i ennyn ymysg y rhai sy'n ei ddefnyddio. Dyna pam fod cynllun i ailffocysu'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol a Gwerth Cymru yn bwysig. Dyna pam fy mod yn awyddus i fwrw ymlaen ag ef. Mae arnom angen gwasanaeth sy'n gallu defnyddio grym caffael er budd economi Cymru i'r graddau mwyaf posibl, ond mae'n rhaid iddo ennyn hyder ei randdeiliaid allweddol, ac mae angen gwneud newidiadau i sicrhau y gall hynny ddigwydd.
Un o brif wendidau, fel y'i welaf i, caffael ar hyn o bryd yng Nghymru yw’r diffyg staff â chymwysterau priodol a’r gallu i gyrff cyhoeddus gadw’r staff profiadol hynny. Yn 2012, dywedodd Prifysgol Caerdydd, mewn adroddiad gan yr Athro Kevin Morgan, fod prinder sgiliau difrifol wrth galon y sector cyhoeddus yng Nghymru yng nghyswllt â chaffael cyhoeddus. Roedd e wedyn yn amcangyfrif bod angen swyddog gyda chymhwyster sefydliad siartredig prynu a chyflenwi i bob £15 miliwn o wariant cyhoeddus. Nawr, roedd Llywodraeth Cymru wedi mynd un cam ymhellach na hynny wrth gwrs a dilyn argymhelliad McClelland, ac yn eu polisi nhw ar gaffael cyhoeddus yn sôn am ffigur o £10 miliwn o wariant ar draws y sector cyhoeddus fel y meincnod. Wel, ar y sail honno, wrth gwrs, rŷm ni ryw 274 o reolwyr caffael proffesiynol yn brin yng Nghymru, felly pa gamau gweithredol y mae’r Llywodraeth yn eu cymryd i recriwtio a hyfforddi mwy o staff ac arbenigwyr caffael?
One of the main weaknesses as I see it in terms of procurement at the moment in Wales is a lack of staff with appropriate qualifications and the ability of public bodies to retain those experienced staff. In 2012, Cardiff University said in a report by Professor Kevin Morgan that there was a serious skills shortage at the heart of the public sector in Wales in relation to public procurement. He estimated that there was a need for an official with a chartered institute qualification for every £15 million of public spend. Now, the Welsh Government have gone a step further than that, of course, and followed the recommendations made by McClelland, and in their policy on public procurement they talked of a figure of £10 million of expenditure across the public sector as the benchmark. On that basis, of course, we are some 274 professional procurement managers short in Wales, so what actions are the Government taking to recruit and train more staff and experts in procurement?
Well, can I begin by recognising the point that the Member makes? The need for proper capacity and capability in procurement is a challenge. I talked to Kevin Morgan myself about it, and the Member was right that the McClelland methodology does suggest a deficit in Wales of the order that he identified. Now, we've already done some things about this in Wales. We've had the Home Grown Talent project, which has successfully brought new people into the system. We are committed to increasing the pool of procurement professionals in Wales. We're working with schools and colleges to raise the awareness of procurement as a desirable profession. But we also need to work with public sector organisations for them to give the sense of status and recognition to procurement professionals that they do to others. Too often, it seems to me, public organisations regard procurement as a rather handle-turning exercise, where you don't think of the people involved in it as having much of a cutting-edge contribution to the work of the organisation. But we know— some of the points Adam Price has already made—about the ability of procurement to drive value for the public, and not just value, but activity in terms of employment and community benefits and so on. The status of the profession needs to be recognised better, and that's part of the work that we want to do to try to address the recruitment and retention issues that Adam Price has identified.
Wel, a gaf fi ddechrau drwy gydnabod y pwynt a wnaeth yr Aelod? Mae'r angen am gapasiti a galluogrwydd priodol ym maes caffael yn her. Siaradais â Kevin Morgan ynglŷn â hyn, ac roedd yr Aelod yn llygad ei le wrth nodi bod methodoleg McClelland yn awgrymu diffyg yng Nghymru i'r graddau a nodwyd ganddo. Nawr, rydym eisoes wedi gwneud rhai pethau am hyn yng Nghymru. Cawsom brosiect Doniau Cymru, sydd wedi llwyddo i ddod â phobl newydd i mewn i'r system. Rydym wedi ymrwymo i gynyddu'r gronfa o weithwyr caffael proffesiynol yng Nghymru. Rydym yn gweithio gydag ysgolion a cholegau i godi ymwybyddiaeth o gaffael fel proffesiwn dymunol. Ond mae angen inni weithio gyda sefydliadau'r sector cyhoeddus hefyd er mwyn iddynt roi'r un ymdeimlad o statws a chydnabyddiaeth i weithwyr caffael proffesiynol ag y gwnânt i eraill. Yn rhy aml, ymddengys i mi, mae sefydliadau cyhoeddus yn ystyried caffael yn ymarfer troi handlen braidd, lle nad ydych yn meddwl bod y bobl sy'n ymwneud â chaffael yn gwneud cyfraniad arloesol i waith y sefydliad. Ond gwyddom—rhai o'r pwyntiau a wnaed eisoes gan Adam Price—am allu caffael i hybu gwerth ar gyfer y cyhoedd, ac nid gwerth yn unig, ond gweithgarwch o ran cyflogaeth a buddion cymunedol ac ati. Mae angen gwell cydnabyddiaeth i statws y proffesiwn, ac mae hynny'n rhan o'r gwaith rydym yn awyddus i'w wneud i geisio mynd i'r afael â'r materion recriwtio a chadw staff a nodwyd gan Adam Price.
Can I turn, finally, to a specific example, which I think raises further questions on whether or not NPS and the wider framework of procurement policy is fit for purpose? NPS recently awarded a three-year contract called Arbed 3, which is an all-Wales contract to insulate thousands of homes, to the Scottish based company, Everwarm, which is itself a subsidiary of a much larger firm called Lakehouse, based in Essex, I believe—a company that's been likened to Carillion in terms of its aggressive bidding for public sector contracts based on its ability to cut costs. This has led to questions about standards and probity, and it should be noted that this was the very same company that held the contract for fitting the fire alarms at Grenfell Tower.
Now, you, in the statement that you referred to, Cabinet Secretary, last year on repositioning Welsh Government procurement policy, did emphasise social value. Does this commitment sit comfortably with NPS's decision to appoint a firm that has been the subject of a string of negative reports, from profit warnings to fraud allegations and safety concerns—compared to Melin Homes, which, together with other Welsh-based partners, had, in the previous programme, ensured 100 per cent procurement from Welsh SMEs? Instead of repositioning Welsh Government procurement policy, don't we need a complete rethink?
A gaf fi droi, i gloi, at enghraifft benodol, gan y credaf ei bod yn codi cwestiynau pellach ynglŷn ag a yw'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol a fframwaith ehangach polisi caffael yn addas at y diben? Yn ddiweddar, dyfarnodd y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol gontract tair blynedd o'r enw Arbed 3, sef contract Cymru gyfan i inswleiddio miloedd o gartrefi, i gwmni o'r Alban, Everwarm, sy'n is-gwmni i gwmni llawer mwy o'r enw Lakehouse, o Essex, rwy'n credu—cwmni sydd wedi cael ei gymharu â Carillion oherwydd ei ffyrnigrwydd wrth wneud cynigion am gontractau yn y sector cyhoeddus ar sail ei allu i dorri costau. Mae hyn wedi arwain at gwestiynau ynglŷn â safonau ac uniondeb, a dylid nodi mai'r cwmni hwn oedd yn gyfrifol am y contract ar gyfer gosod larymau tân yn Nhŵr Grenfell.
Nawr, yn y datganiad y cyfeirioch chi ato, Ysgrifennydd y Cabinet, ar addasu polisi caffael Llywodraeth Cymru y llynedd, roeddech yn pwysleisio gwerth cymdeithasol. A yw'r ymrwymiad hwn yn cydweddu â phenderfyniad y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol i benodi cwmni a fu'n destun cyfres o adroddiadau negyddol, o rybuddion elw i honiadau o dwyll a phryderon ynghylch diogelwch—o gymharu â Cartrefi Melin, a lwyddodd, ynghyd â phartneriaid eraill yng Nghymru, yn y rhaglen flaenorol, i sicrhau cyfraddau caffael o 100 y cant gan fusnesau bach a chanolig Cymru? Yn hytrach nag addasu polisi caffael Llywodraeth Cymru, onid oes angen inni ailfeddwl yn llwyr ynglŷn â hyn?
Well, I thank the Member for raising that point, and it was raised in the Chamber yesterday by Mark Isherwood during business questions, as well. I've written, Llywydd, today, to all Assembly Members who have corresponded with me on this issue. Because there will be Members here who won't have received those replies, I wonder if I might just read the final two paragraphs of that letter, just so that I put the current position on the record for Members to know. So, the letter sets out the process that led to the identification of a successful bidder. It then says that, under the Public Contract Regulations 2015, we are required to allow a mandatory minimum 10-day standstill period. During the initial period, one of the bidders formally raised a number of points of clarification via their legal advisers and asked that the Welsh Government extend the standstill period. That standstill period has been extended. It will now last until 30 April and that will provide time to enable a clear and comprehensive consideration of the points that have been raised as part of this exercise.
Members will understand that, with that issue under further consideration, it wouldn't be right for me to comment further on the outcome of the procurement, but I will make a further statement when the standstill process comes to an end.
Wel, diolch i'r Aelod am godi'r pwynt hwnnw, ac fe'i codwyd hefyd yn y Siambr ddoe gan Mark Isherwood yn ystod y cwestiynau busnes. Lywydd, heddiw fe ysgrifennais at bob un o Aelodau'r Cynulliad sydd wedi gohebu â mi ar y mater hwn. Gan na fydd rhai o'r Aelodau yma wedi cael yr atebion hynny, tybed a gaf fi ddarllen dau baragraff olaf y llythyr hwnnw, fel y gallaf gofnodi'r safbwynt cyfredol ar gyfer yr Aelodau. Felly, mae'r llythyr yn nodi'r broses a arweiniodd at nodi cynigydd llwyddiannus. Dywed wedyn, o dan Reoliadau Cytundebau Cyhoeddus 2015, ei bod yn ofynnol inni ganiatáu cyfnod segur gorfodol o 10 niwrnod fan lleiaf. Yn ystod y cyfnod cychwynnol, cododd un o'r cynigwyr nifer o bwyntiau o esboniad yn ffurfiol drwy eu cynghorwyr cyfreithiol, a gofynasant i Lywodraeth Cymru ymestyn y cyfnod segur. Mae'r cyfnod segur hwnnw wedi cael ei ymestyn. Bellach, bydd yn para tan 30 Ebrill a bydd hynny'n rhoi amser i ganiatáu ystyriaeth glir a chynhwysfawr o'r pwyntiau a godwyd fel rhan o'r ymarfer hwn.
Bydd yr Aelodau'n deall, gyda'r mater hwnnw o dan ystyriaeth bellach, na fyddai'n briodol imi wneud sylwadau pellach ar ganlyniad y broses gaffael, ond byddaf yn gwneud datganiad pellach pan ddaw proses y cyfnod segur i ben.
3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ymrwymiadau Llywodraeth Cymru ar gyfer gwariant mewn perthynas â'r portffolio llywodraeth leol a gwasanaethau cyhoeddus? OAQ52006
3. Will the Cabinet Secretary make a statement on Welsh Government spending commitments in relation to the local government and public services portfolio? OAQ52006
Can I thank the Member for that question? And no doubt I will find my answer to it any second now. Llywydd, the local government and public services portfolio will spend £5.4 billion in 2018-19, comprising £3.7 billion in revenue, £209 million in capital and £1.1 billion in annually managed expenditure. That investment covers a range of vitally important areas, including housing, homelessness, childcare and the council tax reduction scheme.
A gaf fi ddiolch i’r Aelod am y cwestiwn? Diau y caf i’r ateb iddo unrhyw eiliad nawr. Lywydd, bydd y portffolio llywodraeth leol a gwasanaethau cyhoeddus yn gwario £5.4 biliwn yn 2018-19, yn cynnwys £3.7 biliwn mewn refeniw, £209 miliwn mewn cyfalaf ac £1.1 biliwn mewn gwariant a reolir yn flynyddol. Mae’r buddsoddiad hwnnw yn cwmpasu ystod o feysydd hanfodol bwysig, gan gynnwys tai, digartrefedd, gofal plant a chynllun lleihau’r dreth gyngor.
Okay. Thank you for that answer. There are financial implications to Government spending if a proposed prison in Port Talbot or elsewhere in Wales is to go ahead. Have you made any analysis of the impact in terms of how you would need to allocate extra resources to departments? I understand the public service Cabinet Secretary made a statement during recess, where the impacts on other aspects of public services and policy were raised as part of the reason for announcing a delay. So, I've received, myself, some information that shows that there is considerable impact on public resources relating to existing prisons, so I would like to ask: have you given any thought, specifically, to the impact on public services in south Wales and how you would need to potentially change the budget if there would be a need to do so?
Iawn. Diolch am eich ateb. Byddai goblygiadau ariannol i wariant y Llywodraeth pe bai carchar arfaethedig ym Mhort Talbot neu mewn man arall yng Nghymru yn mynd yn ei flaen. A ydych wedi gwneud unrhyw ddadansoddiad o'r effaith o ran sut y byddai angen i chi ddyrannu adnoddau ychwanegol i adrannau? Deallaf fod Ysgrifennydd y Cabinet dros wasanaethau cyhoeddus wedi gwneud datganiad yn ystod y toriad, lle y nodwyd yr effeithiau ar agweddau eraill ar wasanaethau cyhoeddus a pholisi fel rhan o'r rheswm dros gyhoeddi gohiriad. Felly, rwyf wedi cael peth gwybodaeth sy'n dangos effaith sylweddol ar adnoddau cyhoeddus mewn perthynas â charchardai sy'n bodoli eisoes, felly hoffwn ofyn: a ydych wedi rhoi unrhyw ystyriaeth, yn benodol, i'r effaith ar wasanaethau cyhoeddus yn ne Cymru a sut y byddai angen ichi newid y gyllideb, o bosibl, pe bai angen gwneud hynny?
I thank her for that further question. I have, of course, seen the statement on justice policy put out by my colleague Alun Davies during the recess. Whenever there are developments in this field, we work closely with the Ministry of Justice to make sure that, if non-devolved activity is being developed in Wales, the necessary resources come with it. We do that, however, at the point when there is a specific proposal around which those discussions could take place. So, the general answer to the Member's question is, were there to be any proposals, of course those discussions would happen, but they don't happen in this specific instance because there is nothing on the table around which such discussions could be focused.
Diolch iddi am ei chwestiwn pellach. Wrth gwrs, gwelais y datganiad ar bolisi cyfiawnder a wnaed gan fy nghyd-Aelod Alun Davies yn ystod y toriad. Pa bryd bynnag y ceir datblygiadau yn y maes hwn, rydym yn gweithio'n agos gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder i sicrhau, os yw gweithgarwch heb ei ddatganoli yn cael ei ddatblygu yng Nghymru, y daw'r adnoddau angenrheidiol gydag ef. Rydym yn gwneud hynny, fodd bynnag, ar yr adeg pan wneir cynnig penodol y gellir cynnal y trafodaethau hynny yn ei gylch. Felly, yr ateb cyffredinol i gwestiwn yr Aelod yw, pe bai unrhyw gynigion, wrth gwrs y byddai'r trafodaethau hynny'n mynd rhagddynt, ond nid ydynt yn mynd rhagddynt yn yr achos penodol hwn, gan nad oes unrhyw beth ar y bwrdd y gellir canolbwyntio arno mewn trafodaethau o'r fath.
Cabinet Secretary, around £100 million of grants were dehypothecated in this year's budget for local authorities and local government, and, of course, we see that as a positive move forward. Obviously, the costs of administration are very high. However, a number of local authorities have raised serious concerns that the £13 million that was previously allocated for the minority ethnic, Gypsy/Traveller and Roma element of the educational improvement grant was actually withheld and not actually passed on to this particular budget line. The education Secretary has since admitted error in this regard, thereby transferring this extra funding to make up for the shortfall. However, once again, our more rural local authorities were completely excluded from this correction. Cabinet Secretary, this does not inspire confidence in the budget setting of the Welsh Labour Government. So, therefore, what assurances can you provide me with that any dehypothecated funding going forward in the future will reach those authorities and the budgets that they're intended to do so?
Ysgrifennydd y Cabinet, dadneilltuwyd oddeutu £100 miliwn o grantiau yn y gyllideb ar gyfer awdurdodau lleol a llywodraeth leol eleni, ac wrth gwrs, rydym yn ystyried hwnnw'n gam cadarnhaol ymlaen. Yn amlwg, mae'r costau gweinyddol yn uchel iawn. Fodd bynnag, mae nifer o awdurdodau lleol wedi mynegi pryderon difrifol fod y £13 miliwn a ddyrannwyd yn flaenorol ar gyfer elfen leiafrifoedd ethnig, Sipsiwn/Teithwyr a Roma y grant gwella addysg wedi'i ddal yn ôl mewn gwirionedd a heb ei drosglwyddo i'r llinell gyllideb benodol hon. Ers hynny, mae'r Ysgrifennydd addysg wedi cyfaddef bod gwall wedi digwydd yn hyn o beth, ac o ganlyniad wedi trosglwyddo'r cyllid ychwanegol hwn i wneud iawn am y diffyg. Fodd bynnag, unwaith eto, hepgorwyd ein hawdurdodau lleol mwy gwledig yn llwyr o'r cywiriad hwn. Ysgrifennydd y Cabinet, nid yw hyn yn ennyn hyder yng ngallu Llywodraeth Lafur Cymru i bennu'r gyllideb. Felly, pa sicrwydd y gallwch ei roi imi y bydd unrhyw gyllid a ddadneilltuir yn y dyfodol yn cyrraedd yr awdurdodau hynny a'r cyllidebau y bwriedir iddynt eu cyrraedd?
Well, I'm grateful for what the Member said at the start of her question about her support for the general principle of dehypothecation, and I was very keen, in this budget round for this year, to take a step forward in that, because, at times when local authority budgets are under such pressure, we respond to the case they make to us that, if money goes into the revenue support grant, they can make more flexible, and therefore more effective and more efficient, use of it.
In relation to the minority ethnic achievement grant, we have come to an agreement, Llywydd, with the Welsh Local Government Association on that matter. I have provided an additional £5 million from central funds to assist with the education of children from those backgrounds, and my colleague Kirsty Williams has added a further £2.5 million to that sum to make sure that future development of this provision on a regional footing can be carried out. We were glad to reach that agreement with the WLGA. As we move further grants into the RSG, I accept the general point the Member made—that that has to be done carefully and has to be done with thorough discussion in advance to make sure that the particular strand in the budget formula that we use means that money ends up in the places where it is most needed.
Wel, rwy'n ddiolchgar am yr hyn a ddywedodd yr Aelod ar ddechrau ei chwestiwn ynglŷn â'i chefnogaeth i egwyddor gyffredinol dadneilltuo, ac roeddwn yn awyddus iawn, yn y cylch cyllidebol ar gyfer y flwyddyn hon, i gymryd cam ymlaen yn hynny o beth, oherwydd, ar adeg pan fo cyllidebau awdurdodau lleol o dan y fath bwysau, rydym yn ymateb i'r sylwadau a wnânt inni, os aiff arian i mewn i'r grant cynnal refeniw, y gallant wneud defnydd mwy hyblyg, a mwy effeithiol ac effeithlon felly, ohono.
O ran y grant cyflawniad lleiafrifoedd ethnig, rydym wedi dod i gytundeb, Lywydd, gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ar y mater hwnnw. Rwyf wedi darparu £5 miliwn ychwanegol o gronfeydd canolog i helpu gydag addysg plant o'r cefndiroedd hynny, ac mae fy nghyd-Aelod Kirsty Williams wedi ychwanegu £2.5 miliwn ychwanegol at y swm hwnnw i sicrhau y gellir datblygu'r ddarpariaeth hon ar sail ranbarthol yn y dyfodol. Roeddem yn falch o ddod i'r cytundeb hwnnw gyda CLlLC. Wrth inni symud rhagor o grantiau i'r grant cynnal refeniw, rwy'n derbyn y pwynt cyffredinol a wnaed gan yr Aelod—fod yn rhaid gwneud hynny'n ofalus a thrwy drafodaeth drwyadl ymlaen llaw er mwyn sicrhau bod yr elfen benodol honno yn y fformiwla gyllido a ddefnyddiwn yn golygu bod yr arian hwnnw'n cyrraedd y mannau lle mae ei angen fwyaf.
4. Pa drafodaethau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'u cael gyda Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol am beth fydd yn cymryd lle arian strwythurol Ewropeaidd yng Nghymru yn dilyn Brexit? OAQ51987
4. What discussions has the Cabinet Secretary had with the UK Government regarding what will replace European structural funds in Wales following Brexit? OAQ51987
Diolch i Siân Gwenllian am y cwestiwn. Mae cyllid yn lle cronfeydd strwythurol yn fater rydw i wedi codi gyda Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys a Gweinidogion eraill Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Ar hyn o bryd, nid ydyn nhw wedi rhoi unrhyw fanylion am eu cynigion. Mae ein safbwynt ni am y cyllid hwn, a rheolaeth dros dro, i'w weld yn glir yn ein papur 'Buddsoddi Rhanbarthol yng Nghymru ar ôl Brexit'.
Thank you, Siân Gwenllian for that question. Replacement funding for structural funds is a matter that I have raised with the Chief Secretary to the Treasury and other United Kingdom Ministers. At present, they haven’t given us any details of their proposals. Our position for replacement funding and autonomy is clearly set out in our paper ‘Regional Investment in Wales after Brexit’.
Diolch yn fawr. Mae'n ymddangos o'r papur hwnnw mai prif ddadl y Llywodraeth ydy bod angen codi'r gwaelodlin ar gyfer y cyllid mae Cymru yn ei gael o San Steffan er mwyn unioni'r golled o gronfeydd strwythurol a buddsoddi'r Undeb Ewropeaidd. Ond gyda phob parch, nid ydw i'n eich clywed chi yn gweiddi yn uchel iawn ynglŷn â hyn ar hyn o bryd. Mae Cymru yn wynebu colli arian sylweddol iawn—£2 biliwn—efo cymunedau tlawd a bregus y gorllewin a'r cymoedd yn cael eu taro waethaf, er mai fanna mae'r angen mwyaf. Felly, a fedrwch chi roi sicrwydd i ni heddiw y byddwch chi yn cynnal y trafodaethau penodol yma sydd eu hangen efo Llywodraeth San Steffan er mwyn sicrhau'r cyllid ar ôl Brexit? Buaswn i hefyd yn hoffi gwybod pa sicrwydd sydd yna y bydd Llywodraeth Cymru, o gael yr arian, yn dosbarthu'r cyllid hwnnw ar sail angen, fel na fydd cymunedau yn y gorllewin a'r cymoedd yn colli allan.
Thank you. It appears from that paper that the Government’s main argument is that we need to increase the baseline for the funding that Wales received from Westminster to put right the losses from structural funds and European Union investments. Now, with all due respect, I don’t see you shouting particularly loudly on this issue at the moment. Wales is facing the loss of significant funding—£2 billion—with poor and vulnerable communities in west Wales and the Valleys worst hit, even though that is where the greatest need lies. So, can you give us an assurance today that you will have specific discussions with the Westminster Government in order to secure this post-Brexit funding? I would also like to know what assurance there is that the Welsh Government, in gaining those funds, will distribute that funding on a needs basis so that communities in west Wales and the Valleys don’t miss out.
Diolch i Siân Gwenllian am y cwestiwn yna. Safbwynt y Llywodraeth yma yng Nghymru yw'r un gafodd ei roi mas yn y ddogfen a gyhoeddwyd rhwng Plaid Cymru a ni nôl ym mis Ionawr y flwyddyn diwethaf. Hynny yw, pob punt rydym ni'n ei gael yma yng Nghymru o'r Undeb Ewropeaidd, mae'n rhaid i'r arian yna ddod i ni ar ôl Brexit, fel roedd y bobl a oedd yn trio perswadio pobl i bleidleisio yn erbyn yr Undeb Ewropeaidd yn ei ddweud bob tro. So, dyna ein polisi ni, ac rydw i'n gallu dweud wrth yr Aelod: pob cyfle sydd gyda fi i wneud y pwynt yna gyda Gweinidogion yn San Steffan yn y Trysorlys, a mwy na hynny hefyd—rydw i'n cymryd pob cyfle sydd gyda fi i wneud yr achos yna. A ydym ni'n hyderus yr ŷm ni'n mynd i gael yr arian? Nid ydw i'n gallu dweud hynny ar hyn o bryd, achos nid ydym ni wedi cael manylion o gwbl mas o Lywodraeth y Deyrnas Unedig am beth maen nhw'n mynd i wneud ar ôl y cyfnod o fod yn aelod o'r Undeb Ewropeaidd.
Ar y pwynt roedd Siân Gwenllian yn ei godi am sut ydym ni'n mynd i ddefnyddio'r arian os bydd arian yn dod i ni, dyna pam rŷm ni wedi cyhoeddi'r papur ar y polisi rhanbarthol, i fod yn glir gyda phobl sy'n gweithio yn y maes rŷm ni eisiau cael eu syniadau nhw ac rŷm ni eisiau rhedeg y polisi yn y dyfodol ar sail angen, ond hefyd ar y basis y bydd rheoliadau gyda ni lle mae pobl yn gallu gweld yn glir sut bydd y system yn rhedeg ac yn gallu bod yn hyderus y bydd tegwch yn y system yma yng Nghymru.
I thank Sian Gwenllian for that question. From the point of view of this Welsh Government, it’s a standpoint that we put in the joint document between ourselves and Plaid Cymru in January of last year, namely that for every pound that we receive from the European Union here in Wales, that funding must come to us post Brexit, as those who tried to persuade people to vote to come out of the European Union kept reiterating. So, that is our policy, and I can tell the Member that, at all opportunities that I have to make that point with the Westminster Ministers in the Treasury, I do so. I take every opportunity to make that case wherever and whenever. Are we confident that we will receive this money? Well, we can’t say that for sure at the moment because we haven’t received any details from the United Kingdom Government about what they will be doing post Brexit.
On the point that Siân Gwenllian raised about how we are going to use the funding should we receive that funding, well that is why we have published the paper on the regional investment policies so that we can be clear that we want ideas from them in the field and that we want to be able to run the policy in the future on a needs basis, but also on the basis that we will have regulations in place where people can see clearly how the system will work and that they can be confident that there will be equity in that system in Wales.
5. Sut y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn sicrhau y bydd arian a godir gan y ddwy dreth ddatganoledig newydd yn cyfrannu tuag at fuddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru yn y dyfodol? OAQ52000
5. How will the Cabinet Secretary ensure that money raised by the two new devolved taxes will contribute towards future investment in Welsh public services? OAQ52000
I thank the Member for the question. The revenue raised by devolved taxes will fund the essential public services on which communities and businesses across Wales depend, supporting our social objectives and helping to deliver fair economic growth.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Bydd y refeniw a godir drwy drethi datganoledig yn ariannu'r gwasanaethau cyhoeddus hanfodol y mae cymunedau a busnesau ledled Cymru yn dibynnu arnynt, gan gefnogi ein hamcanion cymdeithasol a helpu i sicrhau twf economaidd teg.
Thank you. And what are the early observations on the Wales Revenue Authority and their management and collation?
Diolch. A pha arsylwadau cynnar y gellir eu gwneud ar Awdurdod Cyllid Cymru, a'u gwaith rheoli a choladu?
I thank the Member. To make a few points on that score, the Welsh Revenue Authority has now been in existence for between two and three weeks, and the early days were always going to be ones where you would have some anxiety that the move from the existing system to the new one would go smoothly. I think I can report that it has been a successful few weeks. The first registrations for new Welsh taxes happened by 3 April. The feedback from users to date has been very positive, and the investment in digital systems, which was a key point of the Finance Committee, who reminded us during the whole development of the Welsh Revenue Authority that, with an opportunity to create a system from scratch, we ought to make sure that it was fully digital. The digital side of the Welsh Revenue Authority's work has proved to be very successful, both in the way that it interfaces with users of the service and in the way that it is able to use data inside the revenue authority as well.
Diolch i'r Aelod. Os caf wneud ychydig o bwyntiau ar hynny, mae Awdurdod Cyllid Cymru wedi bodoli bellach ers rhwng dwy a thair wythnos, ac roedd y dyddiau cynnar bob amser yn mynd i gynnwys rhywfaint o bryder y byddai'r broses o newid o'r system bresennol i'r un newydd yn mynd rhagddi'n rhwydd. Credaf y gallaf adrodd bod yr ychydig wythnosau diwethaf wedi bod yn llwyddiannus. Gwnaed y cofrestriadau cyntaf ar gyfer trethi newydd yng Nghymru erbyn 3 Ebrill. Mae'r adborth gan ddefnyddwyr hyd yn hyn wedi bod yn gadarnhaol iawn, ac mae'r buddsoddiad mewn systemau digidol, a oedd yn un o bwyntiau allweddol y Pwyllgor Cyllid, a fu'n ein hatgoffa drwy gydol y broses o ddatblygu Awdurdod Cyllid Cymru y dylem sicrhau, gyda'r cyfle i greu system o'r newydd, ei bod yn gwbl ddigidol. Mae ochr ddigidol gwaith Awdurdod Cyllid Cymru wedi bod yn llwyddiannus iawn, o ran y ffordd y mae'n rhyngwynebu gyda defnyddwyr y gwasanaeth ac o ran y ffordd y mae'n gallu defnyddio data o fewn yr awdurdod cyllid hefyd.
6. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith y cynnydd mewn trethi cyngor ar drigolion Gorllewin De Cymru? OAQ51993
6. What assessment has the Welsh Government made of the impact of council tax increases on the residents of South Wales West? OAQ51993
Democratically elected local authorities are responsible for setting council tax every year. Local authorities are answerable to their local populations for the decisions they make, including setting council tax rates. The Welsh Government has this week launched a campaign to increase the take-up of our council tax reduction scheme, which supports low-income households.
Mae awdurdodau lleol a etholwyd yn ddemocrataidd yn gyfrifol am bennu'r dreth gyngor bob blwyddyn. Mae awdurdodau lleol yn atebol i'w poblogaethau lleol am y penderfyniadau a wnânt, gan gynnwys pennu cyfraddau'r dreth gyngor. Yr wythnos hon, mae Llywodraeth Cymru wedi lansio ymgyrch i gynyddu'r nifer sy'n manteisio ar ein cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor, sy'n cefnogi aelwydydd incwm isel.
Thank you, Cabinet Secretary. Bridgend residents have had a 4.5 per cent increase, Neath 3.7 per cent and Swansea a staggering 4.9 per cent increase. At the same time as my constituents are forced to pay these inflation-busting rises, wages are only rising by half these amounts. Cabinet Secretary, how can these increases be justified when services are being cut? How can we justify asking my constituents to pay out more of their dwindling income for fewer bin collections, unrepaired roads, broken street lights and service cuts?
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae trigolion Pen-y-bont ar Ogwr wedi cael cynnydd o 4.5 y cant, Castell-nedd wedi cael 3.7 y cant ac Abertawe wedi cael cynnydd syfrdanol o 4.9 y cant. Ar yr un pryd ag y mae fy etholwyr yn gorfod talu'r codiadau hyn sy'n uwch na chwyddiant, nid yw cyflogau ond wedi codi hanner cymaint â'r symiau hyn. Ysgrifennydd y Cabinet, sut y gellir cyfiawnhau'r codiadau hyn pan fo gwasanaethau'n cael eu torri? Sut y gallwn gyfiawnhau gofyn i fy etholwyr dalu mwy o'u hincwm prin am lai o gasgliadau biniau, ffyrdd heb eu trwsio, goleuadau stryd sydd wedi torri a thoriadau i wasanaethau?
I'm afraid, Llywydd, that the answer is very simple: the justification lies in the impact of eight years of austerity on public service budgets here in Wales—eight years in which, year on year on year, there is less money available to this Government and to local authorities to do the vital work that the Member pointed to. I know that local authorities of all persuasions across Wales think very hard about the impact that their decisions have on their local population. At least here in Wales, the least well-off households have the comfort of knowing that they do not pay council tax, whereas across the border in England over 2 million of the poorest households in the land are now having to make substantial contributions, not out of their not-rising incomes, but their frozen benefit incomes for local public services.
Mae arnaf ofn, Lywydd, fod yr ateb yn syml iawn: y cyfiawnhad yw effaith wyth mlynedd o gyni ar gyllidebau gwasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru—wyth mlynedd lle bu llai o arian ar gael, flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn, i'r Llywodraeth hon ac i awdurdodau lleol wneud y gwaith hanfodol y cyfeiriodd yr Aelod ato. Gwn fod awdurdodau lleol o bob plaid ledled Cymru yn meddwl yn galed iawn am effaith eu penderfyniadau ar eu poblogaeth leol. Yma yng Nghymru, o leiaf, mae'n gysur i'r aelwydydd tlotaf nad ydynt yn talu'r dreth gyngor, tra bo dros 2 filiwn o'r aelwydydd tlotaf dros y ffin yn Lloegr bellach yn gorfod gwneud cyfraniadau sylweddol, nid o'u hincwm nad yw'n codi, ond o'u hincwm budd-daliadau sydd wedi'i rewi, am wasanaethau cyhoeddus lleol.
Ac yn olaf, cwestiwn 7—Mick Antoniw.
Finally, question 7—Mick Antoniw.
7. Beth yw'r goblygiadau posibl ar gyfer penderfyniadau ariannu Llywodraeth Cymru o'r gostyngiad yng nghyllidebau'r heddlu gan Lywodraeth y DU? OAQ51974
7. What are the potential implications for Welsh Government funding decisions of the UK Government’s reduction in police budgets? OAQ51974
Llywydd, strong partnership arrangements exist between the Welsh Government and all Welsh police forces. Reductions in budgets on both sides inevitably place even greater pressure on our combined ability to provide essential services.
Lywydd, mae trefniadau partneriaeth cryf ar waith rhwng Llywodraeth Cymru a holl heddluoedd Cymru. Mae'n anochel fod gostyngiadau mewn cyllidebau ar y ddwy ochr yn rhoi mwy fyth o bwysau ar ein gallu cyfunol i ddarparu gwasanaethau hanfodol.
Cabinet Secretary, you've seen the growing debate on community safety, particularly the incidents, for example, in London, just to mention one area, the growth of knife crime, and the debate around the impact of police budget cuts around that. Of course, the UK Government's argument is that the Tory cuts in policing have not led to those increases in violent crime. Well, can I just draw the Cabinet Secretary's attention to the situation within Wales? We have, as the result of the loss of 682 police officers over the last eight years, had an 18 per cent increase in violent crime, a 14 per cent increase in knife crime in south Wales, a 25 per cent increase in knife crime in Wales and 84,000 crimes unsolved, and we've had the highest increases in these forms of crimes occurring. Isn't it the case that it is undeniable now that the Tory cuts to policing over the last few years that they've been in power have led to a direct result in not only fewer police officers and less money for the police, but a direct increase in violent crime, in knife crime and in crime generally across Wales, and that this is an issue that cannot go on any longer?
Ysgrifennydd y Cabinet, rydych wedi gweld y ddadl gynyddol ar ddiogelwch cymunedol, yn enwedig y digwyddiadau, yn Llundain er enghraifft, i grybwyll un ardal yn unig, y twf mewn troseddu â chyllyll, a'r ddadl ynghylch effaith y toriadau i gyllideb yr heddlu mewn perthynas â hynny. Wrth gwrs, dadl Llywodraeth y DU yw nad yw toriadau'r Torïaid i blismona wedi arwain at y cynnydd hwnnw mewn troseddu treisgar. Wel, a gaf fi dynnu sylw Ysgrifennydd y Cabinet at y sefyllfa yng Nghymru? O ganlyniad i golli 682 o heddweision dros yr wyth mlynedd diwethaf, rydym wedi gweld cynnydd o 18 y cant mewn troseddu treisgar, cynnydd o 14 y cant mewn troseddu â chyllyll yn ne Cymru, cynnydd o 25 y cant mewn troseddu â chyllyll yng Nghymru ac 84,000 o droseddau heb eu datrys, ac rydym wedi gweld y cynnydd uchaf mewn troseddau o'r mathau hyn. Onid yw'n wir na ellir dadlau bellach fod toriadau'r Torïaid i blismona dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf iddynt fod mewn grym wedi arwain at ganlyniad uniongyrchol, nid yn unig o ran llai o heddweision a llai o arian ar gyfer yr heddlu, ond cynnydd uniongyrchol mewn troseddu treisgar, troseddu â chyllyll a throseddu yn gyffredinol ledled Cymru, a bod hon yn broblem na all barhau?
Llywydd, the Prime Minister's disastrous record as Home Secretary is increasingly coming home to roost. Her decision—let's remember that it was her decision—year after year after year to reduce funding for the police—[Interruption.] You forget the times that she turned up at Police Federation conferences lecturing them on the way that they should conduct themselves, while she was, at the same time, taking away from police authorities across England and Wales the wherewithal to allow them to do the vital work that they do. It doesn't matter how many times Conservative Ministers go on the television and radio trying to claim that the slash and burn through police authority budgets has had no impact on crime, because people out there living real lives in real communities simply know that that is not true, and the figures that Mick Antoniw outlined demonstrate that very well. In the Prime Minister's disastrous election campaign last year, one of the issues that she failed to address right through the campaign was Labour's promise that if we were elected, we would restore those budgets and make sure that police numbers were restored to where they were before the Prime Minister set about her campaign of reducing them. Of course reducing budgets for police authorities has an impact on the work that they are able to do and of course the work they are able to do has an impact upon the lives of people in communities in every part of Wales.
Lywydd, mae hanes trychinebus Prif Weinidog y DU fel Ysgrifennydd Cartref yn dod yn ôl ar ei phen. Mae ei phenderfyniad—gadewch inni gofio mai ei phenderfyniad hi ydoedd—flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn i leihau'r cyllid ar gyfer yr heddlu—[Torri ar draws.] Rydych yn anghofio'r troeon pan fynychodd gynadleddau'r Ffederasiwn Heddlu a rhoi pregeth iddynt ar y ffordd y dylent wneud eu gwaith, pan oedd hi, ar yr un pryd, yn cael gwared ar yr adnoddau a oedd yn galluogi awdurdodau'r heddlu ledled Cymru a Lloegr i wneud y gwaith hanfodol a wnânt. Nid oes gwahaniaeth sawl gwaith y mae Gweinidogion Ceidwadol yn ymddangos ar y teledu a'r radio i honni nad yw'r toriadau llym i gyllidebau awdurdodau'r heddlu wedi cael unrhyw effaith ar droseddu, gan fod y bobl sy'n byw bywydau go iawn mewn cymunedau go iawn yn gwybod nad yw hynny'n wir, ac amlygir hynny'n dda iawn gan y ffigurau a amlinellwyd gan Mick Antoniw. Yn ymgyrch etholiadol drychinebus y Prif Weinidog y llynedd, un o'r materion na chafodd unrhyw sylw ganddi drwy gydol yr ymgyrch oedd addewid y Blaid Lafur, pe baem yn cael ein hethol, i adfer y cyllidebau hynny a sicrhau bod niferoedd yr heddlu'n cael eu hadfer i ble roeddent cyn i'r Prif Weinidog ddechrau ar ei hymgyrch i'w lleihau. Wrth gwrs bod lleihau cyllidebau awdurdodau'r heddlu yn effeithio ar y gwaith y gallant ei wneud, ac wrth gwrs bod y gwaith y gallant ei wneud yn effeithio ar fywydau pobl mewn cymunedau ym mhob rhan o Gymru.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.
Thank you, Cabinet Secretary.
Y cwestiynau nesaf i arweinydd y tŷ. Y cwestiwn cyntaf—Simon Thomas.
The next questions are for the leader of the house. The first question is from Simon Thomas.
1. A wnaiff Arweinydd y Tŷ ddatganiad am argaeledd derbyniad ffôn symudol yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OAQ51977
1. Will the Leader of the House make a statement on the availability of mobile phone reception in Mid and West Wales? OAQ51977
Thank you for the question. While we don't hold specific information on mobile reception in mid and west Wales, I do appreciate the difficulties that the area suffers. We have successfully lobbied Ofcom to include coverage obligations in their forthcoming spectrum auction of the 700 MHz band, which we hope will lead to better service availability.
Diolch am eich cwestiwn. Er nad oes gennym wybodaeth benodol am dderbyniad ffonau symudol yng nghanolbarth a gorllewin Cymru, rwy'n cydnabod bod yr ardal yn dioddef. Rydym wedi llwyddo i lobïo Ofcom i gynnwys rhwymedigaethau cysylltedd yn eu harwerthiant sbectrwm sydd ar y ffordd ar gyfer y band 700 MHz, a gobeithiwn y bydd hynny'n arwain at wella argaeledd gwasanaethau.
I thank the Cabinet Secretary—I'm not sure what she is when she does this, leader of the house or Cabinet Secretary, but she's a member of the Cabinet, anyway. Thank you for that reply. I really struggle to understand how we can actually move on many parts of rural Wales to the automated future, the robotics future that we've been talking about in Welsh public life only today if we don't have a viable and reliable mobile phone signal. You can't do your automated farm, for example, if you don't have that. You can't have automated cars if you don't have that. We can't have developments, even if we do see a new train line between Carmarthen and Aberystwyth, without a reliable mobile phone signal for the track engineering and everything else.
You say you don't actually know the availability of this, and I understand it's not devolved, but there are ways of plugging the gap. The Scottish Government has a 4G infill programme. It has looked at changing planning regulations, trying to do the best it can about mast sharing, forcing companies to work together and, indeed, some public Government investment in filling in the notspots. Is that something that the Welsh Government is considering, and could we see a 4G/5G national programme, similar to the broadband programme that you've been rolling out over the last couple of years? I'm sure your postbag deserves a few extra letters on these matters as well.
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet—nid wyf yn siŵr beth yw hi pan fydd hi'n gwneud hyn, arweinydd y tŷ neu Ysgrifennydd y Cabinet, ond mae'n Aelod o'r Cabinet, beth bynnag. Diolch am eich ateb. Rwy'n cael cryn drafferth deall sut y gallwn symud ymlaen mewn sawl rhan o'r Gymru wledig i'r dyfodol awtomataidd, y dyfodol roboteg rydym wedi bod yn sôn amdano ym mywyd cyhoeddus Cymru heddiw os nad oes gennym signal ffôn symudol hyfyw a dibynadwy. Ni allwch gael fferm awtomataidd, er enghraifft, os nad oes gennych hynny. Ni allwch gael ceir awtomataidd os nad oes gennych hynny. Ni allwn gael datblygiadau, hyd yn oed os cawn reilffordd newydd rhwng Caerfyrddin ac Aberystwyth, heb signal ffôn symudol dibynadwy ar gyfer peirianneg y trac a phopeth arall.
Rydych yn dweud na wyddoch beth yw ei argaeledd, ac rwy'n deall nad yw wedi'i ddatganoli, ond mae ffyrdd o lenwi'r bwlch. Mae gan Lywodraeth yr Alban raglen fewnlenwi 4G. Maent wedi ystyried newid rheoliadau cynllunio, a gwneud eu gorau glas gyda rhannu mastiau, gorfodi cwmnïau i weithio gyda'i gilydd, ac yn wir, peth buddsoddiad cyhoeddus gan y Llywodraeth er mwyn llenwi'r mannau gwan. A yw hynny'n rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei ystyried, ac a allem weld rhaglen 4G/5G genedlaethol, yn debyg i'r rhaglen band eang rydych wedi'i rhoi ar waith dros y ddwy flynedd ddiwethaf? Rwy'n siŵr fod eich bag post yn haeddu ychydig mwy o lythyrau ar y materion hyn hefyd.
The devolution settlement is very complicated here and the edges are difficult, and so what exactly is devolved and what isn't is a constant source of conversation between ourselves, the UK Government, Ofcom and the industry about who can do what. So it's not quite as straightforward as the Scottish situation, unfortunately, would that it were. There have been some improvements. I'm not arguing at all that it's wonderful, but there have been some improvements as a result of our conversations with Ofcom and their pressure on the industry. Currently, the proportion of premises across Wales with outdoor mobile coverage is around 90 per cent. We've seen an increase of 33 percentage points in outdoor 4G availability between 2015 and 2016, reaching 53 per cent.
The last 4G spectrum auction licence, which I've just been talking about, was awarded to Telefónica O2, and carried the coverage obligation of at least 95 per cent of the population of Wales by the end of 2017, and we fought hard to get that in there. In late 2015, Ofcom did announce their forthcoming auction of spectrum in the 2.3 GHz and 3.4 GHz bands. That's a very high capacity spectrum that will be used for increasing capacity of existing 4G coverage. We're pressing Ofcom for the forthcoming auction of the 700 MHz spectrum to include a geographic coverage obligation, or if it doesn't then a time-limited obligation to give it back to us if it hasn't been implemented. I've spoken in this Chamber before about the land banking effect of the spectrum auctions, and how difficult that is for us.
So, we are putting a lot of pressure on them. There are some other things going on. On the roll-out of the Home Office system, we understand that planning applications are now with local authorities and are going well. That will afford an extra ability to cover it. And also, of course, the rail franchise. We will be putting obligations on the rail franchise holder to spread mobile phone coverage along that network, and we're also looking at our road network. So, we are using the devolution settlement, such as it is, to the best of our ability and putting a lot of pressure on the UK Government and Ofcom about the way that the industry rolls out. We also continue to have the mobile action plan forum, which I chair, and 'Planning Policy Wales' is out to consultation as we speak about the issue with the mast sizes and spaces. So, there is a lot of activity going on, but I share the Member's frustration at the slowness and the difficulty.
The last thing I will say is that we have targeted in our broadband Superfast 2 project those who are excluded from 4G spectrum in order to try and boost them up in a different way.
Mae'r setliad datganoli yn gymhleth iawn yma ac mae'r ymylon yn anodd, ac felly mae beth yn union sydd wedi'i ddatganoli a beth sydd heb ei ddatganoli yn destun sgwrs gyson rhyngom ni, Llywodraeth y DU, Ofcom a'r diwydiant o ran pwy sy'n gallu gwneud beth. Felly nid yw lawn mor syml â'r sefyllfa yn yr Alban, yn anffodus, a gresyn na fyddai mor syml â hynny. Mae rhai gwelliannau wedi bod. Nid wyf yn honni o gwbl fod pethau'n wych, ond cafwyd rhai gwelliannau o ganlyniad i'n sgyrsiau gydag Ofcom a'u pwysau ar y diwydiant. Ar hyn o bryd, mae gan oddeutu 90 y cant o safleoedd ledled Cymru signal ffonau symudol y tu allan. Rydym wedi gweld cynnydd o 33 pwynt canran mewn argaeledd 4G y tu allan rhwng 2015 a 2016, gan gyrraedd 53 y cant.
Dyfarnwyd trwydded arwerthiant diwethaf y sbectrwm 4G, y soniais amdani, i Telefónica O2, ac roedd yn cynnwys rhwymedigaeth i ddarparu cysylltedd i 95 y cant o boblogaeth Cymru fan lleiaf erbyn diwedd 2017, a bu'n rhaid inni ymladd yn gryf i sicrhau ei bod yn sicrhau hynny. Yn hwyr yn 2015, cyhoeddodd Ofcom fod ganddynt arwerthiant sbectrwm ar y ffordd yn y bandiau 2.3 GHz a 3.4 GHz. Mae hwnnw'n sbectrwm capasiti mawr iawn a bydd yn cael ei ddefnyddio i gynyddu capasiti'r cysylltedd 4G presennol. Rydym yn pwyso ar Ofcom i gynnwys rhwymedigaeth cysylltedd daearyddol yn yr arwerthiant sydd ar y ffordd ar gyfer y sbectrwm 700 MHz, neu os nad yw'n ei gynnwys, i gynnwys rhwymedigaeth amser cyfyngedig i'w roi'n ôl i ni os na chaiff ei gyflawni. Rwyf wedi sôn yn y Siambr o'r blaen am effaith bancio tir yr arwerthiannau sbectrwm, a pha mor anodd yw hynny i ni.
Felly, rydym yn rhoi llawer o bwysau arnynt. Mae rhai pethau eraill yn digwydd. O ran cyflwyno system y Swyddfa Gartref, deallwn fod y ceisiadau cynllunio wedi cyrraedd yr awdurdodau lleol bellach ac yn mynd rhagddynt yn dda. Bydd hynny'n darparu gallu ychwanegol i ymdrin ag ef. Hefyd, wrth gwrs, y fasnachfraint reilffyrdd. Byddwn yn gosod rhwymedigaethau ar ddeiliad y fasnachfraint reilffyrdd i ledaenu signal ffonau symudol ar hyd y rhwydwaith hwnnw, ac rydym yn edrych hefyd ar ein rhwydwaith ffyrdd. Felly, rydym yn defnyddio'r setliad datganoli, fel y mae, hyd eithaf ein gallu ac yn rhoi llawer o bwysau ar Lywodraeth y DU ac Ofcom o ran y ffordd y mae'r diwydiant yn rhoi pethau ar waith. Rydym hefyd yn parhau i gynnal fforwm y cynllun gweithredu ar gysylltedd symudol, a gadeirir gennyf, ac mae 'Polisi Cynllunio Cymru' yn destun ymgynghori ar hyn o bryd ar leoliad a maint mastiau. Felly, ceir llawer o weithgarwch, ond rwy'n rhannu rwystredigaeth yr Aelod o ran yr arafwch a'r anawsterau.
Y peth olaf a ddywedaf yw ein bod wedi targedu pobl sydd wedi'u hallgáu o'r sbectrwm 4G yn ein prosiect band eang Cyflymu Cymru 2, er mwyn ceisio rhoi hwb iddynt mewn ffordd wahanol.
Leader of the house, I do appreciate the answer that you've just given to Simon Thomas, but, of course, the reality is that in great chunks of mid and west Wales, there are areas where people do not have access to either broadband or mobile. To be fair, I absolutely recognise your commitment to sorting this out, and I know that you've taken on literally probably almost 100 of my constituents to try to get resolutions.
However, 90 per cent of mobile reception sounds great, but, of course, it's not 90 per cent of one provider. And so, sometimes you can get a bit of this provider, but your provider doesn't work. So, for example, I've got a household where—I don't know if I should mention the providers—if they were on EE, they can get it literally just by their door, but that's it, nowhere else in their area. So, actually that's not the best provider for them to be on. I wonder if a way forward might be to put together a task and finish group to look specifically at how we can jigsaw-puzzle together in rural areas all of the communication methodologies to ensure that our citizens really are digitally enabled going forward, because it's vital for business and for homework, kids, the whole lot. We all need our digital fix.
Arweinydd y tŷ, rwy'n gwerthfawrogi'r ateb a roddwyd gennych i Simon Thomas yn awr, ond wrth gwrs, y realiti yw bod ardaloedd helaeth yng nghanolbarth a gorllewin Cymru lle nad oes gan bobl fynediad at fand eang na signal ffôn symudol. A bod yn deg, rwy'n llwyr gydnabod eich ymrwymiad i fynd i'r afael â hyn, a gwn eich bod wedi ymrwymo i gynorthwyo bron i 100, yn llythrennol mae'n debyg, o fy etholwyr i geisio datrys eu problemau.
Fodd bynnag, mae 90 y cant o gysylltedd ffôn symudol yn swnio'n wych, ond wrth gwrs, nid yw hynny'n golygu 90 y cant o un darparwr. Ac felly, weithiau, gallwch gael ychydig o signal gydag un darparwr, ond nid yw eich darparwr chi'n gweithio. Felly, er enghraifft, mae gennyf aelwyd lle—nid wyf yn gwybod a ddylwn enwi'r darparwyr—pe baent ar EE, gallant gael signal yn llythrennol wrth eu drws, ond dyna ni, ddim yn unman arall yn eu hardal. Felly, mewn gwirionedd, nid dyna'r darparwr gorau ar eu cyfer hwy. Tybed a allai ffurfio grŵp gorchwyl a gorffen fod yn ffordd ymlaen, fel y gallant edrych yn benodol ar sut y gallwn roi darnau o'r holl fethodolegau cyfathrebu at ei gilydd fel jig-so mewn ardaloedd gwledig er mwyn sicrhau bod ein dinasyddion wedi'u galluogi'n ddigidol yn y dyfodol, gan fod hynny'n hanfodol ar gyfer busnesau ac ar gyfer gwaith cartref, plant, pawb. Mae pob un ohonom angen ein ffics ddigidol.
Yes, the mobile action plan is actually attempting to do just that, to pull the operators together and to make sure that the jigsaw fits, if you like. Not wanting to politicise this, but there are some fundamentals here. One of the big issues is roaming. The mobile phone companies don't like the idea of roaming, and Ofcom backs them up on that. And we understand entirely why, commercially, they don't want roaming in big population centres and so on. But in rural areas, it's probably the only hope because you're never going to get coverage of five different networks across the whole of the rural land mass of Wales and elsewhere in the UK. And so, we have been pushing the UK Government to look again at roaming for outside major conurbations, for example. And the frustration is that if you have a SIM from outside Britain—if you have a French SIM, it will roam quite happily. So, it will happily look because the EU insists on roaming. Likewise, if you take a British SIM to Europe, it roams around happily. So, we do push that, and I share the Member's frustration on that.
We will have geographical coverage by one provider—98 per cent geographical coverage I should hasten to add; there will still be a 2 per cent that's not covered—which will be great because I hope the residents will speak with their feet and swap to that provider. But that doesn't help the tourist industry. You can't be saying to your tourism customers, 'Welcome to Wales, please be on this provider or else you can't access anything.' That's clearly useless. So, we continue to push pretty much how useless that is and to use our public networks and public infrastructure to get it out as far as we possibly can. There are problems, as I say, with the devolution settlement on that.
Ie, dyna'n union y mae'r cynllun gweithredu i wella cysylltedd ffonau symudol yn ceisio'i wneud, dod â'r gweithredwyr at ei gilydd a sicrhau bod y jig-so'n ffitio, os mynnwch. Nid wyf yn dymuno gwneud hwn yn fater gwleidyddol, ond mae rhai pethau sylfaenol yn codi. Un o'r materion mawr yw trawsrwydweithio. Nid yw'r cwmnïau ffôn symudol yn hoff o'r syniad o drawsrwydweithio, ac mae Ofcom yn eu cefnogi ar hynny. Ac rydym yn deall yn iawn pam, yn fasnachol, nad ydynt yn awyddus i ganiatáu trawsrwydweithio mewn canolfannau poblogaeth mawr ac ati. Ond mewn ardaloedd gwledig, mae'n debyg mai dyna'r unig obaith gan nad ydych byth yn mynd i gael cysylltedd i bum rhwydwaith gwahanol ledled holl dir gwledig Cymru a mannau eraill yn y DU. Ac felly, rydym wedi bod yn rhoi pwysau ar Lywodraeth y DU i edrych eto ar drawsrwydweithio y tu hwnt i'r cytrefi mawr, er enghraifft. A'r peth rhwystredig yw, os oes gennych SIM o'r tu allan i Brydain—os oes gennych SIM Ffrengig, bydd yn trawsrwydweithio'n ddigon diffwdan. Felly, bydd yn gweithio'n ddiffwdan gan fod yr UE yn gwneud trawsrwydweithio'n ofynnol. Yn yr un modd, os ewch â SIM o Brydain i Ewrop, mae'n trawsrwydweithio'n ddiffwdan. Felly, rydym yn pwysleisio hynny, a rhannaf rwystredigaeth yr Aelod yn ei gylch.
Bydd gennym gysylltedd daearyddol gan un darparwr—cysylltedd daearyddol o 98 y cant, dylwn ychwanegu; bydd 2 y cant heb gysylltedd o hyd—a fydd yn wych gan y gobeithiaf y bydd y trigolion yn siarad â'u traed ac yn newid i'r darparwr hwnnw. Ond nid yw hynny o gymorth i'r diwydiant twristiaeth. Ni allwch ddweud wrth eich twristiaid, 'Croeso i Gymru, os gwelwch yn dda, defnyddiwch y darparwr hwn neu fel arall ni allwch gael mynediad at unrhyw beth.' Mae hynny'n amlwg yn ddiwerth. Felly, rydym yn parhau i bwysleisio pa mor ddiwerth yw hynny i raddau helaeth ac i ddefnyddio ein rhwydweithiau cyhoeddus a'n seilwaith cyhoeddus i'w ymestyn cyn belled ag y gallwn. Mae yna broblemau, fel rwy'n dweud, gyda'r setliad datganoli mewn perthynas â hynny.
2. A wnaiff Arweinydd y Tŷ roi adroddiad ar hynt cynllun gweithredu digidol Llywodraeth Cymru? OAQ51970
2. Will the Leader of the House report on the progress of the Welsh Government's digital action plan? OAQ51970
Yes. Work is progressing across all themes: leadership, transformation, skills and workforce, platform services, digital dialogue and engagement, and data. It's very important to me because it drives improvements in delivering the business of Government, and, of course, I oversee progress of the plan, which is owned by the Permanent Secretary, at the digital and data group, which I chair.
Gwnaf. Mae gwaith yn mynd rhagddo ar yr holl themâu: arweinyddiaeth, trawsnewid, sgiliau a gweithlu, gwasanaethau platfform, ymgysylltu a deialog ddigidol, a data. Mae'n bwysig iawn i mi gan ei fod yn hybu gwelliannau wrth gyflawni gwaith y Llywodraeth, ac wrth gwrs, rwy'n goruchwylio cynnydd y cynllun, sy'n eiddo i'r Ysgrifennydd Parhaol, yn y grŵp digidol a data, a gadeirir gennyf.
Thank you for that reply. Leader of the house, I attended the cross-party group on hospices and palliative care at the end of last term. There, a barrier to more effective working and communications across disciplines was identified, and that is the inability of the various information technology systems to talk to each other, although I do understand improvements are under way. Only yesterday, during the statement on sexual health services, lack of effective IT systems were highlighted as a problem once again. I appreciate that health systems may not be in your remit, but this has got me thinking about public services innovation, and those services being fit for the present, never mind the future.
My research has led me to read your digital action plan 2017-20, a clear exercise in navel-gazing, if ever I saw one, with one paragraph—29—given to one of the main reasons we are here: our much-valued public services. The trail then led me to the 2012 'digital first' report. This was advice given to the Welsh Government, where leadership, strategy and direction were deemed vital to the future efficient delivery of public services. Now, this is 2018—this is the future. After 20 years of devolution, in a very small nation, can you please outline what leadership, strategy and direction the Welsh Government has shown in this key area?
Diolch am eich ateb. Arweinydd y tŷ, mynychais y grŵp trawsbleidiol ar hosbisau a gofal lliniarol ddiwedd y tymor diwethaf. Yno, nodwyd rhwystr i weithio'n fwy effeithiol a chyfathrebu ar draws disgyblaethau, sef anallu gwahanol systemau technoleg gwybodaeth i siarad â'i gilydd, er fy mod yn deall bod gwelliannau ar y gweill. Ddoe ddiwethaf, yn ystod y datganiad ar wasanaethau iechyd rhywiol, amlygwyd diffyg systemau TG effeithiol fel problem unwaith eto. Rwy'n sylweddoli nad yw systemau iechyd yn rhan o'ch cylch gwaith, ond mae hyn wedi gwneud imi feddwl am arloesedd y gwasanaethau cyhoeddus, a sicrhau bod y gwasanaethau hynny yn addas ar gyfer y presennol, heb sôn am y dyfodol.
Mae fy ymchwil wedi fy arwain i ddarllen eich cynllun gweithredu digidol ar gyfer 2017-20, enghraifft wych o syllu ar eich bogail, os gwelais un erioed, gydag un paragraff yn unig—29—yn sôn am un o'r prif resymau pam rydym yma: ein gwasanaethau cyhoeddus gwerthfawr. Cefais fy arwain wedyn at yr adroddiad 'digidol yn gyntaf' yn 2012. Dyma'r cyngor a roddwyd i Lywodraeth Cymru, lle yr ystyriwyd bod arweinyddiaeth, strategaeth a chyfeiriad yn hanfodol er mwyn darparu gwasanaethau cyhoeddus yn effeithlon yn y dyfodol. Nawr, mae hi bellach yn 2018—dyma'r dyfodol. Wedi 20 mlynedd o ddatganoli, mewn gwlad fechan iawn, a allwch amlinellu pa arweinyddiaeth, strategaeth a chyfeiriad y mae Llywodraeth Cymru wedi'u dangos yn y maes allweddol hwn?
I'll try and unpick that a little. The health services issue: my colleague the Cabinet Secretary for health and I do collaborate on health service issues, and, indeed, I attend the national informatics management board for the health service, which is NIMBY—always makes me smile, I'm afraid, but it doesn't mean what it normally means in normal parlance; it's the informatics board system. And the whole point of that is to co-ordinate IT progress across the health service, on a once-for-Wales basis, and to ensure that we do have systems that work—well, (a) that we have as few systems as possible, so we have similar systems across all health boards, and that, indeed, they do talk to each other, and that's very much a work in progress. And I'm sure the Cabinet Secretary for health would be happy to update you on exactly where we are with that. But I assure you, we are on top of that, and we have very vigorous conversations about it.
In terms of the Welsh Government itself, there are three aspects to your question, I think. One is the internal business of the Welsh Government, which I've just outlined in terms of the digital action plan, which is about the way the Welsh Government itself works. And the Member may know that we've just come off one of the big headline IT contracts, Atos, and we're moving to a more flexible system. The commission were several years ahead of the Government in this, and it's a different way of working. And that's what I was just outlining, and I'll be reporting on the progress on that plan very shortly. And then there's the work that I do with my colleague the Cabinet Secretary for public services, in local government and in the workforce partnership council, around digital innovation and improvement for the delivery of public services. We have an enormous agenda there, where we liaise with all public services—devolved and non-devolved public services in Wales—to ensure, again, that we have a similar once-for-Wales digitally connected system, where we roll out systems together. And my colleague the Cabinet Secretary for Finance just spoke in his answers about the real success we've had with the Welsh Revenue Authority, which went live earlier this month—and I know he outlined it earlier—with all the online collection and management of the land transaction and landfill taxes all digitally enabled, and with all lawyers and conveyancers, and all the rest of it, all able to log on to that system, and do their transaction digitally.
So, we are very much ahead of that curve. There's a lot more to do, and there's a huge issue about understanding what the future looks like, in terms of the skills agenda as well. But the Welsh Government is very much, I think, on top of that agenda.
Fe geisiaf fynd i'r afael â hynny. Mater y gwasanaethau iechyd: mae fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd a minnau yn cydweithio ar faterion sy'n ymwneud â'r gwasanaeth iechyd, ac yn wir, rwy'n mynychu'r bwrdd rheoli gwybodeg cenedlaethol ar gyfer y gwasanaeth iechyd, a elwir yn NIMBY—sydd bob amser yn gwneud imi wenu, mae arnaf ofn, ond nid yw'n golygu'r hyn y mae'n ei olygu fel arfer; dyna yw'r enw ar system y bwrdd gwybodeg. A holl bwynt hynny yw cydgysylltu cynnydd TG ar draws y gwasanaeth iechyd, ar sail unwaith i Gymru, ac i sicrhau bod gennym systemau sy'n gweithio—wel, (a) bod gennym gyn lleied o systemau â phosibl, er mwyn sicrhau bod gennym systemau tebyg ar draws pob bwrdd iechyd, ac yn wir, eu bod yn siarad gyda'i gilydd, ac mae'r gwaith o wneud hynny'n mynd rhagddo. Ac rwy'n siŵr y byddai Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd yn fwy na pharod i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi ar ein cynnydd mewn perthynas â hynny. Ond gallaf eich sicrhau ein bod yn bwrw drwyddi ar hynny, ac rydym yn cael sgyrsiau bywiog iawn yn ei gylch.
O ran Llywodraeth Cymru ei hun, credaf fod tair agwedd ar eich cwestiwn. Un yw busnes mewnol Llywodraeth Cymru, a amlinellwyd gennyf yn awr yn nhermau'r cynllun gweithredu digidol, sy'n ymwneud â'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru ei hun yn gweithio. Ac efallai y bydd yr Aelod yn gwybod ein bod newydd ddod i ben ag un o'r prif gontractau TG mawr, Atos, a'n bod yn newid i system fwy hyblyg. Roedd y comisiwn sawl blwyddyn ar y blaen i'r Llywodraeth yn hyn o beth, ac mae'n ffordd wahanol o weithio. A dyna roeddwn yn ei amlinellu, a byddaf yn adrodd ar gynnydd ar y cynllun hwnnw cyn bo hir. Ac yna, mae'r gwaith a wnaf gyda fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros wasanaethau cyhoeddus, mewn llywodraeth leol ac yng nghyngor partneriaeth y gweithlu, ar arloesi digidol a gwella ar gyfer darparu gwasanaethau cyhoeddus. Mae gennym agenda enfawr yn hynny o beth, lle'r ydym yn cysylltu â'r holl wasanaethau cyhoeddus—gwasanaethau cyhoeddus datganoledig a heb eu datganoli yng Nghymru—er mwyn sicrhau, unwaith eto, fod gennym system unwaith i Gymru â chyswllt digidol, lle'r ydym yn rhoi'r systemau ar waith gyda'i gilydd. A soniodd fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn ei atebion yn awr am y llwyddiant gwirioneddol rydym wedi'i gael gydag Awdurdod Cyllid Cymru, a ddaeth yn weithredol yn gynharach y mis hwn—a gwn ei fod wedi'i amlinellu yn gynharach—gyda'r holl broses ar-lein o gasglu a rheoli'r trethi trafodiadau a thirlenwi wedi'i galluogi'n ddigidol, a chyda'r holl gyfreithwyr a thrawsgludwyr, ac yn y blaen, yn gallu mewngofnodi ar y system, a chwblhau eu trafodion yn ddigidol.
Felly, rydym ar flaen y gad yn hynny o beth. Mae llawer o waith ar ôl i'w wneud, ac mae problem fawr yma o ran deall sut y mae'r dyfodol yn edrych, o ran yr agenda sgiliau hefyd. Ond heb os, rwy'n credu bod Llywodraeth Cymru yn bwrw drwyddi'n dda gyda'r agenda honno.
Leader of the house, there seems to be two aims of the Welsh Government's digital action plan—a more connected Wales and a more equal Wales. Now, you've published an update on your digital inclusion plan this morning, which I've had a read through, which cites good progress. But I have to say the reality is, of course, that thousands of my constituents, in Montgomeryshire, still suffer from slow or non-existent broadband connectivity at all. So, that means, of course, they simply cannot, and they are unable to, access Welsh Government services online. They don't feel more connected, and they don't feel part of a more equal Wales in this regard, and it will be, of course, of no surprise that I'm mentioning this to you. But can I ask for an update on the procurement of phase 2 of the Superfast Cymru project, and when will you be in a position to publish a full list of the 88,000 premises that will benefit from the next scheme?
Arweinydd y tŷ, ymddengys bod gan gynllun gweithredu digidol Llywodraeth Cymru ddau nod—Cymru fwy cysylltiedig a Chymru fwy cyfartal. Nawr, fe gyhoeddoch ddiweddariad i'ch cynllun cynhwysiant digidol y bore yma, ac rwyf wedi ei ddarllen, ac mae'n nodi cynnydd da. Ond mae'n rhaid imi ddweud mai'r gwir amdani, wrth gwrs, yw bod cysylltedd band eang miloedd o fy etholwyr, yn Sir Drefaldwyn, yn dal i fod yn araf neu heb fodoli o gwbl. Felly, golyga hynny, wrth gwrs, na allant gael mynediad at wasanaethau Llywodraeth Cymru ar-lein. Nid ydynt yn teimlo'n fwy cysylltiedig, ac nid ydynt yn teimlo'n rhan o Gymru fwy cyfartal yn y cyswllt hwn, ac ni fydd yn syndod, wrth gwrs, fy mod yn dweud hyn wrthych. Ond a gaf fi ofyn am ddiweddariad ar gaffael cam 2 y prosiect Cyflymu Cymru, a phryd y byddwch mewn sefyllfa i gyhoeddi rhestr gyflawn o'r 88,000 o safleoedd a fydd yn elwa ar y cynllun nesaf?
Well, I have to say, I congratulate the Member for managing to get broadband into a conversation about the digital action plan of the Welsh Government, and I think there are a number of other questions later on the agenda on that. But the short answer is: I will be making a statement towards the end of May about the progress of Superfast 2, the three tendered projects, and the bespoke community issue, and I will expand further on that in later questions, Llywydd.
Wel, mae'n rhaid imi ddweud, hoffwn longyfarch yr Aelod am lwyddo i sicrhau bod band eang yn rhan o'r sgwrs am gynllun gweithredu digidol Llywodraeth Cymru, a chredaf fod nifer o gwestiynau eraill ar hynny yn ddiweddarach ar yr agenda. Ond yr ateb byr yw: byddaf yn gwneud datganiad tuag at ddiwedd mis Mai ar gynnydd prosiect Cyflymu Cymru 2, y tri phrosiect a dendrwyd, a mater y gymuned benodol, a byddaf yn ymhelaethu ar hynny mewn cwestiynau diweddarach, Lywydd.
Mae e yn deg i ddweud, wrth gwrs, fod llawer mwy o ryngwyneb rhwng gwasanaethau cyhoeddus ac etholwyr yn digwydd ar-lein, felly rydw i'n meddwl bod y cwestiwn yn ddilys. Mae'n rhaid i mi ddweud: mae nifer o'm hetholwyr i wedi cael llond bol ar yr addewidion gwag maen nhw wedi bod yn eu cael yn y gorffennol gan bobl fel BT Openreach gynt, Openreach erbyn hyn. Mae pentrefi fel Ysbyty Ifan, i bob pwrpas, wedi cael eu camarwain gan gwmni sy'n amlwg â mwy o ddiddordeb mewn gwarchod buddiannau eu cyfranddalwyr nag mewn darparu gwasanaethau i'r cymunedau maen nhw fod i'w gwasanaethu. Ac yn waeth na hynny, mae Llywodraeth Cymru, hyd yn oed, wedi rhoi addewidion ffals i etholwyr, gyda chopïau o lythyrau rydw i wedi eu gweld yn dyddio yn ôl i Dachwedd 2015 yn addo datrysiadau yn y maes yma—un ohonyn nhw gennych chi, gyda llaw, mewn cyd-destun neu mewn rôl flaenorol fel Gweinidog Sgiliau a Thechnoleg, dros ddwy flynedd yn ôl. Felly, pryd fydd y cymunedau gwledig yma, fel Ysbyty Ifan, o'r diwedd yn cael y gwasanaethau maen nhw'n eu haeddu, yn hytrach na'r addewidion gwag maen nhw wedi eu cael dros y blynyddoedd diwethaf?
It is fair to say, of course, that there is for more interface between public services and the public happening online, so I think it’s a valid question. I have to say that many of my constituents have had enough of the empty promises that they’ve received in the past from people such as BT Openreach, or Openreach as they are now. Villages like Ysbyty Ifan to all intents and purposes have been misled by a company that clearly is more interested in protecting the interests of its shareholders than in providing services to the communities that it is supposed to serve. And even worse than that, the Welsh Government has given some false promises to constituents, with copies of letters that I’ve seen dating back to November 2015 promising resolutions in this area—one of them from you in a previous role as Minister for Skills and Technology from over two years ago. So, when will these rural communities, such as Ysbyty Ifan, at last be receiving the services that they deserve rather than the empty promises that they’ve had over the last few years?
I'm sorry that the Member feels they were empty promises. We do go out of our way to say that the dates mentioned in the letters are shiftable and are not promised connection dates. But I've said many times in this Chamber that I share his frustration and the frustration of those who were scheduled in the programme and then who, for whatever complicated reason, fell out at the end. The Superfast 2 programme will very much be trying to address people who were inside the superfast 1 programme and, for whatever reason, fell out of it. I cannot promise that they will all be addressed. There are some complicated issues there.
Many people in Wales are stuck behind wayleave issues, for example. I think we have 10,000 premises stuck behind wayleaves at the moment, and, unfortunately, because it's not considered to be a utility, the Welsh Government and the contractors that the Welsh Government procures have no right to cross land. If a landowner refuses access to land we have no way of making them give us that access and that's just one example of many that there are across Wales.
But I do share the Member's frustration. I am going out to very many communities in Wales talking about whether a community solution is possible for villages, such as the one you've just mentioned, and whether we can do one of our bespoke solutions for a group of people who are geographically proximate or whether some other solution might be best, and I'm going down to Ceredigion next week I think.
Mae'n ddrwg gennyf fod yr Aelod yn teimlo eu bod yn addewidion gwag. Rydym yn pwysleisio y gall y dyddiadau a grybwyllir yn y llythyrau newid ac na allwn addo mai dyna fydd y dyddiadau cysylltu. Ond rwyf wedi dweud sawl tro yn y Siambr hon fy mod yn rhannu ei rwystredigaeth a rhwystredigaeth y bobl y trefnwyd iddynt fod yn rhan o'r rhaglen, ac yna, am ba bynnag reswm cymhleth, ni chawsant eu cynnwys yn y diwedd. Bydd rhaglen Cyflymu Cymru 2 yn ceisio ymdrin â phobl a fu'n rhan o'r rhaglen Cyflymu Cymru 1 ac na chawsant eu cynnwys am ba reswm bynnag. Ni allaf addo y gellir ymdrin â phob un ohonynt. Mae yna faterion cymhleth ynghlwm wrth hyn.
Mae llawer o bobl yng Nghymru yn cael eu rhwystro gan broblemau sy'n ymwneud â fforddfreintiau, er enghraifft. Credaf fod gennym oddeutu 10,000 o safleoedd sydd wedi'u rhwystro gan fforddfreintiau ar hyn o bryd, ac yn anffodus, gan nad yw hyn yn cael ei ystyried yn gyfleustod, nid oes gan Lywodraeth Cymru na'r contractwyr y mae Llywodraeth Cymru yn eu caffael unrhyw hawl i groesi tir. Os yw perchennog tir yn gwrthod mynediad i dir, nid oes gennym unrhyw ffordd o fynnu ein bod yn cael mynediad, ac un enghraifft yn unig yw honno o blith llawer sy'n bodoli ledled Cymru.
Ond rwy'n rhannu rhwystredigaeth yr Aelod. Rwy'n ymweld â nifer fawr o gymunedau yng Nghymru i drafod a oes ateb cymunedol yn bosibl ar gyfer pentrefi, fel yr un a grybwyllwyd gennych yn awr, ac a allwn ddarparu un o'n hatebion pwrpasol i grŵp o bobl sy'n ddaearyddol agos neu a fyddai ateb arall yn well, a byddaf yn mynd i Geredigion yr wythnos nesaf, rwy'n credu.
Yes, Thursday. Four o'clock. [Laughter.] Llanina Arms.
Byddwch, ddydd Iau. Pedwar o'r gloch. [Chwerthin.] Llanina Arms.
I'm looking forward to it already. [Laughter.]
Rwy'n edrych ymlaen yn barod. [Chwerthin.]
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Siân Gwenllian.
Questions now from the party spokespeople. Plaid Cymru spokesperson, Siân Gwenllian.
Diolch yn fawr iawn. Ac mae yna wahoddiad wedi mynd i'ch swyddfa chi i ddod i Arfon hefyd, os caf ddweud?
Yn ystod y mis diwethaf, yn ystod araith yn Rhydychen, fe gyhoeddodd y Prif Weinidog y bydd yn cynnal adolygiad o bolisïau rhywedd a chydraddoldeb Llywodraeth Cymru a fyddai'n cynnwys, ymhlith pethau eraill, ystyried sut i symud rhywedd i'r blaen wrth wneud bob penderfyniad, gofalu bod cynllunio economaidd yn cyd-fynd â'r rhethreg ar rywedd, a gwneud Cymru, drwy ddeddfwriaeth newydd, y lle diogelaf i fod yn fenyw yn Ewrop gyfan—swnio'n wych, onid ydy, ond beth ydy'r manylion? Pryd fydd yr adolygiad yma yn cychwyn? Pwy fydd yn ei gynnal o? A fydd yna dargedau penodol a deilliannau penodol, a beth fydd pwrpas yr adolygiad yma?
Thank you very much. And an invitation has been issued to your office to come to Arfon too, if I may say so.
During the past month, in a speech given in Oxford, the First Minister said that he will hold a review of the equality and gender policies of the Welsh Government, which will include, among other things, consideration of how to move gender to the forefront in making decisions, ensuring that economic development planning corresponds to the aims on gender and equality, and to make Wales the safest place to be a woman in the whole of Europe, which all sounds very laudable, but what are the details? When will this review commence? Who will be holding it? Will there be specific targets and specific outcomes, and what will the purpose of this review be?
Well, the questions are very welcome and very timely. We've only just concluded the agreement of the terms of reference, which only this morning I placed in the Members' library, so they can be accessed by all Members as of today. So, the question is a very timely one. We're very pleased to have agreed the terms of reference. We will be having two initial stakeholder events, one on 26 April and one on 3 May, where we're getting all of the stakeholders who are active in this sphere together—one in south Wales and one in north Wales—to just try and get as many people as possible, and I have written out to all of the groups that we're aware of. If you know of any that haven't received anything from us, do encourage them to reply—we're not trying to only get to the people we know about—asking them, if they could only do one thing in the next three years in this space, what would it be, so that we can get a discussion going at the two stakeholder events around the priorities that people highlight. And then I'm very pleased to say that we will be looking to see what we can do rapidly, what we can do in the medium term and then what might take a little bit longer to achieve as part of this review, which I'm delighted to be doing.
Wel, mae'r cwestiynau i'w croesawu'n fawr ac yn amserol iawn. Rydym newydd gwblhau cytundeb y cylch gorchwyl, ac fe'i rhoddwyd gennyf heddiw yn llyfrgell yr Aelodau, fel y gall pob Aelod eu gweld o heddiw ymlaen. Felly, mae'r cwestiwn yn un amserol iawn. Rydym yn falch iawn ein bod wedi cytuno ar y cylch gorchwyl. Byddwn yn cynnal dau ddigwyddiad cychwynnol i randdeiliaid, un ar 26 Ebrill ac un ar 3 Mai, lle byddwn yn dod â phob un o'r rhanddeiliaid sy'n weithgar yn y maes hwn ynghyd—un yn ne Cymru ac un yng ngogledd Cymru—i geisio denu cynifer o bobl â phosibl, ac rwyf wedi ysgrifennu at yr holl grwpiau rydym yn ymwybodol ohonynt. Os gwyddoch am unrhyw rai nad ydynt wedi cael unrhyw beth gennym, hoffwn pe baech yn eu hannog i ymateb—nid y bobl y gwyddom amdanynt yn unig rydym yn ceisio eu cyrraedd—a gofynnwch iddynt, pe baent yn gallu gwneud un peth yn y tair blynedd nesaf yn y maes hwn, beth fyddai hwnnw, fel y gallwn gychwyn trafodaeth yn y ddau ddigwyddiad i randdeiliaid ynglŷn â'r blaenoriaethau y mae pobl yn eu nodi. Ac rwy'n falch iawn o ddweud y byddwn yn ystyried yr hyn y gallwn ei wneud yn fuan, yr hyn y gallwn ei wneud yn y tymor canolig a'r hyn a allai gymryd mwy o amser i'w gyflawni fel rhan o'r adolygiad hwn rwy'n falch iawn o'i wneud.
Diolch yn fawr. Rydw i'n edrych ymlaen at gymryd rhan yn y drafodaeth yna. Yng nghyswllt y pwynt a wnaed yn araith y Prif Weinidog yn Rhydychen am greu Cymru fel y lle mwyaf diogel i fod yn fenyw yn Ewrop gyfan drwy ddeddfwriaeth, rydych yn gwybod, wrth gwrs, mai dyna beth oedd un o'r bwriadau y tu ôl i'r Ddeddf Trais yn Erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015, ac rydw i'n falch iawn fod yna ychydig o gynnydd rŵan yn digwydd yn sgil materion rydw i wedi eu codi yn y Siambr yma ynglŷn â gweithredu'r Ddeddf honno. Ond mae yna un prif wendid o hyd ynglŷn â'r Ddeddf, onid oes, sef y penodi addysg am berthynas iach? Ac er gwaethaf gwaith diweddar gan y grŵp gorchwyl a gorffen, mae'n edrych fel pe na baem ni'n dal i fod yn nes i'r lan efo hyn, felly. Nid oes dim sôn am beth sy'n mynd i ddigwydd o ran dysgu sylfeini perthynas iach a gosod trafodaeth ynglŷn â beth sy'n ymddygiad derbyniol a beth sydd ddim yn dderbyniol, ac yn y blaen. Felly, mi gollwyd cyfle efo'r Ddeddf. Gobeithio bod yna gyfle rŵan, ond nid wyf i'n gweld cynnydd ar hyn. Beth sydd yn dal pethau yn ôl efo hyn?
Thank you very much. I look forward to participating in that debate. In the context of the point made in the First Minister's speech in Oxford on making Wales the safest possible place to be a woman throughout the whole of Europe through legislation, you will be aware, of course, that that was one of the intentions underpinning the Violence against Women, Domestic Abuse and Sexual Violence (Wales) Act 2015, and I'm very pleased that there has been some progress now in light of issues that I have raised in this Chamber on implementing that particular piece of legislation. There is one persistent defect in terms of that legislation, namely healthy relationships education. Despite recent work by the task and finish group, it appears that we are still no nearer a resolution in this area. There’s been no mention of what is going to happen in terms of teaching the foundations of a healthy relationship, having discussions on what is acceptable behaviour and what isn’t acceptable, and so on and so forth. So, there’s been an opportunity missed with the legislation. I hope there’s an opportunity now, but I don’t see any progress being made. So, what’s holding things back in this area?
So, the Member rightly identifies an issue that's been at the forefront of many of our minds for some time. My colleague the Cabinet Secretary for Education will shortly be making a statement on the teaching of—I can't remember exactly how it's put—sex and relationships education, effectively. That might not be the exact title, forgive me, but that's the gist of it. We've been building on the successful projects run by Hafan Cymru across many of the schools in Wales around healthy relationships teaching. I had the privilege of going to see a session in one of our Valleys primary schools, which was amazing. The difference in the group at the beginning of the session and at the end, and the young woman who was teaching it, was inspirational. So, we've been very much looking to see if we can build on that. But my colleague—I won't steal her thunder—the Cabinet Secretary will be making some announcements very soon.
Felly, mae'r Aelod, yn briodol, yn nodi mater sydd wedi bod ar feddyliau llawer ohonom ers peth amser. Cyn bo hir bydd fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, yn gwneud datganiad ar addysgu—ni allaf gofio'r union deitl—addysg rhyw a pherthnasoedd, i bob pwrpas. Mae'n bosibl nad dyna'r union deitl, maddeuwch i mi, ond dyna ydyw yn ei hanfod. Rydym wedi bod yn adeiladu ar y prosiectau llwyddiannus a gyflawnir gan Hafan Cymru mewn llawer o ysgolion yng Nghymru mewn perthynas ag addysg rhyw a pherthnasoedd iach. Cefais y fraint o fynychu sesiwn yn un o'n hysgolion cynradd yn y Cymoedd, ac roedd yn anhygoel. Roedd y gwahaniaeth yn y grŵp ar ddechrau'r sesiwn ac ar y diwedd, a'r fenyw ifanc a oedd yn ei addysgu, yn ysbrydoledig. Felly, rydym wedi bod yn edrych i weld a allwn adeiladu ar hynny. Ond bydd fy nghyd-Aelod—nid wyf am ddwyn ei chlodydd—Ysgrifennydd y Cabinet yn gwneud rhai cyhoeddiadau yn fuan iawn.
Wel, rydw i'n falch iawn o glywed hynny ac mae'n hen bryd, os caf fi ddweud. Mae addysg yn allweddol, wrth gwrs, i daclo'r maes penodol yma.
Ddoe, fe soniodd rhai Aelodau yn y Siambr am yr adolygiad o wasanaethau iechyd rhywiol, sy'n tynnu sylw at y loteri cod post sy'n bodoli o ran gwasanaethau erthylu yng Nghymru. Mae'r adolygiad yn dweud hyn: mae gwasanaethau erthylu yng Nghymru yn anghyfartal ac fe all hyn arwain at erthyliadau hwyr neu i fenywod fod mewn sefyllfa lle nad oes ganddynt ddewis ond parhau â beichiogrwydd na fwriadwyd ganddynt. Yn glir, nid yw honno'n sefyllfa dderbyniol. A fydd yr adolygiad mawr yma rydych chi'n mynd i fod yn ei wneud yn mynd ar ôl hyn yn benodol o ystyried bod y ddarpariaeth yn hollol anghyfartal ar hyn o bryd? Mae o'n fater sydd rhaid ymdrin ag o os ydy'r sylwadau a wnaed gan y Prif Weinidog yn mynd i gael eu cymryd o ddifrif, neu fel arall fe fydd pobl yn meddwl mai geiriau gwag—dataganiad tocenistaidd—i'r wasg a wnaed yn fyrfyfyr yn Rhydychen?
Well, I’m very pleased to hear that and it is about time if I may say so because education is crucial in tackling this particular problem.
Yesterday, some Members mentioned in the Chamber the review of sexual health services, which drew attention to the postcode lottery that exists in terms of abortion services in Wales. The review states that abortion services in Wales are inequitable and that this can lead to late abortions or for women to be in a situation where they have no choice but to go on with an unintended pregnancy. Now, clearly that isn’t an acceptable situation. Will this major review that you’re going to be conducting pursue this particular issue, given that the provision is very patchy at the moment? It is an issue that has to be dealt with if the comments made by the First Minister are going to be taken seriously, otherwise people are going to think that it was empty rhetoric or a tokenistic statement that was made ad hoc to the press in Oxford.
One of the purposes of the review is to look at gender-focused policy right across the Welsh Government. So, that's one example you just gave there. There are many others around how and why services are as they are in Wales. One of the ones that I often quote is that you often see services for refuges, for example, grow up where a number of people tens of years ago got together and saw the need and then we've continued with that service rather than on a needs-based approach across Wales. Not that there's anything wrong with the services that are there, but I'm not absolutely convinced that we've got the coverage and that people have the same experience wherever they pitch up for those services, because of the way they grew up and the way that we—. So, that's part of the purpose of the review. So, you've highlighted another. There are other services—I've had endometriosis services highlighted to me, for example, and there are a number of others. So, yes, the purpose of the review is to look at policy across the Welsh Government and the availability of services and to focus on what might be done to improve that.
Un o ddibenion yr adolygiad yw edrych ar bolisïau sy'n canolbwyntio ar rywedd ar draws Llywodraeth Cymru. Felly, dyna un enghraifft rydych newydd ei rhoi. Mae llawer o rai eraill yn ymwneud â sut a pham y mae gwasanaethau fel ag y maent yng Nghymru. Un o'r rhai rwy'n ei dyfynnu'n aml yw eich bod yn aml yn gweld gwasanaethau ar gyfer llochesau, er enghraifft, yn datblygu lle mae nifer o bobl wedi gweld yr angen ac wedi dod at ei gilydd ddegau o flynyddoedd yn ôl ac yna rydym wedi parhau â'r gwasanaeth hwnnw yn hytrach na dull sy'n seiliedig ar anghenion ledled Cymru. Nid bod unrhyw beth o'i le ar y gwasanaethau sydd yno, ond nid wyf yn gwbl argyhoeddedig fod gennym y cyrhaeddiad a bod pobl yn cael yr un profiad lle bynnag y maent yn defnyddio'r gwasanaethau hynny, oherwydd y ffordd y cânt eu datblygu a'r ffordd rydym—. Felly, mae hynny'n rhan o bwrpas yr adolygiad. Felly, rydych wedi tynnu sylw at un arall. Mae yna wasanaethau eraill—tynnwyd fy sylw at wasanaethau endometriosis, er enghraifft, ac mae nifer o rai eraill. Felly, ie, diben yr adolygiad yw edrych ar bolisïau ar draws Llywodraeth Cymru ac argaeledd gwasanaethau a chanolbwyntio ar yr hyn y gellid ei wneud i wella hynny.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood.
The Conservative spokesperson, Mark Isherwood.
Diolch, Llywydd. My questions relate to your responsibilities for equality and human rights. On Monday, I hosted and spoke at the Going for Gold Autistic Acceptance event in the Senedd. It was an autistic-led event, at which they, autistic adults—highly articulate and intelligent autistic adults—covered the areas of concern that they have, but also put forward ideas of how we can all work together co-productively, in their terms, to ensure that we begin to tackle the discrimination faced by autistic people
'that has become the norm rather than the exception'.
They particularly raised concern that awareness is not acceptance or equality, which is where your role comes into this, and yet there's growing concern that autism awareness training generally, and disability awareness training more broadly, across Wales is increasingly being led by non-disabled people who are professionals in medical or caring professions with a medical focus, which informs people about disabled people's impairments and ways of overcoming disability, whereas, as the sector says, autism equality training is always led by trainers who are disabled people, with a focus on disabled and non-disabled people working together to overcome the disabling barriers in society, recognising that removing physical, financial and attitudinal barriers will create a more inclusive, accessible society.
How, working with your colleagues, will you address the growing concerns within the autism community, and more broadly amongst disabled people in Wales, that this awareness training, is being provided without them or despite them on a medical model, rather than with them on a co-productive basis to tackle the barriers that they're encountering?
Diolch, Lywydd. Mae fy nghwestiynau'n ymwneud â'ch cyfrifoldebau dros gydraddoldeb a hawliau dynol. Ddydd Llun, cynhaliais a siaradais yn nigwyddiad Going for Gold Autistic Acceptance yn y Senedd. Roedd yn ddigwyddiad a arweiniwyd gan oedolion awtistig, lle roeddent hwy—oedolion awtistig huawdl a deallus iawn—yn trafod y meysydd sy'n peri pryder iddynt, ond hefyd yn cyflwyno syniadau ynglŷn â sut y gallwn i gyd weithio gyda'n gilydd yn gydgynhyrchiol, yn eu geiriau hwy, i sicrhau ein bod yn dechrau mynd i'r afael â'r gwahaniaethu sy'n wynebu pobl awtistig
sydd bellach yn arferol yn hytrach nag yn eithriad.
Mynegwyd pryder ganddynt yn benodol nad yw ymwybyddiaeth yn gyfystyr â derbyniad na chydraddoldeb, a dyna lle mae eich rôl chi'n berthnasol i hyn, ac eto ceir pryder cynyddol fod hyfforddiant ymwybyddiaeth awtistiaeth yn gyffredinol, a hyfforddiant ymwybyddiaeth anabledd yn ehangach, ar draws Cymru, yn cael ei arwain yn gynyddol gan bobl nad ydynt yn anabl, sy'n weithwyr proffesiynol mewn proffesiynau meddygol neu ofal gyda ffocws meddygol, sy'n hysbysu pobl am namau pobl anabl a ffyrdd o oresgyn anabledd, tra bod hyfforddiant cydraddoldeb awtistiaeth, fel y dywed y sector, bob amser yn cael ei arwain gan hyfforddwyr sy'n bobl anabl, gyda ffocws ar bobl anabl a phobl nad ydynt yn anabl yn gweithio gyda'i gilydd i oresgyn y rhwystrau sy'n wynebu pobl anabl yn y gymdeithas, gan gydnabod y bydd cael gwared ar y rhwystrau corfforol, ariannol ac ymagweddol yn creu cymdeithas fwy cynhwysol a hygyrch.
Sut y byddwch, drwy weithio gyda'ch cyd-Aelodau, yn mynd i'r afael â'r pryderon cynyddol yn y gymuned awtistig, ac yn ehangach ymhlith pobl anabl yng Nghymru, fod yr hyfforddiant ymwybyddiaeth hwn yn cael ei ddarparu hebddynt neu er eu gwaethaf ar fodel meddygol, yn hytrach nag ar y cyd â hwy ar sail gydgynhyrchiol i fynd i'r afael â'r rhwystrau y maent yn eu hwynebu?
That hasn't been raised with me directly, Mark Isherwood, and I'd welcome a longer conversation with you about where those concerns have been raised. I'm very happy to look at that. Very, very much our stated policy is that we have a co-production model; that we work with the communities that we are serving in order to make sure that the services that we provide are provided with them and with their input. So, I'm concerned to hear you say that and I'd very much welcome a conversation with you about where those concerns have been raised as they've not been raised directly with me.
Nid yw'r mater hwnnw wedi cael ei ddwyn i fy sylw yn uniongyrchol, Mark Isherwood, a buaswn yn croesawu sgwrs hirach gyda chi ynglŷn â lle y codwyd y pryderon hynny. Rwy'n hapus iawn i edrych ar hynny. Yn sicr, ein polisi datganedig yw bod gennym fodel cydgynhyrchu; ein bod yn gweithio gyda'r cymunedau rydym yn eu gwasanaethu er mwyn gwneud yn siŵr fod y gwasanaethau rydym yn eu darparu yn cael eu darparu gyda hwy a chyda'u mewnbwn hwy. Felly, mae eich clywed yn dweud hynny yn peri pryder i mi a buaswn yn croesawu sgwrs gyda chi ynglŷn â lle y codwyd pryderon hynny gan nad ydynt wedi cael eu dwyn i fy sylw'n uniongyrchol.
Well, thank you for that. I look forward to that conversation. Perhaps you could, in your answer, tell me whether you want me to contact you or your office to contact—
Wel, diolch i chi am hynny. Edrychaf ymlaen at y sgwrs honno. Efallai y gallech, yn eich ateb, ddweud wrthyf a ydych eisiau i mi gysylltu gyda chi neu fod eich swyddfa'n cysylltu—
I'll get my office to contact you.
Byddaf yn gofyn i fy swyddfa gysylltu â chi.
Sorry?
Mae'n ddrwg gennyf?
I'll get my office to contact you.
Byddaf yn gofyn i fy swyddfa gysylltu â chi.
Thank you very much.
Well, on a similar subject, and, again, wearing your equalities hat, the Welsh Government publication early last month of its evaluation of the integrated autism service and autism spectrum disorder—a word I hope the Welsh Government has stopped using; it should be 'condition'—and strategic action plan interim report found weaknesses and inconsistencies in both assessment and diagnostic services for adults with autism and in support services for adults and children with autism, and said that although success requires a co-productive approach involving staff, service users and carers in the design, implementation and evaluation of the service,
'There are concerns that the “top down” approach…has stifled this'
Again, from Monday's event, and more broadly, the community feels that this is a breach of their equality and human rights. It's more than systems; it's more than services; it's a rights-based issue. Again, then, I hope that you will agree to consider this broadly and potentially in the meeting that you propose.
Diolch yn fawr iawn.
Wel, ar bwnc tebyg, ac unwaith eto, ar fater cydraddoldeb, yn gynnar y mis diwethaf, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei gwerthusiad o'r gwasanaeth awtistiaeth integredig a'r cynllun gweithredu strategol ar gyfer anhwylderau'r—gair rwy'n gobeithio y mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi'r gorau i'w ddefnyddio; 'cyflwr' ddylai'r gair fod—sbectrwm awtistig: adroddiad interim, a gwelodd fod gwendidau ac anghysondebau yn y gwasanaethau asesu a'r gwasanaethau diagnostig i oedolion ag awtistiaeth a'r gwasanaethau cymorth ar gyfer oedolion a phlant sydd ag awtistiaeth, ac er bod llwyddiant yn galw am ddull cydgynhyrchiol sy'n cynnwys staff, defnyddwyr gwasanaethau a gofalwyr yn y modd y caiff y gwasanaeth ei gynllunio, ei weithredu a'i werthuso, dywedodd:
Mae yna bryderon bod y dull "o'r brig i'r bôn"...wedi mygu hyn
Unwaith eto, o'r digwyddiad ddydd Llun, ac yn fwy cyffredinol, mae'r gymuned yn teimlo bod hyn yn tanseilio eu cydraddoldeb a'u hawliau dynol. Mae'n fwy na systemau; mae'n fwy na gwasanaethau; mae'n fater sy'n seiliedig ar hawliau. Unwaith eto, felly, rwy'n gobeithio y byddwch yn cytuno i ystyried y mater hwn yn ehangach ac o bosibl, yn y cyfarfod rydych yn ei gynnig.
Certainly. The services that you mentioned are not actually in my portfolio, but I'm more than happy to discuss with the Member how we can take that forward amongst a number of Cabinet Secretaries who are involved.
Yn sicr. Nid yw'r gwasanaethau a grybwyllwyd gennych yn fy mhortffolio mewn gwirionedd, ond rwy'n fwy na pharod i drafod gyda'r Aelod sut y gallwn ddatblygu hynny gyda nifer o Ysgrifenyddion Cabinet sy'n cymryd rhan.
And my final question, again, on a similar theme, I have—probably because I'm the chair of the cross-party autism group, I get a lot more approaches regarding this—an increasingly bulging case load of families where children, particularly girls, are being denied autism assessment and diagnosis because of the gender-based misconceptions about how autism presents itself. I've got an example here from the Inns of Court College of Advocacy, whose own guidelines say that females with autism may appear more sociable than their male counterparts. It's been suggested that women and girls with autism are better able to engage in social situations because they're likely to observe and copy others in their social skills and use of language. Such strategies may mask any difficulties that they have and make them appear to be more able than they actually are.
I have a growing number of cases, where health boards and schools are seeing the masking rather than the person, and more and more of these girls and their families—some of whose parents are on the spectrum as well—suffering serious anxiety problems, depression, absenteeism from school, falling behind and, nonetheless, having a belligerent and non-co-productive response from the statutory bodies to them and to me when I represent them. I know that this covers briefs that are not yours, but, again, these parents and, when I meet them, the children are telling me this is a breach of their human rights. And, again, I hope that you will confirm that you will give consideration to addressing these very real concerns because they're causing real damage to real lives.
Ac mae fy nghwestiwn olaf, unwaith eto, yn dilyn thema debyg, mae gennyf—mae llawer mwy o bobl yn dwyn hyn i fy sylw, oherwydd fy mod yn gadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar awtistiaeth mae'n debyg—lwyth achosion cynyddol o deuluoedd lle y gwrthodir asesiad a diagnosis awtistiaeth i blant, yn enwedig merched, a hynny oherwydd camsyniadau ynghylch sut y mae awtistiaeth yn amlygu ei hun. Mae gennyf enghraifft yma gan yr Inns of Court College of Advocacy, y mae eu canllawiau eu hunain yn dweud y gall menywod sydd ag awtistiaeth ymddangos yn fwy cymdeithasol na'u cymheiriaid gwrywaidd. Awgrymwyd bod menywod a merched ag awtistiaeth yn cymryd rhan yn well mewn sefyllfaoedd cymdeithasol oherwydd eu bod yn debygol o arsylwi a dynwared eraill yn eu sgiliau cymdeithasol a'u defnydd o iaith. Gall strategaethau o'r fath guddio unrhyw anawsterau sydd ganddynt a gwneud iddynt ymddangos yn fwy abl nag y maent mewn gwirionedd.
Mae gennyf nifer cynyddol o achosion, lle mae byrddau iechyd ac ysgolion yn gweld y mwgwd yn hytrach na'r person, ac mae mwy a mwy o'r merched hyn a'u teuluoedd—mae rhieni rhai ohonynt ar y sbectrwm yn ogystal—yn dioddef problemau gorbryder difrifol, iselder, absenoldeb o'r ysgol, tangyflawni, ac er gwaethaf hynny, maent hwy, a minnau pan fyddaf yn eu cynrychioli, yn cael ymateb cwerylgar ac anghynhyrchiol gan y cyrff statudol. Gwn fod hyn yn cwmpasu briffiau ar wahân i'ch rhai chi, ond unwaith eto, mae'r rhieni hyn, a'r plant pan fyddaf yn eu cyfarfod, yn dweud wrthyf fod hyn yn tanseilio eu hawliau dynol. Ac unwaith eto, rwy'n gobeithio y byddwch yn cadarnhau y byddwch yn ystyried mynd i'r afael â'r pryderon hyn oherwydd maent yn achosi niwed go iawn i fywydau go iawn.
I'm very aware of the issue about misconceived ideas of what a child who's on the autistic spectrum might present like. The Member, I know, is aware that I have a case in my own family, which I very much have in the forefront of my mind.
I'm more than happy, as part of our discussion, to include my colleague the Cabinet Secretary for Health, who is responsible for most of the services, and I think some of them are probably education services as well. So, if we have that conversation, I'm more than happy to take that forward.
I'd just like to reiterate that I've not had those concerns raised directly with me, but I'm more than happy to take them up.
Rwy'n ymwybodol iawn o gamsyniadau ynglŷn â sut y mae plentyn sydd ar y sbectrwm awtistig yn ymddangos. Gwn fod yr Aelod yn ymwybodol fod gennyf achos yn fy nheulu fy hun, sydd ar flaen fy meddwl.
Rwy'n fwy na pharod, fel rhan o'n trafodaeth, i gynnwys fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, sy'n gyfrifol am y rhan fwyaf o'r gwasanaethau, ac rwy'n credu bod y rhan fwyaf ohonynt yn wasanaethau addysg yn ogystal mae'n debyg. Felly, os cawn y sgwrs honno, rwy'n fwy na pharod i fwrw ymlaen â hynny.
Hoffwn ailadrodd nad yw'r pryderon hynny wedi cael eu dwyn i fy sylw yn uniongyrchol, ond rwy'n fwy na pharod i fynd i'r afael â hwy.
Llefarydd UKIP, David Rowlands.
The UKIP spokesperson, David Rowlands.
Diolch, Llywydd. By sheer coincidence, my question somewhat follows on from some issues raised by Sian Gwenllian earlier on.
In April 2015, the Welsh Assembly passed the Violence against Women, Domestic Abuse and Sexual Violence (Wales) Act 2015. This was a laudable piece of legislation designed to protect, in particular, female victims of domestic abuse. As with any piece of legislation, it is incumbent on us after a period of time to question its effectiveness. Does the leader of the house believe the Act is achieving its goals?
Diolch, Lywydd. Drwy gyd-ddigwyddiad llwyr, mae fy nghwestiwn yn dilyn rhai o'r pethau a godwyd gan Sian Gwenllian yn gynharach.
Ym mis Ebrill 2015, pasiodd y Cynulliad Ddeddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015. Roedd hon yn ddeddfwriaeth ganmoladwy a luniwyd i ddiogelu, yn benodol, dioddefwyr benywaidd cam-drin domestig. Fel gydag unrhyw ddeddfwriaeth, mae'n ddyletswydd arnom i gwestiynu ei heffeithiolrwydd ar ôl cyfnod o amser. A yw arweinydd y tŷ yn credu bod y Ddeddf yn cyflawni ei nodau?
It's still early days for the Act, obviously; we've only just put the new national advisers in place. I've had several extremely helpful and constructive meetings with them, including a half-day meeting with them where we discussed the range of services that currently exist in Wales and what needs to be done to get them to work in a more collaborative fashion. I had the real privilege just this week of attending the launch of the Seren Môr Consortium in Western Bay, which is embracing that collaborative approach as a result of our new national guidance. So, I think the Act is very much coming into its own.
We had a slow start, as Sian Gwenllian alluded to, but I think we're very much there now. We're about to put out our sustainable funding guidance as well. So, I think the Act is one that we can very much be proud of, and is just starting to make the difference that we expect and want it to make.
Mae'n ddyddiau cynnar ar y Ddeddf o hyd, wrth gwrs; nid ydym ond newydd benodi'r ymgynghorwyr cenedlaethol newydd. Rwyf wedi cael nifer o gyfarfodydd hynod o ddefnyddiol ac adeiladol gyda hwy, gan gynnwys cyfarfod hanner diwrnod pan fuom yn trafod yr ystod o wasanaethau sy'n bodoli yng Nghymru ar hyn o bryd a beth sydd angen ei wneud i sicrhau eu bod yn gweithio mewn ffordd fwy cydweithredol. Yr wythnos hon, cefais y fraint o fynychu lansiad Consortiwm Seren Fôr ym Mae'r Gorllewin, sy'n croesawu'r dull cydweithredol hwnnw o ganlyniad i'n canllawiau cenedlaethol newydd. Felly, credaf fod y Ddeddf yn profi ei gwerth.
Roedd y cychwyn yn araf, fel y crybwyllodd Sian Gwenllian, ond credaf ein bod wedi cyrraedd bellach. Rydym ar fin cyhoeddi ein canllawiau ariannu cynaliadwy yn ogystal. Felly, credaf fod y Ddeddf yn un y gallwn fod yn falch iawn ohoni, ac mae'n dechrau gwneud y gwahaniaeth rydym yn disgwyl ac eisiau iddi ei wneud.
I thank the leader of the house for her comprehensive answer, but the figures with regard to sexual violence and domestic abuse do not make good reading. In March 2017, data showed a 23 per cent increase in this form of crime over the previous three years. Even given the fact that people are more readily reporting such incidents, it still shows worrying trends. However, what is far more worrying is the lack of funding for interventions once a victim has taken the often courageous step of leaving the home where domestic abuse has been perpetrated, sometimes over many years. Figures show that 47 per cent of such victims were turned away from refuges due to lack of accommodation. Given that these refuges play a vital role in helping people to get away from domestic violence, does the leader of the house feel funding is adequate?
Diolch i arweinydd y tŷ am ei hateb cynhwysfawr, ond nid yw'r ffigurau mewn perthynas â thrais rhywiol a cham-drin domestig yn galonogol o gwbl. Ym mis Mawrth 2017, dangosodd y data gynnydd o 23 y cant yn y math hwn o droseddu dros y tair blynedd flaenorol. Hyd yn oed o ystyried bod pobl yn fwy parod i roi gwybod am ddigwyddiadau o'r fath, mae'n dal i ddangos tueddiadau sy'n peri pryder. Fodd bynnag, yr hyn sy'n peri llawer mwy o bryder yw'r diffyg arian ar gyfer ymyriadau wedi i ddioddefwr wneud y penderfyniad dewr i adael y cartref lle y digwyddodd y cam-drin domestig, weithiau dros flynyddoedd lawer. Mae ffigurau'n dangos bod 47 y cant o ddioddefwyr o'r fath wedi cael eu gwrthod gan lochesau oherwydd diffyg llety. O ystyried bod y llochesau hyn yn chwarae rôl hanfodol yn helpu pobl i ddianc rhag trais domestig, a yw arweinydd y tŷ yn teimlo bod y cyllid yn ddigonol?
Would that it were adequate. As my colleague the Cabinet Secretary for Finance said earlier on in response to a question, this is the result of many years of Conservative Government austerity. We have less and less money year on year. We have less and less money. There are no easy choices. We are not ever cutting something that doesn't work. All of these services are vital. We are not in any—. I cannot say that the funding is adequate, as it quite clearly isn't, and, after the large number of cuts that we've sustained year on year, it's no surprise.
O na bai'n ddigonol. Fel y dywedodd fy nghyd-Aelod Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn gynharach mewn ymateb i gwestiwn, canlyniad blynyddoedd o gyni Llywodraeth Geidwadol yw hyn. Mae gennym lai a llai o arian flwyddyn ar ôl blwyddyn. Mae gennym lai a llai o arian. Nid oes unrhyw ddewisiadau hawdd. Nid ydym byth yn torri rhywbeth nad yw'n gweithio. Mae pob un o'r gwasanaethau hyn yn hanfodol. Nid ydym mewn unrhyw—. Ni allaf ddweud bod y cyllid yn ddigonol, gan ei bod yn hollol amlwg nad yw'n ddigonol, ac ar ôl y nifer fawr o doriadau y bu'n rhaid i ni eu hysgwyddo flwyddyn ar ôl blwyddyn, nid yw'n syndod.
Well, again, I thank the leader of the house for her answer, but the stark fact is that agencies such as the Domestic Abuse Safety Unit and Welsh Women's Aid state that far from funding being adequate to fund extra refuges, they are now fearful that some refuges will have to close. Is, therefore, moving funding from these projects to local authorities a sensible alternative, given the possibility of top-slicing this vital source for administration costs?
Wel, unwaith eto, diolch i arweinydd y tŷ am ei hateb, ond y gwir cas amdani yw bod asiantaethau megis Uned Ddiogelwch Cam-drin Domestig a Cymorth i Fenywod Cymru yn datgan, ymhell o fod cyllid yn ddigonol i ariannu llochesau ychwanegol, maent bellach yn ofni y bydd rhai llochesau'n gorfod cau. Felly, a yw symud cyllid o'r prosiectau hyn i awdurdodau lleol yn ddewis amgen synhwyrol, o ystyried y posibilrwydd o frigdorri'r ffynhonnell hanfodol hon ar gyfer costau gweinyddol?
Okay, that's not what we're doing; we're not moving the funding to local authorities. What we're doing is that we have a co-ordinated regional approach to funding these services. As I said in a previous answer, this is about ensuring that services are provided properly and adequately across all of Wales, to all of the women of Wales and don't depend on a postcode lottery of any description. So, we will be doing, as part of our rapid review, an analysis of why and where those services are, and whether they're adequate to their task.
We are also looking to make sure that we cover off all the other issues as well. So, it is an issue about survivors, there is an issue about the protection of people who are fleeing immediate domestic violence, but there's a huge issue around training, around prevention, and around perpetrator issues as well, which also have to be addressed as part of this agenda. So, we've had 70,000 people so far who've taken our awareness-raising e-learning, and we're rolling out our 'ask and act' training for front-line professionals. I was very privileged to visit the fire service recently, who are the first White Ribbon fire service in the UK, and to see for myself their 'ask and act' training for all of their front-line professionals, because prevention is the real answer to this, although I absolutely accept that we must provide services for people in immediate danger of harm as well.
Iawn, nid dyna a wnawn; nid ydym yn symud y cyllid i awdurdodau lleol. Yr hyn rydym yn ei wneud yw bod gennym ddull rhanbarthol cydgysylltiedig o ariannu'r gwasanaethau hyn. Fel y dywedais mewn ateb blaenorol, mae hyn yn ymwneud â sicrhau bod gwasanaethau'n cael eu darparu'n briodol ac yn ddigonol ar draws Cymru, i bob un o fenywod Cymru heb ddibynnu ar loteri cod post o unrhyw fath. Felly, fel rhan o'n hadolygiad cyflym, byddwn yn dadansoddi pam a lle mae'r gwasanaethau hynny, ac a ydynt yn ddigonol i gyflawni eu tasg.
Rydym hefyd yn ceisio gwneud yn siŵr ein bod yn datrys yr holl broblemau eraill yn ogystal. Felly, mae'n broblem sy'n ymwneud â goroeswyr, mae yna broblem sy'n ymwneud ag amddiffyn pobl sy'n ffoi rhag trais domestig uniongyrchol, ond mae yna broblem fawr mewn perthynas â hyfforddiant, mewn perthynas ag atal, ac mewn perthynas â throseddwyr yn ogystal, problemau sy'n rhaid rhoi sylw iddynt yn rhan o'r agenda hon hefyd. Felly, mae 70,000 o bobl wedi astudio ein cwrs e-ddysgu codi ymwybyddiaeth hyd yma, ac rydym yn cyflwyno ein hyfforddiant 'gofyn a gweithredu' ar gyfer gweithwyr proffesiynol rheng flaen. Roedd yn fraint fawr cael ymweld â'r gwasanaeth tân yn ddiweddar, sef y gwasanaeth tân Rhuban Gwyn cyntaf yn y DU, a chael gweld, drosof fy hun, eu hyfforddiant 'gofyn a gweithredu' ar gyfer pob un o'u gweithwyr proffesiynol rheng flaen, oherwydd atal yw'r ateb go iawn i hyn, er fy mod yn derbyn yn llwyr fod yn rhaid i ni ddarparu gwasanaethau ar gyfer pobl mewn perygl uniongyrchol o niwed yn ogystal.
3. A wnaiff Arweinydd y Tŷ ddatganiad am Ddeddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015 dair blynedd ers ei chymeradwyo? OAQ51978
3. Will the Leader of the House make a statement on the Violence against Women, Domestic Abuse and Sexual Violence (Wales) Act 2015 on its third anniversary? OAQ51978
Yes, with pleasure. Since the Act came into force, the approach to tackling violence against women, domestic abuse and sexual violence has been transformed. Implementation of the Act has led to increased training, stronger guidance, practice change and a clear strategic direction throughout the Welsh public service. The third sector continues to play an extremely important role in all of this.
Gwnaf, gyda phleser. Ers i'r Ddeddf ddod i rym, mae'r dull o fynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol wedi cael ei drawsnewid. Mae gweithredu'r Ddeddf wedi arwain at fwy o hyfforddiant, canllawiau cryfach, newid arferion a chyfeiriad strategol clir yng ngwasanaethau cyhoeddus Cymru drwyddi draw. Mae'r trydydd sector yn parhau i chwarae rôl bwysig iawn yn hyn oll.
Well, of course, as we've heard today, the Violence Against Women, Domestic Abuse and Sexual Violence (Wales) Act is a critically important area of your portfolio, and I do welcome the way you are engaging so fully in this vital policy area. This Act has three purposes: prevention, protection and support, and in November I spoke at the BAWSO annual Light a Candle multifaith event at Llandaff cathedral, and I highlighted that, on average, two women a week are killed by a partner or ex-partner in England and Wales. So, given the ongoing prevalence of violence against women and girls, can you comment further on the progress of implementation of this pioneering legislation, given the challenges that are facing organisations who provide specialist services for women, the pressures on multi-agency providers such as police, social services, health boards, which all have a roll to play, and the NHS, particularly as a result of austerity and the pressures this Government is facing as a result of UK Government cuts?
Wel, wrth gwrs, fel rydym wedi'i glywed heddiw, mae'r Ddeddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) yn faes hollbwysig yn eich portffolio, ac rwy'n croesawu'r ffordd rydych yn ymgysylltu mor llawn yn y maes polisi hanfodol hwn. Mae gan y Ddeddf hon dri diben: atal, diogelu a chefnogi, ac ym mis Tachwedd siaradais yn nigwyddiad aml-ffydd blynyddol Cynnau Cannwyll BAWSO yn Eglwys Gadeiriol Llandaf, a thynnais sylw at y ffaith bod dwy fenyw yr wythnos, ar gyfartaledd, yn cael eu lladd gan bartner neu gyn-bartner yng Nghymru a Lloegr. Felly, o ystyried cymaint o drais sy'n parhau yn erbyn menywod a merched, a wnewch chi roi sylw pellach ar y cynnydd mewn perthynas â gweithredu'r ddeddfwriaeth arloesol hon, o ystyried yr heriau sy'n wynebu sefydliadau sy'n darparu gwasanaethau arbenigol i fenywod, y pwysau ar ddarparwyr amlasiantaethol fel yr heddlu, gwasanaethau cymdeithasol, byrddau iechyd, y mae pob un â rôl i'w chwarae, a'r GIG, yn enwedig o ganlyniad i gyni a'r pwysau y mae'r Llywodraeth hon yn ei wynebu o ganlyniad i doriadau Llywodraeth y DU?
Yes, indeed. I mean, we have made huge progress despite the challenges, and organisations across Wales have shown a real commitment to the Act and to the services that they provide. This is not a surprise to us; we know that people are very committed in this area.
We are, as Jane Hutt knows, in the process of moving to a co-ordinated, needs-led, regional commissioning base for services for violence against women, domestic abuse and sexual violence. This is to provide for better planning and join-up of services, as I just said in previous answers, as well as some economies of scale. But we've got specialist third sector services being a vital part of that regional, collaborative approach, and just to elaborate a little bit, I did attend the launch of the the Seren Môr western bay consortium, which is a consortium of five organisations down there who have come together collaboratively. I think there is a real need for us to make sure that the way that we commission services doesn't have unintended consequences in lessening collaboration, and this regional approach will, we hope, be very instrumental in drawing those services together and getting them to work in a co-ordinated fashion together and share all of their data, rather than if we procure individual services and they compete with each other and naturally pull their data back together. So, we're very committed to doing that.
Our national training framework ensures that VAWDASV is a core part of the service that our health, fire and rescue, and local authority colleagues offer. As I said earlier, public services have shown their commitment to the training and, to date, over 70,000 people have been trained. Local authorities and local health boards are under a duty to publish their local VAWDASV strategies by early next month. It's a key commitment of the Act, and places it on a new strategic footing, which we think will ensure the stronger leadership and direction that the sector needs. We're very pleased to have got our own guidance out, as the third anniversary approaches.
Gwnaf, yn wir. Rydym wedi gwneud cynnydd enfawr er gwaethaf yr heriau, ac mae sefydliadau ledled Cymru wedi dangos ymrwymiad gwirioneddol i'r Ddeddf ac i'r gwasanaethau y maent yn eu darparu. Nid yw hyn yn syndod i ni; gwyddom fod pobl yn ymroddedig iawn yn y maes hwn.
Rydym, fel y gŵyr Jane Hutt, yn y broses o symud i sylfaen gomisiynu ranbarthol gydgysylltiedig, a arweinir gan anghenion, ar gyfer gwasanaethau trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol. Gwnawn hynny er mwyn gwella'r ffordd y bydd gwasanaethau'n cael eu cynllunio a'u cydgysylltu, fel y dywedais mewn atebion blaenorol, yn ogystal ag arbedion maint. Ond mae gennym wasanaethau trydydd sector arbenigol a fydd yn rhan hanfodol o'r dull rhanbarthol cydweithredol hwnnw, ac er mwyn ymhelaethu rhywfaint, mynychais lansiad consortiwm Seren Fôr bae'r gorllewin, sef consortiwm o bum sefydliad sydd wedi dod at ei gilydd i weithio ar y cyd. Rwy'n credu bod angen gwirioneddol i ni wneud yn siŵr nad yw'r ffordd rydym yn comisiynu gwasanaethau yn esgor ar ganlyniadau anfwriadol o ran lleihau cydweithio, ac rydym yn gobeithio y bydd y dull rhanbarthol hwn yn allweddol wrth ddwyn y gwasanaethau hynny ynghyd â sicrhau eu bod yn cydweithio mewn modd cydlynol ac yn rhannu eu data i gyd, yn hytrach na'n bod yn caffael gwasanaethau unigol a'u bod yn cystadlu â'i gilydd, ac yn tynnu eu data'n ôl yn naturiol. Felly, rydym yn ymrwymedig iawn i wneud hynny.
Mae ein fframwaith hyfforddiant cenedlaethol yn sicrhau bod y Ddeddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol yn rhan greiddiol o'r gwasanaeth y mae ein cydweithwyr iechyd, tân ac achub ac awdurdodau lleol yn ei gynnig. Fel y dywedais yn gynharach, mae gwasanaethau cyhoeddus wedi dangos eu hymrwymiad i'r hyfforddiant ac mae dros 70,000 o bobl wedi'u hyfforddi hyd yma. Mae dyletswydd ar awdurdodau lleol a byrddau iechyd lleol i gyhoeddi eu strategaethau lleol o dan y Ddeddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol erbyn dechrau'r mis nesaf. Mae'n ymrwymiad allweddol yn y Ddeddf, ac mae'n ei rhoi ar sail strategol newydd, a fydd, yn ein barn ni, yn sicrhau'r arweinyddiaeth a'r cyfeiriad cryfach y mae'r sector eu hangen. Rydym yn falch iawn o fod wedi cyhoeddi ein canllawiau ein hunain, wrth i'r trydydd pen-blwydd agosáu.
Cabinet Secretary, between November 2016 and October 2017, South Wales Police dealt with nearly 36,000 incidents of domestic abuse, and those are the ones they've dealt with. So, this is an enormous problem, and in many ways, it's only now that it's getting full recognition. Will you join with me in commending the work of the Police and Crime Commissioner for South Wales? Indeed, the leadership shown by police commissioners, I think, is key in this area, but the south Wales police commissioner received a grant last year from the Home Office of £1.4 million to help address violence against women and girls, concentrating on protection and prevention, and I understand this was the largest of any grant given to a police commissioner. I do think there's some great practice out there now, but it's a huge task, and a lot of it does relate to educating people, stopping behaviour before it accelerates, and just having a no-tolerance approach to abuse.
Ysgrifennydd y Cabinet, rhwng mis Tachwedd 2016 a mis Hydref 2017, bu Heddlu De Cymru yn ymdrin â bron i 36,000 achos o gam-drin domestig, a'r rheini yw'r rhai y maent wedi ymdrin â hwy. Felly, mae hon yn broblem enfawr, ac mewn llawer o ffyrdd, nid yw ond yn cael cydnabyddiaeth lawn yn awr. A wnewch chi ymuno â mi a chanmol gwaith Comisiynydd Heddlu a Throseddu De Cymru? Yn wir, rwy'n credu bod yr arweiniad a ddangoswyd gan gomisiynwyr yr heddlu yn allweddol yn y maes hwn, ond cafodd comisiynydd heddlu De Cymru grant o £1.4 miliwn gan y Swyddfa Gartref y llynedd i helpu i fynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod a merched, gan ganolbwyntio ar ddiogelu ac atal, ac rwy'n deall mai hwn oedd y grant mwyaf a roddwyd i gomisiynydd yr heddlu. Credaf fod rhywfaint o waith gwych yn digwydd yn awr, ond mae'n dasg enfawr, ac mae llawer ohono'n ymwneud ag addysgu pobl, atal ymddygiad cyn iddo waethygu, ac ymagwedd dim goddefgarwch tuag at gam-drin.
Yes, I couldn't agree more. I had the great pleasure of going with the police and crime commissioner around the multi-agency service hub, over in Cardiff central police station. I don't know if the Member's had the chance to do that, but I'd recommend it to all Members, if you haven't had the chance. That shows the real leadership that the police service, in particular, has given to that collaborative approach. I was able to see for myself how they were able to make sure that they responded much more quickly and appropriately to all of the incidents that they were dealing with, and make a lot better use of the wealth of data, and different professionals all working side by side to make sure that they had the best possible outcome in the circumstances that were presenting to them.
We collaborated with them, and with—as I said—a large number of our other statutory public sector and third sector partners, in rolling out our 'ask and act' training and our e-learning, which we launched just earlier last year, and that's been very successful as well. The idea is to make sure that all of our first responders and the people who deal with people on a day-to-day basis pick up the early signs of this sort of domestic abuse. So, our teaching staff, our teaching assistants, our fire and rescue services, our police services, our ambulance and other responders, are all going through the 'ask and act' training. There are several layers of the training, so the front-line responders get a particular set of training, and then there are co-ordinated training packs for the people dealing with the results—with actual live incidents in, for example, the multi-agency safeguarding hub.
We also have a number of other campaigns because we're trying to tackle the cause of much of this as well. So, we launched our This is Me campaign back in January. I was very pleased to be able to launch it down in Gower College, with an incredibly enthusiastic set of middle-range teenagers who engaged very enthusiastically with it. That's been one of the best received campaigns we've ever run, I think, as a Government. The response to it has been amazing. Because this is a big society issue as well, and the purpose of that—. We know that gender stereotyping is a large part of what drives domestic violence, as people try to live up to stereotypes, which are not realistic or live-uppable to—if that's even a word. You see the point I'm making. It's extremely important that men don't feel that they have to be strong and whatever, and women don't feel that they have to be submissive in circumstances in which domestic violence occurs. That's just to give one example. There is a large range of others. So, that's been a very successful campaign.
I hope that Members have all had the chance to see it. It runs on lots of social media platforms. We've had more response to it than we've had, I think, to any other campaign. It's been extraordinary. Because we do see this as a need to change. Societal change is required in order to change some of the stuff, and in the meantime, of course, we continue to provide services for those incidentally affected by it.
Ie, rwy'n cytuno'n llwyr. Cefais y pleser mawr o fynd gyda'r comisiynydd heddlu a throseddu o amgylch y ganolfan wasanaeth amlasiantaethol, yng ngorsaf heddlu canol Caerdydd. Ni wn a yw'r Aelod wedi cael cyfle i wneud hynny, ond buaswn yn ei argymell i bob Aelod, os nad ydych wedi cael cyfle. Mae'n dangos yr arweiniad go iawn y mae gwasanaeth yr heddlu, yn arbennig, wedi'i roi i'r dull cydweithredol hwnnw. Roeddwn yn gallu gweld drosof fy hun sut y gallent wneud yn siŵr eu bod yn ymateb yn llawer cyflymach ac yn fwy priodol i'r holl ddigwyddiadau roeddent yn ymdrin â hwy, a gwneud defnydd llawer gwell o'r cyfoeth o ddata, a'r gweithwyr proffesiynol gwahanol i gyd yn gweithio ochr yn ochr â'i gilydd i wneud yn siŵr eu bod yn cael y canlyniad gorau posibl o dan yr amgylchiadau a wynebent.
Buom yn cydweithio gyda hwy, a—fel y dywedais—gyda nifer fawr o'n partneriaid statudol yn y sector cyhoeddus a'r trydydd sector, yn cyflwyno ein hyfforddiant a'n cwrs e-ddysgu 'gofyn a gweithredu', a lansiwyd gennym yn gynharach y llynedd, ac mae hwnnw wedi bod yn llwyddiannus iawn yn ogystal. Y syniad yw sicrhau bod pob un o'n hymatebwyr cyntaf a'r bobl sy'n ymdrin â phobl o ddydd i ddydd yn sylwi ar arwyddion cynnar y math hwn o gam-drin domestig. Felly, mae ein staff addysgu, ein cynorthwywyr addysgu, ein gwasanaethau tân ac achub, ein gwasanaethau heddlu, ein gwasanaeth ambiwlans ac ymatebwyr eraill, i gyd yn cwblhau'r hyfforddiant 'gofyn a gweithredu'. Mae sawl haen i'r hyfforddiant, felly mae'r ymatebwyr rheng flaen yn cael pecyn hyfforddiant penodol, ac mae yna becynnau hyfforddiant cydgysylltiedig i bobl sy'n ymdrin â'r canlyniadau—gyda digwyddiadau byw go iawn, er enghraifft, yn y ganolfan ddiogelu amlasiantaethol.
Mae gennym nifer o ymgyrchoedd eraill hefyd oherwydd rydym yn ceisio mynd i'r afael ag achos llawer o hyn yn ogystal. Felly, lansiwyd ein hymgyrch Dyma Fi ym mis Ionawr. Roeddwn yn falch iawn o allu ei lansio yng Ngholeg Gŵyr, gyda chriw brwdfrydig iawn o bobl ifanc yng nghanol eu harddegau a gymerodd ran frwdfrydig iawn ynddi. Mae honno'n un o'r ymgyrchoedd sydd wedi cael y derbyniad gorau o'r holl ymgyrchoedd a gynhaliwyd gennym fel Llywodraeth, rwy'n credu. Mae'r ymateb iddi wedi bod yn anhygoel. Oherwydd bod hwn yn fater cymdeithasol mawr yn ogystal, a diben hynny—. Rydym yn gwybod bod stereoteipio ar sail rhywedd yn rhan fawr o'r hyn sy'n gyrru trais domestig, wrth i bobl geisio cydymffurfio â stereoteipiau nad ydynt yn realistig nac yn bosibl eu gwireddu. Rydych yn gweld y pwynt rwy'n ei wneud. Mae'n bwysig dros ben nad yw dynion yn teimlo bod yn rhaid iddynt fod yn gryf a beth bynnag arall, ac nad yw menywod yn teimlo bod yn rhaid iddynt fod yn ostyngedig mewn sefyllfaoedd lle mae trais domestig yn digwydd. Dyna un enghraifft yn unig. Ceir ystod fawr o rai eraill. Felly, mae honno wedi bod yn ymgyrch lwyddiannus iawn.
Gobeithio bod yr holl Aelodau wedi cael cyfle i weld yr ymgyrch. Mae i'w gweld ar lawer o blatfformau cyfryngau cymdeithasol. Rydym wedi cael mwy o ymateb i'r ymgyrch hon nag i unrhyw ymgyrch arall, rwy'n credu. Mae wedi bod yn rhyfeddol. Oherwydd fe welwn hyn fel angen i newid. Mae angen newid cymdeithasol er mwyn newid rhai o'r pethau, ac yn y cyfamser wrth gwrs, rydym yn parhau i ddarparu gwasanaethau ar gyfer y rhai sy'n cael eu heffeithio.
4. Pa gynnydd y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud o ran gweithredu ei pholisi ar geiswyr lloches a ffoaduriaid? OAQ52009
4. What progress is the Welsh Government making in implementing its policy on asylum seekers and refugees? OAQ52009
The Welsh Government has worked closely with stakeholders to co-produce a plan to improve outcomes for asylum seekers and refugees. The draft 'Nation of Sanctuary—Refugee and Asylum Seeker Plan' addresses issues raised by the Equalities, Local Government and Communities Committee last year, and is out for consultation until 25 June.
Mae Llywodraeth Cymru wedi gweithio'n agos gyda rhanddeiliaid i gydgynhyrchu cynllun i wella canlyniadau ar gyfer ceiswyr lloches a ffoaduriaid. Mae drafft 'Cenedl Noddfa—Cynllun Ffoaduriaid a Cheiswyr Lloches' yn mynd i'r afael â materion a godwyd gan y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol y llynedd, ac yn destun ymgynghoriad tan 25 Mehefin.
Thank you for that. Cabinet Secretary, more broadly, growing up in Newport, I know many people who are part of the Windrush generation, having come to Wales from the Caribbean post second world war, and made huge contributions to our communities, our economy and, indeed, our public services. I share the current outrage at the way that the UK Government is conducting checks on the status of those who migrated to the UK from Commonwealth countries between 1948 and 1971, resulting in a number of them being informed that they do not have the right to access public services and, indeed, may be deported. Will you, and the Welsh Government as a whole, Cabinet Secretary, continue to press the UK Government to right these wrongs as a matter of urgency, and to stop the current situation, and reverse the current situation, where these members of our communities are being subject to gross indignity and a great deal of uncertainty and anxiety?
Diolch i chi am hynny. Ysgrifennydd y Cabinet, yn fwy cyffredinol, a minnau wedi cael fy magu yng Nghasnewydd, rwy'n adnabod llawer o bobl sy'n rhan o genhedlaeth Windrush, a ddaeth i Gymru o'r Caribî yn dilyn yr ail ryfel byd, a gwneud cyfraniadau enfawr i'n cymunedau, ein heconomi ac yn wir, i'n gwasanaethau cyhoeddus. Rhannaf y dicter presennol tuag at y ffordd y mae Llywodraeth y DU yn cynnal gwiriadau ar statws y rheini a ymfudodd i'r DU o wledydd y Gymanwlad rhwng 1948 a 1971, gan arwain at nifer ohonynt yn cael gwybod nad oes ganddynt hawl i gael mynediad at wasanaethau cyhoeddus ac yn wir, y gallent gael eu halltudio. A wnewch chi, a Llywodraeth Cymru yn gyffredinol, Ysgrifennydd y Cabinet, barhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i unioni'r camweddau hyn fel mater o frys, ac i atal y sefyllfa bresennol, a gwrthdroi'r sefyllfa bresennol, lle mae'r aelodau hyn o'n cymunedau yn destun amarch dybryd a llawer iawn o ansicrwydd a phryder?
Yes, I share the Member's concern. I think this was the subject of a number of exchanges yesterday, here in the Senedd as well. I fully support the First Minister's position, as outlined in the letter that I hope all Members have now seen copies of. It is crucial that the Home Secretary puts in place a simple, quick and effective process to support all of these members of our communities. I have seen the new website that's been put up, and I don't think it's quick, easy or simple, I'm afraid, so we will be writing again to say that it's great that the website has been put there, that people are allowed to access it, but it should be made a lot more accessible. I don't know if Members have had a chance to look at it, but it's very off-putting and quite scary in some of its language, so it needs to be made a lot more simple.
And then of course only this morning it became clear that the embarkation documents have been destroyed, taking away some of the last pieces of documentation that some of the people caught up in this fiasco had, and that those whose embarkation documents were destroyed have been receiving a line that simply says, 'There is no record of you in our records, in our files', which is just not an acceptable situation at all. So, now that that's come to light, we will be writing further to highlight our shock that that's been done and to ask for further details about what's to be done to right it.
Ie, rwy'n rhannu pryder yr Aelod. Credaf fod y mater hwn yn destun nifer o gyfraniadau ddoe, yma yn y Senedd yn ogystal. Rwy'n cefnogi safbwynt y Prif Weinidog yn llwyr, fel yr amlinellir yn y llythyr y mae'r holl Aelodau bellach, rwy'n gobeithio, wedi gweld copïau ohono. Mae'n hanfodol fod yr Ysgrifennydd Cartref yn rhoi proses syml, effeithiol a chyflym ar waith i gefnogi pob un o'r aelodau hyn yn ein cymunedau. Rwyf wedi gweld y wefan newydd sydd wedi cael ei chyhoeddi, ac nid wyf yn credu ei bod yn gyflym, yn hawdd na'n syml, mae arnaf ofn, felly byddwn yn ysgrifennu unwaith eto i ddweud ei bod yn wych fod y wefan wedi cael ei chyhoeddi, bod pobl yn cael mynediad ati, ond y dylid ei gwneud yn llawer mwy hygyrch. Ni wn a yw Aelodau wedi cael cyfle i edrych arni, ond mae'n anhygyrch iawn ac yn eithaf brawychus o ran peth o'r iaith a ddefnyddir, felly mae angen ei gwneud yn llawer mwy syml.
Ac yna, wrth gwrs, y bore yma, daeth yn amlwg fod y dogfennau cyrraedd wedi cael eu dinistrio, gan golli rhai o'r darnau olaf o ddogfennaeth a oedd gan rai o'r bobl a gafodd eu dal yn y llanastr hwn, a bod y rhai y dinistriwyd eu dogfennau cyrraedd wedi cael neges yn dweud, 'Nid oes unrhyw gofnod ohonoch yn ein cofnodion, yn ein ffeiliau', ac nid yw honno'n sefyllfa dderbyniol o gwbl. Felly, gan fod hynny wedi dod yn amlwg, byddwn yn ysgrifennu ymhellach i nodi ein syndod bod hynny wedi cael ei wneud ac i ofyn am ragor o fanylion mewn perthynas â'r hyn sy'n cael ei wneud i unioni hynny.
One of the priorities in the Welsh Government's asylum seeker delivery plan was to find increasing opportunities for access to higher education for asylum seekers, and very specifically in that plan it mentioned that Welsh Government will enable monthly surgeries with Cardiff Metropolitan University to provide advice on possible routes to universities for refugees and asylum seekers. You can probably see where I'm coming from as a Swansea representative yourself: are there any plans to roll this out to other parts of Wales?
Un o flaenoriaethau cynllun cyflawni Llywodraeth Cymru ar gyfer ceiswyr lloches oedd dod o hyd i fwy o gyfleoedd i geiswyr lloches gael mynediad at addysg uwch, ac roedd yn dweud yn benodol iawn yn y cynllun hwnnw y bydd Llywodraeth Cymru yn cynnal cymorthfeydd misol gyda Phrifysgol Fetropolitan Caerdydd i roi cyngor i ffoaduriaid a cheiswyr lloches ar lwybrau posibl i brifysgolion. Gallwch weld i ble rwy'n mynd, mae'n debyg, a chithau'n cynrychioli Abertawe eich hun: a oes unrhyw gynlluniau i gyflwyno hyn mewn rhannau eraill o Gymru?
Interestingly enough, this came up in—. I chaired the inter-faith forum earlier this week and it had a conversation about refreshing this strategy and what we can do to ensure that asylum seekers with professional qualifications, which are obviously of huge use to both them and to our economy, can make the most of those qualifications. The discussion was highlighted around the successful campaign to make sure that people who are qualified medical doctors could have their qualifications recongised swiftly and be working in Wales, and a number of—forgive me, I can't remember the exact number—a large number of people had gone through that programme successfully. So, we are in the process of looking to see what we can do to refresh that programme, not just in the universities, but across the board for people with professional and other qualifications that they could use.
Yn ddiddorol iawn, cododd hyn—. Bûm yn cadeirio'r fforwm rhyng-ffydd yn gynharach yr wythnos hon ac fe gafwyd sgwrs ynglŷn ag adnewyddu'r strategaeth hon a'r hyn y gallwn ei wneud i sicrhau bod ceiswyr lloches sydd â chymwysterau proffesiynol, sydd yn amlwg o ddefnydd enfawr iddynt hwy ac i'n heconomi, yn gallu manteisio i'r eithaf ar y cymwysterau hynny. Tynnwyd sylw yn y drafodaeth at yr ymgyrch lwyddiannus i sicrhau bod cymwysterau meddygon cymwysedig yn cael eu cydnabod yn gyflym a'u bod yn gallu gweithio yng Nghymru, ac mae nifer o—maddeuwch i mi, ni allaf gofio faint yn union—mae nifer fawr o bobl wedi cwblhau'r rhaglen honno'n llwyddiannus. Felly, rydym wrthi'n edrych i weld beth y gallwn ei wneud i adnewyddu'r rhaglen honno, nid yn unig yn y prifysgolion, ond yn gyffredinol ar gyfer pobl sydd â chymwysterau proffesiynol a chymwysterau eraill y gallent eu defnyddio.
I'm doing a lot with asylum seekers and refugees, both in Neath Port Talbot and Swansea, and it seems to me there's still quite a lot of issues with regard to isolation and transport issues. Some of the people I meet are actually single mothers with three or four children and they find it increasingly difficult to get different children to different places at different times, and get themselves then on to English for speakers of other languages classes or to college access courses.
So, I was wondering if you could look more into this particular issue, as well as the second issue that I'd like to raise with you, which is the fact that research that I've carried out shows that asylum seekers can't do voluntary work in the private sector. I've talked to some asylum seekers in Swansea who want to volunteer at a local hair salon because they are interested in developing their skills in this area, but they're being told, because of Home Office regulations, that they can volunteer at a charity but they can't volunteer at a business. That's confining their personal attempts to expand their horizons. They know full well that they can't work for money, but they want to be able to work on a voluntary basis in a local business. So, if you could look at those two aspects, I'd be very grateful.
Rwy'n gwneud llawer gyda cheiswyr lloches a ffoaduriaid, yn Nghastell-nedd Port Talbot ac Abertawe, ac mae'n ymddangos i mi fod llawer o broblemau o hyd mewn perthynas ag arwahanrwydd a thrafnidiaeth. Mae rhai o'r bobl rwy'n cyfarfod â hwy yn famau sengl gyda thri neu bedwar o blant ac maent yn ei chael hi'n fwyfwy anodd cludo gwahanol blant i wahanol leoedd ar wahanol adegau, ac ymrestru wedyn ar gyfer dosbarthiadau Saesneg i siaradwyr ieithoedd eraill neu gyrsiau mynediad coleg.
Felly, tybed a allech chi gael golwg arall ar y mater hwn, yn ogystal â'r ail fater yr hoffwn ei ddwyn i'ch sylw, sef y ffaith bod gwaith ymchwil rwyf wedi'i wneud yn dangos nad yw ceiswyr lloches yn gallu gwneud gwaith gwirfoddol yn y sector preifat. Rwyf wedi siarad â rhai ceiswyr lloches yn Abertawe sy'n dymuno gwirfoddoli mewn salon gwallt lleol oherwydd bod ganddynt ddiddordeb mewn datblygu eu sgiliau yn y maes hwn, ond dywedwyd wrthynt, oherwydd rheoliadau'r Swyddfa Gartref, eu bod yn cael gwirfoddoli mewn elusen ond ni chânt wirfoddoli mewn busnes. Mae hynny'n cyfyngu ar eu hymdrechion personol i ehangu eu gorwelion. Maent yn gwybod yn iawn na allant weithio am arian, ond maent eisiau gallu gweithio ar sail wirfoddol mewn busnes lleol. Felly, buaswn yn falch iawn pe gallech edrych ar y ddwy agwedd hon.
Yes, I'm aware of both of those aspects already. In a recent refugee and asylum group that, again, I chair, that was raised and we raised with the Home Office unintended consequences of some of their policies, because some of these things are happening because of the issue about no recourse to public funds until you've got various levels of status. Unfortunately, we're seeking to extend free transport to all asylum seekers and refugees in Wales, but we need to be sure that that won't then be added to the list of public funds to which you have no recourse as soon as we make that statement. We are in the process of actually working through some of the complexities of that, so I'm very well aware.
In my own constituency, I have a number of people with whom I'm working who have a very similar problem. Similarly, with the voluntary work, we think it's an unintended consequence of the hostile environment, now called the compliance environment, that the UK Government has put in place, but we think it is actually an unintended consequence of it, so we're looking to see what we can do to draw that to their attention and get those rules changed.
Ie, rwy'n ymwybodol o'r agweddau hynny eisoes. Yn ddiweddar, mewn grŵp ffoaduriaid a cheiswyr lloches yr wyf, unwaith eto, yn gadeirydd arno, tynnwyd sylw at hyn a gofynnwyd i'r Swyddfa Gartref ynghylch canlyniadau anfwriadol rhai o'u polisïau, oherwydd mae rhai o'r pethau hyn yn digwydd oherwydd nad oes gan bobl hawl i arian cyhoeddus hyd nes bod ganddynt wahanol lefelau o statws. Yn anffodus, rydym yn ceisio ymestyn trafnidiaeth am ddim i'r holl geiswyr lloches a ffoaduriaid yng Nghymru, ond mae angen i ni fod yn siŵr na fydd hynny'n cael ei ychwanegu wedyn at y rhestr o gronfeydd cyhoeddus nad oes gennych hawl iddo cyn gynted ag y gwnawn y datganiad hwnnw. Rydym yn y broses o geisio datrys peth o gymhlethdodau hynny mewn gwirionedd, felly rwy'n ymwybodol iawn o'r pethau hyn.
Yn fy etholaeth, mae gan nifer o'r bobl rwy'n gweithio gyda hwy broblem debyg iawn. Yn yr un modd, gyda'r gwaith gwirfoddol, rydym yn credu ei fod yn ganlyniad anfwriadol i'r amgylchedd gelyniaethus, a elwir bellach yn amgylchedd cydymffurfio, y mae Llywodraeth y DU wedi'i roi ar waith, ond rydym yn credu ei fod, mewn gwirionedd, yn ganlyniad anfwriadol, felly rydym yn edrych i weld beth y gallwn ei wneud i dynnu eu sylw at hynny a sicrhau bod y rheolau hynny'n cael eu newid.
5. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella cynrychiolaeth menywod mewn diwydiant? OAQ52007
5. What is the Welsh Government doing to improve the representation of women in industry? OAQ52007
Our actions are focused on providing women with the opportunities and support they need to enter, re-enter and progress in the workplace in order to achieve and prosper. This includes our childcare offer, encouraging women into science, technology, engineering, and mathematics, training and upskilling programmes, all-age apprenticeships and tackling discrimination in the workplace.
Mae ein camau gweithredu yn canolbwyntio ar ddarparu'r cyfleoedd a'r gefnogaeth y mae menywod eu hangen i ddod o hyd i swydd, i ddychwelyd i'r gwaith a chamu ymlaen yn y gweithle er mwyn cyflawni a ffynnu. Mae hyn yn cynnwys ein cynnig gofal plant, annog menywod i ddilyn gyrfaoedd ym meysydd gwyddoniaeth, technoleg, peirianneg a mathemateg, rhaglenni gwella sgiliau a hyfforddiant, prentisiaethau i bobl o bob oed a mynd i'r afael â gwahaniaethu yn y gweithle.
Thank you. The UK has a deficit of engineers and difficulty attracting women into industry. Recently I attended a recruitment fair in Newport for CAF Rail's ground-breaking new project building trains and trams. They're offering a range of roles, including managerial, technical and operational. CAF Rail has a 40 per cent female Spanish workforce. In the UK, women only make up 11 per cent of the engineering workforce—the lowest percentage of female engineering professionals in Europe. I know the Welsh Government are doing lots of positive work with young people and schools, however, what action is the Welsh Government taking to engage with businesses who are eager to increase the amount of women in this sector?
Diolch. Mae prinder peirianwyr yn y DU ynghyd ag anawsterau i ddenu menywod i fyd diwydiant. Yn ddiweddar, mynychais ffair recriwtio yng Nghasnewydd ar gyfer prosiect newydd arloesol CAF Rail yn adeiladu trenau a thramiau. Maent yn cynnig amrywiaeth o rolau, gan gynnwys rolau rheoli, technegol a gweithredol. Mae 40 y cant o weithdy CAF Rail yn Sbaen yn fenywod. Yn y DU, 11 y cant yn unig o'r gweithlu peirianneg sy'n fenywod—y ganran isaf o weithwyr proffesiynol benywaidd ym maes peirianneg yn Ewrop. Gwn fod Llywodraeth Cymru yn gwneud llawer o waith cadarnhaol gyda phobl ifanc ac ysgolion, ond pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu rhoi ar waith i ymgysylltu â busnesau sy'n awyddus i gynyddu nifer y menywod yn y sector hwn?
Actually, as it happens, I've just come hot-foot from chairing the Women in STEM board that I chair and we've just expanded the membership of the board to include people from industry for exactly that reason. So, the Member makes a very timely and good point. And one of the things that the board has been highlighting to me is this whole issue about societal mores, if you like. Why are there more engineers in some European countries than here? And it's because it's just socially acceptable for women to do those sorts of jobs, where it's been, unfortunately, less socially acceptable here. So, we are looking at a range of things that can address some of those issues. I did talk a little bit about the This is Me campaign, which is challenging those gender stereotypes. So, if we think, that's a very important part of this. We also have our STEM Cymru II programme, which encourages more young women to progress into engineering careers, and, to date, over 3,000 young women have engaged with that programme. I don't know if many of you have met Jessica Jones from Cardiff, who's one of the first success stories, who subsequently went on to become the first female to win the UK's Young Engineer of the Year award following her involvement in devising the contraction optical monitoring system.
Jessica is very much an ambassador for female engineering students and has just completed her degree in astrophysics. Our programme helped her on the way, and we are engaging with young women such as Jessica to get as many ambassadors out into our schools as possible and I've been having long conversations with my colleague the Cabinet Secretary for Economy and Transport about how we can, as part of the economic action plan, encourage businesses to engage with that programme more fully.
Fel y mae'n digwydd, rwyf wedi dod yn syth o gadeirio cyfarfod y bwrdd Menywod ym meysydd STEM ac rydym newydd ehangu aelodaeth y bwrdd i gynnwys pobl o fyd diwydiant am yr union reswm hwnnw. Felly, mae'r Aelod yn gwneud pwynt da ac amserol iawn. Ac un o'r pethau y mae'r bwrdd wedi bod yn ei bwysleisio yw'r holl fater hwn sy'n ymwneud ag arferion cymdeithasol, os mynnwch. Pam fod mwy o beirianwyr mewn rhai gwledydd Ewropeaidd na sydd yma? A'r rheswm yw ei bod yn fwy derbyniol yn gymdeithasol i fenywod wneud y mathau hynny o swyddi, ond yn anffodus, mae wedi bod yn llai derbyniol yn gymdeithasol yma. Felly, rydym yn edrych ar ystod o bethau sy'n gallu mynd i'r afael â rhai o'r materion hynny. Soniais ychydig am yr ymgyrch Dyma Fi, sy'n herio stereoteipiau ar sail rhywedd. Felly, os ydym yn meddwl am y peth, mae hynny'n rhan bwysig iawn o hyn. Hefyd, mae gennym ein rhaglen STEM Cymru II, sy'n annog mwy o fenywod ifanc i gamu ymlaen i yrfaoedd ym maes peirianneg, a hyd yma, mae dros 3,000 o fenywod ifanc wedi ymgymryd â'r rhaglen honno. Ni wn a oes llawer ohonoch wedi cyfarfod â Jessica Jones o Gaerdydd, sef un o'r llwyddiannau cyntaf a aeth ymlaen wedyn i fod y fenyw gyntaf i ennill gwobr Peiriannydd Ifanc y Flwyddyn y DU yn sgil ei rhan yn dyfeisio system optegol ar gyfer monitro cyfyngiadau.
Mae Jessica yn llysgennad da ar ran myfyrwyr peirianneg benywaidd ac mae hi newydd gwblhau ei gradd mewn astroffiseg. Roedd ein rhaglen yn gymorth iddi ar y ffordd, ac rydym yn ymgysylltu â menywod ifanc fel Jessica i sicrhau bod cynifer ag y bo modd o lysgenhadon yn ymweld â'n hysgolion ac rwyf wedi bod yn cael trafodaethau hir gyda fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth, ynglŷn â sut y gallwn annog busnesau, fel rhan o'r cynllun gweithredu economaidd, i ymgysylltu'n llawnach â'r rhaglen honno.
Ac yn olaf, cwestiwn 6—Leanne Wood.
Finally, question 6—Leanne Wood.
6. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella cysylltedd rhyngrwyd symudol yn y Rhondda? OAQ52008
6. What is the Welsh Government doing to improve mobile internet connectivity throughout the Rhondda? OAQ52008
We continue to undertake a number of measures to facilitate the improvement of mobile internet connectivity across all parts of Wales, including the delivery of the mobile action plan, the trialling of small cell technologies, continued discussions around 5G and the delivery of the essential backhaul fibre network.
Rydym yn parhau i ymgymryd â nifer o fesurau i hwyluso'r broses o wella cysylltedd rhyngrwyd symudol ar draws pob rhan o Gymru, gan gynnwys darparu'r cynllun gweithredu cysylltedd symudol, treialu technolegau celloedd bach, trafodaethau parhaus ynghylch 5G a darparu'r rhwydwaith ffibr cysylltiol hanfodol.
There are many places in Wales that have substandard mobile internet coverage, as we've heard earlier on, and my constituency is not immune to this issue. Many communities are affected, but recently in Porth, for example, the council were unable to collect footfall data on the town centre because the counter couldn't get a consistent signal. Of course, this is bad for local residents, but it's also bad for business. Now, I appreciate that telecommunications policy is not devolved to Wales, but there are levers at your disposal and you outlined some of them in answers to earlier questions. Will you agree to look into places, like Porth in the Rhondda, that are lagging behind what is acceptable in terms of mobile internet connectivity? And will you use the powers and the influence that you have to remedy these local problems as soon as you possibly can?
Mae llawer o leoedd yng Nghymru sydd â chysylltedd rhyngrwyd symudol eilradd, fel y clywsom yn gynharach, ac nid yw fy etholaeth yn ddiogel rhag y broblem hon. Mae llawer o gymunedau wedi'u heffeithio, ond yn ddiweddar, yn y Porth, er enghraifft, nid oedd y cyngor yn gallu casglu data ar nifer yr ymwelwyr yng nghanol y dref oherwydd nad oedd y rhifydd yn gallu cael signal cyson. Wrth gwrs, mae hyn yn ddrwg i drigolion lleol, ond mae hefyd yn ddrwg i fusnesau. Nawr, rwy'n sylweddoli nad yw'r polisi telathrebu wedi'i ddatganoli i Gymru, ond mae yna ddulliau ar gael i chi ac rydych wedi amlinellu rhai ohonynt mewn atebion i gwestiynau yn gynharach. A wnewch chi gytuno i edrych ar leoedd, fel y Porth yn y Rhondda, sydd ar ei hôl hi mewn perthynas â'r hyn sy'n dderbyniol o ran cysylltedd rhyngrwyd symudol? Ac a wnewch chi ddefnyddio'r pwerau a'r dylanwad sydd gennych i ddatrys y problemau lleol hyn cyn gynted ag y bo modd?
Absolutely. I'm very happy to agree with that and I completely endorse the comments that Leanne Wood has made. As it happens, I'm chairing a meeting of the Valleys taskforce on Monday morning that is wholly to do with digital and digital connectivity and that will be very much at the forefront of that meeting with a view to doing exactly that. And, amongst the many things I outlined earlier that we're doing, we're also looking to see what we can do with public infrastructure—so, running Wi-Fi signals off public buildings and so on. So, there's quite a big piece of work ongoing about the complexities of the law in that regard, because, unfortunately, there are state-aid issues around using it, but I'm confident that we can find a way through those and provide good Wi-Fi for all of our communities right across Wales once we've got a way through. But, interestingly enough, the meeting to discuss that for the Valleys is on Monday.
Yn bendant. Rwy'n hapus iawn i gytuno â hynny ac rwy'n ategu'r sylwadau a wnaeth Leanne Wood yn llwyr. Fel y mae'n digwydd, rwy'n cadeirio cyfarfod tasglu'r Cymoedd fore Llun sy'n ymwneud yn gyfan gwbl â chysylltedd digidol a bydd y mater hwnnw'n cael sylw blaenllaw yn y cyfarfod hwnnw gyda'r bwriad o wneud yn union hynny. Ac ymhlith y nifer o bethau y dywedais yn gynharach ein bod yn eu gwneud, rydym hefyd yn edrych i weld beth y gallwn ei wneud gyda seilwaith cyhoeddus—felly, rhedeg signalau Wi-Fi oddi ar adeiladau cyhoeddus ac ati. Felly, mae cryn dipyn o waith ar y gweill mewn perthynas â chymhlethdodau'r gyfraith yn hynny o beth, oherwydd, yn anffodus, mae yna broblemau sy'n ymwneud â chymorth gwladwriaethol yn codi o'i ddefnyddio, ond rwy'n hyderus y gallwn ddatrys y rheini a darparu Wi-Fi da ar gyfer ein holl gymunedau ledled Cymru pan fyddwn wedi gwneud hynny. Ond yn ddigon diddorol, mae'r cyfarfod i drafod hynny ar gyfer y Cymoedd ddydd Llun.
Diolch i arweinydd y tŷ.
Thank you, leader of the house.
Yr eitem nesaf yw’r datganiad gan y Cwnsler Cyffredinol ar y Bil Cyfraith sy’n Deillio o’r Undeb Ewropeaidd (Cymru). Rydw i’n galw ar y Cwnsler Cyffredinol, Jeremy Miles.
The next item is a statement by the Counsel General on the Law Derived from the European Union (Wales) Bill. I call on the Counsel General, Jeremy Miles.
Diolch, Llywydd. A gaf i gydnabod cyn dechrau ar y datganiad y cwestiynau sydd wedi’u cynnig gan Aelodau â diddordeb yn y testun pwysig a chyfredol hwn?
Thank you, Llywydd. Could I acknowledge, before starting the statement, the questions from Members on this extremely important subject?
The Law Derived from the European Union (Wales) Bill was passed by the Assembly on 21 March. We have been clear, prior to introduction of the Bill, during its passage and subsequently, that the Bill is a fall-back option. Our preference has been throughout, and it continues to be, an amended European Union (Withdrawal) Bill that respects devolution. We made it clear that, even following the introduction, and, indeed, the passage, of the Bill, this remains our primary focus. Colleagues within the Welsh Government have been tireless in their efforts, which continue, to reach an agreement with the UK and Scottish Governments on amendments that would make the UK Bill acceptable to us. Such an agreement would enable us to recommend to the Assembly that it gives its consent to the EU withdrawal Bill, which would remove the need for our own legislation.
However, in the absence of an agreement, we felt it necessary to make responsible arrangements for the possibility that the consent of the Assembly to the EU withdrawal Bill would not be given. This approach was overwhelmingly supported by this Assembly when it passed the Law Derived from the European Union (Wales) Bill with a large majority.
However, clearly, passing a Bill is not the end of the process. As Assembly Members will be well aware, after Stage 4 of every Assembly Bill, a period of intimation immediately follows. During this period, the Attorney General and the Counsel General have the power to refer to the Supreme Court for decision the question of whether a Bill, or any provision of a Bill, is within the Assembly’s legislative competence. The Attorney General has decided to exercise this power in relation to this Bill and, yesterday, he referred it to the Supreme Court. The Attorney General and the Advocate General for Scotland similarly referred the Scottish continuity Bill to the Supreme Court.
Regrettable though it is, I don't think that we should over-dramatise the development. We brought forward our own legislation to avoid finding ourselves in a situation where no agreement on amendments had been reached and we no longer had a continuity Bill alternative as an option. In the same way, the UK Government has made the reference at the very end of the intimation period, because agreement on the contents of the EU withdrawal Bill has not yet been reached and because, if they had not done so now, they would lose the right to make a reference.
Negotiations continue, and both we and the UK Government remain committed to securing an agreement. This is therefore a protective measure on the part of the Attorney General. Indeed, I note that, in his press release, he stresses that:
'The Government very much hopes this issue will be resolved without the need to continue with this litigation.'
The Attorney General has referred the entirety of the Bill to the Supreme Court for determination, rather than limiting the reference to particular sections. He has cited a number of grounds in the reference, which include that the Bill does not relate to the subjects listed in Schedule 7 to the Government of Wales Act, incompatibility with EU law, impermissible imposition of functions on Ministers of the Crown, impermissible modifications of the Government of Wales Act, and impermissible modifications of the European Communities Act 1972.
I'm sure that Members will appreciate that we have had limited time to consider these arguments, though we remain clear in our view that the Bill passed by the Assembly is within its legislative competence. We will continue to consider the reference and the more detailed arguments that the Attorney General will be required to provide in due course in support of his reference as part of the proceedings, but I can reassure Members that we will, if necessary, defend the reference in full. In particular, we are taking steps to seek an expedited hearing and we will keep the Assembly updated of any developments in this regard.
As I've already stressed, we continue to work towards an agreement on the EU withdrawal Bill. In the event of such an agreement, appropriate amendments will need to be made to the EU withdrawal Bill. The final Bill will then require consideration by the Assembly as part of the legislative consent motion process. If the Assembly does ultimately approve an LCM in relation to the EU withdrawal Bill, the Law Derived from the European Union (Wales) Bill will no longer be necessary, and we then will take steps to repeal the Bill. At that point, we would expect the reference to be withdrawn.
Pasiwyd y Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd (Cymru) gan y Cynulliad ar 21 Mawrth. Rydym wedi bod yn glir, cyn cyflwyno'r Bil, yn ystod ei daith ac yn dilyn hynny, mai dewis wrth gefn yw'r Bil. Drwy gydol y broses, rydym wedi ffafrio Bil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) diwygiedig sy'n parchu datganoli, ac rydym yn parhau i ffafrio hwnnw. Rydym wedi dweud yn glir, hyd yn oed ar ôl cyflwyno'r Bil, ac yn wir, ar ôl pasio'r Bil, mai dyna yw ein prif ffocws o hyd. Mae cyd-Aelodau o fewn Llywodraeth Cymru wedi bod yn ddiflino yn eu hymdrechion, sy'n parhau, i ddod i gytundeb gyda Llywodraeth y DU a Llywodraeth yr Alban ar welliannau a fyddai'n gwneud Bil y DU yn dderbyniol i ni. Byddai cytundeb o'r fath yn ein galluogi i argymell i'r Cynulliad y dylai roi ei gydsyniad i'r Bil ymadael â'r UE, a fyddai'n cael gwared ar yr angen am ddeddfwriaeth ein hunain.
Fodd bynnag, yn absenoldeb unrhyw gytundeb, roeddem yn teimlo bod angen gwneud trefniadau cyfrifol ar gyfer y posibilrwydd na fyddai'r Cynulliad yn rhoi ei gydsyniad i'r Bil ymadael â'r UE. Cefnogwyd y dull hwn o weithredu gan y rhan fwyaf o Aelodau'r Cynulliad hwn pan basiodd y Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd (Cymru) gyda mwyafrif mawr.
Fodd bynnag, yn amlwg, nid yw pasio Bil yw ddiwedd ar y broses. Fel y bydd Aelodau'r Cynulliad yn ymwybodol, ar ôl cyfnod 4 pob Bil Cynulliad, mae cyfnod hysbysu yn dilyn ar unwaith. Yn ystod y cyfnod hwn, mae gan y Twrnai Cyffredinol a'r Cwnsler Cyffredinol bŵer i gyfeirio'r Bil at y Goruchaf Lys am benderfyniad ynglŷn ag a yw'r Bil, neu unrhyw ddarpariaeth yn y Bil, o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad. Mae'r Twrnai Cyffredinol wedi penderfynu arfer y pŵer mewn perthynas â'r Bil hwn, a ddoe, cyfeiriodd y Bil at y Goruchaf Lys. Yn yr un modd, mae'r Twrnai Cyffredinol ac Adfocad Cyffredinol yr Alban wedi cyfeirio Bil parhad yr Alban at y Goruchaf Lys.
Er ei fod yn anffodus, nid wyf yn credu y dylem wneud môr a mynydd o'r datblygiad. Cyflwynasom ein deddfwriaeth ein hunain er mwyn osgoi cyrraedd sefyllfa lle nad oedd cytundeb wedi'i gyrraedd ar welliannau a lle nad oedd gennym Fil parhad mwyach fel dewis amgen. Yn yr un modd, mae Llywodraeth y DU wedi gwneud y cyfeiriad ar ddiwedd y cyfnod hysbysu, oherwydd nad oes cytundeb wedi'i gyrraedd eto ar gynnwys y Bil ymadael â'r UE ac oherwydd y byddent wedi colli'r hawl i wneud cyfeiriad pe na baent wedi gwneud hynny yn awr.
Mae trafodaethau'n parhau, ac rydym ni a Llywodraeth y DU yn parhau i fod yn ymrwymedig i sicrhau cytundeb. Felly, mae hwn yn fesur amddiffynnol ar ran y Twrnai Cyffredinol. Yn wir, nodaf ei fod, yn ei ddatganiad i'r wasg, yn pwysleisio:
Mae'r Llywodraeth yn mawr obeithio y bydd y mater hwn yn cael ei ddatrys heb fod angen parhau â'r ymgyfreitha hwn.
Mae'r Twrnai Cyffredinol wedi cyfeirio'r Bil yn ei gyfanrwydd at y Goruchaf Lys am benderfyniad, yn hytrach na chyfyngu'r cyfeiriad i adrannau penodol. Mae wedi dyfynnu nifer o seiliau yn y cyfeiriad, yn cynnwys nad yw'r Bil yn ymwneud â'r pynciau a restrir yn Atodlen 7 i Ddeddf Llywodraeth Cymru, fod y Bil yn anghydnaws â chyfraith yr UE, yn gosod swyddogaethau nas caniateir ar Weinidogion y Goron, yn gwneud addasiadau nas caniateir i Ddeddf Llywodraeth Cymru, ac yn gwneud addasiadau nas caniateir i Ddeddf y Cymunedau Ewropeaidd 1972.
Rwy'n siŵr y bydd yr Aelodau yn deall mai ychydig o amser yn unig a gawsom i ystyried y dadleuon hyn, ond rydym yn parhau i fod yn glir yn ein safbwynt fod y Bil a basiwyd gan y Cynulliad o fewn ei gymhwysedd deddfwriaethol. Byddwn yn parhau i ystyried y cyfeiriad a'r dadleuon mwy manwl y bydd angen i'r Twrnai Cyffredinol eu darparu maes o law i gefnogi ei benderfyniad i gyfeirio fel rhan o'r trafodion, ond gallaf sicrhau'r Aelodau y byddwn, os bydd angen, yn amddiffyn y cyfeiriad yn llawn. Yn benodol, rydym yn cymryd camau i geisio cael gwrandawiad cyflym a byddwn yn rhoi gwybod i'r Cynulliad am unrhyw ddatblygiadau yn y cyswllt hwn.
Fel y pwysleisiais eisoes, rydym yn parhau i weithio tuag at sicrhau cytundeb ar y Bil ymadael â'r UE. Os ceir cytundeb o'r fath, bydd angen gwneud gwelliannau priodol i'r Bil ymadael â'r UE. Yna, bydd angen i'r Cynulliad ystyried y Bil terfynol fel rhan o'r broses o gynnig cydsyniad deddfwriaethol. Os yw'r Cynulliad yn y pen draw yn cymeradwyo cynnig cydsyniad deddfwriaethol mewn perthynas â'r Bil ymadael â'r UE, ni fydd y Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd (Cymru) yn angenrheidiol mwyach, a byddwn yn rhoi camau ar waith yn sgil hynny i ddiddymu'r Bil. Bryd hynny, byddem yn disgwyl i'r cyfeiriad gael ei dynnu'n ôl.
Can I start by noting the restrained tone of the Counsel General? I do welcome this as a sign that the Welsh Government is genuinely seeking agreement on these matters. I also think the decision by the UK Government to refer the matter to the Supreme Court should be viewed as an attempt to clarify the current legal position. The Scottish Presiding Officer, after all, considered their Bill to be outside their competence, and, Llywydd, you emphasised, in expressing a concrete view in terms of our Bill, that the matter was finely balanced. So, it seems to me reasonable, under these circumstances, for this clarity to be sought.
Like the Counsel General, on this side of the Assembly, we believe that getting agreement so that an LCM can pass is essential and that is very much what we should be focusing on, and that obviously means that the EU withdrawal Bill has to be suitably amended, specifically around clause 11, to allow that to happen, and all reasonable attempts to achieve this have been supported by us and that will continue to be our attitude. Closely related to this issue is how the frameworks and their governance will operate. Again, we've sought to give constructive support to the Welsh Government in pursuing these matters broadly around some sort of concept of shared governance. These are very important issues for the British constitution, for the development of devolution, when in this remarkable situation of seceding from the European Union.
So, whilst we oppose the continuity Bill, we are prepared, now, to see the general situation and urge restraint and construction and a constructive approach on all parties. I just wonder whether the Counsel General can give us any further indication on the current state of negotiations. It does seem to me, from the tone on both sides, that we could be quite close to an agreement and I just wonder if that is a fair reading of the situation—or are there greater complications than we currently realise, perhaps, associated with other jurisdictions and their attitudes? But I'll end on this: that, given this statement this afternoon and its constructive tone, we will urge all parties to work and redouble their efforts to get over that line, so that we can have an LCM that protects the devolution settlement appropriately and all parties can agree to.
A gaf fi ddechrau drwy nodi tôn bwyllog y Cwnsler Cyffredinol? Rwy'n croesawu hyn fel arwydd fod Llywodraeth Cymru yn ymdrechu o ddifrif i sicrhau cytundeb ar y materion hyn. Rwyf hefyd yn credu y dylid ystyried penderfyniad Llywodraeth y DU i gyfeirio'r mater at y Goruchaf Lys fel ymgais i egluro'r sefyllfa gyfreithiol gyfredol. Wedi'r cyfan, roedd Llywydd yr Alban yn credu bod eu Bil y tu hwnt i'w cymhwysedd hwy, ac rydych wedi pwysleisio, Lywydd, wrth fynegi barn bendant mewn perthynas â'n Bil ni, fod y mater yn gytbwys iawn. Felly, ymddengys i mi fod ceisio'r eglurder hwn, o dan yr amgylchiadau hyn, yn beth rhesymol i'w wneud.
Fel y Cwnsler Cyffredinol, ar yr ochr hon i'r Cynulliad, credwn fod sicrhau cytundeb er mwyn gallu pasio cynnig cydsyniad deddfwriaethol yn hanfodol ac yn sicr ar hynny y dylem fod yn canolbwyntio, ac yn amlwg mae hynny'n golygu bod yn rhaid i'r Bil ymadael â'r UE gael ei ddiwygio'n briodol, mewn perthynas â chymal 11 yn benodol, er mwyn caniatáu i hynny ddigwydd, ac rydym wedi cefnogi pob ymdrech resymol i gyflawni hyn a dyna fydd ein hagwedd. Mae sut y bydd y fframweithiau a'r dull o'u llywodraethu yn gweithredu yn berthnasol iawn i'r mater hwn. Unwaith eto, rydym wedi ceisio rhoi cymorth adeiladol i Lywodraeth Cymru wrth fynd ar drywydd y materion hyn yn seiliedig yn gyffredinol ar ryw fath o gysyniad o gydlywodraethu. Mae'r rhain yn faterion pwysig iawn i'r cyfansoddiad Prydeinig, i ddatblygiad datganoli, tra bôm yn y sefyllfa ryfedd hon o ymwahanu â'r Undeb Ewropeaidd.
Felly, er ein bod yn gwrthwynebu'r Bil parhad, rydym yn barod yn awr i weld y sefyllfa gyffredinol ac rydym yn annog pob plaid i fod yn bwyllog ac yn adeiladol. Tybed a all y Cwnsler Cyffredinol roi unrhyw arwydd pellach i ni o sefyllfa'r trafodaethau ar hyn o bryd. Ymddengys i mi, yn ôl y dôn ar y ddwy ochr, y gallem fod yn eithaf agos at sicrhau cytundeb ac rwy'n meddwl tybed a yw hwnnw'n ddarlleniad teg o'r sefyllfa—neu a oes cymhlethdodau mwy nag y gwyddom amdanynt ar hyn o bryd, efallai, sy'n gysylltiedig ag awdurdodaethau eraill a'u hagweddau hwy? Ond rwyf am gloi gyda hyn: o ystyried y datganiad hwn y prynhawn yma a'i naws adeiladol, byddwn yn annog pob plaid i weithio a dyblu eu hymdrechion i groesi'r llinell, fel y gallwn gael cynnig cydsyniad deddfwriaethol sy'n amddiffyn y setliad datganoli yn briodol ac un y gall pob plaid gytuno arno.
I thank the Member for his question. I should be clear that, obviously, our preference would have been for this not to be referred to the Supreme Court, but, absolutely, we understand the reason why that was done at the time it was done, today—yesterday, rather—being the last day on which that was available as an option for the Attorney General.
You referred to the discussions around competence. Our view remains that we have the competence in this place for the Bill that we have passed. What the Attorney General has set out in the reference are his grounds for seeking the court's view on that. He hasn't yet set out the reasoning for those grounds, so we haven't yet been able to engage with the reasoning for that, although we are obviously considering the grounds that we have received. We'll be receiving the fuller reasoning in due course.
Obviously, there have been and continue to be discussions amongst the three Governments in relation to appropriate amendments to the EU withdrawal Bill, and those discussions are ongoing. We very much hope that they will conclude in a positive way. Just to reiterate, in case there's any shadow of a doubt, our strong preference is for the EU withdrawal Bill to be appropriately amended by agreement between the UK Government and the devolved administrations, and in that eventuality, of course, the Bill, which has been referred to the Supreme Court yesterday, will obviously no longer be required.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Dylwn fod yn glir, yn amlwg, y byddai wedi bod yn well gennym pe na bai'r mater hwn wedi cael ei gyfeirio at y Goruchaf Lys, ond yn sicr, rydym yn deall pam y gwnaethpwyd y penderfyniad hwnnw ar y pryd, heddiw—ddoe, yn hytrach—sef y diwrnod olaf yr oedd y dewis hwnnw ar gael i'r Twrnai Cyffredinol.
Fe gyfeirioch chi at y trafodaethau mewn perthynas â chymhwysedd. Rydym yn credu o hyd fod gennym y cymhwysedd yn y lle hwn i weithredu'r Bil rydym wedi'i basio. Yr hyn y mae'r Twrnai Cyffredinol wedi'i nodi yn y cyfeiriad yw ei seiliau dros geisio barn y llys ar hynny. Nid yw wedi nodi'r rhesymau dros y seiliau hynny eto, felly nid ydym wedi gallu ymgysylltu â'r rhesymau dros hynny eto, er ein bod yn amlwg yn ystyried y seiliau rydym wedi'u cael. Byddwn yn cael y rhesymau llawnach maes o law.
Yn amlwg, mae trafodaethau wedi bod, ac yn parhau i fod, rhwng y tair Llywodraeth mewn perthynas â gwelliannau priodol i'r Bil ymadael â'r UE, ac mae'r trafodaethau hynny'n parhau. Rydym yn mawr obeithio y byddant yn dod i ben mewn ffordd gadarnhaol. Rwyf am ailadrodd, rhag ofn bod unrhyw rithyn o amheuaeth, ein bod yn gobeithio'n gryf y bydd y Bil ymadael â'r UE yn cael ei ddiwygio'n briodol drwy gytundeb rhwng Llywodraeth y DU a'r gweinyddiaethau datganoledig, ac yn yr achos hwnnw, wrth gwrs, ni fydd y Bil, a gyfeiriwyd at y Goruchaf Lys ddoe, yn angenrheidiol mwyach.
Rydw i'n croesawu'r ffaith bod datganiad wedi cael ei wneud gan y Cwnsler Cyffredinol heddiw, ond mae'n rhaid imi ddweud hyn: fe wnaed addewid gan Weinidog y Goron ar lawr Tŷ'r Cyffredin cyn Nadolig, ganol mis Rhagfyr, y byddai hwn yn cael ei sortio. A dyma ni, mae'r Lady Boys of Bangkok wedi cyrraedd y bae, fel maen nhw'n ei wneud pob gwanwyn, ac nid ydym wedi cael ateb i'r broblem yma. Mae wedi bod yn glir, ers i'r Bil tynnu allan o'r Undeb Ewropeaidd gael ei gyflwyno, bod angen gwella adran 11, ac mae yna o leiaf bedwar mis wedi mynd heibio heb unrhyw arwydd bod y Ceidwadwyr yn deall beth yw natur y datganoli maen nhw'n gyfrifol amdano fe.
Fe ddywedodd, heddiw yn Nhŷ'r Cyffredin, Jeremy arall, Jeremy Wright, nad oedd cytundeb ynglŷn ag ystyr y gair continuity. Ai dyna ddehongliad y Cwnsler Cyffredinol o'r problem fan hyn yn ogystal? Ac os ydym ni yn gweld bod y Bil bellach wedi cael ei gyfeirio i'r Goruchaf Lys, pa sefyllfa ydyn ni ynddo nawr o ran gwariant gan y Llywodraeth hyn, a Llywodraeth San Steffan, i baratoi tuag at achos llys, i gymryd cwnsel, i ddechrau ymwneud a pharatoi? Achos rydym yn dechrau gwario arian cyhoeddus am rywbeth a ddylai fod wedi cael ei benderfynu yn wleidyddol dim jest heddiw, ond bedwar mis yn ôl. Ac felly, rwyf eisiau clywed gan y Cwnsler Cyffredinol, os yn bosib, mwy o syniad o amserlen fan hyn. Mae'n dweud bod e'n gobeithio y bydd y Goruchaf Lys yn cyflymu'r broses, achos mae yna broses yn bodoli, wrth gwrs, i'r Goruchaf Lys wneud hynny, ac mae'n ymddangos i mi y gallem ni gael penderfyniad ar y Bil yma cyn ein bod ni'n cael penderfyniad a chytundeb yn wleidyddol ynglŷn â natur datganoli a chymal 11.
Felly, beth yw'r cynlluniau sydd gan y Llywodraeth nawr i baratoi ar gyfer yr achos llys yma, a pha wariant cyhoeddus fydd yn rhan o hynny? A ydych chi am wneud hyn mewn unrhyw ffordd ar y cyd gyda Llywodraeth yr Alban? Ond wrth gwrs, rhaid cydnabod o bosib bod achos Cymru yn gryfach y tro yma nag achos Llywodraeth yr Alban, oherwydd ein bod ni wedi gwasgu'r Bil yma drwy'r darn olaf o'r toothpaste tube o dan y pwerau diwethaf, ac felly, o bosib, ein bod ni mewn sefyllfa gryfach. Ond a ydyn ni'n cydweithio gyda Llywodraeth yr Alban? A beth yn union nawr bydd y trefniadau os yw hwn yn mynd i'r Goruchaf Lys? Os oes yna wedyn gytundeb gwleidyddol, a oes yna wedyn welliannau yn cael eu gwneud i'r Bil yn Nhŷ'r Arglwyddi neu efallai yn cyfeirio yn ôl at Dŷ'r Cyffredin? Ac wedyn, wrth gwrs, rhywbryd, bydd rhaid i ni gael penderfyniad fel Llywodraeth, os yw hyn yn digwydd—neu fel Senedd dylwn i ddweud; mae Llywodraeth yn dod mewn tair blynedd—os yw hyn yn digwydd, i rhoi cydsyniad deddfwriaethol, fel mae David Melding wedi dweud. A fyddai sicrwydd gyda ni, ac a wnewch chi roi'r sicrwydd i ni, y byddwn ni fel Cynulliad yn meddu ar yr holl wybodaeth er mwyn gwneud penderfyniad ar gydsyniad deddfwriaethol os daw at hynny?
I welcome the fact that a statement has been made by the Counsel General today, but I have to say this: a pledge was made by a Minister of the Crown on the floor of the House of Commons, before Christmas, in the middle of December, that this would be sorted. And here we are, the Lady Boys of Bangkok have reached Cardiff Bay, as they do every spring, and we haven’t found a solution to this problem. It’s been clear since the European withdrawal Bill was introduced that we needed to make changes to clause 11, and at least four months have passed without any sign of the Conservatives understanding the nature of the devolution that they are responsible for.
Today in the Commons, another Jeremy, Jeremy Wright, said that there was no agreement on the meaning of the word ‘continuity’. Is that the Counsel General’s interpretation of the problem here? If we do see that the Bill has now been referred to the Supreme Court, what situation are we in now in terms of expenditure by this Government and the Westminster Government to prepare for a court case, to take counsel and to start preparing a case? We are starting to spend public money on something that should have been decided politically not just today but four months ago. I want to hear from the Counsel General, if possible, more about the timetable here. He says that he hopes that the Supreme Court will hasten the process, because there is a process in existence so that the Supreme Court can do that, but it appears to me that we could get to a decision on this Bill before we reach political agreement on the nature of devolution and clause 11.
So, what plans does the Government have now to prepare for this court case and what public expenditure will be related to that? Are you going to do this in any way jointly with the Scottish Government? Of course, it must be acknowledged that Wales’s case may be stronger on this occasion that the Scottish Government’s case because we did push this through the toothpaste tube under the previous powers model and therefore we may be in a stronger position. So, are you working with the Scottish Government and what exactly will the arrangement be now if this goes to the Supreme Court? If there is political agreement, are there then amendments to be made to the Bill in the Lords or perhaps referred back to the Commons? And then at some point, we will have to make a decision as a Government—or as a Parliament, I should say; the Government part comes in three years—but we will have to give legislative consent, as David Melding has said. Would we have assurances and can you give us some assurances that we as an Assembly will have all the necessary information to make a decision on legislative consent if it comes to that?
Diolch i'r Aelod am ei gwestiynau. I fod yn hollol amlwg am y peth, wrth gwrs, nid fy newis i oedd danfon y Mesur, y Bil, i'r Goruchaf Lys. Felly, y cwestiwn i Lywodraeth Cymru yw beth yw'r camau sydd yn briodol i'w cymryd yng nghyd-destun y ffaith bod hynny wedi digwydd. Wrth gwrs, mae'n rhaid i ni baratoi ar gyfer bod hyn yn mynd i'r Llys. Bydd rhaid i ni baratoi. Mae gyda ni broses gyfreithiol nawr i'w ddilyn, ac maen rhaid i ni sicrhau bod buddiannau y lle hwn yn cael eu gwarchod drwy wario yr hyn sydd angen er mwyn sicrhau bod yr hawliau a bod y Mesur yn cael eu hamddiffyn yn y broses gyfreithiol sydd o'n blaenau ni.
Y cam nesaf un yw ein bod ni wrthi ar hyn o bryd yn edrych ar y broses o gael dyddiad cynnar am unrhyw achos llys fydd angen. Mae trafodaethau eisoes wedi dechrau ynglŷn â hynny. Dyna'r cam nesaf un. O ran y cwestiwn ynglŷn â'r berthynas gyda'r Alban, fel y bydd yr Aelod yn gwybod, mae Llywodraeth Cymru a Llywodraeth yr Alban wedi cydweithio ac wedi bod yn gweithredu ar y cyd drwy'r broses yma, ac mae'r camau rydym ni wedi'u llwyddo i'w cael ar hyd y broses wedi digwydd yn sgil cydweithio fel yna. A'r bwriad yw, wrth ein bod ni'n mynd yn ein blaenau, ein bod ni'n dal yn gweithio mewn partneriaeth. Fel y gwnaeth yr Aelod gydnabod, mae sefyllfa yr Alban yn wahanol i sefyllfa Llywodraeth Cymru yn nhermau sut mae Bil yr Alban wedi'i strwythuro a'r dadansoddiad cyfansoddiadol sydd yn dod yn sgil hynny, ond, er hynny, rydym yn mynd i gydweithio gyda Llywodraeth yr Alban.
Ynglŷn â'r camau gyda chydsyniad yn y Senedd, yn y Cynulliad, bydd angen sicrhau amryw o bethau cyn ein bod ni'n gallu argymell bod y Cynulliad yn derbyn y Mesur yn San Steffan—hynny yw, bod cytundeb wedi ei gyrraedd, bod gwelliannau wedi eu cyrraedd a'u bod nhw wedi eu cynnig. Wedyn byddwn yn dod a gofyn am gydsyniad y Cynulliad yn y cyd-destun hwnnw. Buaswn i'n tybio, ar ôl hynny, y buasai camau'n cael eu cymryd i dynnu'r Mesur hwn yn ôl, ond mae angen edrych ar y camau hynny yn sgil beth sy'n digwydd ar hyn o bryd.
I thank the Member for his questions. To be clear about this, it wasn’t my choice to send the Bill to the Supreme Court, therefore the question for the Welsh Government is: what are the steps that are appropriate to take in the context of the fact that that has happened? Of course, we have to prepare for this going to the court. We have a legal process to follow and we have to ensure that the interests of this place are safeguarded through spending what’s needed to ensure that rights and the Bill are protected in the legal process that is before us.
The next step is that we are at present looking at the process of having an early date for any court case that is needed, and discussions have already started on that. That’s the next step. In terms of the question of the relationship with Scotland, as the Member will know, the Welsh Government and the Scottish Government have collaborated and worked together through this process and the steps that we’ve taken throughout the process have happened through that co-operation. The intention, as we proceed, is that we still work in partnership. As the Member recognised, the situation in Scotland is different to the Welsh Government’s situation in terms of how the Bill in Scotland is structured and the constitutional analysis that has come in the wake of that, but we are going to co-operate with the Scottish Government.
In terms of the legislative consent in the Senedd, in the Assembly, we will have to ensure a variety of things before we can recommend that the Assembly does accept the Westminster Bill—that is, that agreement is reached, and that amendments are agreed and proposed. Then, we will ask for the consent of the Assembly in that context. I would suspect that, after that, steps will be taken to withdraw this Bill, but we need to look at those steps in the wake of what’s happening at present.
Can I congratulate the Counsel General on the calm and measured approach that he's brought to this, and in particular to applaud the way that he described the situation we've now arrived at as a development that shouldn't be over-dramatised? I suppose that if there are bona fide legal doubts about the compatibility of the continuity Bill with current legislation setting up this Assembly and devolving powers, it is right that the matter should be adjudicated, regrettable though that is. And I do agree with what Simon Thomas said that this fundamentally is a politically matter, which should have been resolved at political level. And does he share my continued perplexity at the dilatoriness of the United Kingdom Government in dealing with this matter and that a Government that ostensibly is devoted to the preservation of the United Kingdom is unnecessarily provoking a constitutional crisis that threatens to divide it? If the leader of UKIP can say that, then we've got to a very strange state of affairs in British politics.
It is vitally necessary that the United Kingdom Government, having approved the legislative settlement under which we exist—that that should not be undermined, certainly not explicitly or implicitly, by its own acts or intentions. I cannot understand, therefore, why it is that the UK Government has been so slow and continues apparently to be dilatory in its response to the arguments that have been put forward for what we all ultimately want to achieve. I'm perplexed by one of the grounds that is being cited by the Attorney-General, namely that of incompatibility with EU law, given that the continuity Bill will not come into force until we've actually legally left the EU. So, I don't know whether the Counsel General has got any information on what is in the mind of the Attorney-General on this point, or if this is perhaps an example of throwing the kitchen sink at us just in case.
It all seems rather problematic and extraordinary, but I'm pleased that the Counsel General is going to mitigate the matter in the way that he has set out, because it is vitally necessary that any uncertainty or ambiguity should be resolved. We can't be put into a position, which is what the continuity Bill itself was designed to deal with, of there being some legislative lacuna in the law as it applies within Wales. So, it's rather strange. We've got a situation now where the United Kingdom Government is litigating a Bill that we have put through this place that was designed to avoid the situation of legal doubts existing when we leave the EU. So, it is a paradox that perhaps this will ultimately resolve.
A gaf fi longyfarch y Cwnsler Cyffredinol ar ei ddull digyffro a phwyllog o fynd i'r afael â'r mater hwn, yn ogystal â chanmol y ffordd y disgrifiodd y sefyllfa rydym ynddi bellach fel datblygiad na ddylid gwneud môr a mynydd ohono? Os oes amheuon cyfreithiol dilys ynglŷn â chydnawsedd y Bil parhad â'r ddeddfwriaeth gyfredol sy'n sefydlu'r Cynulliad hwn ac yn datganoli pwerau, mae'n debyg ei bod hi'n iawn y dylid rhoi barn ar y mater, er mor anffodus yw hynny. Ac rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd Simon Thomas, sef bod hwn, yn y bôn, yn fater gwleidyddol a ddylai fod wedi ei ddatrys ar lefel wleidyddol. Ac a yw'n rhannu fy nryswch parhaus ynglŷn ag arafwch Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ymdrin â'r mater hwn a bod Llywodraeth sydd i bob golwg yn ymrwymedig i warchod y Deyrnas Unedig yn ceisio ysgogi argyfwng cyfansoddiadol diangen sy'n bygwth ei rhannu? Os gall arweinydd UKIP ddweud hynny, rydym bellach mewn sefyllfa ryfedd iawn yn hanes gwleidyddiaeth Prydain.
Mae'n hanfodol bwysig fod Llywodraeth y Deyrnas Unedig, ar ôl cymeradwyo'r setliad deddfwriaethol sy'n gyfrifol am ein bodolaeth—ni ddylai hwnnw gael ei danseilio, yn uniongyrchol na'n anuniongyrchol, gan ei ddeddfau na'i fwriadau ei hun. Ni allaf ddeall, felly, pam fod Llywodraeth y DU wedi bod mor araf, ac yn parhau i fod yn araf mae'n ymddangos, yn ei hymateb i'r dadleuon a gyflwynwyd dros yr hyn rydym i gyd eisiau ei gyflawni yn y pen draw. Mae un o'r seiliau hynny a ddyfynnwyd gan y Twrnai Cyffredinol yn peri dryswch i mi, sef anghydnawsedd â chyfraith yr UE, o ystyried na fydd y Bil parhad yn dod i rym hyd nes y byddwn wedi gadael yr UE yn gyfreithiol mewn gwirionedd. Felly, ni wn a oes gan y Cwnsler Cyffredinol unrhyw wybodaeth ynglŷn â safbwynt y Twrnai Cyffredinol ar hyn, neu a yw hyn yn enghraifft o daflu sinc y gegin atom rhag ofn.
Mae'r cyfan yn ymddangos braidd yn broblemus ac anghyffredin, ond rwy'n falch y bydd y Cwnsler Cyffredinol yn lliniaru'r mater yn y ffordd y mae wedi'i nodi, oherwydd mae'n angenrheidiol fod unrhyw ansicrwydd neu amwysedd yn cael ei ddatrys. Ni allwn gael ein rhoi mewn sefyllfa, sef yr hyn y lluniwyd y Bil parhad ei hun i ymdrin ag ef, lle y ceir rhyw fath o fwlch deddfwriaethol yn y gyfraith fel y mae'n gymwys yng Nghymru. Felly, mae'n eithaf rhyfedd. Mae gennym sefyllfa yn awr lle mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ymgyfreitha ar Fil rydym wedi'i basio yn y lle hwn ac a gafodd ei lunio er mwyn osgoi sefyllfa lle bydd amheuon cyfreithiol yn bodoli pan fyddwn yn gadael yr UE. Felly, mae'n baradocs a fydd, o bosibl, yn cael ei ddatrys gan hyn yn y pen draw.
I share the view that's been expressed by a number of Members that this is a matter that should be resolved at a political level. And just to be clear, that is the Welsh Government's approach; it has continuously and throughout approached the discussions with the other Governments with that in mind. The objective has been throughout to reach an agreement in relation to the Bill going through the UK Parliament, so that the process we have pursued in this place through an emergency process would not end up being necessary. I've said in the past, in response to other questions, that time has been running out for some time in relation to agreeing those amendments. But, as I say, we are hopeful that we will get that over the line and agree amendments that we feel happy as a Government to recommend to the Assembly, with the other two Governments.
He raises one of the grounds that the Attorney-General has cited, which relates to incompatibility with EU law. As I say, we are currently considering the analysis and we will consider further when we get fuller arguments in due course, although obviously that was one of the grounds that had been contemplated in the discussions in this Chamber and in the Llywydd's analysis in her statement. It seems to me that taking preparatory steps within existing powers for a time for which we are outside the European Union is what we have done in this place, in the same way, I may say, as the House of Commons has done with their Bill.
Rhannaf y farn sydd wedi cael ei mynegi gan nifer o'r Aelodau sef bod hwn yn fater y dylid ei ddatrys ar lefel wleidyddol. Ac er mwyn bod yn glir, dyna yw dull Llywodraeth Cymru o weithredu; mae wedi cadw hynny mewn cof wrth fynd ati i drafod â llywodraethau eraill drwy gydol y broses. Yr amcan drwy'r adeg oedd dod i gytundeb mewn perthynas â'r Bil a oedd yn mynd drwy Senedd y DU, fel na fyddai'r broses rydym wedi'i dilyn drwy broses frys yn y lle hwn yn angenrheidiol yn y pen draw. Rwyf wedi dweud yn y gorffennol, mewn ymateb i gwestiynau eraill, fod amser wedi bod yn brin ers peth amser mewn perthynas â chytuno ar y gwelliannau hynny. Ond fel rwy'n dweud, rydym yn obeithiol y byddwn yn croesi'r llinell ac yn cytuno ar welliannau rydym ni fel Llywodraeth yn teimlo'n hapus i'w hargymell i'r Cynulliad, gyda'r ddwy Lywodraeth arall.
Mae'n tynnu sylw at un o'r seiliau y mae'r Twrnai Cyffredinol wedi'u nodi, sy'n ymwneud ag anghydnawsedd â chyfraith yr UE. Fel rwy'n dweud, rydym yn ystyried y dadansoddiad ar hyn o bryd a byddwn yn rhoi ystyriaeth bellach iddo pan fyddwn yn cael dadleuon llawnach maes o law, er, yn amlwg, roedd yn un o'r seiliau a gafodd eu hystyried yn y trafodaethau yn y Siambr hon ac yn nadansoddiad y Llywydd yn ei datganiad. Mae'n ymddangos i mi mai'r hyn rydym wedi'i wneud yn y lle hwn yw cymryd camau o fewn y pwerau sy'n bodoli i'n paratoi ar gyfer cyfnod pan fyddwn wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd, yn yr un modd, os caf ddweud, ag y mae Tŷ'r Cyffredin wedi'i wneud gyda'u Bil hwy.
I'll avoid repeating too much of what my colleagues have already said, but I will congratulate you on the way in which you've put a measured argument forward this afternoon. Can I also put on record the measured argument put forward by the Cabinet Secretary for Finance when he undertakes the negotiations as well? Perhaps that's more frustrating as to why the UK Government hasn't actually come to an agreement yet, because they seem to keep frustrating us.
I have a couple of points. I appreciate that we didn't want to be putting forward a continuity Bill, but we have because it was the right thing to do, and we must remember that. Therefore, I hope that, if it does end up in the courts, you, as the Welsh Government, will vigorously defend the rights of this institution to have this Bill put forward and let it work, because we saw the need for the Bill and that need has not gone away. We anticipate, from what has been said, that positive discussion and amendments will come forward, but, as Simon Thomas alluded to earlier, that was stated by the Cabinet Minister before in Westminster and we still haven't had it. So, until we see them actually agreed and approved and in the Bill, we're in a position where that continuity Bill still delivers what we want.
In that sense, can you give clarification—? You highlighted a little bit about what would happen. First of all, if agreement takes place and we see those amendments being approved and put into the Bill, what is the process that will happen to this particular Bill? Because we, as an Assembly, have agreed and passed the Bill, so, what is the process for actually then withdrawing the Bill as you just highlighted? And on timing—no offence to lawyers, but here we go again—law takes an awful long time; it is not a fast-moving process. There could be a situation where the EU withdrawal Bill, unamended, is approved before this goes to court. What is the situation if that arises? How will the Welsh Government tackle that so that we can ensure that what we approved in March actually delivers for the people of Wales?
Rwyf am osgoi ailadrodd gormod o'r hyn y mae fy nghyd-Aelodau wedi'i ddweud eisoes, ond rwyf am eich llongyfarch ar y ffordd rydych wedi cyflwyno dadl bwyllog y prynhawn yma. A gaf fi hefyd gofnodi'r ddadl bwyllog a gyflwynwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid pan fo'n cynnal y trafodaethau? Efallai fod hynny'n fwy rhwystredig o ran pam nad yw Llywodraeth y DU wedi dod i gytundeb eto mewn gwirionedd, oherwydd ymddengys eu bod yn peri rhwystredigaeth i ni'n gyson.
Mae gennyf ychydig o bwyntiau. Rwy'n derbyn nad oeddem eisiau cyflwyno Bil parhad, ond rydym wedi gwneud hynny oherwydd mai dyna'r peth cywir i'w wneud, ac mae'n rhaid i ni gofio hynny. Felly, pe bai'n dod i achos llys yn y pen draw, rwy'n gobeithio y byddwch chi, fel Llywodraeth Cymru, yn mynd ati'n frwd i amddiffyn hawliau'r sefydliad hwn i gyflwyno'r Bil hwn a gadael iddo weithio, oherwydd gwelsom yr angen am y Bil ac nid yw'r angen hwnnw wedi diflannu. Rydym yn rhagweld, o'r hyn a ddywedwyd, y byddwn yn cael trafodaeth gadarnhaol ynghyd â gwelliannau, ond fel y crybwyllodd Simon Thomas yn gynharach, dywedodd y Gweinidog Cabinet hynny o'r blaen yn San Steffan ac rydym yn dal heb ei chael. Felly, hyd nes y cytunir ac y cymeradwyir y gwelliannau, a hyd nes y byddant yn y Bil, rydym mewn sefyllfa lle mae'r Bil parhad hwnnw'n dal i gyflawni'r hyn rydym ei eisiau.
Yn yr ystyr hwnnw, a allwch roi eglurhad—? Fe wnaethoch sôn ychydig am yr hyn a fyddai'n digwydd. Yn gyntaf oll, os ceir cytundeb ac os gwelwn y gwelliannau hynny'n cael eu cymeradwyo a'u cynnwys yn y Bil, beth fydd y broses a fydd yn digwydd i'r Bil penodol hwn? Oherwydd rydym ni, fel Cynulliad, wedi cytuno ac wedi pasio'r Bil, felly beth yw'r broses wedyn ar gyfer diddymu'r Bil fel rydych newydd ei ddweud? Ac o ran amseru—heb fwrw sen ar gyfreithwyr, ond dyma ni eto—mae'r gyfraith yn cymryd amser hir iawn; nid yw'n broses gyflym. Gallem fod mewn sefyllfa lle bydd y Bil ymadael â'r UE yn cael ei gymeradwyo, heb ei ddiwygio, cyn i hyn fynd i'r llys. Beth fydd y sefyllfa os yw hynny'n digwydd? Sut y bydd Llywodraeth Cymru yn mynd i'r afael â hynny fel y gallwn sicrhau bod yr hyn a gymeradwywyd gennym ym mis Mawrth yn cyflawni ar gyfer pobl Cymru mewn gwirionedd?
I thank the Member for his question and also for his acknowledgement of the work of my friend the Cabinet Secretary for Finance in taking forward the discussions with the UK Government, which I completely associate myself with, if I may. He makes a very important point about the importance of defending these proceedings vigorously and that is absolutely my intention and the intention of the Welsh Government.
In terms of what happens in due course with repeal, if you like, the Member will recall that the Bill, as passed by the Assembly, includes a provision enabling the Act, when passed, to be repealed in this sort of circumstance. In order for that to happen, of course, it would need to receive Royal Assent first. So, there would be a sequence of steps, if you like, which would need to be agreed with the Attorney-General in the event that we here in due course do pass a legislative consent motion and that we find the amendments to the House of Commons Bill acceptable in this place. But obviously, the steps would need to be to withdraw the reference for the Bill to go to Royal Assent and then those powers would be available to Welsh Ministers here to deal with that repeal of the Bill.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn a diolch iddo hefyd am gydnabod gwaith fy nghyfaill, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, yn bwrw ymlaen â'r trafodaethau gyda Llywodraeth y DU, ac rwy'n ategu hynny'n llwyr, os caf. Mae'n gwneud pwynt pwysig iawn ynghylch pwysigrwydd amddiffyn y trafodion hyn yn egnïol, ac yn sicr dyna yw fy mwriad i a bwriad Llywodraeth Cymru.
O ran yr hyn a fydd yn digwydd maes o law gyda diddymu, os mynnwch, bydd yr Aelod yn cofio bod y Bil, fel y'i pasiwyd gan y Cynulliad, yn cynnwys darpariaeth sy'n galluogi'r Ddeddf, ar ôl iddi gael ei phasio, i gael ei diddymu o dan amgylchiadau o'r fath. Er mwyn i hynny ddigwydd, wrth gwrs, byddai angen iddi gael Cydsyniad Brenhinol yn gyntaf. Felly, byddai cyfres o gamau, os mynnwch, y byddem angen cytuno arnynt gyda'r Twrnai Cyffredinol pe baem ni yma, maes o law, yn pasio cynnig cydsyniad deddfwriaethol a'n bod yn ystyried y gwelliannau i Fil Tŷ'r Cyffredin yn dderbyniol yn y lle hwn. Ond yn amlwg, byddai angen i'r camau gynnwys diddymu'r cyfeiriad i'r Bil gael Cydsyniad Brenhinol ac yna byddai'r pwerau hynny ar gael i Weinidogion Cymru yn y lle hwn ymdrin â'r broses honno o ddiddymu'r Bil.
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol.
Thank you, Counsel General.
Pwynt o drefn—Simon Thomas.
Point of order—Simon Thomas.
Diolch, Llywydd. Hoffwn i godi pwynt o drefn o dan Reolau Sefydlog, ac yn benodol Rheol Sefydlog 13.9, ynglŷn ag ymddygiad yn y Siambr. Wrth ymateb i Angela Burns ac wedyn Adam Price ddoe, fe gyfeiriodd y Prif Weinidog ddwywaith ataf fi a'm gwaith fel ymgynghorydd arbennig i Weinidogion Plaid Cymru rhwng 2007 a 2010. Dywedodd e, o ran y gweithredoedd a ddisgrifiwyd gan Angela Burns, ac rwy'n dyfynnu:
Thank you, Llywydd. I’d like to raise a point of order under Standing Orders, particularly Standing Order 13.9 on conduct in the Chamber. In responding to Angela Burns and then Adam Price yesterday, the First Minister referred twice to myself and my work as a special adviser to Plaid Cymru Ministers in 2007-10. He stated, regarding the actions described by Angela Burns, and I quote:
'That's normal. Plaid Cymru Ministers, as Simon Thomas will be able to tell you, did exactly the same when they were in Government.'
Mae hynny'n arferol. Gwnaeth Gweinidogion Plaid Cymru, fel y bydd Simon Thomas yn gallu dweud wrthych chi, yn union yr un fath pan oedden nhw mewn Llywodraeth.
Rwyf eisiau ei wneud yn glir na wnes i, fel ymgynghorydd arbennig, byth gysylltu ag unrhyw gorff cyhoeddus i holi am gynnwys neu natur gohebiaeth gydag Aelodau'r Cynulliad, ac nid oedd hynny yn rhan o ddiwylliant Gweinidogion Llywodraeth Cymru'n Un hyd fy ngwybodaeth i. Felly, nid yw honiad y Prif Weinidog yn gywir.
I want to make it clear that I, as a special adviser, never contacted any public body to ask for the content or the nature of correspondence with Assembly Members, and that wasn’t part of the culture of the One Wales Government Ministers to my information. So, the First Minister’s claim is inaccurate.
Nid yw hynny'n bwynt o drefn i fi wneud dyfarniad arno, ond mae'r Aelodau wedi clywed beth oedd gyda chi i'w ddweud, Simon Thomas, ac mae bellach yn rhan o'r cofnod.
That is not a point of order for me to adjudicate on, but Members will have heard your comments, Simon Thomas, and they are now on the record.
Y cynnig nesaf, felly, yw'r cynnig ar gyfer dadl frys, ac yn unol â Rheol Sefydlog 12.69, rwyf wedi derbyn cais gan Leanne Wood i wneud cynnig am ddadl frys, ac rydw i'n galw ar Leanne Wood i wneud y cynnig.
The next motion is the motion for an urgent debate, and, in accordance with Standing Order 12.69, I have accepted a request from Leanne Wood to move a motion for an urgent debate, and I call on Leanne Wood to move the motion.
Cynnig
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, o dan Reol Sefydlog 12.69, yn ystyried yr ymosodiadau awyr gan y DU yn Syria fel mater brys sydd o bwys cyhoeddus.
Motion
To propose that the National Assembly for Wales, under Standing Order 12.69, consider the UK air strikes in Syria as a matter of urgent public importance.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. On the morning of Saturday, 14 April, UK forces joined with the United States and French militaries to undertake air strikes against targets in Syria. Sites believed to be linked to the manufacture and storage of chemical weapons near Damascus and Homs were hit in response to an alleged chemical attack on 7 April. The UK Government did not consult any of the UK Parliaments for approval of the attack. I've lodged an application for an urgent debate on this matter at the earliest opportunity. Llywydd, the urgency and seriousness of this topic cannot be overestimated, nor condensed into a short speech such as this. However, my application for a debate is based on three key elements.
Firstly, without a shred of democratic legitimacy, without a single vote in a single UK Parliament, the UK Government approved the strike. Following the publication of details of the attack, the First Minister made a statement indicating his support for it. AMs must have the opportunity to scrutinise the First Minister on this statement and on his reasons for supporting the attack. Furthermore, Members must be given the opportunity to debate the role of our democratic institutions in approving military action.
Secondly, Llywydd, Welsh women and men make up a significant portion of the UK's military ranks. In fact, we make a larger contribution than our population share. It's therefore only right that this Assembly must be given an opportunity to debate the implications this and any consequent military action may have on members of the armed forces from Wales and based in Wales.
Finally, Llywydd, the conflict in Syria has already led to the displacement of tens of thousands of people. I'm heartened that Wales has offered safety and shelter to some of these people. The escalation of the civil war in Syria is only likely to force more people to flee their homes and the region. Ensuring Wales is doing all that it can to help and accommodate these people in desperate need must be a priority for this Government. It's this Assembly's job to ensure that Welsh Ministers are willing and prepared to support those refugees created by this conflict.
Llywydd, there are many more compelling reasons why we must debate this issue, whether it's the democratic deficit behind the decision to strike, the First Minister's statement, the impact on Welsh servicepeople, the cost, which rarely seems to be questioned, despite austerity, or simply our humanity as a nation. I would urge you all to support this application and give us the opportunity to debate this most serious issue.
Diolch, Lywydd. Fore dydd Sadwrn, 14 Ebrill, ymunodd lluoedd y DU â byddinoedd yr Unol Daleithiau a Ffrainc i gyflawni cyrchoedd awyr yn erbyn targedau yn Syria. Cafodd safleoedd y credid eu bod yn gysylltiedig â chynhyrchu a storio arfau cemegol gerllaw Damascus a Homs eu taro mewn ymateb i ymosodiad cemegol honedig ar 7 Ebrill. Ni ymgynghorodd Llywodraeth y DU ag unrhyw un o Seneddau eraill y DU i geisio eu cymeradwyaeth i'r ymosodiad. Rwyf wedi cyflwyno cais am ddadl frys ar y mater hwn cyn gynted â phosibl. Lywydd, ni ellir gorbwysleisio brys a difrifoldeb y pwnc hwn, ac ni ellir ei grynhoi mewn araith fer fel hon. Fodd bynnag, mae fy nghais am ddadl yn seiliedig ar dair elfen allweddol.
Yn gyntaf, heb y mymryn lleiaf o gyfreithlondeb democrataidd, heb un bleidlais yn Senedd y DU, cymeradwyodd Llywodraeth y DU yr ymosodiad. Yn dilyn cyhoeddi manylion yr ymosodiad, gwnaeth y Prif Weinidog ddatganiad yn dangos ei gefnogaeth iddo. Mae'n rhaid i'r ACau gael cyfle i graffu ar y Prif Weinidog mewn perthynas â'r datganiad hwn a'i resymau dros gefnogi'r ymosodiad. At hynny, mae'n rhaid i'r Aelodau gael cyfle i drafod rôl ein sefydliadau democrataidd yn cymeradwyo ymosodiad milwrol.
Yn ail, Lywydd, mae cyfran sylweddol o rengoedd milwrol y DU yn cynnwys menywod a dynion Cymru. Yn wir, rydym yn gwneud cyfraniad mwy na chyfran ein poblogaeth. Felly, nid yw ond yn iawn i'r Cynulliad hwn gael cyfle i drafod goblygiadau posibl y penderfyniad hwn, ac unrhyw ymosodiad milwrol dilynol, i aelodau o'r lluoedd arfog o Gymru ac yng Nghymru.
Yn olaf, Lywydd, mae'r gwrthdaro yn Syria eisoes wedi arwain at ddadleoli degau o filoedd o bobl. Rwy'n falch fod Cymru wedi cynnig diogelwch a lloches i rai o'r bobl hyn. Mae'r ffaith bod y rhyfel cartref yn Syria yn dwysáu yn debygol o orfodi mwy o bobl i ffoi o'u cartrefi a'r ardal. Mae'n rhaid i'r Llywodraeth hon flaenoriaethu ymdrechion i sicrhau bod Cymru yn gwneud popeth yn ei gallu i helpu ac i ddarparu ar gyfer y bobl hyn sydd mewn angen dybryd. Gwaith y Cynulliad hwn yw sicrhau bod Gweinidogion Cymru yn fodlon ac yn barod i gynorthwyo'r ffoaduriaid a greodd y gwrthdaro hwn.
Lywydd, mae yna lawer mwy o resymau cymhellol pam y mae'n rhaid i ni drafod y mater hwn, boed yn ymwneud â diffyg democratiaeth y penderfyniad i ymosod, datganiad y Prif Weinidog, yr effaith ar filwyr Cymru, y gost, nad yw'n ymddangos ei bod yn cael ei chwestiynu'n aml, er gwaethaf cyni, neu, yn syml, ein dyngarwch fel cenedl. Buaswn yn annog pob un ohonoch i gefnogi'r cais a rhoi cyfle i ni drafod y mater difrifol hwn.
Galwaf ar arweinydd y tŷ i ymateb ar ran y Llywodraeth. Julie James.
I call on the leader of the house to reply on behalf of the Government. Julie James.
Diolch, Llywydd. International affairs and decisions whether to launch military action against another sovereign nation are non-devolved matters and, as such, are normally debated in the Houses of Parliament rather than here in the National Assembly for Wales. Debating the UK air strikes in Syria in this Chamber risks blurring the lines between what is debated in the National Assembly and in Parliament. The First Minister answered questions from the leader of Plaid Cymru yesterday about military intervention in Syria; there were also questions during the business statement.
We all have personal views about the merits, rights and wrongs of the UK Government's decision to launch a joint punitive strike alongside the US and France against the regime in Syria at the weekend. As political parties, the forum for these views to be raised is in the Houses of Parliament. There have been nine hours of debate this week in the House of Commons, in which many of our colleagues participated. It's for these reasons the Government will be abstaining in the vote on the application for an urgent debate on the UK air strikes in Syria, and backbench Labour AMs will have a free vote.
Diolch, Lywydd. Mae materion rhyngwladol a phenderfyniadau ynglŷn ag a ddylid rhoi camau milwrol ar waith yn erbyn cenedl sofran arall yn faterion nad ydynt wedi'u datganoli, ac o ganlyniad, maent fel arfer yn cael eu trafod yn nau Dŷ'r Senedd yn hytrach nag yma yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru. Mae trafod cyrchoedd awyr y DU yn Syria yn y Siambr hon yn bygwth pylu'r ffin rhwng yr hyn a drafodir yn y Cynulliad Cenedlaethol a'r hyn a drafodir yn y Senedd. Atebodd y Prif Weinidog gwestiynau gan arweinydd Plaid Cymru ddoe ynglŷn â'r ymyrraeth filwrol yn Syria; roedd yna gwestiynau hefyd yn ystod y datganiad busnes.
Mae gan bawb ohonom ein safbwyntiau personol am rinweddau a gwendidau penderfyniad Llywodraeth y DU i lansio ymosodiad cosbol ar y cyd ochr yn ochr â'r Unol Daleithiau a Ffrainc yn erbyn y gyfundrefn yn Syria dros y penwythnos. Fel pleidiau gwleidyddol, y fforwm ar gyfer lleisio'r safbwyntiau hyn yw dau Dŷ'r Senedd. Cafwyd naw awr o ddadlau yn Nhŷ’r Cyffredin yr wythnos hon, ac roedd llawer o'n cydweithwyr yn cymryd rhan. Am y rhesymau hyn, bydd y Llywodraeth yn ymatal yn y bleidlais ar y cais am ddadl frys ar gyrchoedd awyr y DU yn Syria, a bydd gan Aelodau Cynulliad Llafur y meinciau cefn bleidlais rydd.
Y cwesitwn yw: a ddylid derbyn y cynnig am ddadl frys? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oni bai, felly, fod tri Aelod yn dymuno i fi ganu'r gloch, rydw i'n symud yn syth i'r bleidlais ar y cynnig. Galwaf felly am bleidlais ar y cynnig am ddadl frys. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 27, 15 yn ymatal, naw yn erbyn. Felly, derbyniwyd y cynnig.
The proposal is to agree the motion for an urgent debate. Does any Member object? [Objection.] Unless three Members wish for the bell to be rung, I will proceed directly to the vote on the motion. I therefore call for a vote on the motion for an urgent debate. Open the vote. Close the vote. For 27, 15 abstentions, nine against. Therefore the motion is agreed.
Cynnig am Ddadl Frys o dan Reol Sefydlog 12.69: O blaid: 27, Yn erbyn: 9, Ymatal: 15
Derbyniwyd y cynnig
Proposal for an Urgent Debate under Standing Order 12.69: For: 27, Against: 9, Abstain: 15
Motion has been agreed
Gan fod y Cynulliad wedi penderfynu ystyried y mater yma, yn unol â Rheol Sefydlog 12.70, rwyf wedi penderfynu y bydd y ddadl yn cael ei chynnal fel yr eitem olaf o fusnes cyn y cyfnod pleidleisio heddiw.
As the Assembly has resolved to consider the matter, in accordance with Standing Order 12.70, I have decided that the debate will be taken as the final item of business before today's voting time.
Yr eitem nesaf o fusnes, felly, yw'r cwestiynau i Gomisiwn y Cynulliad, a'r cwestiwn cyntaf—Julie Morgan.
The next item of business is the questions to the Assembly Commission, and the first question—Julie Morgan.
1. Pa gynnydd sy'n cael ei wneud o ran dileu eitemau plastig untro o ystâd y Cynulliad? OAQ51992
1. What progress is being made in eliminating single-use plastic items from the Assembly estate? OAQ51992
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
I thank the Member for her question. The Assembly Commission is committed to minimising waste, including reducing single-use plastic waste on the estate. We are proud to have achieved our commitment to reduce the amount of waste sent to landfill to zero by 2018. In January we committed to alternatives to single-use plastics, where possible, within six months. We have already made progress with this, including eliminating individual salad dressing containers, and we will shortly be switching to compostable cutlery for takeaway food. A range of other options are being explored.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Mae Comisiwn y Cynulliad yn ymrwymedig i leihau gwastraff, gan gynnwys lleihau gwastraff plastig untro ar yr ystâd. Rydym yn falch o fod wedi cyflawni ein hymrwymiad i leihau'r swm o wastraff a anfonir i safleoedd tirlenwi i sero erbyn 2018. Ym mis Ionawr, gwnaethom ymrwymiad i ddefnyddio dewisiadau amgen yn lle plastig untro, lle bo'n bosibl, o fewn chwe mis. Rydym eisoes wedi gwneud cynnydd gyda hyn, gan gynnwys dileu cynwysyddion dresin salad unigol, a chyn hir, byddwn yn newid i ddefnyddio cyllyll a ffyrc y gellir eu compostio ar gyfer bwyd tecawê. Mae amrywiaeth o opsiynau eraill yn cael eu harchwilio.
I thank the Commissioner for that response, and I'm glad that there is some progress happening. I notice you mentioned single-use plastic cutlery, so that will be a good move, but also what about the plastic cups for drinking water, which we haven't made any moves to remove yet? Salad pots, and the plastic lids for takeaway coffee cups—a lot of these items are still being used in the canteen, and I know that you have a plan. I think that you announced that plan in January, so it's really to urge you to move ahead with that plan, to make progress, and when are you going to tackle those particular items that I've mentioned?
Diolch i'r Comisiynydd am yr ateb hwnnw, ac rwy'n falch fod rhywfaint o gynnydd wedi'i wneud. Sylwaf eich bod wedi sôn am gyllyll a ffyrc plastig untro, felly bydd hwnnw'n gam da, ond hefyd beth am y cwpanau plastig ar gyfer yfed dŵr, nad ydym wedi rhoi unrhyw gamau ar waith i'w dileu eto? Potiau salad, a'r caeadau plastig ar gyfer cwpanau coffi tecawê—mae llawer o'r eitemau hyn yn parhau i gael eu defnyddio yn y ffreutur, a gwn fod gennych gynllun. Credaf eich bod wedi cyhoeddi'r cynllun hwnnw ym mis Ionawr, felly rwy'n ceisio eich annog i fwrw ymlaen â'r cynllun hwnnw, i wneud cynnydd, a phryd y byddwch yn mynd i'r afael â'r eitemau rwyf wedi sôn amdanynt?
I thank the Member yet again, and I'd like to update you on a couple of things. We are rid now of disposable coffee cups, and now stock aluminium drinks containers. The water filters around the estate cuts down on bottled water—plastic bottles. Meals hot and cold are now in compostable containers. There is extensive recycling signage across the estate for materials. Plastic straws were also raised last time—about the use of plastic straws—and although they haven't been in use an awful lot, they were in use, and we've now switched to paper straws, so I'd like to update you on that. Looking at the alternative to plastic cups for the water fountains—we are looking at an alternative for those, and I'll update you shortly on how we are progressing with that. We have achieved zero waste to landfill. So, that's the update that I have for you.
Diolch i'r Aelod eto, a hoffwn roi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi ar un neu ddau o bethau. Rydym bellach wedi cael gwared ar gwpanau coffi untro, ac rydym yn defnyddio cynwysyddion diodydd alwminiwm yn awr. Mae'r hidlyddion dŵr o gwmpas yr ystâd yn lleihau'r defnydd o boteli dŵr—poteli plastig. Mae prydau poeth ac oer mewn cynwysyddion y gellir eu compostio bellach. Mae nifer helaeth o arwyddion ailgylchu deunyddiau ar draws yr ystâd. Cafodd gwellt plastig sylw y tro diwethaf hefyd—y defnydd o wellt plastig—ac er nad ydynt wedi cael eu defnyddio'n aml iawn, roeddent yn cael eu defnyddio, ac rydym bellach wedi newid i ddefnyddio gwellt papur, felly hoffwn roi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi ar hynny. O ran dod o hyd i ddewis amgen yn lle cwpanau plastig ar gyfer y ffynhonnau dŵr—rydym yn chwilio am ddewis amgen ar gyfer y rheini, a byddaf yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi ar sut rydym yn bwrw ymlaen â hynny cyn bo hir. Rydym wedi cyflawni ein hymrwymiad i sicrhau nad oes unrhyw wastraff yn mynd i safleoedd tirlenwi. Felly, dyna'r wybodaeth ddiweddaraf sydd gennyf i chi.
I welcome the steps that have been taken so far, and there's some encouraging news on the reduction of single-use plastic in the Assembly. I wanted to ask what further steps can be done as a major purchaser in Cardiff and south Wales, and as a leader in this. Is the Commission talking to its suppliers? Because as well as the single-use plastic that we use, it's the supply chain that provides the food and everything that we use in this place that also has some plastic all tied up in it. Everyone is seeking to reduce this and over a period of time perhaps completely eliminate it. Are you able to update us on how you're using your purchasing power to influence suppliers as well?
Rwy'n croesawu'r camau a gymerwyd hyd yn hyn, ac mae yna rywfaint o newyddion calonogol mewn perthynas â'r ymdrechion i leihau'r defnydd o blastig untro yn y Cynulliad. Roeddwn eisiau gofyn pa gamau pellach y gellir eu cymryd fel prynwr mawr yng Nghaerdydd a de Cymru, ac fel arweinydd yn hyn o beth. A yw'r Comisiwn yn siarad â'i gyflenwyr? Oherwydd, yn ogystal â'r plastig untro rydym yn ei ddefnyddio, y gadwyn gyflenwi sy'n darparu'r bwyd a phopeth arall a ddefnyddiwn yn y lle hwn sydd hefyd yn cynnwys rhywfaint o blastig. Mae pawb yn ceisio lleihau hyn, ac o bosibl, yn ceisio ei ddileu'n llwyr dros gyfnod o amser. A allwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynglŷn â sut rydych yn defnyddio eich pŵer prynu i ddylanwadu ar gyflenwyr yn ogystal?
Well, obviously, Simon, we still have some stock that we have to use. It wouldn't be practical to just throw stock away, so we are reducing our stock at the moment, and we are always looking at alternative suppliers who produce exactly what we want to decrease our carbon footprint here, and to decrease the amount of plastics that we use. So, I will update you on that question, and I can assure you that we are looking at all suppliers to look at the best possible way of dealing with the question that you've just asked.
Wel, yn amlwg, Simon, mae gennym rywfaint o stoc y mae'n rhaid i ni ei ddefnyddio. Ni fyddai'n ymarferol i daflu stoc, felly rydym yn lleihau ein stoc ar hyn o bryd, ac rydym bob amser yn edrych ar gyflenwyr amgen sy'n cynhyrchu'n union beth rydym ei eisiau i leihau ein hôl troed carbon yma, ac i leihau'r plastig rydym yn ei ddefnyddio. Felly, byddaf yn rhoi'r newyddion diweddaraf i chi mewn perthynas â'r cwestiwn hwnnw, a gallaf eich sicrhau ein bod yn edrych ar yr holl gyflenwyr i edrych ar y ffordd orau o ateb y cwestiwn rydych newydd ei ofyn.
Thank you. Question 2 is to be answered by the Llywydd. Mandy Jones.
Diolch. Bydd cwestiwn 2 yn cael ei ateb gan y Llywydd. Mandy Jones.
2. A wnaiff y Comisiynydd ddatganiad am y ffyrdd y mae Cynulliad i cyfathrebu â'r cyhoedd yng Nghymru? OAQ51973
2. Will the Commissioner make a statement on the methods of communication employed by the Assembly to reach out to the Welsh public? OAQ51973
Mae'r Cynulliad yn ymgysylltu â phobl Cymru mewn nifer o wahanol ffyrdd. Rydym yn ymgysylltu â phobl ar-lein, yn cyfathrebu ar brint ac yn cwrdd â hwy mewn digwyddiadau a gweithdai i'w hannog i gymryd rhan yng ngwaith y Cynulliad. Llynedd, siaradom â bron i 50,000 o bobl mewn ysgolion, colegau, grwpiau ieuenctid, grwpiau cymunedol ac mewn digwyddiadau ledled y wlad.
The Commission engages with the people of Wales in many different ways. We talk to people online, communicate via print and meet with them at events and workshops to inspire and encourage them to participate in Assembly work. Last year, we talked to around 50,000 people in schools, colleges, youth groups, community groups and events around the country.
Thank you for that answer. With all due respect to the other Members who have tabled questions today, the type of questions we ask of the Commission are quite limited and, it seems to me, very inwardly focused about internal Commission matters, which will, no doubt, leave many members of the public cold. I note the consultation on creating a Parliament for Wales has recently closed, and that only four public meetings were held across the country. Lots of people would not have even been aware of these meetings, and of those who were, many—those working, caring or looking after children—would not have been able to make those sessions. I know there were other ways of attempting to collect opinions, but they do feel like the same old to me. Considering the advancement of technology, consultation and information-gathering methods, is the Commission going to seek to push boundaries in terms of its engagement methods and how does it evaluate its current methods? How do we know it's working?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Gyda phob dyledus barch i'r Aelodau eraill sydd wedi cyflwyno cwestiynau heddiw, mae'r math o gwestiynau rydym yn eu gofyn i'r Comisiwn yn eithaf cyfyngedig ac mae'n ymddangos i mi eu bod yn canolbwyntio ar faterion mewnol y Comisiwn i raddau helaeth, ac nid oes amheuaeth mai croeso oer a gaiff hynny gan lawer o aelodau'r cyhoedd. Nodaf fod yr ymgynghoriad ar greu Senedd i Gymru wedi dod i ben yn ddiweddar, ac mai pedwar cyfarfod cyhoeddus yn unig a gynhaliwyd ledled y wlad. Ni fyddai llawer o bobl wedi bod yn ymwybodol o'r cyfarfodydd hyn hyd yn oed, ac o'r rheini a oedd yn ymwybodol ohonynt, ni fyddai llawer—y rhai sy'n gweithio, yn gofalu neu'n edrych ar ôl plant—wedi gallu mynychu'r sesiynau hynny. Gwn fod ffyrdd eraill o geisio casglu barn, ond maent yn teimlo fel yr un hen bethau i mi. O ystyried datblygiadau mewn technoleg, ymgynghori a dulliau casglu gwybodaeth, a yw'r Comisiwn yn bwriadu ceisio gwthio ffiniau o ran ei ddulliau ymgysylltu a sut y mae'n gwerthuso ei ddulliau cyfredol? Sut y gwyddom eu bod yn gweithio?
Please don't feel limited at all in asking questions of me, Mandy Jones. I welcome the question you've asked. We held four public meetings to discuss the electoral reform consultation throughout Wales. I attended all of the meetings, and they were reasonably well attended, especially the last one I attended, which was in Wrexham in your region, and it was a lively Friday night in Wrexham. I enjoyed myself immensely and learnt a lot from the people of that area about their view on electoral reform and all other interesting matters as well.
But you raise very important points about the need to be innovative at all times in how we do our consultation. We're not able to hold meetings in every single village hall in Wales to discuss any matter—neither us as a Commission nor the Welsh Government nor anybody—but we need to continually think and question ourselves, as you've raised this question today, on how we do our communicating with the people of Wales and allow them to express their views to us more directly, more vigorously and in every part of Wales. That's a challenge to me and a challenge to all of us, as elected Members, here representing communities throughout Wales, and it's where we want to improve all the time.
Peidiwch â theimlo'n gyfyngedig o gwbl wrth ofyn cwestiynau i mi, Mandy Jones. Rwy'n croesawu'r cwestiwn rydych wedi'i ofyn. Cynhaliwyd pedwar cyfarfod cyhoeddus i drafod yr ymgynghoriad ar ddiwygio etholiadol ledled Cymru. Mynychais bob un o'r cyfarfodydd a fynychwyd gan nifer weddol o bobl, yn enwedig y cyfarfod diwethaf a fynychais, yn Wrecsam yn eich rhanbarth chi, ac roedd yn nos Wener fywiog yn Wrecsam. Mwynheais fy hun yn fawr iawn a dysgais lawer gan bobl yr ardal honno am eu barn ar ddiwygio etholiadol a nifer o faterion diddorol eraill yn ogystal.
Ond rydych yn nodi pwyntiau pwysig iawn ynglŷn â'r angen bob amser i fod yn arloesol yn y ffordd rydym yn cyflawni ein gwaith ymgynghori. Nid ydym yn gallu cynnal cyfarfodydd ym mhob neuadd bentref yng Nghymru i drafod unrhyw fater—ni fel Comisiwn neu Lywodraeth Cymru neu unrhyw un—ond mae angen i ni feddwl a chwestiynu ein hunain drwy'r amser, fel rydych chi wedi'i wneud yn y cwestiwn hwn heddiw, mewn perthynas â sut rydym yn cyfathrebu â phobl Cymru ac yn caniatáu iddynt fynegi eu barn wrthym yn fwy uniongyrchol, yn fwy egnïol, a hynny ym mhob rhan o Gymru. Mae honno'n her i mi ac yn her i bob un ohonom, fel aelodau etholedig, sydd yma'n cynrychioli cymunedau ledled Cymru, ac rydym eisiau gwella hynny drwy'r amser.
Diolch. The next two questions will be answered by Commissioner Caroline Jones. Question 3—Simon Thomas.
Diolch. Bydd y ddau gwestiwn nesaf yn cael eu hateb gan y Comisiynydd Caroline Jones. Cwestiwn 3—Simon Thomas.
3. Pa waith y mae’r Comisiwn yn ei wneud i leihau allyriadau carbon? OAQ51979
3. What work is the Commission undertaking to reduce carbon emissions? OAQ51979
Diolch, Simon. Mae'r Comisiwn yn falch o fanteisio ar y cyfle hwn i gyhoeddi ein bod wedi ennill ardystiad yn ddiweddar i'r safon ryngwladol ar gyfer rheoli amgylcheddol, ISO 14001. Fel rhan o'r system amgylcheddol hon, mae gennym darged lleihau carbon hirdymor o ostyngiad o 30 y cant yn ein hôl troed ynni erbyn 2021. Mae hyn yn adeiladu ar darged blaenorol oedd gennym am ostyngiad o 40 y cant yn ein hôl troed carbon erbyn 2015. Rydym yn gwneud cynnydd da gyda'r targed newydd hwn drwy ystod o gamau gweithredu, ac rydym wedi cyflawni gostyngiad o 23 y cant hyd yn hyn, fel rhan o'n KPI. Mae camau diweddar i gefnogi cynaliadwyedd yn cynnwys gosod pwyntiau gwefru cerbydau trydan ar yr ystâd.
Thank you, Simon. The Commission is pleased to take this opportunity to announce that we have recently achieved certification to the international standard for environmental management, ISO 14001. As part of this environmental system, we have a long-term carbon reduction target of a 30 per cent reduction in our energy footprint by 2021. This builds on a previous target that we had for a 40 per cent reduction in our carbon footprint by 2015. We are making good progress with this newer target through a range of actions, and we have achieved a 23 per cent reduction so far as part of our KPIs. Recent actions to support sustainability include the installation of electric vehicle charging points on the estate.
A gaf i ddiolch i'r Comisiynydd am ateb, ac am ateb yn Gymraeg? Nid y jargon gorau a'r iaith orau mewn unrhyw iaith yw iaith amgylcheddol, rwy'n derbyn hynny, ac rwy'n ddiolchgar iawn i chi am hynny.
A gaf i longyfarch y Comisiwn ar ddau beth, yn gyntaf oll am ennill yr ISO ac am y safon amgylcheddol yna ac, yn ail, am y newyddion bod pwyntiau gwefru ceir trydan bellach wedi eu gosod? Rwy'n edrych ymlaen at edrych arnyn nhw fy hun, ac i fanteisio arnyn nhw.
Y cwestiwn ehangach roeddwn am ei ofyn heddiw oedd ynglŷn â sut mae'r Cynulliad yn annog teithio i'r Cynulliad mewn ffordd fwy cynaliadwy. Rwy'n sylwi wrth ymweld â phrif ddinasoedd eraill sydd â seneddau ynddyn nhw fod llwybrau cerdded neu seiclo i'r senedd wedi eu marcio gyda'r amseroedd arnyn nhw—'20 munud o gerdded i'r senedd hwn a'r llall'. Os ydych chi yng nghanol Caerdydd fyddech chi ddim yn gweld unrhyw arwydd yn dweud, 'Ffordd hyn lawr i gerdded at Senedd Cymru'. Ac rwy'n gofyn a fydd y Comisiwn efallai yn siarad â Chyngor Dinas Caerdydd, sydd yn cynllunio llwybrau diogel a hefyd llwybrau cynaliadwy o gerdded a seiclo, i wneud yn siŵr bod y ddinas yn gwneud llawer mwy o hysbysebu y ffyrdd amgen o deithio i fan hyn i'r Senedd ac, wrth gwrs, i Fae Caerdydd yn ogystal.
May I thank the Commissioner for her response and for responding in Welsh? Environmental jargon isn’t great in any language, I accept that, but I’m extremely grateful to you for it.
May I congratulate the Commission on two things, first of all, for gaining the ISO, that environmental standard, and secondly on the news that electric vehicle charging points have now been installed? I look forward to seeing them myself and to taking advantage of them.
The broader question that I wanted to ask today was on how the Assembly encourages more sustainable travel to the Assembly. I notice when visiting other capitals that have parliaments that there are walking or cycling routes to the parliament that have been marked out, '20 minutes' walk to such and such a parliament'. If you’re at the centre of Cardiff, you wouldn’t see any sign saying, 'Well, this way to walk to the Welsh Parliament'. I would ask whether the Commission would perhaps speak to the City of Cardiff Council, which plans safe and sustainable walking and cycling routes, to ensure that the city does much more to advertise the alternative ways of travelling to this Parliament and to Cardiff Bay too.
Diolch, Simon, and you raise an extremely valid point there about contacting other areas, such as the council, to explain that we are attempting to reduce our carbon footprint, and that we'd like to look at the different ways through active travel, and so on, of coming to and from the Senedd, and we wish to encourage alternative ways for Members, Members' families and any visitors to the Senedd to come here by other means of travel, or alternative means. So, I will certainly look into that for you and give you an update on that.
We do produce an annual environmental report and it's published on the website, so I wonder if you are taking advantage of looking at that, and our environmental system is checked annually. We have long-term carbon targets and have action plans in place where we will hope to achieve this. So, I will look into your question further and I will come back to you with an answer. Diolch yn fawr.
Diolch, Simon, ac rydych yn nodi pwynt dilys iawn am gysylltu â meysydd eraill, megis y cyngor, i egluro ein bod yn ceisio lleihau ein hôl troed carbon, ac yr hoffem edrych ar y gwahanol ffyrdd drwy deithio llesol, ac ati, o ddod i'r Senedd a mynd oddi yma, a hoffem annog ffyrdd amgen i Aelodau, teuluoedd yr Aelodau ac ymwelwyr â'r Senedd i ddod yma drwy ddulliau eraill o deithio, neu ffyrdd amgen. Felly, byddaf yn sicr yn edrych ar hynny ac yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am hynny i chi.
Rydym yn cynhyrchu adroddiad amgylcheddol blynyddol ac fe'i cyhoeddir ar y wefan, felly tybed a ydych chi'n manteisio ar hynny, ac mae ein system amgylcheddol yn cael ei gwirio'n flynyddol. Mae gennym dargedau carbon hirdymor a chynlluniau gweithredu ar waith lle'r ydym yn gobeithio cyflawni hyn. Felly, byddaf yn ystyried eich cwestiwn ymhellach a dof yn ôl atoch gydag ateb. Diolch yn fawr.
4. A wnaiff y Comisiynydd ddatganiad am y trefniadau ar gyfer rheoli asbestos ar ystâd y Cynulliad? OAQ52003
4. Will the Commissioner make a statement on the arrangements for asbestos management on the Assembly estate? OAQ52003
Hold on a second. Thank you for your question. The Assembly Commission fully complies with the regulations for the management and control of asbestos, and holds an asbestos register for all buildings within its estate. Detailed asbestos surveys and inspections were undertaken in 2002 and 2014, and the asbestos register confirms that no asbestos materials are present within the estate. The register is reviewed annually and consulted in advance of the commencement of relevant works or projects.
Un eiliad. Diolch ichi am eich cwestiwn. Mae Comisiwn y Cynulliad yn cydymffurfio'n llawn â'r rheoliadau ar gyfer rheoli asbestos, ac mae'n cadw cofrestr asbestos ar gyfer pob adeilad ar ei ystâd. Cynhaliwyd arolygon ac adolygiadau asbestos manwl yn 2002 a 2014, ac mae'r cofrestr asbestos yn cadarnhau nad oes deunydd asbestos yn bresennol ar yr ystâd. Adolygir y gofrestr yn flynyddol a chyfeirir ati cyn cychwyn ar waith neu brosiectau perthnasol.
Okay, thank you for that answer, because obviously you are aware that there are some 3,000 different asbestos-containing materials—so-called ACMs—in use across the country, and I chair the cross-party group on asbestos, primarily looking at asbestos in schools and other public buildings. So, I thought it was incumbent on me to make sure that we're doing what we should be doing on our own estate if we're looking at this in other areas. So, I'm pleased to hear what you say about the register; we need to be managing that risk properly. That risk does require that detailed procedures to ensure safe working practices are set out in asbestos management plans, and I'm not sure if that's what you were talking about, but perhaps if that is, you could just confirm that that is the case, and that we do have those management plans in place.
Iawn, diolch ichi am yr ateb hwnnw, oherwydd mae'n amlwg eich bod yn ymwybodol fod yna 3,000 o wahanol ddeunyddiau sy'n cynnwys asbestos ar draws y wlad, ac rwy'n cadeirio'r grŵp trawsbleidiol ar asbestos, sy'n edrych yn bennaf ar asbestos mewn ysgolion ac adeiladau cyhoeddus eraill. Felly, roeddwn o'r farn ei bod hi'n ddyletswydd arnaf i wneud yn siŵr ein bod yn gwneud yr hyn y dylid ei wneud ar ein hystâd ein hunain os ydym yn edrych ar hyn mewn mannau eraill. Felly, rwy'n falch o glywed yr hyn a ddywedwch am y gofrestr; mae angen inni reoli'r risg yn briodol. Mae'r risg yn galw am weithdrefnau manwl i sicrhau bod arferion gweithio diogel yn cael eu gosod mewn cynlluniau rheoli asbestos, ac nid wyf yn siŵr mai am hynny roeddech chi'n sôn, ond os mai dyna ydyw, a allech gadarnhau hynny, a bod gennym gynlluniau rheoli o'r fath ar waith.
I'd just like to say to Dawn that the asbestos register is reviewed annually as part of statutory compliance and procedures, so I think that does answer your question there. The detailed inspections and surveys that are carried out, the latest in 2014, there are no asbestos-containing materials that have been identified in either Tŷ Hywel or in the Senedd, or with any construction materials as well. Thank you.
Hoffwn ddweud wrth Dawn fod y gofrestr asbestos yn cael ei hadolygu'n flynyddol fel rhan o gydymffurfiaeth a gweithdrefnau statudol, felly credaf fod hynny'n ateb eich cwestiwn. Yn ôl yr adolygiadau a'r arolygon manwl a gynhelir, y diweddaraf yn 2014, ni chanfuwyd unrhyw ddeunyddiau sy'n cynnwys asbestos naill ai yn Nhŷ Hywel nac yn y Senedd, nac mewn unrhyw ddeunyddiau adeiladu chwaith. Diolch.
Thank you very much.
Diolch yn fawr iawn.
Item 5 on the agenda is topical questions. We have a topical question from Neil McEvoy.
Eitem 5 ar yr agenda yw'r cwestiynau amserol. Mae gennym gwestiwn amserol gan Neil McEvoy.
1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am rôl Llywodraeth Cymru yn y cynnig arfaethedig i ailenwi’r ail bont Hafren yn bont Tywysog Cymru? 159
1. Will the Cabinet Secretary make a statement on the Welsh Government's role in the proposed renaming of the second Severn crossing to the Prince of Wales bridge? 159
Yes. The second Severn bridge is a UK Government asset. The UK Government wrote to inform the First Minister of the name change in September 2017, and the First Minister did not object to the proposal.
Gwnaf. Ased Llywodraeth y DU yw'r ail bont Hafren. Ysgrifennodd Llywodraeth y DU i hysbysu'r Prif Weinidog ynglŷn â newid yr enw ym mis Medi 2017, ac nid oedd y Prif Weinidog yn gwrthwynebu'r cynnig.
Thank you. Cabinet Secretary, almost 40,000 people have signed a petition against renaming the second Severn crossing the Prince of Wales bridge. The people of Wales were very disappointed, to say the least, in not being consulted, but it turns out, as you've confirmed, that your Government was consulted, but you raised no objections. And this isn't an isolated incident, because just some months ago we had the debacle of the so-called 'iron ring' and a celebration of conquest, which so many people found insulting. I thought the idea of a National Assembly for Wales was to build a modern democracy, so why did you think it was a good idea to let Alun Cairns rename the bridge 'the Prince of Wales bridge'? Why did your Government not object, and inform the Secretary of State that we would like the main gateway to our country to be named after somebody from Wales, who has really achieved something for our country? We have so many talented people in Wales, past and present, so why are they not good enough to have the bridge named after them?
Diolch. Ysgrifennydd Cabinet, mae bron 40,000 o bobl wedi llofnodi deiseb yn erbyn ailenwi'r ail bont Hafren yn bont Tywysog Cymru. Roedd pobl Cymru yn siomedig iawn, i ddweud y lleiaf, nad ymgynghorwyd â hwy, ond mae'n ymddangos, fel rydych wedi cadarnhau, eu bod wedi ymgynghori â'ch Llywodraeth, ond nad oedd gennych unrhyw wrthwynebiad. Ac nid yw hwn yn ddigwyddiad unigryw, oherwydd rai misoedd yn ôl yn unig cawsom ffiasgo'r 'fodrwy haearn' fel y'i gelwid a dathlu'r goncwest, y teimlai cynifer o bobl ei fod yn sarhaus. Roeddwn i'n meddwl mai'r syniad wrth wraidd cael Cynulliad Cenedlaethol i Gymru oedd adeiladu democratiaeth fodern, felly pam y credech ei bod yn syniad da gadael i Alun Cairns ailenwi'r bont yn 'bont Tywysog Cymru'? Pam na wnaeth eich Llywodraeth wrthwynebu, a hysbysu'r Ysgrifennydd Gwladol y byddem yn hoffi i'r brif fynedfa i'n gwlad gael ei henwi ar ôl rhywun o Gymru, sydd wedi cyflawni rhywbeth dros ein gwlad mewn gwirionedd? Mae gennym gynifer o bobl dalentog yn Nghymru, yn y gorffennol a'r presennol, felly pam nad ydynt yn ddigon da i gael y bont wedi'i henwi ar eu hôl?
Well, there are many talented and able people from our past that this Government has recognised, by naming, for example, health boards after them, other pieces of infrastructure, but it's worth just reiterating the point that this is a bridge owned by another Government, half of which is in another country, and I'm more concerned with the removal of the tolls over that bridge to ease traffic flow rather than with the naming of the actual bridge. And although I believe that the bridge has been named in honour of, and in recognition of the current Prince of Wales, His Royal Highness Prince Charles, I see no reason why it can't be celebrated as a memorial to all princes of Wales in the past too.
Wel, mae'r Llywodraeth hon wedi cydnabod llawer o bobl ddawnus a galluog o'n gorffennol drwy enwi, er enghraifft, byrddau iechyd a darnau eraill o seilwaith ar eu holau, ond mae'n werth ailadrodd y pwynt fod hon yn bont sy'n eiddo i Lywodraeth arall, ac mae ei hanner mewn gwlad arall, ac rwy'n poeni mwy am ddiddymu'r tollau dros y bont i leddfu llif y traffig nag am enwi'r bont ei hun. Ac er y credaf fod y bont wedi cael ei henwi i anrhydeddu a chydnabod y Tywysog Cymru presennol, ei Uchelder Brenhinol y Tywysog Charles, ni welaf unrhyw reswm pam na ellir ei dathlu fel cofeb i holl dywysogion Cymru yn y gorffennol hefyd.
It does seem to me, I think, to be a fitting tribute to mark this important, special relationship that the Prince of Wales has with our nation by renaming the bridge on this occasion of his seventieth birthday, and to mark the fiftieth anniversary of the Queen appointing him as the Prince of Wales. It is my view that this is something that the vast majority of the Welsh public welcome.
Would you agree with me, Cabinet Secretary, that it's far more important to the Welsh people that we ensure that the Severn crossings continue to be a symbol of Wales's strong economic contribution to the United Kingdom, and that we should be championing the abolition of the tolls on the Severn bridge, which, of course, will be a huge boost to the Welsh economy, rather than focusing on the relatively minor issue of renaming the bridge?
Mae'n ymddangos i mi, rwy'n credu, ei bod yn deyrnged briodol i nodi'r berthynas bwysig ac arbennig sydd gan Dywysog Cymru â'n cenedl drwy ailenwi'r bont ar achlysur ei ben-blwydd yn ddeg a thrigain, ac i nodi hanner can mlynedd ers i'r Frenhines ei wneud yn Dywysog Cymru. Yn fy marn i, mae hyn yn rhywbeth y mae mwyafrif llethol y cyhoedd yng Nghymru yn ei groesawu.
A fyddech yn cytuno â mi, Ysgrifennydd Cabinet, ei bod yn llawer pwysicach i bobl Cymru ein bod yn sicrhau bod pontydd yr Hafren yn parhau i fod yn symbol o gyfraniad economaidd cryf Cymru i'r Deyrnas Unedig, ac y dylem fod yn hyrwyddo diddymu'r tollau ar bont Hafren, a fydd, wrth gwrs, yn hwb enfawr i economi Cymru, yn hytrach na chanolbwyntio ar fater cymharol ddibwys ailenwi'r bont?
Well, I would indeed. I think the removal of the tolls on the Severn bridge will send a very clear message that Wales is open for business, and it's essential, as we exit the EU, that we take every opportunity to promote Wales globally, and it's a fact that few other figures are better known around the world than His Royal Highness the Prince of Wales, and so I think we should not just recognise the invaluable work that he has done, and many other members of the royal family—and I say this not as a monarchist, but as a republican—and that we continue to do all we can to promote Wales globally.
Wel, buaswn yn wir. Credaf y bydd cael gwared ar y tollau ar bont Hafren yn anfon neges glir fod Cymru ar agor ar gyfer busnes, ac wrth inni adael yr UE, mae'n hanfodol ein bod yn achub ar bob cyfle i hyrwyddo Cymru yn fyd-eang, ac mae'n ffaith mai ychydig iawn o ffigurau eraill sy'n fwy adnabyddus o gwmpas y byd na'i Uchelder Brenhinol Tywysog Cymru, ac felly credaf y dylem nid yn unig gydnabod y gwaith gwerthfawr y mae wedi'i wneud, a llawer o aelodau eraill o'r teulu brenhinol—ac nid wyf yn dweud hyn fel breniniaethwr, ond fel gweriniaethwr—a'n bod yn parhau i wneud popeth a allwn i hyrwyddo Cymru'n fyd-eang.
Can I ask the Cabinet Secretary the wider point about how this Assembly, Welsh Government and Secretary of State for Wales work together, or not, and how we, as an Assembly, can scrutinise the performance of the Secretary of State? Now, I don't want to go back to the old days of an annual appearance by the viceroy here, but we have so many issues where we needed dedicated, high-level support from a dynamic Secretary of State for Wales: like having a tidal lagoon in Swansea bay, like having electrification of the south Wales main railway line, like not having a superprison in Baglan. So many issues where really dedicated, high-level support from a Secretary of State for Wales could actually have made a difference. Instead, we have a pointless renaming exercise of a road bridge that will do nothing to help Wales's economic position and simply reinforces the view that little old Wales should listen to his masters in London.
Is the Secretary of State Wales's man in Westminster or Westminster's man in Wales? I mean, where will it all end? So many road bridges in Wales have no name; so many royals remain unconnected to any such structures. Although, there have been valiant attempts over the years to rub our noses in it as a conquered nation by anointing several hospitals with royal names.
So, is this it? Or can the First Minister, or anybody else, use their influence to better influence the behaviour of the Secretary of State to gain the decisions that we really want to see happening here in Wales, such as the tidal lagoon in Swansea bay? Diolch yn fawr.
A gaf fi ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet am y pwynt ehangach ynglŷn â sut y mae'r Cynulliad hwn, Llywodraeth Cymru ac Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn gweithio gyda'i gilydd, neu beidio, a sut y gallwn ni fel Cynulliad graffu ar berfformiad yr Ysgrifennydd Gwladol? Nawr, nid wyf am ddychwelyd at yr hen ddyddiau o gael ymddangosiad blynyddol gan y rhaglaw yma, ond mae gennym gynifer o faterion lle rydym wedi bod angen cymorth pwrpasol, lefel uchel gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru deinamig: fel cael morlyn llanw ym Mae Abertawe, fel trydaneiddio prif linell reilffordd De Cymru, fel cael carchar mawr ym Maglan. Cymaint o faterion lle y gallai cefnogaeth ymroddedig, lefel uchel gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru fod wedi gwneud gwahaniaeth mewn gwirionedd. Yn lle hynny, cawn ailenwi dibwrpas pont ffordd na fydd yn gwneud dim i helpu sefyllfa economaidd Cymru a gwneud dim ond atgyfnerthu'r farn y dylai Cymru fach wrando ar ei meistri yn Llundain.
Ai dyn Cymru yn San Steffan yw'r Ysgrifennydd Gwladol neu ddyn San Steffan yng Nghymru? Hynny yw, lle mae diwedd hyn? Mae cymaint o bontydd ffyrdd yng Nghymru heb enw; mae cynifer o aelodau o'r teulu brenhinol yn parhau i fod heb gysylltiad ag unrhyw strwythurau o'r fath. Er hynny, cafwyd ymdrechion glew dros y blynyddoedd i rwbio ein trwynau ynddo fel cenedl a orchfygwyd drwy eneinio sawl ysbyty ag enwau brenhinol.
Felly, ai dyna ni? Neu a all y Prif Weinidog, neu unrhyw un arall, ddefnyddio eu dylanwad i ddylanwadu mwy ar ymddygiad yr Ysgrifennydd Gwladol er mwyn sicrhau'r penderfyniadau rydym o ddifrif am eu gweld yn digwydd yma yng Nghymru, fel y morlyn llanw ym Mae Abertawe? Diolch yn fawr.
We are no longer—. My colleague and my friend, Dafydd Elis-Thomas, is absolutely right, we are no longer conquered; we are a proud nation, we are a confident nation, and we should have confidence in our identity as well. In having confidence, we're able to reach out globally, we're able to be tolerant, we're able to be open to people, and we are able to recognise, as a confident nation, the contribution that people such as His Royal Highness the Prince of Wales make to our well-being and our prosperity.
The Member's right, there are a huge number of bridges that have not yet been named, and it was interesting that, in the mid 1990s, there was a massive public campaign, a huge public campaign, with tens of thousands of people pushing for what's called the new Flintshire bridge to be named the Lady Diana bridge. That never happened, but that does serve to demonstrate that, whilst there may have been 30,000 people who signed the particular petition that's been referenced today, more than 3 million people have not signed that petition. Indeed, many tens of thousands of people were pushing for a bridge in the north of the country to be named after a member of the royal family in the 1990s.
Nid ydym bellach—. Mae fy nghyd-Aelod a'm cyfaill, Dafydd Elis-Thomas, yn llygad ei le, nid ydym wedi ein goresgyn mwyach; rydym yn genedl falch, rydym yn genedl hyderus, a dylai fod gennym hyder yn ein hunaniaeth yn ogystal. Drwy gael hyder, gallwn estyn allan yn fyd-eang, gallwn fod yn oddefgar, gallwn fod yn agored i bobl, a gallwn gydnabod, fel cenedl hyderus, y cyfraniad a wna pobl megis ei Uchelder Brenhinol Tywysog Cymru i'n lles a'n ffyniant.
Mae'r Aelod yn iawn, ceir nifer enfawr o bontydd sydd heb eu henwi eto, ac roedd hi'n ddiddorol fod yna ymgyrch gyhoeddus enfawr ynghanol y 1990au, ymgyrch gyhoeddus enfawr, gyda degau o filoedd o bobl yn gwthio am enwi'r bont newydd yn Sir y Fflint yn bont y Foneddiges Diana. Ni ddigwyddodd hynny, ond mae'n dangos, er efallai fod 30,000 o bobl wedi llofnodi'r ddeiseb a nodwyd heddiw, fod dros 3 miliwn o bobl heb lofnodi'r ddeiseb. Yn wir, roedd llawer o ddegau o filoedd o bobl yn gwthio am enwi pont yng ngogledd y wlad ar ôl aelod o'r teulu brenhinol yn y 1990au.
Whilst I have no objection whatsoever to naming the bridge after the Prince of Wales, whose Welsh connections are well known—he and I lived together once in a loose way, as residents of Pantycelyn hall at Aberystwyth, as students back in 1969—I do agree with Russell George that we do need to advertise Wales's part in the United Kingdom presided over by an ancient monarchy.
But we do have a second bridge, of course, to name across the Severn, and would it not be a good idea, therefore, to recognise the other tradition, sitting on my left here in this Assembly? Perhaps that could be named after Owain Glyndŵr or Llywelyn Ein Llyw Olaf.
Er nad oes gennyf unrhyw wrthwynebiad o gwbl i enwi'r bont ar ôl Tywysog Cymru, sydd â chysylltiadau Cymreig hysbys—bu ef a minnau yn cydfyw unwaith mewn rhyw ffordd fel preswylwyr yn Neuadd Pantycelyn yn Aberystwyth pan oeddem yn fyfyrwyr yn ôl yn 1969—rwy'n cytuno gyda Russell George fod angen inni hysbysebu rhan Cymru yn y Deyrnas Unedig yn cael ein rheoli gan frenhiniaeth hynafol.
Ond mae gennym ail bont, wrth gwrs, i'w henwi ar draws afon Hafren, ac oni fyddai'n syniad da, felly, inni gydnabod y traddodiad arall, sy'n eistedd ar fy ochr chwith yma yn y Cynulliad hwn? Efallai y gellid enwi honno ar ôl Owain Glyndŵr neu Lywelyn Ein Llyw Olaf.
It could well be, and again, there are many, many bridges around Wales that are still unnamed. In terms of giving places, communities, a sense of identity, and enhancing the quality of a place, I see no reason why more bridges couldn't be named after individuals who have made a huge contribution to our past and, indeed, our present. I'd welcome the naming of our bridges after individuals from Wales, and, indeed, individuals from overseas.
There are a huge number of people who are either foreign born or who currently reside overseas, or who have resided overseas, who've made a major contribution to Wales. I see no reason why we couldn't name more assets in honour of them.
Gallai hynny fod, ac unwaith eto, mae llawer iawn o bontydd o amgylch Cymru yn dal heb eu henwi. O ran rhoi ymdeimlad o hunaniaeth i leoedd, cymunedau, a gwella ansawdd lle, ni welaf unrhyw reswm pam na ellid enwi rhagor o bontydd ar ôl unigolion sydd wedi gwneud cyfraniad enfawr i'n gorffennol, ac yn wir, i'n presennol. Buaswn yn croesawu enwi ein pontydd ar ôl unigolion o Gymru, ac yn wir, unigolion o dramor.
Mae yna nifer enfawr o bobl sydd naill ai wedi eu geni dramor neu sy'n byw dramor ar hyn o bryd, neu sydd wedi byw dramor, sydd wedi gwneud cyfraniad mawr i Gymru. Ni welaf unrhyw reswm pam na ellid enwi mwy o asedau i'w hanrhydeddu.
Doesn't the Cabinet Secretary, though, understand the wider context to this? He's a Secretary of State who really sees south-east Wales as a suburb of Bristol, who wants to—along with his friend and colleague—recategorise Wales as a principality. It's part of a deliberate attempt to reintegrate Wales into some kind of nostalgic notion of a Britain that probably never existed; it's a recolonisation effort. That's why it's touched a nerve because it doesn't actually resonate with Wales as it is today, let alone the Wales that we want to build in the future. I could see that there are only 15 street parties going to be across Wales with the royal wedding. There were 15 street parties in my own village 40 years ago. Wales has moved on, and the naming of things—. Symbols are important because they say something about the nation that we are, and this is why this has jarred with the people. Can I ask the Welsh Government—you are there to represent the Welsh people—will you not ask the UK Government to think again?
Fodd bynnag, onid yw Ysgrifennydd y Cabinet yn deall cyd-destun ehangach hyn? Mae'n Ysgrifennydd Gwladol sydd mewn gwirionedd yn gweld de-ddwyrain Cymru fel maestref i Fryste, sydd eisiau—ynghyd â'i gyfaill a'i gydweithiwr—ailgategoreiddio Cymru fel tywysogaeth. Mae'n rhan o ymgais fwriadol i ailintegreiddio Cymru mewn rhyw fath o gysyniad hiraethus o Brydain nad yw erioed wedi bodoli yn ôl pob tebyg; ymdrech i ailgoloneiddio yw hi. Dyna pam y mae wedi taro nerf oherwydd nid yw mewn gwirionedd yn cyd-fynd â'r syniad o Gymru fel y mae heddiw, heb sôn am y Gymru rydym am ei hadeiladu yn y dyfodol. Gallwn weld mai 15 parti stryd yn unig a gynhelir ledled Cymru gyda'r briodas frenhinol. Roedd 15 parti stryd yn fy mhentref i 40 mlynedd yn ôl. Mae Cymru wedi symud ymlaen, ac mae enwi pethau—. Mae symbolau'n bwysig oherwydd maent yn dweud rhywbeth am y genedl ydym ni, a dyna pam y mae hyn wedi corddi'r bobl. A gaf fi ofyn i Lywodraeth Cymru—rydych yno i gynrychioli pobl Cymru—oni wnewch chi ofyn i Lywodraeth y DU feddwl eto?
No, we won't ask the UK Government to think again. I think it's absolutely right that the Prince of Wales is recognised, and the naming of the bridge after him, I think, whilst it's in the gift of the UK Government, is something that many, many people in Wales will support. But I would say, also, that there are a huge number of other bridges that we could name in honour of other people. I would urge the Member to reconsider the use of the term 'recolonisation', because I do not see any evidence that that is occurring, and I would also say that my fine friend and colleague is doing a superb job in promoting Wales as a fine destination for tourists and for people to live in.
Na wnaf, ni wnawn ofyn i Lywodraeth y DU feddwl eto. Credaf ei bod hi'n hollol iawn fod Tywysog Cymru yn cael ei gydnabod, a chredaf fod enwi'r bont ar ei ôl, er mai mater i Lywodraeth y Deyrnas Unedig yw hynny, yn rhywbeth y bydd llawer iawn o bobl yng Nghymru yn ei gefnogi. Ond hoffwn ddweud hefyd fod yna nifer enfawr o bontydd eraill y gallem eu henwi i anrhydeddu pobl eraill. Buaswn yn annog yr Aelod i ailystyried y defnydd o'r term 'ailgoloneiddio', oherwydd nid wyf yn gweld unrhyw dystiolaeth fod hynny'n digwydd, a buaswn hefyd yn dweud bod fy ffrind da a'm cyd-Aelod yn gwneud gwaith rhagorol yn hyrwyddo Cymru fel cyrchfan gwych i dwristiaid, ac i bobl fyw ynddo.
Thank you very much, Cabinet Secretary.
Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.
Item 6 on the agenda this afternoon is 90-second statements. Mick Antoniw.
Eitem 6 ar yr agenda y prynhawn yma yw'r datganiadau 90 eiliad. Mick Antoniw.
Thank you, Deputy Presiding Officer. 'Shock result' is perhaps an overused term in sport. In reality, instances of teams overcoming seemingly insurmountable odds are relatively rare. The USSR's Olympic victory over the USA basketball team in 1972 is a controversial example. Leicester City winning the premiership title is a testament to how, in sport, teamwork can make the most unlikely outcomes a reality. So, it is quite amazing that a sporting feat has been achieved by a Welsh team, but very few people seem to know about it.
Last year, a newly formed Welsh cheerleading team went to the USA and beat them in their own backyard at their own game to bring home gold for Wales. Coached by volunteers, comprising young, disabled and non-disabled athletes, and based in Treforest in my constituency, Team Wales ParaCheer are arguably our best-kept sporting secret.
On Saturday, the team fly out to the USA to defend their title, and it was fantastic to have the team visit the Senedd last month to preview their routine, as shown on the screens. You could not wish to meet a more impressive group of young people. They're not just great athletes; they are superb ambassadors for sport and for Wales.
Although ParaCheer has been provisionally listed by the International Olympic Committee as a sport, it does not attract much media attention. That's why the team were so thrilled to be wished 'pob lwc' by sports Minister, Dafydd Elis-Thomas, yesterday. It meant a great deal to the team to be recognised in this way, and I'm sure that, today, we will go a step further and send the team our best wishes from the whole National Assembly for Wales for the coming world championships.
Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd. Mae 'canlyniad syfrdanol' yn derm a orddefnyddiwyd mewn chwaraeon o bosibl. Mewn gwirionedd, mae enghreifftiau o dimau'n goresgyn sefyllfaoedd sy'n ymddangos yn anorchfygol yn gymharol brin. Mae buddugoliaeth Olympaidd yr USSR dros dîm pêl-fasged UDA yn 1972 yn enghraifft ddadleuol. Mae Dinas Caerlŷr yn ennill uwchgynghrair Lloegr yn dyst, mewn chwaraeon, i sut y gall gwaith tîm wneud y canlyniadau mwyaf annhebygol yn realiti. Felly, mae'n eithaf rhyfeddol fod gorchest chwaraeon wedi cael eu chyflawni gan dîm o Gymru, ond ymddengys mai ychydig iawn o bobl sy'n gwybod amdani.
Y llynedd, aeth tîm codi hwyl newydd ei ffurfio o Gymru i'r UDA a'u curo yn eu camp eu hunain ar eu tir eu hunain i ddod â'r fedal aur adref i Gymru. Hyfforddwyd y tîm o Drefforest yn fy etholaeth i, sef tîm Cymru ParaCheer, gan wirfoddolwyr, ac mae'n cynnwys athletwyr ifanc anabl a rhai nad ydynt yn anabl. Dyma o bosibl yw ein trysor chwaraeon mwyaf cudd.
Ddydd Sadwrn, mae'r tîm yn hedfan i'r UDA i amddiffyn eu teitl, ac roedd yn wych croesawu'r tîm i'r Senedd fis diwethaf i roi rhagflas o'u hact, fel y dangosir ar y sgriniau. Ni allech gael grŵp mwy trawiadol o bobl ifanc. Maent yn athletwyr gwych, ac maent hefyd yn llysgenhadon gwych dros chwaraeon a thros Gymru.
Er bod ParaCheer wedi'i restru dros dro gan y Pwyllgor Olympaidd Rhyngwladol fel camp, nid yw'n denu llawer o sylw yn y cyfryngau. Dyna pam roedd y tîm wrth eu bodd yn cael y Gweinidog Chwaraeon, Dafydd Elis-Thomas yn dymuno 'pob lwc' iddynt ddoe. Roedd yn golygu llawer iawn i'r tîm gael eu cydnabod yn y ffordd hon, ac rwy'n siŵr, heddiw, yr awn gam ymhellach ac anfon ein dymuniadau gorau i'r tîm gan y Cynulliad Cenedlaethol cyfan ar gyfer y pencampwriaethau byd sydd i ddod.
Diolch.
Thank you.
The next item on our agenda this afternoon is a debate on the External Affairs and Additional Legislation Committee report: 'How is the Welsh Government preparing for Brexit?' And I call on the Chair of that committee, David Rees, to move the motion.
Yr eitem nesaf ar yr agenda y prynhawn yma yw dadl ynghylch adroddiad y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol: 'Sut y mae Llywodraeth Cymru yn paratoi ar gyfer Brexit?' A galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor hwnnw, David Rees, i wneud y cynnig.
Cynnig NDM6704 David Rees
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol, 'Sut y mae Llywodraeth Cymru yn paratoi ar gyfer Brexit?', a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 5 Chwefror 2018.
Cynnig NDM6704 David Rees
To propose that the National Assembly for Wales:
Notes the report of the External Affairs and Additional Legislation Committee on 'How is the Welsh Government preparing for Brexit?', which was laid in the Table Office on 5 February 2018.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae'n bleser gennyf agor y ddadl heddiw ar adroddiad y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ar sut y mae Llywodraeth Cymru yn paratoi ar gyfer Brexit, a hefyd i wneud y cynnig a gyflwynwyd yn fy enw i.
Dirprwy Lywydd, fis diwethaf, nodwyd un flwyddyn hyd nes y bydd y Deyrnas Unedig yn gadael yr Undeb Ewropeaidd yn ffurfiol, ar ôl i'r Prif Weinidog rhoi erthygl 50 o gytundeb Lisbon mewn grym. Yn ystod cam cyntaf y drafodaethau rhwng y Deyrnas Unedig a'r Undeb Ewropeaidd, cytunwyd bod cynnydd digonol wedi'i wneud ar ddwy agwedd allweddol ar ymadawiad y DU, a bod llawer i'w drafod o hyd. Mae llawer o gwestiynau am sut y mae Cymru am baratoi ar gyfer Brexit wedi dod yn gliriach.
Thank you, Deputy Presiding Officer. It’s a pleasure to open this debate on the report of the External Affairs and Additional Legislation Committee on how the Welsh Government is preparing for Brexit and also to move the motion tabled in my name.
Deputy Presiding Officer, last month marked a year until the UK has to leave the European Union after the Prime Minister enacted article 50 of the Lisbon accord. During the first part of the negotiations between the UK and the European Union, it was agreed that sufficient progress had been made on two key aspects of the withdrawal and that there was much still to discuss. There are many questions as to how Wales is preparing for Brexit that have emerged.
And, during this inquiry, we actually set out to explore how Wales, and the Welsh Government in particular, should be preparing for Brexit. The quality of our evidence base was greatly improved by both our traditional consultation process and oral evidence sessions in the Senedd, and visits to stakeholders at Swansea University, Aneurin Bevan Local Health Board and Calsonic Kansei in Llanelli. Our sincere thanks go to all those who contributed to our inquiry, both the stakeholders we went to meet, those who came to give evidence and those who submitted written evidence. And our continual thanks, as a committee, go to our committee team who provide the support that allows us to complete our work.
Ac yn ystod yr ymchwiliad hwn, aethom ati i archwilio sut y dylai Cymru, a Llywodraeth Cymru yn benodol, fod yn paratoi ar gyfer Brexit. Cafodd ansawdd ein sylfaen dystiolaeth ei wella'n fawr gan ein proses ymgynghori draddodiadol a sesiynau tystiolaeth lafar yn y Senedd, ac ymweliadau â rhanddeiliaid ym Mhrifysgol Abertawe, Bwrdd Iechyd Lleol Aneurin Bevan a Calsonic Kansei yn Llanelli. Rydym yn wirioneddol ddiolchgar i bawb a gyfrannodd at ein hymchwiliad, y rhanddeiliaid yr aethom i gyfarfod â hwy, y rhai a ddaeth i roi tystiolaeth a'r rhai a gyflwynodd dystiolaeth ysgrifenedig. Ac fel pwyllgor, rydym bob amser yn ddiolchgar i'n tîm pwyllgor sy'n darparu'r cymorth i'n galluogi i gwblhau ein gwaith.
Dirprwy Lywydd, the report makes a total of seven recommendations, and I am pleased to see that the Welsh Government has accepted, or accepted in principle, all seven. Normally, I don't go through all seven, but this time I will.
Our first recommendation relates to the need for the Welsh Government to urgently examine the likely parameters of various Brexit scenarios, including a 'no deal' scenario, and to report to our committee within six months. Now, in preparing this report, we have worked in the sincere hope that the article 50 negotiations will conclude with a successful outcome for all parties, and progress has undoubtedly been made, particularly since we published our report. But it is important that we do not shy away from addressing a 'no deal' outcome still occurring. Whilst we are clear that this is not an outcome that we consider desirable in any way, we do believe that there's a need for the Welsh Government to be doing more in terms of scenario planning to prepare Wales. In its response, I am pleased to see that the Welsh Government has accepted the need for this, and we are being frequently told that this is under way.
Our second recommendation called on the Welsh Government to publish its research on the impact of various Brexit scenarios on the Welsh economy, and we are pleased to read the Cardiff Business School's analysis of the impacts on larger businesses in Wales. In the Welsh Government's response, I note that further research is currently under way. I'd like to place on the record the fact that the committee looks forward to seeing the outcome of that research in due course. It is vital that we have access to information and evidence that informs both the Government and the wider public debate about the shape of an outcome of exit. That allows us to scrutinise the Government's actions and decision making in more detail.
The third recommendation concerns a key aspect to our inquiry, which is the issue of communications. During the inquiry, we heard concerns from some stakeholders that public services in Wales simply lack the information they need to adequately prepare for Brexit. Furthermore, we heard that the lack of clarity from the UK Government and the potentially broad range of scenarios that may still arise are inhibiting the ability of public services, third sector and others to sufficiently plan and prepare for Brexit. Although we heard that Welsh Government is engaging with stakeholders at a representative level, we also heard that there are challenges in relation to cascading that information down to individual organisations and bodies and to front-line staff. To help combat this, recommendation 3 calls on the Welsh Government to improve its communications with individual organisations through encouraging representative bodies to cascade information downwards and, furthermore, for individual organisations to look at two-way engagement, because there's information coming upwards from the floor that should be considered important.
In our report, we also acknowledged that we have our own role to play in ensuring that public and civil society in Wales have access to reliable and authoritative information on Brexit. I take this opportunity—and Members, I'm sure, will indulge me—to remind everyone of the regular Brexit updates and monitoring reports produced by the Assembly's impartial Research Service, which are available on the Assembly's website and particularly, also, on our committee's website. So, please use the opportunity to keep an eye on all the information updated. The monitoring reports are excellent, and I, again, commend the staff who produce those reports.
Similarly, recommendation 4 relates to the issue of information and communication and, in particular, we call on the Welsh Government to issue clear and accessible guidelines and guidance to businesses, public sector organisations and third sector on what the implications of various scenarios will be, including a 'no deal' scenario. In its response, the Welsh Government states that it agrees with our recommendation to an extent, but argues that the timing is not right. Furthermore, the Government's response raises the important issue of a transition period and what that may mean for stakeholders in Wales. I accept all that, and I agree with it. We'll keep a close eye on how those discussions progress on transition, but we, as a committee, did not come to a firm view on precisely when this guidance should be issued. I acknowledge the arguments made by the Welsh Government on the need to avoid fuelling further uncertainty. But uncertainty exists, and we must address that uncertainty as best we can. As such, I would welcome an update from the Cabinet Secretary during today's debate on how he envisages the timescales for this guidance unfolding, particularly in light of the most recent European Council meeting, which took place towards the end of March.
Turning to recommendation 5, we heard concerns from stakeholders about the loss of future European funding and the challenge that this would present to services and organisations in Wales. That's why we've called on Welsh Government to seek greater clarity from the UK Government on how the proposed shared prosperity fund would be allocated and administered. I know this could be challenging because at the moment I don't think anyone has a clue what it even means beyond the three words 'shared prosperity fund', but it is important that you continue to press the UK Government for further detail on that. As we have previously expressed in earlier work on regional policy in Wales, it's vitally important that Wales is no worse off in terms of equivalent funding as a consequence of the UK leaving the EU than it would have been if we'd remained in the EU. Not having that information is causing difficulty for many public bodies in particular.
Our sixth recommendation calls on the Welsh Government, in conjunction with the higher education working group, to publish any work that it has undertaken in relation to research and innovation in the higher education sector and to take into account the implications of Brexit in that sector. I know that has been set up, but we have not seen any publications from that.
We heard directly from students and the university sector about the critically important role that European funding for research, collaboration and innovation has played in the past, and the need to ensure that the university sector plays a role in preparing Wales for potential opportunities after Brexit. Since the report's publication, the Prime Minister has indicated the UK wishes to continue participation in areas of research and innovation across the EU, and we welcome that, but early preparation in Wales should ensure that we are at the forefront of this issue.
Our seventh and final recommendation concerns the anticipated Barnett funding consequential that the Welsh Government is set to receive as a result of the additional moneys being spent at the UK level to prepare for Brexit. We very much welcome the announcement of the £15 million transition fund used to prepare businesses and organisations for Brexit that Welsh Government has identified. It's critically important that the Welsh Government ensures that public services and others in Wales have the resources they need to adequately prepare for Brexit. The Welsh Government must keep the situation under review and, as a committee, we look forward to scrutinising how the deployment of the funding will be undertaken.
But it's also recognising that, in the November statement by the Chancellor, he identified £3 billion would be set aside for Brexit. We look forward to learning what consequential will be coming to Wales and how that will be spent to support businesses and public bodies that will be impacted upon by the preparations for Brexit and its effects, but also perhaps how those businesses and organisations will be supported to pursue any opportunities that may arise as a consequence of Brexit to ensure that funding is actually allocated to the purpose.
Dirprwy Lywydd, in bringing my remarks to a close, I'd like to remind the Chamber that Brexit will have important ramifications for many aspects of life in Wales and, as the process continues at pace—and it does continue at pace; it's changing almost every week—it is incumbent upon this Chamber to ensure that, in areas for which Wales has its own powers and responsibilities, we are ready for what lies ahead, not only to minimise any negative impacts, but also to grasp the opportunities that will arise following Brexit.
Ddirprwy Lywydd, mae'r adroddiad yn gwneud cyfanswm o saith argymhelliad, ac rwy'n falch o weld bod Llywodraeth Cymru wedi derbyn, neu wedi derbyn mewn egwyddor, pob un o'r saith. Fel arfer, nid wyf yn mynd drwy bob un o'r saith, ond y tro hwn fe wnaf hynny.
Mae ein hargymhelliad cyntaf yn ymwneud â'r angen i Lywodraeth Cymru archwilio ar frys beth yw paramedrau tebygol senarios Brexit amrywiol, gan gynnwys senario 'dim bargen', ac adrodd i'n pwyllgor o fewn chwe mis. Nawr, wrth baratoi'r adroddiad hwn, rydym wedi gweithio yn y gobaith diffuant y bydd y negodiadau erthygl 50 yn dod i ben gyda chanlyniad llwyddiannus i bawb, ac mae cynnydd wedi'i wneud yn ddi-os, yn enwedig ers i ni gyhoeddi ein hadroddiad. Ond mae'n bwysig i ni beidio â chilio rhag mynd i'r afael â chanlyniad 'dim bargen' a allai ddigwydd o hyd. Er ein bod yn glir nad yw hwn yn ganlyniad yr ystyriwn ei fod yn ddymunol mewn unrhyw ffordd, credwn fod angen i Lywodraeth Cymru wneud mwy o ran cynllunio senarios er mwyn paratoi Cymru. Yn ei hymateb, rwy'n falch o weld bod Llywodraeth Cymru wedi derbyn yr angen am hyn, a dywedir wrthym yn aml ei fod ar y gweill.
Roedd ein hail argymhelliad yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyhoeddi ei hymchwil ar effaith gwahanol senarios Brexit ar economi Cymru, ac rydym yn falch o ddarllen dadansoddiad Ysgol Fusnes Caerdydd o'r effeithiau ar fusnesau mwy yng Nghymru. Yn ymateb Llywodraeth Cymru, sylwaf fod ymchwil pellach ar y gweill ar hyn o bryd. Hoffwn gofnodi'r ffaith bod y pwyllgor yn edrych ymlaen at weld canlyniad y gwaith ymchwil hwnnw maes o law. Mae'n hanfodol fod gennym fynediad at wybodaeth a thystiolaeth sy'n llywio gwaith y Llywodraeth a'r ddadl gyhoeddus ehangach am ffurf canlyniad ymadael. Mae hynny'n ein galluogi i graffu ar weithredoedd y Llywodraeth a gwneud penderfyniadau mewn mwy o fanylder.
Mae'r trydydd argymhelliad yn ymwneud ag agwedd allweddol ar ein hymchwiliad, sef cyfathrebu. Yn ystod yr ymchwiliad, clywsom bryderon gan rai rhanddeiliaid nad oes gan wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru yr holl wybodaeth sydd ei hangen arnynt i baratoi ar gyfer Brexit. At hynny, clywsom fod diffyg eglurder gan Lywodraeth y DU a'r amrywiaeth eang, o bosibl, o senarios a allai ddigwydd o hyd yn llesteirio gallu gwasanaethau cyhoeddus, y trydydd sector ac eraill i gynllunio a pharatoi'n ddigonol ar gyfer Brexit. Er inni glywed bod Llywodraeth Cymru yn ymgysylltu â rhanddeiliaid ar lefel gynrychioliadol, clywsom hefyd fod yna heriau mewn perthynas â rhaeadru'r wybodaeth honno i lawr i sefydliadau a chyrff unigol a staff rheng flaen. I helpu i fynd i'r afael â hyn, mae argymhelliad 3 yn galw ar Lywodraeth Cymru i wella ei gwaith cyfathrebu â sefydliadau unigol drwy annog cyrff cynrychioliadol i raeadru gwybodaeth i lawr, ac ymhellach, i sefydliadau unigol edrych ar ymgysylltu dwy ffordd, oherwydd ceir gwybodaeth sy'n dod i fyny o'r gwaelod y dylid ei ystyried yn bwysig.
Yn ein hadroddiad, roeddem hefyd yn cydnabod bod gennym ein rôl ein hunain i'w chwarae o ran sicrhau bod y cyhoedd a chymdeithas sifil yng Nghymru â mynediad at wybodaeth ddibynadwy ac awdurdodol ar Brexit. Rwy'n manteisio ar y cyfle hwn—ac rwy'n siŵr y bydd yr Aelodau yn caniatáu i mi wneud hynny—i atgoffa pawb am y newyddion rheolaidd ynghylch Brexit ac adroddiadau monitro a gynhyrchir gan Wasanaeth Ymchwil diduedd y Cynulliad sydd ar gael ar wefan y Cynulliad ac yn arbennig, hefyd, ar wefan ein pwyllgor. Felly, defnyddiwch y cyfle i gadw llygad ar yr holl wybodaeth ddiweddaraf. Mae'r adroddiadau monitro yn rhagorol, ac unwaith eto, rwy'n cymeradwyo'r staff sy'n cynhyrchu'r adroddiadau hynny.
Yn yr un modd, mae argymhelliad 4 yn ymwneud â mater gwybodaeth a chyfathrebu ac yn benodol, galwn ar Lywodraeth Cymru i gyhoeddi canllawiau clir a hygyrch ac arweiniad i fusnesau, sefydliadau yn y sector cyhoeddus a'r trydydd sector ar oblygiadau senarios amrywiol, gan gynnwys senario 'dim bargen'. Yn ei hymateb, dywed Llywodraeth Cymru ei bod yn cytuno â'n hargymhelliad i raddau, ond mae'n dadlau nad yw'r amseru'n iawn. At hynny, mae ymateb y Llywodraeth yn codi mater pwysig o gyfnod pontio a beth y gall hynny ei olygu ar gyfer rhanddeiliaid yng Nghymru. Rwy'n derbyn hynny i gyd, ac rwy'n cytuno ag ef. Byddwn yn cadw llygad ar sut y mae'r trafodaethau ar bontio'n datblygu, ond fel pwyllgor, nid ydym wedi dod i gasgliad pendant ynghylch pryd yn union y dylid cyhoeddi'r canllawiau hyn. Rwy'n cydnabod y dadleuon a wnaed gan Lywodraeth Cymru ar yr angen i osgoi sbarduno mwy o ansicrwydd. Ond mae ansicrwydd yn bodoli, a rhaid inni ymdrin â'r ansicrwydd hwnnw gystal ag y gallwn. Fel y cyfryw, buaswn yn croesawu'r newyddion diweddaraf gan Ysgrifennydd y Cabinet yn ystod y ddadl heddiw ynglŷn â sut y mae'n rhagweld y bydd yr amserlenni ar gyfer y canllawiau'n datblygu, yn enwedig o ystyried cyfarfod diweddaraf y Cyngor Ewropeaidd a gynhaliwyd tuag at ddiwedd mis Mawrth.
I droi at argymhelliad 5, clywsom bryderon gan randdeiliaid am golli cyllid Ewropeaidd yn y dyfodol a'r her y byddai hyn yn ei chreu i wasanaethau a sefydliadau yng Nghymru. Dyna pam y galwasom ar Lywodraeth Cymru i sicrhau mwy o eglurder gan Lywodraeth y DU ar sut y byddai'r gronfa ffyniant gyffredin yn cael ei dyrannu a'i gweinyddu. Gwn y gallai hyn fod yn heriol oherwydd ar hyn o bryd nid wyf yn meddwl bod gan unrhyw un syniad beth y mae'n ei olygu hyd yn oed y tu hwnt i'r tri gair 'cronfa ffyniant gyffredin', ond mae'n bwysig eich bod yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU am fanylion pellach ar hynny. Fel y mynegwyd gennym eisoes mewn gwaith cynharach ar bolisi rhanbarthol yng Nghymru, mae'n hanfodol nad yw Cymru yn waeth ei byd o ran arian cyfatebol o ganlyniad i DU yn gadael yr UE nag y byddai wedi bod pe baem wedi aros yn yr UE. Mae bod heb y wybodaeth honno yn peri anhawster i lawer o gyrff cyhoeddus yn benodol.
Mae ein chweched argymhelliad yn galw ar Lywodraeth Cymru, ar y cyd â'r gweithgor addysg uwch, i gyhoeddi unrhyw waith a wnaeth o ran ymchwil ac arloesi yn y sector addysg uwch ac i ystyried goblygiadau Brexit yn y sector hwnnw. Gwn ei fod wedi'i roi ar waith, ond nid ydym wedi gweld unrhyw gyhoeddiadau o hynny.
Clywsom yn uniongyrchol gan fyfyrwyr a'r sector prifysgolion am rôl hollbwysig cyllid Ewropeaidd ar gyfer ymchwil, cydweithio ac arloesi yn y gorffennol, a'r angen i sicrhau bod y sector prifysgolion yn chwarae rôl yn paratoi Cymru ar gyfer cyfleoedd posibl ar ôl Brexit. Ers cyhoeddi'r adroddiad, mae'r Prif Weinidog wedi dweud bod y DU yn dymuno parhau i gymryd rhan mewn meysydd ymchwil ac arloesedd ledled yr UE, ac rydym yn croesawu hynny, ond dylai gwaith paratoi cynnar yng Nghymru sicrhau ein bod ar y flaen y gad yn hyn o beth.
Mae ein seithfed argymhelliad, a'r un terfynol, yn ymwneud â'r arian canlyniadol Barnett disgwyliedig y mae Llywodraeth Cymru i fod i'w gael o ganlyniad i'r arian ychwanegol a werir ar lefel y DU i baratoi ar gyfer Brexit. Rydym yn croesawu'n fawr y cyhoeddiad am y gronfa bontio o £15 miliwn y mae Llywodraeth Cymru wedi'i nodi ar gyfer ei ddefnyddio er mwyn paratoi busnesau a sefydliadau ar gyfer Brexit. Mae'n hanfodol bwysig fod Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod gwasanaethau cyhoeddus ac eraill yng Nghymru yn cael yr adnoddau sydd eu hangen arnynt i baratoi'n ddigonol ar gyfer Brexit. Rhaid i Lywodraeth Cymru barhau i adolygu'r sefyllfa ac fel pwyllgor, edrychwn ymlaen at graffu ar sut y caiff yr arian ei ddefnyddio.
Ond mae hefyd yn cydnabod bod y Canghellor yn ei ddatganiad ym mis Tachwedd wedi nodi y byddai £3 biliwn yn cael ei neilltuo ar gyfer Brexit. Edrychwn ymlaen at ddysgu pa arian canlyniadol a ddaw i Gymru a sut y caiff ei wario i gefnogi busnesau a chyrff cyhoeddus yr effeithir arnynt gan y paratoadau ar gyfer Brexit a'i effeithiau, ond hefyd efallai, sut y caiff y busnesau a'r sefydliadau hynny eu cynorthwyo i fanteisio ar unrhyw gyfleoedd a allai godi o ganlyniad i Brexit er mwyn sicrhau bod cyllid yn cael ei ddyrannu at y diben hwnnw mewn gwirionedd.
Ddirprwy Lywydd, wrth ddod â fy sylwadau i ben, hoffwn atgoffa'r Siambr y bydd gan Brexit oblygiadau pwysig i lawer o agweddau ar fywyd yng Nghymru ac wrth i'r broses fynd rhagddi'n gyflym—ac mae'n mynd rhagddi'n gyflym; mae'n newid bron bob wythnos—mae'n ddyletswydd ar y Siambr hon i sicrhau, mewn meysydd lle mae gan Gymru ei phwerau a'i chyfrifoldebau ei hun, ein bod yn barod ar gyfer yr hyn sydd o'n blaenau, nid yn unig er mwyn lleihau unrhyw effeithiau negyddol, ond hefyd er mwyn bachu ar y cyfleoedd a fydd yn deillio o Brexit.
The Welsh Government response to our report’s recommendations claims that it
'mobilised quickly following the result of the referendum to build capability across Government to respond to the challenges and explore the opportunities presented by EU withdrawal.'
However, we know from feedback received during Brexit-related Assembly committee visits to Brussels, Dublin and elsewhere that it is us, the committees, rather than Welsh Government, that led this engagement and this agenda. We welcome their following our lead.
In accepting our first recommendation in principle only, the Welsh Government states that a 'no deal' scenario would be catastrophic for Wales, but fails to commit to providing progress reports on its examination of various Brexit scenarios.
In her Mansion House speech last month, the Prime Minister stated that:
'We must not only negotiate our exit from an organisation that touches so many important parts of our national life. We must also build a new and lasting relationship while...preparing for every scenario.'
And, as she said in Florence,
'we share the same set of fundamental beliefs; a belief in free trade, rigorous and fair competition, strong consumer rights, and that trying to beat other countries’ industries by unfairly subsidising one’s own is a serious mistake.'
She also said that:
'A deep and comprehensive agreement with the EU will therefore need to include commitments reflecting the extent to which the UK and EU economies are entwined.'
Well, the end stage of negotiations were started this week, with the press reporting that UK-EU relations are a lot more normalised and that EU insiders think much of the detail and substance governing EU-UK future relations will actually be worked out after the UK leaves the bloc in March next year.
In accepting our recommendation 2 in principle only, the Welsh Government states that it has worked closely with its
'sector teams…to better understand the picture across each of the sectors impacted by the UK’s withdrawal from the European Union.'
And in accepting our recommendation 3, it states that it has been working closely with
'a range of stakeholders, including businesses, farmers, trade unions, educational institutions, public services, the third sector, communities and the public…to build a detailed understanding of their priorities, concerns and vulnerabilities, while communicating the Welsh Government’s position on a range of Brexit issues and this activity will continue.'
However, as our report states, Michael Trickey from Wales Public Services 2025 told us:
'I don’t think we’re actually very much more advanced in our understanding of the implications of Brexit than we were a year ago.'
Both Mr Trickey and Dr Victoria Winckler, Director of the Bevan Foundation, recognised that any scenario planning that had been undertaken so far seemed relatively limited. Furthermore, Mr Trickey said that, although umbrella organisations were engaging with Brexit, the issue felt—quote—'very, very remote' at the level of individual delivery organisations.
Accepting our recommendation 4 in principle only, the Welsh Government states that
'Providing guidance to business and the third sector will need some further careful thought, given the diverse range of interests involved.'
However, the National Trust told us that they would like to see specific farm business planning advice relating to the various trading scenarios after Brexit. The Farmers’ Union of Wales called for the Welsh Government to
'quantify the possible impacts of different post-Brexit scenarios'.
And although the Welsh NHS Confederation of health boards and trusts e-mailed Members yesterday stating that it has been working with Welsh Government officials to consider and assess the scale of the impact for Welsh health and social care services post Brexit, the health and social care professionals we met at the Aneurin Bevan university health board in Caerleon told us that
'The lack of clarity and direction'
in relation to Brexit
'makes contingency planning difficult, and as a result conversations around scenario planning have yet to begin.'
As the Welsh Government states in response to our recommendation 5, the replacement for EU structural funds must work within a devolved context. Notwithstanding this, of course, we also note that these funds were intended to close the relative prosperity gap, but, unlike many other recipients across Europe, this has widened in Wales.
In accepting our recommendation 6, the Welsh Government refers to
'implications of Brexit for Government funded research and innovation in Wales'.
We must therefore welcome the Prime Minister's statement that
'The UK is also committed to establishing a far-reaching science and innovation pact with the EU, facilitating the exchange of ideas and researchers. This would enable the UK to participate in key programmes alongside our EU partners.'
We wish the Welsh Government well in its future engagement over this matter but hope that it will reconsider some of the aspects of its response and consider further the evidence we received. Thank you.
Mae ymateb Llywodraeth Cymru i argymhellion ein hadroddiad yn honni ei bod wedi symud
'yn gyflym yn dilyn canlyniad y refferendwm i greu’r gallu ar draws y Llywodraeth i ymateb i’r heriau ac i archwilio’r cyfleoedd y mae ymadael â’r Undeb Ewropeaidd yn eu cynnig.'
Fodd bynnag, gwyddom o'r adborth a gafwyd yn ystod ymweliadau pwyllgorau'r Cynulliad sy'n gysylltiedig â Brexit â Brwsel, Dulyn a mannau eraill mai ni, y pwyllgorau, yn hytrach na Llywodraeth Cymru, a arweiniodd yr ymgysylltu a'r agenda hon. Rydym yn croesawu'r ffaith eu bod yn dilyn ein harweiniad.
Wrth dderbyn ein hargymhelliad cyntaf mewn egwyddor yn unig, dywed Llywodraeth Cymru y byddai senario 'dim bargen' yn drychinebus i Gymru, ond mae'n methu ymrwymo i ddarparu adroddiadau cynnydd ar ei harchwiliad o senarios Brexit amrywiol.
Yn ei haraith Mansion House y mis diwethaf, dywedodd y Prif Weinidog:
Nid yn unig y mae'n rhaid i ni negodi ein hymadawiad o sefydliad sy'n cyffwrdd â chynifer o rannau pwysig o'n bywyd cenedlaethol, rhaid inni hefyd adeiladu perthynas newydd barhaol gan baratoi ar gyfer pob sefyllfa.
Ac fel y dywedodd yn Fflorens,
rydym yn rhannu'r un set o gredoau sylfaenol; cred mewn masnach rydd, cystadleuaeth drwyadl a theg, hawliau defnyddwyr cryf, a bod ceisio trechu diwydiannau gwledydd eraill drwy sybsideiddio eich diwydiant eich hun mewn modd annheg yn gamgymeriad difrifol.
Dywedodd hefyd:
Bydd angen i gytundeb dwfn a chynhwysfawr gyda'r UE gynnwys ymrwymiadau sy'n adlewyrchu i ba raddau y mae economïau'r DU a'r UE ynghlwm wrth ei gilydd.
Wel, dechreuodd cam olaf y trafodaethau yr wythnos hon, gyda'r wasg yn datgan bod cysylltiadau rhwng yr UE a'r DU wedi'u normaleiddio lawer mwy a bod rhai o fewn yr UE yn credu y bydd llawer o'r manylion a'r sylwedd sy'n llywodraethu perthynas yr UE a'r DU yn y dyfodol yn cael eu datrys wedi i'r DU adael y bloc ym mis Mawrth y flwyddyn nesaf mewn gwirionedd.
Wrth dderbyn ein hail argymhelliad mewn egwyddor yn unig, mae Llywodraeth Cymru yn nodi ei bod wedi gweithio'n agos gyda'i
'holl dimau sy’n ymwneud â’r sectorau, er mwyn... [c]ael gwell dealltwriaeth o’r darlun ar draws pob un o’r sectorau y bydd ymadawiad y DU â’r UE yn effeithio arnynt.'
Ac wrth dderbyn ein trydydd argymhelliad, dywed ei bod wedi bod yn gweithio'n agos gydag
amrywiaeth o randdeiliaid, gan gynnwys busnesau, ffermwyr, undebau llafur, cyrff addysg, gwasanaethau cyhoeddus, y trydydd sector a’r cyhoedd... i ddatblygu dealltwriaeth fanwl o'u blaenoriaethau, eu pryderon a'u mannau gwan, gan gyfathrebu â safbwynt Llywodraeth Cymru ar ystod o faterion Brexit a bydd y gweithgarwch hwn yn parhau.
Fodd bynnag, fel y dywed ein hadroddiad, dywedodd Michael Trickey o Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru 2025 wrthym:
Nid wyf yn meddwl ein bod yn llawer iawn mwy datblygedig o ran ein dealltwriaeth o oblygiadau Brexit nag yr oeddem flwyddyn yn ôl mewn gwirionedd.
Cydnabu Mr Trickey a Dr Victoria Winckler, Cyfarwyddwr Sefydliad Bevan, fod unrhyw waith cynllunio senarios a wnaed hyd yma i'w weld yn gymharol gyfyngedig. At hynny, er bod y sefydliadau ymbarél yn ymwneud â Brexit, dywedodd Mr Trickey fod y mater—rwy'n dyfynnu—'yn teimlo'n bell iawn, iawn' ar lefel sefydliadau unigol.
Wrth dderbyn ein hargymhelliad 4 mewn egwyddor yn unig, mae Llywodraeth Cymru yn nodi
'Bydd angen meddwl yn ofalus cyn darparu canllawiau ar gyfer busnesau a’r trydydd sector, o ystyried pa mor eang yw ystod y buddiannau.'
Fodd bynnag, dywedodd yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol wrthym y byddent yn hoffi gweld cyngor penodol ar gynllunio busnesau fferm yn ymwneud â'r gwahanol senarios masnachu ar ôl Brexit. Galwodd Undeb Amaethwyr Cymru ar Lywodraeth Cymru i
fesur effeithiau posibl senarios ôl-Brexit gwahanol.
Ac er bod Conffederasiwn GIG Cymru o fyrddau ac ymddiriedolaethau iechyd wedi anfon negeseuon e-bost at Aelodau ddoe yn datgan ei fod wedi bod yn gweithio gyda swyddogion Llywodraeth Cymru i ystyried ac asesu maint yr effaith ar wasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol Cymru ar ôl Brexit, dywedodd y gweithwyr iechyd a gofal cymdeithasol proffesiynol y cyfarfuom â hwy ym mwrdd iechyd prifysgol Aneurin Bevan yng Nghaerllion wrthym fod
diffyg eglurder a chyfeiriad
mewn perthynas â Brexit
yn gwneud cynllunio wrth gefn yn anodd, ac o ganlyniad, nid yw'r sgyrsiau ynghylch cynllunio senarios wedi dechrau eto.
Fel y dywed Llywodraeth Cymru mewn ymateb i'n hargymhelliad 5, rhaid i'r hyn a ddaw yn lle cronfeydd strwythurol yr UE weithio o fewn cyd-destun datganoledig. Er gwaethaf hyn, wrth gwrs, rydym hefyd yn nodi mai bwriad y cronfeydd hyn oedd cau'r bwlch ffyniant cymharol, ond yn wahanol i nifer o rai eraill sy'n eu derbyn ledled Ewrop, mae hyn wedi ehangu yng Nghymru.
Wrth dderbyn ein chweched argymhelliad, mae Llywodraeth Cymru yn cyfeirio at
'oblygiadau Brexit i ymchwil ac arloesedd a gomisiynir gan y Llywodraeth yng Nghymru'.
Rhaid inni felly groesawu datganiad y Prif Weinidog sy'n dweud bod
y DU hefyd wedi ymrwymo i sefydlu cytundeb gwyddoniaeth ac arloesi pellgyrhaeddol gyda'r UE, i hwyluso cyfnewid syniadau ac ymchwilwyr. Byddai hyn yn galluogi'r DU i gymryd rhan mewn rhaglenni allweddol ochr yn ochr â'n partneriaid yn yr UE.
Rydym yn dymuno'n dda i Lywodraeth Cymru yn ei gwaith ymgysylltu yn y dyfodol ar y mater hwn ond yn gobeithio y bydd yn ailystyried rhai agweddau ar ei hymateb ac yn ystyried ymhellach y dystiolaeth a gawsom. Diolch.
I would like to begin by thanking members of the external affairs committee for their work on this report and I would also like to thank Steffan Lewis, who can't be here to take part in this debate today but who has made a significant contribution to the work of the committee and will continue to do so when he's able to join them again in the future. Brexit may not have been a policy chosen by the Welsh Government, but the implementation of the EU referendum result will have significant implications for the future of our nation. Our economy, our environment, our public services—there is little that won't be affected by the terms of the separation deal between the UK and the EU. The uncertainty that this report highlights is outside the Welsh Government's control. It poses a real challenge to the preparedness of the Government, business and the public sector that our future in Wales rests in the hands of negotiators from the UK and EU and depends to such a large extent on the shape of the final deal.
This report reveals a number of worrying gaps in the work that is being done to ready Wales for the many possible eventual outcomes of the Brexit negotiations. It's vital that the Welsh Government's preparation for Brexit is properly scrutinised. We need to see improved communication and leadership so that Wales can be Brexit-ready in time for our separation from the EU. The unwillingness of the Welsh Government to even contemplate the steps necessary to prepare for a 'no deal' Brexit scenario is deeply concerning. I accept that a 'no deal' Brexit would be catastrophic. When the House of Lords EU Committee investigated a 'no deal' Brexit, they could find no possible upside. We could see empty shelves in supermarkets and a 20 per cent rise in food prices, flights to Europe could be grounded on exit day, and we could see miles of tailbacks at our ports. It's deeply negligent of the Tories to toy with the economic future of the UK by considering a 'no deal' Brexit as an option. I understand that the idea is that a 'no deal' Brexit would be a Tory-made mess and that it would therefore be the responsibility of the Tories in Westminster to clean it up, but where devolved areas of competency are affected, the Welsh Government will have a responsibility to do whatever possible to mitigate the effects. Wales must be prepared for any eventuality, and the Welsh Government has a responsibility to plan for this almost unthinkable outcome.
For individual organisations, many already feeling overstretched, there just isn't the capacity to think about Brexit when there is so much day-to-day business to be getting on with. It is the Welsh Government's responsibility to provide the guidance and to ensure that the right information is getting to the right people, particularly in our public services. It's alarming that this report finds that a number of sectors have felt that they are lacking the information that they need to prepare adequately. We know that the implications of Brexit on our public services could be huge. There'll be the loss of the £680 million of European funding every year, with no real assurances yet from the UK Government that we'll see that funding replaced.
A report published today by the Global Future think tank suggests that a final agreement in line with the UK Government's desired bespoke deal would cut the amount of funding available for public services at a UK level by £615 million per week—equivalent to 22 per cent of what is currently being spent. Meanwhile, we know that there could be disruption to our access to medicines and medial research. Theresa May's plea to be allowed to retain associate membership to the European Medicines Agency after Brexit was rebuffed by the Commission because she also wants to leave the single market. Welsh patients could find themselves missing out on treatments that they need and the most cutting-edge research. Canada often gets new drugs six to 12 months after the EU. If the UK ends up with a similar style deal, will we be in the same boat?
We cannot be complacent about the scale of the challenge we may face, but the ongoing uncertainty we face about the outcome of Brexit negotiations makes any preparedness very difficult. This report is a valuable contribution to the discussion about how Wales can begin to get ready for the impact that Brexit could have, and I urge the Welsh Government to act upon its recommendations.
Hoffwn ddechrau drwy ddiolch i aelodau'r pwyllgor materion allanol am eu gwaith ar yr adroddiad hwn a hoffwn hefyd ddiolch i Steffan Lewis, nad yw'n gallu bod yma i gymryd rhan yn y ddadl hon heddiw ond sydd wedi gwneud cyfraniad sylweddol i waith y pwyllgor a bydd yn parhau i wneud hynny pan fydd yn gallu ymuno â hwy eto yn y dyfodol. Efallai nad oedd Brexit yn bolisi a ddewiswyd gan Lywodraeth Cymru, ond bydd goblygiadau sylweddol yn deillio o weithredu canlyniad refferendwm yr UE i ddyfodol ein cenedl. Ein heconomi, ein hamgylchedd, ein gwasanaethau cyhoeddus—ychydig iawn a fydd heb ei effeithio gan delerau'r cytundeb gwahanu rhwng y DU a'r UE. Mae'r ansicrwydd y mae'r adroddiad hwn yn tynnu sylw ato y tu allan i reolaeth Llywodraeth Cymru. Mae'n creu her go iawn i barodrwydd y Llywodraeth, busnes a'r sector cyhoeddus fod ein dyfodol yng Nghymru yn nwylo negodwyr o'r DU a'r UE ac yn dibynnu i'r fath raddau ar siâp y fargen derfynol.
Mae'r adroddiad hwn yn datgelu nifer o fylchau sy'n peri pryder yn y gwaith sy'n cael ei wneud i gael Cymru'n barod ar gyfer y nifer o ganlyniadau terfynol posibl a fydd yn deillio o'r negodiadau Brexit. Mae'n hanfodol fod craffu priodol yn digwydd ar waith paratoi Llywodraeth Cymru ar gyfer Brexit. Mae angen inni weld gwell cyfathrebu ac arweinyddiaeth fel y gall Cymru fod yn barod ar gyfer Brexit mewn pryd ar gyfer gwahanu oddi wrth yr UE. Mae amharodrwydd Llywodraeth Cymru i hyd yn oed ystyried y camau angenrheidiol ar gyfer paratoi ar gyfer senario Brexit 'dim bargen' yn peri pryder mawr. Rwy'n derbyn y byddai 'dim bargen' Brexit yn drychinebus. Pan wnaeth Pwyllgor Undeb Ewropeaidd Tŷ'r Arglwyddi ymchwil ar Brexit 'dim bargen', ni allent weld unrhyw fantais bosibl. Gallem weld silffoedd gwag mewn uwchfarchnadoedd a chynnydd o 20 y cant ym mhrisiau bwyd, gallai teithiau hedfan i Ewrop gael eu canslo ar y diwrnod ymadael, a gallem weld milltiroedd o dagfeydd yn ein porthladdoedd. Mae'n dra esgeulus ar ran y Torïaid i chwarae gyda dyfodol economaidd y DU drwy ystyried Brexit 'dim bargen' fel opsiwn. Rwy'n deall mai'r syniad yw y byddai Brexit 'dim bargen' yn llanastr a wnaed gan y Torïaid ac mai cyfrifoldeb y Torïaid yn San Steffan fyddai ei glirio, ond lle yr effeithir ar feysydd cymhwysedd datganoledig, bydd cyfrifoldeb ar Lywodraeth Cymru i wneud beth bynnag sy'n bosibl i liniaru'r effeithiau. Rhaid i Gymru fod yn barod ar gyfer unrhyw bosibilrwydd, ac mae gan Lywodraeth Cymru gyfrifoldeb i gynllunio ar gyfer y canlyniad hwn sydd bron y tu hwnt i amgyffred.
I sefydliadau unigol, y mae llawer ohonynt eisoes yn teimlo dan bwysau, nid oes ganddynt gapasiti i feddwl am Brexit pan fo cymaint o waith o ddydd i ddydd i'w wneud. Cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru yw darparu'r canllawiau a sicrhau bod y wybodaeth gywir yn cyrraedd y bobl iawn, yn enwedig yn ein gwasanaethau cyhoeddus. Mae'n frawychus fod yr adroddiad hwn yn canfod bod nifer o sectorau yn teimlo eu bod yn brin o'r wybodaeth sydd ei hangen arnynt i baratoi'n ddigonol. Gwyddom y gallai goblygiadau Brexit i'n gwasanaethau cyhoeddus fod yn enfawr. Bydd colled o £680 miliwn o arian Ewropeaidd bob blwyddyn, heb unrhyw sicrwydd gwirioneddol eto gan Lywodraeth y DU y byddwn yn cael cyllid yn ei le.
Mae adroddiad a gyhoeddwyd heddiw gan y felin drafod Global Future yn awgrymu y byddai cytundeb terfynol yn unol â'r fargen benodol a ddymuna Llywodraeth y DU yn torri £615 miliwn yr wythnos oddi ar y swm o arian a fyddai ar gael ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus yn y DU—sy'n cyfateb i 22 y cant o'r hyn a werir ar hyn o bryd. Yn y cyfamser, rydym yn gwybod y gallai ein mynediad at feddyginiaethau ac ymchwil feddygol gael eu amharu. Cafodd apêl Theresa May i gael parhau'n aelod cysylltiol o Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd ar ôl Brexit ei gwrthod gan y Comisiwn oherwydd ei bod hefyd am adael y farchnad sengl. Gallai cleifion Cymru gael eu hamddifadu o driniaethau sydd eu hangen arnynt a'r ymchwil fwyaf arloesol. Mae Canada yn aml yn cael cyffuriau newydd chwech i 12 mis ar ôl yr UE. Os mai bargen debyg fydd gan y DU, a fyddwn ninnau yn yr un cwch?
Ni allwn fod yn hunanfodlon ynglŷn â maint yr her a allai ein hwynebu, ond mae'r ansicrwydd parhaus a wynebwn ynghylch canlyniad y negodiadau Brexit yn gwneud unrhyw waith paratoi yn anodd iawn. Mae'r adroddiad hwn yn gyfraniad gwerthfawr i'r drafodaeth ynglŷn â sut y gall Cymru ddechrau paratoi ar gyfer effaith bosibl Brexit, ac rwy'n annog Llywodraeth Cymru i weithredu ar ei argymhellion.
I firstly welcome the report and also the really important contribution that the committee has made to our understanding of the challenges that we're going to face as we approach Brexit. There are two areas that I particularly want to refer to.
One is that the Chair of the committee, Dai Rees, and myself attended in Edinburgh the interparliamentary forum, a body of nearly all the parliamentary constitutional committees across the House of Lords, Westminster, Scotland and Wales. And one of the key areas of concern there, on a number of these issues, is what happens, post Brexit, in terms of the constitutional structure we've got and in terms of the need for agreements in respect of issues such as state aid, agriculture and so on. And it was very, very rare that across party, across all these committees, with the plethora of research and evidence and reports that have been produced, they unanimously agreed that the Joint Ministerial Committee, in its current form, is not fit for purpose. 'Not fit for pupose'—a devastating comment and one that the UK Government seems not to have addressed, but I know that the Welsh Government is one that has continually raised it. It is a vital area that needs resolution.
The other one, of course—and Leanne Wood referred to the issue of funding and lost funding—is comments that have been made recently by the Secretary of State for Wales in evidence with regard to the shared prosperity fund. It appears serious consideration is being given that this will be a Westminster-controlled fund. What is the point of us winning the continuity legislation argument, winning the clause 11 argument, if the UK Government takes control of those funds and is able to turn round to us and say, 'You can have all the powers you want, but you can only have the money that goes with them if you do things the way we say'? That is a coach and horses through devolution. That is undermining fundamental devolution principles, and is something that we seriously do have to address.
Yn gyntaf, rwy'n croesawu'r adroddiad a'r cyfraniad pwysig iawn y mae'r pwyllgor wedi'i wneud i'n dealltwriaeth o'r heriau rydym yn mynd i'w hwynebu wrth inni nesáu at Brexit. Mae yna ddau faes yr hoffwn gyfeirio atynt yn benodol.
Un yw bod Cadeirydd y pwyllgor, Dai Rees, a minnau wedi mynychu'r fforwm rhyngseneddol yng Nghaeredin, sef corff o bron holl bwyllgorau seneddol cyfansoddiadol Tŷ'r Arglwyddi, San Steffan, yr Alban a Chymru. Ac un o'r meysydd allweddol a oedd yn peri pryder yno, ar nifer o'r materion hyn, yw beth fydd yn digwydd, ar ôl Brexit, o ran y strwythur cyfansoddiadol sydd gennym mewn perthynas â'r angen am gytundebau ar faterion megis cymorth gwladwriaethol, amaethyddiaeth ac ati. Ac roedd yn beth prin iawn ar draws y pleidiau, ar draws yr holl bwyllgorau hyn, gyda'r amrywiaeth o ymchwil a thystiolaeth a'r adroddiadau a gynhyrchwyd, eu bod yn cytuno'n unfrydol nad yw'r cyd-bwyllgor Gweinidogion, ar ei ffurf bresennol, yn addas at y diben. 'Anaddas at y diben'—sylw dinistriol ac un y mae'n ymddangos nad yw Llywodraeth y DU wedi rhoi sylw iddo, ond gwn fod Llywodraeth Cymru yn un sydd wedi tynnu sylw ato'n barhaus. Mae'n faes hollbwysig sy'n galw am ei ddatrys.
Yr un arall, wrth gwrs—a chyfeiriodd Leanne Wood at gyllido ac arian a gollir—yw sylwadau a wnaed yn ddiweddar gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru mewn tystiolaeth yn ymwneud â'r gronfa ffyniant gyffredinol. Mae'n ymddangos bod ystyriaeth ddifrifol yn cael ei rhoi i wneud hon yn gronfa a reolir o San Steffan. Beth yw'r pwynt inni ennill y ddadl ar ddeddfwriaeth parhad, ennill y ddadl ar gymal 11, os yw Llywodraeth y DU yn cymryd rheolaeth ar y cronfeydd hynny ac yn gallu dweud wrthym, 'Gallwch gael yr holl bwerau a ddymunwch, ond ni chewch yr arian sy'n mynd gyda'r pwerau oni bai eich bod yn gwneud pethau fel rydym ni'n dweud'? Dyna wneud llanastr o ddatganoli. Mae'n tanseilio egwyddorion sylfaenol datganoli, ac mae'n rhywbeth sy'n rhaid inni fynd i'r afael ag ef.
In itself, this report and the acceptance of its recommendations by Welsh Government are all well and good, and it's right that there's a high level of analysis and scrutiny as we head towards Brexit. If there'd been as much scrutiny of the transition that was taking place leading up towards a united states of Europe, the UK would have made the sensible decision to leave a long, long time ago. But there was very little or no scrutiny or debates in this place or in Westminster when extra powers were being given away, largely because every party in this Chamber at the time were supportive of further integration, even though it's now obvious the Welsh public were not.
The report is sensible and valuable, of course, but it all comes down to the content of this Government's communication with the stakeholders concerned and the public. There are many in this place and others who will do all they can to ignore the will of the voters and attempt to reverse the democratic decision made at the referendum, or who aim to leave the EU in name only. My concern is that the Government will use its contact with stakeholders to continue its project fear to get backing for the softest, most meaningless Brexit possible. In their discourse, I suspect they will attempt to paint a scene of stability within the EU that simply doesn't exist.
Remainers try to argue that leaving would create uncertainty, while ignoring the obvious truth that remaining would create uncertainty also. With all the moves towards greater political integration, more powers being given away to Brussels, an EU army and so on, there was no status quo option on the ballot paper, and there's no such option now either.
The notion that the Welsh Government will provide objective and impartial guidance on the implications of the various Brexit scenarios is frankly laughable. They have not managed to say anything accurate about the various Brexit scenarios to date, and they painted themselves into this corner by embarking on project fear during the referendum campaign. They went so overboard with painting a picture of doom and gloom that unless they continue that narrative when reporting back to this place or another, they would be discovered as having been wrong again. If they go back to businesses and say, 'We know we told you a leave vote would be a disaster, but, actually, now we know it's the opposite,' they will lose the tiny wisp of credibility they may still possess.
This Government never admits that it's wrong, and no more obvious is this than when they attempt to say what the people voted for and what they didn't vote for. Rather than accept that the public disagreed with them, they try to redefine what Welsh people were expressing through the 'leave' vote to keep it in line with their party political agenda.
So, finally, whether it's a question of exploring a 'no deal' scenario, publishing the nine sectoral analyses, improved communication with organisations, issuing guidance or any of the other recommendations, the report and the acceptance in principle from the Government are all well and good, but the Welsh Government must make sure that it puts the will of the Welsh people ahead of its bruised pride and party political agenda when delivering on the recommendations. Thank you.
Ynddo'i hun, mae'r adroddiad hwn a'r ffaith bod ei holl argymhellion wedi'u derbyn gan Lywodraeth Cymru yn un peth, ac mae'n iawn fod yna lefel uchel o ddadansoddi a chraffu wrth inni anelu tuag at Brexit. Pe bai cymaint o graffu wedi bod ar y newid a oedd yn digwydd wrth arwain tuag at unol daleithiau Ewrop, byddai'r DU wedi gwneud y penderfyniad synhwyrol i adael amser maith yn ôl. Ond nid oedd fawr ddim craffu neu ddadleuon, os o gwbl, yn y fan hon neu yn San Steffan pan oedd pwerau ychwanegol yn cael eu rhoi i ffwrdd, i raddau helaeth am fod pob plaid yn y Siambr hon ar y pryd yn cefnogi integreiddio pellach, er ei bod hi bellach yn amlwg nad oedd y cyhoedd yng Nghymru yn ei gefnogi.
Mae'r adroddiad yn synhwyrol ac yn werthfawr, wrth gwrs, ond mae'r cyfan yn dibynnu ar gynnwys prosesau cyfathrebu'r Llywodraeth hon â'r rhanddeiliaid perthnasol a'r cyhoedd. Ceir llawer yn y lle hwn ac eraill a fydd yn gwneud popeth a allant i anwybyddu ewyllys y pleidleiswyr a cheisio gwrthdroi'r penderfyniad democrataidd a wnaed yn y refferendwm, neu'n ceisio gadael yr UE mewn enw'n unig. Fy mhryder i yw y bydd Llywodraeth yn defnyddio ei chysylltiad â rhanddeiliaid i barhau ei phrosiect ofn i ennyn cefnogaeth i'r Brexit mwyaf meddal a diystyr sy'n bosibl. Yn eu trafodaethau, rwy'n tybio y byddant yn ceisio paentio darlun o sefydlogrwydd o fewn yr UE nad yw'n bodoli o gwbl.
Mae'r rhai sydd am aros yn ceisio dadlau y byddai gadael yn creu ansicrwydd, tra'n anwybyddu'r gwir amlwg y byddai aros hefyd yn creu ansicrwydd. Gyda'r holl symudiadau tuag at fwy o integreiddio gwleidyddol, mwy o bwerau'n cael eu hildio i Frwsel, byddin yr UE ac ati, nid oedd opsiwn 'status quo' ar y papur pleidleisio, ac nid oes opsiwn o'r fath yn awr chwaith.
Mae'r syniad y bydd Llywodraeth Cymru yn darparu canllawiau gwrthrychol a diduedd ar oblygiadau'r senarios Brexit amrywiol yn chwerthinllyd a dweud y gwir. Nid ydynt wedi llwyddo i ddweud unrhyw beth cywir am y senarios Brexit amrywiol hyd yn hyn, ac maent wedi rhoi eu hunain yn y sefyllfa hon drwy gychwyn ar brosiect ofn yn ystod ymgyrch y refferendwm. Aethant dros ben llestri i'r fath raddau gyda'u darlun o anobaith fel bod yn rhaid iddynt barhau gyda'r naratif hwnnw wrth adrodd yn ôl i'r lle hwn neu rywle arall rhag inni weld eu bod yn anghywir unwaith eto. Os ânt yn ôl at fusnesau a dweud, 'Gwyddom ein bod wedi dweud wrthych y byddai pleidleisio dros adael yn drychinebus, ond mewn gwirionedd, y gwrthwyneb sy'n wir,' byddent yn colli'r ychydig hygrededd a allai fod yn weddill ganddynt.
Nid yw'r Llywodraeth hon byth yn cyfaddef ei bod yn anghywir, ac mae hyn ar ei fwyaf amlwg pan fyddant yn ceisio dweud dros beth y pleidleisiodd y bobl a beth na phleidleisiodd y bobl drosto. Yn hytrach na derbyn bod y cyhoedd yn anghytuno â hwy, maent yn ceisio ailddiffinio beth oedd pobl Cymru yn ei fynegi drwy'r bleidlais i adael i'w gadw'n unol ag agenda wleidyddol eu plaid.
Felly, yn olaf, pa un a yw'n fater o archwilio senario 'dim bargen', cyhoeddi'r naw dadansoddiad sector, gwell cyfathrebu â sefydliadau, cyhoeddi canllawiau neu unrhyw un o'r argymhellion eraill, mae'r adroddiad a'r ffaith bod y Llywodraeth wedi derbyn mewn egwyddor yn un peth, ond mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru wneud yn siŵr ei bod yn rhoi ewyllys pobl Cymru o flaen ei balchder cleisiog ac agenda wleidyddol eu plaid wrth gyflawni'r argymhellion. Diolch.
I'm pleased to take part in this debate as a member of the External Affairs and Additional Legislation Committee, and, given the unpredictability of outcomes in the Brexit negotiations, there are areas, of course, where committee recommendations and views have already been overtaken. It was helpful to have confirmation of a transition period in March, as this was uncertain at the time of the committee inquiry. We can see, I believe, that the committee has already had an influence on Welsh Government, but I agree with the Cabinet Secretary's statement in his response to our report, when he says that his response to the committee's recommendations demonstrates
'that we have intensified our Brexit preparedness work'.
But I'm particularly interested in the Welsh Government's response on the proposed shared prosperity fund. This has been mentioned more than once this afternoon. This does have a direct impact on many organisations who gave evidence to the committee, raising their concerns about the financial implications of Brexit, with Wales currently benefiting from £680 million European funding annually, and also looking at stakeholders such as Cytûn and the Welsh Local Government Association, drawing attention to the need for any future fund to be administered by the Welsh Government rather than the UK Government, and to be on the basis of need rather than population share. So, it would be helpful if the Cabinet Secretary could clarify how this evidence from this committee is being used in the case that the Welsh Government's making for future funding arrangements, which are very clearly outlined in your 'Regional Investment in Wales after Brexit' report, and if he can confirm that the Welsh Government is seeking assurances that Wales will not be any worse off in terms of equivalent funding as a consequence of leaving the EU.
Now, Mick Antoniw has already given the feedback from the Secretary of State on the concerns that are arising as a result of evidence given and comments by the UK Government regarding the shared prosperity fund. It is worrying, and we do need to mobilise Welsh voices and represent Welsh interests here in this Chamber to ensure that the proposals for a Welsh Government partnership approach for the administration of funding is adopted.
It is relevant to draw attention to the committee views in the report on the need to address equality issues and preparedness for Brexit. Stakeholders raised their concerns in this inquiry about the implications for equalities, saying that the EU served as a safety net, and concerns were raised about the absence of provisions in the withdrawal Bill to transpose the EU charter on fundamental rights into domestic law after Brexit. The committees addressed these concerns further and I hope you will welcome the joint letter to the First Minister from David Rees and John Griffiths, Chairs of the relevant committees, on the equality and human rights implications of Brexit. In the letter to the First Minister our committee Chairs refer to the shared prosperity fund and state that the fund should be administered by the Welsh Government in relation to Wales to ensure that it is sensitive to local needs and inequalities. They also state that the funds should be targeted at tackling inequality and socioeconomic disadvantage.
Finally, Deputy Llywydd, yesterday I raised the question with the leader of the house regarding our new power to commence the Equality Act 2010 socioeconomic duty. I would ask again that the Welsh Government consider this as a matter of priority, and acknowledge that this would be a way in which the Welsh Government could help in the preparedness for Brexit in terms of tackling the inequalities that have been addressed by the investment through European programmes. These programmes have helped to reverse the structural inequalities that have blighted communities and disadvantaged groups in Wales and the deepening inequalities as a result of austerity, low pay and aggressive UK Government tax and benefit policies that will only be exacerbated unless we use all the powers at our disposal to address this. This is part of, I'm sure, how Welsh Government should prepare for Brexit.
Rwy'n falch o gymryd rhan yn y ddadl hon fel aelod o'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol, ac o gofio natur anrhagweladwy'r canlyniadau yn y negodiadau Brexit, ceir meysydd, wrth gwrs, lle mae argymhellion a safbwyntiau'r pwyllgor eisoes wedi cael eu goddiweddyd. Roedd hi'n ddefnyddiol cael cadarnhad ynghylch cyfnod pontio ym mis Mawrth, gan fod hyn yn ansicr ar yr adeg y cynhaliodd y pwyllgor ei ymchwiliad. Rwy'n credu y gallwn weld bod y pwyllgor eisoes wedi dylanwadu ar Lywodraeth Cymru, ond rwy'n cytuno â datganiad Ysgrifennydd y Cabinet yn ei ymateb i'n hadroddiad, pan ddywed fod ei ymateb i argymhellion y pwyllgor yn dangos
'ein bod wedi dwysáu ein gwaith o baratoi ar gyfer Brexit'.
Ond mae gennyf ddiddordeb arbennig yn ymateb Llywodraeth Cymru i'r gronfa ffyniant gyffredin arfaethedig. Mae hyn wedi'i grybwyll fwy nag unwaith y prynhawn yma. Mae hyn yn effeithio'n uniongyrchol ar nifer o sefydliadau a roddodd dystiolaeth i'r pwyllgor, gan nodi eu pryderon ynghylch goblygiadau ariannol Brexit, gyda Chymru ar hyn o bryd yn elwa ar £680 miliwn o gyllid Ewropeaidd bob blwyddyn, a hefyd gan edrych ar randdeiliaid megis Cytûn a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, a thynnu sylw at yr angen i unrhyw gronfa yn y dyfodol gael ei gweinyddu gan Lywodraeth Cymru yn hytrach na Llywodraeth y DU, ac i fod yn seiliedig ar angen yn hytrach na chyfran o'r boblogaeth. Felly, byddai o gymorth pe gallai Ysgrifennydd y Cabinet egluro sut y defnyddir y dystiolaeth gan y pwyllgor yn yr achos y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud dros drefniadau ariannu yn y dyfodol, sydd wedi eu hamlinellu'n glir iawn yn eich adroddiad 'Buddsoddi Rhanbarthol yng Nghymru ar ôl Brexit', ac a all gadarnhau bod Llywodraeth Cymru yn ceisio sicrwydd na fydd Cymru yn waeth ei byd o ran arian cyfatebol o ganlyniad i adael yr UE.
Nawr, mae Mick Antoniw eisoes wedi rhoi adborth oddi wrth yr Ysgrifennydd Gwladol ar y pryderon sy'n codi o ganlyniad i'r dystiolaeth a roddwyd a sylwadau gan Lywodraeth y DU ynghylch y gronfa ffyniant gyffredin. Mae'n peri pryder, ac mae angen inni ddod â'r lleisiau at ei gilydd yng Nghymru a chynrychioli buddiannau Cymru yma yn y Siambr hon er mwyn sicrhau y mabwysiedir y cynigion ar ddull partneriaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer gweinyddu cyllid.
Mae'n berthnasol i dynnu sylw at safbwyntiau'r pwyllgor yn yr adroddiad ar yr angen i ymdrin â materion cydraddoldeb a pharodrwydd ar gyfer Brexit. Nododd rhanddeiliaid eu pryderon yn yr ymchwiliad hwn am y goblygiadau i gydraddoldeb, gan ddweud bod yr UE wedi gwasanaethu fel rhwyd ddiogelwch, a mynegwyd pryderon ynghylch diffyg darpariaethau yn y Bil ymadael i drosi siarter yr UE ar hawliau sylfaenol i gyfraith ddomestig ar ôl Brexit. Rhoddodd y pwyllgorau sylw pellach i'r pryderon hyn, ac rwy'n gobeithio y byddwch yn croesawu'r llythyr ar y cyd at y Prif Weinidog gan David Rees a John Griffiths, Cadeiryddion y pwyllgorau perthnasol, ar oblygiadau Brexit i gydraddoldeb a hawliau dynol. Yn y llythyr at y Prif Weinidog mae Cadeiryddion ein pwyllgorau'n cyfeirio at y gronfa ffyniant gyffredin ac yn nodi mai Llywodraeth Cymru a ddylai weinyddu'r gronfa mewn perthynas â Chymru er mwyn sicrhau ei bod yn sensitif i anghenion anghydraddoldebau lleol. Maent hefyd yn dweud y dylid targedu arian tuag at fynd i'r afael ag anghydraddoldeb ac anfantais economaidd-gymdeithasol.
Yn olaf, Ddirprwy Lywydd, ddoe gofynnais gwestiwn i arweinydd y tŷ ynglŷn â'n pŵer newydd i gychwyn dyletswydd economaidd-gymdeithasol Deddf Cydraddoldeb 2010. Gofynnaf unwaith eto i Lywodraeth Cymru ystyried hyn fel mater o flaenoriaeth, a chydnabod y byddai hon yn ffordd y gallai Lywodraeth helpu i sicrhau parodrwydd ar gyfer Brexit o ran mynd i'r afael â'r anghydraddoldebau sydd wedi cael sylw gan fuddsoddiad drwy'r rhaglenni Ewropeaidd. Mae'r rhaglenni hyn wedi helpu i wrthdroi'r anghydraddoldebau strwythurol sydd wedi difetha cymunedau a rhoi grwpiau yng Nghymru dan anfantais a'r anghydraddoldebau cynyddol o ganlyniad i gyni ariannol, cyflogau isel a pholisïau treth a budd-daliadau ymosodol Llywodraeth y DU sydd ond yn mynd i waethygu oni bai ein bod yn defnyddio'r holl bwerau sydd gennym at ein defnydd i fynd i'r afael â hyn. Rwy'n siŵr fod hyn yn rhan o'r modd y dylai Llywodraeth Cymru baratoi ar gyfer Brexit.
As David Rees has already said, the promise during the referendum was that we would be no worse off if we left the European Union, and it's up to the UK Parliament to ensure that whatever deal is agreed by Mrs May, and she brings back to the UK Parliament, meets those criteria. Otherwise, they ought to know what to do with it. What our job is is to articulate the needs of Wales and how Wales will not have its devolved powers rowed back on as a result of leaving the European Union. We have already rehearsed the problems around the LDEU and the referral to the Supreme Court, so this is a discussion that's going to go on and on. But I think that we need to be wise to the rhetoric that has been surrounding this versus the reality.
When members of the committee visited Toyota in Deeside in February, it was made very clear to us that it would be a disaster if the just-in-time goods that they import into Felixstowe were going to be delayed as a result of us no longer having a single market arrangement, and that if there were additional customs checks in Felixstowe, it would obviously put a major question mark over whether or not Toyota would continue in the UK. It was therefore a very pleasant surprise to see that Toyota has actually agreed to build the latest engine at Deeside, which was announced after our visit.
I think one of the issues for me is not just the time that all the big brains in Welsh Government are having to deploy on this subject when we could be dealing with other more pressing matters like eliminating poverty or sorting out homelessness, but that the cost of leaving the EU could be huge. Mrs May, in her speech at the Mansion House, for example, identified a number of EU agencies that she wanted the UK to continue to be involved in as an associate member. She mentioned the European Medicines Agency, the European Chemicals Agency and the European Aviation Safety Agency as ones that she had in mind.
Our discussions with stakeholders made it clear that those three are very important to the continued functioning of Welsh organisations. Cardiff Airport warned that if they were not part of the European Aviation Safety Agency, it would have a considerable impact on their ability to compete with other European airports and would certainly put new costs and new delays on their operations. The NHS Confederation, the Royal College of Nursing and the British Medical Association were all clear that we need to be part of the European Centre for Disease Prevention and Control as well as the European Medicines Agency. Leanne Wood has already referred to the fact that if we're not part of the European Medicines Agency, we will be at the back of the queue in terms of getting new medicines, because we will no longer be a large-enough economy to merit new medicines being given priority to our country, so that is obviously a very serious matter.
When we were in Brussels at the end of last month, one of the people we saw was Mr Stanislav Todorov, the permanent representative of Bulgaria, who is an extremely important figure at the moment, because Bulgaria holds the presidency of the European Union, so what he had to say is very important. He was perfectly clear with us—he was refreshingly clear and candid, in fact—about the expectations being raised by Mrs May and others. He said, 'Look, these agencies are all about strengthening the single market, and if the UK is not part of the single market, ergo they are not going to be members of these agencies.' Obviously, we can negotiate some sort of observer status, but it doesn't look very promising if the hard line adopted by Bulgaria is played out across the rest of the EU. Therefore, we have to then ask ourselves what the cost is going to be of setting up similar regulatory bodies in the UK, which is money that we, therefore, don't have to spend on other things like insulating all our homes.
So, I think there's a real tendency to want to have our cake and eat it on this one, but I hope that this report is a useful summary of some of the issues that we need to continue to pursue to protect Wales's interests.
Fel y dywedodd David Rees eisoes, yr addewid yn ystod y refferendwm oedd na fyddem yn waeth ein byd pe baem yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, a mater i Senedd y DU yw sicrhau bod pa fargen bynnag a gytunir gan Mrs May, ac y daw â hi'n ôl i Senedd y DU, yn bodloni'r meini prawf hynny. Fel arall, dylent wybod beth i'w wneud â'r fargen honno. Ein gwaith ni yw mynegi anghenion Cymru a sut nad yw Cymru'n mynd i oddef colli ei phwerau datganoledig o ganlyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd. Rydym eisoes wedi trafod y problemau sy'n ymwneud â'r gyfraith sy'n deillio o'r Undeb Ewropeaidd a'r cyfeiriad i'r Goruchaf Lys, felly dyma drafodaeth sy'n mynd i barhau. Ond credaf fod angen inni fod yn ddoeth yn wyneb y rhethreg sydd ynghlwm wrth hyn yn erbyn y realiti.
Pan ymwelodd aelodau'r pwyllgor â Toyota yng Nglannau Dyfrdwy ym mis Chwefror, dywedwyd yn glir iawn wrthym y byddai'n drychineb pe bai'r nwyddau mewn union bryd y maent yn eu mewnforio i Felixstowe yn mynd i gael eu dal yn ôl o ganlyniad i'r ffaith na fyddai gennym drefniant marchnad sengl bellach, a phe bai gwiriadau tollau ychwanegol yn Felixstowe, byddai'n amlwg yn codi cwestiwn ynglŷn ag a fyddai Toyota yn parhau yn y DU ai peidio. Felly roedd hi'n braf iawn gweld bod Toyota wedi cytuno i adeiladu'r injan ddiweddaraf ar Lannau Dyfrdwy, cyhoeddiad a wnaed ar ôl ein hymweliad.
Credaf mai un o'r problemau i mi yw nid yn unig yr amser y mae'r holl ymenyddiau mawr yn Llywodraeth Cymru yn gorfod ei dreulio ar y pwnc hwn pan allem fod yn ymdrin â materion eraill mwy taer fel dileu tlodi neu ddatrys digartrefedd, ond hefyd y gallai'r gost o adael yr UE fod yn enfawr. Yn ei haraith Mansion House, er enghraifft, nododd Mrs May nifer o asiantaethau'r UE yr oedd am i'r DU barhau i gymryd rhan ynddynt fel aelod cyswllt. Soniodd am yr Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd, yr Asiantaeth Gemegion Ewropeaidd ac Asiantaeth Diogelwch Hedfan Ewrop fel rhai a oedd ganddi mewn golwg.
Gwnaeth ein trafodaethau â rhanddeiliaid hi'n glir fod y tair asiantaeth honno'n bwysig iawn i weithrediad parhaus sefydliadau Cymreig. Rhybuddiodd maes awyr Caerdydd os na fyddent yn rhan o Asiantaeth Diogelwch Hedfan Ewrop, y byddai'n effeithio'n sylweddol ar eu gallu i gystadlu â meysydd awyr Ewropeaidd eraill a byddai'n sicr yn creu costau newydd ac oedi newydd i'w gweithrediadau. Roedd Cydffederasiwn y GIG, y Coleg Nyrsio Brenhinol a Chymdeithas Feddygol Prydain oll yn glir fod angen inni fod yn rhan o'r Ganolfan Ewropeaidd ar gyfer Atal a Rheoli Clefydau yn ogystal â'r Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd. Mae Leanne Wood eisoes wedi cyfeirio at y ffaith y byddwn yng nghefn y ciw o ran cael meddyginiaethau newydd os nad ydym yn rhan o'r Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd, gan na fydd gennym economi ddigon mawr mwyach i'w gwneud hi'n werth rhoi blaenoriaeth i feddyginiaethau newydd yn ein gwlad, felly mae hynny'n amlwg yn fater difrifol iawn.
Un o'r bobl a welsom pan oeddem ym Mrwsel ddiwedd y mis diwethaf oedd Mr Stanislav Todorov, cynrychiolydd parhaol Bwlgaria, sy'n ffigur eithriadol o bwysig ar hyn o bryd, oherwydd mai Bwlgaria sy'n dal llywyddiaeth yr Undeb Ewropeaidd, felly mae'r hyn a oedd ganddo i'w ddweud yn bwysig iawn. Roedd yn berffaith glir gyda ni—roedd yn braf ei weld yn bod mor glir a gonest gyda ni mewn gwirionedd—ynglŷn â'r disgwyliadau sy'n cael eu codi gan Mrs May ac eraill. Dywedodd hyn: 'Edrychwch, nod yr asiantaethau hyn i gyd yw cryfhau'r farchnad sengl, ac os nad yw'r DU yn rhan o'r farchnad sengl, nid ydynt yn mynd i fod yn aelodau o'r asiantaethau hyn.' Yn amlwg, gallwn negodi rhyw fath o statws sylwedydd, ond nid yw'n edrych yn addawol iawn os yw'r ymagwedd ddiwyro a fabwysiadwyd gan Fwlgaria yn cael ei hailadrodd ar draws gweddill yr UE. Felly, mae'n rhaid inni ofyn beth fydd y gost o sefydlu cyrff rheoleiddio tebyg yn y DU, sef arian na fydd gennym, felly, i'w wario ar bethau eraill fel inswleiddio ein holl gartrefi.
Felly, credaf fod yna duedd wirioneddol i fod eisiau ei chael hi bod ffordd yn hyn o beth, ond rwy'n gobeithio bod yr adroddiad hwn yn grynodeb defnyddiol o rai o'r materion y mae angen inni barhau i fynd ar eu trywydd er mwyn diogelu buddiannau Cymru.
Thank you. Can I now call the Cabinet Secretary for Finance, Mark Drakeford?
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, Mark Drakeford?
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Hoffwn ddechrau trwy ddiolch i aelodau gweithgar iawn y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol. Rwyf am ddiolch yn gyntaf am eu hadroddiad ac yn ail am y cyfle a gynigiwyd i mi a'r Prif Weinidog i roi tystiolaeth fel rhan o ymchwiliad y pwyllgor i sut mae Llywodraeth Cymru yn paratoi ar gyfer Brexit.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I'd like to start by thanking the very industrious members of the External Affairs and Additional Legislation Committee. I want to thank them firstly for their report and secondly for the opportunity that was given to me and the First Minister to give evidence as part of the inquiry by the committee into how the Welsh Government is preparing for Brexit.
Dirprwy Lywydd, the position, as I see it, is this: where matters lie in our own hands, I think we can show that the Welsh Government has acted promptly and persistently to assemble the evidence and to set out key priorities for Wales as we move to Brexit. Where preparation depends critically on decisions that are made by others, then our ability to prepare is inevitably less certain—as Leanne Wood put it earlier, it is outside our own control.
Even when we are dealing with our own responsibilities, the changing context means that we have to renew our efforts and reshape our actions according to the developing story. The committee's report is especially helpful in drawing together the views of a wide range of organisations with a direct interest in Brexit and drawing conclusions about how we can work together even more closely in the future.
Everything we have done as a Government since June 2016 has been through engagement with as wide a range of Welsh views and voices as we have been able to assemble. The European advisory group, for example, set up by the First Minister in the immediate aftermath of the referendum, brings together a real breadth and depth of expertise. The Brexit round-tables chaired by my colleague Lesley Griffiths have proved a really well used and highly regarded forum for rural Wales. The council for economic development's EU exit working group, chaired by Ken Skates, has created a context in which key economic interests in Wales speak directly to the Welsh Government on Brexit preparation. And, Dirprwy Lywydd, I could go round the whole Cabinet table setting out the direct engagements that colleagues have taken forward with the education sector, with the health sector and so on, and we will continue to do this and to do more in the next period.
From the outset, and the joint paper produced with Plaid Cymru in January of last year, we have argued that proper preparation for life beyond Brexit could not be accomplished within the two years of the article 50 process. At first, we were alone in arguing for a transition deal. Of course, we now welcome the provisional agreement on a transition period, even if we continue to believe that preparation will need to extend well beyond the 21 months currently on offer.
Ddirprwy Lywydd, fel y gwelaf fi, dyma'r sefyllfa: lle mae materion yn ein dwylo ni, credaf y gallwn ddangos bod Llywodraeth Cymru wedi gweithredu'n brydlon ac yn gyson i gasglu'r dystiolaeth a nodi blaenoriaethau allweddol ar gyfer Cymru wrth i ni symud tuag at Brexit. Lle mae gwaith paratoi'n dibynnu'n llwyr ar benderfyniadau a wneir gan eraill, mae ein gallu i baratoi yn anochel yn llai sicr—fel y dywedodd Leanne Wood yn gynharach, mae y tu allan i'n rheolaeth ni.
Hyd yn oed pan fyddwn yn ymdrin â'n cyfrifoldebau ein hunain, mae'r cyd-destun newidiol yn golygu bod yn rhaid inni adnewyddu ein hymdrechion ac ail-lunio ein camau gweithredu yn ôl y stori sy'n datblygu. Mae adroddiad y pwyllgor yn arbennig o ddefnyddiol yn casglu safbwyntiau ystod eang o sefydliadau sydd â diddordeb uniongyrchol yn Brexit a dod i gasgliadau ynglŷn â sut y gallwn weithio gyda'n gilydd hyd yn oed yn fwy agos yn y dyfodol.
Mae popeth a wnaethom fel Llywodraeth ers Mehefin 2016 wedi bod drwy ymgysylltu ag ystod mor eang o safbwyntiau a lleisiau Cymreig ag y gallasom eu crynhoi. Mae'r grŵp cynghori ar Ewrop, er enghraifft, a sefydlwyd gan y Prif Weinidog yn union ar ôl y refferendwm, yn dwyn ynghyd ystod eang a dwfn o arbenigeddau. Mae'r cyfarfodydd o gwmpas y bwrdd ar Brexit a gadeirir gan fy nghyd-Aelod Lesley Griffiths wedi bod yn fforwm uchel ei barch y gwnaed defnydd da iawn ohono yn y Gymru wledig. Mae gweithgor ymadael â'r UE cyngor datblygu'r economi, dan gadeiryddiaeth Ken Skates, wedi creu cyd-destun lle mae buddiannau economaidd allweddol yng Nghymru yn siarad yn uniongyrchol â Llywodraeth Cymru ar waith paratoi ar gyfer Brexit. A gallwn fynd o gwmpas bwrdd y Cabinet i gyd, Ddirprwy Lywydd, yn nodi'r ymgysylltiad uniongyrchol y mae fy nghyd-Aelodau wedi'i ddatblygu â'r sector addysg, y sector iechyd ac ati, a byddwn yn parhau i wneud hyn ac i wneud mwy yn y cyfnod nesaf.
O'r cychwyn cyntaf, a'r papur ar y cyd a gynhyrchwyd â Phlaid Cymru ym mis Ionawr y llynedd, rydym wedi dadlau na ellid paratoi'n briodol ar gyfer bywyd y tu hwnt i Brexit o fewn dwy flynedd proses erthygl 50. Ar y cychwyn, ni yn unig a ddadleuodd dros gytundeb pontio. Wrth gwrs, erbyn hyn rydym yn croesawu'r cytundeb dros dro ar gyfnod pontio, hyd yn oed os ydym yn parhau i gredu y bydd angen ymestyn y gwaith paratoi ymhell y tu hwnt i'r 21 mis sy'n cael ei gynnig ar hyn o bryd.
The response made by the Government to the seven recommendations of the report were set out by the First Minister on 12 April, and they're shaped by this context. The Chair of the committee stole part of my speech by going through all seven recommendations, but it's been a wide-ranging debate, Dirprwy Lywydd, touching on a series of really important issues. I completely agree with what Mick Antoniw said on the operation of the JMC and the need for far stronger inter-governmental machinery for the United kingdom to prosper on the other side of our membership of the European Union.
Jane Hutt and others draw attention to the shared prosperity fund. Let me make it completely clear once again, Dirprwy Lywydd: the Welsh Government is entirely opposed to the shared prosperity fund. It is yet another example of a power grab back to Westminster. The responsibility for regional economic development belongs here, and everybody who has reported on it independently makes the same argument. It is vitally important that regional economic development is aligned with those organisations that have a presence on the ground here in Wales, that are able to be responsive to our partners, able to deliver the services on which economic development relies, and a shared prosperity fund put in a manifesto for which no majority was secured at an election, and in which the Government proposing it went backwards rapidly here in Wales, lacks both intellectual coherence and a democratic mandate.
Jenny Rathbone got to the heart of a series of Brexit preparedness issues in relation to trade barriers that Welsh businesses will face if we are beyond full participation in the single market and outside a customs union. She and Leanne Wood identified a series of specifics there: aviation—the real prospect that we will not be able to fly out of this country in the way that we are able to today; access to new and to nuclear medicine—vital public health arrangements. We are part of a European-wide set of arrangements that protect the health of people here in Wales every single day, and if we don't have access to that surveillance, to that information, to the threats to public health that we know can take place anywhere across the continent, we will be poorer as a result.
Dirprwy Lywydd, I want to focus just for a minute on one key theme in the recommendations of the committee—that of scenario planning. Already, we have produced scenario planning material costs to the Welsh economy, the results of the scenario planning workshops of the Brexit round-table group, the differentiated scenarios we have published for the future of the fishing industry, the detailed paper setting out possibilities for the future of regional economic development, the work of the Cardiff Business School analysing different post-Brexit options for large and medium-sized firms in Wales, the work of the Wales Centre for Public Policy into the implications of Brexit for agriculture, rural areas and land use in Wales—all of this demonstrates our determination to go on planning, preparing and shaping the future, a future we face on the other side of our membership of the European Union. But, Dirprwy Lywydd, as I said at the start, there are real limits to which reliable and definitive advice can be provided when so much uncertainty remains. The report asks the Welsh Government to issue clear and accessible guidance on the implications of various Brexit scenarios. The problem is that so little clarity exists.
Imagine if we had produced such guidance on the basis of the Prime Minister's Lancaster House speech of January last year. We would have told the many interested out in the report to plan for a Brexit based on no to a transition period; no to paying any exit bill; no to any role for the European Court of Justice; no to continuing participation in EU institutions, and no to a deal for citizenship rights. By the end of the same year, and the agreement at the December European Council, we'd be issuing a completely different set of guidance. Now, we will be telling Welsh interests to prepare for a transition period, for a financial future, and we will, quite rightly, pay our bills in billions of pounds, lasting up until 2064. We will be telling people to prepare for a guaranteed role for the European Court of Justice, undiminished through the transition period and continuing far beyond it. We'll be telling them to prepare for continued involvement in key institutions where we can persuade the EU 27 to allow for that to happen, and for a set of citizenship rights that, thankfully, go far beyond anything that Mrs May was willing to contemplate less than a year earlier. Little wonder that the Caerleon health professionals told Mr Isherwood that scenario planning was problematic.
The point I make, Llywydd, is simply this: of course we want the best possible advice to citizens in Wales, but we have to do so in the inevitable circumstances of uncertainty. No-deal Brexit simply cannot be planned away, no matter how sophisticated the analysis or how granular the sectoral insight. That's why we are determined to go on working together with others here in Wales, closely following the work and the advice of the committee, so that we prepare together for a very different future and a future that works for Wales.
Nodwyd yr ymateb gan y Llywodraeth i saith argymhelliad yr adroddiad gan y Prif Weinidog ar 12 Ebrill, ac mae'r cyd-destun hwn yn dylanwadu arnynt. Mae Cadeirydd y pwyllgor wedi dwyn rhan o fy araith drwy fynd drwy bob un o'r saith argymhelliad, ond bu'n ddadl eang ei chwmpas, Ddirprwy Lywydd, a chyffyrddodd ar gyfres o faterion pwysig iawn. Cytunaf yn llwyr â'r hyn a ddywedodd Mick Antoniw ar weithrediad y cyd-bwyllgor Gweinidogion a'r angen am brosesau rhynglywodraethol llawer cryfach i'r Deyrnas Unedig allu ffynnu ar yr ochr draw i'n haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd.
Mae Jane Hutt ac eraill yn tynnu sylw at y gronfa ffyniant gyffredin. Gadewch imi ei gwneud yn gwbl glir unwaith eto, Ddirprwy Lywydd: mae Llywodraeth Cymru yn gwrthwynebu'r gronfa ffyniant gyffredin yn llwyr. Mae'n enghraifft arall eto o gipio pŵer yn ôl i San Steffan. Yma y mae'r cyfrifoldeb dros ddatblygu economaidd rhanbarthol yn perthyn, ac mae pawb sydd wedi adrodd yn ei gylch yn annibynnol yn dadlau'r un fath. Mae'n hanfodol bwysig fod datblygu economaidd rhanbarthol yn cyd-fynd â'r sefydliadau sydd â phresenoldeb ar lawr gwlad yma yng Nghymru, sy'n gallu ymateb i'n partneriaid, yn gallu darparu'r gwasanaethau y mae datblygu economaidd yn dibynnu arnynt, ac mae cronfa ffyniant gyffredin a roddwyd mewn maniffesto na chafwyd mwyafrif o'i phlaid mewn etholiad, a lle'r aeth y Llywodraeth a'i cynigiodd tuag yn ôl yn gyflym yma yng Nghymru, yn brin o gydlyniad deallusol a mandad democrataidd.
Aeth Jenny Rathbone at wraidd cyfres o faterion yn ymwneud â pharodrwydd ar gyfer Brexit mewn perthynas â rhwystrau masnach y bydd busnesau Cymru yn eu hwynebu os ydym y tu hwnt i gymryd rhan lawn yn y farchnad sengl a'r tu allan i undeb tollau. Nododd hi a Leanne Wood gyfres o bwyntiau penodol yn y fan honno: hedfan—y posibilrwydd real na fyddwn yn gallu hedfan allan o'r wlad hon yn y ffordd y gallwn ei wneud heddiw; mynediad at feddyginiaethau newydd a niwclear—trefniadau iechyd cyhoeddus hanfodol. Rydym yn rhan o gyfres ar draws Ewrop o drefniadau sy'n diogelu iechyd pobl yma yng Nghymru bob dydd, ac os nad oes gennym fynediad at yr arolygiaeth honno, y wybodaeth honno, i'r bygythiadau i iechyd y cyhoedd y gwyddom y gallant ddigwydd yn unrhyw le ar draws y cyfandir, byddwn yn dlotach o ganlyniad.
Ddirprwy Lywydd, hoffwn ganolbwyntio ychydig am funud ar un thema allweddol yn argymhellion y Pwyllgor—y cynllunio senarios. Eisoes, rydym wedi cynhyrchu costau perthnasol cynllunio senarios i economi Cymru, canlyniadau gweithdai cynllunio senarios y grŵp bwrdd crwn Brexit, y senarios gwahaniaethol a gyhoeddwyd gennym ar gyfer dyfodol y diwydiant pysgota, y papur manwl yn nodi posibiliadau ar gyfer dyfodol datblygu economaidd rhanbarthol, gwaith dadansoddi opsiynau gwahanol ôl-Brexit Ysgol Fusnes Caerdydd ar gyfer cwmnïau mawr a chanolig yng Nghymru, gwaith Canolfan Polisi Cyhoeddus Cymru ar oblygiadau Brexit i amaethyddiaeth, ardaloedd gwledig a defnydd tir yng Nghymru—mae hyn i gyd yn dangos ein penderfyniad i barhau i gynllunio, paratoi a llunio'r dyfodol, dyfodol a wynebwn ar yr ochr draw i'n haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd. Ond fel y dywedais ar y dechrau, Ddirprwy Lywydd, ceir cyfyngiadau gwirioneddol ar y cyngor dibynadwy a phendant y gellir ei ddarparu pan fo cymaint o ansicrwydd yn parhau. Mae'r adroddiad yn gofyn i Lywodraeth Cymru gyhoeddi canllawiau clir a hygyrch ar oblygiadau senarios Brexit amrywiol. Y broblem yw bod cyn lleied o eglurder yn bodoli.
Dychmygwch pe bawn wedi cynhyrchu canllawiau o'r fath ar sail araith Lancaster House y Prif Weinidog ym mis Ionawr y llynedd. Byddem wedi dweud wrth y nifer yr oedd yr adroddiad yn ymwneud â'u buddiannau i gynllunio ar gyfer Brexit yn seiliedig ar na i gyfnod pontio; na i dalu unrhyw fil ymadael; na i unrhyw rôl ar gyfer Llys Cyfiawnder Ewrop; na i barhau i gymryd rhan yn sefydliadau'r UE, a na i fargen dros hawliau dinasyddiaeth. Erbyn diwedd yr un flwyddyn, a'r cytundeb yn y Cyngor Ewropeaidd ym mis Rhagfyr, byddem yn cyhoeddi set hollol wahanol o ganllawiau. Bellach, byddwn yn dweud wrth rai sydd â buddiannau yng Nghymru i baratoi ar gyfer cyfnod pontio, ar gyfer dyfodol ariannol, a byddwn, yn gwbl briodol, yn talu ein biliau mewn biliynau o bunnoedd, sy'n mynd i bara hyd at 2064. Byddwn yn dweud wrth bobl am baratoi ar gyfer rôl warantedig ar gyfer Llys Cyfiawnder Ewrop, heb ei lleihau drwy'r cyfnod pontio ac i barhau ymhell y tu hwnt iddo. Byddwn yn dweud wrthynt am baratoi ar gyfer parhau i ymwneud â sefydliadau allweddol lle y gallwn berswadio'r UE 27 i ganiatáu i hynny ddigwydd, a chyfres o hawliau dinasyddiaeth sydd, diolch byth, yn mynd ymhell y tu hwnt i ddim yr oedd Mrs May yn barod i'w ystyried lai na blwyddyn yn gynharach. Nid yw'n fawr o syndod fod gweithwyr proffesiynol iechyd Caerllion wedi dweud wrth Mr Isherwood fod cynllunio senarios yn achosi problemau.
Y pwynt rwy'n ei wneud, Lywydd, yw hwn: wrth gwrs ein bod am y cyngor gorau posibl i ddinasyddion yng Nghymru, ond rhaid inni wneud hynny mewn amgylchiadau sy'n anorfod yn ansicr. Ni ellir cynllunio'n syml i gael gwared ar Brexit 'dim bargen', ni waeth pa mor soffistigedig yw'r dadansoddiad neu ba mor ronynnog yw'r treiddgarwch sectoraidd. Dyna pam yr ydym yn benderfynol o barhau i weithio gydag eraill yma yng Nghymru, gan ddilyn gwaith a chyngor y pwyllgor yn agos, fel ein bod yn paratoi gyda'n gilydd ar gyfer dyfodol gwahanol iawn a dyfodol sy'n gweithio i Gymru.
Thank you. Can I now call on David Rees to reply to the debate?
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar David Rees i ymateb i'r ddadl?
Diolch, Dirprwy Llywydd. Hoffwn ddiolch i Aelodau am eu cyfraniadau y prynhawn yma ac i Ysgrifennydd y Cabinet.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I'd like to thank Members for their contributions today and to thank the Cabinet Secretary too.
I think it's important that we clarify some of the points. And for Leanne Wood's purposes: yes, I think, can you also pass on what an important role Steffan Lewis plays in the committee? We will also look forward to him coming back to the committee because he has an important role and he does take a deep interest in these issues and it helps the committee tremendously. So, we look forward to seeing him coming back as well.
It's been clear that many Members highlighted similar issues. We've had the questions of the funding aspects, and I'm very pleased the Cabinet Secretary highlighted how strongly the Welsh Government is opposed to the possible intentions of a Westminster-controlled fund, where it should actually be more focused upon the needs of Wales and should be allocated to Wales as a block to allow that to happen.
Again, can I thank Mick for his kind words and his contribution to the committee, to the work on Brexit? And he's quite right: we're not alone in this issue, it occurs across the various institutions within the UK because the meetings we attended represented Scotland, the Lords and Commons and there was a unanimous feeling about the failure of the JMC. And we cannot let the UK Government control any funding that should have been coming to us anyway.
Mark highlighted the point that he's deeply disappointed that only some were accepted in principle—so am I. There's no question about that. But we are moving forward, and we do need to have clarity on the guidance for allowing bodies to establish contingency planning. That is critical. I know the Cabinet Secretary has highlighted that there are limits to being able to know how much he can give because there is so much uncertainty that still exists, and I also appreciate that, but we've got to get preparing for this. We now need to know there's a transition period, so we can start working towards preparing for that transition period and whatever happens afterwards. And I totally agree with the Cabinet Secretary on a personal view: I do not believe we will get everything resolved before October, by which time they have to go to the Parliaments for the consideration of any withdrawal deal. So, this is going to be a long game to be played.
Can I also remind everyone of Jane Hutt's championship of the equalities agenda on this? She has been to the fore, pushing the committee to look at these issues and the implications as a consequence of Brexit on equalities and what we need to do on that, and we will not be going past those issues.
Jenny Rathbone highlighted something about the Bulgarian representative, and it was mentioned about the agencies. He reminded us, actually, of an interesting question: that membership of agencies is complicated because some of the agencies are linked to the single market and, as such, we've got to look very carefully. If Theresa May doesn't want to be in the single market, that limits our access to agencies. So, there's some serious thinking the UK Government has to have, and we need to have those discussions, and preparations, for what implications they may have for Wales.
I now turn to Michelle Brown, and I have to express my huge disappointment that she used the opportunity to give what I considered a rerun of the referendum arguments. There is no project fear, there's purely a look at how we can deliver the best for Wales; that is what we are trying to do. In my opinion, I think she's misrepresented the Government's work. And they are responding; the number of times they've mentioned that they're responding to the will of the people. I suppose President Trump would say that section was actually more like fake news than genuine news.
So, let's refer it back to what we are focusing on: how does Wales prepare for Brexit? And that is critical. We face many more months ahead of us—11 months now, actually, until we leave, probably about six months of negotiations to the withdrawal agreement, and then the discussions on the withdrawal agreement. And in that time, there will be many, many issues that will arise, both at EU level and UK level, that will have to be negotiated to ensure that Wales gets its best deal. And we prepare our businesses, we prepare our public bodies, we prepare our third sector for ensuring that, when it happens, we're in a strong position to move forward, and that we are going to be impacted minimally by anything that arises as a consequence of Brexit.
We will continue to hold the Welsh and UK Governments to account, because I will give credit to Robin Walker, who has attended the committee, and he has committed himself to come back. We will hold them to account. It would be nice if David Davis, the Secretary of State, would also attend because it might reflect that, perhaps, his understanding of devolution as well—it seems to be lacking at the moment. But we will continue our work to safeguard the interests of the people of Wales. So, I hope that Members will therefore accept the report and let us move forward, keeping an eye on what happens in Brexit. And don't take your eyes off it because if you blink, you'll miss something.
Credaf ei bod yn bwysig ein bod yn egluro rhai o'r pwyntiau. Ac ar gyfer Leanne Wood: a wnewch chi hefyd drosglwyddo'r neges ynglŷn â pha mor bwysig yw'r rôl y mae Steffan Lewis yn ei chwarae yn y pwyllgor? Byddwn ninnau hefyd yn edrych ymlaen at ei weld yn dychwelyd i'r pwyllgor oherwydd mae ganddo rôl bwysig ac mae ganddo ddiddordeb mawr yn y materion hyn ac mae'n helpu'r pwyllgor yn aruthrol. Felly, edrychwn ymlaen at ei weld yn dod yn ôl hefyd.
Mae wedi bod yn glir fod llawer o'r Aelodau wedi amlygu materion tebyg. Rydym wedi cael y cwestiynau ynghylch ariannu, ac rwy'n falch iawn fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi amlygu pa mor gryf yw gwrthwynebiad Llywodraeth Cymru i fwriadau posibl cronfa a reolir yn San Steffan, lle y dylai ganolbwyntio mwy mewn gwirionedd ar anghenion Cymru a dylid ei dyrannu i Gymru fel bloc i ganiatáu i hynny ddigwydd.
Unwaith eto, a gaf fi ddiolch i Mick am ei eiriau caredig ac am ei gyfraniad i'r pwyllgor, i'r gwaith ar Brexit? Ac mae'n hollol iawn: nid ydym ar ein pen ein hunain yn y mater hwn, mae'n digwydd ar draws y gwahanol sefydliadau o fewn y DU oherwydd roedd y cyfarfodydd a fynychwyd gennym yn cynrychioli'r Alban, Tŷ'r Arglwyddi a Thŷ'r Cyffredin ac roedd teimlad unfrydol ynghylch methiant y Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Ac ni allwn adael i Llywodraeth y DU reoli unrhyw gyllid a ddylai fod wedi bod yn dod i ni beth bynnag.
Pwysleisiodd Mark y pwynt ei fod yn siomedig iawn mai rhai yn unig a dderbyniwyd mewn egwyddor—a finnau hefyd. Nid oes unrhyw amheuaeth am hynny. Ond rydym yn symud ymlaen, ac mae angen inni gael eglurder ar y canllawiau i ganiatáu i gyrff sefydlu cynlluniau wrth gefn. Mae hynny'n hollbwysig. Gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi nodi bod terfynau i allu gwybod faint y gall ei roi oherwydd bod cymaint o ansicrwydd yn dal i fodoli, ac rwy'n sylweddoli hynny, ond rhaid inni baratoi ar gyfer hyn. Mae angen inni wybod yn awr fod yna gyfnod pontio, er mwyn inni ddechrau gweithio tuag at baratoi ar gyfer y cyfnod pontio hwnnw a beth bynnag sy'n digwydd wedyn. Ac rwy'n cytuno'n llwyr ag Ysgrifennydd y Cabinet ar farn bersonol: nid wyf yn credu y cawn bopeth wedi'i ddatrys cyn mis Hydref, pan fydd yn rhaid iddynt fynd at y Seneddau ar gyfer ystyried unrhyw gytundeb ymadael. Felly, mae hon yn mynd i fod yn gêm hir i'w chwarae.
A gaf fi hefyd atgoffa pawb o bencampwriaeth agenda cydraddoldebau Jane Hutt ar hyn? Mae hi wedi bod ar y blaen, yn gwthio'r pwyllgor i edrych ar y materion hyn a'r goblygiadau o ganlyniad i Brexit i gydraddoldebau a'r hyn y mae angen inni ei wneud ynglŷn â hynny, ac ni fyddwn yn pasio heibio i'r materion hynny.
Amlygodd Jenny Rathbone rywbeth am y cynrychiolydd o Fwlgaria, a soniwyd am yr asiantaethau. Cawsom ein hatgoffa ganddo, mewn gwirionedd, ynglŷn â chwestiwn diddorol: fod aelodaeth o asiantaethau yn gymhleth oherwydd bod rhai asiantaethau'n gysylltiedig â'r farchnad sengl, ac fel y cyfryw, rhaid inni edrych yn ofalus iawn. Os nad yw Theresa May am fod yn y farchnad sengl, mae hynny'n cyfyngu ar ein mynediad at asiantaethau. Felly, mae angen i Lywodraeth y DU feddwl o ddifrif, ac mae angen inni gael y trafodaethau hynny, a'r paratoadau, o ran beth fydd eu goblygiadau i Gymru.
Trof yn awr at Michelle Brown, a rhaid imi fynegi fy siom enfawr ei bod hi wedi defnyddio'r cyfle i ailddatgan dadleuon y refferendwm yn ôl yr hyn a welwn. Nid oes prosiect ofn, nid oes ond edrych ar sut y gallwn ddarparu'r gorau ar gyfer Cymru; dyna rydym yn ceisio ei wneud. Yn fy marn i, credaf ei bod wedi camddisgrifio gwaith y Llywodraeth. Ac maent yn ymateb; y nifer o weithiau y maent wedi sôn eu bod yn ymateb i ewyllys y bobl. Tybiaf y byddai'r Arlywydd Trump wedi galw'r rhan honno'n debycach i newyddion ffug na newyddion go iawn.
Felly, gadewch i ni gyfeirio'n ôl at yr hyn rydym yn canolbwyntio arno: sut y mae Cymru yn paratoi ar gyfer Brexit? Ac mae hynny'n hollbwysig. Rydym yn wynebu llawer mwy o fisoedd i ddod—11 mis bellach, mewn gwirionedd, hyd nes y byddwn yn gadael, mae'n debyg mai tua chwe mis o negodi a fydd tan y cytundeb ymadael, ac yna y trafodaethau ar y cytundeb ymadael. Ac yn yr amser hwnnw, bydd yna lawer iawn o faterion a fydd yn codi, ar lefel yr UE a lefel y DU, y bydd yn rhaid eu negodi er mwyn sicrhau bod Cymru'n cael y fargen orau. Ac rydym yn paratoi ein busnesau, rydym yn paratoi ein cyrff cyhoeddus, rydym yn paratoi ein trydydd sector i sicrhau, pan fydd yn digwydd, ein bod mewn sefyllfa gref i symud ymlaen, a bod yr effaith arnom o ganlyniad i unrhyw beth sy'n codi o Brexit cyn lleied ag y bo modd.
Byddwn yn parhau i ddwyn Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU i gyfrif, oherwydd hoffwn ganmol Robin Walker, sydd wedi mynychu'r pwyllgor, ac mae wedi ymrwymo i ddod yn ôl. Byddwn yn eu dwyn i gyfrif. Byddai'n braf pe bai David Davis, yr Ysgrifennydd Gwladol, hefyd yn mynychu oherwydd gallai hynny ddangos, efallai, fod ei ddealltwriaeth o ddatganoli yn ogystal—mae'n ymddangos yn ddiffygiol ar hyn o bryd. Ond byddwn yn parhau â'n gwaith i ddiogelu buddiannau pobl Cymru. Felly, gobeithio y bydd yr Aelodau felly yn derbyn yr adroddiad a gadewch inni symud ymlaen, gan gadw llygad ar yr hyn sy'n digwydd yn Brexit. A pheidiwch â thynnu eich llygaid oddi arno oherwydd os blinciwch, fe gollwch chi rywbeth.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Y cwestiwn yw: a ddylid nodi adroddiad y pwyllgor? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The proposal is to note the committee report. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Detholwyd y gwelliant canlynol: gwelliant 1 yn enw Julie James.
The following amendment has been selected: amendment 1 in the name of Julie James.
Mae hynny'n dod â ni at yr eitem nesaf, sef dadl y Ceidwadwyr Cymreig ar adroddiad ymchwiliad yr Ysgrifennydd Parhaol.
Cyn inni drafod y cynnig yma, rwyf am wneud fy safbwynt yn glir ynghylch ei gyfreithlondeb. I ddechrau, mae'r cynnig hwn mewn trefn ac, yn ail, mae'r pŵer yn adran 37 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, heb amheuaeth, yn eang, a dyna pam mai dim ond o ganlyniad i bleidlais yn y Cynulliad Cenedlaethol yma y gellir ei weithredu. Rwy'n disgwyl i Aelodau i barhau i ddefnyddio adran 37 yn gymesur, felly, ac yn rhesymol. Rwy'n galw nawr ar Andrew R.T. Davies i wneud y cynnig. Andrew R.T. Davies.
That brings us to the next item, which is the Welsh Conservatives’ debate on the Permanent Secretary’s investigation report.
Before we debate this motion, I want to make my position clear about its legitimacy. First, the motion is in order and, second, the power in section 37 of the Government of Wales Act 2006 is undoubtedly broad, and that is why it can only be applied as a result of a vote in this National Assembly. I expect Members to continue to approach the use of section 37 proportionately and reasonably. I call on Andrew R.T. Davies to move the motion. Andrew R.T. Davies.
Cynnig NDM6702 Paul Davies
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi'r llythyr gan yr Ysgrifennydd Parhaol, dyddiedig 16 Mawrth, mewn perthynas â chynnig NDM6668 y cytunwyd arno gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru ar 28 Chwefror 2018.
2. Yn gresynu at fethiant yr Ysgrifennydd Parhaol i gydymffurfio â dymuniadau Aelodau'r Cynulliad.
3. Gan weithredu yn unol ag Adran 37(1)(b) o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, yn ei gwneud yn ofynnol bod Ysgrifennydd Parhaol Llywodraeth Cymru yn paratoi, at ddibenion y Cynulliad, gyda golygiadau priodol i sicrhau bod tystion yn aros yn anhysbys, adroddiad yr ymchwiliad ynghylch a oedd unrhyw dystiolaeth y rhannodd Llywodraeth Cymru wybodaeth o flaen llaw heb ganiatâd mewn perthynas â'r ad-drefnu Gweinidogol diweddar.
Motion NDM6702 Paul Davies
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes the letter from the Permanent Secretary, dated 16 March, in relation to motion NDM6668, which was agreed by the National Assembly for Wales on 28 February 2018.
2. Regrets the failure of the Permanent Secretary to comply with the wishes of Assembly Members.
3. Acting in accordance with Section 37(1)(b) of the Government of Wales Act 2006, requires the Welsh Government’s Permanent Secretary to produce for the purposes of the Assembly, with appropriate redactions to ensure anonymity of witnesses, the report into the investigation on 'whether there is any evidence of a prior unauthorised sharing of information—i.e. a “leak”—by the Welsh Government of information relating to the recent Ministerial reshuffle'.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Presiding Officer, and I welcome the opportunity to move the debate in the name of Paul Davies that's on the order paper this afternoon. And in particular, it's worth reflecting just very briefly on the events of yesterday—that we were faced with this debate not actually taking place.
In particular, if I may draw the Assembly's attention to the letter that was sent to the Presiding Officer, in particular point three that stated that the Government believed that the Table Office and the Presiding Officer were acting unlawfully in accepting this motion. That was what was in the letter that was put forward. As I understand it, that was then subsequently leaked to the press, which is somewhat ironic, to say the least, that we're having a leak inquiry and here's a leaked letter, which I believe came from the Government, as I understand it, to the media. So, I wonder whether we'll have a Permanent Secretary inquiry into this particular leaked letter. But it is worth reflecting on that type of language that meets you on the first page—not 'thinks' it's illegal; it's actually telling the Presiding Officer that it 'is' illegal. That, by any stretch, is a very threatening and intimidating environment to try and create around a debate in the Assembly here.
I want to focus on three areas, if I may. Over the last three months, the various arguments that the Government have put forward to try and stop this report being published in redacted form. The first came forward in January from the First Minister, when I questioned him in First Minister's questions, and that was about the privacy and confidentiality of witnesses who had given evidence to that inquiry—and I agree entirely. I agree entirely that that should be adhered to, and that is why, in the motion today, we have said that the report should be made available in a redacted form, to make sure that that confidentiality is provided and, above all, the security and safety of witnesses who feel they might have been threatened if their names came forward, although I'm a bit skeptical of where the threats might come from if those names came into the public. And I do regret that the First Minister, in his choice of language in First Minister's questions at that time, said, when he was responding to me,
'What he is asking the Permanent Secretary to do—because it's her decision—is to out those people, for the evidence to be made available and their names. Such a course, I have to say, would be both dishonourable and dishonest, and would bring the Welsh Government into disrepute.'
I reject that. I flatly reject that, and I refer the Assembly to the Hamilton inquiry report that was made available, in particular clause 22 in the Hamilton inquiry report yesterday, which clearly showed how Hamilton went about the process of protecting the identity of witnesses in that report. So, that clearly answers the point that you can provide a report and protect witness identity where that witness identity has been provided.
Diolch i chi, Lywydd, ac rwy'n croesawu'r cyfle i gynnig y ddadl sydd ar y papur trefn y prynhawn yma yn enw Paul Davies. Ac yn benodol, mae'n werth myfyrio'n fyr iawn ar ddigwyddiadau ddoe—ein bod wedi wynebu'r posibilrwydd na fyddai'r ddadl hon yn digwydd mewn gwirionedd.
Yn benodol, os caf dynnu sylw'r Cynulliad at y llythyr a anfonwyd at y Llywydd, yn enwedig pwynt tri a nododd fod y Llywodraeth yn credu nad oedd y Swyddfa Gyflwyno a'r Llywydd yn gweithredu'n anghyfreithlon yn derbyn y cynnig hwn. Dyna oedd yn y llythyr a gyflwynwyd. Fel rwy'n deall, cafodd ei ddatgelu heb ganiatâd i'r wasg wedyn, sydd braidd yn eironig a dweud y lleiaf, ein bod yn cael ymchwiliad i ddatgelu heb ganiatâd a dyma lythyr wedi'i ddatgelu heb ganiatâd, y credaf iddo ddod o'r Llywodraeth, fel rwy'n deall, i'r cyfryngau. Felly, tybed a gawn ni ymchwiliad Ysgrifennydd Parhaol i'r llythyr penodol hwn a ddatgelwyd heb ganiatâd. Ond mae'n werth myfyrio ar y math o iaith a welwch ar y dudalen gyntaf—nid 'o'r farn' ei fod yn anghyfreithlon; mae'n dweud wrth y Llywydd ei 'fod yn' anghyfreithlon. Mae hynny, yn bendant, yn amgylchedd bygythiol iawn i fynd i geisio'i greu ynghylch dadl yma yn y Cynulliad.
Hoffwn ganolbwyntio ar dri maes, os caf. Dros y tri mis diwethaf, y dadleuon amrywiol a gyflwynodd y Llywodraeth i geisio atal yr adroddiad hwn rhag cael ei gyhoeddi wedi'i olygu. Daeth y gyntaf ym mis Ionawr gan y Prif Weinidog, pan holais ef mewn cwestiynau i'r Prif Weinidog ynghylch preifatrwydd a chyfrinachedd tystion a oedd wedi rhoi tystiolaeth i'r ymchwiliad hwnnw—ac rwy'n cytuno'n llwyr. Rwy'n cytuno'n llwyr y dylid glynu wrth hynny, a dyna pam ein bod, yn y cynnig heddiw, wedi dweud y dylai'r adroddiad fod ar gael ar ffurf wedi'i golygu, i wneud yn siŵr fod y cyfrinachedd hwnnw'n cael ei sicrhau ac uwchlaw popeth, sicrwydd a diogelwch tystion sy'n teimlo y gallent gael eu bygwth pe bai eu henwau'n cael eu rhoi, er fy mod braidd yn amheus o ble y gallai'r bygythiadau ddod pe bai'r enwau hynny'n dod yn gyhoeddus. Ac rwy'n gresynu at y ffaith bod y Prif Weinidog wedi dweud, yn ei ddewis ef o iaith yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog ar y pryd, pan oedd yn ymateb i mi,
'Yr hyn y mae e'n gofyn i'r Ysgrifennydd Parhaol ei wneud—oherwydd ei phenderfyniad hi yw hwn—yw datgelu pwy yw'r bobl hynny, i'r dystiolaeth gael ei rhoi ar gael a'u henwau. Byddai cam o'r fath, mae'n rhaid i mi ddweud, yn waradwyddus ac yn anonest, a byddai'n dwyn anfri ar Lywodraeth Cymru.'
Rwy'n gwrthod hynny. Rwy'n gwrthod hynny'n llwyr, a chyfeiriaf y Cynulliad at adroddiad ymchwiliad Hamilton a ryddhawyd, yn arbennig cymal 22 yn adroddiad ymchwiliad Hamilton ddoe, a ddangosai'n glir sut yr aeth Hamilton ati i ddiogelu cyfrinachedd tystion yn yr adroddiad hwnnw. Felly, yn amlwg mae hynny'n ateb y pwynt y gallwch ddarparu adroddiad a diogelu cyfrinachedd tyst lle y darparwyd enw'r tyst.
Will the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
Yes, I certainly will.
Gwnaf, yn sicr.
Can the Member quote any example of a Westminster Government publishing a leak inquiry report? I suspect he can't, because he knows full well that all Governments in Westminster, of all parties, do not publish leak inquiries as a standard. So, why is he asking the Welsh Government to do something his own party's Government in London does not do?
A all yr Aelod nodi unrhyw enghraifft o Lywodraeth San Steffan yn cyhoeddi adroddiad i ymchwiliad i ddatgelu gwybodaeth heb ganiatâd? Rwy'n tybio na all, oherwydd mae'n gwybod yn iawn nad yw unrhyw Lywodraeth yn San Steffan, o unrhyw blaid, yn cyhoeddi ymchwiliadau i wybodaeth a ddatgelwyd heb ganiatâd. Felly, pam y mae'n gofyn i Lywodraeth Cymru wneud rhywbeth nad yw Llywodraeth ei blaid ei hun yn Llundain yn ei wneud?
I would suggest to the Member for Llanelli that these are unique circumstances. I have asked the Presiding Officer to provide me with the examples that she cites in her letters to Assembly Members around the inability to provide the report. These are a unique set of circumstances that have led, sadly, and looked at, the death of an individual. It is vitally important that, as Assembly Members, we have the ability to scrutinise the actions of these inquiries and be satisfied that those inquiries have looked at and exhausted all avenues. And I draw the Member's attention to the motion today that does state specifically around 'for the use of the Assembly', i.e. Assembly Members. There are many provisions that could be put in place for this report to be made available for Assembly Members to read and digest this report, in a redacted version, that would protect the identity of individuals who have given evidence.
Now, that's one argument that was put forward back in January. In February, when we had the motion here, which was endorsed by Assembly Members, the next argument that was deployed was by the leader of the house in her reply to myself—in a very short reply, I might add, to that debate. And this was her reply to me:
'This is about more than just this leaked report; this is about the integrity of future investigations and future leaked reports.
'Whereas here, there is the additional element of ongoing inquiries, there are further potential risks to the overall integrity of the process if information is put in the public domain on a piecemeal basis.'
Well, yesterday, we had the Hamilton report come forward. I do welcome that report becoming publicly available for Members to read and to see, but I have to say, if that's the second argument that the Government have deployed to prevent the publication of this report, then you've shot it below the waterline, obviously, by making available the Hamilton inquiry report. I welcome the outcome of that inquiry, which gives the First Minister a clean bill of health when it comes to the specific focus of that inquiry about misleading the Assembly. I would draw Members' attention to the fact that this isn't a witch hunt against the First Minister, as point 48 in that report clearly identifies, when it says no allegation—no allegation—was levelled against the First Minister about bullying or intimidatory actions on his part. And so, this isn't about a witch hunt against the First Minister, but I would also just draw Members' attention to the fact that if that was the second argument that was deployed, that releasing information into the public domain would be a piecemeal approach to all this and it would jeopardise future inquiries, why was Hamilton treated differently?
The third point I would suggest is obviously the point that was deployed yesterday in relation to the legal arguments the Government put forward in relation to the exercise of the Government of Wales provision. And that, again, can be put to one side by the legal advice that has been provided to Members in the Assembly here. There is a difference of opinion here. The Government believe that government would seize up if, obviously, this motion passed this afternoon, and actually they wouldn't be able to go about their business. The legal advice that has been given—and I'll read verbatim here—'Parliament did not give the Assembly completely open-ended power. It provided a safeguard where the Assembly votes in favour of a motion. Under section 37(8), a person is not obliged to produce any document which he or she would be entitled to refuse to produce for the purposes of proceedings in a court in England and Wales. There are numerous circumstances where this might apply. For instance, legal advice to the Welsh Government would not have to be disclosed in accordance with this provision, so would commercial confidentiality'. I could go on. And I could go on to say, as I've pointed out to the Member for Llanelli, there are circumstances such as a reading room environment that could be made available to Assembly Members to meet the provisions and the requirements of the motion before us. Because the motion before us asks to produce the report for the purposes of the Assembly. So, to deploy the legal argument that Government would seize up if this motion went forward today is nonsense—utter nonsense.
Now, the Government whip might deliver the vote today to stop this motion going forward. I hope it doesn't. I hope individual Members will vote on the strength of the argument that is before them, but, if the whip delivers that vote, it won't deliver what is morally right here, and that is the ability to have this report sitting alongside the other reports that have been commissioned so that we can satisfy ourselves that each and every avenue of investigation has been exhausted to make sure we get to the bottom of the argument and the discussion and the debate, and ultimately make some sense of the tragedy that led to the death of a member of this institution. I urge Members to support the motion that is before them today, which seeks that transparency here, in the home of Welsh democracy.
Buaswn yn awgrymu wrth yr Aelod dros Lanelli fod y rhain yn amgylchiadau unigryw. Gofynnais i'r Llywydd roi enghreifftiau i mi y mae'n cyfeirio atynt yn ei llythyrau at Aelodau Cynulliad ynghylch yr anallu i ddarparu'r adroddiad. Mae'r rhain yn set unigryw o amgylchiadau a arweiniodd, yn anffodus, at edrych ar farwolaeth unigolyn. Mae'n hanfodol bwysig, fel Aelodau Cynulliad, ein bod yn gallu craffu ar weithredoedd yr ymchwiliadau hyn a bod yn fodlon fod yr ymchwiliadau wedi edrych ar ac wedi dilyn pob trywydd posibl. A thynnaf sylw'r Aelodau at y cynnig heddiw sy'n datgan yn benodol 'at ddibenion y Cynulliad', h.y. Aelodau'r Cynulliad. Ceir llawer o ddarpariaethau y gellid eu rhoi ar waith er mwyn i'r adroddiad hwn fod ar gael i Aelodau'r Cynulliad ddarllen ac ystyried yr adroddiad hwn, mewn fersiwn wedi ei golygu, a fyddai'n diogelu cyfrinachedd unigolion sydd wedi rhoi tystiolaeth.
Nawr, dyna un ddadl a gyflwynwyd yn ôl ym mis Ionawr. Ym mis Chwefror, pan gawsom y cynnig yma a gymeradwywyd gan Aelodau'r Cynulliad, y ddadl nesaf a ddefnyddiwyd gan arweinydd y tŷ yn ei hateb i mi—mewn ateb byr iawn, hoffwn ychwanegu, i'r ddadl honno. A dyma oedd ei hymateb i mi:
Mae hyn yn ymwneud â mwy na'r adroddiad hwn a ddatgelwyd heb ganiatâd; mae'n ymwneud â chywirdeb ymchwiliadau yn y dyfodol ac adroddiadau a ddatgelir heb ganiatâd yn y dyfodol.
Ond yma, ceir yr elfen ychwanegol o ymchwiliadau parhaus, ceir risgiau posibl pellach i gywirdeb cyffredinol y broses os caiff gwybodaeth ei gwneud yn gyhoeddus ar sail dameidiog.
Wel, ddoe, daeth adroddiad Hamilton gerbron. Rwy'n croesawu'r ffaith fod yr adroddiad hwnnw wedi ei ryddhau'n gyhoeddus i Aelodau ei ddarllen a'i weld, ond rhaid imi ddweud, os mai dyna'r ail ddadl i'r Llywodraeth ei defnyddio i atal yr adroddiad hwn rhag cael ei gyhoeddi, yna rydych wedi gwneud niwed mawr iddo, yn amlwg, drwy sicrhau bod adroddiad ymchwiliad Hamilton ar gael. Rwy'n croesawu canlyniad yr ymchwiliad hwnnw, sy'n dweud nad yw'r Prif Weinidog wedi gwneud dim o'i le o ran ffocws penodol yr ymchwiliad hwnnw ar gamarwain y Cynulliad. Hoffwn dynnu sylw'r Aelodau at y ffaith nad erlid y Prif Weinidog yw hyn, fel y mae pwynt 48 yr adroddiad hwnnw'n nodi'n glir, pan ddywed na chafodd unrhyw honiad—ni chafodd unrhyw honiad—ei wneud yn erbyn y Prif Weinidog am fwlio neu weithredu difrïol ar ei ran. Ac felly, nid yw hyn yn ymwneud ag erlid y Prif Weinidog, ond hefyd hoffwn dynnu sylw'r Aelodau at y ffaith, os mai honno oedd yr ail ddadl a wnaed, sef y byddai rhyddhau gwybodaeth i'r cyhoedd yn ddull tameidiog o ymdrin â hyn ac y byddai'n peryglu ymchwiliadau yn y dyfodol, pam y cafodd Hamilton ei drin yn wahanol?
Rwy'n awgrymu mai'r trydydd pwynt, yn amlwg, yw'r pwynt a wnaed ddoe mewn perthynas â'r dadleuon cyfreithiol a wnaeth y Llywodraeth ynghylch arfer darpariaeth Llywodraeth Cymru. A gellir rhoi hynny, unwaith eto, i un ochr yn sgil y cyngor cyfreithiol a roddwyd i'r Aelodau yma yn y Cynulliad. Ceir gwahaniaeth barn yma. Mae'r Llywodraeth yn credu y byddai llywodraeth yn dod i stop pe bai'r cynnig hwn, yn amlwg, yn pasio y prynhawn yma, ac na fyddent yn gallu gwneud eu gwaith mewn gwirionedd. Y cyngor cyfreithiol a roddwyd—ac fe ddarllenaf hyn air am air—yw na roddodd y Senedd bŵer cwbl benagored i'r Cynulliad. Rhoddodd fesur diogelu lle mae'r Cynulliad yn pleidleisio o blaid cynnig. O dan adran 37(8), nid yw person yn gorfod dangos unrhyw ddogfen y byddai hawl ganddo ef neu ganddi hi i wrthod ei dangos at ddibenion achosion llys yng Nghymru a Lloegr. Ceir nifer o amgylchiadau lle y gallai hyn fod yn berthnasol. Er enghraifft, ni fyddai'n rhaid datgelu cyngor cyfreithiol i Lywodraeth Cymru yn unol â'r ddarpariaeth hon, na chyfrinachedd masnachol chwaith. Gallwn fynd ymlaen. A gallwn fynd ymlaen i ddweud, fel rwyf wedi nodi wrth yr Aelod dros Lanelli, y ceir amgylchiadau megis amgylchedd ystafell ddarllen y gellid ei sicrhau ar gyfer Aelodau'r Cynulliad i ateb darpariaethau a gofynion y cynnig ger ein bron. Oherwydd mae'r cynnig ger ein bron yn gofyn am gynhyrchu'r adroddiad at ddibenion y Cynulliad. Felly, mae defnyddio'r ddadl gyfreithiol y byddai'r Llywodraeth yn dod i stop pe bai'r cynnig hwn yn cael ei dderbyn heddiw yn nonsens—yn nonsens pur.
Nawr, efallai y bydd chwip y Llywodraeth yn sicrhau'r bleidlais heddiw i atal y cynnig hwn rhag cael ei dderbyn. Gobeithio na wnaiff. Gobeithio y bydd Aelodau unigol yn pleidleisio ar gryfder y ddadl sydd ger eu bron, ond os yw'r chwip yn sicrhau'r bleidlais honno, ni fydd yn cyflawni'r hyn sy'n foesol gywir yma, sef y gallu i gael yr adroddiad hwn ochr yn ochr ag adroddiadau eraill a gomisiynwyd fel y gallwn fod yn fodlon fod pob llwybr ymchwilio wedi'i ddihysbyddu er mwyn gwneud yn siŵr y gallwn fynd at wraidd y ddadl a'r drafodaeth, a gwneud rhywfaint o synnwyr yn y pen draw o'r drychineb a arweiniodd at farwolaeth aelod o'r sefydliad hwn. Rwy'n annog yr Aelodau i gefnogi'r cynnig sydd gerbron heddiw, sy'n ceisio'r tryloywder hwnnw yma yng nghartref democratiaeth Cymru.
Rwyf wedi dethol y gwelliant i'r cynnig, ac rydw i'n galw, felly, ar y Cwnsler Cyffredinol i gynnig yn ffurfiol welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Julie James.
I have selected the amendment to the motion, and I call on the Counsel General to move formally amendment 1, tabled in the name of Julie James.
Gwelliant 1. Julie James
Dileu popeth ar ôl pwynt 1.
Amendment 1. Julie James
Delete all after point 1.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Yn ffurfiol, felly. Adam Price.
Formally moved. Adam Price.
Diolch, Llywydd. This is a short debate whose outcome may cast a long shadow. Now, ostensibly, it's about the publication of a particular report—a particular set of circumstances—which, of course, has a personal tragedy at its heart. However, its significance also goes far wider than that. I should say, at the outset, I don't have any unrealistic expectations that publication of this report will answer all of the questions surrounding this case, or even this aspect of this case. Leak inquiries tend, by their very nature, to be inconclusive. As I think Sir Humphrey Appleby told Jim Hacker in Yes Minister, the task of a professionally-conducted internal inquiry is to unearth a great mass of no evidence. Now, despite that—. Lee Waters is right, of course. Governments never like to—. They like to announce leak inquiries, they don't like to publish the report, because the content is almost always more interesting than the conclusions. If Margaret Thatcher, instead of summarising the leak inquiry at the heart of the Westland affair at the despatch box in the House of Commons, had published the report by the Cabinet Secretary, then I dare say Geoffrey Howe would have been Prime Minister by 6 o'clock, as she had predicted to colleagues. Now, there are some exceptions. Damian Green—the report by the Metropolitan Police Service about the leak inquiry in 2009, I believe. The Alistair Carmichael leak inquiry in 2015—didn't get the full report from the Government, but there was actually a very, very detailed summary, which set out the process and methodology that had been used.
Now, I accept that this will be a redacted report by definition, but, even then, it will be almost, by definition, possible to glean at least more information than we currently have from the two sparse paragraphs we had from the Permanent Secretary. Now, the arguments, I think, in favour of publication are more fundamental. They're about the principles of open government, they're about parliamentary accountability, and they touch upon the dark chapter, I think, in Welsh politics that we currently find ourselves going through.
On the value of transparency, it was Louis Brandeis—the only socialist ever to be appointed to the Supreme Court, a Harvard law graduate, but let's not hold that against him—who famously said:
'Sunlight is said to be the best of disinfectants; electric light the most efficient policeman.'
If there are legitimate doubts about an important matter of public discourse and debate, the best way of dispelling those doubts is to publish, and the surest way of sustaining them is to refuse. Now, the Government has advanced the argument that there will always be a category of information that, by its nature, cannot be released, and in general terms that is true, of course, but it's also true that on major matters that have become the subject of national debate the primary interests of openness and accountability should always ultimately win out over the Executive's desire for secrecy. And, occasionally, Parliaments have to remind Governments, as Ralph Nader first argued, that:
'Information is the currency of democracy. It's denial must always be suspect.'
Now, the right to call for persons and papers is enshrined right at the heart of the parliamentary tradition. In our case, it's written into statute rather than Erskine May, but it's the same principle that was evoked by the official opposition at Westminster in moving a motion of return last November that forced the UK Government to publish its Brexit impact studies, and the Government acceded to that when the motion was won. It would be unthinkable at Westminster for the law officers of the British Government to march up to the Speaker's office, as the Counsel General did to our Presiding Officer, to issue a threat of legal proceedings. For that reason alone, I would argue we must pass this motion as a symbol of our defiant refusal to be bullied into submission by an overweening Executive.
Now the final reason why this motion must surely pass is to heal the wounds that currently run deep in the Welsh body politic. These are dark times. Hamilton refers to the charge of a toxic atmosphere in Welsh Government. Wherever you are on that particular accusation, we are certainly in a dark place, in a dark phase. A noxious cocktail is corroding trust within and by the public in the institutions of our democracy, whether it's the honesty or the probity of Government, the impartiality of the civil service, or the ability of this Parliament to hold the Executive to account—these questions are swirling in people's minds.
It's important to acknowledge, I think, and it's important to be fair about this, that the Hamilton inquiry does indeed exonerate the First Minister on those questions that he had addressed to Mr Hamilton. However, I think it's also fair to say the report does not paint an exactly happy picture of the culture of Government, and I would say the first step in moving forward is a new culture of frankness, painful and sometimes inconvenient that honesty may sometimes prove.
Diolch, Lywydd. Mae hon yn ddadl fer y gallai ei chanlyniad arwain at effeithiau hirdymor. Nawr, yn ôl pob golwg, mae'n ymwneud â chyhoeddi adroddiad penodol—set benodol o amgylchiadau—sydd, wrth gwrs, yn seiliedig ar drasiedi bersonol. Fodd bynnag, mae ei harwyddocâd hefyd yn mynd yn llawer pellach na hynny. Dylwn ddweud, ar y cychwyn, nad oes gennyf unrhyw ddisgwyliadau afrealistig y bydd cyhoeddi'r adroddiad hwn yn ateb yr holl gwestiynau ynghylch yr achos hwn, na hyd yn oed yn yr agwedd hon ar yr achos. Mae ymchwiliadau i ryddhau gwybodaeth heb ganiatâd yn tueddu, oherwydd eu natur, i fod yn yn amhendant. Fel y dywedodd Syr Humphrey Appleby wrth Jim Hacker yn Yes Minister, rwy'n credu, gorchwyl ymchwiliad mewnol a gynhaliwyd yn broffesiynol yw datgelu llwyth mawr o ddim tystiolaeth. Nawr, er gwaethaf hynny—. Mae Lee Waters yn iawn, wrth gwrs. Nid yw llywodraethau byth yn hoffi—. Maent yn hoffi cyhoeddi ymchwiliadau i wybodaeth a ddatgelir heb ganiatâd, nid ydynt yn hoffi cyhoeddi'r adroddiad, gan fod y cynnwys bron bob amser yn fwy diddorol na'r casgliadau. Yn lle crynhoi'r ymchwiliad i'r datgelu heb ganiatâd wrth wraidd mater Westland wrth siarad yn Nhy'r Cyffredin, pe bai Margaret Thatcher wedi cyhoeddi'r adroddiad gan Ysgrifennydd y Cabinet, yna mentraf ddweud y byddai Geoffrey Howe wedi dod yn Brif Weinidog erbyn 6 o'r gloch, fel yr oedd hi wedi'i ddarogan i'w chydweithwyr. Nawr, ceir rhai eithriadau. Damian Green—yr adroddiad gan y Gwasanaeth Heddlu Metropolitanaidd ynghylch yr ymchwiliad i'r datgelu heb ganiatâd yn 2009, fe gredaf. Ymchwiliad Alistair Carmichael i'r datgelu heb ganiatâd yn 2015—ni chawsom yr adroddiad llawn gan y Llywodraeth, ond roedd yna grynodeb fanwl tu hwnt mewn gwirionedd, a nodai'r broses a'r fethodoleg a ddefnyddiwyd.
Nawr, rwy'n derbyn mai adroddiad wedi'i olygu fydd hwn drwy ddiffiniad, ond hyd yn oed wedyn, drwy ddiffiniad, bydd hi bron yn bosibl casglu o leiaf fwy o wybodaeth nag sydd gennym ar hyn o bryd o'r ddau baragraff byr a gawsom gan yr Ysgrifennydd Parhaol. Nawr, rwy'n credu bod y dadleuon o blaid cyhoeddi yn fwy sylfaenol. Maent yn ymwneud ag egwyddorion Llywodraeth agored, maent yn ymwneud ag atebolrwydd seneddol, ac maent yn cyffwrdd â'r bennod dywyll, rwy'n credu, yng ngwleidyddiaeth Cymru y cawn ein hunain ynddi ar hyn o bryd.
Ar werth tryloywder, Louis Brandeis—yr unig sosialaidd erioed i gael ei benodi i'r Goruchaf Lys, dyn a raddiodd yn y gyfraith o Harvard, ond peidiwch â gadael i ni ddal hynny yn ei erbyn—a lefarodd y geiriau enwog:
Dywedir mai golau haul yw'r diheintydd gorau; a golau trydan yw'r plismon mwyaf effeithlon.
Os ceir amheuon dilys ynghylch mater pwysig sy'n destun trafod a dadlau cyhoeddus, y ffordd orau o chwalu'r amheuon hynny yw cyhoeddi, a'r ffordd sicraf o gynnal yr amheuon yw gwrthod. Nawr, mae'r Llywodraeth wedi cynnig y ddadl y bydd yna bob amser gategori o wybodaeth na ellir ei ryddhau oherwydd ei natur, ac yn gyffredinol, mae hynny'n wir wrth gwrs, ond mae'n wir hefyd, ar faterion mawr sydd wedi dod yn destun dadl genedlaethol, y dylai buddiannau sylfaenol tryloywder ac atebolrwydd ennill bob amser yn y pen draw dros awydd y weithrediaeth am gyfrinachedd. Ac yn achlysurol, mae'n rhaid i Seneddau atgoffa Llywodraethau, fel y dadleuodd Ralph Nader yn gyntaf, mai:
Gwybodaeth sy'n gyrru democratiaeth. Rhaid i unrhyw gamau i'w gwrthod godi amheuon.
Nawr, mae'r hawl i alw am bobl a phapurau wedi'i hymgorffori yn y traddodiad seneddol. Yn ein hachos ni, mae wedi'i ysgrifennu mewn statud yn hytrach nag Erskine May, ond yr un egwyddor ydyw ag a ysgogwyd gan yr wrthblaid swyddogol yn San Steffan wrth wneud cynnig fis Tachwedd diwethaf a orfododd Lywodraeth y DU i gyhoeddi ei hastudiaethau o effaith Brexit, a chydsyniodd y Llywodraeth â hynny pan dderbyniwyd y cynnig. Ni ellid dychmygu swyddogion y gyfraith yn gorymdeithio i swyddfa'r Llywydd yn San Steffan, fel y gwnaeth y Cwnsler Cyffredinol i'n Llywydd ni, i gyhoeddi bygythiad o achos cyfreithiol. Am y rheswm hwnnw'n unig, buaswn yn dadlau bod yn rhaid inni dderbyn y cynnig hwn fel symbol ein bod yn gwrthod cael ein bwlio i gyfaddawdu gan Weithrediaeth drahaus.
Nawr, y rheswm olaf pam y mae'n rhaid derbyn y cynnig hwn yw er mwyn gwella'r clwyfau dwfn presennol yng nghorff gwleidyddiaeth Cymru. Mae'r rhain yn amseroedd tywyll. Mae Hamilton yn cyfeirio at yr awyrgylch gwenwynig yn Llywodraeth Cymru. Beth bynnag yw eich barn am y cyhuddiad penodol hwnnw, rydym yn sicr mewn lle tywyll, mewn cyfnod tywyll. Mae coctel gwenwynig yn erydu ymddiriedaeth oddi mewn a chan y cyhoedd yn sefydliadau ein democratiaeth, pa un a yw'n onestrwydd neu uniondeb Llywodraeth, natur ddiduedd y gwasanaeth sifil, neu allu'r Senedd hon i ddwyn y Weithrediaeth i gyfrif—mae'r cwestiynau hyn yn chwyrlïo drwy feddyliau pobl.
Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig cydnabod, ac mae'n bwysig inni fod yn deg ynglŷn â hyn, fod ymchwiliad Hamilton yn rhyddhau'r Prif Weinidog o fai ar y cwestiynau a roddodd i Mr Hamilton. Fodd bynnag, credaf ei bod hi'n deg dweud hefyd nad yw'r adroddiad yn peintio darlun hapus iawn o ddiwylliant Llywodraeth, a buaswn yn dweud mai'r cam cyntaf wrth symud ymlaen yw diwylliant newydd o onestrwydd, waeth pa mor boenus, ac anghyfleus weithiau, y gallai'r gonestrwydd hwnnw fod.
I thought that the leader of the opposition, with forensic skill, took apart the threadbare arguments of the Government against the publication of these reports. It certainly was startling to read the leaked letter that I received just minutes before First Minister's questions yesterday, threatening the Llywydd with legal action. Yet, then I heard, just a few minutes after I read that page, the First Minister saying that he accepted that there was no power to prevent this place having the debate that he was seeking to stop by means of legal action.
I don't know how that legal action would have been executed if he had succeeded in persuading a judge of the rightness of his cause, who would have appeared here, like a High Court tipstaff, to arrest the Llywydd or any others who tried to exercise our democratic rights to give our opinions on how the Government was conducting itself on any matter whatsoever. I thought it was an extraordinary reprise of the kind of attitude that we last saw in the House of Commons in the 1640s, when an overweening monarch eventually ended up losing his head because he was unwilling to accept the right of the people to discuss for themselves the rights that they had inherited from their predecessor generations.
I think it's perfectly obvious from the report of James Hamilton that these matters can be redacted in such a way as to protect the identity of individuals, although their identities are not really a secret anyway, because we all know who we're talking about in this proceeding and who the prime suspects are. But the difficulty is often to prove this for lack of evidence, because, in the culture of omertà, nobody is prepared to speak out and tell the truth.
I don't see why we can't have in this Assembly something like the system of reading documents and having discussions on Privy Council terms, where we trust each other to do the decent thing, and, in response to Lee Waters's intervention earlier on to say that Governments at Westminster routinely keep secret these matters, shouldn't we aim, actually, to be rather better than those at Westminster? Shouldn't Wales seek to lead rather than follow in these circumstances? Not that I expect that any leak inquiry will ever get to the truth; it would be highly unlikely if it did—although I was in the House of Commons at the time that the Westland leak inquiry took place and a highly dramatic series of events then unfolded—but what you can do with the publication of such documents, of course, is to evaluate how thorough the inquiries have been, and all sorts of pieces of information that might then be elicited could be put together in a jigsaw, especially when there might be a series of investigations, such as there is in this particular instance, on the basis of which, at the culmination of these processes, we can draw some rather more informed conclusions.
The last point that I wanted to make is on the gravamen of this letter from the Government to the Llywydd, which seeks to put the First Minister in an extraordinarily privileged position. The legal argument, as I understand it, on section 37 of the Government of Wales Act is that decisions or actions that the Government take collectively, which any Minister could take under the powers devolved in this Act, are available to this Assembly to be made the subject of inquiry, but that where the First Minister has the power alone to make such decisions or take such actions we have no power to investigate him. This seems to be a most extraordinary elevation of the First Minister into a kind of absolute monarch, which we certainly would never have anticipated when this Bill was in gestation in 2005, 2006, and I think it's a complete misreading of the relevant section to put the First Minister in that privileged position. I think what it simply does is to distinguish between the powers of Ministers. The junior Ministers, including Cabinet Ministers, are not necessarily collectively responsible for his decisions in the legal sense, but he is responsible, because he's in charge of the whole Government, for all the decisions that any Minister might make. Otherwise, he would be excluded uniquely from the Assembly's scrutiny, and I think it vitally important, therefore, that the Assembly votes this afternoon in favour of this motion just to show our defiance of the Government and to show our rejection of that toxic principle.
Roeddwn yn meddwl bod arweinydd yr wrthblaid, gyda sgiliau fforensig, wedi chwalu dadleuon tila'r Llywodraeth yn erbyn cyhoeddi'r adroddiadau hyn. Yn sicr roedd yn syfrdanol darllen y llythyr a ddatgelwyd heb ganiatâd a gefais ychydig funudau cyn y cwestiynau i'r Prif Weinidog ddoe, yn bygwth camau cyfreithiol yn erbyn y Llywydd. Eto, clywais wedyn, ychydig funudau ar ôl imi ddarllen y dudalen honno, y Prif Weinidog yn dweud ei fod yn derbyn nad oes unrhyw bŵer i atal y lle hwn rhag cael y ddadl yr oedd yn ceisio'i hatal drwy gyfrwng camau cyfreithiol.
Nid wyf yn gwybod sut y byddai camau cyfreithiol wedi cael eu rhoi ar waith pe bai wedi llwyddo i berswadio barnwr o gywirdeb ei achos, barnwr a fyddai wedi ymddangos yma, fel tipstaff uchel lys, i arestio'r Llywydd neu unrhyw rai eraill a geisiai arfer ein hawliau democrataidd i roi ein barn ar sut yr oedd y Llywodraeth yn ymddwyn ar unrhyw fater o gwbl. Roeddwn yn meddwl ei fod yn atgynhyrchiad eithriadol o'r math o agwedd a welsom ddiwethaf yn Nhŷ'r Cyffredin yn y 1640au, pan gollodd brenin trahaus ei ben yn y pen draw oherwydd ei fod yn amharod i dderbyn hawl y bobl i drafod drostynt eu hunain yr hawliau yr oeddent wedi'u hetifeddu gan y cenedlaethau blaenorol.
Rwy'n credu ei bod yn berffaith amlwg o adroddiad James Hamilton y gellir golygu'r materion hyn mewn ffordd sy'n diogelu cyfrinachedd unigolion, er nad yw eu henwau'n gyfrinachol mewn gwirionedd beth bynnag, gan ein bod i gyd yn gwybod am bwy rydym yn sôn yn yr achos hwn a phwy yw'r bobl a ddrwgdybir fwyaf. Ond yr anhawster yn aml yw profi hyn o ganlyniad i ddiffyg tystiolaeth, oherwydd, mewn diwylliant omertà, nid oes neb yn barod i siarad a dweud y gwir.
Nid wyf yn gweld pam na allwn gael rhywbeth yn debyg i'r system o ddarllen dogfennau a chael trafodaethau ar delerau'r Cyfrin Gyngor yn y Cynulliad hwn, lle'r ydym yn ymddiried yn ein gilydd i wneud y peth iawn, ac mewn ymateb i ymyriad Lee Waters yn gynharach i ddweud bod Llywodraethau San Steffan yn cadw'r pethau hyn yn gyfrinach fel mater o drefn, oni ddylem anelu, mewn gwirionedd, i fod yn well na'r rhai yn San Steffan? Oni ddylai Cymru geisio arwain yn hytrach na dilyn yn yr amgylchiadau hyn? Nid fy mod yn disgwyl y bydd unrhyw ymchwiliad i ddatgelu heb ganiatâd byth yn cyrraedd y gwir; byddai'n annhebygol iawn—er fy mod yn Nhŷ'r Cyffredin pan gynhaliwyd yr ymchwiliad i ddatgeliad Westland a'r gyfres hynod ddramatig o ddigwyddiadau a ddatblygodd wedyn—ond yr hyn y gallwch ei wneud gyda chyhoeddi dogfennau o'r fath, wrth gwrs, yw gwerthuso pa mor drwyadl y mae'r ymchwiliadau wedi bod, a gellid rhoi pob math o ddarnau o wybodaeth y gellid eu cael at ei gilydd yn jig-so, yn enwedig pan allai fod cyfres o ymchwiliadau fel y ceir yn yr achos arbennig hwn, ac ar y sail honno gallwn ddod i gasgliadau mwy gwybodus ar ddiwedd y prosesau hyn.
Mae'r pwynt olaf yr oeddwn am ei wneud yn ymwneud â sylwedd y llythyr hwn gan y Llywodraeth at y Llywydd, sy'n ceisio rhoi'r Prif Weinidog mewn sefyllfa hynod freintiedig. Y ddadl gyfreithiol, yn ôl yr hyn a ddeallaf, ar adran 37 o Ddeddf Llywodraeth Cymru yw bod unrhyw benderfyniadau neu gamau gweithredu a wneir gan y Llywodraeth yn gyfunol, ac y gallai unrhyw Weinidog eu gwneud o dan y pwerau a ddatganolir yn y Ddeddf hon, ar gael i'r Cynulliad hwn i gael eu gwneud yn destun ymchwiliad, ond nad oes gennym unrhyw bŵer i ymchwilio i weithredoedd y Prif Weinidog lle mae ganddo ef yn unig bŵer i wneud penderfyniadau o'r fath neu i gymryd camau o'r fath. Ymddengys bod hyn yn dyrchafu'r Prif Weinidog yn rhyfeddol yn rhyw fath o frenin absoliwt, ac yn sicr ni fyddem byth wedi rhagweld hyn pan oedd y Bil hwn yn cael ei ddatblygu yn 2005, 2006, ac mae'n gamddehongliad llwyr o'r adran berthnasol i roi'r Prif Weinidog yn y sefyllfa freintiedig honno. Credaf mai'r hyn a wna yn syml yw gwahaniaethu rhwng pwerau Gweinidogion. Nid yw'r is-Weinidogion, gan gynnwys Gweinidogion y Cabinet, o reidrwydd yn gyfrifol ar y cyd am ei benderfyniadau yn yr ystyr gyfreithiol, ond mae ef yn gyfrifol, oherwydd ei fod yn gyfrifol am y Llywodraeth gyfan, am yr holl benderfyniadau y gallai unrhyw Weinidog eu gwneud. Fel arall, byddai wedi ei eithrio mewn modd unigryw o waith craffu'r Cynulliad, a chredaf ei bod hi'n hanfodol bwysig felly fod y Cynulliad yn pleidleisio o blaid y cynnig hwn y prynhawn yma i ddangos ein gwrthwynebiad i'r Llywodraeth ac i ddangos ein bod yn gwrthod yr egwyddor wenwynig honno.
I put the motion to use section 37 to get the report published because ignoring this Assembly is an affront to democracy. It seems that the Conservatives liked my motion so much that they put it in themselves, and I'm glad they did that because we're debating this sooner than we otherwise would have done.
Not long ago, I asked the First Minister to introduce legislation to regulate lobbyists. I notice today that he is absent from this debate. It's something I've called for since being elected to this Assembly, and it's something that happens in all major democracies surrounding Wales. His answer in that debate was very interesting. He said that it's not right for the Government to introduce legislation such as this; it's a matter for the Assembly corporately. So, here we are deciding corporately, as an Assembly, on this matter of whether an inquiry into potential Government leaking should be published, but instead of allowing us to decide on this matter the First Minister has responded with legal threats and challenges. I think that shows a Government's priorities: do nothing on lobbyists but try to intervene to stop open Government from taking place.
The First Minister alleges that releasing this document would stop government from being able to take place, and he seems to think that unless he can operate in the shadows and keep things hidden from the public then he cannot govern. For this Labour Government he may be right, because if the Welsh people were ever to get the chance to see what goes on behind closed doors, I don't think he'd be in his job much longer. He also doesn't seem to place much faith in the democratically elected representatives of Wales to use section 37 wisely. It's been available for years—years—and it's only now, on an incredibly important matter of public interest, that it's being used for the first time.
If the First Minister operated his Government in a more transparent way, we wouldn't need to use it at all. I hope on this matter we can, as an Assembly, vote so that the public can see the outcome of the inquiry. It's the Welsh people we need to protect and it's the integrity of this institution. I'll be voting in favour of this motion, because this is about democratic accountability and the integrity of Welsh democracy. Diolch yn fawr.
Rhoddais y cynnig i ddefnyddio adran 37 i gael yr adroddiad wedi'i gyhoeddi gan fod anwybyddu'r Cynulliad hwn yn sarhad ar ddemocratiaeth. Mae'n ymddangos bod y Ceidwadwyr yn hoffi fy nghynnig cymaint fel eu bod wedi ei gynnwys eu hunain, ac rwy'n falch eu bod wedi gwneud hynny oherwydd rydym yn trafod hyn yn gynt nag y byddem wedi ei wneud fel arall.
Dro'n ôl, gofynnais i'r Prif Weinidog gyflwyno deddfwriaeth i reoleiddio lobïwyr. Sylwaf heddiw ei fod yn absennol o'r ddadl hon. Mae'n rhywbeth y gelwais amdano ers cael fy ethol i'r Cynulliad hwn, ac mae'n rhywbeth sy'n digwydd ym mhob un o'r gwledydd democrataidd mawr o amgylch Cymru. Roedd ei ateb yn y ddadl honno'n ddiddorol iawn. Dywedodd ei bod yn iawn i'r Llywodraeth gyflwyno deddfwriaeth fel hon; mater i'r Cynulliad yn gorfforaethol ydyw. Felly, yma rydym yn penderfynu'n gorfforaethol, fel Cynulliad, ar y mater hwn ynglŷn ag a ddylid cyhoeddi ymchwiliad i ddatgelu heb ganiatâd o'r Llywodraeth, ond yn hytrach na gadael inni benderfynu ar y mater hwn mae'r Prif Weinidog wedi ymateb gyda bygythiadau a heriau cyfreithiol. Rwy'n credu bod hynny'n dangos blaenoriaethau Llywodraeth: gwneud dim ynghylch lobïwyr ond ceisio ymyrryd i atal Llywodraeth agored rhag digwydd.
Mae'r Prif Weinidog yn honni y byddai rhyddhau'r ddogfen hon yn atal llywodraethu rhag gallu digwydd, ac ymddengys ei fod yn credu na all lywodraethu oni bai ei fod yn gallu gweithredu yn y cysgodion a chadw pethau wedi eu cuddio rhag y cyhoedd. Efallai fod hynny'n wir i'r Llywodraeth Lafur hon, oherwydd pe bai pobl Cymru'n cael cyfle byth i weld beth sy'n digwydd y tu ôl i ddrysau caeedig, nid wyf yn meddwl y byddai yn ei swydd yn llawer hirach. Hefyd nid yw fel pe bai'n rhoi llawer o ffydd yng nghynrychiolwyr Cymru a etholwyd yn ddemocrataidd i ddefnyddio adran 37 yn ddoeth. Mae wedi bod ar gael ers blynyddoedd—blynyddoedd—a nawr yn unig y caiff ei ddefnyddio am y tro cyntaf, a hynny ar fater o ddiddordeb i'r cyhoedd sy'n hynod o bwysig.
Pe bai'r Prif Weinidog yn gweithredu ei Lywodraeth mewn ffordd fwy tryloyw, ni fyddai angen inni ei ddefnyddio o gwbl. Ar y mater hwn, gobeithio y gallwn, fel Cynulliad, bleidleisio er mwyn i'r cyhoedd weld canlyniad yr ymchwiliad. Mae'n rhaid inni amddiffyn pobl Cymru ac uniondeb y sefydliad hwn. Byddaf yn pleidleisio o blaid y cynnig hwn, oherwydd mae'n ymwneud ag atebolrwydd democrataidd a chywirdeb democratiaeth Cymru. Diolch yn fawr.
Galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol, Jeremy Miles.
I call on the Counsel General, Jeremy Miles.
Llywydd, section 37 is a complex area, and what the Welsh Government is seeking is clarity. This would have been preferable, in our view, before the debate took place today. Unfortunately, there is an obvious difference of opinion between the Welsh Government and the Assembly Commission. We must now move for this issue to be resolved, preferably without recourse to the courts.
The Welsh Government objects to this motion and requests that Members vote against it for the following reasons. Firstly, the motion is outside the scope of the Assembly's powers, as set out in section 37 of the Government of Wales Act 2006. This is because this provision extends only to matters relevant to the exercise of Welsh Ministers' functions, as distinct from the limited number of functions exercisable only by the First Minister. The report in question was commissioned and undertaken in pursuance of functions exercisable solely by the First Minister, and is therefore, in the view of the Welsh Government, outside the scope of the section 37 power.
Secondly, the Welsh Government believes that the motion brings into question the proper conduct of Assembly business—one of the grounds on which there is a discretion to reject a motion. There is a long-standing practice of non-disclosure of leak investigation reports, which extends, as we've heard, across Governments throughout the United Kingdom. This is because of the risk of prejudicing the conduct and confidentiality of future investigations. There is also a clear risk that if reports into leak investigations were required to be disclosed to the Assembly, then, in future, individuals may not be willing to volunteer information or co-operate in subsequent investigations, and none of us want that outcome.
Today's motion is not, in the Welsh Government's view, an appropriate mechanism for the resolution of this issue. I should stress that the Government's preference is to be able to persuade the Assembly of its view and agree a basis for section 37 to operate. However, in the absence of agreement with the Assembly about the scope of section 37, we may need to ask a court to interpret the law for us and this is the basis on which the First Minister wrote to the Presiding Officer earlier this week.
Lywydd, mae adran 37 yn faes cymhleth, a'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei geisio yw eglurder. Byddai hyn wedi bod yn well, yn ein barn ni, cyn i'r ddadl heddiw gael ei chynnal. Yn anffodus, nid oes gwahaniaeth barn amlwg rhwng Llywodraeth Cymru a Chomisiwn y Cynulliad. Rhaid inni symud yn awr i ddatrys y mater hwn, a hynny heb orfod troi at y llysoedd.
Mae Llywodraeth Cymru yn gwrthwynebu'r cynnig hwn ac yn gofyn i'r Aelodau bleidleisio yn ei erbyn am y rhesymau canlynol. Yn gyntaf, mae'r cynnig y tu allan i gwmpas pwerau'r Cynulliad, fel y'u nodir yn adran 37 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006. Y rheswm am hyn yw bod y ddarpariaeth hon yn cynnwys materion sy'n berthnasol i arfer swyddogaethau Gweinidogion Cymru yn unig, yn hytrach na'r nifer gyfyngedig o swyddogaethau y gellir eu harfer gan y Prif Weinidog yn unig. Comisiynwyd a chyflawnwyd yr adroddiad dan sylw yn unol â swyddogaethau sy'n arferadwy gan y Prif Weinidog yn unig, ac felly, ym marn Llywodraeth Cymru, mae y tu allan i gwmpas y pŵer adran 37.
Yn ail, mae Llywodraeth Cymru yn credu bod y cynnig yn codi cwestiynau ynglŷn â'r dull priodol o gynnal busnes y Cynulliad—un o'r seiliau lle y ceir disgresiwn i wrthod y cynnig. Ceir arfer hirsefydlog o beidio â datgelu adroddiadau ymchwiliadau i achosion o ddatgelu heb ganiatâd, sy'n ymestyn, fel y clywsom, ar draws Llywodraethau ledled y Deyrnas Unedig. Mae hyn oherwydd y perygl o niweidio cyflawniad a chyfrinachedd ymchwiliadau yn y dyfodol. Hefyd, pe bai'n ofynnol datgelu adroddiadau ar ymchwiliadau i ddatgelu heb ganiatâd i'r Cynulliad, ceir risg glir yn y dyfodol, efallai na fydd unigolion yn barod i wirfoddoli gwybodaeth neu gydweithredu mewn ymchwiliadau dilynol, ac nid oes yr un ohonom am weld y canlyniad hwnnw.
Ym marn Llywodraeth Cymru, nid yw'r cynnig heddiw yn ddull priodol o ddatrys y mater hwn. Hoffwn bwysleisio mai'r hyn a fyddai orau gan y Llywodraeth yw gallu perswadio'r Cynulliad ynglŷn â'i safbwynt a chytuno ar sail ar gyfer gweithredu adran 37. Fodd bynnag, yn absenoldeb cytundeb gyda'r Cynulliad ynghylch cwmpas adran 37, efallai fod angen inni ofyn i lys ddehongli'r gyfraith inni a dyna sail y Prif Weinidog dros ysgrifennu at y Llywydd yn gynharach yr wythnos hon.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yes, of course.
Gwnaf, wrth gwrs.
Just on that very point, I wonder if you could share with the Assembly your views on subsection (8), which seems to resolve many of the problems that you've already raised in your answer to the debate.
Ar yr union bwynt hwnnw, tybed a allwch rannu gyda'r Cynulliad eich safbwyntiau ar is-adran (8), sydd i'w weld yn datrys llawer o'r problemau rydych wedi'u codi eisoes yn eich ateb i'r ddadl.
I don't believe that it does. It sets out a principle, but it's evident, when you look at when the principle might apply, that it doesn't establish to what circumstances it might apply, and if there is a difference of opinion, how that difference of opinion might be resolved. But this is something I'm going to come onto in a moment, if I may.
Our strong preference is to work with the Assembly to agree a protocol or some other mechanism for the appropriate future operation of all parts of section 37. We have shared a proposal with the Assembly earlier this afternoon as to how this discussion can be taken forward and hope that the Commission will engage with us to resolve the matter in a way that meets both the Assembly and the Welsh Government's legitimate aims.
Nid wyf yn credu ei fod. Mae'n nodi egwyddor, ond mae'n amlwg, pan edrychwch i weld pryd y gallai'r egwyddor fod yn gymwys, nad yw'n sefydlu ym mha amgylchiadau y gallai fod yn gymwys, ac os oes gwahaniaeth barn, sut y gellid datrys y gwahaniaeth barn hwnnw. Ond mae hyn yn rhywbeth y dof ato mewn eiliad, os caf.
Byddai'n llawer gwell gennym weithio gyda'r Cynulliad i gytuno ar brotocol neu fecanwaith arall ar gyfer gweithredu pob rhan o adran 37 yn briodol yn y dyfodol. Rydym wedi rhannu cynnig gyda'r Cynulliad yn gynharach y prynhawn yma ynglŷn â sut y gellid datblygu'r drafodaeth hon a gobeithio y bydd y Comisiwn yn ymgysylltu â ni i ddatrys y mater mewn ffordd sy'n bodloni nodau cyfreithlon y Cynulliad a Llywodraeth Cymru.
Galwaf ar Andrew R.T. Davies i ymateb i'r ddadl.
I call on Andrew R.T. Davies to reply to the debate.
Thank you very much, Presiding Officer. I thank everyone who contributed to it. If I could focus on predominantly, in the time that I am limited to, responding to the Counsel General's reply. I believe that the first part of the argument was trying to set the First Minister up above the law, if you take the interpretation that he has given us that, actually, he is not accountable under the Government of Wales Act for the functions that he exercises, whilst, in fairness, Ministers are accountable under that law. That is dictatorship, and, as I said to you, the only example we could find anywhere was Egypt. That's the only example we can find.
I read out—and you didn't challenge it, Counsel General—I read out the legal note that we are basing our argument on, and you didn't challenge it. I'm more than happy for you to challenge me on what I've put before the Assembly today in the legal note. No? Okay.
You then said that the Government wrote to the Presiding Officer yesterday to try and seek consensus. I will read again what I opened my remarks with this afternoon, which was point 3 of the letter:
'First, the Table Office, on behalf of the Presiding Officer, has'—
not 'could have'—
'has acted unlawfully by accepting the motion.
'4. Second, the Presiding Officer'—
not 'could have'—
'has acted...unlawfully, by not withdrawing the motion.'
You were telling the Presiding Officer what she should do yesterday and, by association, you are telling the Assembly what it should do. No democracy can function under that level of duress, I would suggest, and it will be a very dark day if, after listening to the arguments that I have put today, Members of the governing party on the back bench do follow the whip and do listen to your arguments, because, actually, what you have implied is to ignore the law and just run roughshod over what we're governed by, which is democracy.
I have not heard a single counterargument come from you today, Counsel General, to challenge any point that I have put before this Assembly. Not one. I systematically went through the three arguments that the Government have deployed over the last three months as to why this report should not see the light of day: (1) protecting the confidentiality of individuals who have contributed to the inquiry; (2) release could prejudice further inquiries; (3) exercising the law and the provisions of the Government of Wales Act. You have not sought to undermine any one of those arguments. I therefore call on the governing back bench to respond to the motion before us today, because, ultimately, if you do not, then, as I said, the Government whip might well win the day, but morally you will be found wanting.
Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Diolch i bawb a gyfrannodd. Os caf ganolbwyntio'n bennaf, yn yr amser sydd gennyf, ar ymateb i ateb y Cwnsler Cyffredinol. Credaf fod rhan gyntaf y ddadl yn ceisio gosod y Prif Weinidog uwchben y gyfraith, os cymerwch y dehongliad a roddodd inni nad yw, mewn gwirionedd, yn atebol o dan Ddeddf Llywodraeth Cymru am y swyddogaethau y mae'n eu harfer, er bod Gweinidogion, a bod yn deg, yn atebol o dan y gyfraith honno. Unbennaeth yw hynny, ac fel y dywedais wrthych, yr unig enghraifft y gallasom ddod o hyd iddi yn unrhyw le yw'r Aifft. Dyna'r unig enghraifft y gallem ei chanfod.
Darllenais—ac ni wnaethoch ei herio, Gwnsler Cyffredinol—darllenais y nodyn cyfreithiol rydym yn seilio ein dadl arno, ac ni wnaethoch ei herio. Rwy'n fwy na bodlon i chi fy herio ar yr hyn a gyflwynais gerbron y Cynulliad heddiw yn y nodyn cyfreithiol. Na? Iawn.
Fe ddywedoch chi wedyn fod y Llywodraeth wedi ysgrifennu at y Llywydd ddoe i geisio cael consensws. Fe ddarllenaf eto yr hyn yr agorais fy sylwadau ag ef y prynhawn yma, sef pwynt 3 yn y llythyr:
Yn gyntaf, mae'r Swyddfa Gyflwyno, ar ran y Llywydd, wedi
nid 'gallai fod wedi'—
gweithredu'n anghyfreithlon drwy dderbyn y cynnig.
4. Yn ail, mae'r Llywydd wedi—
nid 'gallai fod wedi'—
gweithredu'n… anghyfreithlon, drwy beidio â thynnu'r cynnig yn ôl.
Roeddech yn dweud wrth y Llywydd beth y dylai ei wneud ddoe a thrwy gysylltiad, rydych yn dweud wrth y Cynulliad beth y dylai ei wneud. Carwn awgrymu na all unrhyw ddemocratiaeth weithredu o dan y lefel honno o bwysau, a bydd hi'n ddiwrnod tywyll iawn pe bai'r Aelodau ar feinciau cefn y blaid sy'n llywodraethu, ar ôl gwrando ar y dadleuon a gyflwynais heddiw, yn dilyn y chwip ac yn gwrando ar eich dadleuon, oherwydd, mewn gwirionedd, yr hyn rydych wedi ei awgrymu yw anwybyddu'r gyfraith a sathru ar yr hyn sy'n ein llywodraethu, sef democratiaeth.
Ni chlywais un wrthddadl gennych heddiw, Gwnsler Cyffredinol, i herio unrhyw bwynt a gyflwynais gerbron y Cynulliad hwn. Dim un. Euthum yn systematig drwy'r tair dadl a ddefnyddiodd y Llywodraeth dros y tri mis diwethaf ynglŷn â pham na ddylai'r adroddiad hwn weld golau dydd: (1) diogelu cyfrinachedd unigolion sydd wedi cyfrannu at yr ymchwiliad; (2) gallai ei ryddhau beryglu ymchwiliadau pellach; (3) arfer y gyfraith a darpariaethau Deddf Llywodraeth Cymru. Nid ydych wedi ceisio tanseilio unrhyw un o'r dadleuon hynny. Galwaf felly ar feinciau cefn y llywodraeth i ymateb i'r cynnig ger ein bron heddiw, oherwydd, yn y pen draw, os na wnewch hynny, yna fel y dywedais, gallai chwip y Llywodraeth ennill, ond yn foesol fe fyddwch yn gwneud cam mawr.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriaf y bleidlais ar yr eitem tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion without amendment. Does any Member object? [Objection.] I will therefore defer voting under this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Julie James, a gwelliant 2 yn enw Rhun ap Iorwerth. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol.
The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Julie James and amendment 2 in the name of Rhun ap Iorwerth. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected.
Yr eitem nesaf, felly, yw ail ddadl y Ceidwadwyr Cymreig, ar y cynllun gweithlu ysgolion cenedlaethol. Rydw i'n galw ar Darren Millar i wneud y cynnig—Darren Millar.
The next item is the second Welsh Conservatives debate, on a national school workforce plan. I call on Darren Millar to move the motion—Darren Millar.
Cynnig NDM6703 Paul Davies
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi'r argyfwng cynyddol o ran recriwtio athrawon mewn ysgolion a gynhelir yng Nghymru.
2. Yn gresynu at y ffaith nad yw Llywodraeth Cymru wedi gwneud digon hyd yma i fynd i'r afael ag achosion hyn.
3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithio gyda Chyngor y Gweithlu Addysg i ddatblygu cynllun gweithlu ysgolion cenedlaethol i Gymru, er mwyn:
a) dileu rhwystrau diangen i recriwtio athrawon a hyfforddwyd dramor;
b) cydnabod sgiliau athrawon profiadol a llwyddiannus sy'n gweithio mewn colegau addysg bellach, ac mewn ysgolion annibynnol a cholegau, drwy roi statws athrawon cymwysedig iddynt; ac
c) sefydlu llwybrau i addysgu ar gyfer cynorthwywyr cymorth addysgu profiadol yng Nghymru.
Motion NDM6703 Paul Davies
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes the growing teacher recruitment crisis in maintained schools in Wales.
2. Regrets that there has been insufficient Welsh Government action to address the causes of this to date.
3. Calls on the Welsh Government to work with the Education Workforce Council to develop a national school workforce plan for Wales, in order to:
a) remove unnecessary barriers to the recruitment of overseas trained teachers;
b) recognise the skills of experienced and successful teachers working in further education colleges, and in independent schools and colleges by providing them with qualified teacher status; and
c) establish routes into teaching for experienced teaching support assistants in Wales.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. Can I move the motion in the name of Paul Davies on the order paper today in respect of the growing teacher recruitment crisis that we have here in Wales? If the Welsh Government's ambition for all learners to reach their full potential is ever to be realised, then we've got to have an education workforce that is fit for the future and equipped to deliver that aim. But we know that there are signs of a growing crisis in our schools, and there's been insufficient action to date to address it.
Wales has the lowest number of teachers it has ever had since the year 2000. The number of newly qualified teachers in Wales through initial teacher training and education has fallen from almost 2,000 in 2003 to just 1,060 in August 2017. Now, following a review in 2006, the Welsh Government has, rather shortsightedly, cut teacher training student numbers, and, in addition to these cuts, initial teacher training providers have been unable to recruit to Welsh Government targets in each of the last three years. Currently, around one in three secondary postgraduate places and around 8 per cent of primary places are left unfilled.
We know that there are certain factors that are impacting on the number of new applicants, including qualification entry requirements, better incentives to train in other parts of the United Kingdom, difficulties in new teachers securing permanent posts after qualification, concerns about the quality of initial teacher education in Wales, and, of course, concerns over workload, with 88 per cent of teachers who responded to the Education Workforce Council's national workforce survey saying that they were unable to manage their workload, and, on average, teachers working over 50 hours a week. Now, as a result of this, there have been changes in the staffing mix in our schools. The ratio of registered schoolteachers to learning support workers is now almost 1:1. All new schoolteachers are required to complete statutory induction before they're fully registered with the Education Workforce Council, and since this requirement, from a quality perspective, less than 1 per cent of the 16,000 new teachers have failed to meet those standards. I suspect that raises questions in everybody's minds about whether they are sufficiently robust.
And of course it's not just teaching staff. Headteachers as well are under pressure. According to the EWC, as of 1 March there were just under 1,500 headteachers registered, which is a fall of almost a quarter since 2003. Now, of course some of that is as a result of school closures in Wales. We know that this Welsh Government and its predecessors have a good record on closing schools—there are over 160 fewer, according to Estyn, from 2011 to 2017. But it's concerning also to note that the number of applications for headteacher posts in Wales has declined on average to fewer than six. This is compared to over 20 on average back in 2012, and many schools are saying that they're having difficulty recruiting headteachers. We know, again, that there are concerns about workload, there's concern about the lack of funding that's in place in Wales, there's a concern about the pace of change in Wales, in Welsh education, and the burden associated with managerial and administrative tasks when those heads are wanting support. And of course they raise concerns about the multiple layers of accountability that we have here in Wales—LEAs, the consortia, the Welsh Government, the governing body, expectations of parents. All of this piles pressure on headteachers and is leading to them not wanting to apply for new jobs.
In addition to that, of course, we've got great pressures in terms of recruiting Welsh-medium education teachers. Welsh Government data consistently shows that the average number of applications for Welsh-medium posts has been lower. In 2015 the average number of applications was under five compared to around 10 for all posts historically, and a similar pattern has been seen for secondary vacancies as well. Just a quarter of all the teachers registered with the EWC are able to teach through the medium of Welsh, and we're supposed to have a workforce that is going to deliver, or help to deliver, this ambitious aim of a million Welsh speakers by 2050. The evidence suggests that insufficient work is being done in order to get the mix right.
We've also got big shortages in our secondary subjects, particularly for certain subjects like English, maths, religious education and Welsh, in addition to those STEM subjects as well. That's leading to many classes being taught by people who are not subject experts, and as a result of that, the standards are beginning to slip. You only have to look at the PISA results to see us slipping further and further down the scale. So, we've got to sort this mess out, and that's why we have made a suggestion that we need a national education workforce plan that is comprehensive, that looks at recruitment, that looks at retention and that creates and establishes new routes into teaching for categories that are currently registered with the EWC. So, further education lecturers, who have got a good track record at delivering excellent GCSE and A-level results in further education, for some bizarre reason, aren't considered to be eligible to teach in our schools. Why is that? It's absolutely crazy.
In addition we've got overseas-trained teachers here in Wales who could be also be added to the teacher ranks. In other parts of the UK they're considered fit to be able to teach, yet in Wales, for some reason, we've erected barriers to prevent them from teaching in our schools. I've had a headteacher from a school in Australia, a public school in Australia, who was not considered fit to be able to teach in Wales and has been lost to the education workforce here. It's not acceptable. Then of course we've got a wealth of talent in our independent schools and colleges who also should be considered fit to be able to teach in our schools without unnecessary barriers or induction programmes that are put in their way.
I could go on, Presiding Officer, but time is short. I trust that people will support our motion this afternoon so that we can get this comprehensive plan in place and support the education reforms that we all want to see happen here in Wales.
Diolch, Lywydd. A gaf fi wneud y cynnig ar y papur trefn heddiw yn enw Paul Davies mewn perthynas â'r argyfwng cynyddol sydd gennym yma yng Nghymru o ran recriwtio athrawon? Os yw uchelgais Llywodraeth Cymru i bob dysgwr gyrraedd ei botensial llawn yn mynd i gael ei wireddu byth, rhaid i ni gael gweithlu addysg sy'n addas ar gyfer y dyfodol ac yn barod i gyflawni'r nod hwnnw. Ond gwyddom fod arwyddion o argyfwng cynyddol yn ein hysgolion, ac ni fu digon o weithredu hyd yma i fynd i'r afael ag ef.
Mae gan Gymru y nifer isaf o athrawon a fu ganddi erioed ers y flwyddyn 2000. Mae nifer yr athrawon newydd gymhwyso yng Nghymru drwy addysg a hyfforddiant cychwynnol i athrawon wedi gostwng o bron 2,000 yn 2003 i 1,060 ym mis Awst 2017. Nawr, yn dilyn adolygiad yn 2006, aeth Llywodraeth Cymru ati, yn gibddall braidd, i dorri niferoedd myfyrwyr hyfforddiant i athrawon, ac yn ychwanegol at y toriadau hyn, mae darparwyr hyfforddiant cychwynnol athrawon wedi methu cyrraedd targedau recriwtio Llywodraeth Cymru ym mhob un o'r tair blynedd diwethaf. Ar hyn o bryd, mae tua un o bob tair swydd uwchradd ôl-raddedig a thua 8 y cant o'r swyddi cynradd heb eu llenwi.
Gwyddom fod ffactorau penodol sy'n effeithio ar nifer yr ymgeiswyr newydd, gan gynnwys gofynion mynediad at gymwysterau, gwell cymhellion i hyfforddi mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, anawsterau i athrawon newydd allu sicrhau swyddi parhaol ar ôl cymhwyso, pryderon ynghylch ansawdd addysg gychwynnol athrawon yng Nghymru, ac wrth gwrs, pryderon ynghylch llwyth gwaith, gydag 88 y cant o'r athrawon a ymatebodd i arolwg gweithlu cenedlaethol Cyngor y Gweithlu Addysg yn dweud nad ydynt yn gallu rheoli eu baich gwaith, ac ar gyfartaledd, athrawon yn gweithio dros 50 awr yr wythnos. Nawr, o ganlyniad i hyn, bu newidiadau yn y cymysgedd staffio yn ein hysgolion. Mae'r gymhareb athrawon cofrestredig i weithwyr cymorth dysgu bron yn 1:1 bellach. Mae gofyn i'r holl athrawon ysgol newydd gwblhau cyfnod sefydlu statudol cyn cael eu cofrestru'n llawn gyda Chyngor y Gweithlu Addysg, ac ers y gofyniad hwn, o safbwynt ansawdd, mae llai nag 1 y cant o'r 16,000 o athrawon newydd wedi methu cyrraedd y safonau hynny. Rwy'n tybio bod hynny'n codi cwestiynau ym meddyliau pawb ynglŷn ag a ydynt yn ddigon trylwyr.
Ac wrth gwrs mae'n ymwneud â mwy na staff addysgu'n unig. Mae penaethiaid hefyd dan bwysau. Yn ôl Cyngor y Gweithlu Addysg, o 1 Mawrth roedd ychydig o dan 1,500 o benaethiaid cofrestredig, sy'n ostyngiad o bron i chwarter ers 2003. Nawr, mae rhywfaint ohono wrth gwrs yn deillio o ganlyniad i gau ysgolion yng Nghymru. Gwyddom fod gan Lywodraeth Cymru a'i rhagflaenwyr record dda o gau ysgolion—ceir dros 160 yn llai, yn ôl Estyn, rhwng 2011 a 2017. Ond mae'n bryderus nodi hefyd fod nifer y ceisiadau am swyddi penaethiaid yng Nghymru wedi gostwng i lai na chwech ar gyfartaledd. Mae hyn o'i gymharu â dros 20 ar gyfartaledd yn ôl yn 2012, ac mae llawer o ysgolion yn dweud eu bod yn ei chael hi'n anodd recriwtio penaethiaid. Unwaith eto, gwyddom fod yna bryderon ynghylch llwyth gwaith, ceir pryder ynghylch diffyg cyllid yng Nghymru, pryder am gyflymder y newid yng Nghymru, yn y maes addysg yng Nghymru, a'r baich sy'n gysylltiedig â thasgau rheoli a gweinyddu pan fo'r penaethiaid hyn eisiau cymorth. Ac wrth gwrs maent yn nodi pryderon am yr haenau lluosog o atebolrwydd sydd gennym yma yng Nghymru—awdurdodau addysg lleol, y consortia, Llywodraeth Cymru, y corff llywodraethu, disgwyliadau rhieni. Mae hyn i gyd yn ychwanegu pwysau ar benaethiaid ac yn arwain at wneud iddynt beidio â bod eisiau ymgeisio am swyddi newydd.
Yn ogystal â hynny, wrth gwrs, mae gennym bwysau mawr o ran recriwtio athrawon addysg cyfrwng Cymraeg. Mae data Llywodraeth Cymru yn dangos yn gyson fod nifer gyfartalog y ceisiadau am swyddi cyfrwng Cymraeg wedi bod yn is. Yn 2015 roedd y nifer gyfartalog o geisiadau am swyddi cyfrwng Cymraeg o dan bump o'i gymharu â thua 10 ar gyfer pob swydd yn hanesyddol, a gwelwyd patrwm tebyg ar gyfer swyddi uwchradd yn ogystal. Chwarter yr holl athrawon a gofrestrwyd gyda Chyngor y Gweithlu Addysg sy'n gallu addysgu trwy gyfrwng y Gymraeg, ac rydym i fod i gael gweithlu sy'n mynd i gyflawni, neu helpu i gyflawni'r nod uchelgeisiol o filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Mae'r dystiolaeth yn awgrymu nad oes digon o waith yn cael ei wneud i sicrhau bod y cymysgedd yn iawn.
Hefyd mae gennym brinder mawr yn ein pynciau uwchradd, yn enwedig mewn rhai pynciau fel Saesneg, mathemateg, addysg grefyddol a Chymraeg, yn ogystal â'r pynciau STEM. Mae hynny'n arwain at nifer o ddosbarthiadau'n cael eu haddysgu gan bobl nad ydynt yn arbenigwyr yn y pwnc, ac o ganlyniad i hynny, mae'r safonau'n dechrau llithro. Nid oes ond raid ichi edrych ar y canlyniadau PISA i weld ein bod yn llithro ymhellach ac ymhellach i lawr y raddfa. Felly, rhaid inni roi trefn ar y llanastr hwn, a dyna pam y gwnaethom yr awgrym fod angen inni gael cynllun gweithlu addysg cenedlaethol sy'n gynhwysfawr, sy'n edrych ar recriwtio, sy'n edrych ar gadw athrawon ac sy'n creu ac yn sefydlu llwybrau newydd i addysgu ar gyfer categorïau sydd ar hyn o bryd wedi'u cofrestru gyda Chyngor y Gweithlu Addysg. Felly, am ryw reswm rhyfedd ni ystyrir bod darlithwyr addysg bellach, sydd wedi meithrin enw da am ddarparu canlyniadau TGAU a safon uwch rhagorol mewn addysg bellach, yn gymwys i addysgu yn ein hysgolion. Pam hynny? Mae'n gwbl wallgof.
Yn ogystal, mae gennym athrawon a hyfforddwyd dramor yma yng Nghymru a gellid eu hychwanegu hwy at rengoedd athrawon hefyd. Mewn rhannau eraill o'r DU cânt eu hystyried yn addas i allu addysgu, ond yng Nghymru, am ryw reswm, rydym wedi codi rhwystrau i'w hatal rhag addysgu yn ein hysgolion. Gwn am bennaeth o ysgol yn Awstralia, ysgol gyhoeddus yn Awstralia, na châi ei ystyried yn addas i allu addysgu yng Nghymru ac mae'n golled i'r gweithlu addysg yma. Nid yw'n dderbyniol. Wedyn wrth gwrs mae gennym gyfoeth o dalent yn ein hysgolion a'n colegau annibynnol a ddylai gael eu hystyried yn addas i allu addysgu yn ein hysgolion heb rwystrau diangen neu raglenni sefydlu sy'n cael eu gosod yn eu ffordd.
Gallwn barhau, Lywydd, ond mae amser yn brin. Hyderaf y bydd pobl yn cefnogi ein cynnig y prynhawn yma fel y gallwn gael y cynllun cynhwysfawr hwn ar waith a chefnogi'r diwygiadau addysg y mae pawb ohonom am eu gweld yn digwydd yma yng Nghymru.
Daeth y Dirprwy Lywydd i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer took the Chair.
I have selected two amendments to the motion. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected. Can I call on the Cabinet Secretary for Education to move formally amendment 1, tabled in the name of Julie James?
Rwyf wedi dethol dau welliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol. A gaf fi alw ar yr Ysgrifennydd Cabinet dros Addysg i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Julie James, yn ffurfiol?
Gwelliant 1. Julie James
Dileu popeth a rhoi yn ei le:
1. Yn nodi gwaith parhaus Llywodraeth Cymru i ddatblygu proffesiwn addysg o ansawdd uchel a denu’r goreuon i addysgu yng Nghymru, gan gynnwys:
a) diwygio a chryfhau Addysg Gychwynnol i Athrawon;
b) cymhelliannau wedi’u targedu ar gyfer graddedigion o ansawdd uchel mewn pynciau â blaenoriaeth ac addysg cyfrwng Cymraeg;
c) ymgyrch recriwtio ddigidol barhaus wedi’i thargedu’n fanwl;
d) sefydlu’r Academi Genedlaethol Arweinyddiaeth Addysgol; a
e) sefydlu Bwrdd Cynghori Recriwtio a Chadw Athrawon.
Amendment 1. Julie James
Delete all and replace with:
1. Notes the ongoing work of Welsh Government to develop a high-quality education profession and attract the best and brightest to teach in Wales, including:
a) reformed and strengthened Initial Teacher Education;
b) targeted incentives for high quality graduates in priority subjects and Welsh-medium education;
c) an ongoing highly targeted digital recruitment campaign;
d) establishing the National Academy for Educational Leadership; and
e) establishing the Teacher Recruitment and Retention Advisory Board.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
I formally move.
Rwy'n cynnig yn ffurfiol.
Thank you. Can I now call on Llyr Gruffydd to move amendment 2, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth?
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar Llyr Gruffydd i gynnig gwelliant 2, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth?
Gwelliant 2. Rhun ap Iorwerth
Ychwanegu pwynt newydd ar ôl pwynt 1:
Yn nodi ffigyrau National Education Union Cymru sy’n dangos bod dros 50,000 y flwyddyn o ddyddiau gwaith yn cael eu colli gan athrawon oherwydd salwch sy’n ymwneud a straen a bod 33.6 y cant o’r athrawon ysgol a wnaeth ymateb i arolwg gweithlu addysg cenedlaethol Cyngor y Gweithlu Addysg yn bwriadu gadael eu proffesiwn yn ystod y tair blynedd nesaf.
Amendment 2. Rhun ap Iorwerth
Add as new point after point 1:
Notes the National Education Union Cymru figures that show that over 50,000 working days a year are lost by teachers due to stress-related illness and that 33.6 per cent of school teachers that responded to the Education Workforce Council national education workforce survey intend to leave their profession in the next three years.
Cynigiwyd gwelliant 2.
Amendment 2 moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch am y cyfle i gyfrannu i'r ddadl yma. Rydw i'n falch iawn o fedru cynnig gwelliant 2 yn enw Plaid Cymru.
Mi gychwynnaf i drwy gyfeirio at adroddiad gan y BBC yn ôl ym mis Rhagfyr a oedd yn dangos bod cyllidebau ysgolion wedi disgyn tua £370 y pen am bob disgybl mewn termau real dros gyfnod o chwe blynedd. Nawr, nid oes rhyfedd, felly, fod rhai o'r undebau athrawon yn rhybuddio, fel gwnaeth yr NEU yn ddiweddar, fod yna crisis ariannu cudd yn ein hysgolion ni, er efallai y byddai rhai'n dadlau nad yw e mor gudd â hynny erbyn hyn. Mae Estyn hefyd, yn ei hadroddiad blynyddol cyfredol diweddaraf, a gyhoeddwyd rhyw fis yn ôl, yn pwyntio at effaith uniongyrchol y toriadau yna, drwy amlygu bod yna lai o athrawon cymwysedig yn ymwneud â'r cyfnod sylfaen yn ysgolion Cymru erbyn hyn. Ond rŷm ni'n gwybod, wrth gwrs, mai beth y mae toriadau i gyllidebau ysgolion yn golygu yw diswyddo athrawon, ac wedyn, fel rŷm ni'n ei ffeindio mewn peth o'r gwaith rŷm ni'n ei wneud fel pwyllgor, mae yna orfod defnyddio potiau eraill, fel y grant datblygu disgyblion ac yn y blaen, i drio cau ychydig ar y bwlch yna.
Ond yr hyn sy'n digwydd, wrth gwrs, oherwydd y toriadau yma, yw bod yna golli capasiti yn digwydd yn ein hysgolion ni—colli athrawon a cholli cymorthyddion dosbarth, sy'n gorfod cael eu diswyddo oherwydd y wasgfa ariannol. Wedyn, mae hynny, wrth gwrs, yn naturiol yn gadael mwy o bwysau ar y rheini sydd yn weddill. Nid yw hi felly ddim yn syndod bod yr undebau yn dweud wrthym ni hefyd fod yna grisis llwyth gwaith ymhlith athrawon yng Nghymru, ac rŷm ni eisoes wedi clywed cyfeiriad at rai ffigurau. Sut allwch chi anghytuno bod y sefyllfa'n annerbyniol pan fo'r Cyngor Gweithlu Addysg yn dweud bod 90 y cant o athrawon yn dweud nad ydyn nhw'n gallu rheoli llwyth gwaith o fewn eu horiau gwaith presennol, neu'r oriau gwaith sydd wedi'u cytuno? Fel y crybwyllwyd hefyd, ar gyfartaledd mae athrawon llawn-amser yng Nghymru yn gweithio 50 awr yr wythnos, ac athrawon rhan-amser yn gweithio 35 awr. Felly, beth mae hynny'n ei ddweud wrthym ni? Pa syndod, felly—fel rŷm ni'n cyfeirio ato fe yn ein gwelliant ni—fod yr 21,000 o ddyddiau dysgu a gollwyd drwy absenoldebau yn sgil stres yn 2009 wedi mwy na dyblu i 52,000 yn 2015, gyda hefyd, wrth gwrs, niferoedd cynyddol o athrawon yn gadael y proffesiwn cyn amser? Gyda'r cyfrifoldeb, wrth gwrs, am dâl ac amodau athrawon yn cael ei ddatganoli i Gymru yn nes ymlaen eleni, mae'r amser wedi dod i edrych eto ar faint o amser sydd gan athrawon i wneud eu gwaith—ailedrych ar y cydbwysedd yna rhwng amser dysgu, amser paratoi ac amser hyfforddi a datblygu proffesiynol. Rydw i'n gwybod bod yr Ysgrifennydd Cabinet yn cychwyn ar y broses o edrych ar rai o'r meysydd yma, a byddwn i'n pwyso'n drwm arni i ddefnyddio'r cyfle i fynd i'r afael â nifer o'r ffactorau yma.
Felly, pa ryfedd, o dan yr amgylchiadau presennol yma, ei bod hi'n anodd denu pobl i ddod i ddysgu, pan eu bod nhw'n gweld sefyllfa'r proffesiwn fel y mae hi. Rŷm ni'n gwybod, wrth gwrs, fod y targedau denu myfyrwyr i wneud ymarfer dysgu yn cael eu methu'n sylweddol. Dwy ran o dair o'r athrawon uwchradd sydd angen inni eu hyfforddi sydd yn cael eu hyfforddi ar hyn o bryd, felly mae hynny'n golygu y bydd yna broblemau dybryd ymhellach i lawr y lein, o safbwynt digonolrwydd y proffesiwn dysgu. Dyna pam y byddwn ni'n cefnogi galwad canolog y cynnig yma am gynllun gweithlu ysgolion cenedlaethol. Mathemateg, cemeg, ffiseg, bioleg, ieithoedd modern, technoleg gwybodaeth, technoleg dylunio, cerddoriaeth—oll o dan eu targed recriwtio ar gyfer ymarfer dysgu. Gyda nifer yr athrawon Cymraeg newydd ar ei isaf ers degawd, gyda llaw, pa obaith, fel y clywsom ni, sydd yna i ni gyrraedd y filiwn o siaradwyr Cymraeg os nad oes gennym ni'r athrawon i'w dysgu nhw?
Mae'n werth, fel y mae'r cynnig yn ei nodi, cydnabod y ddibyniaeth gynyddol sydd yn ein hysgolion ni ar gymorthyddion dysgu, ac mae yna gymaint ohonyn nhw, fel y clywsom ni, bron iawn yn awr ag sydd yna o athrawon cofrestredig erbyn hyn. Maen nhw'n rhan allweddol o'r gyfundrefn addysg, ond yn gweithio'n aml, wrth gwrs, am gyflogau pitw a ddim bob tro'n cael y gydnabyddiaeth y maen nhw'n ei haeddu. Ond rŷm ni yn gwybod bod 10 y cant ohonyn nhw—rhyw 3,000 o gymorthyddion dysgu cofrestredig yng Nghymru—yn raddedigion, ac mae angen, fel yr ymrwymon ni, fel plaid, rai wythnosau yn ôl yn ein cynhadledd flynyddol, i edrych ar y cyfleoedd sydd yna i greu cyfleoedd i'w hyfforddi nhw. Maen nhw eisoes wedi dewis yr ystafell ddosbarth fel eu gweithle, felly byddai rhywun yn tybio bod yna gynsail cryf yn fanna i gyfrannu tuag at gryfhau y gweithlu a sicrhau digonolrwydd y gweithlu i'r blynyddoedd i ddod. Ond, wrth gwrs, ar ben ei hunan nid yw hynny'n ddigon, ac mae'n rhaid taclo'r sefyllfa ariannu a llwyth gwaith neu, wrth gwrs, yn anffodus, fyddwn ni ddim nes i'r lan.
Thank you, Deputy Presiding Officer, and thank you for the opportunity to contribute to this debate. I’m very pleased to move amendment 2 in the name of Plaid Cymru.
I will start by referring to a BBC report back in December that demonstrated that school budgets had declined by some £370 per capita for each pupil in real terms over a period of six years. Now, it’s no surprise, therefore, that some of the teaching unions are warning, as the National Education Union did recently, that there is a hidden financial crisis in our schools, although some would suggest that it isn’t that hidden anymore. Estyn also, in its current annual report, which was published a month ago, points at the direct impact of those cuts, through highlighting that there are fewer qualified teachers involved in the foundation phase in Welsh schools now. But we know, of course, that what cuts to school budgets mean is job losses among teachers, and then, as we find in some of our work as a committee, they have to use other pots of money, such as the pupil development grant and so on, to try to narrow that gap.
But what’s happening, of course, because of these cuts is that there is a loss of capacity within our schools. We’re losing teachers and classroom assistants, who have to be made redundant because of the financial squeeze, and then, naturally, that places more pressure on the remaining staff. It’s no surprise, therefore, that the unions are also telling us that there is a workload crisis among teachers in Wales, and we’ve already heard reference to certain figures. How can you disagree that the situation is unacceptable when the Education Workforce Council says that 90 per cent of teachers say that they can’t manage their workload within their current working hours, or the agreed working hours? And as has already been mentioned, on average, full-time teachers work 50 hours a week, and part-time teachers work 35 hours a week. So, what does that tell us? How can we be surprised, therefore—as we referred to in our amendment—that the 21,000 days lost through stress in 2009 has more than doubled to 52,000 in 2015, with also increasing numbers of teachers leaving the profession prematurely? With the responsibility for teachers’ pay and conditions being devolved to Wales later this year, the time has now come to look anew at how much time teachers have to carry out their responsibilities and to look at that balance between preparation time, teaching time, CPD time and training time. I know that the Cabinet Secretary has started the process of looking at some of these areas, and I would urge her most strongly to take the opportunity to tackle these factors.
So, it’s no surprise, under these current circumstances, that it’s difficult to attract people to teaching, when they see the situation of the profession as it currently exists. We know, of course, that the targets in terms of attracting students to undertake teacher training are being missed substantially. Two thirds of the secondary school teachers that we need to train are currently being trained, which therefore means that there will be dire problems further down the line in terms of having adequate numbers in the teaching profession, and that’s why we will be supporting the central demand of this motion for a national workforce plan. Maths, chemistry, physics, biology, modern languages, information technology, design technology and music are all under the recruitment target for initial teacher training. With the number of Welsh teachers at its lowest point for a decade, what hope is there for us to reach that million Welsh speakers if we don’t have the teachers to teach our pupils?
As the motion notes, it’s worth recognising the increasing reliance in our schools on teaching support assistants—there are nearly as many of them now, as we heard, as there are registered teachers. They are an integral part of the education system, but often work for very small wages and aren’t often recognised as they should be. But we do know that 10 per cent of them—some 3,000 teaching assistants in Wales—are graduates, and there is a need, as we as a party committed some weeks ago in our national conference, to look at the opportunities that exist to give them routes to training. They've already chosen the classroom as their place of work, and one would then feel that there is a strong precedent there for them to contribute to strengthening the workforce and secure sufficiency within the workforce for the years to come. But, of course, alone that isn't enough, and we have to tackle the funding situation and the workload situation or, of course, unfortunately, we will be no closer to the shore.
I'd like to make a brief intervention to highlight the role technology can have in helping us to develop a robust workforce plan for the future. Only today, the news has been reported of one in three jobs in Wales being at risk from automation by the early 2030s, and that analysis shows that jobs with routine and repetitive tasks—many of which will be able to be replaced by algorithms and by artificial intelligence within the next 20 years. And Bill Gates has commented that we often overestimate the pace of change that we're likely to see over the next two years, but underestimate the pace of change we're likely to see over the next 10 years. Certainly, in the next decade or more, all aspects of society will be impacted by the potential of artificial intelligence, and education is certainly central to that.
The amendment tabled by Plaid Cymru quotes figures from the NUT showing that 50,000 working days are lost by teachers due to stress-related illness and, in their view, it's getting worse with a third set to leave the profession in the next few years. But, actually, harnessing technology can help alleviate the strain on teachers and greatly assist them in their tasks in the classroom—routine tasks—freeing them up to do what they came into education to do—to teach, to nurture, to coach, to lead, and we really need to be, when we are discussing future plans for the education workforce, thinking about the centrality that technology can have to unleash the potential of teachers.
I'll just mention just a couple of examples that are available using existing technology. One is something called Zzish, which is a virtual teaching assistant that helps teachers instantly see which of their students need help in real time, what they're struggling with through an assessment application, which allows, then, the teachers to track individual performance, the class as a whole, and see clear improvement over time. That's just one example of existing technologies, and, as I say, with the pace of development we're likely to see through artificial development over the next 10 years, that potential will become even greater.
So, my plea to all Members and to the Government is to put technology at the heart of their thinking of how we can support the teaching sector so they don't feel overburdened by stressful, repetitive, dull tasks, and actually could be freed up to do what they came into the profession to do. Diolch.
Hoffwn wneud ymyriad byr i dynnu sylw at y rôl a allai fod gan dechnoleg i'n helpu i ddatblygu cynllun gweithlu cadarn ar gyfer y dyfodol. Heddiw ddiwethaf, daeth y newyddion y bydd un o bob tair swydd yng Nghymru mewn perygl yn sgil awtomeiddio erbyn y 2030au cynnar, a dengys y dadansoddiad hwnnw fod swyddi gyda thasgau cyffredinol ac ailadroddus—bydd modd i algorithmau a deallusrwydd artiffisial gymryd lle llawer ohonynt o fewn yr 20 mlynedd nesaf. Ac mae Bill Gates wedi gwneud sylwadau ein bod yn aml yn gorbwysleisio cyflymder y newid rydym yn debygol o'i weld dros y ddwy flynedd nesaf, ond yn synied yn rhy isel ynghylch cyflymder y newid rydym yn debygol o'i weld dros y 10 mlynedd nesaf. Yn sicr, yn y degawd neu fwy nesaf, effeithir ar bob agwedd ar gymdeithas gan botensial deallusrwydd artiffisial, ac mae addysg yn sicr yn ganolog i hynny.
Mae'r gwelliant a gyflwynwyd gan Blaid Cymru yn dyfynnu ffigurau gan Undeb Cenedlaethol yr Athrawon sy'n dangos bod 50,000 o ddyddiau gwaith yn cael eu colli gan athrawon oherwydd salwch sy'n gysylltiedig â straen ac yn eu barn hwy, mae'r sefyllfa'n gwaethygu gyda thraean yn ystyried gadael y proffesiwn yn ystod yr ychydig flynyddoedd nesaf. Ond mewn gwirionedd, gall harneisio technoleg helpu i leddfu'r straen ar athrawon a bod o gymorth mawr iddynt yn eu tasgau yn yr ystafell ddosbarth—tasgau cyffredinol—gan eu rhyddhau i wneud yr hyn y daethant i'r byd addysg i'w wneud—sef addysgu, meithrin, hyfforddi, arwain, ac mae gwir angen i ni fod yn meddwl, pan fyddwn yn trafod cynlluniau ar gyfer y gweithlu addysg yn y dyfodol, am y lle canolog sydd i dechnoleg ar gyfer rhyddhau potensial athrawon.
Fe soniaf am ychydig o enghreifftiau sy'n defnyddio'r dechnoleg sydd ar gael ar hyn o bryd. Un yw rhywbeth o'r enw Zzish, sef cynorthwyydd addysgu rhithiol sy'n helpu athrawon ar amrantiad i weld pa rai o'u myfyrwyr sydd angen help mewn amser real, beth sy'n peri anhawster iddynt drwy gymhwysiad asesu, sy'n caniatáu wedyn i'r athrawon olrhain perfformiad unigolion, y dosbarth cyfan, a gweld gwelliant amlwg dros amser. Dyna un enghraifft yn unig o'r technolegau sydd ar gael ar hyn o bryd, ac fel rwy'n dweud, gyda chyflymder y datblygiadau rydym yn debygol o'u gweld drwy ddatblygiadau artiffisial dros y 10 mlynedd nesaf, bydd y potensial hyd yn oed yn fwy.
Felly, fy apêl i'r holl Aelodau ac i'r Llywodraeth yw rhoi technoleg wrth wraidd eu syniadau ynglŷn â sut y gallwn gefnogi'r sector addysgu fel nad ydynt yn teimlo eu bod wedi eu gorlwytho gan dasgau diflas, ailadroddus, sy'n peri straen, a bod modd eu rhyddhau mewn gwirionedd i wneud yr hyn y daethant i'r proffesiwn i'w wneud. Diolch.
Thanks to the Conservatives for bringing today's debate. We in the UKIP group agree that there is a problem with both recruiting and retaining teachers. To some extent, the issues relating to this problem are common to both England and Wales, but there are also some issues that are peculiar to Wales.
In some ways, the Welsh Government has made life harder for itself in terms of recruiting teachers because of an over-reliance on particular qualifications. Yes, we need to ensure that we have the right people entering the teaching profession, but we also know that you can't measure things, and certainly you can't measure people, by qualifications alone. Now, we have an education Minister who has frequently made the sensible point that we can't just look at statistics all the time; we have to look at everything in context. We have to see the broader picture. And I think we can actually apply that mindset a little to the recruitment of teachers. So, hopefully, the Minister will apply her own maxim to this issue.
In our view, an over-reliance on qualifications means that many life-experienced people, some of whom at least would be suitable for the classroom, can't get into the teaching profession because they don't have the relevant qualifications, and it would cost too much time and expense for them to retrain. We could actually relax the rules a little to make it easier for people to retrain.
Looking at today's motion in a bit more detail, we support the idea of the Welsh Government and the Education Workforce Council working together to develop a school workforce plan for Wales. We would add the caveat that there needs to be input from people who have experienced problems in entering teaching, or who entered the profession and then left it prematurely, so that any such plan is tailored to the needs of suitable potential teachers who have been unable to get into teaching or remain in teaching. We want to make it easier for schools to recruit teachers, and we think that a lot of common abilities are obviously going to exist with college tutors and with teachers at independent schools. So, it should be made easier for this group of people to get the required accreditation so that they can bring their skill set into the school classrooms.
The Conservatives also mention a route into teaching for teaching assistants, or TAs. I've raised the issue of TAs in previous questions to the education Minister. I think there is sometimes a problem with TAs in that once they've been on the relevant courses and have got their qualifications, they find that they've theoretically moved up a level but they don't automatically get upgraded to that status in terms of their pay, and we end up with TAs of a certain level not being able to get jobs at that level, and that leads to some of them becoming cynical and wondering if they were only sent on these courses so that the companies or organisations running these courses got something out of it rather than the people who were being trained. TAs can be a valuable asset to a school. Sometimes, they could be as effective as some of the already qualified teachers, but they lack that basic thing: that piece of paper that says they have a certain qualification. So, I think a career path for TAs that allows them to enter the teaching profession more easily would be a very good idea.
So, we support the Conservative motion today. We also agree with the Plaid amendment, because as Plaid state in their amendment, we do also have to look at the churn rate in the teaching profession, and I'm sure they're right to link problems with staff retention to the stresses of the job. In our view, this stress could be caused by many factors, but there are some that are quite common, including class sizes, and we agree with what the education Minister has said in the past—that we do need smaller class sizes. We also need to get away from too much of a focus on targets and assessments. Ultimately, when you have too many of these, they just become an objective in themselves. In other words, we end up with teachers training pupils to pass tests and exams rather than teaching them something useful. So, a final point is that it would help matters no end if educationists now spent some time thinking about writing curriculums, that, rather than being totally focused on getting pupils to pass exams, actually sought to teach those people something useful. Diolch yn fawr iawn.
Diolch i'r Ceidwadwyr am gyflwyno'r ddadl heddiw. Rydym ni yng ngrŵp UKIP yn cytuno bod yna broblem gyda recriwtio a chadw athrawon. I ryw raddau, mae'r materion sy'n ymwneud â'r broblem hon yn gyffredin i Gymru a Lloegr, ond ceir rhai materion penodol yng Nghymru hefyd.
Mewn rhai ffyrdd, mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud bywyd yn anos iddi ei hun o ran recriwtio athrawon oherwydd gorddibyniaeth ar gymwysterau penodol. Oes, mae angen inni sicrhau bod gennym y bobl iawn yn mynd i'r proffesiwn addysgu, ond rydym hefyd yn gwybod na allwch fesur pethau, ac yn sicr ni allwch fesur pobl, drwy gymwysterau yn unig. Nawr mae gennym Weinidog addysg sy'n aml wedi gwneud y pwynt synhwyrol na allwn edrych ar ystadegau drwy'r amser; rhaid inni edrych ar bopeth yn ei gyd-destun. Rhaid inni weld y darlun ehangach. A chredaf y gallwn gymhwyso peth o'r meddylfryd hwnnw i recriwtio athrawon mewn gwirionedd. Felly, bydd y Gweinidog yn dilyn ei gwireb ei hun yn y mater hwn, gobeithio.
Yn ein barn ni, mae gorddibyniaeth ar gymwysterau'n golygu na all llawer o bobl brofiadol mewn bywyd, y byddai rhai ohonynt o leiaf yn addas ar gyfer yr ystafell ddosbarth, fynd yn rhan o'r proffesiwn addysgu oherwydd nad oes ganddynt y cymwysterau perthnasol, a byddai'n costio gormod mewn arian ac amser iddynt ailhyfforddi. Gallem lacio'r rheolau ychydig mewn gwirionedd i'w gwneud yn haws i bobl ailhyfforddi.
Wrth edrych ychydig yn fwy manwl ar y cynnig heddiw, rydym yn cefnogi'r syniad o Lywodraeth Cymru a Chyngor y Gweithlu Addysg yn gweithio gyda'i gilydd i ddatblygu cynllun gweithlu ysgolion ar gyfer Cymru. Byddem yn ychwanegu'r cafeat fod angen mewnbwn gan bobl sydd wedi cael trafferth mynd yn rhan o'r byd addysg, neu sydd wedi cychwyn yn y proffesiwn ac wedi ei adael wedyn yn gynnar, fel bod unrhyw gynllun o'r fath wedi'i deilwra i anghenion darpar athrawon addas sydd wedi methu mynd yn athrawon neu aros yn y byd addysg. Rydym am ei gwneud yn haws i ysgolion recriwtio athrawon, ac rydym yn credu bod llawer o alluoedd cyffredin amlwg yn mynd i fod gan diwtoriaid coleg ac athrawon mewn ysgolion annibynnol. Felly, dylid ei gwneud yn haws i'r grŵp hwn o bobl gael yr achrediad sy'n ofynnol fel y gallant ddod â'u set sgiliau i mewn i'r ystafelloedd dosbarth.
Mae'r Ceidwadwyr yn sôn hefyd am lwybr i addysgu ar gyfer cynorthwywyr addysgu. Rydym wedi crybwyll mater cynorthwywyr addysgu mewn cwestiynau blaenorol i'r Gweinidog addysg. Credaf fod problem weithiau gyda chynorthwywyr addysgu yn yr ystyr eu bod yn canfod, ar ôl bod ar y cyrsiau perthnasol a chael eu cymwysterau, eu bod yn ddamcaniaethol yn cael eu symud i lefel uwch ond nid ydynt yn cael eu huwchraddio'n awtomatig i'r statws hwnnw o ran eu cyflogau, ac felly mae gennym gynorthwywyr addysgu ar lefel benodol nad ydynt yn gallu cael swyddi ar y lefel honno, ac mae hynny'n arwain at wneud rhai ohonynt yn sinigaidd ac i feddwl tybed ai'r unig reswm y cawsant eu hanfon ar y cyrsiau hyn yw er mwyn i'r cwmnïau neu'r cyrff sy'n cynnal y cyrsiau gael rhywbeth ohonynt yn hytrach na'r bobl sy'n cael eu hyfforddi. Gall cynorthwywyr addysgu fod yn ased gwerthfawr i ysgol. Weithiau, gallant fod mor effeithiol â rhai o'r athrawon sydd eisoes yn gymwysedig, ond nid oes ganddynt y peth sylfaenol hwnnw: y darn o bapur sy'n dweud bod ganddynt gymhwyster penodol. Felly, credaf y byddai llwybr gyrfa ar gyfer cynorthwywyr addysgu sy'n caniatáu iddynt fynd yn rhan o'r proffesiwn addysgu yn fwy hwylus yn syniad da iawn.
Felly, rydym yn cefnogi cynnig y Ceidwadwyr heddiw. Rydym hefyd yn cytuno â gwelliant Plaid Cymru, oherwydd fel y mae Plaid Cymru yn ei ddatgan yn eu gwelliant, rhaid inni edrych hefyd ar y gyfradd drosiant yn y proffesiwn addysgu, ac rwy'n siŵr eu bod yn gywir i gysylltu problemau cadw staff â phwysau gwaith. Yn ein barn ni, gallai nifer o ffactorau achosi'r pwysau hwn, ond ceir rhai sy'n eithaf cyffredin, gan gynnwys maint dosbarthiadau, ac rydym yn cytuno gyda'r hyn a ddywedodd y Gweinidog addysg yn y gorffennol—mae angen i ni gael dosbarthiadau llai o faint. Hefyd, mae angen inni symud oddi wrth y ffocws gormodol ar dargedau ac asesiadau. Yn y pen draw, pan fydd gennych ormod o'r rhain, byddant yn dod yn nod ynddynt eu hunain. Mewn geiriau eraill, yr hyn a fydd gennym fydd athrawon yn hyfforddi disgyblion i basio profion ac arholiadau yn hytrach na dysgu rhywbeth defnyddiol iddynt. Felly, un pwynt terfynol yw y byddai'n helpu pethau'n fawr pe bai addysgwyr bellach yn treulio amser yn meddwl am ysgrifennu cwricwla sydd, yn hytrach na chanolbwyntio'n llwyr ar gael disgyblion i basio arholiadau, yn ceisio dysgu rhywbeth defnyddiol i'r bobl hynny mewn gwirionedd. Diolch yn fawr iawn.
Up until now, it's fair for Welsh Government to say they haven't had all the tools they need to confront teacher shortages, but from next year, Welsh Government will set teachers' pay and conditions. From then, there can be no excuse if we do not see improvement in teacher recruitment.
As well as improving terms and conditions, we need to increase the number of routes into teaching. Darren mentioned further education teachers, overseas teachers, teachers from independent schools. Llyr mentioned teaching assistants. I hope the Cabinet Secretary will join me in commending Teach First, which has been doing excellent work recently with the Central South Consortium. They've offered a new way into teaching, and more recently also applied it to those entering via a career change who may otherwise not have been able to commit the time to a PGCE. We should be looking to spread that model further across Wales, and I trust the Cabinet Secretary will now act to do so.
We also need to look at retention. Far too many teachers leave the profession early in their career and never return, and as Plaid Cymru note in their amendment, a third of teachers are considering leaving the profession in the near future. A recent ComRes survey reported that nearly three quarters of the teachers who said they were considering leaving the profession were doing so because of excessive workload.
Now, the Cabinet Secretary has ambitions, I understand, to reduce class sizes to 25 for infant classes, but how on earth is that achievable in an environment where we have the strains and failure to recruit the quality and quantity of teachers we need? Will it be that these teachers are just taking more classes because there are fewer pupils in classes on average, or where is the money coming from? Perhaps we could see a higher proportion of what is kept in Welsh Government or within the local education authorities going down to the schools to support teaching directly.
I also wonder where we are going in terms of the teaching assistant and the support model. We have this one-to-one ratio that Darren referred to now, yet we have far greater complaints of excessive workload than we ever did before, and it seems to get worse year by year. What is the way to get more teachers into the profession given that? Are these teaching assistants and the teaching in small groups rather than a whole class for more of the time—are they adding to these burdens that teachers are facing outside of the direct class teaching time? And, ultimately, is the way to attract more people into teaching to give teachers a substantial pay rise? But how would we afford that, and what do we see from overseas models, where, actually, the evidence and the academic studies don't especially support the ambition of the education Secretary in terms of class size being a key driver of performance.
There are education systems—Singapore is one that comes to mind clearly—where class sizes may be higher but where you have very high-quality teachers from the top institutions, getting the best grades, being attracted into teaching, often by higher salaries, and in some systems actually having larger classes than we do here. I don't present that as my model I give for the future, but I ask the question: is the way to attract more people into teaching the education Secretary's focus on reducing class sizes to 25 infants, or is it a focus on paying higher quality teachers as much as we need to get them into the profession, even if that means that we don't have the profusion of teaching assistance and support that we have seen develop but doesn't seem to have reduced the complaints from teachers of excessive workloads that continue to increase in volume?
The ComRes survey also suggests that one of the positive actions that could be taken to keep more teachers in the profession is more professional development and more opportunities to enter leadership roles. If we were to focus more funding on improving standards of teaching and improving professional development, we could potentially retain more teachers, as well as making it a more attractive profession for people to enter. In that respect, I do welcome the education Secretary's new academy and obvious passion for it, and the positive response I've heard from educators. It is imperative that the Welsh Government uses its new powers over terms and conditions and takes the action needed to arrest the crisis in Welsh education.
Hyd yn hyn, mae'n deg i Lywodraeth Cymru ddweud nad ydynt wedi meddu ar yr holl ddulliau sydd eu hangen arnynt i fynd i'r afael â phrinder athrawon, ond o'r flwyddyn nesaf, Llywodraeth Cymru fydd yn pennu cyflog ac amodau athrawon. O hynny ymlaen, ni all fod unrhyw esgus os na welwn welliant o ran recriwtio athrawon.
Yn ogystal â gwella telerau ac amodau, mae angen inni gynyddu nifer y llwybrau i mewn i'r byd addysg. Soniodd Darren am athrawon addysg bellach, athrawon o wledydd tramor, athrawon o ysgolion annibynnol. Soniodd Llyr am gynorthwywyr addysgu. Gobeithio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ymuno â mi i ganmol Teach First, a fu'n gwneud gwaith ardderchog yn ddiweddar gyda Chonsortiwm Canolbarth y De. Maent wedi cynnig ffordd newydd i mewn i'r byd addysg, ac yn fwy diweddar maent wedi ei gymhwyso hefyd i'r rhai sy'n dod i mewn drwy newid gyrfa na fyddent fel arall o bosibl wedi gallu ymrwymo amser i dystysgrif addysg i raddedigion. Dylem geisio lledaenu'r model hwnnw ymhellach ar draws Cymru, a hyderaf y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gweithredu i wneud hynny yn awr.
Mae angen inni hefyd edrych ar gadw athrawon. Mae llawer gormod o athrawon yn gadael y proffesiwn yn gynnar yn eu gyrfa a byth yn dychwelyd, ac fel y mae Plaid Cymru yn nodi yn eu gwelliant, mae traean yr athrawon yn ystyried gadael y proffesiwn yn y dyfodol agos. Adroddodd arolwg ComRes diweddar fod bron dri chwarter yr athrawon sy'n dweud eu bod yn ystyried gadael y proffesiwn yn gwneud hynny oherwydd llwyth gwaith gormodol.
Nawr, mae gan Ysgrifennydd y Cabinet uchelgais, rwy'n deall, i leihau maint dosbarthiadau i 25 ar gyfer dosbarthiadau babanod, ond sut ar y ddaear y gellir gwneud hynny mewn amgylchedd lle mae gennym y pwysau a'r methiant i recriwtio'r nifer o athrawon o ansawdd sydd eu hangen arnom? A fydd yr athrawon hyn yn dysgu mwy o ddosbarthiadau am fod llai o ddisgyblion mewn dosbarthiadau ar gyfartaledd, neu o ble y daw'r arian? Efallai y gallem weld cyfran uwch o'r hyn a gedwir yn Llywodraeth Cymru neu yn yr awdurdodau addysg lleol yn mynd i'r ysgolion i gefnogi addysgu'n uniongyrchol.
Tybed hefyd i ble'r ydym yn mynd o ran y cynorthwyydd addysgu a'r model cymorth. Mae gennym y gymhareb un i un y cyfeiriodd Darren ati yn awr, ac eto cawn lawer mwy o gwynion ynghylch llwyth gwaith gormodol nag a gawsom erioed o'r blaen, ac ymddengys ei fod yn gwaethygu o un flwyddyn i'r llall. Sut y mae denu rhagor o athrawon at y proffesiwn o gofio hynny? A yw'r cynorthwywyr addysgu hyn a'r addysgu mewn grwpiau bach yn hytrach na dosbarth cyfan am fwy o amser—a ydynt yn ychwanegu at y beichiau y mae athrawon yn eu hwynebu y tu allan i'r amser addysgu dosbarth uniongyrchol? Ac yn y pen draw, ai'r ffordd o ddenu mwy o bobl i addysgu yw rhoi codiad cyflog sylweddol i athrawon? Ond sut y gallem fforddio hynny, a beth a welwn o fodelau tramor, lle nad yw'r dystiolaeth a'r astudiaethau academaidd yn cefnogi uchelgais yr Ysgrifennydd Addysg yn arbennig o ran maint dosbarthiadau fel ffactor allweddol sy'n sbarduno perfformiad.
Ceir systemau addysg—mae Singapôr yn un a ddaw i'r meddwl yn glir—lle y gallai maint dosbarthiadau fod yn fwy ond lle mae gennych athrawon o ansawdd uchel iawn o'r sefydliadau uchaf, yn cael y graddau gorau, ac yn cael eu denu i addysgu, yn aml drwy gyflogau uwch, ac mewn rhai systemau mae ganddynt ddosbarthiadau mwy o faint nag sydd gennym ni yma. Nid wyf yn cyflwyno hwnnw fel y model y buaswn yn ei roi ar gyfer y dyfodol, ond rwy'n gofyn y cwestiwn: ai drwy ffocws yr Ysgrifennydd Addysg ar leihau maint dosbarthiadau babanod i 25 y mae denu mwy o bobl at y byd addysg, neu drwy dalu cymaint ag sydd angen i ni ei wneud i athrawon o ansawdd uwch er mwyn eu denu at y proffesiwn, hyd yn oed os golyga hynny nad oes gennym gymaint o'r cymorth a'r gefnogaeth addysgu rydym wedi'i weld yn datblygu ond nad yw'n ymddangos ei fod wedi lleihau'r cwynion gan athrawon ynghylch llwyth gwaith gormodol sy'n parhau i gynyddu?
Mae arolwg ComRes hefyd yn awgrymu mai un o'r camau cadarnhaol y gellid eu cymryd i gadw mwy o athrawon yn y proffesiwn yw mwy o ddatblygiad proffesiynol a mwy o gyfleoedd i ymgymryd â rolau arwain. Pe baem yn cyfeirio mwy o arian tuag at wella safonau addysgu a gwella datblygiad proffesiynol, efallai y gallem gadw mwy o athrawon, yn ogystal â'i wneud yn broffesiwn mwy deniadol i bobl fod yn rhan ohono. Yn hynny o beth, rwy'n croesawu academi newydd yr Ysgrifennydd Addysg a'i hangerdd amlwg yn ei chylch, a'r ymateb cadarnhaol a glywais gan addysgwyr. Mae'n hanfodol fod Llywodraeth Cymru yn defnyddio ei phwerau newydd dros delerau ac amodau ac yn rhoi'r camau angenrheidiol ar waith i atal yr argyfwng mewn addysg yng Nghymru.
Can I now call the Cabinet Secretary for Education, Kirsty Williams?
A gaf fi alw yn awr ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, Kirsty Williams?
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I'm really sorry this is only a half-an-hour debate, which means I only have four minutes to sum up, because there are some things where I agree very passionately with what Members have said this afternoon, and there are some things that I vehemently disagree with this afternoon.
Gareth, can I be absolutely clear, there is intrinsic value in children leaving our schools with examinations and qualifications that allow them to go on to something else? Our education system can be about more than that, but to say that we're not doing a useful thing for our children in getting them to pass tests, exams and to attain qualifications is not one of them. And we have to, I have to say, Mr Reckless, see education in the cultural context in which it's delivered. And I don't think there are many parents in Wales who would want to see the effects that there are on child well-being in many of the countries, including Singapore, that you have talked about in the educational system here. Indeed, a group of parents went recently to the far east to look at education methods in the far east, and one parent said to me, 'Whatever you do to improve the situation in Wales, please do not subject my child to what we saw when we visited those countries.' So, we have to see education in the cultural context, but does that mean we can do better? Of course it does, and you know that I am determined to do better because it is my, it is this Government's national mission to deliver a reformed and successful education system in Wales for its young people. An education system that is a source of national pride and enjoys public confidence. And I recognise that, above all else, it is the quality of teaching that transforms young people's lives, and therefore it is essential that our reforms support a sufficient supply of high-quality, well-qualified teachers to underpin our national reform journey.
Our teachers of tomorrow are absolutely integral to our national mission, and I've made very clear my commitment to attract and retain more highly qualified graduates into teaching because our young people—your children, my children, all of our children—deserve nothing less. That's why all teachers in Wales need to be qualified, unlike other countries such as England, where the use of unqualified people in our schools is growing at pace. The overall teacher vacancy rate in Wales remains comparatively low, although I would be the first to admit that there sometimes can be local difficulties in recruiting into certain subjects and into certain phases.
Now, Plaid's amendment states that the recent national workforce survey showed that 34 per cent of teachers said they were considering leaving the profession. That is a matter of fact. Yet, to put this into perspective, out of 30,610 teaching practitioners, just over 1,600 stated that they were considering leaving the profession, for some of whom it may have been a result of retirement. I am pleased that, in contrast, 47 per cent of teachers stated that they were looking to continue to develop and strengthen their practice, with others looking to progress on to leadership roles. I would agree with you, Mark, that ensuring that we have a consistent national approach to professional learning and career development is a really, really important point, and we are working on that at the moment, as, I also recognise, is the issue of workload, and we continue to work with the unions and experts regarding workload, especially through the prism of the devolution of teachers' pay and conditions.
With regard to recruitment, Deputy Presiding Officer, in October I announced an improved priority subject incentive scheme, and a new incentive scheme targeting Welsh-medium postgraduates to address some of the complexities that we face. Many of the points raised this afternoon are already in train. The teacher recruitment and retention advisory board, which I have set up, is reviewing international evidence to consider how we support people into the profession—all those wishing to enter into the profession through alternative routes. That's people who are wanting to change careers. That is indeed foreign teachers. It's indeed upskilling people who are already in the education workforce but want QTS. But when I do that, it will not be at the expense of lowering down standards. I am determined to maintain a standard that requires people to go into the profession. We wouldn't be saying some of these things about the medical profession, would we? We wouldn't accept it for that profession, and why would we accept it in this case?
But there are ways in which we can find new ways for people to find themselves in classrooms if that is their calling, because I want teaching in Wales to be a first-choice profession, so that we can attract the very, very best, and our reformed initial teacher education offer will ensure that more people will want to train in Wales and will give them the very best start to their careers. These reforms enable the profession to take a central role delivering and leading change, as well as creating a stable, high-quality system that enables institutions and individuals to flourish. And it will do exactly that, Gareth: our teachers will be intrinsic to the development of our new curriculum. They will be at the forefront of that.
I have established the leadership academy, which will continue to work with the Welsh Government, so that leaders and leadership are supported to enable the objectives of our national mission—supporting existing headteachers and nurturing those who want to go on to lead Welsh schools. The academy will engage with leaders, identify international evidence and create a network for collaboration to help inform the profession and make a difference to young people.
Deputy Presiding Officer, the overall objective of our national mission is simple, clear and ambitious. Working together with all of our partners, we will raise standards, we will reduce the attainment gap and, as I said, deliver an education system that is a source of national pride and enjoys public confidence. And to achieve this, we will help everyone, including everyone teaching in our schools, to be the best that they can be, so that they, and the children that they teach, can reach their full potential.
Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Mae'n ddrwg gennyf mewn gwirionedd mai dadl hanner awr yn unig yw hon, sy'n golygu mai cwta bedair munud sydd gennyf i grynhoi, oherwydd mae yna rai pethau rwy'n cytuno'n angerddol â'r hyn y mae Aelodau wedi'i ddweud yn eu cylch y prynhawn yma, ac mae yna rai pethau rwy'n anghytuno'n chwyrn â hwy y prynhawn yma.
Gareth, a gaf fi fod yn gwbl glir, mae yna werth cynhenid mewn plant yn gadael ein hysgolion ag arholiadau a chymwysterau sy'n caniatáu iddynt symud ymlaen at rywbeth arall? Gall ein system addysg ymwneud â mwy na hynny, ond nid yw dweud nad ydym yn gwneud rhywbeth defnyddiol i'n plant drwy eu cael i basio profion, arholiadau ac i ennill cymwysterau yn un ohonynt. A rhaid i mi ddweud bod yn rhaid inni, Mr Reckless, weld addysg yn y cyd-destun diwylliannol y caiff ei ddarparu ynddo. Ac nid wyf yn meddwl y byddai llawer o rieni yng Nghymru eisiau gweld yr effeithiau ar les plant mewn llawer o'r gwledydd, gan gynnwys Singapôr, y sonioch chi amdanynt yn y system addysgol yma. Yn wir, aeth grŵp o rieni i'r dwyrain pell yn ddiweddar i edrych ar ddulliau addysg yno, a dywedodd un rhiant wrthyf, 'Beth bynnag a wnewch i wella'r sefyllfa yng Nghymru, os gwelwch yn dda, peidiwch â gwneud i fy mhlentyn wneud yr hyn a welsom pan ymwelsom â'r gwledydd hynny.' Felly, rhaid inni weld addysg yn y cyd-destun diwylliannol, ond a yw hynny'n golygu y gallwn wneud yn well? Wrth gwrs ei fod, ac fe wyddoch fy mod yn benderfynol o wneud yn well gan mai dyna yw fy nghenhadaeth i, dyna yw cenhadaeth genedlaethol y Llywodraeth hon, sef darparu system addysg ddiwygiedig a llwyddiannus yng Nghymru ar gyfer ei phobl ifanc. System addysg sy'n ffynhonnell balchder cenedlaethol ac yn mwynhau hyder y cyhoedd. Ac rwy'n cydnabod, yn anad dim arall, mai ansawdd yr addysgu sy'n trawsnewid bywydau pobl ifanc, ac felly mae'n hanfodol fod ein diwygiadau'n cynnal cyflenwad digonol o athrawon o ansawdd uchel sydd â chymwysterau da yn sail i'n taith ddiwygio genedlaethol.
Mae athrawon yfory yn gwbl ganolog i'n cenhadaeth genedlaethol, ac rwyf wedi datgan yn glir iawn fy ymrwymiad i ddenu a chadw mwy o raddedigion â chymwysterau da yn y byd addysg gan nad yw ein pobl ifanc—eich plant, fy mhlant i, ein plant i gyd—yn ei haeddu dim llai. Dyna pam y mae angen i bob athro yng Nghymru fod yn gymwysedig, yn wahanol i wledydd eraill fel Lloegr, lle mae'r defnydd o bobl heb gymhwyso yn yr ysgolion yn tyfu'n gyflym. Mae'r gyfradd o swyddi athrawon gwag yng Nghymru yn gyffredinol yn parhau i fod yn gymharol isel, er mai fi fyddai'r gyntaf i gyfaddef y gall fod anawsterau lleol weithiau wrth recriwtio i rai pynciau a rhai cyfnodau penodol.
Nawr, mae gwelliant Plaid Cymru yn datgan bod arolwg diweddar y gweithlu cenedlaethol yn dangos bod 34 y cant o athrawon wedi dweud eu bod yn ystyried gadael y proffesiwn. Mater o ffaith yw hynny. Eto i gyd, o roi hyn mewn persbectif, o gyfanswm o 30,610 o addysgwyr, dywedodd ychydig dros 1,600 eu bod yn ystyried gadael y proffesiwn, ac yn achos rhai ohonynt gallai fod o ganlyniad i ymddeol. Ar y llaw arall, rwy'n falch fod 47 y cant o athrawon yn datgan eu bod yn ystyried parhau i ddatblygu a chryfhau eu gwaith, gydag eraill yn awyddus i symud ymlaen i rolau arwain. Buaswn yn cytuno â chi, Mark, fod sicrhau bod gennym ymagwedd genedlaethol gyson tuag at ddysgu proffesiynol a datblygu gyrfa yn wirioneddol bwysig, ac rydym yn gweithio ar hynny ar hyn o bryd, ac rwy'n cydnabod hefyd fod mater llwyth gwaith yn bwysig iawn hefyd, ac rydym parhau i weithio gyda'r undebau ac arbenigwyr mewn perthynas â llwyth gwaith, yn enwedig drwy brism datganoli cyflog ac amodau athrawon.
O ran recriwtio, Ddirprwy Lywydd, ym mis Hydref cyhoeddais gynllun cymhelliant gwell ar gyfer pynciau â blaenoriaeth, a chynllun cymhelliant newydd yn targedu myfyrwyr ôl-raddedig cyfrwng Cymraeg i fynd i'r afael â rhai o'r cymhlethdodau sy'n ein hwynebu. Mae llawer o'r pwyntiau a godwyd y prynhawn yma eisoes ar y gweill. Mae'r bwrdd cynghori ar recriwtio a chadw athrawon a sefydlwyd gennyf yn adolygu tystiolaeth ryngwladol i ystyried sut y gallwn gynorthwyo pobl i ddod yn rhan o'r proffesiwn—pawb sy'n dymuno dod yn rhan o'r proffesiwn drwy lwybrau amgen. Mae hynny'n golygu pobl sy'n dymuno newid gyrfa. Mae'n golygu athrawon tramor. Yn wir mae'n golygu cynyddu sgiliau pobl sydd eisoes yn y gweithlu addysg ond am gael statws athro cymwysedig. Ond wrth wneud hynny, ni fydd ar draul gostwng safonau. Rwy'n benderfynol o gynnal safon sy'n ofynnol gan bobl sy'n mynd yn rhan o'r proffesiwn. Ni fyddem yn dweud rhai o'r pethau hyn am y proffesiwn meddygol, fyddem ni? Ni fyddem yn ei dderbyn ar gyfer y proffesiwn hwnnw, a pham y byddem yn ei dderbyn yn yr achos hwn?
Ond mae yna ffyrdd y gallwn ganfod ffyrdd newydd i bobl gyrraedd yr ystafelloedd dosbarth os mai dyna yw'r alwedigaeth a ddymunant, oherwydd rwyf am i addysgu yng Nghymru fod yn broffesiwn dewis cyntaf, fel y gallwn ddenu'r goreuon, a bydd ein cynnig addysg gychwynnol athrawon diwygiedig yn sicrhau y bydd mwy o bobl eisiau hyfforddi yng Nghymru a bydd yn rhoi'r dechrau gorau posibl iddynt yn eu gyrfaoedd. Mae'r diwygiadau hyn yn galluogi'r proffesiwn i chwarae rôl ganolog yn cyflawni ac yn arwain newid, yn ogystal â chreu system sefydlog o ansawdd uchel sy'n galluogi sefydliadau ac unigolion i ffynnu. A bydd yn gwneud yn union hynny, Gareth: bydd ein hathrawon yn rhan hanfodol o ddatblygu ein cwricwlwm newydd. Byddant ar y blaen yn hynny.
Rwyf wedi sefydlu'r academi arweinyddiaeth a fydd yn parhau i weithio gyda Llywodraeth Cymru, fel bod arweinwyr ac arweinyddiaeth yn cael eu cynorthwyo i wireddu amcanion ein cenhadaeth genedlaethol—cefnogi penaethiaid presennol a meithrin rhai sydd am fynd ymlaen i arwain ysgolion Cymru. Bydd yr academi yn ymgysylltu ag arweinwyr, yn nodi tystiolaeth ryngwladol ac yn creu rhwydwaith ar gyfer cydweithio i helpu i lywio'r proffesiwn a gwneud gwahaniaeth i bobl ifanc.
Ddirprwy Lywydd, mae amcan cyffredinol ein cenhadaeth genedlaethol yn syml, yn glir ac yn uchelgeisiol. Gan weithio gyda'n holl bartneriaid, byddwn yn codi safonau, byddwn yn lleihau'r bwlch cyrhaeddiad ac fel y dywedais, byddwn yn darparu system addysg sy'n ffynhonnell balchder cenedlaethol ac yn mwynhau hyder y cyhoedd. Ac er mwyn cyflawni hyn, byddwn yn helpu pawb, gan gynnwys pawb sy'n addysgu yn ein hysgolion, i fod y gorau y gallant fod, fel y gallant hwy, a'r plant y maent yn eu haddysgu, gyrraedd eu potensial llawn.
Thank you very much. I call Darren Millar to reply to the debate.
Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Darren Millar i ymateb i'r ddadl.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I know I've got very limited time, so I just want to refer, if I can, to the Cabinet Secretary's comments. I heard what you had to say, and I acknowledge that some work is going on in the Welsh Government to try to address this problem. I'm pleased that you at least acknowledge that we have a problem, even if you don't acknowledge that it's a crisis. What baffles me is that when you were in opposition you took forward a comprehensive piece of legislation on nurse staffing levels, which required a national workforce plan and effort. Why are you rejecting a national workforce plan for our education system, for our schools? Why are you saying that you don't want to work with the EWC to develop one? Because that's what you're doing by trying to vote down our motion today. It just doesn't make any sense. You say that the quality of teaching is what matters, and you're not prepared to dumb down on the quality and have unqualified teachers in our classrooms, and yet that's precisely what we've got. We've got people who aren't qualified to deliver English lessons, and yet 20 per cent of our English lessons have people who are teaching those lessons who are not qualified in English as their specific subject. Seventeen per cent in maths; 27 per cent in religious education; and 23 per cent of teachers who are in Welsh lessons aren't qualified to deliver in Welsh.
So, the reality is that what you're saying is supporting a system that continues to have people who are not qualified to deliver those specific subjects in those areas. So, listen to some common sense, let's have a national education workforce plan, let's make sure that you work with all of the stakeholders to develop it, let's look at these new routes into the teaching profession for learning support workes, for people in further education and people who are qualified by experience. Let's take some examples internationally, both good, bad and indifferent, in part of that learning process, and make sure that we have an education workforce that is fit for the future.
Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Gwn nad oes gennyf lawer o amser, felly hoffwn gyfeirio'n unig, os caf, at sylwadau Ysgrifennydd y Cabinet. Clywais yr hyn a oedd gennych i'w ddweud, ac rwy'n cydnabod bod rhywfaint o waith yn digwydd yn Llywodraeth Cymru ar geisio mynd i'r afael â'r broblem hon. Rwy'n falch eich bod o leiaf yn cydnabod bod gennym broblem, hyd yn oed os nad ydych yn cydnabod ei fod yn argyfwng. Yr hyn sy'n peri penbleth i mi yw pan oeddech yn yr wrthblaid, fe wnaethoch ddatblygu darn cynhwysfawr o ddeddfwriaeth ar lefelau staff nyrsio, gwaith a alwai am gynllun gweithlu ac ymdrech genedlaethol. Pam y gwrthodwch gynllun gweithlu cenedlaethol ar gyfer ein system addysg, ar gyfer ein hysgolion? Pam y dywedwch nad ydych eisiau gweithio gyda Chyngor y Gweithlu Addysg ar ddatblygu un? Oherwydd dyna a wnewch drwy wrthod ein cynnig heddiw. Nid yw'n gwneud unrhyw synnwyr. Rydych yn dweud mai ansawdd yr addysgu yw'r hyn sy'n bwysig, ac nad ydych yn barod i ostwng yr ansawdd a chael athrawon heb gymhwyso yn ein hystafelloedd dosbarth, ac eto dyna'n union sydd gennym. Mae gennym bobl nad ydynt yn gymwys i gyflwyno gwersi Saesneg, ac eto mae 20 y cant o'n gwersi Saesneg yn cael eu dysgu gan bobl sydd heb gymhwyster i ddysgu Saesneg fel eu pwnc penodol. Mae'n 17 y cant mewn mathemateg; mae'n 27 y cant mewn addysg grefyddol; ac nid yw 23 y cant o'r athrawon sydd mewn gwersi Cymraeg yn gymwys i ddarparu gwersi Cymraeg.
Felly, y realiti yw bod yr hyn rydych yn ei ddweud yn cefnogi system sy'n parhau i fod â phobl nad ydynt yn gymwys i gyflwyno'r pynciau penodol hynny yn y meysydd hynny. Felly, gwrandewch ar synnwyr cyffredin, gadewch inni gael cynllun gweithlu addysg cenedlaethol, gadewch inni wneud yn siŵr eich bod yn gweithio gyda'r holl randdeiliaid i'w ddatblygu, gadewch inni edrych ar y llwybrau newydd hyn i mewn i'r proffesiwn addysgu ar gyfer gweithwyr cymorth dysgu, i bobl mewn addysg bellach a phobl sy'n gymwys drwy brofiad. Gadewch i ni edrych ar rai enghreifftiau rhyngwladol da, gwael a chymedrol yn rhan o'r broses ddysgu honno, a gwneud yn siŵr fod gennym weithlu addysg sy'n addas ar gyfer y dyfodol.
The proposal is to agree the motion without amendment. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we defer voting on this item until voting time.
Y cynnig yw derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriwn y pleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1 a 2 yn enw Julie James.
The following amendments have been selected: amendments 1 and 2 in the name of Julie James.
Item 10 on our agenda is the UKIP debate on the Women Against State Pension Inequality campaign. I call on Caroline Jones to move the motion. Caroline.
Eitem 10 ar yr agenda yw dadl UKIP ar ymgyrch y grŵp Women Against State Pension Inequality. Galwaf ar Caroline Jones i wneud y cynnig. Caroline.
Cynnig NDM6697 Neil Hamilton
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi ac yn croesawu ymgyrch y grŵp Women Against State Pension Inequality (WASPI) i gael trefniadau pensiwn gwladol trosiannol teg ar gyfer yr holl fenywod a anwyd yn y 1950au y mae newidiadau i ddeddfwriaeth pensiwn y wladwriaeth yn effeithio arnynt.
2. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithio gyda Llywodraeth y DU i ddarparu'r hyn a ganlyn i'r holl fenywod a anwyd yn y 1950au y mae newidiadau i ddeddfwriaeth pensiwn y wladwriaeth yn effeithio arnynt:
a) pensiwn pontio sy'n cyflenwi incwm hyd at oedran pensiwn y wladwriaeth, nad yw'n ddarostyngedig i brawf modd;
b) iawndal am absenoldeb pensiwn pontio i'r rhai sydd eisoes wedi cyrraedd oedran pensiwn y wladwriaeth;
c) iawndal i bawb sydd heb ddechrau cael pensiwn pontio erbyn dyddiad priodol, a fyddai'n ddigon i adennill llog ariannol a gollwyd; a
d) iawndal i fuddiolwyr yr ystadau'r rhai sydd wedi marw a heb gael pensiwn pontio.
Motion NDM6697 Neil Hamilton
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes and welcomes the campaign of the Women Against State Pension Inequality (WASPI) group to achieve fair transitional state pension arrangements for all women born in the 1950s affected by changes to state pension laws.
2. Calls on the Welsh Government to work with the UK Government to provide the following to all women born in the 1950s affected by changes to state pension laws:
a) a bridging pension that supplies an income until state pension age, which is not means-tested;
b) compensation for the absence of a bridging pension to those who have already reached their state pension age;
c) compensation to all those who have not started to receive a bridging pension by an appropriate date, which would be sufficient to recover lost monetary interest; and
d) compensation to the beneficiaries of the estates of those who are deceased and failed to receive a bridging pension.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I'm pleased to move this motion today, tabled in the name of my colleague Neil Hamilton. I have to declare an interest at the outset, Dirprwy Lywydd: I am a woman unfairly affected by state pension age changes, and one of the women against state pension inequality.
In 1995, the then Conservative Government introduced a new Pensions Act, which would have raised the age of retirement for women to 65—the same age as men—by 2020. This would have given women at least 15 years to change their retirement plans—15 more years of savings to help meet the shortfall in their pension funds. However, the Conservative-Lib Dem coalition Government changed these plans. The Pensions Act 2011 sped up the changes, meaning that women's state pension age would increase from 63 in 2016 to 65 in November this year, and on it goes. The Act also stated that both men and women's state pension age should increase to 66 by 2020. I, like thousands of my compatriots, was not personally notified of these changes. I received no letter; I received no explanation. No-one told me my retirement plans would have to change, but, unlike many other women in this situation, I am lucky: I am still in employment; I am not facing destitution. Sadly, many women have been badly affected by these changes, and I have heard of at least one woman who took her own life as a result of the financial black hole she found herself in. No-one should be treated this way—no-one. Nobody disagrees that men and women's retirement ages shouldn't be the same. However, these changes shouldn't have been introduced without decades of notice, years to plan and time to make additional financial arrangements.
As it stands, the changes to women's pensions were introduced too fast, too haphazardly. I only learned of the changes via an offhand remark made to me one day, and my situation is far from unique. Women are being made to suffer because of a lack of foresight and planning by successive UK Governments. Women are being made to suffer because of the Tory and Lib Dem pursuit of austerity. And women are being made to suffer because of Labour's mishandling of public finances and their failure to repeal the 1995 Act. I ask those Labour politicians who support the WASPI movement—you were in Government from 1997 until 2010—why did you not take action then? Unfortunately, we can't correct past mistakes, but we can mitigate the effects those mistakes are having on women born in the 1950s.
Our motion before you today calls for a bridging pension that supplies an income until state pension age that is not means-tested, compensation for the absence of a bridging pension to those women who have already reached their state pension age, compensation to all those who have not started to receive a bridging pension by an appropriate date that would be sufficient to recover lost monetary interest, and compensation to the beneficiaries of the estates of those who are deceased and fail to receive a bridging pension. This is not too much to ask, and I hope that Members here will support this motion today. I hope the Welsh Government will fight the WASPI women's corner, and I hope that the UK Government will see sense.
There are things we can do here in Wales without waiting for the UK Government to acknowledge the pain and suffering the policies have created. Women born in the 1950s now find themselves having to work for another six years and the Welsh Government can assist them in both finding work and ensuring that employers take on employees close to retirement age, whilst at the same time fighting for the women of the 1950s to receive what they are owed. They were robbed.
I have been told of numerous examples of women being denied employment because of their age. A lady contacted me and stated, 'I'm 62, I receive no pension as I was promised. I'm rendered unemployable due to my age. I'm destitute and depend on friends and family.' This should not be the case, but I doubt it's unique.
We have to encourage employers to see the benefits of employing people in the final years of their working life. These women will bring with them a lifetime of experience, a wealth of knowledge, and a work ethic forged through decades of hard graft. I urge the Welsh Government to do all they can to encourage employers to invest in WASPI women, to work with employers to ensure that there is meaningful employment for those forced to work longer, but who are also fighting to survive and want what they are owed.
I urge Members to show their support for WASPI women by supporting this motion before you today. Show your support for WASPI women by telling the UK Government that it is unacceptable how these women are being treated. The pension changes wouldn't have had much impact on women in their 30s and maybe 40s, but have had a devastating impact on women in their 50s and 60s. The UK Government clearly don't care about the impact these policies are having, as evidenced by their blank refusal to roll back the changes.
It is now up to each and every one of us here today to ensure the impact these changes are having are mitigated and that the people have what they're entitled to. I don't want to see any other woman forced to make a choice between living in destitution or taking their own life. These women have worked hard for decades, they shouldn't be facing poverty in retirement. They should be receiving the pension they were promised for decades of hard work.
No Government should have the right to break these promises and put these women in poverty. These women planned their retirement according to these promises, and these promises were broken. No-one has the right to take their money from these women. It's worth noting, some women, after 43 years of hard physical work, unable to work physically anymore, are now left without their pension. So, we have to act. The Welsh Government has to act. The UK Government must be forced to act. I urge you all to support the motion I've put before you today.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n falch o wneud y cynnig hwn heddiw a gyflwynwyd yn enw fy nghyd-Aelod, Neil Hamilton. Rhaid imi ddatgan buddiant ar y dechrau, Ddirprwy Lywydd: rwy'n fenyw yr effeithiwyd arni'n annheg gan y newidiadau i oedran pensiwn y wladwriaeth, ac yn un o'r menywod yn erbyn anghydraddoldeb pensiwn y wladwriaeth (WASPI).
Yn 1995, cyflwynodd y Llywodraeth Geidwadol ar y pryd Ddeddf Pensiynau newydd, a fyddai wedi codi oedran ymddeol i fenywod i 65—yr un oedran â dynion—erbyn 2020. Byddai hyn wedi rhoi o leiaf 15 mlynedd i fenywod newid eu cynlluniau ymddeol—15 mlynedd yn fwy o gynilion i helpu i ateb y diffyg yn eu cronfeydd pensiwn. Fodd bynnag, newidiodd Llywodraeth glymblaid y Ceidwadwyr a'r Democratiaid Rhyddfrydol y cynlluniau hyn. Cyflymodd Deddf Pensiynau 2011 y newidiadau, a olygodd y byddai oedran pensiwn y wladwriaeth i fenywod yn codi o 63 yn 2016 i 65 ym mis Tachwedd eleni, ac mae'n parhau. Roedd y Ddeddf hefyd yn datgan y dylai oedran pensiwn y wladwriaeth i ddynion a menywod godi i 66 erbyn 2020. Fel miloedd o fy nghydwladwyr, ni chefais fy hysbysu'n bersonol ynghylch y newidiadau hyn. Ni chefais lythyr; ni chefais unrhyw esboniad. Ni ddywedodd neb wrthyf y byddai fy nghynlluniau ymddeol yn gorfod newid, ond yn wahanol i lawer o fenywod eraill yn y sefyllfa hon, rwy'n ffodus: rwy'n dal mewn gwaith; nid wyf yn wynebu tlodi. Yn anffodus, effeithiodd y newidiadau hyn yn ddrwg ar lawer o fenywod, ac rwyf wedi clywed am o leiaf un fenyw a gyflawnodd hunanladdiad o ganlyniad i'r twll du ariannol roedd hi ynddo. Ni ddylid trin neb fel hyn—neb. Nid oes neb yn anghytuno na ddylai oedran dynion a menywod fod yr un fath. Fodd bynnag, ni ddylid bod wedi cyflwyno'r newidiadau hyn heb ddegawdau o rybudd, blynyddoedd i gynllunio ac amser i wneud trefniadau ariannol ychwanegol.
Fel y mae pethau, cyflwynwyd y newidiadau i bensiynau menywod yn rhy gyflym, ac yn rhy ar hap. Digwyddais glywed am y newidiadau drwy sylw didaro a wnaed wrthyf un diwrnod, ac mae fy sefyllfa ymhell o fod yn unigryw. Gwneir i fenywod ddioddef oherwydd diffyg rhagwelediad a chynllunio gan Lywodraethau olynol y DU. Gwneir i fenywod ddioddef oherwydd polisi cyni'r Torïaid a'r Democratiaid Rhyddfrydol. A gwneir i fenywod ddioddef oherwydd bod Llafur wedi camdrin arian cyhoeddus a'u methiant i ddiddymu Deddf 1995. Gofynnaf i'r gwleidyddion Llafur sy'n cefnogi mudiad WASPI—roeddech yn Llywodraeth rhwng 1997 a 2010—pam na roesoch gamau ar waith bryd hynny? Yn anffodus, ni allwn gywiro camgymeriadau'r gorffennol, ond gallwn liniaru'r effeithiau y mae'r camgymeriadau hynny yn eu cael ar fenywod a anwyd yn ystod y 1950au.
Mae ein cynnig sydd ger eich bod heddiw yn galw am bensiwn pontio sy'n cyflenwi incwm hyd at oedran pensiwn y wladwriaeth nad yw'n ddarostyngedig i brawf modd, iawndal am absenoldeb pensiwn pontio i'r menywod sydd eisoes wedi cyrraedd oedran pensiwn y wladwriaeth, iawndal i bawb sydd heb ddechrau cael pensiwn pontio erbyn dyddiad priodol a fyddai'n ddigon i adennill llog ariannol a gollwyd, a iawndal i fuddiolwyr ystadau'r rhai sydd wedi marw a heb gael pensiwn pontio. Nid yw hyn yn ormod i'w ofyn, a gobeithio y bydd yr Aelodau yma'n cefnogi'r cynnig hwn heddiw. Gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru'n ymladd dros fenywod WASPI, a gobeithio y bydd Llywodraeth y DU yn gweld synnwyr.
Mae yna bethau y gallwn eu gwneud yma yng Nghymru heb aros i Lywodraeth y DU gydnabod y boen a'r dioddefaint y mae'r polisïau wedi eu creu. Mae menywod a aned yn ystod y 1950au bellach yn gorfod gweithio am chwe blynedd arall a gall Llywodraeth Cymru eu cynorthwyo i ddod o hyd i waith a sicrhau bod cyflogwyr yn cyflogi gweithwyr sy'n agos at oed ymddeol, gan ymladd dros sicrhau ar yr un pryd fod menywod y 1950au yn cael yr hyn sy'n ddyledus iddynt. Cafodd arian ei ddwyn oddi wrthynt.
Soniwyd wrthyf am enghreifftiau niferus o fenywod yn methu cael gwaith oherwydd eu hoedran. Cysylltodd menyw â mi, a dywedodd, 'Rwy'n 62 oed, nid wyf yn cael pensiwn a oedd wedi'i addo i mi. Rwy'n anghyflogadwy oherwydd fy oedran. Rwy'n dlawd ac yn dibynnu ar ffrindiau a theulu.' Ni ddylai fod fel hyn, ond yn sicr, nid yw'n unigryw.
Rhaid inni annog cyflogwyr i weld manteision cyflogi pobl ym mlynyddoedd olaf eu bywyd gwaith. Bydd y menywod hyn yn cynnig oes o brofiad, cyfoeth o wybodaeth ac etheg gwaith a ffurfiwyd drwy ddegawdau o waith caled. Rwy'n annog Llywodraeth Cymru i wneud popeth yn ei gallu i annog cyflogwyr i fuddsoddi mewn menywod WASPI, i weithio gyda chyflogwyr i sicrhau bod gwaith ystyrlon ar gael ar gyfer y rhai a orfodir i weithio am gyfnod hirach, ond sydd hefyd yn brwydro i oroesi ac eisiau'r hyn sy'n ddyledus iddynt.
Rwy'n annog yr Aelodau i ddangos eu cefnogaeth i fenywod WASPI drwy gefnogi'r cynnig hwn sydd ger eich bron heddiw. Dangoswch eich cefnogaeth i fenywod WASPI drwy ddweud wrth Lywodraeth y DU fod y modd y mae'r menywod hyn yn cael eu trin yn annerbyniol. Ni fyddai newidiadau pensiwn wedi cael llawer o effaith ar fenywod yn eu 30au a'u 40au efallai, ond maent wedi cael effaith ddinistriol ar fenywod yn eu 50au a'u 60au. Yn amlwg, nid yw Llywodraeth y DU yn poeni am effaith y polisïau hyn, fel yr amlygwyd gan eu gwrthodiad pendant i ddiddymu'r newidiadau.
Bellach mae'n fater i bob un ohonom yma heddiw sicrhau bod effaith y newidiadau hyn yn cael eu lliniaru a bod pobl yn cael yr hyn y mae ganddynt hawl iddo. Nid wyf am weld unrhyw fenyw arall yn cael ei gorfodi i ddewis rhwng byw mewn tlodi dybryd neu gyflawni hunanladdiad. Mae'r menywod hyn wedi gweithio'n galed ers degawdau, ni ddylent orfod wynebu tlodi wrth iddynt ymddeol. Dylent gael y pensiwn a addawyd iddynt am ddegawdau o waith caled.
Ni ddylai fod gan unrhyw Lywodraeth hawl i dorri'r addewidion a gorfodi'r menywod hyn i fyw mewn tlodi. Cynlluniodd y menywod hyn eu hymddeoliad yn ôl yr addewidion, a thorwyd yr addewidion hynny. Nid oes gan neb hawl i fynd â'u harian. Mae'n werth nodi, ar ôl 43 mlynedd o waith corfforol caled, na all rhai menywod weithio rhagor, a chânt eu gadael heb eu pensiwn. Felly, rhaid inni weithredu. Rhaid i Lywodraeth Cymru weithredu. Rhaid gorfodi Llywodraeth y DU i weithredu. Rwy'n annog pawb ohonoch i gefnogi'r cynnig a gyflwynais ger eich bron heddiw.
Thank you. I have selected the two amendments to the motion and I call on the leader of the house to move formally amendments 1 and 2, tabled in her name.
Diolch. Rwyf wedi dethol y ddau welliant i'r cynnig a galwaf ar arweinydd y tŷ i gynnig gwelliannau 1 a 2 a gyflwynwyd yn ei henw yn ffurfiol.
Gwelliant 1. Julie James
Ychwanegu fel pwynt newydd ar ôl pwynt 1 ac ail-rifo yn unol â hynny:
Yn gresynu at ddiffyg gweithredu Llywodraeth y DU i roi terfyn ar yr anghyfiawnder a ddioddefir gan fenywod y mae’r newidiadau i ddeddfwriaeth pensiwn y wladwriaeth yn effeithio arnynt.
Gwelliant 2. Julie James
Ym mhwynt 2, dileu 'weithio gyda' a rhoi 'annog' yn ei le.
Amendment 1. Julie James
Add as new point 1 and renumber accordingly:
Regrets UK Government inaction to end the injustice suffered by women affected by the changes to state pension laws.
Amendment 2 Julie James
In point 2, delete 'work with' and replace with 'urge'.
Cynigiwyd gwelliannau 1 a 2.
Amendments 1 and 2 moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Thank you. Vikki Howells.
Diolch. Vikki Howells.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I want to welcome the opportunity to discuss this very important issue today. Decisions made at Westminster by an out-of-touch and uncaring Government have had a terrible impact on millions of British women, including an estimated 200,000 women here in Wales. The WASPI women, those who have contributed all their lives to our country, have been effectively abandoned. For many of us, those women are our friends, acquaintances, close family and the women we see all around us in our communities on a daily basis.
With the recent news on the Windrush generation, it seems that the breaking of the social commitment that has bound our country together for decades is the sole ambition of the Tories in Westminster. However, it is precisely because it is UK Ministers who have caused this problem, and indeed in a spirit of justice and fairness, that we need to take urgent remedial action. That is why I am supporting the Government’s amendments today. The best outcome from today’s debate for WASPI women will be that we send a clear and incontrovertible message to Westminster that what UK Ministers have done is wrong.
We should all be familiar with what has happened in this case. Legislation from 1995 set out an intention for women’s state pension age to increase to 65 by 2020. Iain Duncan-Smith, who boasts of being able to live on £53 a week whilst in reality claiming nearly £100 in expenses for a new stapler, forced through these changes. His Pensions Act 2011 accelerated the timetable, bringing the change forward to November this year and putting in place a further rise to age 66 by 2020. His promises for transitional arrangements were not kept. And who were these transitional arrangements for? They would have helped the millions of women born in the 1950s who now face the pushing back of the age at which they expected to claim their state pensions—pensions that they have paid into all their lives, worked hard for, contributed to.
What is worse, these changes were made with little or no notice, forced through without time to make alternative plans. So, now, WASPI women have to work for longer, or indeed find new employment altogether. Evidence from Age UK has shown the challenges for those in physically demanding jobs having to work for longer, the additional stress, strain and ill health. Whilst changes to state pension age may offer no personal challenge to Prime Minister Theresa May, that is not the case for most other women, especially those working in physically demanding roles such as, for example, carers, cleaners or jobs in retail. Moreover, there are challenges around workplace skills. I've been told of the barriers facing one WASPI woman from my local area. Having retired on the basis of misleading DWP information, she needs to return to the workplace now, but is having no success. As she says, 'I can’t use a computer and who wants to employ an exhausted, unskilled 62-year-old?'
A further complicating factor is that many of these women are also trapped with a double burden. Unpaid caring responsibilities for grandchildren, spouses or perhaps even their own elderly parents take up too much time and energy. In short,
'retirement plans have been shattered with devastating consequences'.
These words come from the Women Against State Pensions Inequality campaign.
The only positive to have come out of this is the way that those 1950s women have fought back so impressively, organising and campaigning to highlight the injustice that has been done to them. Many AMs will have met campaigners and been impressed by their resolve and courage, especially when this is a role that many of them never expected to have to play.
I recently spoke at an event to mark 100 years since the 1918 Representation of the People Act in Cynon Valley Museum. I was joined on the panel by the co-ordinator of the local WASPI group. She told me about the range of profile-raising activities they undertake, but also the practical, albeit less glamorous, work that they do supporting their peers by helping them to complete technical forms and limitless paperwork, and providing friendship and support. As we celebrate the centenary of women gaining the vote, it is good to see the spirit of the suffragettes still alive.
In 1918, the UK Government extended the franchise to recognise women's campaigning and practical work during the war. The duty is now on the UK Government to make changes, to put in place the transitional arrangements this current generation of women worked all their lives for, to give them back their dues, their hope and their future.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn groesawu'r cyfle i drafod y mater pwysig hwn heddiw. Mae penderfyniadau a wnaed yn San Steffan gan Lywodraeth allan o gysylltiad ac angharedig wedi effeithio'n ofnadwy ar filiynau o fenywod Prydain, gan gynnwys oddeutu 200,000 o fenywod yma yng Nghymru. Mae menywod WASPI, sydd wedi cyfrannu ar hyd eu hoes i fywyd ein gwlad, wedi cael eu hamddifadu i bob pwrpas. I lawer ohonom, y menywod hynny yw ein ffrindiau, ein cydnabod, teulu agos a'r menywod a welwn o'n hamgylch yn ein cymunedau bob dydd.
Gyda'r newyddion diweddar am genhedlaeth Windrush, mae'n ymddangos mai torri'r ymrwymiad cymdeithasol sydd wedi cadw ein gwlad at ei gilydd ers degawdau yw unig uchelgais y Torïaid yn San Steffan. Fodd bynnag, oherwydd mai Gweinidogion y DU sydd wedi achosi'r broblem hon, ac yn wir, mewn ysbryd o gyfiawnder a thegwch, dyna pam y mae angen inni roi camau unioni ar waith ar frys. Dyna pam rwy'n cefnogi gwelliannau'r Llywodraeth heddiw. Y canlyniad gorau o'r ddadl heddiw i fenywod WASPI fydd ein bod yn anfon neges glir a diamheuol i San Steffan fod yr hyn a wnaeth Gweinidogion y DU yn anghywir.
Dylai pawb ohonom fod yn gyfarwydd â'r hyn sydd wedi digwydd yn yr achos hwn. Roedd deddfwriaeth yn 1995 yn nodi bwriad i oedran pensiwn y wladwriaeth i fenywod godi i 65 erbyn 2020. Cafodd y newidiadau hyn eu gorfodi drwy'r Senedd gan Iain Duncan-Smith, sy'n brolio ei fod yn gallu byw ar £53 yr wythnos ond a hawliodd bron i £100 mewn treuliau am staplwr newydd. Cyflymodd ei Ddeddf Pensiynau 2011 yr amserlen, gan symud y newid i fis Tachwedd eleni a chodi'r oed eto i 66 oed erbyn 2020. Ni chadwyd ei addewidion ar gyfer trefniadau pontio. Ac ar gyfer pwy y sicrhawyd y trefniadau pontio hyn? Byddent wedi helpu'r miliynau o fenywod a aned yn y 1950au sydd bellach yn wynebu codi'r oedran pan oeddent yn disgwyl gallu hawlio pensiwn y wladwriaeth—pensiynau y maent wedi'u talu, wedi gweithio'n galed amdanynt, ac wedi cyfrannu tuag atynt ar hyd eu hoes.
Yr hyn sy'n waeth yw bod y newidiadau hyn wedi'u gwneud heb fawr o rybudd os o gwbl, a'u gorfodi drwodd heb amser i wneud cynlluniau amgen. Felly, erbyn hyn, rhaid i fenywod WASPI weithio am gyfnod hirach, neu ddod o hyd i waith newydd yn wir. Dangosodd tystiolaeth gan Age UK yr heriau i rai mewn swyddi corfforol sy'n gorfod gweithio am gyfnod hirach, y pwysau ychwanegol, y straen a'r salwch. Er nad yw newidiadau i oedran pensiwn y wladwriaeth yn cynnig unrhyw her bersonol i'r Prif Weinidog, Theresa May, nid yw hynny'n wir i'r rhan fwyaf o fenywod eraill, yn enwedig rhai sy'n gweithio mewn rolau corfforol, er enghraifft, gofalwyr, glanhawyr neu swyddi manwerthu. Ar ben hynny, ceir heriau mewn perthynas â sgiliau yn y gweithle. Clywais am y rhwystrau sy'n wynebu un fenyw WASPI yn fy ardal leol. Ar ôl ymddeol ar sail gwybodaeth gamarweinol gan yr Adran Gwaith a Phensiynau, mae angen iddi ddychwelyd i'r gweithle yn awr, ond nid yw'n cael unrhyw lwyddiant. Fel y dywed, 'Ni allaf ddefnyddio cyfrifiadur a phwy sydd eisiau cyflogi rhywun 62 oed heb sgiliau sydd wedi blino'n lân?'
Ffactor arall sy'n cymhlethu pethau ymhellach yw bod llawer o'r menywod hyn hefyd wedi eu caethiwo gan faich dwbl. Mae cyfrifoldebau gofalu di-dâl am wyrion, eu priod neu efallai eu rhieni oedrannus eu hunain hyd yn oed yn mynd â gormod o amser ac egni. Yn fyr,
cafodd cynlluniau ymddeol eu chwalu gyda chanlyniadau trychinebus.
Daw'r geiriau hyn o ymgyrch y grŵp Women Against State Pension Inequality.
Yr unig beth cadarnhaol a ddeilliodd o hyn yw'r ffordd y mae menywod y 1950au wedi brwydro'n ôl mor drawiadol, gan drefnu ac ymgyrchu i dynnu sylw at yr anghyfiawnder a wnaed iddynt. Bydd llawer o Aelodau'r Cynulliad wedi cyfarfod ag ymgyrchwyr a byddant wedi creu argraff arnynt drwy eu penderfyniad a'u dewrder, yn enwedig pan fo hon yn rôl nad oedd llawer ohonynt yn disgwyl y byddai'n rhaid iddynt ei chwarae.
Siaradais yn ddiweddar mewn digwyddiad i nodi 100 mlynedd ers Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1918 yn Amgueddfa Cwm Cynon. Gyda mi ar y panel roedd cydgysylltydd y grŵp WASPI lleol. Dywedodd wrthyf am yr ystod o weithgareddau codi proffil y maent yn eu cynnal, ond hefyd am y gwaith ymarferol caib a rhaw a wnânt yn cefnogi cyfoedion drwy eu helpu i gwblhau ffurflenni technegol a gwaith papur diddiwedd, a chynnig cyfeillgarwch a chefnogaeth. Wrth i ni ddathlu canmlwyddiant menywod yn ennill y bleidlais, mae'n dda gweld ysbryd y swffragetiaid yn dal yn fyw.
Yn 1918, rhoddodd Llywodraeth y DU y bleidlais i gydnabod gwaith ymgyrchu a gwaith ymarferol menywod yn ystod y rhyfel. Dyletswydd Llywodraeth y DU yn awr yw gwneud newidiadau, gweithredu'r trefniadau pontio y gweithiodd y genhedlaeth hon o fenywod ar hyd eu hoes amdanynt, er mwyn iddynt gael yr hyn sy'n ddyledus iddynt, eu gobaith a'u dyfodol.
I welcome the fact that UKIP have brought this debate to the Chamber this afternoon, and I must say it's difficult to add to Caroline Jones's opening passionate and excellent contribution, which covered so many different areas and aspects, not only of how we got into this position, but also the real suffering that some women are going through in this position. Also, you quoted your own personal experience as well.
Can I start by saying that I have, like all other AMs, great sympathy for the women affected by these changes to the state pension and, as I said, what they're going through at this moment? One of my members of staff is actually in a similar position herself to that set out by Caroline Jones, so it's a sensitive issue in my office so I have it close to home. So, I'm not just speaking about this issue today from a distance, as clearly not a WASPI myself—[Inaudible.]—but from personal experience of friendships and colleagues.
I'm sure that all AMs here have been approached at some point by women in this situation, and, as Caroline Jones did today, the WASPI women make a very strong, passionate case, so it is very difficult not to be compelled by what they have to say. And as politicians, Assembly Members, that is our job. Some of the stories that Vikki Howells mentioned do touch the heart strings.
Of course, to say this is purely an issue that happened under this UK Government is not true. Certainly, some of the changes that happened in 2010-11, you're quite right to point those out, but as you said, the changes, actually, are a consequence of going back as far as the Pensions Act 1995, which set this train in motion. Back then, the changes were deliberately held back for a length of time with the intention, at least, to give the women affected time to plan for their retirement. Now, of course, we know that that process—. Well, to say it was far from perfect is an understatement; it clearly hasn't worked.
Whilst it is a Conservative Government in power at the moment, of course, this has happened under a number of Governments. It's happened under a coalition Government, going back to the 1990s it was a Conservative Government and, of course, the Labour Government in between. So, along the line, there has been a successive failure of effective communication between UK Government and the WASPI women and that is regrettable, but as you've said, Caroline, it's difficult, not always impossible, but difficult to correct past mistakes, and so what we have to do, as Vikki Howells said as well, is see how we can best support those women.
Now, this isn't a devolved issue; Julie James has had nothing, well, very little to do with the changes in legislation at UK level. I must say, though, I did find the Government amendment, which changes the call for the Welsh Government to work with the UK Government to the Welsh Government to 'urge' the UK Government a little pedantic. I'm sure there was some—. Well, you can probably explain the reason for that drafting. But, I think that the public would not mind, Julie, if the Welsh Government, even though it isn't a devolved responsibility, was actually working with the UK Government in this instance. We do have two Governments, as we know—we've got the UK Government at the other end of the M4, as Plaid are often keen to point out, and we have the Welsh Government here. So, I think there does need to be co-operation. Even though the levers of power on this are in Westminster, I think there does need to be a concerted effort here to get the UK Government—
Rwy'n croesawu'r ffaith bod UKIP wedi wedi cyflwyno'r ddadl hon i'r Siambr y prynhawn yma, a rhaid imi ddweud ei bod hi'n anodd ychwanegu at gyfraniad angerddol a rhagorol Caroline Jones wrth agor, cyfraniad a oedd yn cwmpasu cymaint o wahanol feysydd ac agweddau, nid yn unig o ran sut y daethom i'r sefyllfa hon, ond hefyd y dioddefaint go iawn y mae rhai menywod yn mynd drwyddo yn y sefyllfa hon. Fe roesoch eich profiad personol yn ogystal.
A gaf fi ddechrau drwy ddweud bod gennyf gydymdeimlad mawr, fel pob AC, â'r menywod yr effeithiwyd arnynt gan y newidiadau hyn i bensiwn y wladwriaeth ac fel y dywedais, yr hyn y maent yn mynd drwyddo ar hyn o bryd? Mae un o aelodau fy staff mewn sefyllfa debyg i'r un a nodwyd gan Caroline Jones mewn gwirionedd, felly mae'n fater sensitif yn fy swyddfa ac yn agos at adref i mi. Felly, nid siarad am y mater hwn o bell rwyf fi heddiw, gan nad wyf yn WASPI fy hun wrth gwrs—[Anhyglywadwy.]—ond o brofiad personol ffrindiau a chydweithwyr.
Rwy'n siŵr fod yr holl ACau yma wedi clywed ar ryw bwynt gan fenywod yn y sefyllfa hon, ac fel y gwnaeth Caroline Jones heddiw, mae menywod WASPI yn dadlau eu hachos yn gryf ac angerddol, felly mae'n anodd iawn i ni beidio â chael ein cymell gan yr hyn sydd ganddynt i'w ddweud. Ac fel gwleidyddion, Aelodau'r Cynulliad, dyna yw ein gwaith. Mae rhai o'r straeon a grybwyllodd Vikki Howells yn cyffwrdd â'r galon.
Wrth gwrs, nid yw'n wir dweud mai mater a ddigwyddodd o dan y Llywodraeth hon yn y DU yw hwn. Yn sicr, rydych yn gywir i dynnu sylw at rai o'r newidiadau a ddigwyddodd yn 2010-11, ond fel y dywedoch, mae'r newidiadau, mewn gwirionedd, yn deillio o gyfnod mor bell yn ôl â Deddf Pensiynau 1995, a osododd y pethau hyn ar waith. Bryd hynny, cafodd y newidiadau eu dal yn ôl yn fwriadol am gyfnod o amser gyda'r bwriad, o leiaf, i roi amser i'r menywod yr effeithiwyd arnynt gynllunio ar gyfer eu hymddeoliad. Nawr, wrth gwrs, gwyddom fod y broses honno—. Wel, mae dweud ei bod ymhell o fod yn berffaith yn bell iawn o'r gwir; mae'n amlwg nad yw wedi gweithio.
Er mai Llywodraeth Geidwadol sydd mewn grym ar hyn o bryd, wrth gwrs, mae hyn wedi digwydd o dan nifer o Lywodraethau. Digwyddodd o dan Lywodraeth glymblaid, ac mae'n mynd yn ôl at y 1990au o dan Lywodraeth Geidwadol a'r Llywodraeth Lafur yn y canol wrth gwrs. Felly, ar hyd y cyfnod, gwelwyd methiant olynol i gyfathrebu'n effeithiol rhwng Llywodraeth y DU a menywod WASPI ac mae hynny'n destun gofid, ond fel rydych wedi dweud, Caroline, mae'n anodd, er nad bob amser yn amhosibl, ond mae'n anodd cywiro camgymeriadau'r gorffennol, ac felly yr hyn sy'n rhaid inni ei wneud, fel y dywedodd Vikki Howells hefyd, yw gweld sut y gallwn gefnogi'r menywod hynny yn y ffordd orau.
Nawr, nid yw hwn yn fater sydd wedi'i ddatganoli; nid yw Julie James wedi bod ag unrhyw ran, wel, fawr iawn o ran yn y newidiadau yn y ddeddfwriaeth ar lefel y DU. Rhaid imi ddweud, er hynny, roeddwn yn teimlo bod gwelliant y Llywodraeth, sy'n newid yr alwad ar Lywodraeth Cymru i weithio gyda Llywodraeth y DU, i Lywodraeth Cymru i 'annog' Llywodraeth y DU ychydig yn bedantig. Rwy'n siŵr fod rhyw—. Wel, mae'n debyg y gallwch egluro'r rheswm dros y drafftio. Ond credaf na fyddai gwahaniaeth gan y cyhoedd, Julie, pe bai Llywodraeth Cymru, er nad yw'n gyfrifoldeb sydd wedi'i ddatganoli, yn gweithio gyda Llywodraeth y DU yn yr achos hwn mewn gwirionedd. Mae gennym ddwy Lywodraeth, fel y gwyddom—mae gennym Lywodraeth y DU ar ben arall yr M4, fel y mae Plaid Cymru'n aml yn awyddus i nodi, ac mae gennym Lywodraeth Cymru yma. Felly, credaf fod angen cydweithredu. Er bod y grym i weithredu ar hyn yn San Steffan, credaf fod angen ymdrech gyfunol yma i gael Llywodraeth y DU—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
I will shortly.
To get the UK Government to review the situation.
Yn y man.
I gael Llywodraeth y DU i adolygu'r sefyllfa.
Thank you for that. Can I ask, then, in that regard, what interventions you have made, as Welsh Conservatives—and representations—to them around this matter?
Diolch ichi am hynny. A gaf fi ofyn, felly, o ran hynny, pa ymyriadau a wnaethoch, fel Ceidwadwyr Cymreig—a chyflwyno sylwadau—iddynt ynglŷn â'r mater hwn?
Yes. As I said earlier, Rhianon, like other AMs, I've had approaches from WASPI women constituents and I've been happy to say to the UK Government, 'Look, this doesn't look like it's worked out particularly well and I think you should look again at this.' Like all of us here, I'm not in the UK Government. I am here as a Welsh Assembly Member, so as the Welsh Government don't have a direct role to play in this, I don't either, but nonetheless, we all have Members of Parliament who represent our areas, so I hope that we would all pass on our concerns.
There was a rationale back then behind the changes. It was to meet EU equality laws—probably not going to be so important for too long into the future, now, but that was the reason back then. There was a need to keep pensions on a sustainable footing with an ageing population and I think that was some of the reason behind some of the changes that were made in 2010-11. So, there were reasons there, but clearly something has gone wrong with the communication through this process. I'm more than happy, Rhianon—and I would like other Members to know—to pass on my concerns to the UK Government. I think we are where we are, but let's keep the pressure up to see that these women who are affected are given the support they need, that they are allowed to work in the ways and for the length of time they need to make sure that they don't go into their latter years, into older age, suffering, because that wasn't the original intention and that certainly shouldn't be the case.
Ie. Fel y dywedais yn gynharach, Rhianon, fel ACau eraill, mae etholwyr benywaidd WASPI wedi cysylltu â mi ac rwyf wedi bod yn hapus i ddweud wrth Lywodraeth y DU, 'Edrychwch, nid yw hyn i'w weld fel pe bai wedi gweithio'n dda iawn, a chredaf y dylech edrych eto ar hyn.' Fel pob un ohonom yma, nid wyf yn rhan o Lywodraeth y DU. Rwyf yma fel Aelod o Gynulliad Cymru, felly gan nad oes rhan uniongyrchol gan Lywodraeth Cymru i'w chwarae yn hyn, nid oes gennyf fi ychwaith, ond serch hynny, mae gan bawb ohonom Aelodau Seneddol sy'n cynrychioli ein hardaloedd, felly gobeithio ein bod i gyd yn mynd i leisio ein pryderon.
Roedd yna sail resymegol dros y newidiadau ar y pryd, sef cydymffurfio â chyfreithiau cydraddoldeb yr UE—nad yw'n mynd i fod mor bwysig am lawer iawn o amser mwyach, ond dyna oedd y rheswm bryd hynny. Roedd angen cadw pensiynau ar sail gynaliadwy gyda phoblogaeth a oedd yn heneiddio a chredaf mai dyna oedd rhan o'r rheswm a oedd yn sail i rai o'r newidiadau a wnaed yn 2010-11. Felly, roedd yna resymau, ond yn amlwg aeth rhywbeth o'i le ar y cyfathrebu drwy'r broses hon. Rwy'n fwy na pharod, Rhianon—a hoffwn i'r Aelodau eraill wybod—i drosglwyddo fy mhryderon i Lywodraeth y DU. Rwy'n credu ein bod yn y sefyllfa rydym ynddi, ond gadewch inni ddal ati i bwyso er mwyn sicrhau bod y menywod yr effeithir arnynt yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt, eu bod yn cael eu caniatáu i weithio yn y ffyrdd ac am y cyfnod o amser sydd angen iddynt ei wneud er mwyn sicrhau nad ydynt yn dioddef wrth wynebu eu blynyddoedd hŷn, wrth dyfu'n hŷn, gan nad dyna oedd y bwriad gwreiddiol ac yn sicr nid felly y dylai fod.
Hoffwn i, i ddechrau, longyfarch WASPI am eu hymgyrch rymus yn dwyn sylw at yr annhegwch rydym ni'n ei drafod heddiw. Yn fy ardal i, mae nifer o ferched wedi dod at Hywel Williams, Aelod Seneddol Arfon, Liz Saville-Roberts, Aelod Seneddol Dwyfor Meirionnydd, a minnau, ac rydym ni wedi bod yn gweithio efo'r merched yna i sefydlu grwpiau WASPI lleol. Erbyn hyn, mae gennym ni grŵp WASPI Arfon a Môn a grŵp WASPI Dwyfor Meirionnydd. Rydym ni'n parhau i gefnogi eu hymdrechion nhw ac yn parhau i dynnu sylw at yr annhegwch sydd wedi cael ei greu gan y newidiadau i'r Ddeddf pensiynau gwladol. Rydw i'n gwybod bod yna grwpiau WASPI eraill hefyd ar draws Cymru, ac rydw i'n eich llongyfarch chi ar eich gwaith.
Mae'r newidiadau yn bryder i filiynau o bobl ar draws y Deyrnas Gyfunol, ac mae yna fwy a mwy yn dod yn ymwybodol o'r effaith. Nid ydy pawb, hyd heddiw, yn ymwybodol o'r effaith pellgyrhaeddol y gall hyn ei gael ar fywydau nifer fawr o fenywod a'u teuluoedd nhw hefyd.
Mae'n bwysig nodi bod Plaid Cymru yn cefnogi'r egwyddor o greu cydraddoldeb ynglŷn ag oedran derbyn y pensiwn gwladol. Nid oes yna reswm pam fod disgwyl i fenyw ymddeol yn gynharach na dyn. Nid ydy hynny yn briodol nac yn berthnasol mewn oes o gydraddoldeb cyfoes. Nid oes gwrthwynebiad i'r egwyddor, felly, ond rwyf yn gwrthwynebu'n gryf y broses sydd wedi cael ei mabwysiadu i yrru'r newid yma ymlaen. Beth sydd ei angen ydy cyfnod trosiannol teg ar gyfer pob menyw sydd wedi cael ei geni yn y 1950au ac sy'n cael ei heffeithio gan y newidiadau yma. Nid ydy'r amserlen fel y mae hi ar hyn o bryd yn rhoi amser i ferched sy'n cael eu heffeithio i gynllunio ar gyfer eu hymddeoliad, ar gyfer y gostyngiad yn y pensiwn, yn wahanol i'r hyn oedden nhw'n cynllunio ar ei gyfer o, a dyna ydy'r neges rydw i'n ei glywed tro ar ôl tro gan y menywod yr wyf i'n gweithio efo nhw yn ein grŵp lleol ni yn Arfon.
A gawn ni oedi am funud hefyd ar sefyllfa merched yn gyffredinol? Fe fydd merched yn Arfon, ac, yn wir, merched yng Nghymru, yn cael eu taro yn arbennig o galed gan y newidiadau yma. Mae pobl yn byw yn hirach yn Lloegr nac ydyn nhw yng Nghymru. Mae incwm y pen yng Nghymru yn is nac ydy o yng nghenhedloedd eraill y Deyrnas Gyfunol, ac, ar ben hynny, mae merched Cymru yn ennill llai ar gyfartaledd na dynion Cymru—bron i £5,000 y flwyddyn yn llai. Pum mil ar hugain o bunnoedd ydy'r cyfartaledd cyflog i ddynion, £20,000 i ferched—anghydraddoldeb mawr yn fanna.
Felly, tra ydym ni'n croesawu trin menywod yn gydradd o ran oed derbyn pensiwn, mae angen trin menywod yn gydradd ym mhob maes, yn y gweithle, o ran cyflogau, ac o ran cyfleon bywyd. Mae'n ddiddorol gweld, onid ydy, fod Llywodraeth San Steffan yn ddigon bodlon gwthio ymlaen yr agenda cydraddoldeb pan fo hynny yn eu siwtio nhw, pan fo'n golygu torri'r gyllideb lles, ond beth maen nhw'n ei wneud ynglŷn â chydraddoldeb yn gyffredinol, ynglŷn â'r diffygion cyffredinol? Beth maen nhw'n ei wneud ynglŷn â datblygu agweddau eraill o gydraddoldeb a dileu anghydraddoldeb? Ac, efo pob parch, os caf i ofyn i UKIP: faint o bwyslais maen nhw'n ei roi ar gydraddoldeb yn gyffredinol i ferched? Mae'n hawdd dod â mater fel hwn gerbron, sydd yn eu siwtio nhw, ond beth am yn gyffredinol?
Rydym ni felly yn cytuno â WASPI. Mae angen cyflwyno creu cydraddoldeb ynglŷn ag oedran pensiwn, ond gwneud hynny dros amser hirach—rhoi amser i ferched baratoi yn iawn ar gyfer eu dyfodol. Mae'r merched yma yn haeddu cael eu trin yn deg. Gwnaf i gloi efo hyn: mae gen i achos yn fy etholaeth i o ddynes a gafodd ei geni 24 awr yn rhy hwyr, a rŵan, mae'n rhaid iddi weithio dwy flynedd a thri mis yn ychwanegol. Nid dyna oedd ei dymuniad hi, ond dyna mae hi'n gorfod ei wneud. Nid ydy hynny'n deg, ac mae Plaid Cymru wedi galw yn gyson am drefniadau trosiannol, a byddai pensiwn pontio ac iawndal yn mynd yn bell iawn i leddfu'r newid ac i greu sefyllfa lawer iawn mwy derbyniol. Ond cofiwch fod Plaid Cymru hefyd yn benderfynol o sicrhau gwir gydraddoldeb i fenywod Cymru ym mhob maes. Diolch.
I’d like to start by congratulating WASPI for their very powerful campaign drawing attention to this unfairness that we’re discussing today. In my area, there are a number of women who have come to Hywel Williams, the MP for Arfon, Liz Saville-Roberts, the MP for Dwyfor Meirionnydd, and me, and we’ve worked together with those women to establish local WASPI groups. By now, we have a WASPI group for Arfon and Anglesey and a Dwyfor Meirionnydd WASPI group. We’re continuing to support their efforts and highlighting the unfairness that has been created by the changes to the state pension Act. I know that there are other WASPI groups across Wales, and I do congratulate you on your work.
The changes are a concern for millions of people across the UK and there are more and more becoming aware of the impact. Not everyone still is aware of the far-reaching impact that this can have on the lives of women and their families.
It’s important to note that Plaid Cymru does support the principle of creating equality in terms of the state pension age. There is no reason why it’s expected that a woman would retire at a younger age than a man would. That’s not appropriate or relevant in an age of equality. There is no opposition to the principle, therefore, but I do object strongly to the process that has been adopted to drive this change forward. What we need is a transitional period that is fair for every woman who was born in the 1950s and who has been affected by these changes. The timetable as it stands doesn’t give time for women who are affected to plan for their retirement, for the reduction in the pension, which is unlike what they were planning for, and that is the message I hear time and again from the women that I work with in our local group in Arfon.
Could we dwell a moment on the situation of women generally? Women in Arfon and, indeed, in Wales will be struck particularly hard by these changes. People live longer in England than they do in Wales, income per capita is lower than it is in other parts of the UK, and, on top of that, women in Wales earn less, on average, than the men of Wales—nearly £5,000 less. Twenty-five thousand pounds is the average salary for men, and £20,000 for women, which is a great inequality.
So, while we do welcome the equal treatment of women in terms of the state pension age, we need to treat women equally in all areas—in the workplace, in terms of salaries, and in terms of life chances. It’s interesting to see that the Westminster Government is quite willing to drive forward the equality agenda when that suits them and when it does mean cutting the welfare budget, but what are they doing about equality generally in terms of the general deficiencies, and what are they doing in terms of developing other aspects of equality and getting rid of inequality? And, with all due respect, could I ask UKIP what kind of emphasis do they place on equality generally for women? It’s easy bringing this kind of issue before us, which suits them, but how about this issue generally?
Therefore, we agree with WASPI. We need to introduce equality in terms of the state pension age, but we need to do that over a longer time frame and give an opportunity to women to prepare properly for their future. These women deserve to be treated fairly. I will close with this: I have a case in my constituency of a women who was born 24 hours too late, and now she has to work two years and three months longer. That wasn’t her wish, but that’s what she has to do. That’s not fair, and Plaid Cymru has called consistently for transitional arrangements, and a bridging pension and compensation would go a long way to ameliorate that situation and to make a much more acceptable situation. But, remember, Plaid Cymru is also determined to ensure genuine equality for women across Wales, in every area. Thank you very much.
Thank you. Michelle Brown.
Diolch. Michelle Brown.
Thank you, Deputy Presiding Officer. A betrayal lies at the heart of the situation WASPI women find themselves in. Throughout their working lives, they were promised that, in return for their taxes and national insurance, they would receive a pension and that they would receive it from the age of 60. Women have built lives around the expectation that the UK Government would be as good as its word. For women who have already been working upwards of 25 years to be told at the age of 55 that, rather than work for another five years, they're going to have to work twice that long is hard enough, but, to exacerbate matters, WASPI women have not been notified in sufficient time to put alternative arrangements in place. As we've already heard today, some have not been notified at all.
It would appear that the changes have been introduced by UK Government with scant, if any, consideration of the impact on the women concerned. The Turner commission said that the notice period should be 15 years; Saga said 10 years. It seems the UK Government ignored them as well. We're not talking about highly paid women here. We're talking about women who have suffered wage inequality throughout their working lives in the first place, women whose work is likely to have been underpaid in relation to its value to society, such as those retired WASPI nurses on whose backs the NHS was built. We're also talking about women who were unlikely to be able to afford a private pension.
I'm sure that the Welsh Government will remind us all that the powers necessary to rectify this injustice sit in Westminster and not Cardiff Bay, and of course they would be right. However, foreign military action is no more devolved than is pension provision, and, if the First Minister can let the world know that he backs bombing Syria, he can let the UK Government know in no uncertain terms what the Welsh Government thinks about the injustice being perpetrated on WASPI women in Wales. He can also work with UK Government to find a solution.
Perhaps Labour feel they can ignore this inequality because the women affected won't make as much noise as the media and sports stars seeking equality. Or maybe there aren't enough of them to make a difference to Labour's electoral calculations. Yet these are the voiceless workers Labour say they're there to serve, to fight for. But it would seem that the Welsh Government have done nothing, absolutely nothing. The Labour amendment replacing the words 'work with the UK Government' with 'urge the UK Government' is an example of their doing nothing. It's easy to urge others to take action, and by doing so they make the right noises and wave the right flag. But if you want to help the WASPI women of Wales you have to be prepared to take action yourselves.
The only thing my party can do in this place for WASPI women is to propose this motion and lobby. But the Welsh Labour Government has the machinery and the communications channels to bring pressure to bear on the UK Government to act fairly on this matter. A bridging pension and/or compensation for those already at retirement age is the only meaningful way to right this wrong, and I really, really hope that you all agree with me here. Compensation to the beneficiaries of affected estates—I'm sorry, I'm really wound up about this—is unquestionably the right thing to do. As I said at the beginning, WASPI women have been cynically betrayed by their Government.
Finally, whilst I appreciate that the Welsh Government cannot legislate itself to rectify this wrong, Welsh WASPI women are looking to the Welsh Government to go to work on the UK Government on their behalf as hard as they're working to achieve other, more international goals. Anything less is simply not enough, and I urge all Members to back this motion today. Thank you.
Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd. Mae'r sefyllfa y mae menywod WASPI ynddi yn seiliedig ar frad. Drwy gydol eu bywydau gwaith, cawsant addewid y byddent yn cael pensiwn yn gyfnewid am eu trethi a'u hyswiriant gwladol ac y byddent yn ei gael o'r adeg y byddent yn 60 oed ymlaen. Mae menywod wedi adeiladu bywydau o amgylch y disgwyliad y byddai Llywodraeth y DU yn cadw at ei gair. Mae dweud wrth fenywod sydd eisoes wedi bod yn gweithio mwy na 25 mlynedd yn 55 oed, yn hytrach na bod gofyn iddynt weithio am bum mlynedd arall, y bydd yn rhaid iddynt weithio ddwywaith mor hir â hynny'n ddigon anodd, ond i waethygu pethau, ni chafodd menywod WASPI eu hysbysu mewn digon o amser i allu rhoi trefniadau amgen ar waith. Fel y clywsom eisoes heddiw, ni chafodd rhai wybod o gwbl.
Mae'n ymddangos bod y newidiadau wedi cael eu cyflwyno gan Lywodraeth y DU heb fawr o ystyriaeth o'r effaith ar y menywod dan sylw, os o gwbl. Dywedodd comisiwn Turner y dylai'r cyfnod rhybudd fod yn 15 mlynedd; dywedodd Saga y dylai fod yn 10 mlynedd. Ymddengys bod Llywodraeth y DU wedi eu hanwybyddu hwythau yn ogystal. Nid ydym yn sôn am fenywod sy'n ennill cyflogau mawr. Rydym yn sôn am fenywod sydd wedi dioddef anghydraddoldeb cyflog drwy gydol eu bywydau gwaith yn y lle cyntaf, menywod nad oeddent yn cael eu talu ddigon am eu gwaith yn ôl pob tebyg o ran ei werth i gymdeithas, megis y nyrsys WASPI sydd wedi ymddeol y datblygwyd y GIG ar eu llafur. Rydym hefyd yn sôn am fenywod a oedd yn annhebygol o allu fforddio pensiwn preifat.
Rwy'n siŵr y bydd Llywodraeth Cymru yn ein hatgoffa ni i gyd mai yn San Steffan y mae'r pwerau sydd eu hangen i unioni'r anghyfiawnder hwn ac nid ym Mae Caerdydd, ac wrth gwrs byddent yn gywir. Fodd bynnag, nid yw gweithgaredd milwrol tramor wedi ei ddatganoli fwy nag yw darpariaeth pensiwn, ac os gall Prif Weinidog Cymru roi gwybod i'r byd ei fod yn cefnogi bomio Syria, gall adael i Lywodraeth y DU wybod yn blwmp ac yn blaen beth yw barn Llywodraeth Cymru am yr anghyfiawnder i fenywod WASPI yng Nghymru. Gall hefyd weithio gyda Llywodraeth y DU i ddod o hyd i ateb.
Efallai fod Llafur yn teimlo y gallant anwybyddu'r anghydraddoldeb hwn gan na fydd y menywod yr effeithiwyd arnynt yn gwneud cymaint o sŵn â sêr y cyfryngau a'r byd chwaraeon sy'n ceisio cydraddoldeb. Neu efallai nad oes digon ohonynt i wneud gwahaniaeth i gyfrifiadau etholiadol y Blaid Lafur. Eto dyma'r gweithwyr heb lais y mae Llafur yn dweud eu bod yno i'w gwasanaethu, i ymladd drostynt. Ond byddai'n ymddangos nad yw Llywodraeth Cymru wedi gwneud unrhyw beth o gwbl. Mae'r ffaith bod gwelliant Llafur yn nodi'r geiriau 'annog Llywodraeth y DU' yn lle 'gweithio gyda Llywodraeth y DU' yn enghraifft ohonynt yn gwneud dim. Mae'n hawdd annog eraill i weithredu, a thrwy wneud hynny maent yn gwneud y synau iawn ac yn chwifio'r faner iawn. Ond os ydych am helpu menywod WASPI Cymru rhaid i chi fod yn barod i weithredu eich hunain.
Yr unig beth y gall fy mhlaid ei wneud yn y lle hwn ar ran menywod WASPI yw gwneud y cynnig hwn a lobïo. Ond mae gan Lywodraeth Lafur Cymru y dulliau a'r sianeli cyfathrebu i ddwyn pwysau ar Lywodraeth y DU i weithredu'n deg ar y mater hwn. Pensiwn pontio a/neu iawndal ar gyfer y rhai sydd eisoes wedi cyrraedd oedran ymddeol yw'r unig ffordd ystyrlon o unioni'r cam, ac rwy'n gobeithio o ddifrif eich bod i gyd yn cytuno â mi. Nid oes amheuaeth mai rhoi iawndal i fuddiolwyr ystadau yr effeithir arnynt—mae'n ddrwg gennyf, rwy'n teimlo'n angerddol ynglŷn â hyn—yw'r peth cywir i'w wneud. Fel y dywedais ar y dechrau, mae menywod WASPI wedi'u bradychu yn y modd mwyaf sinigaidd gan eu Llywodraeth.
Yn olaf, rwy'n derbyn na all Llywodraeth Cymru ddeddfu ei hun i unioni'r cam hwn, ond mae menywod WASPI Cymru yn dibynnu ar Lywodraeth Cymru i fynd i weithio ar Lywodraeth y DU ar eu rhan yr un mor galed ag y maent yn gweithio i gyflawni nodau eraill, mwy rhyngwladol. Yn syml, nid yw unrhyw beth sy'n llai na hynny yn ddigon, ac rwy'n annog pob Aelod i gefnogi'r cynnig hwn heddiw. Diolch.
Thank you. Dawn Bowden.
Diolch. Dawn Bowden.
Diolch, Dirprwy Llywydd. Like Siân Gwenllian, can I start, before making my contribution, by paying tribute to many colleagues, both inside and outside of politics, over a considerable period of time— that doesn't actually include UKIP, quite frankly—that have been so actively involved in the WASPI campaign seeking justice for these women? There are so many aspects—
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Fel Siân Gwenllian, a gaf fi ddechrau, cyn gwneud fy nghyfraniad, drwy dalu teyrnged i lawer o gydweithwyr, yn y byd gwleidyddol ac fel arall, dros gyfnod sylweddol o amser—nid yw hynny'n cynnwys UKIP, a dweud y gwir—sydd wedi bod mor weithgar yn yr ymgyrch WASPI sy'n ceisio cyfiawnder i'r menywod hyn? Mae yna gynifer o agweddau ar—
Will you take an intervention? Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad? A wnewch chi dderbyn ymyriad?
No.
There are so many aspects of this sorry business that I could talk about: the financial hardship suffered, the mass of maladministration complaints, the unfair way in which the changes were introduced, the blatant discrimination and the mismanagement of changes, but, being called late into this debate, I'm going to focus my comments on the outrageous way in which women were notified, or rather, more accurately, were not notified, of changes in their state pension arrangements and the impact on one particular constituent of mine to demonstrate how wide and broad the impact has been.
Like other Members, I know, I've met women who've told me that they were given little notice by the UK Government of this life-changing decision, and, indeed, as we know, some were never notified at all, because in March 2011 the Government stopped writing to women affected because of further changes that were in the pipeline, and they did not resume writing to women affected until January 2012. The impact of this was that many WASPI women received a letter advising them of significant increases to their state pension age when they were 59, and that was within one year of the significant increases to the state pension age and just one year from the date that they had expected to receive their pension. Be under no illusion: as we have heard several contributors say, this change is resulting in real hardship. It represents a loss of anticipated income for so many women, who, at such short notice, have had no time to prepare for these changes.
But let me now outline the story of one of my constituents, caught out by the changes not by having to work longer but because of her disability. She was born in 1954 and has significant learning disabilities. At 63 years of age, she is unable to read, write, tell the time or manage money—she relied on her parents as carers. After her father passed away 10 years ago, her primary carer was her mother, who had to deal with all her financial matters and with Government bureaucracy around benefits and so on. Understandably, as her mother was dealing with all of her affairs, most of the paperwork was in her mother's name. Sadly, her mother also passed away a couple of years ago. After losing her mother, my constituent's sister became involved in assisting with her needs. Just a few days after their mother's death, my constituent's sister came home to find her very upset, saying that somebody had rung her to say that she had to go somewhere. But, as she didn't retain information well, she was unable to relay the information about where she had to go, or even who it was who'd contacted her, and she became increasingly distressed.
To cut a very long story short, her sister eventually managed to establish that it was the Department for Work and Pensions calling my constituent for a fitness-to-work assessment. It was at this point that my constituent's sister started to realise that her own sister with disabilities was not yet on a state pension, as she had always assumed she would be. Of course, had she been on a state pension at 60 years of age, the DWP wouldn't have been calling her in for a fitness-to-work assessment. There then started a nightmare of assessments to determine fitness to work, at which my constituent was becoming more and more afraid, agitated and distressed. She didn't know what was happening to her—it was a nightmare she would never have had to endure had she received her pension at age 60.
So, although it was eventually accepted that she was not fit for work, and her benefits changed accordingly, she is still not old enough to receive the state pension. At a time of great emotional distress, having lost her mother—her constant companion, her only friend and her primary carer—and having never lived independently, within a matter of days she was having to deal with Government bureaucracy around fitness to work, all because she was at an age when women were no longer in receipt of the state pension and no-one knew about it. Goodness knows what would have happened to her if she had not had a sister who stepped in to take over that caring and supporting role.
This is just one example of the many difficulties caused by the change in the state pension age, a change that, for my constituent, neither she nor her family knew about and therefore had no plans or provision to deal with. It came about because of a lack of care in communicating the importance of these changes and what the financial impact on many individuals would be, and all of this compounded by the UK Government not being prepared to resolve the situation by introducing fair transitional arrangements to see these women, unprepared for such financial hardship, into retirement. How can—
Na wnaf.
Mae yna gynifer o agweddau ar y busnes truenus hwn y gallwn siarad amdanynt: y caledi ariannol a ddioddefwyd, y llu o gwynion ynghylch camweinyddu, y ffordd annheg y cyflwynwyd y newidiadau, y gwahaniaethu digywilydd a chamreoli newidiadau, ond gan i mi gael fy ngalw'n hwyr yn y ddadl hon, rwy'n mynd i ganolbwyntio fy sylwadau ar y ffordd warthus y cafodd menywod wybod, neu yn hytrach, yn fwy cywir, y ffordd na chawsant wybod am newidiadau yn eu trefniadau pensiwn y wladwriaeth a'r effaith ar un o fy etholwyr i ddangos pa mor eang a chyffredinol y mae'r effaith wedi bod.
Fel Aelodau eraill, rwy'n gwybod, rwyf wedi cyfarfod â menywod sydd wedi dweud wrthyf na chawsant fawr o rybudd gan Lywodraeth y DU am y penderfyniad hwn sy'n newid bywydau, ac yn wir, fel y gwyddom, ni chafodd rhai rybudd o gwbl, oherwydd ym mis Mawrth 2011 rhoddodd y Llywodraeth y gorau i ysgrifennu at fenywod yr effeithiwyd arnynt oherwydd newidiadau pellach a oedd yn yr arfaeth, ac nid aethant ati i ailddechrau ysgrifennu at y menywod yr effeithiwyd arnynt tan fis Ionawr 2012. Effaith hyn oedd bod llawer o fenywod WASPI wedi cael llythyr yn rhoi gwybod iddynt fod oedran pensiwn y wladwriaeth yn mynd i godi'n sylweddol pan oeddent yn 59, sef o fewn blwyddyn i godi oedran pensiwn y wladwriaeth yn sylweddol a blwyddyn yn unig o'r dyddiad yr oeddent wedi disgwyl cael eu pensiwn. Na foed unrhyw gamargraff: fel y clywsom sawl cyfrannwr yn dweud, mae'r newid hwn yn arwain at galedi gwirioneddol. Mae'n golygu colli incwm disgwyliedig i gymaint o fenywod, sydd, ar gymaint o fyr rybudd, heb gael amser i baratoi ar gyfer y newidiadau hyn.
Ond gadewch i mi amlinellu hanes un o fy etholwyr, a gafodd ei heffeithio gan y newidiadau nid drwy orfod gweithio am gyfnod hwy ond oherwydd ei hanabledd. Fe'i ganed yn 1954 ac mae ganddi anableddau dysgu sylweddol. Yn 63 oed, mae'n methu darllen, ysgrifennu, dweud yr amser na rheoli arian—dibynnai ar ei rhieni fel gofalwyr. Ar ôl i'w thad farw 10 mlynedd yn ôl, ei phrif ofalwr oedd ei mam, y bu'n rhaid iddi ymdrin â'i holl faterion ariannol a biwrocratiaeth y Llywodraeth ynghylch budd-daliadau ac ati. Yn ddealladwy, roedd ei mam yn ymdrin â'i holl faterion, ac roedd y rhan fwyaf o'r gwaith papur yn enw ei mam. Yn anffodus, bu farw ei mam hefyd ychydig flynyddoedd yn ôl. Ar ôl colli ei mam, daeth chwaer fy etholwr i gymryd rhan yn ei chynorthwyo gyda'i hanghenion. Ychydig ddyddiau'n unig ar ôl marwolaeth eu mam, daeth chwaer fy etholwr adref i'w gweld yn ofidus iawn, yn dweud bod rhywun wedi ei ffonio i ddweud bod yn rhaid iddi fynd i rywle. Ond gan nad oedd hi'n gallu cofio gwybodaeth yn dda, ni allai ddweud i ble roedd yn rhaid iddi fynd, na hyd yn oed pwy oedd wedi cysylltu â hi, ac aeth yn fwyfwy gofidus.
I dorri stori hir iawn yn fyr, yn y pen draw llwyddodd ei chwaer i sefydlu mai'r Adran Gwaith a Phensiynau a oedd wedi ffonio fy etholwr ynglŷn ag asesiad addasrwydd i weithio. Ar y pwynt hwn dechreuodd chwaer fy etholwr sylweddoli nad oedd ei chwaer anabl ei hun yn cael pensiwn y wladwriaeth eto, fel roedd hi bob amser wedi cymryd y byddai. Wrth gwrs, pe bai hi wedi bod ar bensiwn y wladwriaeth yn 60 oed, ni fyddai'r Adran Gwaith a Phensiynau wedi bod yn ei ffonio ynghylch asesiad addasrwydd i weithio. Dyna pryd y dechreuodd hunllef o asesiadau ar gyfer pennu addasrwydd i weithio, lle'r oedd fy etholwr yn mynd yn fwy a mwy ofnus, pryderus a gofidus. Nid oedd yn gwybod beth oedd yn digwydd iddi—roedd yn hunllef na fyddai byth wedi gorfod ei ddioddef pe bai wedi cael ei phensiwn yn 60 oed.
Felly, er iddynt dderbyn nad oedd hi'n addas ar gyfer gweithio yn y diwedd, a newid ei budd-daliadau yn unol â hynny, nid yw'n ddigon hen o hyd i gael pensiwn y wladwriaeth. Ar adeg o drallod emosiynol mawr, ar ôl colli ei mam—ei chydymaith cyson, ei hunig ffrind a'i phrif ofalwr—a heb fod wedi byw'n annibynnol erioed, o fewn mater o ddyddiau roedd yn rhaid iddi ymdopi â biwrocratiaeth Llywodraeth ynghylch addasrwydd i weithio, a'r cyfan oherwydd ei bod hi ar oedran pn nad oedd menywod yn cael pensiwn y wladwriaeth mwyach ac nid oedd neb yn gwybod hynny. Dyn a ŵyr beth fyddai wedi digwydd iddi pe na bai ganddi chwaer a ddaeth i'r adwy i fabwysiadu'r rôl gofalu ac chefnogi honno.
Dyma un enghraifft yn unig o'r nifer o anawsterau a achosir gan y newid yn oedran pensiwn y wladwriaeth, newid nad oedd fy etholwr na'i theulu yn gwybod amdano, ac felly ni wnaed unrhyw gynlluniau na darpariaeth ar gyfer ymdopi â'r peth. Digwyddodd o ganlyniad i ddiffyg gofal wrth gyfathrebu pwysigrwydd y newidiadau hyn a beth fyddai'r effaith ariannol ar lawer o unigolion, a chafodd hyn oll ei waethygu gan y ffaith nad yw Llywodraeth y DU yn barod i ddatrys y sefyllfa drwy gyflwyno trefniadau pontio teg i'r menywod hyn, nad oeddent yn barod am y fath galedi ariannol, yn gallu ymddeol. Sut y gall —
Are you winding up, please?
A ydych yn dirwyn i ben, os gwelwch yn dda?
—that be right? How can that be just? How can we not support the women in this campaign? However we got here—
—hynny fod yn iawn? Sut y gall hynny fod yn iawn? Sut y gallwn beidio â chefnogi'r menywod yn yr ymgyrch hon? Sut bynnag y cyraeddasom y fan hon—
Are you winding up, please?
A ydych yn dirwyn i ben, os gwelwch yn dda?
—it is the responsibility of all of us, in whatever we can do, to put this injustice right.
—mae'n gyfrifoldeb ar bob un ohonom, beth bynnag y gallwn ei wneud, i unioni'r anghyfiawnder hwn.
Thank you. Jane Hutt.
Diolch. Jane Hutt.
I'd like to pay tribute to women in my constituency, the Vale of Glamorgan, who are affected by pension inequality and pledge again today to continue to support them, and welcome them here today in the gallery.
I was very pleased to host a meeting in Barry last year, at the Highlight Park Community Centre, and support campaigners like Kay Ann Clarke, who brought women together to learn more about the campaign and the impact of these unfair changes—changes that are adversely affecting their lives after years of working and caring responsibility.
Now, Kay Clarke has raised a number of points with the Secretary of State for Wales regarding his message on International Women's Day, when this issue was raised locally and nationally. In her message, Kay said to the Secretary of State: 'You stated that there are now 44,000 more women in work in Wales than there were in 2010, and that the UK Government is making significant strides in delivering the changes and creating the conditions required for women from all walks of life who want their horizons broadened and aspirations lifted. Can I suggest to you that a vast number of these women are, in fact, being forced to remain in employment due to the goalposts being unjustly changed by the Government in respect of their state pension age? You also mentioned that, right across Wales, men and women alike will take part in impressive programmes of rallies, concerts, workshops, conferences and performances to send out the message that continued awareness and action is required to ensure that women's equality is gained and maintained in all aspects of life. The aforementioned rallies to which you refer were primarily organised to protest to the Government about the unfair treatment of women with regard to state pension changes. You will be aware that WASPI had arranged one of these rallies, and after finding out on social media about this rally, many organisations joined us in the city centre to inform the public about the gross injustice inflicted on the 1950s-born women. Although they had many commitments on that day, a large number of politicians came to speak at our rally.'
Hoffwn dalu teyrnged i fenywod yn fy etholaeth, Bro Morgannwg, yr effeithir arnynt gan anghydraddoldeb pensiwn, ac ymrwymo eto heddiw i barhau i'w cefnogi, a'u croesawu yma heddiw yn yr oriel.
Roeddwn yn falch iawn o gynnal cyfarfod yn y Barri y llynedd, yng Nghanolfan Gymunedol Highlight Park, a chefnogi ymgyrchwyr fel Kay Ann Clarke, a ddaeth â menywod at ei gilydd i ddysgu mwy am yr ymgyrch ac effaith y newidiadau annheg hyn—newidiadau sy'n effeithio'n andwyol ar eu bywydau ar ôl blynyddoedd o gyfrifoldebau gofalu a gweithio.
Nawr, mae Kay Clarke wedi tynnu sylw Ysgrifennydd Gwladol Cymru at nifer o bwyntiau'n ymwneud â'i neges ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod, pan godwyd y mater hwn yn lleol ac yn genedlaethol. Yn ei neges, dywedodd Kay wrth yr Ysgrifennydd Gwladol: Fe ddywedoch fod 44,000 yn rhagor o fenywod mewn gwaith yng Nghymru bellach nag a oedd yn 2010, a bod Llywodraeth y DU yn gwneud camau breision yn sicrhau'r newidiadau a chreu'r amodau sy'n ofynnol i fenywod o bob cefndir sydd am ehangu eu gorwelion a gwella'u huchelgais. A gaf fi awgrymu wrthych fod nifer helaeth o'r menywod hyn mewn gwirionedd yn cael eu gorfodi i barhau i weithio am fod y Llywodraeth wedi symud y pyst gôl mewn perthynas ag oedran pensiwn y wladwriaeth? Fe sonioch chi hefyd y bydd dynion a menywod fel ei gilydd ym mhob rhan o Gymru yn cymryd rhan mewn rhaglenni trawiadol o ralïau, cyngherddau, gweithdai, cynadleddau a pherfformiadau i gyfleu'r neges fod angen cynnal ymwybyddiaeth a gweithgarwch i sicrhau bod cydraddoldeb menywod yn cael ei ennill a'i gynnal ym mhob agwedd ar fywyd. Trefnwyd y ralïau y cyfeirioch chi atynt yn bennaf i brotestio wrth y Llywodraeth am y modd annheg y caiff menywod eu trin mewn perthynas â newidiadau i bensiwn y wladwriaeth. Fe fyddwch yn ymwybodol fod WASPI wedi trefnu un o'r ralïau hyn, ac ar ôl clywed am y rali hon ar y cyfryngau cymdeithasol, ymunodd llawer o sefydliadau â ni yng nghanol y ddinas i roi gwybod i'r cyhoedd am yr anghyfiawnder mawr a ddioddefodd y menywod a aned yn y 1950au. Er bod ganddynt nifer o ymrwymiadau ar y diwrnod hwnnw, daeth nifer fawr o wleidyddion i siarad yn ein rali.
Will the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
I will.
Gwnaf.
I thank the Member for giving way. Could I draw to her attention the meeting that was held in Cardiff North that was organised by the MP Anna McMorrin, when women queued along the roads leading to the Whitchurch rugby club because the strength of feeling was so great? In fact, the meeting had to be held in two rooms and the hallway because there was such an overwhelming feeling. I'd like to draw that to the Member's attention.
Diolch i'r Aelod am ildio. A gaf fi dynnu ei sylw at y cyfarfod a gynhaliwyd yng Ngogledd Caerdydd ac a drefnwyd gan Anna McMorrin AS, pan fu'n rhaid i fenywod giwio ar hyd y ffyrdd sy'n arwain at glwb rygbi'r Eglwys Newydd oherwydd cryfder y teimlad? Yn wir, bu'n rhaid cynnal y cyfarfod mewn dwy ystafell a'r cyntedd am fod pobl yn teimlo mor angerddol ynglŷn â hyn. Hoffwn dynnu sylw'r Aelod at hynny.
I think it's important to recognise that, at the rally that was held in Cardiff, at the Nye Bevan statue, where so many important rallies are held in our capital city, on International Women's Day, many people did come and the public joined in that rally. Julie Morgan spoke at that rally as well as myself, supporting the WASPI cause.
But I think it's important that Kay did say in her message to the Secretary of State for Wales: 'You were actually in Cardiff that morning attending to ministerial business, declining our invitation to address the women of Wales, when you were given an opportunity to explain why the Government continues to move the goalposts in respect of the debate and appropriate action to alleviate this gross miscarriage of justice to the women of Wales. I would like to ask why you did not take this opportunity to do so.'
So, I thank Kay today for those questions to the Secretary of State and for allowing me to air and share these today in this very important and serious debate, where I think we're all committed to continuing to fight this cause on behalf of the women affected. The cause, of course, is widely supported, and we have to ensure that we all make our representations to the UK Government on this crucial issue for the women of Wales.
Rwy'n meddwl ei bod hi'n bwysig cydnabod, yn y rali a gynhaliwyd yng Nghaerdydd, wrth gerflun Nye Bevan, lle y cynhelir cymaint o ralïau pwysig yn ein prifddinas, ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod, fod llawer o bobl a'r cyhoedd wedi ymuno yn y rali honno. Siaradodd Julie Morgan yn y rali yn ogystal â fi, i gefnogi achos WASPI.
Ond credaf ei bod yn bwysig fod Kay wedi dweud yn ei neges i Ysgrifennydd Gwladol Cymru: 'Roeddech chi yng Nghaerdydd y bore hwnnw mewn gwirionedd ar fusnes gweinidogol, yn gwrthod ein gwahoddiad i annerch menywod Cymru, pan gawsoch gyfle i esbonio pam y mae'r Llywodraeth yn parhau i symud y pyst gôl yng nghyswllt y ddadl a'r camau priodol i liniaru'r camweinyddu cyfiawnder hwn i fenywod Cymru. Hoffwn ofyn pam na wnaethoch fanteisio ar y cyfle i wneud hynny.'
Felly, diolch i Kay heddiw am y cwestiynau hyn i'r Ysgrifennydd Gwladol ac am ganiatáu imi rannu'r rhain heddiw yn y ddadl bwysig a difrifol hon, lle y credaf ein bod yn ymrwymedig i barhau i ymladd yr achos hwn ar ran y menywod yr effeithir arnynt. Wrth gwrs, mae llawer o gefnogaeth i'r achos, a rhaid i ni sicrhau bod pob un ohonom yn cyflwyno ein sylwadau i Lywodraeth y DU ar y mater hollbwysig hwn i fenywod Cymru.
Thank you. Can I now call the leader of the house, Julie James?
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar arweinydd y tŷ, Julie James?
Thank you, Deputy Presiding Officer. In rising in this debate, I'm delighted to do so. I'm actually very grateful to UKIP for bringing the debate forward. It's a matter of extreme importance to all of us. I too also need to make a declaration of interest as I am one of the women affected, having been born in the 1950s. Fortunately, like Caroline Jones, I'm still in work and so not so badly affected by it, but a very large number of my friends, family, constituents and colleagues are affected by it. Many of them are now enduring hardship and poverty as a result of the changes, about which they knew nothing. This cannot be right and should not be allowed to continue. Many of the women in this age group will have worked in part-time and low-paid roles, or taken time off work to look after children or elderly relatives, and been subject to gender inequality for much of their adult life, as these are the women that were most affected by those changes that were brought in by the women's movement immediately following the second world war. So, it's somewhat ironic that they're the group that are most affected by this.
Nick Ramsay actually asked me why were changing 'work with' to 'urge', and I will tell him very simply: it's because we've found it impossible to work with the UK Government on this. I wrote to Guy Opperman, Parliamentary Under-Secretary of State for Pensions and Financial Inclusion, at the end of February to reiterate our concerns, and urge them to reconsider transitional arrangements, having first written to the UK Government back in 2016 to express our concerns about the way in which the transition to equal state pension aid was communicated and implemented. I've also added my voice on many platforms and rallies in my own constituency and elsewhere in Wales to those urging the UK Government to reconsider the transitional arrangements without delay, in order that the system is fair to all and does not compound gender inequality for a minority of people. His response cites increases in life expectancy, affordability and sustainability as reasons why the UK Government has no plans to revisit the policy and does not intend to make any further concessions. So, I fear that I do not see the point of working with somebody who has set his face so against a campaign for justice, and that's why I've changed the motion to 'urge', because we continue to urge strenuously that they do indeed change their mind and revisit the transitional arrangements that many Members have pointed out the need for in this Chamber today. In Plenary on 6 March, I reiterated my commitment to raise again the concerns of the Welsh Government and of this Chamber with the UK Government, and I renew that commitment again today and I will write immediately expressing our views following this debate.
Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n falch iawn o godi yn y ddadl hon. Mewn gwirionedd, rwy'n ddiolchgar iawn i UKIP am gyflwyno'r ddadl. Mae'n fater o gryn bwys i bob un ohonom. Mae angen i minnau hefyd ddatgan buddiant gan fy mod yn un o'r menywod yr effeithiwyd arnynt, gan i mi gael fy ngeni yn y 1950au. Yn ffodus, fel Caroline Jones, rwy'n dal i fod mewn gwaith ac felly heb gael fy effeithio mor wael ganddo, ond mae nifer fawr iawn o fy ffrindiau, teulu, etholwyr a chydweithwyr wedi'u heffeithio gan hyn. Mae llawer ohonynt bellach yn dioddef caledi a thlodi parhaus o ganlyniad i'r newidiadau na wyddent ddim oll amdanynt. Ni all hyn fod yn iawn ac ni ddylid gadael iddo barhau. Bydd llawer o'r menywod yn y grŵp oedran hwn wedi gweithio mewn swyddi rhan amser ac ar gyflogau isel, neu wedi cymryd amser o'r gwaith i ofalu am blant neu berthnasau oedrannus, ac wedi bod yn destun anghydraddoldeb rhwng y rhywiau am lawer o'u bywydau fel oedolion, gan mai dyma'r menywod yr effeithiwyd arnynt fwyaf gan y newidiadau a gyflwynwyd gan fudiad y menywod yn syth ar ôl yr ail ryfel byd. Felly, mae'n eironig braidd mai dyma'r grŵp yr effeithir arnynt fwyaf gan hyn.
Gofynnodd Nick Ramsay i mi pam yr oeddem yn rhoi 'annog' yn lle 'gweithio gyda', ac rwy'n dweud wrtho'n syml iawn: oherwydd ein bod wedi ei chael hi'n amhosibl gweithio gyda Llywodraeth y DU ar hyn. Ysgrifennais at Guy Opperman, yr Is-Ysgrifennydd Gwladol Seneddol dros Bensiynau a Chynhwysiant Ariannol, ddiwedd mis Chwefror i ailadrodd ein pryderon, ac yn eu hannog i ailystyried trefniadau pontio, ar ôl ysgrifennu'n gyntaf at Lywodraeth y DU yn ôl yn 2016 i fynegi ein pryderon am y ffordd y cafodd y newid i gymorth pensiwn y wladwriaeth cyfartal ei gyfathrebu a'i weithredu. Rwyf wedi ychwanegu fy llais hefyd ar nifer o blatfformau a sawl rali yn fy etholaeth ac mewn mannau eraill yng Nghymru at leisiau'r rhai sy'n annog Llywodraeth y DU i ailystyried y trefniadau pontio yn ddi-oed, fel bod y system yn deg i bawb ac nad yw'n gwaethygu anghydraddoldeb rhwng y rhywiau i leiafrif o bobl. Mae ei ymateb yn cyfeirio at gynnydd mewn disgwyliad oes, fforddiadwyedd a chynaliadwyedd fel rhesymau pam nad oes gan Lywodraeth y DU gynlluniau i ailedrych ar y polisi a pham nad yw'n bwriadu gwneud unrhyw gonsesiynau pellach. Felly, mae arnaf ofn nad wyf yn gweld pwynt gweithio gyda rhywun sydd mor wrthwynebus i ymgyrch dros gyfiawnder, a dyna pam y newidiais y cynnig i 'annog', oherwydd rydym yn parhau i'w hannog yn gryf i newid eu meddwl ac ailedrych ar y trefniadau pontio y mae llawer o'r Aelodau wedi nodi'r angen amdanynt yn y Siambr hon heddiw. Yn y Cyfarfod Llawn ar 6 Mawrth, ailadroddais fy ymrwymiad i dynnu sylw Llywodraeth y DU unwaith eto at bryderon Llywodraeth Cymru a'r Siambr hon, ac rwy'n adnewyddu'r ymrwymiad hwnnw eto heddiw a byddaf yn ysgrifennu ar unwaith i fynegi ein safbwyntiau yn dilyn y ddadl hon.
I think that many Members have also pointed out that it's not the issue about transition to equality in state pension age that's the question here; it's the manner in which the changes were communicated, the speed with which they were done, and the removal of the transitional arrangements in 2011 that we have a serious problem with. The UK Government has a responsibility towards the women that they have put into this position, to right a wrong and to ensure gender equality is not compounded. Around 195,000 women in Wales are WASPI women, affected by the changes in this Act. And I think many Members have also pointed this out as well, but there is some really heartening stuff here as well, because, as Jane Hutt and Siân Gwenllian and many others have pointed out, it's amazing what the accomplishments of this group of women acting together have achieved already, from getting the message into the mainstream media, the crowdfunding campaign that raised over £100,000 in three weeks, the formation of groups all over the country, and being instrumental in the formation of the all-party parliamentary group on state pension inequality for women.
As a result of their campaign, women from across the country have submitted complaints of maladministration against the Department for Work and Pensions regarding what they see as inadequate communication of changes in the state pension age. Progress on the complaints submitted to the Independent Case Examiner has been very slow, but last November, the legal firm hired by WASPI had a breakthrough, and the Parliamentary and Health Service Ombudsman stepped in and agreed with the Independent Case Examiner that it will directly streamline the process in future, and I just mention that in the Chamber to demonstrate the sheer strength of the campaign and the campaigning behind it.
Julie Morgan, in her intervention with Jane Hutt, mentioned the queue of women outside the meeting organised by Anna McMorrin, and we've had similar experiences as well. Very strong feelings have been aroused by this, quite rightly so, because it's an appalling injustice. There have been numerous debates in the House of Commons, unfortunately not binding on the Government, and Carolyn Harris introduced a private Member's Bill in September on behalf of the all-party parliamentary group, which is calling for a review of the situation, and in particular to undertake costings for the compensation scheme. Its Second Reading has unfortunately been postponed, but they have got an online consultation inviting groups who campaign on this issue to respond, so if anyone knows of a group that hasn't responded, please urge them to do so. I know they've had over 100 responses so far. They're going to be presenting the results of that survey on 25 April, and the point of it is to seek to identify a solution that large numbers of Members can support, that can inform the private Member's Bill, and that this Government will also be seeking to support in any way that we can.
Just because Michelle Brown said that she didn't think that we were doing anything, Deputy Presiding Officer, I will just point out that the Welsh Government recognises the important role played by social welfare advice services in helping people make informed decisions and enforcing their rights to civil justice in terms of these sorts of problems. We remain committed to supporting not-for-profit advice providers who have been very instrumental in giving advice to women as to how to submit a complaint, because we feel confident that some of the most vulnerable people in our society ought to have access to free and independent advice on debt, money management and pension issues, and be supported in this way. So, during this financial year, the Welsh Government will provide £5.97 million in grant funding to not-for-profit advice services, helping people across Wales to access free and independent advice on problems linking to accessing welfare benefits, debt advice, housing and so on.
The reason I point that out is because a number of Members linked, quite rightly, the issue of the WASPI women's injustice with the issue of poverty and women living in poverty. Figures show that the number of women aged 60 plus claiming employment support allowance in Great Britain increased by 410 per cent between August 2013 and August 2017. It's not very difficult to figure out why that should be. The increase for women aged 60 plus claiming universal credit and jobseeker's allowance was 110 per cent. Data compiled by the Institute for Fiscal Studies in its 2017 report 'Can’t wait to get my pension: the effect of raising the female state pension age on income, poverty and deprivation' found household incomes for women aged 60 to 62 had fallen by around £32 a week on average. The reduction is similar in cash terms for richer and poorer households, meaning that while the average drop in proportional terms is 12 per cent, the decline is significantly larger, on average, for low-income households: a 21 per cent drop, compared to higher-income households, where it's around 4 per cent. So, all the evidence suggests that it's those who are already around the poverty line who have already seen the largest income losses as a result of the impacts of welfare reform, compared to other income groups.
I spoke earlier, Deputy Presiding Officer, in the Chamber, in answer to some questions, about unintended consequences of numbers of policies coming together and having a much bigger effect than was intended, and we will be making that point again to the UK Government, because its roll-out of universal credit, the way that it's reacting to jobseekers and the way that it's reacting to the transition to personal independent payments, combined with the increase in state pension age, is having a most unfortunate cumulative effect on a large number of women in Wales, and it's right that we point that out.
Universal credit has now been rolled out to eight local authorities in Wales, with Denbighshire going live in April. The DWP have, I'm pleased to say, amended their roll-out schedule to include more time for the full Welsh language online system to be available, but it does mean that the women caught in this position are also caught in the transition, which is very unfortunate indeed. We remain deeply concerned about the fundamental flaws of the system, and we're very disappointed that the UK Government is persisting with the roll-out, despite our and others' calls on them to halt the roll-out and address the number of issues, of which this is one that should be addressed as part of the roll-out.
So, Deputy Presiding Officer, we are fully behind the WASPI women in their campaign. I will continue to urge the UK Government to change its mind and not set its face against transitional and other arrangements, and we will continue to do everything that the Welsh Government possibly can do to support the very brave, courageous and very effective campaigns run by WASPI women all over the country. Diolch.
Credaf fod llawer o'r Aelodau wedi nodi hefyd nad y newid i gydraddoldeb o ran oedran pensiwn y wladwriaeth sydd dan sylw yma ond y modd y cafodd y newidiadau eu cyfathrebu, cyflymder eu gwneud, a chael gwared ar y trefniadau pontio yn 2011 sy'n peri problem ddifrifol i ni. Mae gan Lywodraeth y DU gyfrifoldeb tuag at y menywod y maent wedi'u rhoi yn y sefyllfa hon, i unioni cam a sicrhau na chaiff cydraddoldeb rhwng y rhywiau ei beryglu. Mae oddeutu 195,000 o fenywod yng Nghymru yn fenywod WASPI yr effeithiwyd arnynt gan y newidiadau yn y Ddeddf hon. A chredaf fod llawer o'r Aelodau wedi nodi hyn hefyd, ond mae rhai pethau calonogol iawn yma hefyd, oherwydd, fel y mae Jane Hutt a Siân Gwenllian a llawer o rai eraill wedi nodi, mae'n anhygoel meddwl cymaint y mae'r grŵp hwn o fenywod yn gweithredu gyda'i gilydd wedi'i gyflawni eisoes, o gael y neges wedi'i chynnwys yn y cyfryngau prif ffrwd, yr ymgyrch ariannu torfol a gododd dros £100,000 mewn tair wythnos, ffurfio grwpiau ledled y wlad, a bod yn allweddol yn y broses o ffurfio'r grŵp hollbleidiol seneddol ar anghydraddoldeb pensiwn y wladwriaeth i fenywod.
O ganlyniad i'w hymgyrch, mae menywod ledled y wlad wedi cyflwyno cwynion camweinyddu yn erbyn yr Adran Gwaith a Phensiynau ynghylch yr hyn a welant fel cyfathrebu annigonol ynglŷn â newidiadau i oedran pensiwn y wladwriaeth. Araf iawn fu'r cynnydd ar y cwynion a gyflwynwyd i'r Archwilydd Achosion Annibynnol ond fis Tachwedd diwethaf, cafodd y cwmni cyfreithiol a logir gan WASPI lwyddiant, a chamodd yr Ombwdsmon Seneddol a'r Gwasanaeth Iechyd i mewn a chytuno gyda'r Archwilydd Achosion Annibynnol y bydd yn symleiddio'r broses yn uniongyrchol yn y dyfodol, a soniaf am hynny yn y Siambr er mwyn dangos cryfder yr ymgyrch a'r ymgyrchu.
Soniodd Julie Morgan, wrth ymyrryd ar Jane Hutt, am y ciw o fenywod y tu allan i'r cyfarfod a drefnwyd gan Anna McMorrin, ac rydym wedi cael profiadau tebyg yn ogystal. Mae hyn wedi ennyn teimladau cryf iawn, yn gwbl briodol felly, oherwydd mae'n anghyfiawnder ofnadwy. Bu nifer o ddadleuon yn y Tŷ Cyffredin, er nad ydynt yn rhwymol ar y Llywodraeth, a chyflwynodd Carolyn Harris Fil Aelod preifat ym mis Medi ar ran y grŵp seneddol hollbleidiol, sy'n galw am adolygu'r sefyllfa, ac yn benodol am wneud gwaith costio ar gyfer y cynllun iawndal. Mae ei Ail Ddarlleniad wedi'i ohirio yn anffodus, ond mae ganddynt ymgynghoriad ar-lein sy'n gwahodd grwpiau sy'n ymgyrchu ar y mater hwn i ymateb, felly os oes unrhyw un yn gwybod am grŵp sydd heb ymateb, os gwelwch yn dda anogwch hwy i wneud hynny. Gwn eu bod wedi cael dros 100 o ymatebion hyd yn hyn. Maent yn mynd i gyflwyno canlyniadau'r arolwg hwnnw ar 25 Ebrill, a'i ddiben yw ceisio nodi ateb y gall nifer fawr o'r Aelodau ei gefnogi, a gall hynny lywio'r Bil Aelod preifat, a bydd y Llywodraeth hon hefyd yn ceisio cefnogi mewn unrhyw ffordd a allwn.
Oherwydd bod Michelle Brown wedi dweud nad oedd yn credu ein bod yn gwneud unrhyw beth, Ddirprwy Lywydd, rwyf am ddweud bod Llywodraeth Cymru yn cydnabod y rôl bwysig a chwaraeir gan wasanaethau cynghori lles cymdeithasol yn helpu pobl i wneud penderfyniadau gwybodus ac arfer eu hawliau i gyfiawnder sifil o ran y mathau hyn o broblemau. Rydym yn parhau'n ymrwymedig i gynorthwyo darparwyr cyngor di-elw sydd wedi bod yn allweddol iawn yn rhoi cyngor i fenywod ynghylch sut i gyflwyno cwyn, oherwydd teimlwn yn hyderus y dylai rhai o'r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas gael mynediad at gyngor annibynnol am ddim ar ddyled, rheoli arian a materion pensiwn, ac y dylent gael eu cefnogi yn y modd hwn. Felly, yn ystod y flwyddyn ariannol hon, bydd Llywodraeth Cymru yn darparu £5.97 miliwn mewn arian grant i wasanaethau cynghori di-elw sy'n helpu pobl ledled Cymru i ddod o hyd i gyngor annibynnol am ddim ar broblemau'n ymwneud â chael budd-daliadau lles, cyngor ar ddyledion, tai ac ati.
Y rheswm pam rwy'n nodi hynny yw oherwydd bod nifer o'r Aelodau wedi cysylltu'r anghyfiawnder i fenywod WASPI yn gwbl briodol â mater tlodi a menywod sy'n byw mewn tlodi. Dengys ffigurau fod nifer y menywod dros 60 oed sy'n hawlio lwfans cyflogaeth a chymorth ym Mhrydain wedi cynyddu 410 y cant rhwng mis Awst 2013 a mis Awst 2017. Nid yw'n anodd deall pam. Roedd y cynnydd ymhlith menywod dros 60 oed sy'n hawlio credyd cynhwysol a lwfans ceisio gwaith yn 110 y cant. Canfu data a gasglwyd gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllid yn ei adroddiad ar gyfer 2017, 'Can't wait to get my pension: the effect of raising the female state pension age on income, poverty and deprivation', fod incwm aelwydydd menywod rhwng 60 a 62 oed wedi gostwng oddeutu £32 yr wythnos ar gyfartaledd. Mae'r gostyngiad yn debyg yn nhermau arian parod ar gyfer aelwydydd cyfoethocach a thlotach, sy'n golygu, er bod y gostyngiad cyfartalog mewn termau cyfrannol yn 12 y cant, mae'r gostyngiad yn sylweddol fwy, ar gyfartaledd, ar gyfer cartrefi incwm isel: gostyngiad o 21 y cant, o'i gymharu ag aelwydydd incwm uwch, lle mae oddeutu 4 y cant. Felly, mae'r holl dystiolaeth yn awgrymu mai'r rhai sydd eisoes o gwmpas y ffin tlodi sydd eisoes wedi gweld y colledion mwyaf yn eu hincwm o ganlyniad i effeithiau diwygio lles, o gymharu â grwpiau incwm eraill.
Siaradais yn gynharach yn y Siambr, Ddirprwy Lywydd, wrth ateb cwestiynau, am ganlyniadau anfwriadol nifer o bolisïau'n dod at ei gilydd ac yn cael effaith lawer mwy nag a fwriadwyd, a byddwn yn gwneud y pwynt hwnnw unwaith eto wrth Lywodraeth y DU, gan fod y modd y cyflwynodd y credyd cynhwysol, y ffordd y mae'n ymateb i geiswyr gwaith a'r ffordd y mae'n ymateb i'r newid i daliadau personol annibynnol, ynghyd â chodi oedran pensiwn y wladwriaeth, yn cael yr effaith gronnol fwyaf anffodus ar nifer fawr o fenywod yng Nghymru, ac mae'n iawn ein bod yn tynnu sylw at hynny.
Mae credyd cynhwysol bellach wedi'i gyflwyno mewn wyth awdurdod lleol yng Nghymru, gyda Sir Ddinbych yn mynd yn fyw ym mis Ebrill. Rwy'n falch o ddweud bod yr Adran Gwaith a Phensiynau wedi diwygio'u hamserlen gyflwyno i gynnwys mwy o amser i'r system ar-lein Gymraeg lawn fod ar gael, ond mae'n golygu bod y menywod sy'n cael eu dal yn y sefyllfa hon hefyd yn cael eu dal yn y trefniadau pontio, sy'n anffodus iawn. Rydym yn dal i fod yn bryderus iawn ynglŷn â diffygion sylfaenol y system, ac rydym yn siomedig iawn fod Llywodraeth y DU yn parhau â'r cyflwyno, er gwaethaf ein galwadau ni ac eraill arnynt i atal y cyflwyno a mynd i'r afael â'r nifer o broblemau, yn cynnwys y broblem hon, y dylid ymdrin â hwy yn rhan o'r broses gyflwyno.
Felly, Ddirprwy Lywydd, rydym yn cefnogi'r menywod WASPI yn llwyr yn eu hymgyrch. Byddaf yn parhau i annog Llywodraeth y DU i newid ei meddwl a pheidio â gwrthwynebu trefniadau pontio a threfniadau eraill, a byddwn yn parhau i wneud popeth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i gefnogi ymgyrchoedd dewr ac effeithiol iawn menywod WASPI ledled y wlad. Diolch.
Thank you very much. Can I call on David Rowlands to reply to the debate?
Diolch yn fawr iawn. A gaf fi alw ar David Rowlands i ymateb i'r ddadl?
Diolch, Dirprwy Lywydd. Firstly, can I thank all those who have contributed to the debate, and in such a positive manner on most occasions? Can I take this opportunity to congratulate those behind WASPI for the work they have done, and are doing, to raise the awareness of this wholly unsatisfactory state of affairs?
Legislation passed by the UK Government has meant that some 2.6 million women in Britain had their state pension age delayed by up to six years. This change took place without those affected being adequately informed as to the consequences and without proper notice by the DWP, leaving them little time to adequately prepare for their late retirement date. Indeed, after the 1995 legislation, the DWP was still sending out correspondence quoting the retirement age for women as being 60. The original legislation saw women's state pension age rise from 60 to 65 by the year 2020, however this was amended by a further Act in 2011, bringing it forward to 2018 and raising it to 66. Both the changes to the law and the failure to communicate the consequences of the changes to those affected has led to many women across the country being left without adequate pensions after retirement. Many are now near destitute or living on meagre incomes.
Vikki Howells made the point that these women are all around us, including relatives and friends, and outlined the disinformation available to WASPI women. Nick Ramsay pointed out that this all began in 1995. He also again made reference to the misinformation, and as we would expect, said that this was made both under Tory and Labour Governments. Siân Gwenllian quite rightly congratulated the work of WASPI groups across Wales and expressed her support for those groups. Michelle Brown said that women built their lives around retiring at 60, only to find very late in the day, in many cases, that the goalposts were being moved with great disadvantage to WASPI women.
Dawn Bowden concentrated on the misinformation, or non-information. I must say—and I have great respect for Dawn—that her criticism of UKIP's so called 'non-involvement' ignored the fact that the Labour Party were not involved until WASPI came into being, and, of course, the Labour Party had 13 years to repeal the 1995 Act and did not do so. Jane Hutt also spoke of WASPI groups, and she outlined the rally in Cardiff and her desire to help to carry on fighting the cause. Julie James said that many of the WASPI women—and nobody had brought this out, actually—would have been in part-time and low-paid work, which makes their position with late pensions even more disastrous. It was good to hear that she will—and I think I can use this phrase—redouble her efforts to influence the UK Government, and she was quite comprehensive in pointing out some of the interventions that the Welsh Government are attempting to make to make life easier for WASPI women.
We in UKIP call upon this Chamber to put pressure on the UK Government to put in place resources and/or change the legislation to alleviate the suffering of these women, many of whom have worked all their lives and contributed considerably to the wealth of this country. I urge you to support this debate.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Yn gyntaf, a gaf fi ddiolch i bawb sydd wedi cyfrannu at y ddadl, ac mewn modd mor gadarnhaol gan mwyaf? A gaf fi fanteisio ar y cyfle hwn i longyfarch y rhai sy'n gysylltiedig â WASPI am y gwaith a wnaethant, ac y maent yn ei wneud i godi ymwybyddiaeth am y sefyllfa gwbl anfoddhaol hon?
Mae deddfwriaeth a basiwyd gan Lywodraeth y DU wedi golygu bod oddeutu 2.6 miliwn o fenywod ym Mhrydain wedi wynebu oedi o hyd at chwe blynedd yn oedran pensiwn y wladwriaeth. Digwyddodd y newid hwn heb i'r rhai yr effeithiwyd arnynt gael eu hysbysu'n ddigonol ynghylch y canlyniadau a heb rybudd priodol gan yr Adran Gwaith a Phensiynau, gan eu gadael heb ddigon o amser i baratoi'n ddigonol ar gyfer eu dyddiad ymddeol hwyr. Yn wir, ar ôl y ddeddfwriaeth yn 1995, roedd yr Adran Gwaith a Phensiynau yn dal i anfon gohebiaeth yn nodi mai 60 oedd yr oed ymddeol i fenywod. Nodai'r ddeddfwriaeth wreiddiol y byddai oedran pensiwn y wladwriaeth i fenywod yn codi o 60 i 65 oed erbyn y flwyddyn 2020, ond cafodd ei newid gan Ddeddf bellach yn 2011, yn ei gyflwyno'n gynt yn 2018 a'i godi i 66. Mae'r newidiadau i'r gyfraith a methiant i gyfathrebu canlyniadau'r newidiadau i'r rhai yr effeithiwyd arnynt wedi arwain at lawer o fenywod ar draws y wlad yn cael eu gadael heb bensiynau digonol ar ôl ymddeol. Mae llawer bellach heb fawr o arian neu'n byw ar incwm pitw.
Gwnaeth Vikki Howells y pwynt fod y menywod hyn o'n cwmpas ym mhobman, gan gynnwys perthnasau a ffrindiau, a nododd y wybodaeth anghywir sydd ar gael i fenywod WASPI. Nododd Nick Ramsay fod hyn i gyd wedi dechrau yn 1995. Cyfeiriodd eto hefyd at y wybodaeth anghywir, ac fel y byddem yn disgwyl, dywedodd fod hyn wedi'i wneud o dan Lywodraethau Toraidd a Llafur. Yn briodol iawn, llongyfarchodd Siân Gwenllian y gwaith a wneir gan grwpiau WASPI ledled Cymru a mynegodd ei chefnogaeth i'r grwpiau hynny. Dywedodd Michelle Brown fod menywod wedi adeiladu eu bywydau o gwmpas ymddeol yn 60 oed, i ganfod yn hwyr iawn, mewn llawer o achosion, fod y pyst gôl wedi cael eu symud gan beri anfantais fawr i fenywod WASPI.
Canolbwyntiodd Dawn Bowden ar y wybodaeth anghywir, neu'r diffyg gwybodaeth. Rhaid imi ddweud—ac mae gennyf barch mawr tuag at Dawn—fod ei beirniadaeth o 'ddiffyg ymwneud' honedig UKIP yn anwybyddu'r ffaith nad oedd y Blaid Lafur yn ymwneud â hyn hyd nes i WASPI ddod i fodolaeth, ac wrth gwrs, cafodd y Blaid Lafur 13 blynedd i ddiddymu Deddf 1995 ac ni wnaeth hynny. Siaradodd Jane Hutt hefyd am grwpiau WASPI a disgrifiodd y rali yng Nghaerdydd a'i hawydd i helpu i barhau i ymladd yr achos. Dywedodd Julie James y byddai llawer o'r menywod WASPI—ac nid oedd neb wedi cyfeirio at hyn, mewn gwirionedd—wedi bod mewn gwaith rhan amser ar gyflogau isel, sy'n gwneud eu sefyllfa o ran pensiynau hwyr hyd yn oed yn fwy trychinebus. Roedd hi'n dda clywed y bydd—a chredaf y gallaf ddefnyddio'r ymadrodd hwn—yn dyblu ei hymdrechion i ddylanwadu ar Lywodraeth y DU, ac roedd hi'n nodi'n eithaf manwl rai o'r ymyriadau y mae Llywodraeth Cymru yn ceisio eu gwneud i wneud bywyd yn haws i fenywod WASPI.
Rydym ni yn UKIP yn galw ar y Siambr hon i bwyso ar Lywodraeth y DU i roi adnoddau ar waith a/neu newid y ddeddfwriaeth i leddfu dioddefaint y menywod hyn y mae llawer ohonynt wedi gweithio ar hyd eu hoes ac wedi cyfrannu'n sylweddol tuag at gyfoeth y wlad. Rwy'n eich annog i gefnogi'r ddadl hon.
Thank you. The proposal is to agree the motion without amendment. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we will defer voting on this item until voting time.
Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriwn y pleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
We now move on to the urgent debate on UK air strikes on Syria, and I call on Leanne Wood to open the urgent debate. Leanne Wood.
Symudwn yn awr at y ddadl frys ar gyrchoedd awyr y DU ar Syria, a galwaf ar Leanne Wood i agor y ddadl frys. Leanne Wood.
Diolch, Dirprwy Lywydd. 'Mission complete'—those were the words of President Trump following the joint US, French and British air strike on Syria last weekend. An estimated 400,000 Syrians have been killed since the outbreak of war in 2011. More than 5.6 million Syrians have fled the country, according to the United Nations, and 6.1 million people are displaced internally. The Assad regime remains safely in power, and senior generals, including the Director of the Joint Staff at the Pentagon, have said that Assad retains the capacity to use chemical weapons after the attack. That does not sound like 'mission complete' by any measure.
I would like to address three central issues to this Assembly for Wales and our role in supporting and managing the awful consequences of the Syrian conflict. I would first like to seek to gain clarity from the First Minister for his stance on the weekend's air strikes. Secondly, I would like to discuss the material and financial cost of the attack, before moving on to discuss how we can redouble our efforts to offer a safe haven to those dealing with the fall-out from the Syrian civil war.
Before I move on to my speech proper, I'd like to reiterate my disappointment that Members of the Labour front bench felt that this was not a significant enough issue to warrant debate. Failing to support Plaid Cymru's calls for a debate on this issue is not only disappointing but bizarre, considering their colleagues' calls for greater parliamentary scrutiny on this issue in Westminster.
Yesterday, in First Minister's questions, I asked the First Minister a straight question: does he stand by his statement of support for the military intervention in Syria? His answer was typically evasive. Without a single vote being cast in any of the UK's Parliaments, on Saturday morning the First Minister gave his support to the Prime Minister and her decision to join the American-led bombing. I wanted to give the First Minister another chance, today, to answer that question. Without any parliamentary approval, does the First Minister stand by his statement of support for the Prime Minister and her air strike, as she claimed it was in the British national interest? And knowing now that the air strike has not mitigated the Syrian regime's capacity to use chemical weapons or change the course of the conflict, does he still support the action? But he's not here for this debate. I very much hope that this will be brought to his attention, and that he is able to answer these important questions in due course.
Tokenistic strikes do little to help desperate Syrian people who do not need more bombs to be dropped, but a solution to what is a political crisis and a human tragedy.
War is an expensive pursuit. Of course, for some, it is profitable. To see the shares of companies like BAE Systems rise at the prospect of further conflict shows the vile corporate structures that underpin the defence establishment.
British Typhoon and Tornado aircraft launched eight Storm Shadow cruise missiles. According to a 2011 parliamentary question, each one of these missiles costs £790,000. A crude calculation shows that we are looking at in excess of a cost of £6.3 million for the single strike undertaken on the weekend. This excludes the costs of the planes used to fire each of those £0.75 million bombs. When money is needed to pay our WASPI women a fair pension, the coffers are empty. When penny-pinching and cruel welfare reforms lead to people committing suicide out of desperation, we are told there's no money left. All of us here have lost valuable assets and services in the communities that we represent all because of austerity, yet when it comes to weapons of war, the British state seems to have very deep pockets. It is shameful that Westminster can claim that spending millions on bombing foreign countries is in the national interests while homeless women and men are told that there is no money to house them.
I'm ashamed to say that Wales's record on Syrian refugees remains disappointing. By dropping bombs on this war-torn nation, the British state may well be making more refugees at the same time as it's refusing to fulfil its existing obligations. Wales took just over 300 refugees last year, and I'm proud to say that it was a Plaid Cymru-led council in Carmarthenshire that gave home to the most—51—all from Syria. Yet some councils—the Labour administrations in Merthyr Tydfil and Neath Port Talbot—had not taken a single refugee by the end of last year. For shame. I implore the First Minister to speak to his party colleagues and get them moving on this issue. Here, in our national Parliament, in our councils and in our communities, we can save lives. We can offer these desperate people a safe haven. We have a moral obligation to act, and I reiterate to the First Minister that he must act now to ensure that Wales is doing all that it can to help people fleeing this terrible conflict.
To conclude, much more can be and must be said about this extremely complex and important issue. However, for now, I would like to close with the same sentiment with which I began: Plaid Cymru does not support this tokenistic American-led air strike on Syria, and I will once again remind Members that the path to peace is never paved with the weapons to war.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. 'Gwaith ar ben'—dyna oedd geiriau'r Arlywydd Trump yn dilyn yr ymosodiadau awyr gan yr UDA, Ffrainc a Phrydain ar y cyd ar Syria y penwythnos diwethaf. Lladdwyd 400,000 amcangyfrifedig o Syriaid ers dechrau'r rhyfel yn 2011. Mae dros 5.6 miliwn o Syriaid wedi ffoi o'r wlad yn ôl y Cenhedloedd Unedig, a chafodd 6.1 miliwn o bobl eu dadleoli o fewn y wlad. Mae cyfundrefn Assad yn parhau i fod mewn grym, ac mae uwch-gadfridogion, gan gynnwys y Cyd-bennaeth Staff yn y Pentagon, wedi dweud bod Assad yn dal i allu defnyddio arfau cemegol ar ôl yr ymosodiad. Nid yw hynny'n swnio fel 'gwaith ar ben' mewn unrhyw fodd.
Hoffwn ymdrin â thri mater canolog yng Nghynulliad Cymru a'n rôl yn cefnogi ac yn rheoli canlyniadau ofnadwy rhyfel Syria. Yn gyntaf hoffwn geisio eglurhad gan y Prif Weinidog ynglŷn â'i safbwynt ynghylch yr ymosodiadau awyr ar y penwythnos. Yn ail, hoffwn drafod cost ariannol a pherthnasol yr ymosodiad, cyn symud ymlaen i drafod sut y gallwn ddyblu ein hymdrechion i gynnig hafan ddiogel i'r rhai sy'n ymdopi â chanlyniadau rhyfel cartref Syria.
Cyn imi symud ymlaen at fy araith go iawn, hoffwn ailadrodd fy siom fod Aelodau o fainc flaen Llafur yn teimlo nad oedd hwn yn fater digon arwyddocaol i gyfiawnhau dadl. Mae methu cefnogi galwadau Plaid Cymru am ddadl ar y mater hwn nid yn unig yn siomedig ond yn rhyfedd, o ystyried galwadau eu cydweithwyr am fwy o graffu seneddol ar y mater yn San Steffan.
Ddoe, mewn cwestiynau i'r Prif Weinidog, holais gwestiwn syml i'r Prif Weinidog: a yw'n ategu ei ddatganiad o gefnogaeth i'r ymyrraeth filwrol yn Syria? Roedd ei ateb yn ochelgar fel arfer. Heb i unrhyw bleidlais gael ei gwneud yn unrhyw un o Seneddau'r DU, fore Sadwrn rhoddodd y Prif Weinidog ei gefnogaeth i Brif Weinidog y DU a'i phenderfyniad i ymuno yn y bomio a arweiniwyd gan America. Roeddwn am roi cyfle arall, heddiw, i'r Prif Weinidog ateb y cwestiwn hwnnw. Heb unrhyw gymeradwyaeth seneddol, a yw'r Prif Weinidog yn ategu ei ddatganiad o gefnogaeth i Brif Weinidog y DU a'i hymosodiad awyr, gan iddi honni ei fod er budd cenedlaethol Prydain? Ac o wybod yn awr nad yw'r ymosodiad awyr wedi lliniaru gallu cyfundrefn Syria i ddefnyddio arfau cemegol na newid cwrs y gwrthdaro, a yw'n dal i gefnogi'r ymosodiad? Ond nid yw yma ar gyfer y ddadl hon. Rwy'n mawr obeithio y caiff hyn ei ddwyn i'w sylw, a'i fod yn gallu ateb y cwestiynau pwysig hyn maes o law.
Nid yw ymosodiadau symbolaidd yn gwneud llawer i helpu pobl druenus Syria sydd angen ateb i'r hyn sy'n argyfwng gwleidyddol a thrychineb ddynol yn hytrach na rhagor o fomiau.
Mae rhyfel yn weithgarwch drud. Wrth gwrs, i rai, mae'n broffidiol. Mae gweld cyfrannau cwmnïau fel BAE Systems yn codi gyda'r posibilrwydd o ragor o wrthdaro yn dangos y strwythurau corfforaethol ffiaidd sy'n sail i'r sefydliad amddiffyn.
Lansiodd awyrennau Typhoon a Tornado Prydain wyth o daflegrau Storm Shadow. Yn ôl cwestiwn seneddol yn 2011, mae pob un o'r taflegrau hyn yn costio £790,000. Dengys cyfrifiad bras ein bod yn edrych ar gost o fwy na £6.3 miliwn ar gyfer yr un ymosodiad a gyflawnwyd ar y penwythnos. Nid yw hyn yn cynnwys costau'r awyrennau a ddefnyddiwyd i danio pob un o'r bomiau gwerth £0.75 miliwn hyn. Pan fo angen arian i dalu pensiwn teg i'n menywod WASPI, mae'r coffrau'n wag. Pan fo diwygiadau lles crintachlyd a chreulon yn peri i bobl gyflawni hunanladdiad oherwydd anobaith, dywedir wrthym nad oes arian ar ôl. Mae pob un ohonom yma wedi colli asedau a gwasanaethau gwerthfawr yn y cymunedau a gynrychiolwn oherwydd cyni, ond yn achos arfau rhyfel, ymddengys bod gan y wladwriaeth Brydeinig bocedi dwfn iawn. Mae'n warthus fod San Steffan yn gallu honni bod gwario miliynau ar fomio gwledydd tramor o fudd yn genedlaethol tra bo menywod a dynion digartref yn cael clywed nad oes arian ar gael i roi llety iddynt.
Mae gennyf gywilydd dweud bod record Cymru ar ffoaduriaid o Syria yn parhau i fod yn siomedig. Wrth ollwng bomiau ar y genedl hon sydd wedi ei rhwygo gan ryfel, mae'n bosibl iawn fod y wladwriaeth Brydeinig yn creu mwy o ffoaduriaid ar yr un pryd ag y mae'n gwrthod cyflawni ei rhwymedigaethau presennol. Cymerodd Cymru ychydig dros 300 o ffoaduriaid y llynedd, ac rwy'n falch o ddweud mai cyngor dan arweiniad Plaid Cymru yn Sir Gaerfyrddin a roddodd gartref i'r rhan fwyaf—51—pob un ohonynt o Syria. Eto i gyd nid oedd rhai cynghorau—gweinyddiaethau Llafur ym Merthyr Tudful a Chastell-nedd Port Talbot—wedi cymryd unrhyw ffoaduriaid hyd at ddiwedd y llynedd. Cywilydd. Rwy'n erfyn ar y Prif Weinidog i siarad â'i gyd-Aelodau yn y blaid a'u cael i symud ar y mater hwn. Yma, yn ein Senedd genedlaethol, yn ein cynghorau ac yn ein cymunedau, gallwn achub bywydau. Gallwn gynnig hafan ddiogel i'r bobl druenus hyn. Mae gennym ddyletswydd foesol i weithredu, ac rwy'n dweud eto wrth y Prif Weinidog fod yn rhaid iddo weithredu yn awr i sicrhau bod Cymru yn gwneud popeth a all i helpu pobl sy'n ffoi rhag y rhyfel erchyll hwn.
I gloi, fe ellid ac fe ddylid dweud llawer mwy am y mater hynod o gymhleth a phwysig hwn. Fodd bynnag, ar hyn o bryd, hoffwn gloi gyda'r un safbwynt ag a roddais ar y cychwyn: nid yw Plaid Cymru yn cefnogi'r ymosodiad awyr symbolaidd hwn dan arweiniad America ar Syria, ac unwaith eto rwy'n atgoffa'r Aelodau nad yw'r llwybr i heddwch byth wedi ei balmantu ag arfau rhyfel.
Can I first of all say I voted in favour of having this debate? The second thing is: I'm very pleased to find that Theresa May has found this infamous money tree in order to be able to fund the bombing of Syria. I also think, if we live in a parliamentary democracy, the Westminster Parliament should have had an opportunity to vote on whether we went to war and attacked another country or not, and we didn't have to work to Donald Trump's timetable. If you look at what we've done so far, we wanted to bomb Syria, which would only have helped Assad, which would have helped Isis. Then, we bombed Isis to help Assad. Now, we're back bombing Assad, which would only help Isis. It's almost as if our policy is, 'Can we keep this civil war going for as long as possible?'
We didn't bomb the site of the chemical weapons, thankfully. How do I know that? Because thousands and millions of people didn't die. Because if you bomb chemical weapon plants, the chemicals get put out into the atmosphere. The whole of the middle east could have been covered in whatever chemical weapons are meant to be there. 'Ah', you say, 'they haven't been mixed yet'. Well, let's say they haven't been mixed—when you bomb them, what do you think you're going to do with the chemicals but mix them? If you bombed a chlorine plant we would have created absolute havoc. But we seem to have a policy of bombing for peace. It reminds me of the medieval idea of bleeding people to make them better. Neither work.
We really do need to intervene in Syria. It worked so well in Iraq and it's worked so well in Libya. After so much success—. Somebody once said, when we used to partition countries, 'It hadn't worked yet, but we hoped the next time would.' The next time never worked. Bombing countries never works. This can only be solved by negotiation, and we need to get peace in the middle east and we need to get peace in Syria. And the other thing is: there is a worse case happening in the world today, and that is Yemen: the unthought of, unspoken area, where children are dying daily, but because Saudi Arabia are involved, the west is frightened to get involved.
A gaf fi ddweud yn gyntaf fy mod wedi pleidleisio o blaid cael y ddadl hon? Yr ail beth yw hyn: rwy'n falch iawn o weld bod Theresa May wedi dod o hyd i'r goeden arian ddrwgenwog hon er mwyn gallu ariannu bomio Syria. Rwy'n credu hefyd, os ydym yn byw mewn democratiaeth seneddol, y dylai Senedd San Steffan fod wedi cael cyfle i bleidleisio ar y penderfyniad i fynd i ryfel ac ymosod ar wlad arall neu beidio, ac nid oedd yn rhaid inni weithio yn ôl amserlen Donald Trump. Os edrychwch ar yr hyn a wnaethom hyd yn hyn, roeddem eisiau bomio Syria, a fyddai ond wedi helpu Assad, a fyddai ond wedi helpu Isis. Yna, fe fomion ni Isis i helpu Assad. Nawr, rydym yn ôl yn bomio Assad, a fyddai ond yn helpu Isis. Mae bron fel pe bai gennym bolisi , 'A allwn gadw'r rhyfel cartref hwn i fynd cyhyd ag y bo modd?'
Ni wnaethom fomio safle arfau cemegol, diolch byth. Sut y gwn i hynny? Oherwydd na fu farw miloedd a miliynau o bobl. Oherwydd pe baech yn bomio ffatrïoedd arfau cemegol, mae'r cemegau'n cael eu gollwng i'r atmosffer. Gallai''r dwyrain canol i gyd fod wedi cael ei orchuddio gan ba arfau cemegol bynnag oedd i fod yno. 'A', rydych yn dweud, 'nid ydynt wedi cael eu cymysgu eto'. Wel, gadewch i ni ddweud nad ydynt wedi cael eu cymysgu—pan fyddwch yn eu bomio, beth rydych chi'n ei wneud gyda'r cemegau ond eu cymysgu? Pe baech wedi bomio ffatri glorin byddem wedi creu hafoc llwyr. Ond mae'n ymddangos bod gennym bolisi o fomio dros heddwch. Mae'n fy atgoffa o'r syniad canoloesol o waedu bobl er mwyn eu gwella. Nid oes yr un ohonynt yn gweithio.
Mae gwir angen inni ymyrryd yn Syria. Gweithiodd yn dda iawn yn Irac ac fe weithiodd mor dda yn Libya. Ar ôl cymaint o lwyddiant—. Dywedodd rhywun unwaith, pan oeddem yn arfer rhannu gwledydd, 'Nid oedd wedi gweithio hyd hynny, ond roeddem yn gobeithio y byddai'n gweithio'r tro nesaf.' Nid oedd y tro nesaf byth yn gweithio. Nid yw bomio gwledydd byth yn gweithio. Yr unig ffordd o ddatrys hyn yw drwy negodi, a rhaid i ni gael heddwch yn y dwyrain canol ac mae angen inni gael heddwch yn Syria. A'r peth arall yw hyn: mae achos gwaeth yn digwydd yn y byd heddiw, sef Yemen: yr ardal na feddylir amdani, na siaradir amdani, lle mae plant yn marw bob dydd, ond oherwydd bod Saudi Arabia ynghlwm wrth hynny, mae'r gorllewin ofn mynd i'r afael â hynny.
I'm pleased to say the Conservative group voted to allow the debate to go forward this afternoon. I do think it is important that when motions of this severity come forward—or importance rather than severity, importance, come forward—that the Assembly does have the opportunity to express its view. I disagree with the view that the leader of Plaid Cymru has put across. I disagree with some of the points that the Member from Swansea East has made this afternoon. But, at the end of the day, we are a democracy, this is a debating Chamber, that is what our role is.
I do support the point that the leader of Plaid Cymru makes that, sadly, the First Minister hasn't turned up for another important debate today. And this is an important debate, because on the weekend, as has been outlined in the opening comments, the First Minister—. And Theresa May did not ring Carwyn Jones because he was Mr Jones from Bridgend. She rang Carwyn Jones because he was the First Minister of Wales and, thereby, he was speaking on behalf of the Government. I'm assuming that the endorsement that the First Minister gave, which I welcome, because I do believe that the actions undertaken by the Prime Minister were correct, were appropriate and were proportional—. But I go back to the point about the First Minister giving that endorsement, and his endorsement was, 'I offered my support to any intervention', and those were his words that he said, so, therefore, he was obviously speaking on behalf of the Government, and the Government vote here today, I assume. And I welcome that support, I do, but it would have been good to have heard from him here today as to his arguments and his points on why he was able to give that support, because there are colleagues in the Labour Party—Jo Stevens, for example, and the leader of the Labour Party in Westminster—who legitimately have made a point that they don't believe that the actions were legal. Now, I disagree with that point, but, as I said, we live in a democracy and points have to be made, and when you make the point you then have to explain why you are standing by the point that you have made and the commitment that you have made.
As I said, from the Conservative benches, we voted to have the debate this afternoon. We as a group support wholeheartedly the proportionality and the decisiveness with which the Prime Minister has acted on a specific issue. It's not about regime change, but about the horrendous use of chemical weapons and the images that we have seen come forward out of Syria over the weekend—the weekend just after Easter—where children were screaming in agony, where adults were screaming in agony, and we know that at least 70-plus people died because of that chemical attack.
We know for a fact that in 2013 the UK Parliament voted not to militarily intervene to stop further acts of warfare or chemical warfare in Syria. Regrettably, that vote prevented, in my mind and many other people's minds, the proliferation of more chemical attacks in the intervening period up to last weekend.
Rwy'n falch o ddweud bod grŵp y Ceidwadwyr wedi pleidleisio dros ganiatáu i'r ddadl fynd rhagddi y prynhawn yma. Credaf ei bod yn bwysig pan ddaw cynigion mor ddifrifol â hyn gerbron—neu mor bwysig â hyn yn hytrach na difrifol—fod y Cynulliad yn cael cyfle i fynegi ei farn. Rwy'n anghytuno â barn arweinydd Plaid Cymru. Rwy'n anghytuno â rhai o'r pwyntiau a wnaed gan yr Aelod dros Ddwyrain Abertawe y prynhawn yma. Ond yn y pen draw, democratiaeth ydym ni, Siambr drafod yw hon, dyna yw ein rôl.
Rwy'n cefnogi'r pwynt a wna arweinydd Plaid Cymru ei bod hi'n anffodus nad yw Prif Weinidog Cymru wedi dod yma ar gyfer dadl bwysig arall heddiw. Ac mae hon yn ddadl bwysig, oherwydd dros y penwythnos, fel yr amlinellwyd yn y sylwadau agoriadol, fe wnaeth y Prif Weinidog—. Ac ni ffoniodd Theresa May Carwyn Jones oherwydd mai Mr Jones o Ben-y-bont ar Ogwr ydoedd. Fe ffoniodd hi Carwyn Jones oherwydd mai ef oedd Prif Weinidog Cymru ac oherwydd hynny, siaradai ar ran y Llywodraeth. Rwy'n tybio bod y gymeradwyaeth a roddodd y Prif Weinidog, sydd i'w chroesawu am fy mod yn credu bod y camau a gymerwyd gan y Prif Weinidog yn gywir, yn briodol ac yn gymesur—. Ond rwy'n mynd yn ôl at y pwynt am y Prif Weinidog yn rhoi'r gymeradwyaeth honno, a'i gymeradwyaeth oedd, 'Fe gynigiais fy nghefnogaeth i unrhyw ymyrraeth', a dyna oedd y geiriau a ddywedodd, felly roedd yn amlwg yn siarad ar ran y Llywodraeth, a phleidlais y Llywodraeth yma heddiw, rwy'n tybio. Ac rwy'n croesawu'r gefnogaeth honno, ydw, ond byddai wedi bod yn dda clywed ganddo yma heddiw ynghylch ei ddadleuon a'i bwyntiau ynglŷn â pham y gallodd roi'r gefnogaeth honno, oherwydd mae yna gyd-Aelodau yn y Blaid Lafur—Jo Stevens, er enghraifft, ac Arweinydd y Blaid Lafur yn San Steffan—sydd wedi gwneud pwynt teg nad ydynt yn credu bod yr ymosodiadau'n gyfreithlon. Nawr, rwy'n anghytuno â hynny, ond fel y dywedais, rydym yn byw mewn democratiaeth ac mae'n rhaid i bwyntiau gael eu gwneud, a phan fyddwch yn gwneud y pwynt rhaid i chi esbonio wedyn pam yr ydych yn arddel y pwynt a wnaethoch a'r ymrwymiad a wnaethoch.
Fel y dywedais, o feinciau'r Ceidwadwyr, fe bleidleision ni dros gael y ddadl y prynhawn yma. Fel grŵp, rydym yn cefnogi'r modd cymesur a phendant y mae Prif Weinidog y DU wedi gweithredu ar fater penodol. Nid yw'n ymwneud â newid y gyfundrefn, ond â'r defnydd erchyll o arfau cemegol a'r lluniau a welsom yn dod o Syria dros y penwythnos—y penwythnos yn syth ar ôl y Pasg—lle'r oedd plant yn sgrechian mewn poen, lle'r oedd oedolion yn sgrechian mewn poen, a gwyddom fod o leiaf 70 a mwy o bobl wedi marw oherwydd yr ymosodiad cemegol hwnnw.
Gwyddom fod Senedd y DU wedi pleidleisio yn 2013 dros beidio ag ymyrryd yn filwrol i atal rhyfela pellach neu ryfel cemegol yn Syria. Yn anffodus, ataliodd y bleidlais honno, yn fy meddwl i a meddyliau llawer o bobl eraill, ledaeniad rhagor o ymosodiadau cemegol yn y cyfamser hyd at y penwythnos diwethaf.
Mike Hedges a gododd.
Mike Hedges rose.
Yes, Mike.
Ie, Mike.
I would say that—[Inaudible.]—making that intervention stopped Isis getting control of the country.
Buaswn yn dweud—[Anghlywadwy.]—bod gwneud yr ymyrraeth honno wedi atal Isis rhag cael rheolaeth ar y wlad.
Well, that's a view you might put forward, but I've noticed this week that many people who voted to prevent those air strikes—specific air strikes, I might add, because it wasn't an open-ended mandate—specific air strikes, now regret that they took that decision. But history will show us what has been achieved, and what we do know is that Assad has continued to use chemical weapons indiscriminately against the civilian population to further his aims, his barbaric aims.
Wel, dyna farn y gallech ei chyflwyno, ond rwyf wedi sylwi yr wythnos hon fod llawer o bobl a bleidleisiodd i atal y cyrchoedd awyr hynny—cyrchoedd awyr penodol, gallwn ychwanegu, oherwydd nid oedd yn fandad penagored—cyrchoedd awyr penodol, bellach yn difaru eu bod wedi gwneud y penderfyniad hwnnw. Ond bydd hanes yn dangos inni beth a gyflawnwyd, a'r hyn a wyddom yw bod Assad wedi parhau i ddefnyddio arfau cemegol yn ddiwahân yn erbyn y boblogaeth sifil i hyrwyddo ei amcanion, ei amcanion barbaraidd.
I don't know if the Member was going to attend to this point, which—. He just referred to the vote in 2013, I think it was, and I commend David Cameron for calling that vote, and for giving Parliament the ability to decide this. Does he feel that the Prime Minister was right to take this action? He agrees with the action—I accept his point on that—but does he feel the Prime Minister's correct to take the action without recalling Parliament and having a vote in Parliament, as she had the opportunity to do on the Friday?
Nid wyf yn gwybod a oedd yr Aelod yn mynd i roi sylw i'r pwynt hwn, sef—. Cyfeiriodd yn awr at y bleidlais yn 2013, rwy'n credu mai dyna pryd ydoedd, ac rwy'n cymeradwyo David Cameron am alw'r bleidlais honno, ac am alluogi'r Senedd i benderfynu hyn. A yw'n teimlo bod Prif Weinidog y DU yn iawn i roi'r camau hyn ar waith? Mae'n cytuno gyda'r ymosodiadau—rwy'n derbyn ei bwynt ar hynny—ond a yw'n teimlo bod y Prif Weinidog yn gywir i weithredu heb ailymgynnull y Senedd a chael pleidlais yn y Senedd, fel y cafodd gyfle i'w wneud ddydd Gwener?
I do believe, in this situation, that she was correct in the action she took, because it was an alliance of France, the United States and the United Kingdom. It wasn't unilateral action. I think that, if it was unilateral action, it would be a completely separate issue and it would require, in my mind, parliamentary approval. This week, we have had votes in the House of Commons, which the Government has won. In fact, the official opposition walked away from those votes, which is remarkable given the heat that was expressed over the weekend about what the leader of the opposition was going to undertake when Parliament reconvened after Easter.
So, I just go back to the points that I have made: from these benches, we unequivocally support the proportionality and the aims of the airstrike that the UK Government undertook with France and with America. We support the ability of this institution to debate this very important point, and I do—I think it is worth emphasising again—bitterly regret that the First Minister is not here to engage in this debate and explain fully—it was welcome support, in our view—why he was able to give such an unqualified amount of support to the actions, given that senior figures within the Labour Party in Westminster have expressed serious doubts. I do believe that those questions deserve an answer, and this would be the forum to get those answers.
Rwy'n credu, yn y sefyllfa hon, ei bod yn gywir i weithredu fel y gwnaeth, oherwydd roedd yn gynghrair rhwng Ffrainc, yr Unol Daleithiau a'r Deyrnas Unedig. Nid oedd yn weithredu unochrog. Pe bai'n weithredu unochrog, rwy'n credu y byddai'n fater cwbl ar wahân a byddai angen cymeradwyaeth seneddol yn fy marn i. Yr wythnos hon, cawsom bleidleisiau yn Nhŷ’r Cyffredin a enillwyd gan y Llywodraeth. Yn wir, trodd yr wrthblaid swyddogol ei chefn ar y pleidleisiau hynny, sy'n rhyfeddol o ystyried y gwres a fynegwyd dros y penwythnos ynglŷn â beth oedd arweinydd yr wrthblaid yn mynd i'w wneud pan fyddai'r Senedd yn ailymgynnull ar ôl y Pasg.
Felly, rwy'n mynd yn ôl at y pwyntiau a wneuthum: o'r meinciau hyn, rydym yn ddiamwys ein cefnogaeth i gymesuredd a nodau'r cyrch awyr a gyflawnodd Llywodraeth y DU gyda Ffrainc ac America. Rydym yn cefnogi gallu'r sefydliad hwn i drafod y pwynt pwysig hwn, ac mae'n werth pwysleisio eto fy mod yn gresynu'n fawr nad yw Prif Weinidog Cymru yma i gymryd rhan yn y ddadl hon ac esbonio'n llawn—roedd yn gefnogaeth i'w chroesawu yn ein barn ni—pam y gallodd roi cymaint o gefnogaeth ddiamod i'r ymosodiad, o gofio bod ffigurau blaenllaw o fewn y Blaid Lafur yn San Steffan wedi mynegi amheuon difrifol. Credaf fod y cwestiynau hynny'n haeddu atebion, a dyma'r fforwm ar gyfer cael yr atebion hynny.
Thank you. Bethan Sayed.
Diolch. Bethan Sayed.
Thank you. Firstly, I just like to say that I am disappointed by the Welsh Government's attitude to the call for this emergency debate in Leanne Wood's name. I have had many constituents and many people from across Wales wanting to know the opinion of AMs on this, and there has also been a petition in relation to the reaction by the First Minister in stating that he would support 'any intervention'—his words, not mine: 'any intervention'. I think that when a First Minister of a country, a nation, makes those comments without consulting us as a Parliament, then that is a very dangerous attitude to take. But I'm not surprised, in the last few days, that he has made that call.
I am also surprised because I asked the Cabinet Secretary today about what she was doing in relation to Syrian refugees, and that is an important part of how we deal with this particular crisis. For example, there are currently 5.64 million external Syrian refugees. Of these, only 500,000 are residing in refugee camps. There is a funding gap between donations received and donations required of over £2.1 billion to provide proper humanitarian care. There are 6.1 million people displaced within Syria, twice the population of Wales, and 13.1 million within the country require humanitarian assistance. I just wanted to reiterate these figures because they are staggering, particularly when we consider the pre-war population of 22 million. Syria is utterly devastated. It's economy has been almost entirely destroyed, as have substantial parts of its infrastructure. It's a country that, in many cases, is now a nightmare of destruction and death.
I understand that there is a frustration and conflict surrounding people's views on Syria. I know that, morally, people feel that there should be a response to the use of chemical weapons by the Assad regime, but that should be done with diplomacy at the heart of it. I feel we should be focused on the consequences also of military action for the people of Syria and what it means for those people residing there and those who are made destitute as a result of war. Given that the country is in such a state of destruction, I fail to see the humanitarian benefits long term of military strikes. We have seen no strategic plan by the Prime Minister as yet and no exit strategy. Even if the military strikes were carefully targeted, more missiles flying over the heads of Syrian people, more explosions, more possibilities of reprisals as a result, the more and more they find themselves at the centre of world tensions between global and authoritarian nuclear powers.
We should also be aware that with the Russian Federation now firmly entrenched within Syria, the threat of military action from NATO countries is now not a realistic long-term deterrent, in my view. So, we need to plan for and facilitate peace talks and meet the humanitarian needs of the people of Syria. We must put in place a proper plan via the Department for International Development and offer Welsh assistance where possible, as we have done in previous circumstances—in Palestine, for example—in helping to cover the funding gap between donations needed and received. We must prepare to take more Syrian refugees, to fulfil and acknowledge our proper role in this crisis and so we can do something truly beneficial for the people of Syria. And, when we do take refugees, we must provide for them properly so they do not come to an alien country and find themselves without recourse to help or public funds.
Diolch. Yn gyntaf, hoffwn ddweud fy mod wedi fy siomi gan agwedd Llywodraeth Cymru tuag at yr alwad am y ddadl frys hon yn enw Leanne Wood. Mae llawer o fy etholwyr a llawer o bobl ledled Cymru eisiau gwybod beth yw barn ACau ar hyn, a hefyd cafwyd deiseb mewn perthynas ag ymateb y Prif Weinidog yn datgan y byddai'n cefnogi 'unrhyw ymyrraeth'—ei eiriau ef, nid fy rhai i: 'unrhyw ymyrraeth'. Pan fydd Prif Weinidog gwlad, neu genedl, yn gwneud sylwadau o'r fath heb ymgynghori â ni fel Senedd, credaf ei bod yn agwedd beryglus iawn i'w chael. Ond nid wyf yn synnu, yn y dyddiau diwethaf, ei fod wedi gweithredu yn y fath fodd.
Rwyf hefyd yn synnu oherwydd gofynnais i Ysgrifennydd y Cabinet heddiw beth oedd hi'n ei wneud mewn perthynas â ffoaduriaid o Syria, ac mae hynny'n rhan bwysig o sut yr ydym yn ymdrin â'r argyfwng hwn. Er enghraifft, ceir 5.64 miliwn o ffoaduriaid y tu allan i Syria ar hyn o bryd. O'r rhain, 500,000 yn unig sy'n byw mewn gwersylloedd i ffoaduriaid. Ceir bwlch cyllido rhwng rhoddion a dderbyniwyd a rhoddion sydd eu hangen o dros £2.1 biliwn ar gyfer darparu gofal dyngarol priodol. Mae 6.1 miliwn o bobl wedi'u dadleoli o fewn Syria, ddwywaith maint poblogaeth Cymru, ac mae 13.1 miliwn o bobl o fewn y wlad angen cymorth dyngarol. Roeddwn am ailadrodd y ffigurau hyn oherwydd maent yn anhygoel, yn enwedig pan fyddwn yn ystyried fod y boblogaeth cyn y rhyfel yn 22 miliwn. Mae Syria wedi'i distrywio'n llwyr. Mae ei heconomi bron iawn wedi'i dinistrio'n llwyr, fel y mae rhannau sylweddol o'i seilwaith. Mae'n wlad sydd mewn sawl ffordd bellach yn hunllef o ddinistr a marwolaeth.
Rwy'n deall y rhwystredigaeth a'r gwrthdaro rhwng safbwyntiau pobl ar Syria. Yn foesol, gwn fod pobl yn teimlo y dylid ymateb i'r defnydd o arfau cemegol gan gyfundrefn Assad, ond dylid ei wneud â diplomyddiaeth yn ganolog iddo. Teimlaf y dylem ganolbwyntio ar ganlyniadau gweithredu milwrol hefyd i bobl Syria a beth y mae'n ei olygu i'r bobl sy'n byw yno a'r rhai sy'n cael eu gwneud yn amddifad o ganlyniad i'r rhyfel. O ystyried bod y wlad wedi'i dinistrio i'r fath raddau, rwy'n methu gweld manteision dyngarol hirdymor ymosodiadau milwrol. Ni welsom unrhyw gynllun strategol gan y Prif Weinidog hyd yn hyn ac nid cheir unrhyw strategaeth ymadael. Hyd yn oed pe bai'r ymosodiadau milwrol wedi eu targedu'n ofalus, po fwyaf o daflegrau sy'n hedfan dros bennau pobl Syria, po fwyaf o ffrwydradau, y mwyaf yw'r perygl o ddial, a'r mwyaf y cânt eu hunain ynghanol tensiynau'r byd rhwng pwerau niwclear awdurdodaidd byd-eang.
Dylem fod yn ymwybodol hefyd, gyda Ffederasiwn Rwsia bellach yn gadarn o fewn Syria, nad yw'r bygythiad o ymosodiadau milwrol gan wledydd NATO yn ffactor ataliol hirdymor realistig bellach yn fy marn i. Felly, mae angen inni gynllunio a hwyluso trafodaethau heddwch a diwallu anghenion dyngarol pobl Syria. Rhaid inni roi cynllun priodol ar waith drwy gyfrwng yr Adran dros Ddatblygu Rhyngwladol a chynnig cymorth o Gymru lle bo'n bosibl, fel y gwnaethom mewn amgylchiadau blaenorol—Palesteina, er enghraifft—i helpu i dalu am y bwlch cyllido rhwng rhoddion sydd eu hangen a rhoddion a dderbyniwyd. Rhaid inni baratoi i gymryd rhagor o ffoaduriaid o Syria er mwyn cyflawni a chydnabod ein rôl briodol yn yr argyfwng hwn ac fel y gallwn wneud rhywbeth gwirioneddol fuddiol i bobl Syria. A phan fyddwn yn cymryd ffoaduriaid, rhaid inni ddarparu ar eu cyfer yn briodol fel nad ydynt yn dod i wlad elyniaethus heb ffordd o gael cymorth neu gyllid cyhoeddus.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
I don't have much time, I'm afraid.
It's something that I've always noted, that those often most keen on a march to war for various reasons, particularly those gripped by British jingoism, are often those least keen to help those who are on the receiving end of military action. Those most opposed to Iraqi refugees after the Iraq war were those most in favour of war in the first place. So, I would urge those most in favour of intervention in Syria to take an honest position and provide an acknowledgement that military actions, even those that are targeted, will intensify the situation in Syria.
I think it's a mark of shame on this country that the UK has steadfastly refused to take a proper share of Syrian refugees. I know Neath Port Talbot has; it was only last year that they didn't, so I'll correct that for you, David, even on a temporary basis. It is an abandonment of our international role that we have allowed some of our European allies to act positively in relation to Syrian refugees and integrated them integrally to our society. So, I would urge that, at least in this Assembly, we demonstrate a different view, which recognises our international obligations and urges a move to constructive and humanitarian-driven policies, and to finally help get a ceasefire.
I think I should echo comments made by many in the Chamber, even if we disagree on this issue. I would have liked for the First Minister to have been here, considering the fact that he made that decision. I'm not sure whether he consulted Cabinet, whether he consulted the Labour group in this Assembly, but he made that decision for us in our name, but I'd like to say here today: he did not do it in my name.
Nid oes gennyf lawer o amser, mae arnaf ofn.
Mae'n rhywbeth rwyf bob amser wedi'i nodi, mai'r rhai mwyaf awyddus i orymdeithio i ryfel am wahanol resymau, yn enwedig y rhai sydd dan ddylanwad jingoistiaeth Brydeinig, yw'r rhai lleiaf awyddus i helpu'r rhai sydd ar y pen arall i ymosodiadau milwrol. Y rhai mwyaf gwrthwynebus i ffoaduriaid Irac ar ôl y rhyfel yn Irac a oedd fwyaf o blaid rhyfel yn y lle cyntaf. Felly, buaswn yn annog y rhai sydd fwyaf o blaid ymyrraeth yn Syria i arddel safbwynt gonest a chydnabod bod ymosodiadau milwrol, hyd yn oed ymosodiadau wedi'u targedu, yn gwaethygu'r sefyllfa yn Syria.
Credaf ei fod yn destun cywilydd yn y wlad hon fod y DU wedi gwrthod cymryd cyfran briodol o ffoaduriaid o Syria. Gwn fod Castell-nedd Port Talbot wedi gwneud hynny; y llynedd oedd yr unig adeg na wnaethant hynny, felly fe gywiraf hynny i chi, David, hyd yn oed ar sail dros dro. Mae'r ffaith ein bod wedi gadael i rai o'n cynghreiriaid Ewropeaidd weithredu'n gadarnhaol mewn perthynas â ffoaduriaid o Syria a'u hintegreiddio'n greiddiol i'n cymdeithas yn gyfystyr ag amddifadu ein rôl ryngwladol. Felly, buaswn yn annog y Cynulliad hwn o leiaf i arddel safbwynt gwahanol, safbwynt sy'n cydnabod ein rhwymedigaethau rhyngwladol ac yn annog symud tuag at bolisïau adeiladol wedi'u gyrru gan ystyriaethau dyngarol, a helpu i sicrhau cadoediad o'r diwedd.
Credaf y dylwn adleisio'r sylwadau a wnaed gan lawer yn y Siambr, hyd yn oed os ydym yn anghytuno ar y mater hwn. Buaswn wedi hoffi pe bai'r Prif Weinidog yma, o ystyried iddo wneud y penderfyniad hwnnw. Nid wyf yn siŵr a ymgynghorodd â'r Cabinet, a ymgynghorodd â'r grŵp Llafur yn y Cynulliad hwn, ond fe wnaeth y penderfyniad hwnnw drosom yn ein henw ni, ond hoffwn ddweud yma heddiw: ni wnaeth hynny yn fy enw i.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Firstly, I wish to point out that UKIP has been the only major UK-wide party to oppose any military action in the middle east, including the invasion of Afghanistan and Iraq. We in UKIP acknowledge that the political scenarios in almost all the nations of this region are far too complex for western countries to get involved. Even where there has been some success, for instance Afghanistan, the gains are far too insecure for us to call it a complete success.
Whilst we would do nothing to aid Assad, we can completely condemn the action taken this week by the US and UK Governments. We accept that Assad's regime may not be acceptable to western democracies, but we must acknowledge that he is a democratically elected leader who, it appears, has a very large following in his country. Whatever his excesses are in ruling Syria, it has had nothing like the devastating affect on both its people and infrastructure that the war, in part aided and abetted by the west, has had: over six million people displaced and hundreds of thousands of civilians and troops killed.
The UK media has very much concentrated on condemnation of Assad's activities during this war, whilst completely ignoring the fact that the rebels, despite knowing that they have lost the war in specific parts of the military arena, have carried on fighting despite the appalling loss of life and damage to infrastructure, often leading to utter devastation, which this continued resistance has caused. Western leaders must accept a large degree of responsibility for both the deaths and devastation in Syria. This Assembly should condemn all military action in the middle east.
Yn gyntaf, hoffwn nodi mai UKIP yw'r unig blaid DU gyfan i wrthwynebu unrhyw weithredu milwrol yn y dwyrain canol, gan gynnwys ymosod ar Affganistan ac Irac. Rydym ni yn UKIP yn cydnabod bod y senarios gwleidyddol ym mhob un o wledydd yr ardal bron yn llawer rhy gymhleth i wledydd y gorllewin fynd yn rhan o bethau. Hyd yn oed lle y cafwyd rhywfaint o lwyddiant, er enghraifft yn Affganistan, mae'r hyn a enillwyd yn llawer rhy ansicr i ni ei alw'n llwyddiant pur.
Er na fyddem yn gwneud dim i gynorthwyo Assad, gallwn lwyr gondemnio'r ymosodiadau a gyflawnwyd yr wythnos hon gan lywodraethau'r UDA a'r DU. Rydym yn derbyn efallai nad yw cyfundrefn Assad yn dderbyniol i wledydd democrataidd y gorllewin, ond rhaid inni gydnabod ei fod yn arweinydd a etholwyd yn ddemocrataidd sydd, mae'n ymddangos, yn cael cefnogaeth helaeth yn ei wlad. Beth bynnag yw ei ddrygau wrth reoli Syria, nid yw wedi arwain at unrhyw beth tebyg i effaith ddinistriol y rhyfel ar ei bobl a'i seilwaith, rhyfel a gafodd ei chynorthwyo a'i hannog yn rhannol gan y gorllewin: dros chwe miliwn o bobl wedi'u dadleoli a channoedd o filoedd o sifiliaid a milwyr wedi'u lladd.
Mae cyfryngau'r DU wedi canolbwyntio'n helaeth ar gondemnio gweithgareddau Assad yn ystod y rhyfel hwn, gan anwybyddu'n llwyr y ffaith bod y gwrthryfelwyr, er eu bod yn gwybod eu bod wedi colli'r rhyfel mewn rhannau penodol o faes y frwydr, wedi parhau i ymladd er gwaethaf y fath golli bywyd erchyll a'r difrod i'r seilwaith, gan arwain yn aml at y dinistr llwyr y mae'r gwrthsafiad parhaus hwn wedi'i achosi. Rhaid i arweinwyr y gorllewin dderbyn llawer iawn o gyfrifoldeb am y marwolaethau a'r distryw yn Syria. Dylai'r Cynulliad hwn gondemnio'r holl weithredu milwrol yn y dwyrain canol.
First of all, I want to say how glad I am that we are debating the strikes on Syria here in this Chamber. It seems really important to me that we are here at the heart of Welsh democracy and that we should be discussing this very important issue. The issues of war and peace are clearly not devolved, as the leader of the house made clear earlier in the day. Those decisions are made, clearly, in Westminster. However, I do believe that the people of Wales want to see us debating these issues of huge importance here in this Chamber. They want to hear what we think. And, of course, we have Syrians living here with us in Wales, and it is so important, I think, that we do give our views here.
I want to reiterate the point about these attacks taking place without a single vote being cast in Parliament. The Cabinet was called together. Why wasn't Parliament called? Parliament could easily have been summoned, and it makes you feel that Parliament was deliberately not summoned; that the timing was such that Parliament was ignored. Because there has been a convention built up of the Government in Westminster consulting Parliament on matters of war and peace. This happened when I was in the House of Commons and there was a debate and vote on the Iraq war in 2003, and that is one of the most significant votes that I've ever taken part in. The vote resulted in support for the the Labour Government of the day's position, although many people did regret how they cast their vote later on. But at least there was a debate, and I'm sure many of you know what is written on Robin Cook's gravestone:
'I may not have succeeded in halting the war, but I did secure the right of Parliament to decide on war'.
But as it turns out, there was no debate now. That right was not firmly decided on. But since then, there have been a number of occasions when Parliament has been recalled, and 2013 has already been referred to today.
After the airstrikes took place last week, on Saturday, I went to the Aneurin Bevan statue in the centre of Cardiff where there were many people who went there feeling a bit in despair and concern about what had happened, and lots of people gave their views about what they felt about the airstrikes. A variety of views came out, and one of the main reasons was the fear of escalation—the fear that this would lead to something more. Another concern was about the unpredictability of Trump, and the fact that we were there in this action with Trump, and his great concern about his habit of making policy by tweets. I was quite shocked today—we've talked today about the humanitarian help that is given by different countries—to read that, since last November, only 11 Syrian refugees have been admitted to the United States, and in the last six months only 44. That compares to 6,000 in the same period a year ago. So, where are the humanitarian feelings there from Trump in terms of not taking anybody in, but he's taken part in this action.
Today, lots of people have mentioned the Syrian refugees coming to Wales. Certainly in terms of the UK Government's action, I feel that we could have taken many, many more Syrian refugees, and I also think it's a huge matter of shame about the lack of action over unaccompanied refugee children after the Dubs amendment was passed—that we have sadly let down all those unaccompanied refugee children.
So, the fear of escalation, I think, is one of the major concerns about this action, and I think it's important to note what the United Nations Secretary-General said, because, of course, he said the use of chemical weapons is absolutely abhorrent and horrendous. I know we all absolutely agree with that. But he said,
'I urge all member states to show restraint in these dangerous circumstances, and to avoid any acts that could escalate the situation and worsen the sufferings of the Syrian people'.
I don't think there can ever be a military solution to this problem. A diplomatic solution is difficult, and we know that it has been tried, and it is very, very difficult, but we must continue to pursue a diplomatic situation, however difficult that must be. This is such a complex situation that airstrikes by themselves, bombing in this way, will never result in peace.
Yn gyntaf oll, hoffwn ddweud pa mor falch yr wyf ein bod yn trafod y cyrchoedd ar Syria yma yn y Siambr hon. Mae'n ymddangos yn hynod bwysig i mi ein bod yma wrth galon democratiaeth Cymru a'n bod yn trafod y mater pwysig iawn hwn. Yn amlwg, nid yw materion rhyfel a heddwch wedi eu datganoli, fel y nododd arweinydd y tŷ yn glir yn gynharach yn y dydd. Gwneir y penderfyniadau hynny, yn amlwg, yn San Steffan. Fodd bynnag, credaf fod pobl Cymru am inni drafod y materion hyn sydd o bwys enfawr yma yn y Siambr hon. Maent am glywed beth yw ein barn. Ac wrth gwrs, mae gennym Syriaid yn byw yma gyda ni yng Nghymru, ac mae hi mor bwysig, rwy'n meddwl, ein bod yn rhoi ein safbwyntiau yma.
Hoffwn ailadrodd y pwynt ynglŷn â'r modd y mae'r ymosodiadau hyn yn digwydd heb un bleidlais yn y Senedd. Galwyd y Cabinet ynghyd. Pam na chafodd y Senedd ei galw? Gellid bod wedi galw'r Senedd yn hawdd, ac mae'n gwneud ichi deimlo na chafodd y Senedd ei galw yn fwriadol; fod yr amseru wedi digwydd yn y fath fodd fel bod y Senedd wedi cael ei hanwybyddu. Oherwydd datblygwyd confensiwn gyda'r Llywodraeth yn San Steffan yn ymgynghori â'r Senedd ar faterion yn ymwneud â rhyfel a heddwch. Digwyddodd hyn pan oeddwn yn Nhŷ'r Cyffredin a chafwyd dadl a phleidlais ar ryfel Irac yn 2003, a dyna un o'r pleidleisiau mwyaf arwyddocaol i mi gymryd rhan ynddi erioed. Cafwyd pleidlais o blaid safbwynt y Llywodraeth Lafur ar y pryd, er bod llawer o bobl yn edifar ynglŷn â sut y gwnaethant bleidleisio yn ddiweddarach. Ond o leiaf cafwyd dadl, ac rwy'n siŵr fod llawer ohonoch yn gwybod beth a ysgrifennwyd ar garreg fedd Robin Cook:
Efallai na lwyddais i atal y rhyfel, ond fe sicrheais hawl y Senedd i benderfynu ar y rhyfel.
Ond fel y digwyddodd, ni chafwyd dadl y tro hwn. Ni phenderfynwyd yn gadarn o blaid yr hawl honno. Ond ers hynny, bu nifer o achlysuron pan gafodd y Senedd ei hailymgynnull, a chyfeiriwyd eisoes heddiw at 2013.
Ar ôl i'r ymosodiadau awyr ddigwydd yr wythnos diwethaf, ddydd Sadwrn, euthum at gerflun Aneurin Bevan yng nghanol Caerdydd lle'r oedd llawer o bobl wedi ymgynnull yn teimlo braidd yn ddiobaith ac yn bryderus ynglŷn â'r hyn a oedd wedi digwydd, a rhoddodd llawer o bobl eu barn ar yr hyn a deimlent ynglŷn â'r cyrchoedd awyr. Clywyd amryw o safbwyntiau, ac un o'r prif resymau oedd ofn y byddai'r sefyllfa'n dwysáu'n gynyddol—yr ofn y byddai hyn yn arwain at rywbeth mwy. Pryder arall oedd natur anrhagweladwy Trump, a'r ffaith ein bod yn y sefyllfa hon gyda Trump, a'r pryder mawr ynghylch ei arfer o lunio polisi drwy drydar. Cefais fy syfrdanu heddiw—rydym wedi siarad heddiw am y cymorth dyngarol a roddir gan wahanol wledydd—wrth ddarllen mai 11 yn unig o ffoaduriaid o Syria a gafodd eu derbyn i'r Unol Daleithiau ers mis Tachwedd diwethaf, a dim ond 44 yn y chwe mis diwethaf. Mae hynny'n cymharu â 6,000 yn yr un cyfnod flwyddyn yn ôl. Felly, ble mae'r teimladau dyngarol gan Trump o ran peidio â chroesawu neb i mewn, ond mae wedi cymryd rhan yn yr ymosodiad hwn.
Heddiw, mae llawer o bobl wedi sôn am y ffoaduriaid o Syria yn dod i Gymru. Yn sicr, o ran yr hyn a wnaeth Llywodraeth y DU, teimlaf y gallem fod wedi cymryd llawer iawn mwy o ffoaduriaid o Syria, a chredaf hefyd fod y diffyg gweithredu ynghylch plant ar eu pen eu hunain sy'n ffoaduriaid ar ôl pasio gwelliant Dubs yn destun cywilydd enfawr—ein bod yn anffodus wedi gwneud cam â'r holl blant ar eu pen eu hunain sy'n ffoaduriaid.
Felly, rwy'n credu mai ofn dwysáu cynyddol yw un o'r pryderon mawr ynghylch yr ymosodiadau hyn, ac mae'n bwysig nodi'r hyn a ddywedodd Ysgrifennydd Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig, oherwydd, wrth gwrs, fe ddywedodd fod y defnydd o arfau cemegol yn gwbl wrthun ac erchyll. Gwn fod pawb ohonom yn cytuno'n llwyr â hynny. Ond fe ddywedodd,
Rwy'n annog yr holl aelod-wladwriaethau i ymatal yn yr amgylchiadau peryglus hyn, ac i osgoi unrhyw weithredoedd a allai ddwysáu'r sefyllfa a gwaethygu dioddefaint pobl Syria.
Nid wyf yn meddwl y gellir cael ateb milwrol i'r broblem hon byth. Mae ateb diplomyddol yn anodd, a gwyddom ei fod wedi cael ei geisio, ac mae'n anodd tu hwnt ond rhaid inni barhau i fynd ar drywydd sefyllfa ddiplomyddol, waeth pa mor anodd yw hynny. Mae hon yn sefyllfa mor gymhleth fel na fydd ymosodiadau awyr ar eu pen eu hunain yn y ffordd hon byth yn arwain at heddwch.
Rydw i'n falch iawn o allu cymryd rhan yn y ddadl bwysig yma, ac yn diolch am y cyfle, yn wir, i mi allu datgan fy anfodlonrwydd efo penderfyniad Theresa May, y gwnaeth hi ei gymryd heb ymgynghori efo Aelodau Seneddol San Steffan.
A gaf i dalu teyrnged, yn y lle cyntaf, i arweiniad grymus Leanne Wood yn y drafodaeth yma, a hefyd llongyfarch Mike Hedges a Julie Morgan ar eu cyfraniadau bendigedig y prynhawn yma? Fel mae nifer wedi dweud, mae'n sefyllfa gymhleth iawn yn Syria. Rydym ni i gyd wedi gweld y lluniau erchyll o ddioddefaint yn y wlad a’r dioddefaint diweddaraf yma, wrth gwrs, wedi ei bentyrru ar erchyllterau blynyddoedd o ryfel mileinig tu hwnt yn Syria.
Yn fy amser sbâr, rydw i’n ymddiriedolwr elusen o’r enw Christian Rebuild, sydd yn ariannu ac yn cefnogi ymdrechion dyngarol drwy law eglwysi yn Syria a gwledydd cyfagos yn y dwyrain canol. Mae gwaith arwrol yn cael ei wneud gan nifer fawr o fudiadau o dan amgylchiadau hollol, hollol dorcalonnus yn y wlad, gyda dioddefaint ar bob llaw. Mae’r peth yn ddiddiwedd ac eglwysi’n ymdrechu’n arwrol i leddfu’r dioddefaint drwy ddarparu gwasanaethau ar y llawr.
Yn aml iawn, mae’r Senedd yma’n cael ei alw’n talking shop, yn cynnal nifer fawr o drafodaethau—wel, yn union fel pob Senedd arall, yn amlwg—ond yn Senedd San Steffan, ni chafwyd y cyfle i fod yn talking shop yr wythnos diwethaf wrth i Theresa May gymryd y penderfyniad i fomio targedau yn Syria heb drafod efo Aelodau Seneddol San Steffan. Dyna un o brif bwyntiau’r drafodaeth y prynhawn yma, a hefyd ymyrraeth ein Prif Weinidog ni yn y penderfyniad yna—neu’r diffyg ymyrraeth, efallai, yn y penderfyniad yna—achos mae yn sefyllfa gymhleth ar y llawr yn Syria, yn union fel y sefyllfa gymhleth yn Yemen, lle mae Saudi Arabia yn hyrwyddo dinistr yno, heb ddim beirniadaeth o San Steffan.
Felly, i gloi, yn wir, mae angen pwyllo a meddwl am gynllun tymor hir i ddyfodol Syria, fel y mae eraill wedi’i ddweud, drwy ddefnyddio dulliau diplomyddol. Diolch yn fawr.
I’m pleased to participate in this important debate and I’m grateful for the opportunity to state my dissatisfaction with the decision taken by Theresa May, taken without consultation with Members of Parliament in Westminster.
May I pay tribute, first of all, to the powerful leadership of Leanne Wood in this debate and also congratulate Mike Hedges and Julie Morgan on their wonderful contributions this afternoon? As many have already said, it’s a very complex situation in Syria. We’ve all seen the appalling images of suffering in the country and this latest suffering is piled upon years of cruel war in Syria.
In my spare time, I’m a trustee of a charity called Christian Rebuild, which funds and supports humanitarian efforts through churches in Syria and other counties in the middle east. Heroic work is done by a number of organisations under heartbreaking conditions in that country, with suffering wherever one looks. It is endless and churches are working heroically to alleviate the suffering by providing services on the ground.
Very often, this Parliament is described as a talking shop, holding numerous debates—like every other Parliament, obviously—but in Westminster they didn’t have an opportunity to be a talking shop last week, as Theresa May took the decision to bomb Syrian targets without discussing it with the Members of Parliament in Westminster. And that is one of the main points of this debate this afternoon, as well as the intervention of our First Minister in that decision—or his lack of intervention, perhaps—because it is a complex situation on the ground in Syria, just like the complex situation in Yemen, where Saudi Arabia is promoting destruction there, without any criticism from Westminster.
To conclude, we do need to pause and think of a long-term future for Syria, as others have said, using diplomatic means. Thank you.
I'm surprised but glad to be able to discuss this matter, because I've been raising issues to do with the Yemen and to do with Kurdistan constantly in this Chamber. We saw again, today, that the answer from the leader of the Chamber was that we don't talk about foreign policy. Clearly we do, because we're doing it now and I think that that's a great thing.
I don't think the First Minister had any right to say what he said, speaking on behalf of the people of Wales, without recourse to this Chamber, and there's an empty chair there. The First Minister of Wales—we're debating this important matter for Wales and he's not here.
Mae'n syndod i mi, ond rwy'n falch o allu trafod y mater hwn, oherwydd rwyf wedi bod yn codi materion yn ymwneud ag Yemen ac â Kurdistan yn gyson yn y Siambr hon. Gwelsom eto heddiw mai'r ateb gan arweinydd y Siambr oedd nad ydym yn siarad am bolisi tramor. Mae'n amlwg ein bod, oherwydd rydym yn gwneud hynny yn awr a chredaf fod hynny'n beth gwych.
Nid wyf yn meddwl bod gan y Prif Weinidog unrhyw hawl i ddweud yr hyn a ddywedodd, a siarad ar ran pobl Cymru, heb droi at y Siambr hon, ac mae cadair wag yno. Prif Weinidog Cymru—rydym yn trafod y mater pwysig hwn i Gymru ac nid yw yma.
Ble mae Carwyn?
Where is Carwyn?
Shocking. Shocking. Did he get legal advice? I'd like to hear from him.
There's a very easy solution, in my opinion, to adventurist, violent attacks overseas. Here he is—welcome, First Minister. I'll say it again. There's a very easy solution to adventurist, violent attacks overseas killing people. What we need, before any military action is taken on behalf of the people of these islands, is a decision by a sovereign Welsh Parliament, a decision by a sovereign Scottish Parliament and a decision by a sovereign English Parliament. If we had sovereign Parliaments in these islands, co-operating and sharing sovereignty on defence, then I'm sure that these awful decisions that result in death and destruction abroad would simply not be made.
And I'll say finally, the next time that I ask in this Chamber for a Government view on the Yemen, speaking on behalf of my constituents at the Yemeni centre where I was on Saturday, I would like the common decency of an answer from this Government.
Syfrdanol. Syfrdanol. A gafodd gyngor cyfreithiol? Hoffwn glywed ganddo.
Mae yna ateb hawdd iawn, yn fy marn i, i ymosodiadau tramor treisgar a rhyfygus. Dyma fe—croeso, Brif Weinidog. Fe ddywedaf hynny eto. Mae yna ateb hawdd iawn i ymosodiadau tramor treisgar a rhyfygus sy'n lladd pobl. Yr hyn sydd arnom ei angen, cyn cyflawni unrhyw weithredoedd milwrol ar ran pobl yr ynysoedd hyn, yw penderfyniad gan Senedd sofran yng Nghymru, penderfyniad gan Senedd sofran yn yr Alban a phenderfyniad gan Senedd sofran yn Lloegr. Pe bai gennym Seneddau sofran ar yr ynysoedd hyn, yn cydweithredu ac yn rhannu sofraniaeth ar amddiffyn, yna rwy'n siŵr na fyddai'r penderfyniadau ofnadwy hyn sy'n arwain at farwolaeth a dinistr tramor yn cael eu gwneud.
Ac fe ddywedaf i gloi, y tro nesaf y gofynnaf yn y Siambr hon am farn gan y Llywodraeth ar yr Yemen, wrth siarad ar ran fy etholwyr yn y ganolfan Yemeni lle'r oeddwn ddydd Sadwrn, hoffwn i'r Llywodraeth hon ddangos digon o gwrteisi i ateb.
We have, from time to time, discussed international issues. I know that, in the past, we've looked at the issue of apartheid in South Africa and Nelson Mandela. We discussed Catalonia not so long ago and I've certainly raised issues with regard to Ukraine, and in the last session, we did have discussions on issues of nuclear weapons. I do agree, though, that we have to be cautious about raising international issues here. We don't have direct decision-making powers or devolved responsibilities in some areas, but I do think, as a Parliament, we cannot ignore the impact that certain international events have and the impact on our constituents, particularly in the areas where people actually do want a view from us, particularly where there are very important moral and political questions that are involved. I think this is actually one of those.
Can I say, I don't raise any criticism of the First Minister on this? He's expressed a view that is one that is held by many people. It's not a view or an approach that I agree with, but I think this is an area where we do have to actually have respect for different views and opinions. The issue for me—the fundamental issue for me is this: the failure to engage with Parliament and to get an endorsement. And it is a trend—it's an unfortunate trend that's been taking place in Westminster of moves to bypass Parliament. The whole article 50 case was about bypassing Parliament. Issues around the withdrawal Bill are about bypassing Parliament. It is really with great sadness that this issue, when it arose, was again about bypassing and not trusting Parliament; not trusting the people who have been elected by the people of the UK to actually take these decisions.
I can say that what I know about the missile strikes that took place, the targeting of specific chemical dumps and chemical capacity, had I been an MP in Westminster and had I been presented with the detail of a strike that was specifically focused on the destruction of those, I would have actually endorsed that. But, the fundamental point is that Parliament was bypassed and was not involved. It is such a dangerous political precedent, a dangerous road for us to go down, particularly in the current international climate we're in.
I went back and had a look at the actual statement that was made by Robin Cook, which established the convention that Parliament should be asked to endorse action, and I think it's worth reflecting on that. This is what he said:
'From the start of the present crisis—'
this is 2003,
'—I have insisted, as Leader of the House, on the right of this place to vote on whether Britain should go to war. It has been a favourite theme of commentators that this House no longer occupies a central role in British politics. Nothing could better demonstrate that they are wrong than for this House to stop the commitment of troops in a war that has neither international agreement nor domestic support. I intend to join those tomorrow night who will vote against military action now. It is for that reason, and for that reason alone, and with a heavy heart, that I resign from the Government.'
The point there was a fundamental point of principle that Robin Cook established and that is that ultimately in this modern world, this dangerous world we live in, democratic institutions have got to be the bodies that endorse going to war, that endorse military action. If we move away from that, we go down a very, very dangerous road. What does it say about democracy if the actions of a Prime Minister are based on, 'I cannot trust the people who are elected to take these decisions by the people of the United Kingdom, therefore, I will use an outdated prerogative in order to take action.' It undermines and pours contempt on our democratic institutions. It was an act of cowardice by the Prime Minister and that is why she was fundamentally wrong and why there is so much anger about, not the decision—not what has actually happened—but the decision and the way it was taken and the fact that the voice of the people of this country was bypassed.
O bryd i'w gilydd, rydym wedi trafod materion rhyngwladol. Yn y gorffennol, gwn ein bod wedi edrych ar fater apartheid yn Ne Affrica a Nelson Mandela. Trafodasom Gatalonia yn ddiweddar ac yn sicr, rwyf wedi crybwyll materion yn ymwneud â'r Ukrain, ac yn ystod y sesiwn ddiwethaf, cawsom drafodaethau ar faterion yn ymwneud ag arfau niwclear. Rwy'n cytuno, er hynny, fod yn rhaid inni fod yn ofalus ynglŷn â thrafod materion rhyngwladol yma. Nid oes gennym bwerau i wneud penderfyniadau uniongyrchol na chyfrifoldebau datganoledig mewn rhai meysydd, ond rwy'n credu, fel Senedd, na allwn anwybyddu'r effaith a gaiff rhai digwyddiadau rhyngwladol a'r effaith ar ein hetholwyr, yn enwedig yn y meysydd lle mae pobl eisiau gwybod beth yw ein barn, yn enwedig lle y ceir cwestiynau moesol a gwleidyddol pwysig iawn. Credaf fod hyn yn un o'r rheini.
A gaf fi ddweud nad wyf yn beirniadu Prif Weinidog Cymru ynglŷn â hyn? Mae wedi mynegi barn sy'n un a goleddir gan lawer o bobl. Nid yw'n farn neu'n ymagwedd y cytunaf â hi, ond credaf fod hwn yn faes lle mae'n rhaid i ni barchu safbwyntiau a barn wahanol. Y cwestiwn i mi—y cwestiwn sylfaenol i mi yw hyn: y methiant i ymgysylltu â'r Senedd a sicrhau cefnogaeth. Ac mae'n duedd—mae'n duedd anffodus sydd wedi bod yn digwydd yn San Steffan o symudiadau i fynd heibio i'r Senedd. Roedd holl fater erthygl 50 yn ymwneud â mynd heibio i'r Senedd. Mae materion ynghylch y Bil ymadael yn ymwneud â mynd heibio i'r Senedd. Mater o dristwch mawr oedd bpd y mater hwn, pan gododd, unwaith eto yn ymwneud ag osgoi a pheidio ag ymddiried yn y Senedd; peidio ag ymddiried yn y bobl a etholwyd gan bobl y DU i wneud y penderfyniadau hyn mewn gwirionedd.
Gallaf ddweud o ran yr hyn rwy'n ei wybod am y cyrchoedd taflegrau a ddigwyddodd, targedu tomenni cemegol penodol a gallu cemegol, pe bawn i'n AS yn San Steffan ac wedi cael manylion ymosodiad a ganolbwyntiai'n benodol ar ddinistrio'r rheini, buaswn wedi cymeradwyo hynny mewn gwirionedd. Ond y pwynt sylfaenol yw eu bod wedi mynd heibio i'r Senedd ac ni chafodd ran yn hyn. Mae'n gynsail gwleidyddol mor beryglus, yn ffordd beryglus i ni fynd ar hyd-ddi, yn enwedig yn yr hinsawdd ryngwladol bresennol.
Euthum yn ôl i edrych ar y datganiad a wnaeth Robin Cook, a sefydlodd y confensiwn y dylid gofyn i'r Senedd gymeradwyo ymosodiad, ac rwy'n credu ei bod hi'n werth myfyrio ar hynny. Dyma'r hyn a ddywedodd: '
O ddechrau'r argyfwng presennol—
mae hyn yn 2003,
—fel arweinydd y tŷ, rwyf wedi pwysleisio hawl y lle hwn i bleidleisio ar ba un a ddylai Prydain fynd i ryfel. Bu'n hoff thema sylwebwyr nad oes gan y Tŷ hwn rôl ganolog mwyach yng ngwleidyddiaeth Prydain. Ni allai dim ddangos yn well eu bod yn anghywir nag i'r Tŷ hwn ymatal rhag anfon milwyr i ryfel nad oes cytundeb rhyngwladol iddo na chefnogaeth yn y wlad hon. Rwy'n bwriadu ymuno â'r rheini nos yfory a fydd yn pleidleisio yn erbyn ymosodiadau milwrol yn awr. Am y rheswm hwnnw, ac am y rheswm hwnnw'n unig, a chyda chalon drom, rwy'n ymddiswyddo o'r Llywodraeth.
Roedd y pwynt a sefydlodd Robin Cook yn un o egwyddor sylfaenol, sef mai sefydliadau democrataidd yn y pen draw, yn y byd modern hwn, y byd peryglus hwn rydym yn byw ynddo, ddylai fod y cyrff sy'n cymeradwyo mynd i ryfel, sy'n cymeradwyo ymosodiadau milwrol. Os trown ein cefnau ar hynny, rydym yn dilyn llwybr peryglus iawn. Beth y mae'n ei ddweud am ddemocratiaeth os yw gweithredoedd Prif Weinidog yn seiliedig ar, 'Ni allaf ymddiried yn y bobl a etholwyd i wneud y penderfyniadau hyn gan bobl y Deyrnas Unedig, felly, fe ddefnyddiaf fraint hen ffasiwn er mwyn gweithredu.' Mae'n tanseilio ac yn difrïo ein sefydliadau democrataidd. Gweithred o lwfrdra ar ran y Prif Weinidog ydoedd a dyna pam yr oedd hi'n sylfaenol anghywir a dyna pam y mae cymaint o ddicter, nid ynglŷn â'r penderfyniad—nid ynglŷn â'r hyn sydd wedi digwydd mewn gwirionedd—ond y penderfyniad a'r ffordd y cafodd ei wneud a'r ffaith ei bod wedi osgoi gwrando ar lais pobl y wlad hon.
Galwaf ar arweinydd y tŷ, Julie James.
I call on the leader of the house, Julie James.
Diolch, Llywydd. I just want to be absolutely clear that the Government abstained in the vote to take forward this emergency debate, not because we don't think this is a very important subject—because clearly it is a very important subject of the deepest and most profound significance—but because we believe that international affairs and decisions about whether to launch military action against another sovereign nation are non-devolved matters and, as such, should be debated in the Houses of Parliament rather than here in the National Assembly.
As this debate has demonstrated, there are a large number of passionately held, strongly held and morally held views on this basis. They are held across the Chamber and all of their variety has been demonstrated in this debate today. We are glad that Members had the chance to do that and that's why the Government abstained in the Assembly making the decision. I'm very pleased to have heard everybody's views on that matter, but our position formally remains that it's not for this Government to comment on the actions of another Parliament and that the proper place to debate these matters is in the Houses of Parliament. Diolch.
Diolch, Lywydd. Rwyf am fod yn gwbl glir fod y Llywodraeth wedi ymatal yn y bleidlais i fwrw ymlaen â'r ddadl frys hon, nid oherwydd nad ydym yn credu bod hwn yn fater pwysig iawn—oherwydd mae'n amlwg yn bwnc pwysig dros ben o'r arwyddocâd dyfnaf a mwyaf dwys—ond oherwydd ein bod yn credu bod materion rhyngwladol a phenderfyniadau ynglŷn ag a ddylid lansio ymosodiadau milwrol yn erbyn cenedl sofran arall yn faterion heb eu datganoli ac fel y cyfryw, dylid eu trafod yn y nau Dŷ'r Senedd yn hytrach nag yma yn y Cynulliad Cenedlaethol.
Fel y mae'r ddadl hon wedi dangos, ceir nifer fawr o safbwyntiau angerddol, cryf a moesol ar y sail hon. Fe'u coleddir ar draws y Siambr a dangoswyd eu hamrywiaeth yn y ddadl hon heddiw. Rydym yn falch fod yr Aelodau wedi cael cyfle i wneud hynny a dyna pam yr ymataliodd y Llywodraeth yn y Cynulliad rhag gwneud y penderfyniad. Rwy'n falch iawn o fod wedi clywed barn pawb ar y mater, ond mae ein sefyllfa ffurfiol yr un fath, nad mater i'r Llywodraeth hon yw gwneud sylwadau ar weithredoedd Senedd arall ac mai'r lle priodol i drafod y materion hyn yw dau Dŷ'r Senedd. Diolch.
Galwaf ar Simon Thomas i gloi'r ddadl.
I call on Simon Thomas to close the debate.
Diolch yn fawr, Llywydd. I'd like to thank all Members who've participated in this debate. It's been a serious debate, and I think the tenor of the debate, those who supported the action and those who don't support the action, has reflected well on the Assembly and the need to debate these matters on our hand that are before us.
Can I just start with the Government's view, just to get that kind of hare out of the way, in a sense? I can't believe we're told, just after we've debated WASPI, that we're not here to debate things that are matters for Westminster. I really cannot accept that. Hearing the passionate speeches—I wasn't in the Chamber, but I was outside watching—from some Labour Members in favour of women's pension rights, and then to say we're not here to debate Westminster issues, it's completely impossible to accept that. And the Government over the last few weeks has really disappeared up its own tail in its legalistic arguments around these matters. It's a serious point, even if I didn't use quite the right language to get it across. It's a serious point.
The First Minister himself has got a bit of a history here. He's here for the vote, I note. He wasn't here for the debate. But we have a First Minister who is prepared, on weekend after weekend, to appear on the media to make points that are important to the people in Wales, whether it ranges from the sacking of a Cabinet Minister to a response to a strike on Syria, and then tries to avoid any scrutiny in this Chamber on why he took those decisions, how those decisions were taken, and doesn't present himself to answer questions about that. [Interruption.] He's welcome to intervene on me now. He's welcome.
Diolch yn fawr, Lywydd. Hoffwn ddiolch i'r holl Aelodau sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl hon. Mae wedi bod yn ddadl ddwys, a chredaf fod naws y ddadl, o ran y rhai a gefnogodd yr ymosodiadau a'r rhai nad ydynt yn cefnogi'r ymosodiadau, wedi adlewyrchu'n dda ar y Cynulliad a'r angen i drafod y materion sydd ger ein bron.
A gaf fi ddechrau gyda barn y Llywodraeth, er mwyn cael yr ysgyfarnog honno o'r ffordd ar un ystyr? Ni allaf gredu eu bod yn dweud wrthym, yn syth ar ôl i ni drafod WASPI, nad ydym yma i ddadlau am bethau sy'n faterion ar gyfer San Steffan. Ni allaf dderbyn hynny o gwbl. Wrth glywed yr areithiau angerddol—nid oeddwn yn y Siambr, ond roeddwn y tu allan yn gwylio—gan rai o'r Aelodau Llafur o blaid hawliau pensiwn menywod, a dweud wedyn nad ydym yma i drafod materion San Steffan, mae'n gwbl amhosibl derbyn hynny. Ac mae'r Llywodraeth dros yr ychydig wythnosau diwethaf wedi diflannu i fyny ei chynffon ei hun yn ei dadleuon cyfreithyddol ynglŷn â'r materion hyn. Mae'n bwynt difrifol, hyd yn oed os na ddefnyddiais yr iaith hollol gywir i'w fynegi. Mae'n bwynt difrifol.
Mae gan y Prif Weinidog ei hun ychydig o hanes yma. Mae yma ar gyfer y bleidlais, rwy'n nodi. Nid oedd yma ar gyfer y ddadl. Ond mae gennym Brif Weinidog sy'n barod, benwythnos ar ôl penwythnos, i ymddangos ar y cyfryngau i wneud pwyntiau sy'n bwysig i bobl yng Nghymru, boed yn ddiswyddo Gweinidog Cabinet i ymateb i ymosodiad ar Syria, ac yna mae'n ceisio osgoi unrhyw graffu yn y Siambr hon ynglŷn â pham y gwnaeth y penderfyniadau hynny, sut y cafodd y penderfyniadau hynny eu gwneud, ac nid yw'n bresennol ei hun i ateb cwestiynau am hynny. [Torri ar draws.] Mae croeso iddo ymyrryd yn awr. Croeso iddo wneud hynny.
I'm here every Tuesday.
Rwyf yma bob dydd Mawrth.
You are here every Tuesday. We're all here every Tuesday. But we're also making the more general point that you're here, and you spoke up in favour of the Conservative Prime Minister's actions in Syria, and we would expect you to be here to tell us why you did that. And I think a lot of your Labour Members would expect you to tell us why you did that as well.
It's not that we're the people who hold you to account about this. We are here on behalf of the people of Wales, and when the UK Government commits finances, as Leanne Wood put out at the start of this debate, commits our troops and men and women in the armed forces, from Wales potentially, and risks homeland security by taking offensive action abroad, which is a point that Jeremy Corbyn has made time and time again, then surely that affects us here in Wales, and we're right to debate that. We don't decide these things, but we're right to debate them because we send a message back to our constituents who, as has been raised by several Members—Bethan Sayed and Mick Antoniw as well, I think, made this point—several constituents have contacted us to say, 'Where's your moral fibre? Where do you stand on these issues?' You may not always please constituents when you're an Assembly Member dealing with Westminster issues, but they want to hear from you. So, from this Chamber we send back those messages, and we send back either our support or not as the case may be.
I think that two themes have emerged from this debate. First of all, there's the issue of whether Parliament should have been recalled to decide this, and the convention that Robin Cook so powerfully—and I was with Julie Morgan, as was Adam Price as well, in Westminster when he made his resignation speech, and when he made that famous convention. But as Mick Antoniw has set out, has reminded us, really, conventions are very strange things in the British constitution. They can be broken as well as set, and what we are concerned about here is that the Cook convention has been broken by this decision to take offensive action—not defensive action, but offensive action—in a foreign country as part of an alliance without recourse to Parliament. When you see conventions broken like that, what price the Sewel convention? What price our debates around frameworks and Brexit and everything that emerges from that, when we see that the Westminster Government acts in a particular way? So, there's that issue that I think has been very strongly put forward.
Then there's the action itself. I'd like to thank particularly Mike Hedges and Julie Morgan for their contributions on this. It crystallises in a simple question: do we today feel that the civilians in Syria are better protected, better looked after, have a safer future following this strike? [Interruption.] An intervention from a sedentary position says possibly they are. I don't accept that, but it's an argument to make. But I think the majority view in here, I sense, would be that we don't really accept that. So we need to ask: what has this offensive action been taken for? Well, it's really been taken for geopolitical reasons. It's been taken to support Trump, to look like that we are in association with Trump. When that dead hand of Trump went onto Theresa May's hand and he led her down the garden path—that's where it started, this thought that we have to associate ourselves with a very erratic American foreign policy. Now, whatever you thought of the neo-cons in Iraq and Afghanistan, and I didn't think much of them—. [Interruption.] In a second, if I may. I didn't think much of them. It was clear what that foreign policy was. The difficulty was, of course, they didn't have any policy for what happened to the countries after military intervention, but it was clear what the path of military intervention was. I don't think we see that from President Trump and, therefore, I don't think that the Prime Minister of the United Kingdom should be associating herself with such an erratic foreign policy. I'll give way to David Melding.
Rydych yma bob dydd Mawrth. Rydym i gyd yma bob dydd Mawrth. Ond wrth gwrs, rydym hefyd yn gwneud y pwynt mwy cyffredinol eich bod chi yma, ac fe siaradoch o blaid ymosodiadau'r Prif Weinidog Ceidwadol yn Syria, a byddem yn disgwyl ichi fod yma i ddweud wrthym pam y gwnaethoch hynny. A chredaf y byddai llawer o'ch Aelodau Llafur yn disgwyl i chi ddweud wrthym pam y gwnaethoch hynny hefyd.
Nid ni yw'r bobl sy'n eich dwyn i gyfrif am hyn. Rydym yma ar ran pobl Cymru, a phan fo Llywodraeth y DU yn ymrwymo cyllid, fel y nododd Leanne Wood ar ddechrau'r ddadl hon, yn ymrwymo ein milwyr a'n dynion a'n menywod yn y lluoedd arfog, o Gymru o bosibl, ac yn peryglu diogelwch y wlad hon drwy gyflawni ymosodiadau dramor, sy'n bwynt y mae Jeremy Corbyn wedi ei wneud dro ar ôl tro, yna does bosibl nad yw hynny'n effeithio arnom yma yng Nghymru, a'n bod ni'n iawn i drafod hynny. Nid ni sy'n penderfynu'r pethau hyn, ond rydym yn iawn i'w trafod oherwydd rydym yn anfon neges yn ôl at ein hetholwyr sydd, fel y nododd nifer o'r Aelodau—fe wnaeth Bethan Sayed, a Mick Antoniw hefyd, y pwynt hwn rwy'n credu—fod nifer o etholwyr wedi cysylltu â ni i ddweud , 'Ble mae eich moesoldeb? Beth yw eich safbwynt ar y materion hyn?' Efallai na fyddwch bob amser yn plesio eich etholwyr pan fyddwch yn Aelod Cynulliad yn ymdrin â materion San Steffan, ond maent eisiau clywed gennych. Felly, o'r Siambr hon rydym yn anfon y negeseuon hynny'n ôl, a byddwn yn anfon yn ôl naill ai ein cefnogaeth neu beidio fel y bo'n berthnasol.
Credaf fod dwy thema wedi dod i'r amlwg o'r ddadl hon. Yn gyntaf oll, mae'r mater ynglŷn ag a ddylai'r Senedd fod wedi'i galw'n ôl i benderfynu hyn, a'r confensiwn a wnaed mor rymus gan Robin Cook—ac roeddwn gyda Julie Morgan, fel yr oedd Adam Price hefyd, yn San Steffan pan wnaeth ei araith ymddiswyddo, a phan wnaeth y confensiwn enwog hwnnw. Ond fel y mae Mick Antoniw wedi nodi, wedi ein hatgoffa mewn gwirionedd, mae confensiynau'n bethau rhyfedd iawn yn y cyfansoddiad Prydeinig. Gellir eu torri yn ogystal â'u gosod, a'r hyn rydym yn pryderu amdano yma yw bod confensiwn Cook wedi'i dorri gan y penderfyniad hwn i gyflawni ymosodiad—nid gweithred amddiffynnol, ond ymosodiad—mewn gwlad dramor fel rhan o gynghrair heb droi at y Senedd. Pan fyddwch yn gweld confensiynau'n cael eu torri yn y fath fodd, beth yw gwerth confensiwn Sewel? Pa werth sydd i'n dadleuon ynghylch fframweithiau a Brexit a phopeth a ddaw o hynny, pan welwn fod Llywodraeth San Steffan yn gweithredu mewn ffordd benodol? Felly, rwy'n credu bod y mater hwnnw wedi ei roi gerbron yn gryf iawn.
Yna mae'r ymosodiad ei hun. Hoffwn ddiolch yn arbennig i Mike Hedges a Julie Morgan am eu cyfraniadau ar hyn. Caiff ei grisialu mewn cwestiwn syml: a ydym yn teimlo heddiw fod y bobl yn Syria yn cael eu diogelu'n well, yn cael gofal gwell, yn edrych ymlaen at ddyfodol mwy diogel yn dilyn yr ymosodiad? [Torri ar draws.] Mae ymyriad ar eich eistedd yn nodi efallai eu bod. Nid wyf yn derbyn hynny, ond mae'n ddadl i'w gwneud. Ond credaf mai barn y mwyafrif yma, rwy'n synhwyro, fyddai nad ydym yn derbyn hynny mewn gwirionedd. Felly mae angen inni ofyn: pam y cyflawnwyd yr ymosodiad hwn? Wel, mewn gwirionedd fe'i cyflawnwyd am resymau geowleidyddol. Fe'i cyflawnwyd i gefnogi Trump, i edrych fel pe baem wedi ein cysylltu â Trump. Pan aeth llaw farw Trump i law Theresa May i'w thywys ar gyfeiliorn—dyna lle y dechreuodd y syniad hwn fod yn rhaid inni fod wedi ein cysylltu â pholisi tramor Americanaidd anwadal iawn. Nawr, beth bynnag yr oeddech yn ei feddwl o'r neoconiaid yn Irac ac Affganistan, ac nid oeddwn yn meddwl llawer ohonynt—. [Torri ar draws.] Mewn eiliad, os caf. Nid oeddwn i'n meddwl llawer ohonynt. Roedd hi'n glir beth oedd y polisi tramor hwnnw. Yr anhawster, wrth gwrs, oedd nad oedd ganddynt unrhyw bolisi ar gyfer yr hyn a ddigwyddai i'r gwledydd ar ôl ymyrraeth filwrol, ond roedd hi'n glir beth oedd llwybr ymyrraeth filwrol. Nid wyf yn meddwl y gwelwn hynny gan yr Arlywydd Trump ac felly, nid wyf yn credu y dylai Prif Weinidog y Deyrnas Unedig gysylltu'n rhy agos â pholisi tramor afreolus o'r fath. Fe ildiaf i David Melding.
I have to say, from my reading of recent events, it was the French Government that was insisting that a response to the use of chemical weapons was required and they were prepared to take unilateral action. That's where the force for this intervention came.
Rhaid imi ddweud, o'r hyn a welaf o'r digwyddiadau diweddar, Llywodraeth Ffrainc a oedd yn mynnu bod angen ymateb i'r defnydd o arfau cemegol ac roeddent yn barod i roi camau unochrog ar waith. O'r fan honno y daeth y pwysau o blaid yr ymyrraeth.
I've heard something similar, and I think we have a different problem with President Macron and what he's trying to project in terms of the French status here. And I won't go down the route that's been suggested to me sotto voce there. But, if that is the case, then surely wiser heads should have prevailed on President Macron. He could not actually have taken unilateral intervention in Syria. I know they have a history there, I know they have offensive positions there, but, in effect, that would have been extremely dangerous, as, I think, David Melding realises, and I think the Russians would have felt very differently about a response to an unilateral intervention by France, rather than what eventually persuaded—. The fact that four countries came together enabled this, in a sense, to happen, and we shouldn't have given our name to it; we shouldn't have allowed it to happen.
It has been a serious debate. I think the general points around whether we debate enough some foreign policy that does effect on our citizens—Yemen has been mentioned; I would add Afrin and the attacks of Turkey in Iraq to this as well, because that is also something that impinges directly on families and refugees that are here in Wales. We can't debate them every time. Yes, it's Westminster that decides these issues. But, from time to time, we have to do a very simple thing. We have to be the Parliament for Wales, we have to be the Parliament that reflects what's being debated on the streets and what's really concerning people. Sometimes we're not able to answer all those questions and sometimes we're frustrated perhaps by what the First Minister does or what other members of the Government do on our behalf. But the quid pro quo about that is that we must be allowed to debate this and must be allowed to at least voice our concerns and make them very clear. I'm very grateful for everyone who has spoken—I thought it was a decent debate and a good debate and I think those who have participated in it will be able to at least tell their constituents and those concerned about offensive military action, and any potential future military action—. Because, having set a precedent, we have to ask ourselves what happens now if there's a limited release of chlorine gas in one part of Syria or another use of a particularly offensive kind of weapon. Having had that, at least we are now better positioned and better understand our fellow Assembly Members' positions, but also, perhaps, asking ourselves exactly how we stand on these issues.
Clywais rywbeth tebyg, ac rwy'n meddwl bod gennym broblem wahanol gyda'r Arlywydd Macron a'r hyn y mae'n ceisio ei gyfleu o ran statws Ffrainc. Ac nid wyf am fynd ar hyd y llwybr a awgrymwyd i mi sotto voce yno. Ond os yw hynny'n wir, dylai pennau doethach fod wedi dylanwadu ar yr Arlywydd Macron. Ni allai fod wedi cyflawni ymyrraeth unochrog yn Syria mewn gwirionedd. Gwn fod ganddynt hanes yno, gwn fod ganddynt safbwynt ymosodol yno, ond mewn gwirionedd, byddai hynny wedi bod yn hynod o beryglus, fel y mae David Melding yn sylweddoli, rwy'n credu, a byddai'r Rwsiaid wedi teimlo'n wahanol iawn ynglŷn ag ymateb i ymyrraeth unochrog gan Ffrainc, yn hytrach na'r hyn a ddarbwyllodd yn y pen draw—. Roedd y ffaith bod pedair gwlad wedi dod at ei gilydd yn galluogi hyn i ddigwydd ar un ystyr, ac ni ddylem fod wedi ei gefnogi; ni ddylem fod wedi caniatáu i hynny ddigwydd.
Mae hi wedi bod yn ddadl ddifrifol. Credaf fod y pwyntiau cyffredinol ynglŷn ag a ydym yn trafod digon ar bolisi tramor sy'n effeithio ar ein dinasyddion—crybwyllwyd Yemen; hoffwn ychwanegu Afrin ac ymosodiadau Twrci yn Irac at hyn hefyd, oherwydd mae hynny hefyd yn rhywbeth sy'n amharu'n uniongyrchol ar deuluoedd a ffoaduriaid sydd yma yng Nghymru. Ni allwn eu trafod bob tro. Ie, San Steffan sy'n penderfynu ar y materion hyn. Ond o bryd i'w gilydd, rhaid inni wneud rhywbeth syml iawn. Rhaid i ni fod y Senedd i Gymru, rhaid i ni fod y Senedd sy'n adlewyrchu'r hyn sy'n cael ei drafod ar y strydoedd a'r hyn sy'n peri pryder i bobl. Weithiau nid ydym yn gallu ateb yr holl gwestiynau hynny ac weithiau rydym yn teimlo'n rhwystredig efallai ynghylch yr hyn y mae Prif Weinidog Cymru yn ei wneud neu'r hyn y mae aelodau eraill o'r Llywodraeth yn ei wneud ar ein rhan. Ond y quid pro quo yn hynny o beth yw bod yn rhaid i ni gael ein caniatáu i drafod hyn a rhaid i ni gael ein caniatáu o leiaf i fynegi ein pryderon a'u gwneud yn glir iawn. Rwy'n ddiolchgar iawn i bawb sydd wedi siarad—roeddwn yn credu ei bod yn ddadl weddus ac yn ddadl dda a chredaf o leiaf y bydd modd i'r rhai sydd wedi cymryd rhan ynddi ddweud wrth eu hetholwyr a'r rhai sy'n pryderu ynghylch ymosodiadau milwrol, ac unrhyw weithredu milwrol posibl yn y dyfodol—. Oherwydd, ar ôl gosod cynsail, rhaid inni ofyn i ni ein hunain beth sy'n digwydd yn awr os rhyddheir mesur cyfyngedig o nwy clorin mewn un rhan o Syria neu ddefnydd arall o arf arbennig o ymosodol. Ar ôl cael hynny, o leiaf rydym bellach mewn sefyllfa well ac yn deall safbwyntiau ein cyd-Aelodau'n well, ond hefyd, efallai ein bod yn gofyn i ni ein hunain beth yn union yw ein safbwynt ar y materion hyn.
Daw hynny â'r ddadl frys i ben.
That concludes the urgent debate.
Ac felly dyma ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio, ac, oni bai bod tri Aelod yn dymuno i fi ganu'r gloch, rydw i'n symud yn syth i'r cyfnod pleidleisio, a'r bleidlais gyntaf ar ddadl y Ceidwadwyr Cymreig ar adroddiad ymchwiliad yr Ysgrifennydd Parhaol. Rydw i'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Os gwrthodir y cynnig, byddwn yn pleidleisio ar y gwelliant a gyflwynwyd i'r cynnig. Felly, pleidlais ar y cynnig yn enw Paul Davies. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 26, un yn ymatal, 29 yn erbyn. Ac felly gwrthodwyd y cynnig.
And that brings us to voting time, and, unless three Members wish for the bell to be rung, I will proceed directly to voting time, and the first vote is on the Welsh Conservatives' debate on Permanent Secretary's investigation report. I call for a vote on the motion tabled in the name of Paul Davies. If it's not agreed, we will vote on the amendment tabled to the motion. So, a vote on the motion in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. In favour 26, one abstention, 29 against. And therefore the motion is not agreed.
NDM6702 - Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Cynnig heb ei ddiwygio: O blaid: 26, Yn erbyn: 29, Ymatal: 1
Gwrthodwyd y cynnig
NDM6702 - Welsh Conservatives debate: Motion without amendment: For: 26, Against: 29, Abstain: 1
Motion has been rejected
Galwaf am bleidlais ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 29, un yn ymatal, 26 yn erbyn. Derbyniwyd gwelliant 1.
I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Julie James. Open the vote. Close the vote. In favour 29, one abstention, 26 against. Amendment 1 is therefore agreed.
NDM6702 - Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Gwelliant 1: O blaid: 29, Yn erbyn: 26, Ymatal: 1
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6702 - Welsh Conservatives debate: Amendment 1: For: 29, Against: 26, Abstain: 1
Amendment has been agreed
Galwaf nawr am bleidlais ar y cynnig wedi'i ddiwygio.
I now call for a vote on the motion as amended.
Cynnig NDM6702 fel y'i diwygiwyd:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi'r llythyr gan yr Ysgrifennydd Parhaol, dyddiedig 16 Mawrth, mewn perthynas â chynnig NDM6668 y cytunwyd arno gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru ar 28 Chwefror 2018.
Motion NDM6702 as amended:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes the letter from the Permanent Secretary, dated 16 March, in relation to motion NDM6668, which was agreed by the National Assembly for Wales on 28 February 2018.
Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 29, un yn ymatal, 26 yn erbyn. Ac felly mae'r cynnig wedi'i ddiwygio wedi ei dderbyn.
Open the vote. Close the vote. In favour 29, one abstention, 26 against. And therefore the motion as amended is agreed.
NDM6702 - Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Cynnig fel y'i diwygiwyd: O blaid: 29, Yn erbyn: 26, Ymatal: 1
Derbyniwyd y cynnig fel y'i diwygiwyd
NDM6702 - Welsh Conservatives debate: Motion as amended: For: 29, Against: 26, Abstain: 1
Motion as amended has been agreed
Y bleidlais nesaf ar ail ddadl y Ceidwadwyr Cymreig ar y cynllun gweithlu ysgolion cenedlaethol. Rydw i'n gallu felly am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 26, neb yn ymatal, 30 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y cynnig.
The next vote is on the second Welsh Conservative debate on the national school workforce plan. I call for a vote on the motion tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. In favour 26, no abstentions, 30 against. Therefore, the motion is not agreed.
NDM6703 - Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Cynnig heb ei ddiwygio: O blaid: 26, Yn erbyn: 30, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y cynnig
NDM6703 - Welsh Conservatives debate: Motion without amendment: For: 26, Against: 30, Abstain: 0
Motion has been rejected
Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol. Rydw i'n galw, felly, am bleidlais ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 30, neb yn ymatal, 26 yn erbyn. Derbyniwyd gwelliant 1.
If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected. I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Julie James. Open the vote. Close the vote. In favour 30, no abstentions, 26 against. Amendment 1 is therefore agreed.
NDM6703 - Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Gwelliant 1: O blaid: 30, Yn erbyn: 26, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6703 - Welsh Conservatives debate: Amendment 1: For: 30, Against: 26, Abstain: 0
Amendment has been agreed
Cafodd gwelliant 2 ei ddad-ddethol.
Amendment 2 deselected.
Galwaf nawr am bleidlais ar y cynnig wedi'i ddiwygio.
I now call for a vote on the motion as amended.
Cynnig NDM6703 fel y'i diwygiwyd:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi gwaith parhaus Llywodraeth Cymru i ddatblygu proffesiwn addysg o ansawdd uchel a denu’r goreuon i addysgu yng Nghymru, gan gynnwys:
a) diwygio a chryfhau Addysg Gychwynnol i Athrawon;
b) cymhelliannau wedi’u targedu ar gyfer graddedigion o ansawdd uchel mewn pynciau â blaenoriaeth ac addysg cyfrwng Cymraeg;
c) ymgyrch recriwtio ddigidol barhaus wedi’i thargedu’n fanwl;
d) sefydlu’r Academi Genedlaethol Arweinyddiaeth Addysgol; a
e) sefydlu Bwrdd Cynghori Recriwtio a Chadw Athrawon.
Motion NDM6703 as amended:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes the ongoing work of Welsh Government to develop a high-quality education profession and attract the best and brightest to teach in Wales, including:
a) reformed and strengthened Initial Teacher Education;
b) targeted incentives for high quality graduates in priority subjects and Welsh-medium education;
c) an ongoing highly targeted digital recruitment campaign;
d) establishing the National Academy for Educational Leadership; and
e) establishing the Teacher Recruitment and Retention Advisory Board.
Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 30, neb yn ymatal, 26 yn erbyn. Derbyniwyd y cynnig wedi'i ddiwygio.
Open the vote. Close the vote. In favour 30, no abstentions, 26 against. The motion as amended is agreed.
NDM6703 - Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Cynnig fel y'i diwygiwyd: O blaid: 30, Yn erbyn: 26, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig fel y'i diwygiwyd
NDM6703 - Welsh Conservatives debate: Motion as amended: For: 30, Against: 26, Abstain: 0
Motion as amended has been agreed
Y bleidlais nesaf ar ddadl UKIP ar ymgyrch y grŵp Women Against State Pension Inequality, ac rydw i'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Neil Hamilton. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 14, 12 yn ymatal, 30 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y cynnig.
The next vote is on the UKIP debate on the Women Against State Pension Inequality campaign, and I call for a vote on the motion tabled in the name of Neil Hamilton. Open the vote. Close the vote. In favour 14, 12 abstentions, 30 against. Therefore, the motion is not agreed.
NDM6697 - Dadl Plaid Annibyniaeth y Deyrnas Unedig: Cynnig heb ei ddiwygio: O blaid: 14, Yn erbyn: 30, Ymatal: 12
Gwrthodwyd y cynnig
NDM6697 - United Kingdom Independence Party debate: Motion without amendment: For: 14, Against: 30, Abstain: 12
Motion has been rejected
Galwaf am bleidlais ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 39, neb yn ymatal, 17 yn erbyn. Derbyniwyd gwelliant 1.
I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Julie James. Open the vote. Close the vote. In favour 39, no abstentions, 17 against. Amendment 1 is therefore agreed.
NDM6697 - Dadl Plaid Annibyniaeth y Deyrnas Unedig: Gwelliant 1: O blaid: 39, Yn erbyn: 17, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6697 - United Kingdom Independence Party debate: Amendment 1: For: 39, Against: 17, Abstain: 0
Amendment has been agreed
Galwaf nawr am bleidlais ar welliant 2, a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 32, neb yn ymatal, 24 yn erbyn. Felly, derbyniwyd gwelliant 2.
I now call for a vote on amendment 2, tabled in the name of Julie James. Open the vote. Close the vote. In favour 32, no abstentions, 24 against. Therefore, amendment 2 is agreed.
NDM6697 - Dadl Plaid Annibyniaeth y Deyrnas Unedig: Gwelliant 2: O blaid: 32, Yn erbyn: 24, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6697 - United Kingdom Independence Party debate: Amendment 2: For: 32, Against: 24, Abstain: 0
Amendment has been agreed
Pleidlais nawr, felly, ar y cynnig wedi'i ddiwygio.
I now call for a vote on the motion as amended.
Cynnig NDM6697 fel y'i diwygiwyd:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn gresynu at ddiffyg gweithredu Llywodraeth y DU i roi terfyn ar yr anghyfiawnder a ddioddefir gan fenywod y mae’r newidiadau i ddeddfwriaeth pensiwn y wladwriaeth yn effeithio arnynt.
2. Yn nodi ac yn croesawu ymgyrch y grŵp Women Against State Pension Inequality (WASPI) i gael trefniadau pensiwn gwladol trosiannol teg ar gyfer yr holl fenywod a anwyd yn y 1950au y mae newidiadau i ddeddfwriaeth pensiwn y wladwriaeth yn effeithio arnynt.
3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i annog Llywodraeth y DU i ddarparu'r hyn a ganlyn i'r holl fenywod a anwyd yn y 1950au y mae newidiadau i ddeddfwriaeth pensiwn y wladwriaeth yn effeithio arnynt:
a) pensiwn pontio sy'n cyflenwi incwm hyd at oedran pensiwn y wladwriaeth, nad yw'n ddarostyngedig i brawf modd;
b) iawndal am absenoldeb pensiwn pontio i'r rhai sydd eisoes wedi cyrraedd oedran pensiwn y wladwriaeth;
c) iawndal i bawb sydd heb ddechrau cael pensiwn pontio erbyn dyddiad priodol, a fyddai'n ddigon i adennill llog ariannol a gollwyd; a
d) iawndal i fuddiolwyr ystadau'r rhai sydd wedi marw a heb gael pensiwn pontio.
Motion NDM6697 as amended:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Regrets UK Government inaction to end the injustice suffered by women affected by the changes to state pension laws.
2. Notes and welcomes the campaign of the Women Against State Pension Inequality (WASPI) group to achieve fair transitional state pension arrangements for all women born in the 1950s affected by changes to state pension laws.
3. Calls on the Welsh Government to urge the UK Government to provide the following to all women born in the 1950s affected by changes to state pension laws:
a) a bridging pension that supplies an income until state pension age, which is not means-tested;
b) compensation for the absence of a bridging pension to those who have already reached their state pension age;
c) compensation to all those who have not started to receive a bridging pension by an appropriate date, which would be sufficient to recover lost monetary interest; and
d) compensation to the beneficiaries of the estates of those who are deceased and failed to receive a bridging pension.
Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 44, neb yn ymatal, 12 yn erbyn. Derbyniwyd y cynnig wedi'i ddiwygio.
Open the vote. Close the vote. In favour 44, no abstentions, 12 against. Therefore, the motion as amended is agreed.
NDM6697 - Dadl Plaid Annibyniaeth y Deyrnas Unedig: Cynnig fel y'i diwygiwyd: O blaid: 44, Yn erbyn: 12, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig fel y'i diwygiwyd
NDM6697 - United Kingdom Independence Party debate: Motion as amended: For: 44, Against: 12, Abstain: 0
Motion as amended has been agreed
Os gwnaiff Aelodau adael y Siambr os ydyn nhw'n dymuno gwneud, ond gwneud hynny yn dawel.
If Members would leave the Chamber quietly, if they wish to leave the Chamber.
Mae un eitem o fusnes eisoes eto i'w trafod, sef y ddadl fer yn enw Angela Burns ar Sepsis—Y cameleon'. Ac rydw i'n galw ar Angela Burns i gyflwyno'r ddadl. Angela Burns.
We have one item of business remaining, which is the short debate in the name of Angela Burns on 'Sepsis—The Chameleon'. And I call on Angela Burns to introduce the short debate. Angela Burns.
Diolch, Presiding Officer. I'm going to talk at great speed because I have also promised to give a minute to Julie Morgan, to Janet Finch-Saunders and to Suzy Davies, and I have a lot to say on this subject.
It was a bank holiday weekend less than a year ago when Rachel knocked on her flatmate's bedroom door in the early hours of the morning and asked her to take her to hospital because she felt very ill. This vibrant 29-year-old had felt a little unwell the previous evening, but four hours later she was saying to her friend, 'I think I'm dying'. Rachel arrived at the Heath, and, after a few quick checks by the triage nurse, she was told that there was a five and a half hour wait to see a doctor, and that she should be okay and the best thing to do would be to go home, take some paracetamol and rest. In all, Rachel was in the accident and emergency department less than 30 minutes, but the awful truth was that Rachel was already in septic shock.
Her mum and dad, Bernie and Steve, decided on a whim to have a coffee near Rachel's flat and called her. Their beloved daughter managed to scream down the phone, and the distraught parents raced to her side. Ambulances were called for, and the first responding paramedic was rather offhand, refusing to let the sick woman lie down, because he couldn't take her blood pressure. The reality is that her blood pressure was now so low it was very difficult to discern, and that one fact, if nothing else, should have screamed a warning: 'This could be sepsis'. Rachel was taken to UHW, and in the resuscitation unit they told her and her family that she would need to be put into an induced coma, as she was in septic shock.
Rachel asked if septic shock was life-threatening, and the doctor responded to her and her family that, as she was being treated, it would be okay. Steve and Bernie never spoke to their daughter again. This very normal family had no real understanding what sepsis was, what septic shock meant, or what the possible outcomes were. Rachel was taken into theatre to have incisions in her arms and legs in order to relieve the pressure build-up. But, after the procedure, her family were told that Rachel would have to lose both of her legs and her right forearm. By then, they had learned how other sepsis survivors, like Jayne Carpenter, a nurse at the Royal Gwent, have coped with the loss of three limbs, and so they felt that agreeing to this surgery would still give Rachel a chance to have a good life and that she would want to fight for that.
Diolch, Lywydd. Rwy'n mynd i siarad yn gyflym iawn, oherwydd rwyf wedi addo rhoi munud i Julie Morgan, i Janet Finch-Saunders ac i Suzy Davies hefyd, ac mae gennyf lawer i'w ddweud ar y pwnc hwn.
Penwythnos gŵyl y banc lai na blwyddyn yn ôl oedd hi pan gurodd Rachel ar ddrws ystafell wely y fenyw oedd yn rhannu fflat â hi yn oriau mân y bore a gofyn iddi fynd â hi i'r ysbyty oherwydd ei bod yn teimlo'n sâl iawn. Roeddy fenyw fywiog 29 oed hon wedi teimlo ychydig yn sâl y noson cynt, ond bedair awr yn ddiweddarach roedd hi'n dweud wrth ei ffrind, 'Rwy'n meddwl fy mod yn marw'. Cyrhaeddodd Rachel ysbyty'r Heath, ac ar ôl ychydig o wiriadau cyflym gan nyrs frysbennu, dywedwyd wrthi fod yn rhaid iddi aros am bum awr a hanner i weld meddyg, ac y dylai hi fod yn iawn ac mai'r peth gorau iddi ei wneud oedd mynd adref, cymryd paracetamol a gorffwys. Nid oedd Rachel yn yr adran damweiniau ac achosion brys am fwy na 30 munud i gyd, ond y gwir ofnadwy oedd fod Rachel eisoes mewn sioc septig.
Penderfynodd ei mam a'i thad, Bernie a Steve, ar fympwy i gael coffi ger fflat Rachel a'i ffonio. Llwyddodd eu merch annwyl i sgrechian i lawr y ffôn, a rhuthrodd ei rhieni gofidus ati. Galwyd am ambiwlans ac roedd y parafeddyg ymateb cyntaf ychydig yn ddifater, yn gwrthod gadael i'r fenyw sâl orwedd, am na allai gymryd ei phwysedd gwaed. Y gwir amdani oedd bod ei phwysedd gwaed bellach mor isel fel ei bod hi'n anodd iawn ei ganfod, a dylai'r ffaith honno, yn anad yr un arall, fod wedi gweiddi rhybudd: 'Gallai hyn fod sepsis'. Aethpwyd â Rachel i Ysbyty Athrofaol Cymru, ac yn yr uned ddadebru dywedwyd wrthi hi a'i theulu y byddai angen iddi gael ei rhoi mewn coma meddygol, a'i bod mewn sioc septig.
Gofynnodd Rachel a oedd sioc septig yn bygwth bywyd, a dywedodd y meddyg wrthi hi a'i theulu y byddai'n iawn am ei bod hi'n cael ei thrin. Ni siaradodd Steve a Bernie â'u merch eto. Nid oedd gan y teulu normal hwn unrhyw ddealltwriaeth go iawn beth oedd sepsis yn ei olygu na beth oedd y canlyniadau posibl. Aethpwyd â Rachel i'r theatr i gael toriadau yn ei breichiau a'i choesau er mwyn ysgafnhau'r pwysau oedd yn cronni. Ond ar ôl y driniaeth, dywedwyd wrth ei theulu y byddai'n rhaid i Rachel golli ei choesau a gwaelod ei braich dde. Erbyn hynny, roeddent wedi dysgu sut yr oedd goroeswyr sepsis eraill, fel Jayne Carpenter, nyrs yn Ysbyty Brenhinol Gwent, wedi ymdopi â cholli dwy goes a braich, ac felly teimlent y byddai cytuno i'r llawdriniaeth hon yn dal i roi cyfle i Rachel gael bywyd da ac y byddai am ymladd i gael hynny.
Rachel was taken down for surgery, but, after just a few hours, doctors told them that she would also have to lose her left arm. The family struggled to process all this awful information; they were told to think on it overnight. However, the next morning, the doctors told them that the decision was no longer theirs to make. They said that Rachel would also lose part of her face, that her brain function was in doubt, and that her future would involve years of surgeries and skin grafts. And so the decision was made to let her slip gently away.
Bernie and Steve are members of the cross-party group on sepsis and have given me full permission to tell this story. I do not just tell a deeply sad tale, but it's to try and make everyone realise the awful, vicious reality that is sepsis, and because Rachel's story highlights the many gaps we have in understanding what sepsis is and how important it is that it's treated fast and effectively with industrial levels of antibiotics.
I've given this debate the title of 'Sepsis—The Chameleon' because sepsis can hide behind other illnesses—sepsis, a life-threatening illness caused by your body's response to an infection such as a urinary infection or pneumonia, or a cut on your body, or an implant of some sort. The list is lengthy and often only the primary problem is perceived. Sepsis develops when the chemicals the immune system releases into the bloodstream to fight the infection cause inflammation throughout the entire body instead. The inflammation is highly variable in severity and duration, and, on a superficial assessment, is often mistaken for flu.
I had sepsis. I was caught very early on by the nurse manager at Withybush hospital who refused to let the locum A&E consultant send me home. The consultant saw a woman with pneumonia; the nurse manager saw a leg so inflamed I couldn't put it to the ground, saw the scars of the knee replacements, saw the rigors, heard the pain and saved my life because I was kept in and immediately put on antibiotics. Even so, I still spent eight or nine weeks in three different hospitals, and don't recall much of what happened.
Rachel went to A&E, was sent home and told to dose herself with paracetamol, but those 12 hours made the difference between life and death, because Rachel went into septic shock. I'm here and she is not because I got those life-saving drugs. I had sepsis, but I didn't go into septic shock.
Septic shock is a life-threatening condition that can occur as a complication of sepsis. Your blood pressure drops to dangerously low levels. The amount of oxygen and blood that reaches the body organs is severely reduced, and that, in turn, stops your organs from working properly. Both sepsis and septic shock are basically when your body's reaction to an infection starts to damage the body's own internal tissues and organs; your body becomes overwhelmed, you're fighting on every front, and, if you pull through, the likelihood of you having some kind of residual damage is high.
They used to say that a third of those who have sepsis will die, a third survive with life-changing conditions, and a third are fine. But research now shows that even that is not so. There's a much greater chance of psychological morbidity, which is directly attributed to an onslaught of sepsis.
I clearly remember sitting at my kitchen table a few days after I left hospital, and, as it happened, a national newspaper was carrying a sepsis story and talking about the third, the third and the third, and my guilty relief at realising I was in the lucky third. But that was before I understood, as I do now, the debilitating effect sepsis has had on my health—from my crumbling bones, my dodgy blood, through to the loss of my mental sharpness. I know that some days I operate in a fog. I know that some days I'm gripped with a sorrow and a sense of loss I cannot explain nor describe. I was as tough as old boots and bloody clever, and with a first-class memory. I'm not that person any more, and I can't get back to her; sepsis took her away.
John also appeared to have relatively few physical symptoms of sepsis, but he talks of the difficult time he had in hospital when he was transferred from the intensive care unit. He says the majority of the medical staff were not aware of the journey of a sepsis survivor, from his inability to remember what had happened to him to his anxiety, lack of appetite and inability to construct sentences. Now, he's been left with confusion and speech difficulties. He can't sleep and struggles to hear. That confident man has to rely on his wife to help him through life, and he would argue with conviction that no-one escapes sepsis scot-free.
Aethpwyd â Rachel i gael ei llawdriniaeth, ond ar ôl ychydig oriau, dywedodd y meddygon wrthynt y byddai'n rhaid iddi golli ei braich chwith hefyd. Ymdrechodd y teulu i brosesu'r holl wybodaeth erchyll hon; dywedwyd wrthynt feddwl am y peth dros nos. Fodd bynnag, y bore wedyn, dywedodd y meddygon wrthynt nad oedd yn benderfyniad iddynt hwy i'w wneud. Dywedasant y byddai Rachel hefyd yn colli rhan o'i hwyneb, fod amheuaeth ynglŷn â gweithrediad ei hymennydd, ac y byddai ei dyfodol yn golygu blynyddoedd o lawdriniaethau a grafftiadau croen. Ac felly gwnaed y penderfyniad i adael iddi farw'n dawel.
Mae Bernie a Steve yn aelodau o'r grŵp trawsbleidiol ar sepsis ac maent wedi rhoi caniatâd llawn imi ddweud y stori hon. Nid adrodd stori drist yn unig ydw i, ond ceisio gwneud i bawb sylweddoli realiti enbyd a milain sepsis, ac oherwydd bod stori Rachel yn amlygu'r nifer o fylchau yn ein dealltwriaeth o beth yw sepsis a pha mor bwysig yw hi ei fod yn cael ei drin yn gyflym ac yn effeithiol gyda lefelau diwydiannol o wrthfiotigau.
Rwyf wedi rhoi'r pennawd 'Sepsis—y cameleon' i'r ddadl hon oherwydd gall sepsis guddio tu ôl i fathau eraill o salwch—sepsis, salwch sy'n bygwth bywyd, a achosir gan ymateb eich corff i heintiau megis haint wrinol neu niwmonia, neu gwt ar eich corff, neu fewnblaniad o ryw fath. Mae'r rhestr yn faith ac yn aml y broblem sylfaenol yn unig a nodir. Mae sepsis yn datblygu pan fydd y cemegau y mae'r system imiwnedd yn eu rhyddhau i lif y gwaed i ymladd llid yn achosi haint drwy'r corff cyfan yn lle hynny. Mae'r llid yn amrywio'n fawr o ran ei ddifrifoldeb a'i hyd, ac ar asesiad arwynebol, caiff ei gamgymryd yn aml am ffliw.
Fe gefais i sepsis. Cafodd ei ddal yn gynnar iawn gan y rheolwr nyrsio yn Ysbyty Llwynhelyg a wrthododd adael i'r ymgynghorydd locwm damweiniau ac achosion brys fy anfon adref. Yr hyn a welai'r meddyg ymgynghorol oedd menyw â niwmonia; gwelai'r rheolwr nyrsio goes a oedd wedi chwyddo i'r fath raddau fel na allwn roi fy nhroed ar lawr, gwelodd greithiau'r pen-glin newydd, gwelodd y cryndod, clywodd y poen ac achubodd fy mywyd oherwydd cefais fy nghadw i mewn a fy rhoi ar wrthfiotigau ar unwaith. Er hynny, treuliais wyth neu naw wythnos mewn tri ysbyty gwahanol ac nid wyf yn cofio llawer o'r hyn a ddigwyddodd.
Aeth Rachel i'r adran ddamweiniau ac achosion brys, cafodd ei hanfon adref a dywedwyd wrthi am gymryd paracetamol, ond gwnaeth y 12 awr honno wahaniaeth rhwng byw a marw, oherwydd aeth Rachel i mewn i sioc septig. Rwyf fi yma, ac nid yw hi, oherwydd fy mod i wedi cael y cyffuriau achub bywyd. Cefais sepsis, ond nid euthum i mewn i sioc septig.
Mae sioc septig yn gyflwr sy'n peryglu bywyd a all ddigwydd o ganlyniad i sepsis. Mae eich pwysedd gwaed yn gostwng i lefelau peryglus o isel. Mae faint o ocsigen a gwaed sy'n cyrraedd organau'r corff yn lleihau'n sylweddol, ac mae hynny, yn ei dro, yn atal eich organau rhag gweithio'n iawn. Mae sepsis a sioc septig yn digwydd yn y bôn pan fydd adwaith eich corff i haint yn dechrau niweidio meinweoedd ac organau mewnol y corff; caiff eich corff ei lethu, rydych yn ymladd ar bob ffrynt, ac os ydych yn goroesi, mae'r tebygolrwydd y bydd gennych ryw fath o niwed arhosol yn uchel.
Roeddent yn arfer dweud y bydd traean o'r rhai sy'n cael sepsis yn marw, traean yn goroesi gyda chyflyrau sy'n newid bywyd, a thraean yn iawn. Ond mae ymchwil bellach yn dangos nad yw hynny'n wir hyd yn oed. Ceir llawer mwy o berygl o afiachedd seicolegol a briodolir yn uniongyrchol i niwed sepsis.
Cofiaf yn glir eistedd wrth fwrdd y gegin ychydig ddyddiau wedi i mi adael yr ysbyty, ac fel y digwyddodd, roedd stori am sepsis mewn papur newydd cenedlaethol yn sôn am y traean, y traean a'r traean, a fy rhyddhad euog wrth sylweddoli fy mod yn y traean lwcus. Ond roedd hynny cyn imi deall, fel rwy'n deall yn awr, yr effaith wanychol y mae sepsis wedi'i chael ar fy iechyd—o fy esgyrn brau, fy ngwaed simsan, i golli miniogrwydd meddwl. Gwn fy mod yn gweithredu mewn niwl ar rai dyddiau. Gwn fy mod yn cael fy llenwi â thristwch ac ymdeimlad o golled ar rai dyddiau ac ni allaf ei esbonio na'i ddisgrifio. Roeddwn yn arfer bod yn wydn iawn ac yn glyfar, ac yn meddu ar gof o'r radd flaenaf. Nid y person hwnnw wyf fi mwyach, ac ni allaf ddychwelyd i fod yn honno; aeth sepsis â hi.
Ychydig iawn o symptomau corfforol sepsis oedd i'w gweld gan John hefyd, ond mae'n sôn am yr amser anodd a gafodd yn yr ysbyty pan gafodd ei drosglwyddo o'r uned gofal dwys. Mae'n dweud nad oedd y rhan fwyaf o'r staff meddygol yn ymwybodol o daith y goroeswr sepsis, o'i anallu i gofio beth oedd wedi digwydd iddo i'w orbryder, ei ddiffyg awydd a'i anallu i ffurfio brawddegau. Bellach, mae'n dioddef o ddryswch ac anawsterau lleferydd. Nid yw'n gallu cysgu ac mae'n ei chael hi'n anodd clywed. Mae'r dyn hyderus hwn yn gorfod dibynnu ar ei wraig i'w helpu drwy fywyd, a byddai'n dadlau gydag argyhoeddiad nad oes unrhyw un yn dianc rhag sepsis yn ddianaf.
Gemma Ellis, who is the lead sepsis nurse for the University Hospital of Wales and manages their outreach team would tell you that there are two issues here: post-sepsis syndrome and post-traumatic stress disorder. We probably all have an understanding of PTSD, but post-sepsis syndrome is a condition that affects up to 50 per cent of sepsis survivors. They are left with physical and/or psychological long-term effects, such as insomnia—boy, do I know about that one—difficulty getting to sleep, nightmares, disabling muscle and joint pains, extreme fatigue, poor concentration, decreased cognitive reasoning and functioning and a huge loss of self-esteem and self-belief. These lasting issues can be explained, but there is more to PSS that has yet to be understood, such as the disabling fatigue and chronic pain that many survivors experience and is not fully understood. Sepsis survivors have described it as: 'You never feel safe. Every time some little thing happens to you, "Do I need to go to hospital, or is this nothing?" is what you think.'
Which brings me to the story of a lady who e-mailed me on Easter Saturday, distraught—not my constituent, but she'd somehow found me. She'd lost her child in labour and also contracted sepsis. She was treated and recovered. Nine weeks later, Easter Saturday, she felt very, very unwell, had the same set of symptoms as before and was terrified it was sepsis again. Reading her account is shocking. Not only was she rebuffed by A&E and out-of-hours, but there was no recognition that it might be sepsis again, and above all no recognition for the trauma she'd been through and her mental state. I'm in contact with her still. She didn't have sepsis, but she was very unwell. What a situation when an ill person turns to someone like me for help on an Easter weekend, because she was told to go away and get a grip. This is a very small excerpt from her e-mails: 'Doctors said it was found quickly before it could do any damage, but I can't help but think "What if it's back?" I don't even know what I want from this e-mail, but knowing you've been through this yourself, maybe you could help reassure me. I don't know much about sepsis. Doctors didn't really explain much, and Google has all sorts of stories. Thank you for taking time and reading my e-mail'.
Cabinet Secretary, this sums up for me the real lack of awareness of what sepsis is in the general population, and the enormous gaps in the knowledge base and understanding of a great many in the medical and caring professions. My sepsis was three years ago. Rachel's was last year, and this lady's experience happened at Easter, 11 weeks ago. What has changed? Yes, there is a greater awareness amongst some, and I do recognise the intent of the Welsh Government, but on the ground, changes and training are slow to happen. There are some dedicated teams leading the charge in most health boards, but neither I or others on the cross-party group are convinced that this effort is able to make the changes we need. These teams are being supported enormously by the UK Sepsis Trust, which is led in Wales by Terence Canning, who also has first hand experience of losing a loved one because of sepsis.
I appreciate that the Welsh Government are seeking to help sepsis survivors by signposting them to services and putting in place self-management plans, but sepsis survivors need far more dedicated support than that. I mentioned the indomitable Jayne Carpenter earlier. Having survived the trauma of losing multiple limbs, she and her husband then went through all manner of hell trying to get support so that they could carry on living in their family home. Social services simply didn't understand the issue. Adaptations to her home had to be fought for, and Jayne describes a punishing means-tested system. The reality is that their marvellous network of family and friends have paid for almost all of the adaptations that Jane needed to carry on with the new normal that is now her life.
There are actions that can be taken, and I pay tribute to the UK Sepsis Trust for the work they've put into pushing this agenda forward, but I'm calling for more action by Welsh Government. I know there are costs and staff implications, but a public awareness campaign and much more training of everyone, from domiciliary care workers to consultants, is vital. This picture shows NHS England encouraging ambulances to display the UK Sepsis Trust's 'Just ask: Could it be sepsis?' poster. We could do something similar. The chief dental officer in England has agreed to mandate sepsis warning posters in English dental practices. Can we do the same here? The cross-party group survey of general practice showed a woeful lack of recognition and understanding. Can we run a campaign into general practice? Cabinet Secretary, we also need to have post-sepsis clinics, and an understanding that sepsis is a major illness with significant impacts on people. We need to support survivors and families and the bereaved in a much better way, and involve other public services, such as housing and social care. The NHS works in close collaboration with charities such as Tenovus and Macmillan in delivering support for those with cancer. The NHS could work in just such a manner with organisations such as the UK Sepsis Trust. Will you undertake to look at that?
The UK Sepsis Trust are working on a national sepsis registry in England, with a place at the table for NHS England, NHS Digital and the UK Sepsis Trust, amongst others. And here I know that Dr Paul Morgan is leading on developing a sepsis registry for Wales. Could you update us on progress? Because if we can get reliable data, we can target NHS resources more effectively. Can we look at other models that the UK Sepsis Trust are already engaged with and see if any are suitable for Wales? And, finally, Cabinet Secretary, with one voice, we all ask for a properly funded public information campaign in schools, in mother and toddler groups, in care homes, doctors surgeries, anywhere and everywhere, because we all need to ask, 'Could it be sepsis?'
Byddai Gemma Ellis, sy'n nyrs sepsis arweiniol yn Ysbyty Athrofaol Cymru ac sy'n rheoli eu tîm allgymorth, yn dweud wrthych fod yna ddau fater yma: syndrom ôl-sepsis ac anhwylder straen wedi trawma. Mae'n debyg fod gennym oll ddealltwriaeth o anhwylder straen wedi trawma, ond mae syndrom ôl-sepsis yn gyflwr sy'n effeithio ar hyd at 50 y cant o oroeswyr sepsis. Cânt eu gadael gydag effeithiau corfforol a/neu seicolegol hirdymor, megis anhunedd—bois bach, rwy'n gwybod am hwnnw—anhawster mynd i gysgu, hunllefau, poenau sy'n anablu yn y cyhyrau a'r cymalau, blinder eithafol, canolbwyntio gwael, lleihad yn y gallu i resymu a gweithrediad gwybyddol a graddau helaeth o golli hunan-barch a hunan-gred. Gellir esbonio'r problemau parhaol hyn, ond mae mwy i syndrom ôl-sepsis sydd eto i'w ddeall, megis y blinder sy'n anablu a'r poen cronig y mae llawer o oroeswyr yn ei brofi ac nid yw'r rhain wedi eu deall yn llawn. Mae goroeswyr sepsis wedi ei ddisgrifio fel: 'Nid ydych byth yn teimlo'n ddiogel. Bob tro y mae rhywbeth bach yn digwydd i chi, mae "A oes angen imi fynd i'r ysbyty, neu a yw hyn yn ddim byd?" yn mynd drwy eich meddwl.'
Sy'n dod â mi at stori menyw a anfonodd e-bost ataf ddydd Sadwrn y Pasg, mewn gofid mawr—nid yw'n un o fy etholwyr, ond roedd hi wedi dod o hyd i mi rywsut. Roedd hi wedi colli ei phlentyn wrth esgor a hefyd wedi cael sepsis. Cafodd ei thrin ac fe wellodd. Naw wythnos yn ddiweddarach, ddydd Sadwrn y Pasg, roedd hi'n teimlo'n sâl iawn, ac roedd ganddi yr un set o symptomau ag o'r blaen ac roedd arni ofn mai sepsis oedd hyn unwaith eto. Mae darllen ei stori'n syfrdanol. Nid yn unig ei bod hi wedi cael ei throi ymaith gan yr adran ddamweiniau ac achosion brys a'r gwasanaeth y tu allan i oriau, ond nid oedd unrhyw gydnabyddiaeth y gallai fod yn sepsis eto, ac yn anad dim, ni chafwyd unrhyw gydnabyddiaeth o'r trawma roedd hi wedi bod drwyddo a'i chyflwr meddwl. Rwy'n dal i fod mewn cysylltiad â hi. Nid oedd ganddi sepsis, ond roedd hi'n sâl iawn. Am sefyllfa, pan fo person sâl yn troi at rywun fel fi am help ar benwythnos y Pasg am eu bod wedi dweud wrthi am fynd adref ac ymbwyllo. Dyma ddarn bach iawn o'i negeseuon e-bost: 'Dywedodd meddygon ei fod wedi'i ganfod yn gyflym cyn iddo allu gwneud unrhyw niwed, ond ni allaf help ond meddwl "Beth os yw wedi dod yn ôl?" Nid wyf yn gwybod beth rwyf ei eisiau o'r e-bost hwn hyd yn oed, ond o wybod eich bod chi wedi bod drwy hyn eich hun, efallai y gallwch helpu i dawelu fy meddwl. Nid wyf yn gwybod llawer am sepsis. Ni wnaeth y meddygon esbonio llawer mewn gwirionedd, ac mae pob math o straeon ar Google. Diolch ichi am roi amser i ddarllen fy e-bost'.
Ysgrifennydd y Cabinet, i mi mae hyn yn crynhoi'r diffyg ymwybyddiaeth sy'n bodoli o'r hyn yw sepsis yn y boblogaeth gyffredinol, a'r bylchau enfawr yn sylfaen wybodaeth a dealltwriaeth llawer iawn o bobl yn y proffesiynau meddygol a gofalu. Cefais fy sepsis i dair blynedd yn ôl, a Rachel y llynedd, a digwyddodd profiad y wraig hon adeg y Pasg, 11 wythnos yn ôl. Beth sydd wedi newid? Oes, mae mwy o ymwybyddiaeth ymhlith rhai, ac rwy'n cydnabod bwriad Llywodraeth Cymru, ond ar lawr gwlad, mae newidiadau a hyfforddiant yn araf i ddigwydd. Mae rhai timau penodedig yn arwain yn y rhan fwyaf o fyrddau iechyd, ond rwyf fi ac eraill yn y grŵp trawsbleidiol heb ein hargyhoeddi fod yr ymdrech hon yn gallu gwneud y newidiadau sydd eu hangen. Mae'r timau hyn yn cael eu cefnogi'n helaeth gan Ymddiriedolaeth Sepsis y DU, sy'n cael ei arwain yng Nghymru gan Terence Canning, sydd hefyd â phrofiad uniongyrchol o golli rhywun annwyl oherwydd sepsis.
Rwy'n sylweddoli bod Llywodraeth Cymru yn ceisio helpu goroeswyr sepsis drwy eu cyfeirio at wasanaethau a gosod cynlluniau hunanreoli ar waith, ond mae goroeswyr sepsis angen llawer mwy o gymorth penodol na hynny. Soniais yn gynharach am Jayne Carpenter, sy'n ddynes anorchfygol. Ar ôl goroesi'r trawma o golli ei braich a'i choesau, aeth hi a'i gŵr drwy bob math o uffern wedyn yn ceisio cael cymorth fel y gallent barhau i fyw yn eu cartref teuluol. Yn syml iawn, nid oedd y gwasanaethau cymdeithasol yn deall y broblem. Bu'n rhaid ymladd am addasiadau i'w chartref, ac mae Jayne yn disgrifio system brawf modd sy'n lladdfa. Y realiti yw mai eu rhwydwaith gwych o deulu a ffrindiau sydd wedi talu am bron bob un o'r addasiadau a oedd eu hangen ar Jane i barhau gyda normalrwydd newydd ei bywyd bellach.
Mae yna gamau y gellir eu cymryd, ac rwy'n talu teyrnged i Ymddiriedolaeth Sepsis y DU am y gwaith y maent wedi ei wneud yn gwthio'r agenda hon, ond rwy'n galw am fwy o weithredu gan Lywodraeth Cymru. Gwn fod yna oblygiadau o ran costau a staff, ond mae ymgyrch ymwybyddiaeth y cyhoedd a llawer mwy o hyfforddiant i bawb, o weithwyr gofal cartref i feddygon ymgynghorol, yn hanfodol. Dengys y llun hwn y GIG yn Lloegr yn annog ambiwlansys i arddangos poster 'Just ask: Could it be sepsis?' Ymddiriedolaeth Sepsis y DU. Gallem wneud rhywbeth tebyg. Mae'r prif swyddog deintyddol yn Lloegr wedi cytuno i fynnu bod pob practis deintyddol yn Lloegr yn dangos posteri rhybudd sepsis. A gawn ni wneud yr un peth yma? Dangosodd arolwg y grŵp trawsbleidiol o ymarfer cyffredinol ddiffyg truenus o ran adnabod a dealltwriaeth o sepsis. A gawn ni gynnal ymgyrch ar gyfer ymarfer cyffredinol? Ysgrifennydd y Cabinet, mae angen inni hefyd gael clinigau ôl-sepsis, a dealltwriaeth fod sepsis yn salwch difrifol gydag effeithiau sylweddol ar bobl. Mae angen inni gefnogi goroeswyr a theuluoedd a'r rhai sy'n galaru mewn ffordd well o lawer, a chynnwys gwasanaethau cyhoeddus eraill, megis tai a gofal cymdeithasol. Mae'r GIG yn gweithio mewn cydweithrediad agos ag elusennau megis Tenovus a Macmillan i ddarparu cymorth ar gyfer rhai sydd â chanser. Gallai'r GIG weithio mewn dull o'r fath gyda sefydliadau megis Ymddiriedolaeth Sepsis y DU. A wnewch chi ymrwymo i edrych ar hynny?
Mae Ymddiriedolaeth Sepsis y DU yn gweithio ar gofrestrfa sepsis genedlaethol yn Lloegr, gyda lle wrth y bwrdd ar gyfer y GIG yn Lloegr, NHS Digital ac Ymddiriedolaeth Sepsis y DU, ymhlith eraill. Ac yma, gwn fod Dr Paul Morgan yn arwain ar ddatblygu cofrestrfa sepsis ar gyfer Cymru. A allech roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni am y cynnydd? Oherwydd os gallwn gael data dibynadwy, gallwn dargedu adnoddau'r GIG yn fwy effeithiol. A gawn ni edrych ar fodelau eraill y mae Ymddiriedolaeth Sepsis y DU eisoes wedi ymwneud â hwy a gweld a oes unrhyw rai'n addas ar gyfer Cymru? Ac yn olaf, Ysgrifennydd y Cabinet, gydag un llais, mae pawb ohonom yn gofyn am ymgyrch wybodaeth i'r cyhoedd wedi'i hariannu'n briodol mewn ysgolion, mewn grwpiau mam a'i phlentyn, mewn cartrefi gofal, meddygfeydd, unrhyw le a phob man, oherwydd mae angen i bawb ohonom ofyn, 'A allai fod yn sepsis?'
I'd like to congratulate Angela on obtaining this debate and for her powerful and moving speech. And I'd also like to congratulate her on setting up the all-party group, the cross-party group, and for the work of Terence Canning, who is a constituent of mine from Llandaff North, and who first made me aware of this issue.
The point that I'd like to raise is the effect on the families of people who have sepsis, because this is such a sudden, such a devastating illness, that families can be thrown into total upset, total confusion and their whole lives turned upside down. I've met some of the people that Angela referred to in her speech and saw the catastrophic effects on their lives. So, I'd like the Cabinet Minister, when he does respond, to say what plans there are to help whole families cope with this devastating situation, and also to help the people who have lost someone through sepsis, because, again, that's a very sudden and traumatic event. Angela has vividly described the effect on the individuals involved and what is it that we could do to help people who are also bereaved by this cruel illness that is sepsis, but I also support the call for more awareness, because I don't think enough people yet recognise sepsis when it does occur.
Hoffwn longyfarch Angela am gael y ddadl hon ac am ei haraith bwerus a theimladwy. A hoffwn ei llongyfarch hefyd ar sefydlu'r grŵp hollbleidiol, y grŵp trawsbleidiol, ac am waith Terence Canning, sy'n un o fy etholwyr o Ystum Taf, a'r cyntaf i roi gwybod i mi am y mater hwn.
Y pwynt yr hoffwn ei godi yw'r effaith ar deuluoedd pobl sydd â sepsis, oherwydd mae hwn yn salwch mor sydyn, mor ddinistriol, sy'n peri trallod llwyr, dryswch llwyr, i deuluoedd, a throi eu bywydau wyneb i waered. Rwyf wedi cyfarfod â rhai o'r bobl y cyfeiriodd Angela atynt yn ei haraith ac wedi gweld yr effeithiau trychinebus ar eu bywydau. Felly, hoffwn i Weinidog y Cabinet, pan fydd yn ymateb, ddweud pa gynlluniau sydd ar gael i helpu teuluoedd cyfan i ymdopi â'r sefyllfa ofnadwy hon, a hefyd i helpu'r bobl sydd wedi colli rhywun o ganlyniad i sepsis, oherwydd, unwaith eto, mae hwnnw'n ddigwyddiad trawmatig a sydyn iawn. Mae Angela wedi disgrifio'n glir yr effaith ar yr unigolion y mae'n eu cyffwrdd a beth y gallem ei wneud i helpu pobl sy'n dioddef profedigaeth yn sgil afiechyd creulon sepsis, ond rwyf innau hefyd yn ategu'r alwad am fwy o ymwybyddiaeth, oherwydd nid wyf yn credu bod digon o bobl ar hyn o bryd yn adnabod sepsis pan fo'n digwydd.
We're out of time, but I'll take two very quick contributions from Janet Finch-Saunders and Suzy Davies.
Rydym yn brin o amser, ond fe gymeraf ddau gyfraniad cyflym iawn gan Janet Finch-Saunders a Suzy Davies.
Diolch, Llywydd. Again, I'd just like to endorse and pay tribute to Angela for her contribution there that covered so many aspects of sepsis. Daily, we're reading now about how brutal this disease is, and how people are still very much unaware. I would just like to touch on people who are 'hospital at home', who are in an environment where they are reliant on carers coming in, and how quickly things can escalate, such as a urine infection. And then, when they're taken to hospital, even now, I am being informed of cases where it has not been identified. Could it be sepsis when people are there? And, literally, their lives are ebbing away. Sepsis is a horrendous thing. And one thing is that once you've had sepsis, it is a fact that you can never, ever think that you'll—. It leaves its mark on you and it can come back at any time when your C-reactive protein levels are up, any time that your resistance is low. So, this is really an important debate here tonight, and it's one that I wholeheartedly support Angela Burns on. Please make an awareness campaign. Get that education out there in schools, in hospitals, in care homes, in hospitals at home, in people's own homes. And please, Cabinet Secretary; you have the levers, please use them and let's not see such horrendous scenarios that I am only too well aware of myself, but also with friends, colleagues and my own constituents in Aberconwy. Thank you.
Diolch, Lywydd. Unwaith eto, hoffwn gefnogi a thalu teyrnged i Angela am ei chyfraniad a soniodd am gymaint o agweddau ar sepsis. Yn ddyddiol, rydym yn darllen bellach ynglŷn â pha mor greulon yw'r clefyd hwn, a sut y mae pobl yn dal i fod heb fawr o ymwybyddiaeth ohono. Hoffwn sôn am bobl 'ysbyty yn y cartref', sydd mewn amgylchedd lle maent yn dibynnu ar ofalwyr sy'n dod i mewn, a pha mor gyflym y gall pethau waethygu, megis haint wrin. Ac yna, pan gânt eu cludo i'r ysbyty, hyd yn oed yn awr, rwy'n clywed am achosion lle nad yw wedi cael ei adnabod. A all fod yn sepsis pan fydd pobl yno? Ac yn llythrennol, mae eu bywydau'n diffodd. Mae sepsis yn beth erchyll. A phan fyddwch wedi cael sepsis, mae'n ffaith na allwch chi byth feddwl y byddwch chi—. Mae'n gadael ei farc arnoch a gall ddychwelyd ar unrhyw adeg pan fo'ch lefelau protein c-adweithiol yn codi, ar unrhyw adeg y mae eich ymwrthedd yn isel. Felly, mae hon yn ddadl bwysig yma heno, ac mae'n un rwy'n llwyr gefnogi Angela Burns yn ei chylch. Lluniwch ymgyrch i godi ymwybyddiaeth. Gwnewch yn siŵr fod yr addysg ar gael mewn ysgolion, mewn ysbytai, mewn cartrefi gofal, mewn ysbytai yn y cartref, yng nghartrefi pobl. Ac os gwelwch yn dda, Ysgrifennydd y Cabinet; mae gennych y dulliau, defnyddiwch hwy a gadewch i ni beidio â gweld sefyllfaoedd mor erchyll y gwn amdanynt fy hun yn rhy dda, ond hefyd gyda ffrindiau, cydweithwyr a fy etholwyr yn Aberconwy. Diolch.
Can I say thank you very much, Angela? For me, for the last 40 years, the word 'septicaemia', which is the same thing, was just the word on the bottom of my grandfather's death certificate. And when he died, completely unexpectedly, in hospital, he was my grandmother's carer and, as Julie has indicated, she ended up going into a home, having a stroke and the whole family was devastated within a few months. I think it says a lot that, even though the UK Sepsis Trust has done an enormous amount of work on raising awareness, it has actually taken a radio soap opera, which ran a very, very upsetting storyline, to really raise awareness within the population generally. And I think that has to be a prompt for you, Cabinet Secretary, to really take seriously the requests that are being made of you today to run a national, or at least a Welsh national, awareness campaign, not least for carers and care workers. As Angela said, this disease is a chameleon, and, as your Minister says, we are not quite in a position yet to confirm that all our carers and care workers are fully trained in sepsis awareness. Thank you.
A gaf fi ddweud diolch yn fawr iawn, Angela? I mi, dros y 40 mlynedd diwethaf, gair yn unig ar waelod tystysgrif marwolaeth fy nhad-cu oedd 'septisemia', sef yr un peth. A phan fu farw, yn hollol annisgwyl yn yr ysbyty, ef oedd gofalwr fy mam-gu, ac fel y nododd Julie, bu'n rhaid iddi fynd i gartref, fe gafodd strôc a chafodd y teulu ei lethu o fewn ychydig fisoedd. Er bod Ymddiriedolaeth Sepsis y DU wedi gwneud llawer iawn o waith yn codi ymwybyddiaeth, rwy'n meddwl ei fod yn dweud llawer ei bod hi wedi cymryd opera sebon ar y radio mewn gwirionedd, a oedd yn rhedeg stori ofidus iawn i godi ymwybyddiaeth yn y boblogaeth yn gyffredinol. Ac rwy'n credu bod yn rhaid i hynny fod yn hwb i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, i fod o ddifrif ynghylch y galwadau arnoch heddiw i gynnal ymgyrch genedlaethol, neu o leiaf ymgyrch godi ymwybyddiaeth genedlaethol yng Nghymru, ac ar gyfer gofalwyr a gweithwyr gofal yn enwedig. Fel y dywedodd Angela, cameleon yw'r clefyd hwn, ac fel y dywed eich Gweinidog, nid ydym mewn sefyllfa eto i allu cadarnhau bod ein holl ofalwyr a gweithwyr gofal yn cael hyfforddiant llawn ar ymwybyddiaeth sepsis. Diolch.
The Cabinet Secretary to respond to the debate—Vaughan Gething.
Ysgrifennydd y Cabinet i ymateb i'r ddadl—Vaughan Gething.
Diolch, Llywydd, and thank you to Angela Burns for continuing to raise this very serious issue. I want to start by recognising that sepsis can be a difficult illness to diagnose, particularly in elderly people, but also in children. And that is part of the challenge in dealing with this successfully. Sepsis is estimated by the UK Sepsis Trust to cause the deaths of around 44,000 people every year in the UK, and that would equate to about 2,200 people here in Wales. The figures show that, over the last five years, the number of people who have died annually in a hospital setting in Wales as a result of sepsis decreased from 2,112 to 1,687, so a real reduction but still a real number of people who have continued to die within our hospitals.
The number of incidents of sepsis in Welsh hospitals in the same period actually increased from 6,950 to 8,313. So, that does show that there is a greater awareness of the illness with more people being diagnosed, but the percentage of deaths is decreasing. Sadly, not all of those deaths will be avoidable, but we can be confident that a number of them are. That is why, since 2013, the Welsh Government has, together with the NHS, made the reduction of the avoidable harm and mortality caused by sepsis a high priority for NHS Wales. I well remember, on World Sepsis Day, when I was a Deputy Minister at the time, Mark Drakeford decided that he would do an event on World Sepsis Day to try and raise awareness, to raise the profile of the condition within the service.
Now, we do recognise, frankly and honestly, that there is always more that needs to be done to combat what can be a deadly disease, but I do want to recognise some of the progress that we have made to tackle this life-threatening condition. To be fair, Angela Burns has recognised this as well. We should be proud of the fact that we are seen as leading the way in the UK in making sepsis recognition and treatment a top priority. Our fight to combat sepsis continues, and a huge amount of work has been done since 2012, when we were the first country in the world here in Wales to implement the national early warning score system, known as NEWS. That should ensure the early escalation of patients who are seen to be deteriorating. And that simple step should ensure that we're using a common language throughout NHS Wales to communicate about deterioration and sepsis. NEWS and sepsis screening have been introduced in all acute clinical areas, in the Welsh ambulance service trust and in many community and primary settings. We should be proud of the fact that, in Wales, NEWS has been standardised in all of our hospitals since 2013.
The main vehicle for that change here in Wales has been the active participation of health boards and individuals in the 1000 Lives improvement service rapid response to acute illness learning set, commonly known as RRAILS—and I'm glad they have an acronym at least within the service. But it's clear that there's still lots of work for them to do. They're a huge important part in helping to try and drive system-wide improvement, because we have to continue to try and live up to the recognition that we received in 2016, when the progress NHS Wales had made in improving the treatment of sepsis was recognised by an award from the Global Sepsis Alliance in the 'governments and healthcare authorities' category.
But, as with all things, we can't assume that progress is obvious, easy and inevitable. We have to constantly review what we are doing to ensure ongoing improvement. There is always more that we are able to do in keeping learning and improving, and peer review is an ideal and important part of that. The RRAILS programme involves peer review of the management of acutely deteriorating patients, and it's been developed to enable each health board and trust to develop a proper plan to approve the acute deterioration services that they have. It is good to hear that this work is already well under way, with a series of visits to health boards already having taken place, and more planned. Both the reviewers and the staff being part of that peer review recognises that it's been an important and helpful conversation for each of them.
Recently, the public services ombudsman commended the 1000 Lives work around the peer review, and he acknowledged the impact that that work is having on improving services and saving lives. Other issues are under way, including the work on the development of a sepsis registry that Angela Burns referenced. But the results of a trial in the Cwm Taf 'sepsis 6 box' study suggest improvements in patient outcome, associated with the use of that box. That includes reduced mortality and intensive care unit admissions, and a significant reduction in NEWS at 24 hours, which is an important marker of patient recovery. I am seriously looking forward to a further evaluation of the trial results, so that final conclusions can be reached to see if we could and should roll that out across the whole country.
I want to try and address the difficult question of a public awareness campaign. I say it's 'difficult' because I understand completely the case that is made about wanting to raise broader public awareness in the hope and the expectation that that would save more lives. The practical problem and question for me is whether the money and the resource we'd put into a public awareness-raising campaign would deliver the outcomes we want in having improved outcomes for people.
Diolch, Lywydd, a diolch i Angela Burns am barhau i godi'r mater difrifol hwn. Rwyf am ddechrau drwy gydnabod y gall sepsis fod yn salwch anodd i wneud diagnosis ohono, yn arbennig mewn pobl oedrannus, ond hefyd mewn plant. Ac mae hynny'n rhan o'r her wrth ymdrin â hyn yn llwyddiannus. Amcangyfrifodd Ymddiriedolaeth Sepsis y DU fod sepsis yn achosi marwolaethau tua 44,000 o bobl bob blwyddyn yn y DU, a byddai hynny'n cyfateb i oddeutu 2,200 o bobl yma yng Nghymru. Dengys y ffigurau, dros y pum mlynedd diwethaf, fod nifer y bobl sydd wedi marw'n flynyddol mewn lleoliad ysbyty yng Nghymru o ganlyniad i sepsis wedi gostwng o 2,112 i 1,687, felly gostyngiad go iawn ond nifer dda o bobl o hyd sydd wedi marw yn ein hysbytai.
Mewn gwirionedd, fe gynyddodd nifer yr achosion o sepsis yn ysbytai Cymru yn yr un cyfnod o 6,950 i 8,313. Felly, mae hynny'n dangos bod yna fwy o ymwybyddiaeth o'r salwch gyda mwy o bobl yn cael diagnosis, ond mae canran y marwolaethau'n gostwng. Yn anffodus, ni fydd modd osgoi pob un o'r marwolaethau hynny, ond gallwn fod yn hyderus fod modd gwneud hynny yn achos nifer ohonynt. Dyna pam, ers 2013, y mae Llywodraeth Cymru, gyda'r GIG, wedi gwneud lleihau niwed y gellir ei osgoi a marwolaethau a achosir gan sepsis yn flaenoriaeth uchel ar gyfer GIG Cymru. Rwy'n cofio'n iawn, ar Ddiwrnod Sepsis y Byd, pan oeddwn yn Ddirprwy Weinidog ar y pryd, penderfynodd Mark Drakeford ei fod am wneud digwyddiad i geisio codi ymwybyddiaeth ar Ddiwrnod Sepsis y Byd, i godi proffil y cyflwr o fewn y gwasanaeth.
Nawr, rydym yn cydnabod, yn agored ac yn onest, fod yna bob amser fwy sydd angen ei wneud i fynd i'r afael â'r hyn a all fod yn afiechyd marwol, ond rwyf am gydnabod peth o'r cynnydd a wnaed gennym ar fynd i'r afael â'r cyflwr hwn sy'n bygwth bywyd. I fod yn deg, mae Angela Burns yn cydnabod hyn hefyd. Dylem fod yn falch o'r ffaith ein bod yn cael ein gweld yn arwain y ffordd yn y DU o ran gwneud adnabod a thrin sepsis yn brif flaenoriaeth. Mae ein brwydr yn erbyn sepsis yn parhau, ac mae llawer iawn o waith wedi'i wneud ers 2012, pan oeddem y wlad gyntaf yn y byd yma yng Nghymru i weithredu'r system sgorio rhybudd cynnar cenedlaethol a elwir yn NEWS. Dylai hon sicrhau bod cleifion y gwelir eu bod yn gwaethygu yn cael sylw cynnar. A dylai'r cam syml hwnnw sicrhau ein bod yn defnyddio iaith gyffredin drwy'r GIG yng Nghymru i gyfathrebu ynghylch dirywiad a sepsis. Cyflwynwyd NEWS a sgrinio sepsis ym mhob maes clinigol acíwt, yn Ymddiriedolaeth Gwasanaeth Ambiwlans Cymru ac mewn llawer o leoliadau cymunedol a sylfaenol. Dylem fod yn falch o'r ffaith bod NEWS wedi ei safoni ym mhob un o'n hysbytai yng Nghymru ers 2013.
Y prif gyfrwng ar gyfer y newid hwnnw yma yng Nghymru oedd cyfranogiad gweithredol byrddau iechyd ac unigolion yn set ddysgu ymateb cyflym i salwch acíwt gwasanaeth gwella 1000 o Fywydau sy'n cael ei adnabod yn gyffredinol fel RRAILS—ac rwy'n falch fod ganddynt acronym o fewn y gwasanaeth o leiaf. Ond mae'n amlwg fod llawer o waith ganddynt i'w wneud o hyd. Maent yn rhan bwysig o'r gwaith o helpu i geisio sbarduno gwelliant ar draws y system gyfan, oherwydd rhaid inni barhau i geisio cyfiawnhau'r gydnabyddiaeth a gawsom yn 2016, pan gafodd y cynnydd yr oedd GIG Cymru wedi'i wneud yn gwella triniaeth sepsis ei gydnabod â gwobr gan Gynghrair Sepsis y Byd yn y categori 'llywodraethau ac awdurdodau gofal iechyd'.
Ond fel gyda phopeth, ni allwn ragdybio bod cynnydd yn amlwg, yn hawdd nac yn anochel. Rhaid inni adolygu'n gyson yr hyn a wnawn i sicrhau gwelliant parhaus. Mae yna bob amser ragor y gallwn ei wneud er mwyn dal ati i ddysgu a gwella, ac mae adolygiadau gan gymheiriaid yn rhan ddelfrydol a phwysig o hynny. Mae'r rhaglen RRAILS yn cynnwys adolygiadau gan gymheiriaid o'r drefn ar gyfer rheoli cleifion sy'n dangos dirywiad acíwt, ac fe'u datblygwyd i alluogi pob bwrdd ac ymddiriedolaeth iechyd i ddatblygu cynllun priodol i gymeradwyo'r gwasanaethau dirywiad acíwt sydd ganddynt. Mae'n dda clywed bod y gwaith hwn eisoes yn mynd rhagddo, gyda chyfres o ymweliadau â byrddau iechyd wedi digwydd yn barod, a rhagor wedi'u cynllunio. Mae adolygwyr a staff a fu'n rhan o'r adolygiad gan gymheiriaid yn cydnabod ei bod yn sgwrs bwysig a buddiol i bawb ohonynt.
Yn ddiweddar, canmolodd yr ombwdsmon gwasanaethau cyhoeddus y gwaith 1000 o Fywydau ar yr adolygiad gan gymheiriaid, a chydnabu'r effaith y mae'r gwaith hwnnw'n ei gael ar wella gwasanaethau ac achub bywydau. Mae pethau eraill ar y gweill, gan gynnwys gwaith ar ddatblygu'r gofrestrfa sepsis y cyfeiriodd Angela Burns ati. Ond mae canlyniadau treial yn astudiaeth '6 blwch sepsis' Cwm Taf yn awgrymu bod gwelliannau yn y canlyniadau i gleifion yn gysylltiedig â defnyddio'r blwch hwnnw. Mae'n cynnwys llai o farwolaethau a derbyniadau i unedau gofal dwys, a gostyngiad sylweddol mewn NEWS ar ôl 24 awr, sy'n arwydd pwysig o adferiad cleifion. Rwy'n edrych ymlaen yn fawr at werthusiad pellach o ganlyniadau'r prawf, fel y gellir dod i gasgliadau terfynol er mwyn gweld a allem ac a ddylem gyflwyno hynny ar draws y wlad gyfan.
Rwyf am geisio ateb y cwestiwn anodd ynghylch ymgyrch ymwybyddiaeth y cyhoedd. Rwy'n dweud ei fod yn 'anodd' am fy mod yn deall y ddadl a wneir ynghylch codi ymwybyddiaeth ehangach ymhlith y cyhoedd yn y gobaith a'r disgwyliad y byddai hynny'n achub mwy o fywydau. Y broblem ymarferol a'r cwestiwn i mi yw a fyddai'r arian a'r adnoddau y byddem yn eu rhoi tuag at ymgyrch ymwybyddiaeth gyhoeddus yn cyflawni'r canlyniadau y dymunwn eu cael o ran gwella canlyniadau i bobl.
Would you take an intervention, Minister?
A wnewch chi dderbyn ymyriad, Weinidog?
Yes, happily.
Gwnaf, â phleser.
You talk about saving lives, and you're absolutely right, that's very important, but, actually, the thing about sepsis is the destruction it causes to the people who do survive it. So, if you can get into a hospital quicker, then you are less likely to lose your limbs, you're less likely to have your brain basically scrambled by the sepsis, you're less likely to be left with debilitating long-term conditions. So, when you talk about the fact that the deaths have gone down, which is great, and when you talk about the fact that you're seeking to improve it, I would say to you that there are still way too many people who present to GPs or to hospitals with symptoms that are not recognised quickly enough. So, even though they go on to live, they live with such catastrophic consequences that their lives are completely changed.
Rydych yn sôn am achub bywydau, ac rydych yn hollol gywir, mae hynny'n bwysig iawn, ond mewn gwirionedd, y peth am sepsis yw'r dinistr y mae'n ei achosi i bobl sy'n ei oroesi. Felly, os gallwch fynd i ysbyty yn gyflymach, rydych yn llai tebygol o golli eich coesau neu eich breichiau, rydych yn llai tebygol o gael eich ymennydd wedi'i sgramblo yn y bôn gan y sepsis, rydych yn llai tebygol o gael eich gadael gyda chyflyrau hirdymor sy'n anablu. Felly, pan soniwch fod lefelau marwolaethau wedi disgyn, sy'n wych, a phan soniwch eich bod yn ceisio eu gwella, rwy'n dweud wrthych fod gormod lawer o bobl o hyd yn mynd at feddygon teulu neu i ysbytai gyda symptomau nad ydynt yn cael eu hadnabod yn ddigon cyflym. Felly, hyd yn oed os ydynt yn byw, maent yn byw gyda chanlyniadau trychinebus sy'n newid eu bywydau'n llwyr.
I really do recognise the case for wanting to raise broader public awareness, but there are times when you have to look people in the eye and say, 'I'm not sure the case is made to do that', and that is an honest reflection on the advice that I receive on the effectiveness of awareness-raising campaigns across a range of conditions. It's the reality of what, in part, my job involves: a fairly regular number of people who want the health service to conduct individual condition awareness-raising campaigns, and on a range of pretty common conditions, actually, with large numbers, like sepsis, and serious conditions as well. I always have to consider not just receiving that advice and then making choices but where is the greatest gain to be made—where is the greatest health gain to be made—and I actually think that part of our challenge is that I think that, at this point, most of the evidence points to—raising awareness amongst our health and care professionals will help to identify symptoms at an earlier stage, with more consistency, and then more consistency not just in the identification, but then in the treatment and support that people receive. I do, though, retain an open mind, and I would not say 'no' and 'never', but what I will say is that, at this point, I don't think there's a case that I could support with the advice that I have about what is the right way to deliver further improvement in outcomes to people in Wales. But I'm more than happy to keep on talking and keep on listening, and I know that there is a determined campaign to want to continue to review the evidence. And, actually, if the evidence in England is that it is not just the right thing to do from the very obvious passion that people feel around the issue, but it makes a real difference in outcomes—[Interruption.]—then I'll be more than happy to listen and look again.
The awareness amongst healthcare professionals is something that we do recognise feeds part of the inconsistency of our service responses. That's why the work that we're doing is largely aimed at health and care professionals, not just raising their awareness, but about thinking what they then do at that point in time. There's a pre-hospital sepsis group, which is a sub-group of the RRAILS programme. That's been established, and it draws together a variety of stakeholders to plan for improving practice in the outside hospital environment. A number of projects initiated from that work include collaboration with GP clusters about acute kidney injury and sepsis improvement, how to advise the out-of-hours and 111 groups on adopting NEWS and sepsis screening in a non-hospital setting, introducing sepsis and acute kidney injury tools in district nursing and intermediate care teams, and collaboration with the deanery here in Wales on clinical placements for GP trainees.
The standardisation of best practice has led to a similar standardisation in training methods and the curriculum. RRAILS online in a modular e-learning tool developed by Abertawe Bro Morgannwg health board in collaboration with and funded by 1000 Lives Improvement. That is available to ensure that all NHS Wales staff, including medical and healthcare students, will be able to access the same level of training. Data on the uptake and the pass rate for that module to date has already shown 477 passes for one of each of the five modules. There is, of course, always more to do, but there are staff who are accessing it. I see on my regular visits around the hospital sector as well as outside hospitals that there is a raising of awareness amongst our staff about sepsis and an awareness of it and of its consequences. But the information gathered from this will feed into the data gathered as part of the ongoing peer review process.
I am pleased that we have a very good working relationship with the UK Sepsis Trust, which is a member of the RRAILS steering group. We have a shared ambition to raise awareness and improve the response to sepsis. I was very happy to be invited by Angela Burns, as chair of the new cross-party group, to attend the meeting in March where we had the opportunity to hear first-hand some of the personal stories of those directly affected by sepsis, much like the story that you opened this debate with, and of course your own experience as well.
I do know that sepsis does carry a terrible cost, not only in terms of mortality but, as you and others say, the effects that survivors have to carry with them. And it is therefore important to listen to sepsis survivors to hear that often they have to cope with physical and cognitive challenges, which again have been set out within the debate, and that can radically change their life, and to understand their experience as part of what we then need to do to respond to try and make sure that we continue to help that person to live their life to its fullest.
So, I'm keen to understand those wider needs and what sort of arrangements need to be in place to help meet them. I'll be happy to come to a future meeting of the cross-party group to continue the openness and the conversation that I'm trying to set out and continue. We recognise we can't do this in isolation. It's important we continue to collaborate with all key partners to achieve our shared objectives. That's why I'm pleased that there is a collaborative project between the UK Sepsis Trust, the RRAILS programme, and the 1000 Lives education for patients programme, aimed at offering support to people who have post-sepsis syndrome.
I'd like to close in recognising and expressing my own personal admiration for all of those people who have spoken out about their experiences with and of sepsis, people directly affected, people who have survived around them, carers, loved ones, and I recognise the tireless campaign of those people to try and make ensure there is further action, but, ultimately, that should lead to a further improvement, so that more lives are saved and more people who live through sepsis are supported in their recovery journey. That is a vital component of our shared fight against sepsis and to ensure that we build on our learning Wales-wide and we never take for granted the progress that we have made and concentrate on what more we could and should do.
Rwyf o ddifrif yn cydnabod y ddadl dros fod eisiau codi ymwybyddiaeth y cyhoedd, ond ceir adegau pan fydd yn rhaid i chi edrych i fyw llygaid pobl a dweud, 'Nid wyf yn siŵr fod yr achos wedi'i wneud dros wneud hynny', a dyna adlewyrchiad gonest ar y cyngor a gaf ar effeithiolrwydd ymgyrchoedd codi ymwybyddiaeth ar draws amrywiaeth o gyflyrau. Dyna realiti'r hyn y mae fy swydd yn ei gynnwys, yn rhannol: nifer weddol reolaidd o bobl sydd am i'r gwasanaeth iechyd gynnal ymgyrchoedd codi ymwybyddiaeth o gyflyrau unigol, ac ar amrywiaeth o gyflyrau eithaf cyffredin mewn gwirionedd, gyda niferoedd mawr, fel sepsis, a chyflyrau difrifol hefyd. Rwyf bob amser yn gorfod ystyried, nid yn unig derbyn y cyngor hwnnw, a gwneud dewisiadau wedyn, ond lle mae modd sicrhau'r budd mwyaf—lle y gellir sicrhau'r budd mwyaf i iechyd—ac mewn gwirionedd, credaf mai dyna ran o'r her i ni yw fy mod yn credu, ar hyn o bryd, fod y rhan fwyaf o'r dystiolaeth yn awgrymu—bydd codi ymwybyddiaeth ymysg ein gweithwyr proffesiynol iechyd a gofal yn helpu i adnabod symptomau yn gynharach, gyda mwy o gysondeb, ac yna mwy o gysondeb, nid yn unig o ran adnabod, ond wedyn wrth roi triniaeth a chymorth i bobl. Fodd bynnag, rwy'n cadw meddwl agored, ac ni fuaswn yn dweud 'na' a 'byth', ond yr hyn rwy'n ei ddweud ar hyn o bryd yw nad wyf yn meddwl y gallwn gefnogi gyda'r cyngor rwy'n ei gael ynglŷn â'r ffordd gywir i sicrhau gwelliant pellach yn y canlyniadau i bobl yng Nghymru. Ond rwy'n fwy na pharod i ddal ati i siarad a gwrando, a gwn fod yna ymgyrch benderfynol dros fod eisiau parhau i adolygu'r dystiolaeth. Ac mewn gwirionedd, os mai'r dystiolaeth yn Lloegr yw mai dyma'r peth cywir i'w wneud nid yn unig o ran y brwdfrydedd amlwg iawn y mae pobl yn ei deimlo am y mater, ond ei fod yn gwneud gwahaniaeth go iawn i'r canlyniadau—[Torri ar draws.]—yna, buaswn yn fwy na pharod i wrando ac edrych eto.
Mae ymwybyddiaeth ymhlith gweithwyr proffesiynol gofal iechyd yn rhywbeth rydym yn cydnabod ei fod yn bwydo rhan o'r anghysondeb yn ymateb ein gwasanaeth. Dyna pam y mae'r gwaith rydym yn ei wneud wedi'i anelu i raddau helaeth at weithwyr proffesiynol iechyd a gofal, nid codi eu hymwybyddiaeth yn unig, ond o ran meddwl beth y maent yn ei wneud wedyn ar y pwynt hwnnw mewn amser. Ceir grŵp sepsis cyn mynd i'r ysbyty, sef is-grŵp y rhaglen RRAILS. Cafodd ei sefydlu, ac mae'n dwyn ynghyd amrywiaeth o randdeiliaid i gynllunio ar gyfer gwella ymarfer y tu allan i'r ysbyty. Mae nifer o'r prosiectau a gychwynnwyd gan y gwaith hwnnw yn cynnwys cydweithio gyda chlystyrau meddygon teulu mewn perthynas ag anaf acíwt i'r arennau a gwella sepsis, sut i roi cyngor i grwpiau y tu allan i oriau ac 111 ar fabwysiadu NEWS a sgrinio sepsis mewn lleoliadau y tu allan i'r ysbyty, cyflwyno offer sepsis ac anaf acíwt i'r arennau yng ngwaith nyrsys ardal a thimau gofal canolraddol, a chydweithio gyda'r ddeoniaeth yma yng Nghymru ar leoliadau gwaith clinigol ar gyfer meddygon teulu dan hyfforddiant.
Mae safoni arferion gorau wedi arwain at safoni tebyg mewn dulliau hyfforddi a'r cwricwlwm. Offeryn e-ddysgu modiwlar yw RRAILS ar-lein a ddatblygwyd gan fwrdd iechyd Abertawe Bro Morgannwg mewn cydweithrediad gyda, ac wedi'i ariannu gan Gwella 1000 o Fywydau. Mae ar gael i sicrhau y bydd holl staff GIG Cymru, gan gynnwys myfyrwyr meddygol a gofal iechyd, yn gallu cael gafael ar yr un lefel o hyfforddiant. Mae'r data ar y defnydd a'r gyfradd sy'n llwyddo yn y modiwl hwnnw hyd yma eisoes wedi dangos bod 477 wedi llwyddo ar un o bob un o'r pum modiwl. Wrth gwrs, mae yna bob amser fwy i'w wneud, ond mae yna staff sy'n ei ddefnyddio. Ar fy ymweliadau rheolaidd o amgylch y sector ysbytai yn ogystal â'r tu allan i ysbytai, rwy'n gweld bod mwy o ymwybyddiaeth ymysg ein staff ynglŷn â sepsis ac ymwybyddiaeth ohono ac o'i ganlyniadau. Ond bydd y wybodaeth a gasglwyd o hyn yn cyfrannu at y data a gasglwyd yn rhan o broses barhaus yr adolygiadau gan gymheiriaid.
Rwy'n falch fod gennym berthynas waith dda iawn gydag Ymddiriedolaeth Sepsis y DU, sy'n aelod o grŵp llywio RRAILS. Mae gennym uchelgais cyffredin i godi ymwybyddiaeth a gwella'r ymateb i sepsis. Roeddwn yn hapus iawn i gael fy ngwahodd gan Angela Burns, fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol newydd, i fynychu'r cyfarfod ym mis Mawrth, pan gawsom gyfle i glywed drosom ein hunain rai o hanesion personol pobl yr effeithiwyd arnynt yn uniongyrchol gan sepsis, yn debyg iawn i'r hanes a roesoch wrth agor y ddadl hon, ac wrth gwrs, eich profiad eich hun hefyd.
Rwy'n gwybod bod cost erchyll ynghlwm wrth sepsis, nid yn unig o ran marwolaethau, ond fel y sonioch chi ac eraill, o ran yr effeithiau y mae'n rhaid i oroeswyr eu dioddef. Ac felly mae'n bwysig gwrando ar oroeswyr sepsis i glywed eu bod yn aml yn gorfod ymdopi â heriau corfforol a gwybyddol, sydd unwaith eto wedi cael sylw yn y ddadl, ac sy'n gallu newid eu bywydau mewn ffordd radical, a deall eu profiad fel rhan o'r hyn sy'n rhaid inni ei wneud wedyn er mwyn ymateb i geisio gwneud yn siŵr ein bod yn parhau i helpu'r person hwnnw i fyw eu bywydau mor llawn ag y bo modd.
Felly, rwy'n awyddus i ddeall yr anghenion ehangach a pha fath o drefniadau sydd angen eu rhoi ar waith i helpu i'w diwallu. Buaswn yn hapus i ddod i gyfarfod o'r grŵp trawsbleidiol i barhau'r sgwrs agored rwy'n ceisio ei sefydlu a'i pharhau. Rydym yn cydnabod na allwn wneud hyn ar ein pen ein hunain. Mae'n bwysig ein bod yn parhau i gydweithio gyda'r holl bartneriaid allweddol i gyflawni'r amcanion a rannwn. Dyna pam rwy'n falch fod yna brosiect cydweithredol rhwng Ymddiriedolaeth Sepsis y DU, rhaglen RRAILS, a rhaglen addysg i gleifion 1000 o Fywydau, gyda'r nod o gynnig cefnogaeth i bobl sydd â syndrom ôl-sepsis.
Hoffwn orffen drwy gydnabod a mynegi fy edmygedd personol o'r holl bobl sydd wedi siarad am eu profiadau o sepsis, pobl yr effeithiwyd arnynt yn uniongyrchol, pobl sydd wedi goroesi, gofalwyr, anwyliaid ac rwy'n cydnabod ymgyrch ddiflino'r bobl hyn i geisio sicrhau bod camau pellach yn cael eu rhoi ar waith, ond yn y pen draw, dylai hynny arwain at welliant pellach, fel bod mwy o fywydau'n cael eu hachub a mwy o bobl sy'n byw trwy sepsis yn cael eu cefnogi ar eu taith tuag at wellhad. Mae honno'n elfen hanfodol o'r frwydr a ymladdwn ar y cyd yn erbyn sepsis ac i sicrhau ein bod yn adeiladu ar ein dysgu drwy Gymru gyfan ac na fyddwn byth yn cymryd y cynnydd a wnaed gennym yn ganiataol, a'n bod yn canolbwyntio ar beth arall y gallem ac y dylem ei wneud.
Daw hynny â thrafodion heddiw i ben.
That brings today's proceedings to a close.
Daeth y cyfarfod i ben am 20:23.
The meeting ended at 20:23.